POJĘCIE SYSTEM POLITYCZNY

Ogół organów państwowych, partii politycznych, organizacji i grup społecznych

uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa a także ogół
generalnych zasad i norm regulujących wzajemnie stosunki pomiędzy nimi.

II. PODSTAWOWE ELEMENTY SYSTEMU POLITYCZNEGO

1. społeczność
2. instytucje
a) Partie polityczne, stowarzyszenia polityczne
Partia polityczna to dobrowolny związek ludzi o podobnych poglądach, postawach ideowych
mających na celu wspólny plan działania. Celem jest osiągniecie władzy.
b) Organy państwowe.
Istnieje w nich trójpodział władzy, istnieją organy samorządowe, organy ochrony prawnej
c) Grupy interesu
Organizacje, które zabezpieczają interesy określonych grup społecznych i przenoszą
postulaty tych grup np. do parlamentu.
3. podstawowe normy, reguły zasady
4. relacje pomiędzy poszczególnymi instytucjami

III. FUNKCJE SYSTEMU POLITYCZNEGO

Funkcja systemu politycznego to każde działanie zmierzające do podtrzymania istniejącego

stanu jak też i jego rozwój.
1. Funkcja regulacyjna – sterowanie procesami wg. Reguł przyjętych w danym systemie
politycznym.
2. Funkcja mediacyjna – sprowadza się do rozwiązywania konfliktów i mediacji dotyczących
sprzecznych interesów grupowych.
3. Funkcja adaptacyjna – przejawiająca się m.in. w usprawnieniu działań instytucji oraz
poszerzenia bazy działania systemu politycznego.
4. Funkcja innowacyjna – polegająca na wprowadzeniu do otoczenia systemu politycznego
nowych reguł i mechanizmów działania.

Podstawowe zasady ustrojowe

Zasada suwerenności narodu

Zasada ta jest podstawą państwa demokratycznego. Zgodnie z nią najwyższym źródłem
władzy jest naród. Organy państwowe pełnią swoje funkcje z jego przyzwolenia. Naród
wybierając swoich przedstawicieli w wyborach udziela im upoważnienia do sprawowania
funkcji publicznych. Osoby te otrzymują mandat, który jest zgodny z wolą większości
społeczeństwa. Mówi o tej zasadzie art. 4 polskiej Konstytucji z 1997 r.: Władza zwierzchnia
w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich
przedstawicieli lub bezpośrednio.

1
Trójpodział władz
Ustrój polski wprowadza zasadę trójpodziału władz. Władzę wykonawczą w naszym państwie
sprawuje prezydent oraz Rada Ministrów, władza ustawodawcza należy do dwuizbowego
parlamentu, a władza sądownicza do niezależnych i niezawisłych sądów i trybunałów. O tej
zasadzie mówi art. 10 Konstytucji III RP: Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na
podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy
sądowniczej. Każda w wymienionych władz sprawuje swoje funkcje samodzielnie. Żadna z
nich nie ma charakteru pomocniczego czy kontrolnego nad pozostałymi władzami. Wszystkie
muszą działać względem siebie komplementarnie. Obowiązuje także zasada współdziałania
trzech władz dla dobra państwa i obywateli.

Społeczna gospodarka wolnorynkowa

Istnienie społecznej gospodarki wolnorynkowej jest zapewnieniem działania w państwie
praw rynku oraz wolnorynkowych mechanizmów. Jest także gwarancją wolności
prowadzenia działalności gospodarczej oraz ochrony własności prywatnej. O tej zasadzie
mówi art. 20 naszej Konstytucji: Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności
działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy
partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.

Państwo prawa
Państwo prawa to państwo, w którym organy władzy państwowej działają zgodnie z prawem
i w ramach prawa. Tworzone prawo winno być sprawiedliwe, a ponadto jego reguły
dostatecznie jasne i przejrzyste. W państwie prawa istnieją i działają organy, których
zadaniem jest stanie na straży przestrzegania prawa.

Pluralizm społeczny, polityczny i gospodarczy

Istnienie zasady pluralizmu politycznego zapewnia wolność tworzenia partii politycznych
oraz stowarzyszeń. Obywatel może swobodnie wyrażać swoje poglądy polityczne oraz
wybierać te partie, z których programem się utożsamia. W państwie, w którym panuje
pluralizm istnieje wolność zakładania oraz przynależności do związków zawodowych,
fundacji czy ruchów o charakterze obywatelskim. Pluralizm jest także gwarantem wolności
przekonań społecznych i politycznych. Zapewnia także swobodę prowadzenia działalności
gospodarczej oraz chroni własność prywatną.

Zasada samorządności
Istnienie samorządu jest podstawą dobrego funkcjonowania państwa demokratycznego.
Samorząd i jego organy zapewniają obywatelom udział w rządach oraz realny wpływ na nie.
Organy władzy samorządowej uczestniczą w sprawowaniu władzy. Jest także samorządność
gwarantem decentralizacji w państwie.

2
Art. 15 Konstytucji mówi: Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia
decentralizację władzy publicznej, a art. 16: Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego
podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. Samorząd
terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach
ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną
odpowiedzialność.

Zasada pluralizmu mediów

Obowiązywanie w państwie demokratycznym tej zasady jest gwarantem wolności prasy.
Pozwala także na wolność pozyskiwania informacji oraz jej rozpowszechniania. Pluralizm
mediów nie dopuszcza cenzury oraz koncesjonowania prasy. O tej zasadzie mówi art. 14
Konstytucji: Rzeczypospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego
przekazu.

System prezydencki:

System prezydencki to jedna z odmian współczesnej formy rządów demokratycznych. Jak

wynika z nazwy, w modelu tym najważniejszym i najsilniejszym organem władzy jest
prezydent, stojący na czele władzy wykonawczej kraju.

System ten oparty jest na podziale poszczególnych organów władzy. Kompetencje są

szczegółowo rozdzielone. Konstytucyjnie jedyną głową państwa w systemie prezydenckim
jest prezydent. Nie istnieje rozróżnienie głowy państwa oraz szefa rządu – urzędy te są
scalone w rękach jednego człowieka. Prezydent pochodzi z powszechnych wyborów, zatem
jest przedstawicielem narodu, na równi z parlamentem. Prezydent odpowiada za politykę
zagraniczną oraz wewnętrzną państwa. Do jego kompetencji należy także szefowanie
krajowej administracji. Dodatkowym uprawnieniem głowy państwa jest prawo łaski lub
zmniejszania wyroków.

W systemie prezydenckim głowa państwa sprawuje swój urząd w stałym wymiarze kadencji.
Wybory odbywają się w ściśle określonych terminach i zasadniczo nie mogą być wywołane,
np. zgłoszeniem wotum nieufności. W niektórych przypadkach jednak możliwe jest skrócenie
kadencji prezydenta w przypadku stwierdzenia popełnienia przez niego przestępstwa.

Członkowie gabinetu prezydenta działają w jego imieniu i zgodnie z jego zaleceniami.

Zaletą systemu prezydenckiego jest rozdział władz na wykonawcza oraz ustawodawczą

wobec równoległych struktur, dzięki czemu ograniczane są nadużycia. Skupienie władzy
wykonawczej w rękach prezydenta pozwala mu na szybkie oraz zdecydowane podejmowanie
decyzji. Zaletą jest także większa stabilność urzędu (w przeciwieństwie np. do systemu z
funkcją premiera, który w innych systemach może być w każdym czasie odwołany). Krytycy

3
wskazują natomiast na możliwość łatwego przekształcania systemu prezydenckiego w
autorytaryzm. Trudniej jest także doprowadzić do zmiany obsady urzędu w przypadku
niezadowolenia z niego.

Przykładem kraju rządzonego systemem prezydenckim są Stany Zjednoczone. Prezydent

pochodzi z wyborów powszechnych oraz pośrednich. Wyłoniony zostaje poprzez elektorów
wybieranych przez naród. Konstytucja przyznaje mu uprawnienia głowy państwa,
przewodniczenie rządowi oraz dowodzenie siłami zbrojnymi. Ma prawo zgłaszania weta
wobec ustaw. Nie została mu jednak przyznana kompetencja do skrócenia kadencji
parlamentu. Prezydent może zostać pociągnięty do odpowiedzialności poprzez Izbę
Reprezentantów w związku z popełnieniem przestępstwa.

Innymi krajami rządzonymi według systemu prezydenckiego są np.: Republika Południowej

Afryki, Białoruś, Chile, Iran, Korea Południowa, Wenezuela, Urugwaj oraz Botswana. To jeden
z najpopularniejszych modeli rządów.

System parlamentarno-gabinetowy:

System polityczny, w którym rząd z premierem na czele jest powołany przez parlament we
współpracy z głową państwa, a odpowiedzialność polityczną ponosi przed parlamentem (
wotum nieufności , wotum zaufania ).

Władza wykonawcza , czyli egzekutywa, ma też prawo wystąpić do głowy państwa z

wnioskiem o rozwiązanie parlamentu. Rząd jest powoływany spośród przedstawicieli narodu
mającej większość w parlamencie. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej
przed parlamentem, ponoszą ją natomiast członkowie rządu kontrasygnujący jej akty
urzędowe. System rządów wykształcony w praktyce angielskiej XVIII - XIX w.
Rozpowszechniony obecnie we Włoszech, w Hiszpanii, na Węgrzech, w Danii, Szwecji,
Norwegii oraz w krajach Beneluksu. Współcześnie występuje tendencja uniezależniania się
rządu od parlamentu. Jego odmianą jest tzw. system kanclerski ( Niemcy ) lub system
gabinetowo-parlamentarny występujący w Wielkiej Brytanii.

Głowa państwa ma przede wszystkim zadanie reprezentować państwo, a wszystkie akty

przez nią wydane muszą zawierać odpowiedni zapisek do konstytucji.

PODSTAWOWE CECHY WSPÓŁCZESNYCH SYSTEMÓW PARLAMENTARNO-GABINETOWYCH

1. parlament (a przynajmniej jego izba niższa, gdy jest on dwuizbowy) jest wybierany w
wyborach powszechnych

2. układ sił w parlamencie (lub podjęte w nim uzgodnienia gdy żadna z partii nie posiada
większości) przesądza o powołaniu premiera i powołaniu rządu

4
3. rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, który może wyrazić
wotum nieufności, oznaczające ustąpienie co najmniej jednego ministra, najczęściej zaś
całego gabinetu

4. rząd ma wpływ na rozwiązanie parlamentu (czasem jednej jego izby gdy jest
dwuizbowy) przed upływem kadencji, co powoduje konieczność rozpisanie
przedterminowych wyborów

5. między parlamentem a rządem istnieje system powiązań organizacyjnych,

funkcjonalnych i personalnych (ministrowie mogą być i często są deputowanymi) co oznacza
brak separacji władzy ustawodawczej i wykonawczej

6. głowa państwa (w postaci prezydenta lub monarchy) nie kreuje polityki wewnętrznej,
ani zagranicznej, spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne, a także wobec woli
większości parlamentarnej (powołuje premiera, zarządza wybory przedterminowe)

System mieszany (pół lub semi prezydencki):

System mieszany nazywany bywa również półprezydenckim, semiprezedenckim albo

parlamentarno-prezydenckim. Jego zasadniczą cechą jest łączenie elementów systemu
parlamentarno-gabinetowego z systemem prezydenckim. Najbardziej charakterystycznym
przykładem jest ustrój V Republiki Francuskiej. Zaobserwować go możemy również w
Portugalii, Finlandii i Islandii.

System mieszany – zasady ustrojowe

Najważniejszą zasadą ustrojową systemu mieszanego jest tzw. dualizm egzekutywy, czyli
oddzielenia funkcji szefa rządu od stanowiska głowy państwa. Podział władzy przebiega w
taki sposób, że władza wykonawcza przysługuje prezydentowi i rządowi, prezydent jest
głową państwa, natomiast premier jest szefem rządu. Drugą ważna regułą jest zasada nie
łączenia stanowiska deputowanego z funkcją członka rządu.

W większości przypadków głowa państwa jest powoływana przez naród podczas wyborów.
Prezydentowi przysługuje szeroki zakres uprawnień, włącznie z powoływaniem szefa rządu.

System mieszany – organy państwowe

W systemie semiprezydenckim znaczenie mają organy występujące w systemie

prezydenckim oraz w systemie parlamentarno-gabinetowym, czyli prezydent, rząd oraz
parlament.

Prezydent – z reguły wybierany jest w wyborach powszechnych, posiada prawo skrócenia

kadencji parlamentu, zakres jego władzy jest dość szeroki – przewodniczy spotkaniom Rady
Ministrów, czuwa nad konstytucją, nie potrzebuje kontrasygnaty ministrów, ponadto to
gwarant niepodległości i ciągłości państwowej oraz niezależności sądownictwa. Prezydent

5
ponosi odpowiedzialność konstytucyjną przy jednoczesnym braku odpowiedzialności
parlamentarnej.

Parlament wybierany jest w wyborach powszechnych. Jego członkowie nie mogą

jednocześnie być członkami rządu. Kadencja parlamentu może być skrócona na wniosek
prezydenta.

Rząd – premier powoływany jest przez prezydenta (ten ostatni na wniosek premiera
powołuje również ministrów). Szef rządu ponosi również odpowiedzialność za swoje
działania przed głową państwa i przed parlamentem.

Ogół organów państwowych, partii politycznych, organizacji i grup społecznych

uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa a także ogół
generalnych zasad i norm regulujących wzajemnie stosunki pomiędzy nimi.