Van Halk Kıyafetleri - Van Yöresel Giysiler

GELENEKSEL GİYİM

ERKEKLERDE;

Evliya Çelebi, Vanlıların çuha, şalvar, serhadin, çekmen ve samur giydiklerini,

bellerine alaca kuşak bağladıklarını ve kuşaklarına hançer taktıklarını,
başlarına fes giydiklerini kaydetmektedir. Van’da giyimler maddi durum ve
içtimai seviyeye göre değişir. Halk, Van’a has şekilde şalvar giyer. Şalvarlar
genellikle mavi çuhadan ağzı diz hizasından daha yukarıda olup, paçaları
pantolon paçası gibi ne fazla dar ne fazla geniştir. Şalvarın beli bağlı, cep
kenarları ve paçaların dışa bakan tarafları işlemelidir. Günlük kullanılan
şalvarların rengi bazen koyu gri, kahverengi ve siyahtır, aynı zamanda
işlemesizdir. Üstten işlik giyilir. İşlik’in önü ilik düğmeli, kol ağızları ince
manşetli yakası işlik yakadır. İşliğin üzerinden sırtı ve önleri işlemeli cepken
ya da yelek giyilir. Bele beyaz veya alaca renkli kuşak bağlanır. Gümüş savatlı
tütün tabakası kuşağın arasında muhafaza edilir. Köstek de kıyafeti
tamamlama unsuru olarak takılır. Başta fes, fesin üzerinde ahmediye (beyaz
ipekli şal) bağlanır. Ayağa, elde örülmüş desenli yün çorap ve poçikli papuç
giyilir.

KADINLARDA;

Kadınların giydikleri entarileri genellikle kadife ya da canfesten daire kloş,

belden büzgülü, etek boyları topuklarına kadar uzanan uzun kollu olup, etek
ve kol ağızları ile yaka etrafı işlemelidir. Bu entarinin üzerinde kadifeden önü
ve arkası işlemeli yelekleri vardır. Özel günlerde giydikleri yukarıda belirtilen
işlemeli kadife entari ve yelekleri ile başlarında tepelik ve tepeliğin üzerinde
örttükleri oyalı yazmalar – leçekler bulunur. Bele ise savatlı gümüş kemerler
bağlanır. Yazma ve leçeklerdeki oyaların en belirgin özelliği ise renkli
boncuklarla yapılan tığ oyalardır. Bayanların saçları kırk örüklü olup
örüklerini gümüş saç bağları süsler. Bele bağlanan savatlı gümüş kemerlerin
bir tarafından içi kadife kaplı akçe kesesi, diğer taraftan gümüş saplı çakı
sarkar. Ayrıca muskalık ve hamayil , gerdanlık bileziklerle kapağı savatlı
gümüş işlemeli ayna bayanların en önemli aksesuarlarıdır. Bu da bayanların
süslenmeye ve takıya verdikleri önemi sergiliyor. Eskiden altın takıya pek
rastlanmazdı. Sadece evli bayanların kullandıkları altın hebler vardı ki bu da
yaşlıların en önemli aksesuarlarıydı. Bayanların ayaklarında kendilerinin beş
şişle ördükleri renkli motiflerle süslü yün çorapları ve deri galoş potinleri
vardı. Bayanların günlük ev işlerinde ve özel günlerinin dışında rengârenk
desenli pamuklu kumaşlardan yapılmış belden büzgülü kloş, yine uzun kollu
entarilerle başlarında oyalı leçekleri vardır. Oya ve dantelden kanaviçeden
hiçbir şekilde vazgeçmeyen bayanlar entarilerinin altından giydikleri boy
köyneğinin yaka, kol çevresi ve etek uçlarını oya ya da danteller süsler. Boy
köyneğinin üzerinden kaneviçe ile süslenmiş iki ucundan bele bağlama
kuşakları olan cepler bağlanır. Bu cepleri genellikle evli bayanlar ve yaşlılar
bağlar. Bu da paranın yanısıra anahtar, kibrit ve çakı taşıma
alışkanlığındandır. Gençler, bunun yerine daha çok evde örülmüş süslü para
keselerini kullanmışlardır.

Bayanlar evde ayaklarına deri şipik (terlik) giyer. Bir iş yaptıklarında entarinin
önüne etrafı pırpırlı cepli önlik bağlamayı hiç ihmal etmezler. Yine iş
yapmaları sırasında desenli basma şalvar giydikleri de görülür. Eskiden
bayanlar sokak kıyafeti olarak entarinin üstünden kadife ceket giyerlerdi.
Ancak günümüzde bu kıyafete pek rastlanmamaktadır. Yukarıda belirtilen
işlemeli kadife entariler ve tepelikler ancak halk oyunları kıyafeti olarak
kullanılıyor. Fakat yaşlılar arasında belden büzgülü kadife entarilerle aynı
model desenli kumaşlardan entariler ve boyunlarında altın hebler, oyalı
leçekler ve oyalı yazmalar, örgü yelekler ve yün çoraplar hala
kullanılmaktadır. Gençlerde günümüzde yeniden canlandırmaya çalıştığımız
gümüş takılardan savatlı muskalıklar, bilezikler, gerdanlıklar, gümüş kemerler
beğeni ile kullanılmaktadır. Yün çoraplar ile oyalı yazmalar da genç kızların
çeyizlerinde önemli bir yer tutmaktadır.

Yukarıda ayrıntılı olarak anlatılan kostümler ilimize bağlı üç ilçede farklılık

göstermektedir. Söz konusu ilçeler; Çatak, Başkale ve Bahçesaray ilçeleridir.
Bu ilçelerimizde giyilen kadın ve erkek kıyafetleri de aşağıda belirtildiği
şekilde özetlenebilir.
Erkeklerde; başa keçe, külah veya takke üzerine epal, cemedani veya poşi
sarılır. Bedene yakasız uzun kollu işlik, işliğin üzerine şal – şepik, cemedani
giyilir. Onun üzerine kerik (yelek) giyilir. Bunların üzeri lavendi veya alaca
kuşakla belden bağlanır. Ayaklara işlemeli veya sade yün çorap, üzerine reşik
(çarık) giyilir. Erkeklerde ayrıca hamayil, gümüş tütün tabakası, gümüş veye
normal köstek kullanılmaktadır.

Kadınlarda; başa sarılı kofi (ağvan), tepelik ve yer yer alınlık takılır ve üzerine
poşi ve kesrevanla bağlanır. Bedene yarım kollu veya kollu atlet, belden
uçkurlu ayak bileği uzunluğunda don giyilir. Üzerine fistan, mehmer kadife,
kras - entari giyilmektedir. Bunların üzerine yelek, ayrıca yerine göre önlük
ve bunların belden bağlanması için kuşak kullanılmaktadır. Ayrıca
gerektiğinde kollara kolçak takılmaktadır. Ayaklara işlemeli veya sade yün
çorap ve harik, reşik veya “Yemeni” giyilmektedir. Kadınlarda altın ya da
savatlı gümüş kemer, kol – gerdan – kulak ve parmaklara altın veya gümüş
takılar, altın heb, boncuk v.b. maddelerle süslenmiş takı, işlemeli mücevher
kesesi, allık ve sürme kullanılmaktadır.