DNA jako materiał genetyczny

Dogmat biologii molekularnej - droga przepływu informacji od DNA przez RNA do białka.
Składa się z procesów: replikacji, transkrypcji i translacji.
Replikacja - proces powielania, kopiowania DNA zachodzącym przed każdym podziałem
komórkowym. Jest procesem semikonserwatywnym (pół zachowawczym).
Translacja - proces biosyntezy białka, przekształcenia informacji genetycznej z mRNA
(język nukleotydów) na białko (język aminokwasów).
Transkrypcja - Proces kopiowania DNA w celu wytworzenia cząsteczki informacyjnego
RNA (mRNA).
Telomer - odcinek chroniący końce chromosomów
Gen - odcinek nukleotydu DNA
zawierający informację potrzebną do utworzenia cząsteczki RNA a następnie białka.
Ekspresja genu - proces, w którym informacja zawarta w DNA jest przekształcana w RNA,
a potem w białko.
Genom - kompletna informacja genetyczna danego organizmu. Występuje w dwóch
częściach: genom jądrowy i mitochondrialny.
● Genom jądrowy - zbudowany z DNA obecnego w 24 chromosomach: 22
autosomach i 2 chromosomach płci X i X lub X i Y. Każdy z chromosomów jest
pojedynczą liniową cząsteczką DNA związaną z białkami i nazwaną chromatyną.
● Genom mitochondrialny - jest kolistą cząsteczką DNA zlokalizowaną w
mitochondriach.
Ekson - odcinek kodujący
Intron - odcinek niekodujący, nie uczestniczący w translacji.

Ze względu na nici w DNA które ułożone są przeciwległe do siebie, replikacja na jednej z

nich przebiega ciągle (nić wiodąca) a na drugiej syntezowana jest w krótkich fragmentach
(nić opóźniona).
Zadaniem białek jest rozplecenie nici DNA na pewnym odcinku i ułatwienie rozpoczęcia
replikacji. W wyniku tego tworzą się widełki replikacyjne, czyli obszar w kształcie litery Y.
Do rozpoczęcia syntezy nowej nici DNA potrzeba krótkiego odcinka RNA zwanego
starterem.
Starter jest komplementarny do nici DNA, a za jego syntezę odpowiada enzym zwany
prymazą. Dopiero do startera enzym polimeraza DNA dobudowuje nukleotydy nowej nici
komplementarne do starej nici matrycowej DNA.

Ekspresja informacji genetycznej

Transkrypcja - Proces kopiowania DNA w celu wytworzenia cząsteczki informacyjnego
RNA (mRNA). Rozpoczyna się ona w miejscu DNA zwanym promotorem i obejmuje trzy
etapy: inicjację, elongację i terminację
Kod genetyczny - zbiór podstawowych zasad wskazujących, w jaki sposób komórka ma
odczytywać informację zapisaną w sekwencji nukleotydów, aby uzyskać z niej białko.
Opiera się na kolejnych trójkach nukleotydów mRNA, zwanych kodonami lub tripletami, z
których każdy stanowi jeden aminokwas dodawany do nowo tworzonego łańcucha
polipeptydowego.

Cechy kodu genetycznego:

-trójkowy
-zdegenerowany (kilka kodonów koduje ten sam aminokwas)
-jednoznaczny (dany kodon odpowiada tylko jednemu aminokwasowi)
-bezprzecinkowy (brak w kodzie wolnych nukleotydów pomiędzy kodonami)
-uniwersalny (te same kodony oznaczają te same aminokwasy)

Inicjacja transkrypcji - polega na związaniu się polimerazy II RNA z promotorem,

rozpleceniu nici DNA i rozpoczęciu syntezy RNA na zasadzie komplementarności do
matrycowej nici DNA.
Transkrypcyjny kompleks inicjujący - Cały kompleks związanych z promotorem
czynników transkrypcyjnych oraz polimerazy II RNA.

Dojrzewanie RNA - Modyfikacja pre-mRNA w jądrze komórkowym przez enzymym zanim

dotrze do cytoplazmy. Polega na modyfikacji jej końców 3’ i 5’ oraz wycinaniu intronów.
Transkrypt - nowo powstała cząsteczka mRNA
pre-mRNA (pierwotny transkrypt) - produkt transkrypcji u organizmów eukariotycznych.

Translacja - biosynteza białka

tRNA - cząsteczka pośrednicząca w odczytywaniu sekwencji aminokwasów (transportujący
RNA).
Translacja to synteza białka, w czasie której informacja zawarta w sekwencji kodonów
mRNA zostaje przetłumaczona na sekwencję aminokwasów w łańcuchu polipeptydowym.

Na jednym końcu cząsteczki tRNA znajduje się antykodon, czyli triplet nukleotydów
komplementarny do kodonu w mRNA. Na drugim końcu znajduje się miejsce wiązania
aminokwasu.

Inicjacja związana jest z połączeniem 2 podjednostek rybosomalnych z tRNA startowym

zaopatrzonym w metioninę.

Elongacja polega na rozpoznawaniu kolejnych kodonów przez antykodon na tRNA i

przyłączaniu kolejnych aminokwasów.

Terminacja zachodzi kiedy w miejscu A rybosomu pojawia się kodon Stop nie oznaczający
żadnego aminokwasu co wiąże się z zakończeniem procesu i uwolnieniem polipeptydów.

Translacja zachodzi na rybosomach, które ułatwiają parowanie się kodonów mRNA z

antykodonami tRNA. Dodatkowo, pełnią funkcję rusztowania, przytrzymując cały kompleks w
taki sposób, aby możliwa była reakcja pomiędzy kolejnymi aminokwasami i wytworzenie
łączącego je wiązania peptydowego.

Rybosom składa się z dwóch podjednostek - małej i dużej. Obie są zbudowane z białek i
cząsteczek rybosomowego RNA (rRNA). Podjednostki rybosomu łączą się ze sobą po
połączeniu z mRNA. Oprócz miejsca wiązania mRNA rybosomy mają trzy miejsca wiązania
tRNA: Miejsce P, miejsce A, miejsce E.