Psychologia różnic indywidualnych-

Wykład II
Różnice indywidualne: dziedziczność a środowisko

Nurty różniące się podejściem do relacji dziedziczność - środowisko:

a) Podejście biologiczne – bardziej skupione na wpływie genów.
b) Psychoanaliza
c) Psychologia poznawcza - człowiek może wiele zrobić w życiu, pomijając
determinizm biologiczny i nie można powiedzieć, że jest pod wpływem środowiska,
a wiele zależy od tego, jak konstruuje swoje myśli.
d) Humanizm – egzystencjalizm. Patrzymy na to, że człowiek ma ogromny wpływ
jakich wyborów dokona.
e) Behawioryzm - “tabula rasa”, w tym ujęciu bardzo dużo zależy od środowiska, gdzie
człowiek się wychowuje.

Ujęcia dotyczące zależności między genami a środowiskiem:

Natywizm - natywiści twierdzili, że ogromne znaczenie mają geny.
Od dawna wiadomo, że pewne cechy fizyczne są biologicznie determinowane przez
dziedziczenie genetyczne. Kolor oczu, proste lub kręcone włosy, pigmentacja skóry i
niektóre choroby (np. Pląsawica Huntigtona) są funkcją dziedziczonych genów.
Natywiści poszli odrobinę na całość.
Fakty te skłoniły wielu do spekulacji, czy cechy psychologiczne, takie jak tendencje
behawioralne, cechy osobowości i zdolności umysłowe, są również nam “przeznaczone”,
jeszcze zanim się urodzimy. Ci, którzy przyjmują skrajne stanowisko wspierające
dziedziczność, są określani jako natywiści. Ich podstawowym założeniem jest to, że cechy
gatunku ludzkiego jako całości są wytworem ewolucji, a indywidualne różnice wynikają z
unikalnego kodu genetycznego każdej osoby. Ogólnie rzecz biorąc, im wcześniej pojawia
się dana umiejętność, tym bardziej prawdopodobne jest, że będzie ona znajdowała się pod
wpływem czynników genetycznych.

Przykładem skrajnej postawy pod tym względem jest teoria Chomsky’ego (1965), który
twierdził, że język jest dziedziczony. Innym przykładem natury jest teoria Freuda, według
którego agresja jest dziedziczona jako jeden z podstawowych popędów (thanatos).
W tym ujęciu, cechy i różnice, których nie można zaobserwować przy urodzeniu, ale które
pojawiają się w późniejszym życiu, uważa się za produkt dojrzewania.

Oznacza to, że wszyscy mamy wewnętrzny “zegar biologiczny”, który włącza lub wyłącza
różne typy zachowań w zaprogramowany sposób. Klasycznym przykładem tego, jak
wpływa to na nasz rozwój fizyczny są zmiany cielesne zachodzące we wczesnym okresie
dojrzewania. Jednak natywiści twierdzą również, że dojrzewanie reguluje pojawienie się
przywiązania w dzieciństwie, przyswajanie języka, a nawet całościowy rozwój poznawczy.
“Terminal drop” - 5 lat przed zakończeniem życia. Niezależnie ile się żyje.
Zaprogramowany człowiek ile ma żyć, a ta inteligencja zaczyna szwankować.

Empiryzm – na drugim krańcu znajdują się ekolodzy – znani również jako empirycy (nie
należy ich mylić z podejściem empirycznym / naukowym). Ich podstawowym założniem
jest to, że w chwili narodzin ludzki umysł stanowi tabula rasa i że jest on stopniowo
“wypełniany” w wyniku doświadczenia (np. Behawioryzm). Z tego punktu widzenia cechy
psychologiczne i różnice w zachowaniu, które pojawiają się w okresie niemowlęctwa i
dzieciństwa, są wynikiem uczenia się.

To sposób, w jaki człowiek wychowywany, rządzi psycholigcznie istotnymi aspektami

jego rozwoju, a pojęcie dojrzewania odnosi się tylko do tego co biologiczne. Na przykład
teoria społecznego uczenia się Bandury (1977) stwierdza, że agresji człowiek uczy się od
otoczenia poprzez obserwację i naśladowanie. Widać to w jego słynnym eksperymencie z
lalką Bobo (Bandura, 1961).
Eksperyment
Albert Bandura opracował ten eksperyment w celu stworzenia empirycznej podstawy
swojej teorii. Wynika, które uzyskał, zmieniły świat psychologii. Eksperyment z lalką
Bobo okazał się kluczowy w badaniu agresywnych zachowań u dzieci.
Bandura starał się udowodnić, że dzieci uczą się określonych zachowań naśladując
dorosłych. W tym eksperymencie wzięło udział 36 chłopców i 36 dziewczynek w wieku od
3 do 5 roku życia. Wszyscy z nich byli uczniami Bing Nursery School w Uniwersytecie
Stanforda.
• Bandura podzielił dzieci na trzy grupy.
Podzielił je również zgodnie z płcią. 24 z nich były świadkami agresywnego scenariusza,
24 z nich doświadczyły scenariusza nieagresywnego, a reszta stanowiła grupę kontrolną.
• Co więcej, badacze upewnili się, że jedna połowa dzieci była świadkami działań
dorosłych tej samej płci, zaś druga połowa przyglądała się dorosłym płci
przeciwnej.
• Każde dziecko w grupie agresywnej i nieagresywnej obserwowało indywidualne
zachowanie dorosłego wobec lalki Bobo.

• Skinner (1957) uważał również, że języka człowiek uczy się od innych ludzi
poprzez techniki kształtowania zachowania.
• Freud (1905) stwierdził, że wydarzenia z naszego dzieciństwa mają ogromny
wpływ na nasze dorosłe życie, kształtując naszą osobowość. Uważał, że
rodzicielstwo ma pierwszorzędne znaczenie dla rozwoju dziecka, a rodzina jako
najważniejsza dla wychowania była bardzo ważnym tematem w całej
dwudziestowiecznej psychologii (zdominowanej przez teorie ekologów).

Genetyka behawioralna
Naukowcy z dziedziny genetyki behawioralnej badają zmienność zachowania, na którą
mają wpływ geny, czyli jednostki dziedziczności przekazywane z rodziców na potomstwo.
Genetyka behawioralna umożliwiła psychologii ilościowe określenie względnego udziału
natury i wychowania w odniesieniu do określonych cech psychologicznych. Jednym ze
sposobów, aby to zrobić, jest zbadanie krewnych, którzy mają te same geny, ale inne
środowisko, w którym się wychowali.
Adopcja działa jak naturalny eksperyment, który pozwala naukowcom to zbadać. Badania
empiryczne konsekwentnie wykazały, że dzieci adopcyjne wykazują większe
podobieństwo do swoich rodziców biologicznych niż do rodziców adopcyjnych lub
środowiskowych. (Plomin i De Fries, 1983; 1985).

Innym sposobem badania dziedziczności jest porównywanie zachowania bliźniąt, które

mają te same geny lub dzielą 50 procent genów Podobnie jak badania adopcyjne, badania
bliźniąt wspierają pierwszą zasadę genetyki behawioralnej, że cechy psychologiczne są
dziedziczone, średnio w około 50 procentach.

Kontrowersje
Jenson (1969) stwierdził, że średni IQ czarnoskórych Amerykanów był znacznie niższy niż
białych, dowodził, że to głównie czynniki genetyczne są odpowiedzialne - posuwając się
nawet do sugerowania, że inteligencja jest dziedziczona w 80 procentach.
Dla wielu ekologów za pracą genetyków behawioralnych kryje się ledwie zamaskowany
program prawicowy.
Co więcej, dotyczy to nie tylko debaty na temat IQ. Jest to równie istotne dla psychologii
płci i płci, gdzie pytanie, ile różnic w zachowaniu mężczyzn i kobiet wynika z biologii, a
ile z kultury, jest równie kontrowersyjne.

Dziedziczenie wielogenowe
Depresja jest dobrym przykładem cechy poligenicznej, na którą ma wpływ około 1000
genów (Plomin, 2018).

Znaczenie wychowania
Teorie podkreślające rolę wychowania zakładają, że korelacje między czynnikami
genetycznymi a skutkami psychologicznymi są moderowane przez środowisko.

Zawsze masz wybór...

Jednak w ostatnich latach rośnie świadomość, że pytanie “w jakim stopniu” zachowanie
wynika z dziedziczności, a w jakim stopniu z wpływu środowiska samo w sobie może być
błędnym pytaniem. Jako przykład możemy podać inteligencję.
Pytanie “ile” zakłada, że wszystkie cechy psychologiczne można wyrazić liczbowo, a
problem można rozwiązać w sposób ilościowy.
W rzeczywistości natura i kultura wchodzą w interakcję na wiele jakościowo różnych
sposobów. Zamiast bronić skrajnych poglądów natywistycznych lub wychowawczych,
większość badaczy psychologii jest teraz zainteresowana badaniem interakcji między naturą
a wychowaniem. Na przykład w psychopatologii oznacza to, że do rozwoju zaburzenia
psychicznego konieczne są zarówno predyspozycje genetyczne, jak i odpowiedni wyzwalacz
środowiskowy.

Na przykład epigenetycy stwierdzają, że wpływy środowiskowe wpływają na ekspresję

genów.

Epigenetyka – dynamicznie rozwijająca się dziedzina, której celem jest znalezienie

czynników pozagenetycznych, wpływających na ekspresję genów. Ważne jest zrozumienie
faktu, że biologia współdziała zarówno z kontekstem kulturowym, jak i osobistymi
wyborami, jakich ludzie dokonują w kwestii tego, jak chcą żyć.

Efekty interakcji geny - środowisko

• Badania Scarr (1992)
• Badania zespołu Caspi i Moffitt
• Jaffee (2013)

To zademonstrowanie rzeczywistych efektów interakcji gen - środowisko powoduje debatę

na temat względnego znaczenia genów w porównaniu ze środowiskiem: oba czynniki są
niezaprzeczalnie kluczowe w zrozumieniu, jak zachowanie rozwija się na przestrzeni
rozwoju.

Dopasowanie geny - środowisko

Historia relacji: geny - środowisko staje się znacznie bardziej skomplikowana, gdy
weźmiemy pod uwagę możliwość, że gatunek ludzki wyewoluował biologicznie, aby być
szczególnie wrażliwym na różnice w środowisku, którego doświadczamy.
Belsky, Steinberg i Draper (1991) wysunęli pogląd, że dzieci rodzą się ze zdolnością do
zmiany swojego rozwoju biologicznego poprzez odczytywanie typu środowiska
opiekuńczego, którego doświadczają we wczesnym okresie życia. Jeśli środowisko jest
groźne, niesprzyjające i sygnalizujące wczesny zgon, dziecko może przyspieszyć
dojrzewanie biologiczne, w tym dojrzewanie, aby przekazać swoje geny następnemu
pokoleniu przed zgonem.
W przeciwieństwie do tego, jeśli środowisko jest bezpieczne, pielęgnacyjne i sygnalizuje
długie życie, dojrzewanie biologiczne może zostać spowolnione na korzyść wyników o
wyższej jakości i lepszych wyborów partnerów do prokreacji. Zebrano dowody, które
są zgodne z tą perspektywą, ale nie są dla niej rozstrzygające.

Istnieje dynamiczna relacja między biologią a środowiskiem.

Innym ważnym odkryciem jest zrozumienie, w jaki sposób stan biologiczny i środowisko
nie są statycznymi bytami niepowiązanymi ze sobą, ale raczej działają w dynamicznym
tendemie w całym rozwoju.
Warte podkreślenia są dwie koncepcje. Po pierwsze, jednym z wielkich odkryć psychologii
rozwojowej jest to, że środowisko działa w odpowiedzi na biologiczne cechy dziecka.
Małe dziecko, które wykazuje agresywne usposobienie, prawdopodobnie spotka się z inną
reakcją środowiska niż dziecko o spokojnym usposobieniu.

W zdrowym środowisku reakcja społeczna ewoluowała, aby zrekompensować słabe

punkty dziecka poprzez dodatkowe wsparcie i ochronę. W ten sposób wrażliwe dzieci
mogą otrzymać dodatkową uwagę i opiekę. Ale i tutaj tez pojawiają się kontrowersje.

Odkrycia z ostatniej dekady mają ważne implikacje dla badań, praktyki i polityki
publicznej w ciągu następnej dekady.

Po pierwsze badacze powinni zwrócić uwagę na identyfikację i zrozumienie konkretnych

sposobów interakcji i interakcji genów i środowiska w poszczególnych domenach. Debata
natura – wychowanie została przekształcona przez koncepcje opisane przez National
Research Council w przełomowym tomie Neurons to Neighborhoods. Trwa poszukiwanie
odpowiedzi zatem na pytanie o dopasowanie: geny - środowisko.

Po drugie aby zidentyfikować mocne i słabe strony w zachowaniu lub uczzeniu się,
praktycy muszą ocenić nie tylko indywidualne dziecko, ale także środowisko w celu
określenia optymalnego dla rozwoju dopasowania dziecka do środowiska.

Oceny psychologiczne muszą stać się ocenami środowiskowymi. Wreszcie, polityka

publiczna musi odejść od swoich obecnych głównych efektów, podwójnego skupienia na
wczesnej selekcji najlepszych i najzdolniejszych w celu uzyskania uprzywilejowanego
statusu i wzbogacenia środowiska dla wszystkich dzieci znajdujących się w niekorzystnej
sytuacji.

Zamiast tego polityka publiczna musi zacząć koncentrować się na dopasowaniu dzieci do
środowisk, w których będą się rozwijać.

Polityka edukacyjna musi umożliwiać większą indywidualizację w planowaniu programów

nauczania.
Polityka w zakresie wczesnej opieki nad dzieckiem musi być dostosowana do różnych
okoliczności rodzinnych. Polityka zdrowia psychicznego musi zachęcać do większego
dopasowania interwencji do cech dziecka. Polityka zdrowotna również musi dopasować
dla dzieci dietę i schematy ćwiczeń, które zoptymalizują zdrowe wyniki dla wszystkich
dzieci. Chociaż te reformy sprawią, że świat stanie się bardziej skomplikowany,
zmaksymalizują potencjał ludzki.
Style poznawcze – kategoria w psychologii różnic indywidualnych, sposób w jaki ludzie
“kategoryzują” swoją wiedzę poznawczą na temat świata. Np. Neurotyzm czy psychotyzm
niekoniecznie przesądzają o zaburzeniach psychicznych. Nie jest to na zasadzie 0-1.

Zdrowie psychiczne a zaburzenia psychiczne –

granica, relacje – pytanie o różnice indywidualne?
Pytanie to dotyczy tego, co to jest zdrowie i dojrzałość. Przewija się ono w całej psychologii
osobowości i nadal nie znaleziono na nie odpowiedzi.

Cechy człowieka zdrowego psychicznie wg psychoanalizy

1. Większa tolerancja – brak lęku - wobec własnych i obcych sił popędowych.
2. Większa wolność od przykrego napięcia wewnątrzpsychicznego.
3. Uwolnienie od zahamowań paraliżujących skuteczność działań, zdolność do pracy i
rozwój talentu.
4. Uwolnienie energii umożliwiającej samorealizację, podjęcie współzawodnictwa i
ochronę własnych praw.
5. Umożliwienie dostępu do energii seksualnej, dzięki której możliwe jest oddanie się,
potencją i rozkosz.
Freud: “The aim of psychoanalysis is to relieve people of their neurotic unhappiness so
that they can be normally unhappy”.

Zdrowie psychiczne z perspektywy egzystencjonalno – humanistycznej:

To słowo “pułapka” (James Bugental, wywiad)
“Jestem zdrowy? Czy nie jestem zdrowy?” - James Bugental
1. Racjonalne poczucie rzeczywistości
2. Dobre kontrolowanie ego.
“Normalne” a patologiczne czyli kwestia kultury.
Jak uczynić kogoś szalonym? (Jaccard, 1993)
- “magiczny wpływ rodziny”.
- Nakazy paradoksalne.
- Neuronauka o emocjach i “szaleństwie”.

Przykład podwójnego przymusu występuje w rodzinach dzieci, które chorują na

schizofrenię. Człowieka można bardzo szybko doprowadzić do stanu, gdzie zachowuje się
w sposób patologiczny,

Diagnoza czy pseudodiagnoza?

Dezintegracja pozytywna - coś musi zostać zniszczone, żeby coś pojawiło się dobrego.