ME3230 – Dung sai và Kỹ Thuật đo

Lec1 : Các khái niệm cơ bản về dung

sai và lắp ghép
TS. Vũ Tiến Dũng
Bộ môn Cơ Khí Chính xác và Quang học
Viện Cơ khí
Chöông I: KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN VEÀ DUNG SAI VAØ LAÉP GHEÙP

• I.1. KHAÙI NIEÄM VEÀ TÍNH ÑOÅI LAÃN CHÖÙC NAÊNG

• I.2. CAÙC KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN VEÀ DUNG SAI VAØ LAÉP GHEÙP

CAÂU HOÛI TRAÉC NGHIEÄM CHƯƠNG I

End Home Next Back

 I.1. KHAÙI NIEÄM VEÀ TÍNH ÑOÅI LAÃN CHÖÙC NAÊNG

I.1.1. Baûn chaát cuûa tính ñoåi laãn chöùc naêng

I.1.2. Hieäu quaû cuûa tính ñoåi laãn chöùc naêng

End Home Next Back

 I.1.1. Baûn chaát cuûa tính ñoåi laãn chöùc naêng

• Tính ñoåi laãn chöùc naêng laø moät nguyeân taéc thieát keá vaø cheá
taïo ñeå ñaûm baûo cho caùc maùy vaø chi tieát maùy cuøng loaïi, cuøng
côõ coù theå thay theá cho nhau maø khoâng caàn phaûi söûa chöõa
hoaëc löïa choïn nhöng vaãn ñaûm baûo moïi yeâu caàu veà kyõ thuaät
vaø kinh teá.

End Home Next Back

 I.1.1. Baûn chaát cuûa tính ñoåi laãn chöùc naêng

Tính ñoåi laãn chöùc naêng ñöôïc thoûa maõn theo moät trong
hai hình thöùc sau:

a) Ñoåi laãn hoaøn toaøn

b) Ñoåi laãn khoâng hoaøn toaøn

End Home Next Back

 I.1.1. Baûn chaát cuûa tính ñoåi laãn chöùc naêng

a) Ñoåi laãn hoaøn toaøn

• Khi laép raùp, caùc chi tieát ñöôïc chọn baát kyø trong loạt, hoaøn
toaøn coù tính ngẫu nhieân.

• Caùc chi tieát ñaõ ñöôïc tieâu chuaån hoaù hay caùc chi tieát phuï
tuøng döï tröõ thöôøng ñöôïc cheá taïo coù tính ñoåi laãn hoaøn toaøn ñeå
taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho quaù trình thay theá söûa chöõa sau
naøy.

End Home Next Back

 I.1.1. Baûn chaát cuûa tính ñoåi laãn chöùc naêng

b) Ñoåi laãn khoâng hoaøn toaøn

• Ñöôïc söû duïng khi dung sai cheá taïo khoâng theå thoûa maõn
yeâu caàu cuûa thieát keá.

• Phöông phaùp naøy cho pheùp môû roäng phaïm vi dung sai
cuûa caùc khaâu thaønh phaàn ñeå deã cheá taïo. Sau ñoù, chi tieát seõ
ñöôïc phaân thaønh töøng nhoùm theo kích thöôùc thaät cuûa chuùng
vaø caùc chi tieát trong nhoùm töông öùng seõ ñöôïc laép raùp vôùi
nhau.

End Home Next Back

 I.1.2. Hieäu quaû cuûa tính ñoåi laãn chöùc naêng

+ Ñoái vôùi thieát keá: Giaûm ñöôïc thôøi gian, coâng söùc vaø chi phí
cho quaù trình thieát keá.
+ Ñoái vôùi saûn xuaát: Tính ñoåi laãn chöùc naêng laø tieàn ñeà kyõ thuaät
môû ñöôøng cho vieäc phaùt trieån saûn xuaát, phaân coâng saûn xuaát
tieán tôùi chuyeân moân hoùa saûn xuaát.
+ Ñoái vôùi söû duïng: Giaûm ñöôïc thôøi gian cheát cuûa maùy, giaûm
nheï ñöôïc vieäc toå chöùc boä phaän söûa chöõa, cheá taïo caùc chi tieát
hö hoûng.

End Home Next Back

I.2. CAÙC KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN VEÀ DUNG SAI VAØ LAÉP GHEÙP

• I.2.1. Kích thöôùc

• I.2.2. Sai leäch giôùi haïn

• I.2.3. Dung sai

• I.2.4. Laép gheùp

• I.2.5. Sô ñoà phaân boá dung sai cuûa laép gheùp

End Home Next Back

 I.2.1. Kích thöôùc

• Kích thöôùc laø giaù trò baèng soá cuûa ñaïi löôïng ño chieàu daøi
(ñöôøng kính, chieàu daøi … ) theo ñôn vò ño ñöôïc löïa choïn.

• Phaân loaïi:

• a) Kích thöôùc danh nghóa

• b) Kích thöôùc thöïc

• c) Kích thöôùc giôùi haïn

End Home Next Back

 I.2.1. Kích thöôùc

a) Kích thöôùc danh nghóa

• Laø kích thöôùc maø döïa vaøo chöùc naêng vaø ñieàu kieän laøm
vieäc cuûa chi tieát ñeå tính toaùn xaùc ñònh vaø quy tròn (về phía lớn
hơn) theo trò soá kích thöôùc tieâu chuaån.

Kyù hieäu : DN, dN

• DN (Ñoái vôùi loã hay bề mặt bao)

• dN (Ñoái vôùi truïc hay bề mặt bị bao)

End Home Next Back

 I.2.1. Kích thöôùc

b) Kích thöôùc thöïc

• Kích thöôùc thöïc laø kích thöôùc ño ñöôïc tröïc tieáp treân chi tieát.

• Kyù hieäu: Dth , dth

End Home Next Back

 I.2.1. Kích thöôùc

c) Kích thöôùc giôùi haïn

• Kích thöôùc giôùi haïn laø kích thöôùc lôùn nhaát vaø nhoû nhaát
giôùi haïn phaïm vi cho pheùp cuûa kích thöôùc chi tieát.

• Coù hai kích thöôùc giôùi haïn:

+ Kích thöôùc giôùi haïn lôùn nhaát (Dmax , dmax)

+ Kích thöôùc giôùi haïn nhoû nhaát (Dmin , dmin)

End Home Next Back

 I.2.2. Sai leäch giôùi haïn

• Sai leäch giôùi haïn laø hieäu ñaïi soá giöõa kích thöôùc giôùi haïn
vaø kích thöôùc danh nghóa.

• Coù hai sai leäch giôùi haïn:

• a) Sai leäch giôùi haïn treân

• b) Sai leäch giôùi haïn döôùi

End Home Next Back

 I.2.2. Sai leäch giôùi haïn

a) Sai leäch giôùi haïn treân

• Laø hieäu ñaïi soá giöõa kích thöôùc giôùi haïn lôùn nhaát vaø kích
thöôùc danh nghóa.
• Kyù hieäu: ES, es

• Ñoái vôùi loã : ES = Dmax - DN

• Ñoái vôùi truïc : es = dmax - dN

End Home Next Back

 I.2.2. Sai leäch giôùi haïn

b) Sai leäch giôùi haïn döôùi

• Laø hieäu ñaïi soá giöõa kích thöôùc giôùi haïn nhoû nhaát vaø
kích thöôùc danh nghóa.

• Kyù hieäu: EI , ei

• Ñoái vôùi loã: EI = Dmin - DN

• Ñoái vôùi truïc: ei = dmin - dN

End Home Next Back

 I.2.2 Sai leäch giôùi haïn

b) Sai leäch giôùi haïn döôùi

* Ghi chuù :

- Sai leäch giôùi haïn coù theå döông, aâm hoaëc baèng 0.

- Sai leäch giôùi haïn treân luoân luoân lôùn hôn sai leäch giôùi haïn
döôùi.

- Ñôn vò cuûa sai leäch giôùi haïn coù theå laø mm hoaëc µm.

End Home Next Back

 I.2.3. Dung sai

• Dung sai laø hieäu giöõa kích thöôùc giôùi haïn lôùn nhaát vaø
kích thöôùc giôùi haïn nhoû nhaát.

+ Ñoái vôùi loã:

TD = Dmax - Dmin = ES - EI

+ Ñoái vôùi truïc:

Td = dmax - dmin = es - ei

End Home Next Back

 I.2.3. Dung sai

* Ghi chuù :

- Dung sai luoân luoân döông (T > 0).

- Ñôn vò cuûa dung sai coù theå laø mm hoaëc µm.

* Treân baûn veõ, kích thöôùc seõ ñöôïc ghi goàm caùc yeáu toá sau:

- Kích thöôùc danh nghóa.

- Sai leäch giôùi haïn (treân vaø döôùi). Taát caû ñeàu phaûi cuøng moät
ñôn vò laø mm.

End Home Next Back

 I.2.4. Laép gheùp

• Laép gheùp laø söï phoái hôïp giöõa hai hay nhieàu chi tieát vôùi nhau ñeå
thaønh moät boä phaän maùy hay moät maùy coù ích.
Bề mặt Chi tiết bao
bao
Bề mặt dN = DN Bề mặt bị
bao bao

= DN
dNd=D
Chi tiết bao Chi tiết bị bao
Bề mặt bị bao Chi tiết bị bao

End Home Next Back

 I.2.4. Laép gheùp

* Caùc khaùi nieäm trong một laép gheùp:

- Beà maët laép gheùp: beà maët tieáp xuùc giöõa hai chi tieát laép gheùp vôùi
nhau.

- Kích thöôùc laép gheùp: kích thöôùc cuûa beà maët laép gheùp.

- Ñaëc tính cuûa laép gheùp: ñược xaùc ñịnh bởi hiệu số giữa kích thöôùc
bao vaø kích thöôùc bị bao

End Home Next Back

 I.2.4. Laép gheùp

• Dựa vào đặc tính của lắp ghép, các lắp ghép được phân vào 3
nhóm sau:

• a) Nhóm lắp ghép có độ hở – Nhóm lắp lỏng.

• b) Nhóm lắp ghép có độ dôi – Nhóm lắp chặt

• c) Nhóm lắp ghép trung gian.

End Home Next Back

 I.2.4. Laép gheùp

a) Lắp ghép có độ hở – Nhóm lắp lỏng

Laø laép gheùp trong ñoù kích thöôùc bao luoân luoân lôùn hôn
kích thöôùc bò bao ñeå taïo thaønh ñoä hôû trong laép gheùp.

Kyù hieäu: S

End Home Next Back

 I.2.4. Laép gheùp

a) Lắp ghép có độ hở – Nhóm lắp lỏng

¯ Đặc trưng của lắp ghép:

+ Độ hở lớn nhất: S max = Dmax - d min = ES - ei

+ Độ hở nhỏ nhất: S min = Dmin - d max = EI - es
S max + S min
+ Độ hở trung bình: Stb =
2
+ Dung sai độ hở:
Ts = Smax - Smin = TD + Td
End Home Next Back
 I.2.4. Laép gheùp

b) Lắp ghép có độ dôi – Nhóm lắp chặt

• Laø laép gheùp trong ñoù kích thöôùc bao luoân luoân nhoû hôn kích
thöôùc bò bao ñeå taïo thaønh ñoä doâi trong laép gheùp.

• Kyù hieäu: N

End Home Next Back

 I.2.4. Laép gheùp

b) Lắp ghép có độ dôi – Nhóm lắp chặt

¯ Đặc trưng của lắp ghép:

+ Độ dôi lớn nhất: N max = d max - Dmin = es - EI

+ Độ dôi nhỏ nhất:
N min = d min - Dmax = ei - ES

+ Độ dôi trung bình: N max + N min

N tb =
2
+ Dung sai độ dôi:
TN = N max - N min = TD + Td
End Home Next Back
 I.2.4. Laép gheùp

c) Laép gheùp trung gian

Laø laép gheùp trong ñoù coù theå coù ñoä hôû hoaëc ñoä doâi tuøy
theo kích thöôùc thöïc cuûa caëp chi tieát laép gheùp vôùi nhau.

End Home Next Back

 I.2.4. Laép gheùp

c) Laép gheùp trung gian

¯ Đặc trưng của lắp ghép:

+ Độ hở lớn nhất: S max = Dmax - d min = ES - ei

+ Độ dôi lớn nhất: N max = d max - Dmin = es - EI
+ Dung sai lắp ghép: TS , N = N max + S max = TD + Td

End Home Next Back

 I.2.5. Sô ñoà phaân boá dung sai cuûa laép gheùp

Cho lắp ghép của hai chi tiết lỗ và trục có kích thước như sau:
D = F50 +0, 025 ; d = F50 --00,,009
025
µm + Kích thước danh nghĩa của lỗ và trục.
TD + Sai lệch giới hạn của lỗ và trục.
ES =+25
+ Dung sai của lỗ và trục.
+ EI = 0
Smax + Khe hở S hoặc độ dôi N
“0” -
Smin

đường “0”
es = -9
DN = dN = Ø 50mm

ei = -25
Td
Đường “0” là đường xuất phát của
kích thước danh nghĩa

End Home Next Back

 I.2.5. Sô ñoà phaân boá dung sai cuûa laép gheùp

* Đặc tính của lắp ghép

µm µm µm
Td
TD TD TD

+ + +
“0” - “0” - “0” -
Td
Td

Lắp ghép có độ hở Lắp ghép có độ dôi Lắp ghép trung gian

Nhóm lắp lỏng Nhóm lắp chặt

End Home Next Back

CAÂU HOÛI TRAÉC NGHIEÄM CHÖÔNG I

1. Hieäu ñaïi soá giöõa kích thöôùc giôùi haïn nhoû nhaát vaø kích
thöôùc danh nghóa laø:
a. Dung sai.
b. Sai leäch giôùi haïn treân.
c. Sai leäch giôùi haïn döôùi.
d. Sai leäch giôùi haïn.

Ñaùp aùn: c

Home Next Back

CAÂU HOÛI TRAÉC NGHIEÄM CHÖÔNG I

2. Cho moät laép gheùp coù ñoä doâi, Nmax ñöôïc tính baèng coâng
thöùc sau:
a. Nmax = Dmin - dmax.
b. Nmax = dmax - Dmin.
c. Nmax = Dmax - dmin.
d. Nmax = dmin - Dmax.

Ñaùp aùn: b

Home Next Back

CAÂU HOÛI TRAÉC NGHIEÄM CHÖÔNG I

3. Loaït chi tieát gia coâng coù kích thöôùc dN = f40 , Td =

16µm , ei = - 25µm . Ñaùnh giaù hai chi tieát vôùi kích
thöôùc thöïc sau ñaây dth1 = f39,9925 vaø dth2 = f39,976 coù
ñaït yeâu caàu khoâng?
a. Chi tieát 1 ñaït, chi tieát 2 khoâng ñaït.
b. Chi tieát 2 ñaït, chi tieát 1 khoâng ñaït.
c. Caû hai chi tieát ñeàu ñaït.
d. Caû hai chi tieát ñeàu khoâng ñaït.

Ñaùp aùn: b

Home Next Back

 CAÂU HOÛI TRAÉC NGHIEÄM CHÖÔNG I

4. Choïn caâu sai:

a. Sai leäch giôùi haïn coù theå coù giaù trò döông, aâm hoaëc baèng 0.
b. Sai leäch giôùi haïn treân luoân luoân lôùn hôn sai leäch giôùi haïn döôùi.
c. Dung sai luoân luoân döông.
d. Sai leäch giôùi haïn döôùi luoân luoân aâm

Ñaùp aùn: d

Home Next Back

CAÂU HOÛI TRAÉC NGHIEÄM CHÖÔNG I

5. Trong caùc moái laép sau, moái laép naøo laø laép gheùp coù ñoä hôû:
a. D = f63+ 0,030 mm; d = f63 -0,033 mm .
-0 , 014

b. D = f24– 0,033 mm; d = f24– 0,021 mm.

c. D = f75 -0 ,073 mm; d = f75– 0,019 mm.
-0 ,038

d. D = f110+ 0,035 mm; d = f110++00 ,,085

06 mm.

Ñaùp aùn: a

Home Next Back

CAÂU HOÛI TRAÉC NGHIEÄM CHÖÔNG I

6. Cho D = f28--0,048
0,081 , d = f28–0,021 . Tính Nmax , Nmin :

a. Nmax = 0,081mm ; Nmin = 0,027 mm.

b. Nmax = 0,081mm ; Nmin = 0,021mm.
c. Nmax = 0,048mm ; Nmin = 0,021mm.
d. Nmax = 0,048mm ; Nmin = 0,027mm .

Ñaùp aùn: a

Home Next Back

CAÂU HOÛI TRAÉC NGHIEÄM CHÖÔNG I

7. Cho moät laép gheùp coù D = f34 +-0,006

0,017 mm, d = f34
+0,019 mm.
Tính dung sai cuûa laép gheùp TS,N :
a. 42µm. b. 23µm.
c. 36µm. d. 25µm.

Ñaùp aùn: a

Home Next Back

CAÂU HOÛI TRAÉC NGHIEÄM CHÖÔNG I

8. Chi tieát loã coù kích thöôùc D = f45+0,025. Choïn chi tieát truïc
sao cho taïo ra laép gheùp trung gian:
a. d = f45-0,021. b. d = f45 ++0,085
0,06 .

c. d = f45 -0,017 . d. d = f45 ++00 ,,050

028 .
+0,006

Ñaùp aùn: c

Home Next Back

CAÂU HOÛI TRAÉC NGHIEÄM CHÖÔNG I

9. Cho moät chi tieát loã coù D = f110+0,035. Choïn chi tieát truïc
coù kích thöôùc d sao cho taïo ra laép gheùp trung gian vôùi
Smax = 32µm
a. d = f110++0,032
0,012 . b. d = f110 --0,012
0,032.

c. d = f110++0,025
0,003 . d. d =f110 ++0,054
0,032 .

Ñaùp aùn: c

Home Next Back

 CAÂU HOÛI TRAÉC NGHIEÄM CHÖÔNG I

Vôùi caùc soá lieäu cho trong caùc caâu sau, choïn sô ñoà phaân
boá dung sai cuûa caùc laép gheùp thích hôïp:
es = 40 es = 60 es = 50
es = 60
TD
TD TD
ES = 20 TD
ES = 20 ES = 20
ES = 20 Td Td
ei = 0 ei = 10 ei = 15 ei = 10 Td
Td
EI = -15 EI = 0

Sơ đồ 1 EI = -15 Sơ đồ 2 EI = -15 Sơ đồ 3 Sơ đồ 4

10. D = d = f120mm, es = 60µm, ES = 20µm, Nmax = 75µm,

Smax = 5µm.
a. Sô ñoà 1. b. Sô ñoà 2. c. Sô ñoà 3. d. Sô ñoà 4.

Ñaùp aùn: c

Home Next Back

 CAÂU HOÛI TRAÉC NGHIEÄM CHÖÔNG I

Vôùi caùc soá lieäu cho trong caùc caâu sau, choïn sô ñoà phaân
boá dung sai cuûa caùc laép gheùp thích hôïp:
es = 40 es = 60 es = 50
es = 60
TD
TD TD
ES = 20 TD
ES = 20 ES = 20
ES = 20 Td Td
ei = 0 ei = 10 ei = 15 ei = 10 Td
Td
EI = -15 EI = 0

Sơ đồ 1 EI = -15 Sơ đồ 2 EI = -15 Sơ đồ 3 Sơ đồ 4

11. D = d = f35mm, ES = 20µm, EI = -15µm, Nmax = 75µm,

Smax = 20µm.
a. Sô ñoà 1. b. Sô ñoà 2.
c. Sô ñoà 3. d. Caû 4 sô ñoà ñeàu sai .
Ñaùp aùn: d
End Home Next Back
42
43