TYT FİZİK: FİZİK BİLİMİNE GİRİŞ SADIK UYGUN YAYINLARI 01

• ';~'"DA,.,
Gözlem Temel Büyüklükler
• Nicel gözlem (ölçüm araçları ile yapılır) • Uzunluk (metre)
• Nltel gözlem (duyu organlan ile yapılır) • KüUe (kilogram)
• Zaman (saniye)
Deney • Sıcaklık (kelvln)
• Bağımsız değişken (değiştirilen değişken) • Akım şiddeti (amper)
• Bağımlı değişken (gözlenen değişken) • Işık şiddeti (candela)
• Madde miktan (mol)
Türetilmiş Bazı • Fızik. madde ile enerji arasındaki etkileşi­
mi ve evrendeki olayları kuramsal ve de-
Büyüklükler
neysel olarak inceleyen bilim dalıdır.
• Kuvvet (newton) • Dünyamızı, evreni ve kendimizi tanımak
• Hız (metre/saniye) için yapılan tüm çalışmalara bllim. bu ça-
• Enerji (joule) lışmalan yapan insanlara da bilim insanı
denir.
• Direnç (ohm)
• Basınç (pascal) • Bilimsel bilgi, bilim ve teknolojideki geliş­
• Torlı (newton.metre)
melere göre zamanla değişip gelişebilir.

1111
• Kontrol değişkeni (sabit değişken)
• Bilimsel bilgiye ulaşmanın tek bir yolu
yoktır. (Hayal gücü, kuramsal yaratıcılık,
Rasyonel düşünce (akıl yürütme)
• Akıl yürütme ve çıkanmlarla bilgiye ulaşma
Vektöre! Büyüklükler
(Sayı, birim ve yön
ile ifade edilir.)
Skaler Büyüklükler
(Sayı ve birim ile
ifade edilir.)
gözlem ve deneyler...)
s ,~:z;~~EF
;- :ı::
Çıkarım: Verilere göre sonuç elde etmek1iı-.
• Hız • Konum • Enerji • Sıcaklık
Delil: Sonucun doğruluğuna veya yanlışlığı­
na dayanak olan veridir.
• Kuwet • İvme • Zaman • Kütle AA,
• Ağırlık • Sürat • Basınç
• Yer değiştirme ~ 1 gun- ıa5
Problem tespit edilir. )

+ in kullanılan önlemler-
l-\8YBl1"'ızda
'{eıde
-
1. · 1~· ,, 0 .E.
Veriler toplanır.
(Nicel ve nitel _gözlem
~ \l\mse k ı in· ~ insan kalbi: r t - t

---------F;;;l:zl;k-; 7
;: B;-;l;l;:lm=l~N:e~le:rl::İn:ce:1~er~'!t:=::: -r--_.~ p~~
sonuçlarına gore)
-1,:
1•

~ Venlere göre hipotez

~ U
l
kurulur.
~ııcı 3]>-·· l sJkl -"~·tf [
~
·- i :,
-g_§!.-..:
I Hipoteze uygun
:c lij >-2 Kontrollü tahminler yapılır
~ :il => deneyler ve modeller
E~ &.-" yapılır. oluşturulur. Görünen
~-8:c ışığın
periyodu
Elde edilen veriler. tablo
grafik vb şekillerde analiz yaşam ömrü
edilir ve sonuca vanhr.

~
Hipotez (Varsayım) : Eldeki verilere göre
ortaya konan geçici düşüncelerdir.

Teori (Kuram): Kapsamlı ve kökleşmiş

hipotezlerdir.
Yasa (Kanun): DeneY. ve gözlemlerle
kanıtlanmış bılimsel bılgidir.
Mı • , • . i _
büyüklüğün kendi cinsinden birimlerle
&'ii., karşılaşbrılmasıdır.
1ft

,
Bir

• Ölçüm aleti
• Ölçme yöntemi
• Ölçüm yapan kişi
• Ölçüm ortamı
l . ~..
MOLEKULFizlGI
I EI
NER.i
ve PI.AZMAFlzlQI
pe
ışığın
Görünen

~: :
_u
J10-
15

Nükleer

Talft
Amber Elkisi Ve
Elektriksel Çekim
Arfsıo
Doğal Haıekeı ve
Zorlanmış Hareket
Arfl mel
Suyun Kaldnna
Kuvveti
Plolemy
Dünya Merkezli
Evren
o
lbn-l Heysem
Opılk
t 9 ::..=
! 9 9
GuneJv~:.'kezli Teıeı;t'" ~=::: Elektr~tik
i •
Hertz
EleklromanyeUk
Dalgalar
Elnstaln
Görelilik
Teorisi
e • :: t'"'
Schriidlnger
Kuantum
Mekaniği
Hlg;•::oııu çe~~~i-~ıo-zı
E!ll ım Dl mJMÖ.MS mrlJ nm ır.m mı mm ıım ırım 16a ı:m Em Zam
(s)

SADIK UYGUN YAYINLARI

TYT FİZİK : MADDE VE ÖZELLİKLERİ SADIK UYGUN VAVINLARI 02
Maddelerin türüne karar verip ayırt etmek için kulla- • Uzayda yer kaplayan, kütlesi, hacmi ve eylemsiz- • Sabit hacim ve belirti şekilleri vardır. Yapılan sert, sıkıŞbrılamaz,
nılır.
(Miktara bağlı değil, ortamdan etkilenir, her hal liği olan her şey maddedir. sıkı bağlıdır.
için kullanılamaz.)
• Madde atom ve moleküllerden oluşur, tanecikli • Tanecikler sadece titreşim hareketi yapar.
• Öz kütle, öz ağırlık, öz ısı, esneklik, kaynama sı­ yapıya sahiptir, şekil almış haline cisım denir. • Kütle • Sıvıya. gaza ve plazmaya dönüşebilirler.
caklığı, donma sıcaklığı, çözünürlük, ısı iletkenliği
• Hacim • Boyuttan belli bir oranda büyütülen katılann alanı büyutme
Kalı, Sıvı. Gaz. Plazma
• Eylemsizlik oranının karesi ile hacmi ise küpüyle oranblı olarak artar. (Gali-
Cismi oluşturan madde miktandır. • Tanecikli Yapı leo'nun kareküp kanunu)
Kab SPıı Gaz Plazma
• Birimi kilogramdır. Temel bir büyuklüktür.

• ton
LJ\g~
.::::::--...1000·er 1000'er
anar ve azalır
(ton. Si bırım
sıstemınd e yer
ç--1_ ,~l t-"
2 Kesit = 1 m2 Kesit = 4 m2
2
~g almamaklado.) Yüzey= 6m Yüzey = 24 m 2
...!!!9 "---' 1 -- ~ 2
1 2 Hacim = 1 m 3 Hacim= 8 m 3
• Eşit kollu terazi ile ölçülür. 1
• Referans kütleler kullanılır.

ılll
• Kab bir cismin fiziksel özelliğini kaybetmeden kendi ağırlığını
• Sadece yer çekimi olan yerlerde ölçüm yapabilir. taşıma
~
direncidir.
1 11
• Kütle bulunulan yere göre değişmez. Kütle ve Kesit Alan
ağırlık farklı şeylerdir. Dayanıklılık a Hacim
oa anıkhlık

•
Cismin uzayda kapladığı yere denir.
• Dayanıklılık canlı ve cansız varlıklarda büyume ile ters orantılıdır.
• Ortak özelliktir. Madde mlktanna bağlıdır. 'Gerçek boyutta Güliver gibi varlıklar olamaz.·
• Birimi m 3 tür. Ortamdan etkilenir. Düzgün geomterik şe-
1 killi kablarda dayanık­
• m3 ~ıooo·er ıooo·e, oa h lılık ile yukseklik ters
~ ...........:: artar ~e azalır orantılıdır.
lcm3 3

mm R . ı
~ Sıvıların vardır kabın şeklini alırlar. 1
•----=--• • belirli hacimleri fakat

LJ
L .::::::--... 10'ar lO'ar
~~ artar ve azalır • Sıkıştırdamazlar, tanecikleri dönme, öteleme, kayma hareketi yaparlar.
~ • Kohezyon (tutma): Aynı tur moleküllerin b irbirini çekmesidir. □
- ' Adezyon (yapışma); Farklı tıx moleküNerln birbirini çekmesidir.
m
Boşluklu yapıdaki cisimler için; Maddenin birim hacminin kütlesidir. d = V Yüzey genlımi Kohezyon kuvvetinin yüzeyde oluşturduğu su cıva
• Birimi kg/m 3 veya g/cm3 ~1 gerilimdir. Ayırt edicidir. (SMnın cinsine bağlıdır, sıcaklık ar- Ad > Ko Ko > Ad
Vgerçek = Vyeri del)it9n sıvı Sabit P ve T altında
~ tışı ve deterjan azaltır, tuz artınr.)
•m Kılcallık: Sıvının adezyon ve kohezyon sayesinde ilerlemesidir. Boru ve sıvının cin-
Vbotluk = Vıopıam - Vgerçek
tana = kütle
hacım
= d (sbl)
yf -.
..Uw .J"<w ::=bağlı
sin=e=b=değildir.
a=ğl=ıd=ır",'.k-es-it_al_an_ıv_e_ y-:e=r çe=ki=m=i =ivm = i i=
= es le=t=ers=o=,a=-n-t-ılıd_ı_,._A-:t=
mos=l=er=bas
==ın=c=ın=a~
Katıların hacmi: • Düzgün geometrik katıların hacmi formülleri ile hesaplanır.
• Belirli hacim ve şekilleri yoktur. Akışl<andırlar, kabın hacim ve şeklini alırlar.

ıey]a
a
8 c a
~
~
I
~

-~
h
::tı
-':~
a
• Sabit P ve T altında ayırt edicidir.
' •d •d
• Sıkıştınlabilirler, tanecikleri dönme ve öteleme hareketi yaparlar.
• Taneciklerinin hareketinden dolayı bulunduklan kabın çeperlerine basınç uygularlar.
• ısınan gazın yoğunluğu aza~, ve yuksellr.
Dıkdöngenler

Kup
v =a3
V = a•b•C
• Düzgün geometrik şekilli
olmayan katıların hacmi
dereceli silindir ile bulu-
nur.
1 - - - - - - - - - - - - i
J
Kure Sıloodw Pnmı
prızması 2 -V -m • Sabit basınç ve sıcaklıkla yoğunluğu ayırt edicidir.
V• nr2h v- a~h • Atmosferdeki gaz taneciklerinin hareket enerjileri ile yerin çekim kuvveti arasında
bir denge vardır.
1. Aynı hacimli cisimlerin 2. Yüzme, askıda
l ,1
rtaş· değişen_sMnın hacmi,
~· ·• ··• · ••• 75cm3 Yeri
cısmın hacmıdır. kütlelerinin farldı olması, balına dun.mm
3 3 eşit kütleli cisimlem ha- • Gazların iyonlaşmış halidir. Doğal ve yapay plazmalar vardır. Soğuk ve sıcak olabilir.
;:.:;,······ 50 c~ s·ı;;;·-·· 50 cm - +
cimlerinin farldı olması • Güneş, yıldalar, şimşek, yıldınm, neon lambası, floresan lamba, kutup ışınlan,
3. magma ve alev pıazma örnekleridir.

Sıvıların
hacmi: Saf veya kanşım halindeki tüm
hacmi dereceli kaplar ile bulunur.
SMların
ld~6-§N LJd>d 2 1
4 . Aynca altının saflaşbnl­
ması, laboratwar tahlil-
leri gibi tum bu durum-
• Serbest pozitif ve negatif iyonlar ile nötr atomlar içerir.
• Elektrik ve ısıyı iletir.
• Elektrik ve manyetik alandan etkilenir.
•

lan öz kütle ıle açıklanz.

Türdeş kanşmayan sı­ • Toplam elektrik yukü olarak nötrdürler.
vılann durumu
Gazların hacmi: Belirli hacim ve şekilleri yoktur. Bulunduklann kabın hacmini ve şeklini alırlar. • Yüksek enerji yoğunluğuna sahiptirler.

SADIK UYGUN YAVINLARI

TYT FİZİK: KALDIRMA KUVVETİ SADIK UYGUN YAYINLARI 03
Sıvının bir cisme uyguladı{ıı kaldırma kuwetinln büyüklü{ıü,
yeri değişen sıvın., ağırlığına eşittir. - Akışkanların, kısmen ya da tamamen içine batan cisim•
iare uyguladığı itme kuwetine kaldırma kuweti denir. Agırtaşma = Giren A{ıırlık - Çıkan Agırlık

- Cismin yüzeylerine etki eden basınç kuwetlerinin bi-

Yüzme Askıda kalma

~@Q
Batma leşkesidir.

l FK

ı--·L1J···1 t[p·-□J
~
FK =G
JI__J_ D G
FK +N =G
rn
ın 1
FK

N
+
= Vb
+
m3
d,

+
kg/m3
g

+
m/s2
- Taşan sıvı

Ağırlaşma=
yok.
G
G

de< d 5 FK < G
- Kaldırma kuweti cismin batan kısmının hacim merke-
de > dı zine etki eder.
de = vb
d• Ve

Cisimlerin ba-
[~]
tan hacimleri - Taşan sıvı yok. - Taşan sıvı yok.
ağırhklan ile Ağırlaşma = G - T = FK Ağırlaşma = G
orantılıdır.

KALDIRMA KUVVETI
K=2G = L=G

"" buz Katılar (buz) eridi-

ğinde h sıvı yük-

B su
h
sekliği değişmez. • Taşırma kabında. cisim hangi konumda olursa olsun taşan sıvının
ağırlt{ıı kaldırma kuwetlne e~lttir, taşan sıvının hacmi ise cismin sıvıya
batan kısmının hacmine eşlttır.

ı:--
1
k_J
cisim

r·ru.·.-l h h değişmez.
LJ
Taşan sıvı FK kadar Taşan sıvı FK kadar Taşan sıvı FK kadar

FK G = FK= G FK + N =G
Gazlar da sıvılar gibi, cismin hacmine, gaz., öz kütlesine ve Giren miktar = G Giren miktar = G Giren miktar = G
yer çekimine ba{ıl'ı olarak cisme kaldırma kuweti uygular. Ağırlaşma olmaz. Agırlaşma olmaz. Agırlaşma = G - FK

f :,~:
cisim

I°' l
V1
h
h değişmez.

F,
06 fil
~o

Dit
ffi
tahta demir

rn
cisim h G = F1 + F2 - Taşan SM FK kadar - Taşan sıvı FK kadar
1
- d 2 >de> d 1 FK=G-T FK = G + T
h azalır.
h Giren miktar = G - T Giren miktar = G
Agırlaşma olmaz. Hafifleme olur.

SADIK UYGUN YAYINLARI

TYT FİZİK : BASINÇ SADIK UYGUN YAYINLARI 04
Katılar aQırlıklarından dolayı bulun- Basınç. Birim yüzeye etki eden dik Sıvılarda Basınç Kuwetl • Atmosferdeki gazların hem a{lırlıklarından hem de taneciklerinin çarpmala-
duklan yuzeye basınç uygular. ' f ~ F = Gcosa kuwettlr. nndan dolayı oluşan basınca atmosfer basıncı (P denir. ol
-C?s~ I P = % 1 [F = G I
Gco:~ Gsina p = G~sa
1 F = port·S I • Barometre ile ölçülür. (cıvalı, metal)
• P0; ortamın deniz seviyesinden yüksekliğine, sıcaklığına, nemine ve rüz·
I P=~ I l pa = ; 2 1
,,·';'
• s2 ~ ; ;·F ·· ııhF2= -
~□ □
garl~ığına ba{ılıdır.
G Bütün yüzı,ye etki eden kuvvet, ba- g s,
,d,g•S2
• Po = PCMI luk
sınç kuvvetıdir. - 2

¾ __ô
1
_j
ft
s[ [ ] 1 F-Newton Po = hCNa·dava•g
s,

~
S •G st P0 = 76 cmHg = 1 atm h=76cmHg
P,
G G- F p = G +F P 1 = P2 = P3 f
h, ... Fı~····· h3 .. = 101300 N/m 2
P, = 5 P2 = - s - 3 s
Düz~ün türdeş cisim düşey olarak F2 F3 ~3 h2
kesllırse F ile S orantılı olarak azalır. Torlçelll O.n■yl • En basit barometredir.
ı--+-----'-----<---+ • Cıva yerine su olsaydı h = 10,13 m olurdu.
,- Kahlar kuvveti lletlr
------------- S2
F 1 = h 1 -d•g•S1
• Gazlar, basıncı ve kuweti iletmezler.
F2 = h 2 -d -g,S2
Kalılar üzer1erine uyıı_ulanan kuweti Kristal yapıdaki
aynı yönde ve büyüklukte iletirler, ba- • Kapalı kaplarda gaz basıncı; gazın mlktan ve sıcak~ğı P-V=n-R-T
F3 = h 3 ,d -g-S3
sıncı aynen iletmezler.
kablara uygu la- , ile doğru, hacmi ıle ters orantılıdır.
nan basınç etki-

·mtd
F, siyle elektrik üret-
P, ,-=.1 s1 F1 = F2 me özelliğidir.
7
p) Sı
F,
S 1 > S2
P1 < P:ıı, T T
Sızdırmaz piston Musluk açılırsa;
P1 V1 + P2V2 = P...,V...,
Durgun Sıvılarda Beıınç 1 P,.v, = P2-v2 I T1 T2 T..,.,
Sabit debili musluk
SMlar bulunduklan katım şeklini ile doldurulan kııbın 1Po
alırlar ve ağırlıklanndan dolayı kabın tebıınındekl sıvı bıı­ t:=:::::::ı ağırlıksa
taban ve yan yüzeylerine basınç uy- SMlar üzer1erine
■ıncının cı.oı,ımı sızdırmasız
uygulanan basıncı
gularlar. Pı piston
P = h•b her noktaya aynı
ıl= öz ağırlık) büyüklükte iletirler.

PK = h . d . g
ı
P•
ı i
m kg/m
3
ı
m!s2 ·u 7_ • Kapalı

boşluk]
P, pd

0
=
kaplarda gaz basıncı manometre ile ölçülür.

P @JP @JP &ı~

P,

0
= pd
0

@J~ ~ ıp:
..
Zıımıın
sıvı tıaıncı yünye diktir

V_"- pgaz .. pgaz . ... pgaz . .. pgaz

[ · -~,:. . ı ü '"'J. - V::,_ Pgaz=h Pgaz=P 0 +h Pgıız=P0 -h Pgaz=Po Pgaı=P0 -h

K L .. ·····...
...
Aynı cins sM için h seviyesi şek­
le ve biçime ba{llı de{llldlr.
..r,:
:::ı
• Babmetre. Basınç farkına göre deniz derinli{lini ölçer.
• Altimetre: Basınç farkına göre deniz seviyesinden yükseklii)i ölçer.

li - Hareket düşük basınçlı yere do?ırudur.

a.
Sıvı tıeııncı ıc.ı., .-.,. va aıvının
• - Kesit daraldıkça hız artar, basınç düşer.
r-;;;i"ktenne beOlı cleOlldlr
1111
Zaman
• (Bernoulll llkesQ
..,•:i

nnt:s}
K l M

• Arabalarda hidrolik fren sistemi. krikolar

•
P, >
Basınç,
P2 > P3 V3 > V2 > Vı
su hariç diğer maddelerde donmayı kolaytaştınr, erimeyi zor1aştınr.
Buz erirken hacmini küçülttüğü için basınç buzun erimesini kolaylaş1ınr.
Basınç 1üm sıvılarda kaynamayı zor1aştınr.
• Rüzgarda çatılann uçması, hortumu sıkınca suyun hşkınnası, arabadaki du-
manın dışan çıkması

SADIK UYGUN YAYINLARI

TYT FİZİK : iSi VE SICAKLIK SADIK UYGUN YAYINLARI 05

e
• Sıvılı Termometreler. Sıvının • Metal Termometreler. Meta- ısı bir enerji türüdür (O). Skalerdir. •
Celsius Falvenheit Kelvin X
haclrıı deı)lşlmlne gO<e ça-
lışır. Ome(lln; cıvalı. alkollü.
/ lin uzunluk
göre çalış,r.
deı)~lmlne
ıermomeınnı termometrnl termometrnl tennome1rnl Sadece alınan ya da verilen ısıdan bahsedilebilir.
- Sıvının donma ve kayna• • - Fınn ve fabrikalaıda yük- rcı ("F) rı<) rxı
Kalorimetre kabı ile hesaplanır. Birimi Joule'dür
ı:<N
1
ma sıcaklıkları arasında sek sıcakhklan Olçmel<
Suyun - rn100
Olçum yapar. için kullınıhr. 1600 'C'ye kaynama - - ~ ~1 2 - m ~73, 15 (J). Kalori de (cal) kullanılır. (1 cal = 4.18 J)
kadar Olçl<. noktası
- Öme(lln: oda te,momet- ısı bir maddenin iç enerjisindeki değişimdir.
rııl (-30, t 50 ' C), halla
te,mometresl (33. 45 ' C). • Pırometreler.Yayılanelık1ro 100 180 100 1 KN-ON Sıcaklık maddeyi oluşturan taneciklerin ortalama
labo<ıtuvar termometresi (- 20, + 110 "C), - - ·- - kaclar
manyetik daJQalaıa gôre bölme _ bölme bOlme bOlme kinellk enerjilerinin bir göstergesi, bir ölçüsüdür.
- Sıvılı bir ıermometrcnln hassaslı{Jı, sıvının cınsı­ temassız sıcaklık 61ç1<. Suyun -
Yaklaı,laınayın orıamla­
Sıcaklık bir enerji deı'jlldir. Skalerdlr. Birimi Kelııln'dlr. Termomelre
ne, kılcal borunun kesıtıne ve cınslne, tıııznenın - donma ~
buyukluı)üne ve bölme sayısına ba{llıdır. nn sıcaklık Olçilmlerinde o 32 __;_2 73,15-- 3DN ile ölçülür.
kullanılır. noktası
• Gazlı Te,momeıreıe, Gazın
hacim ve basınç deı) lşlml­
ne göre çalışır. Çok hassas C F - 32 K - 273. 15 X - DN
Olçum yapar. • Te,mistor heıkenlı,de di· 100 =180 = 100 = KN - DN
renç de(llşiml ve sıvı kris·
tallerinde renk deı) ~lmlne Fahrenheit termoımetrnl, Celslus ve Kelvln ıemıometıesine göre lsı - Sıcaklık
göre çalış,rtaı. daha hassas ölçüm yapar.
- Sıcaklık sens6nerinde
kullanılırlar.

J~ İç Enerjı, madde taneciklerinin kinetik enerjileri ile tanecikleri

l Temıornetn Çetltlert
- - - - - ' --'-- - - - - - - - - - - - -
1 ..
.o
Ij~i
!

(
iç Enerji -
bir arada tutan kimyasal bağlardan kaynaklanan potansiyel
enerjilerin loplamıdır.
• Bir enerjidir, birimi Joule'dür, skalerdlr. Kütleye, türe,
caklığa bağlıdır.
sı­

r ·so/4'
coı ı ' ı,:y:
• Sıcak suya damlatılan mürekkep daha hızlı yayılır.

l.'!
Genlefme ve BlizOlme •' SICAKLIK ôz ısı (c), ayırt edicidir. Birimi cal/g 'C veya J/kg ' C dlr.
• ısı alan ya da veren madde hAI de{ılştlrml~orsa, sıcaklığı ~
r • m kütleli bir madde için alınan ya da verilen ısı;
artan madde genleşir, azalan madde buzıılür. O = m •C•AT
• Katılarda genleşme veya büzülme, maddenin cinslne KN , .... •.... sr,•Oaz. f
Yıanl genıe~e katsayısına (A), ilk boyuna (loJ, ve sıcak- ON _ t<.t,,SM ı;f ,!,/, _ 5 • Eşit kütleli maddelerden öz ısısı küçük olan çabuk ısınır,

k de{ılşlm ne (AT) baı'jlıdır. r~.. ,l Verilen ı.ı f çabuk soğur.

K K K HII Oeğlflml ,..
Lo=
Lo= =
- c....= veya =
=---.:ı - lsı alan kabnın, erime sıcaklığına ulaşınca SM h-'le geçmesi :!.
L L L erlmedlr. laı Sıpaı
- lsı veren sıvının donma sıcaklığına ulaşarak kab h.\Je geç-

nı ~
mesi donmadır.
- lsı alan sMnın kaynama sıcakhğına ulaşınca fokurdayarak • Işı, sıcak maddeden soğuk maddeye üç farklı yolla iletilir.
veya
gaz hAle geçmesıkaynamadır. (iletim. konvekslyon ve ışma) lsı Sığası (C) ; ayırt edici Sıcaklık
KL - lsı; kablarda iletim yolu ile yayılır. de{ıildir.
~ l KL - ısı veren gaz maddenin yogunlaşma sıcaklığına gelerek SM

AK> AL ATK = ATL ATK

eşit artınrsak eşit azaltırsak
= ATL -
hale geçmesi yoğunlaşma<lır.
lsı alan kalının doğrudan gaz hale geçmesi süblimleşmedir.
- Sıvılarda ve gazlarda konveksiyon (taşıma) yolu ile yayıhr.
- Gazlarda ve boşlukta radyasyon (ışıma) yolu ile yayılır. • m kütleli bir madde için; T ~ :ı:ıim = ~ = ~
- ısı kaybeden gazın doğrudan kab hale geçmesi kırağılaşma • Enerji iletim hızı, maddenin
b b' (desüblimleşme)dlr. cinsine, iki ucu (yüzeyi) ara- yüzey C = m •c ısı
alanı
O O
tüm boyuUarı her sındaki sıcaklık farkına, yü-

•P .- a•(L l_a' yOnde genleşir veya

tam ıersl bilzulür.
• Hal değıştırme ısısı (L). ı gram maddenin hAJ de{ıişim sırasın­
da aldıı'jı veya verdiği ısıdır.
zey alanına ve kalınlığına
bağ.dır.
iç yüzey ıs] dış yüzey
sıcaklıfıı - sıcaklı(jı lsıl Denge
- HAi de{ıiştirme (erime, donma. kaynama, yoğunlaşma) sıra­
ısılılıyor
a' > a, b' > b, sında sıcaklık de{ılşmez. alınan ya da verilen ısı hAJ de{ıişl­
• Ortamlarda ısı yalıtımı sağla•
mak için iletim hızı iyi olma- kalınlık
'="
r > r, a• = a
1
mlne harcanır. yan maddeler kullanılır.
• Sıvılar sadece hacimce genleşir ve büzülür. Su diı'jer sı­ m kütleli bir madde için ► O = ml 1 i • Bir ortamın hissedilen sıcaklığı k~e. duruma, şartlara,
neme, rüzgara göre farklı algılanabilır.
• ısı, sıcaklı{ıı
doğru akar.
büyük olan maddeden küçük olan maddeye

vılardan farl<lı genleşir. Su için: • Buharlaşma, her sıcaklıkta ve SM yüzeyinde gerçekleşir. Kay-
• Havanın tutabileceği suyun oranına bağıl nem denir. Baı'jıl - lsıca yalıblmış bir ortamda alınan ısı verilen ısıya eşittir.
nama ise belli sıcaklıkta fokurdayarak sMnın her yerinde ger- nem % 1oo oldu0unda yaOmut yaoar.
1lm
~~-k'.'"9 ..,
Sıcaklık
0,98· :
:
:
: Sıcaklık
çekleşir. Ortamdan ısı alır. Kolonyanın serinletmesl, karpuzun
soğuması vb. Ortamın sıcaklığına, yüzey alanına, basınca ve
neme baı'jlıdır.
• Dünya, güneşten gelen ışınlann
yansıyanlannın aımos1erdekl su
buhan, karbondioksit, meıan gibi
~ ~ [soQuk] 1 °v,~en = 0 -an 1

o ..- -8- o .i .;- • Su ve buz gibi maddelerde basınç ve yabancı madde etkisi gazlar tarahndan tutulmasıyla ısı­ • lsı, akışı sistem ısıl dengeye ulaşana kadar devam eder.
nır. Buna sera etkısı denir. Dünya- Son denge sıcaklıklan (Td) eşit olur.
erime ve donma sıcaldıı'jını düşürürl<en, kaynama ve yoğun­
• Gazlar hacimce genleşir ve büzülür. Genleşme gazın nın sıcalılığıntn fazlasıyla artması­
cinsine ba{ılı de{ılldlr. laşma sıcaklığını yükseltir. na da kuresel ısınma denir.

SADIK UYGUN YAYINLARI

TYT FİZİK: KUVVET VE HAREKET SADIK UYGUN YAYINLARI 06
• Yoldan veya kuwetten kazanç sağlarlar. • Basit makineler uy,ııuıanan kuvvetin yönü- Bir cismin seçilen bir referans nokta~ • Konum i {Vektörel) Ev
=
• Kuvvet X Kuwet kolu Yük X Yük kolu / Kuvvet X Kuvvet yolu = Yük X Yük yolu nü ve büyüklüğünu deOiştirerek iş kolaylı­ sına göre konumunu deOiştlrmeslne

~
ğı sağlar. hareket denir. • Yer de{ıiştirme t.x (vektöre!)
F
.ı • Hiçbir basit makinede işten kazanç yoktur. Çevremizdeki cisimler ö teleme, dön- (Son konum He ilk konum

P-x:F.y
A,------.---
F .x = P(x + y)
y- •
@

P -x =F(x + y)
• Genel prensip:

• Kuvvet kazanç:
F•x = p. y

kk = ~
me ve titreşim hareketi yapaı1ar.
Yörüngesine göre ®Orusal ve çem-
bersel hareket olarak tanımlanırlar.
arası en kısa mesafe)
• Alınan yol = yörünge
- 4X
• Hız (vektörel) v =
o ··•. r.
Referans ···•.!~o,,._.
Noktası ·-7~~,
J 61
F
···...
! ! FJ
@ ı FJ • Sürat (skaler) sıiat = ~
zaman ~ ı:.ı
(eJ
, j h, l1ıı
@
l h, !1ıı Kaldıraçlar Temel Kawamlar
• İvme (vektöre!) iİ = !~(Hız değişimi) Okul _ -.
h,•. ,

15. '
..•h,
\:ıF A K
.,.
Düzgün Dog, 11
KUVVET VE HAREKET ••ı
F • h 1 = P• h2 P-h1 = F •h 2
P -h1 =F-h2 ~.....
Newton·un .,,,
Ortalama Hız: Hareketi boyunca farklı hızlarda
Harekat Y■■■ı ■rı seyreden aracın yer değiştirmesinin geçen za-
• Kuvvetin yönümü. şiddetini ve doğrultusunu cıeı,ışlirebllirter. mana oranıdır.
Sabit makara • .,,.ıiııııııııiıııiıı Palangal
'iia
iiı
r_ _ __ Eylemsizlık: Cismin kütlesinden dolayı ilk hareketini korumak Ortalama Surat. Hareketin ,. _ Toplam alınan yol

F = f. 1 istemesidir.

F.,.,=O ise cisim dengededir yani duruyor veya sabit hızlı­

tumunde alınan yolun geçtn
zamana oranıdır.
Ort. aurat = Geçen suı-e

,:· ;;-~~,
2 dır.
1 Temel prensıp: Hız sabittir. Eşk zaman aralıklannda eşit yollar alnır.
F ,: P
F, Alınan yol = IAXI
lh
F = m.a
Ort. hız. anlık ta. ort. sürat. anlık sürat büyüklükleri eşltlir. x = v•t

~
ız (Y) ~ vme (a)
- a ~ me <i> 3•

.1 :::fiii1 a 2JI y . .

• Makara ağırlıkları ihmal ediliyor.

...
•
C
Eğim= ..E=m
a x Zaman (t) ! İ !zaman (t) Zaman(t)
O 1 2131 ~
1 Etki - Tepki : F""' = -F1ap1ıı Aynı doğrultulu zrt yönlü . eşit
ı.:
~

-..
r
büyüklükle kuvvetlerdir.
• E!)ik düzlem (Kuvvet•
ten kazanç saOlar) • Çıkrık~·····... • Vida
.i N
Alan

F . Z5
_CQ- L@~
@'x
T
F
i • Kuvvet. Fdııan bir
Fı.:uvveı
h
<). G cismi hareket ett>,
ren. hareket halin- /
N=-Ö Fıııu=-Ft11<1
ı
=I~~ lL__
F-x= P-h deki cismi ckırdu­
hl
h • n-2ıır
F • 2ııb = R-a
• Etki - tepki kuvvetleri farklı clslmlare etki attlkleri için birbirini
ran, cisimlerde xl ..
h = n •a i
;§
sıfırlamazlar.

eıraıı":C döndı.r•
xj · O xUzanım
bilen etkidir. . EOlm= : =k
...
"O
• Sürtünme Kuvvetı: Harekete zıt yöndedir. Yüzeye etki eden
toplam dik kuvvete ve yüzeyin cinsine bağlıdır. Yüzey alanına
Veklöreldlr.
t bağlı değildir.

v=O durgun Sürtünme

Hooke Yasası. Yaydaki uzama miktarı
§] cisim Kuvveti F5 =kN uygulanan kuvvet ile doğru orantılıdır.
n1=·n2 n1 -r1 =n2 -r2 Statik Sür10nme Fs
n FK
.i F = k -x
• Kasnaklar K Kuvveti (F5 )

~ (; .,.J•• ı ( ·~ ~-
L Yay sabıtı (k): Yayın cinsi, uzunluğu ve
Statik Kinetik Uygulanan kalınlı!)na ba(ılıdır.
_ v harekeıH
"-
H'"'
ar"e"'
"ke"t'+H
" "ar
= ek
"e'-t - Kuvvet
(m'] cisim
ôncesl Sonrası • Topa vurmak. arabayı itmek, ipi
Kinetik SürtOnme çekmek g ibi kuvvetler temas ge-
nK=n ı Kuvveti (FK) F5 >FK rektiren kuvvetlerdir.
• Mıknatısın demiri çekmesi, elmanın yere düşmesi. iki mıknatı­
• Verim = Makineden alınan enerji - Cisim harekete geçene kadar F5 • F olacak şeklide artar.
,u
Makineyi çalı rmak için verilen enerji Hareket halindeyken FK sab it olur ve F'ye bağlı de!)ildlr.
sın birbirini itmesi gibi kuvvetler temas gerektırmeyen kuvvet-
lerdir.

SADIK UYGUN YAYINLARI

7 / 12 : İŞ- ENERJİ - GÜÇ (ENERJİ ve HAREKET) SADIK UYGUN YAYINLARI 07
• Bir kuwet. cismin kendi do{lruhusunda yer de{liştirmesine • Enerji yoktan var edilemez, var olan enerji de yok edile-
neden olursa iş yapmış olur (WJ. Skalerdir. mez fakat başka bir türe dönüştürülebilir.

~
• Enerji aktarımı, iş yapılarak, mekanik (ses, deprem. su)
}-E • iş yapabilme, ısıtabilme, aydınlatabilme yeteneğine enerji
den ir. Skalerdlr, birimi Joule'dür.
dalgalar, ve elektromanyetik (ışık) dalgalar aracılı{lı ile ger-
çekleşebilir.
- - - - - ruı _ _F__s_ - '
• Yenılenebılır Enerıl Kaynakları

- Güneş enerjisi
F kuwetinin yap~{lı iş --+ W = F. ruı
- Rüzgar enerjisi
Sürtünme kuvvetinin yaptı{lı iş --+ W = - F, •ruı - Jeotermal enerji
Net iş --+ W,..._ = F.,.1 •rut - Biyokütle enerjisi
Wltffl= (F - FJ,ruı İŞ - ENERJİ - GÜÇ - Hidrojen enerjisi
___ , (ENERJİ ve HAREKET) - Hidroelektrik (su) enerjisi
- Dalga ve Gel-git enerjisi
Alan= W =F ,ruı =iş
• Yenılenemez Enerıi Kaynakları

Joule
1 1 l m
Verim
- Nükleer enerji
- Fosil Yakrtlar
- Petrol
• Yer ~ıştirme - Kömür
o
• Birim zamanda yapılan işe guç denir. Skalerdir. - Do{lal gaz NÜKLEER ENERJi
Watt • p ,. W • N -m
tı.t- s
• Cismin hızından dolayı sahip oldu{lu enerjidir. Skalerdlr.
• Sürtünmesiz ortam
V
Eıc= Tmv2
l k; ı
m

Joule .!!!.
s

DAf.GA ENERJiSi RÜZGAR ENER..İSI TERMiK SANTRAL

(Ktırr,ü,, P8tnıl. Doo,,ı gazı
• Bir referans noktasına göre cismin konumundan dolayı
sahip oldu{lu enerjidir. Skalerdir.

. OG Er G •h= : •g•;
h • Sürtünmeli ortam

= = = =- - Joule ~ (i<~)
GEL-G JEOTERMAL
v =O ENERJiSi ENERJi
[m]
• Mekanik Enerji = EK + Ep
tı.Em = Wıürtinne ½mv2 + mgh = Wıürtinne
EM = EK + Ep

iş = Enerji Degişimi
W = tı.EK W = tı.Ep W = tı.EM • Verim= __M_a_ki _ _ n_
_·nede a_ıın
_a_n~y~a_
ra_r_
lı _
en
_e_r~
ji _
Makineyi çalışbrmak için verilen enerji
W = tı.EK + tı.Ep
Verim = _Y_apı
~l_an
~ iş_
• Hareket yönündeki kuvvetler pozitif iş _yapar. hız veya yük- Harcanan enerji
seklik artar, enerji artar. Harekete zıt yondeki kuvvetler ne-
gatif iş yapar, hız veya yükseklik azalır. enerji azalır. Sonuç yüzde olarak Hade edilir. HiDROELEKTRiK HiDROJEN
ENERJi ENERJiSi

SADIK UYGUN YAYINLARI

TYT FiZİK: ELEKTROSTATiK SADIK UYGUN YAYINLARI 08
• Yük hareketini katı iletkenlerde elektronlar. SM ve gaz. Elektrik yüklerinin kayn&Oı atomun yapısındaki alekt·
larda pozitif ve negatif iyonlar saQlar. • ron (-) ve protonlardır (+). Yük q, birimi coulombdur.
Aynı cins Zıt cins • Elel<1rik yüklerini ileten maddelere iletken madde, yük

• Yük mlklaı1an eşit olur.

-q
ıo/'Np yukler
birbirini
ıı,) ' (., iter.
- q.:__--,_ _ _ _-q
_+q
_
V yükler
birbirini
çeker.
hareketini engelleyen maddelere yalıtkan madde de-
nir.

• ~
• fazla ıee negatif, (-) yük az ise pozltN y(lklü
lr. H yükTl'}"Vilke 8'lt ise madde nOtrdur.
• Yüklü cisimlerin b lrblr1erlne uyguledı{ıtKuw
itrne ~ıek·

~-]$' CElelıtrtk Yüklen

Elektroatallk Kuvvet
me kuwetlne Elektrostatik (CoulombJ

Qı
el ·

l ~---
ebonit
çubuk qcam = q ipek çubuk
!l
s ~
:ı !
' . -----:
d- -
d
j
F • Coulomb kuwetl (N)
i'
dokunmadan dokunduktan El•kI rlklenme C..
~ ltlerl
==::l__ ~ E
~L
~E~KT
~ R:O
~ S~
TA
: :ri
:.:.:::K:...__J-----... F = k<lı ·Clı d = Uzaklık (m)
~: &°u~J;,)b sabiti (9· 109 Nm21c2ı
l)Q Qı
sonra

FARAD AY KAFESİ
d2

• Bir yükün etkisini gösterdiQi alana Elektnk Alan

denw.
(E')
Q2
i +q
+.L _ •-q~ 1 .s...

r· ~
C d d ....!. E=k d 2
:ı
• E .., E
q ' - ( qt + Clı ) . r
" - (' t +r2) "
Son yük işaretleri büyük yük ile aynı olur.
(Yük korunumu)
1
-
•
!
1
ı
E0 = O
m .J_ /

Sadeee lletkenlef
'f
_;;-Y;k;ü cisim nötr cismi
-~ 1
Düzgün bir elektrik alanının e
içine yerleştirilen q yüklü bir
etki ile eleklriklenlr. etki ile eleklrikleyerek
çeker. cisme etki eden elektriksel .....+q e·····-F
·• .. .......
Q > QK = QL
kuvvetin büyüklüğü; F-V -<ı____
F=O (it Nötr
~- --r
- -ı;{
F = Q•E
· +·r
· ·r

·12192
+ - -
+ + - -

Top,aklame • ~ ._- --_f----Er.. ._,.,_ - 1 - =I '\ /

Topraklamanın nereden baQlandıQının önemi yokt~

Yapraklar
açılır
Yapraklar
açılır
Yapraklar
biraz daha açılır
~-c~) ,= ri \:
Küresel ve silindirik iletken_lerde bu-
t· n ük dış yüzeyde, homoıen olarak
CD-~ Ü/-V ..
NOtr - Nötr
d'aoıYır. Di{ıar iletkenlarde sivri uçlarda

·1192
yo{ıunlaşır.

Yapraklar açılabilir,
kapanabilir, de{ıiş­
meyebillr.
Yapraklar biraz kapanabilir.
tam kapanabilir. kapanıp tek·
rar açılabilir.
-
-
-
+
Yalıtkan küre
+
♦
...

Yalıtkanlarda yük da{ıılmaz. Bir la•

rahnda ( +) dloe, taralı (- ) olabilir.
•

©0 oYaklaştırma

Nötr
- -
-_
♦ ..J1 ...♦--=-
+ _-
- - - Nötr
w/__:u
. . + + - --- -~✓

SADIK UYGUN YAYINLARI

TYT FİZİK : KUVVET VE HAREKET SADIK UYGUN YAYINLARI 09
Akımı ampennetre 6198f. Di- • Demir, nikel, kobalt gibi maddeleri çekerter. Oo(ıal veya • Manyetik Geçirgenlik:
l = -9_ renci sıfıra yakındır. Devreye
Birimi --:" yapay olarak elde edlleblllrier.
t Amper µb = Bağıl manyetik geçirgenlik
seri baı)lanır. Paralel baQlanır­
sa kısa devre Olur. _r9- ili • Mıknatıstan
etkilenen maddelere manyetık, etkllenm&-
yen maddelere manyetık olmayan madde denir.
µ 0 = Boşluğun manyetik geçirgenliği
µ = Maddenin manyetik geçirgenliği
R =psL Direnç birimi
ohm(O) r--
WHNNr
Reosla
(ayarlı direnç)
• Etkisinin en şiddetli oldu{ıu yerlere kutup denir. Kuzeye
yönelen kutbuna (N), güneye yönelene ($) denir.
WM • Tek kutuplu mıknatıs elde edilemez.

• Ohm Kanunu: • Bir iletkenin uçlan arasındaki po-

tansiyel farkını ölçen aıet ıt011mıı1., ,,
f2
ı:adlr. Direnci sonsuz kabul edilir. Boşlukta manyetik
Devreye paralel ba{ılanır. Seri baO- .,,,.. Mıknştıştn ttkişlnl gOf· Diyamanyetik madde
lanırsa açık devre o1ur. terd lQI alana manyetık alan çizgileri (µb<1)
ı \ alan denir. Manyetik alan
Akım --{v)- kuvvet çizgileri birbirini

R= .Y_
1
O

tana=
1

.Y. =A l • Aynı kutuplar birbirini iter, zıt

kesmezler.

kutuplar birbirini çeker.

1 gfggg
~:
1
Paramanyetik madde Ferromanyetik madde
(µb>1) (µb»1)
i3 i

----
• Dirençlerde
~
m .9
a)Serı Bağlama : b)Paralel BaOlama: c) Kısa Devre:
•~ f •
ı, 12 :, i
nı
:, ~
C
! i
V
A
_:ı :) Kısa devre olur, Elektrik ELEKTRİK AKiMi ve Manyetik Geçirgenlik
çalışma,.
1 ♦ -
Devreleri MANYETİZMA • Akım geçen bir talın çevresındekı manyetik alan:
1 = ı, = 12 ♦ -
V 21 1 Yönü saQ el

:@ \
V= V1 + V2 B = K,d kuralı ile
R11 = R1 + R2 1 = ı, + 12 bulunur.

i1
Akım geçen bir telln çevresindeki manyetik alıın
V = V1 = V2
1 1 1
R, + R2
A• 1 =ı:
L B ' \
• Ureteçıerde Elektronııknatıa
1
a) Sorı Bagınma : b)Paıraltıl BaQiamn·
1
'!,

r
Yar'ln manyetik alanı

□□
R • Elektromıknatıs:

K v, v, L K v, v, L K
• Elektıık Ene~lsı (E)
• Kırchoff Kanunları.

&)Akımlar Kanunu·
ı.
l S
~
.
N
::::.
...•· /
.
... '
-. .
..

:• .
2 1 ·•
E = '(ı..ı-t E = 1 -R -t • Dünya kendi etra- Manyetik CoQrafl
V,o_ • V1 - V2 VKL • V1 • V2
V,o_ • I- R
1• ı, + ı, Q, • ı,ı •
E = R•I

Elekırıksel Guç (PJ

-öd 12 ı.
fında dönerken
içinde, l9B duran
bir çubuk mıknabs
varmış gibi davr•
GOney
,
!i Kuzey
Sapma
V
-
nır.
P = l2 , R ı, + ı. - 13 - ı. + 15 + ı.
Üreıeçlerin ömıü üreteçten geçen alom şiddeti ile ıers onın­
blıdır.
P = V,I
Blr pusula ıonesl
,~., SaQ elin dört
N kutbu olur.
parmaQı akım yönünde ise baş parmak
b)Gerılımler Kanunu:
P=~
v• oııuından asılırsa

1
P =- ı WI.', Çekim gücü I; V, sarım sayısı ve doQru sarımın boyu
R
+1v 'i:ı, v 1, ile ters orantılıdır.
• Devrelerdeki lambalann par-
laklıklan güçleri ile orantılıdır.
Yani üzerinden geçen akım
il , "~
·T+ Kuzey
YarımkOre
Ekvator GOney
YarımkOre
nn• i Manyetik
veya uçlan arasındaki potan-
V1 + V2 = i(R1 + A,) CoQrafi ! ' Kuzey
siyel farkına bakılabilir. Güney !

SADIK UYGUN YAVINLARI

TYT FİZİK: OPTİK SADIK UYGUN YAYINLARI 10
AYDINLANMA
• lşı?jın şiddeti
ışık
(1), kaynaktan birim zamanda yayılan
ışınlannın sıklı(ııdır, birimi candela (cd) dir.
Optik:
• lşı(ıın saydam ortamlardaki davranışını inceler. 0 • Prizmalar: Tam yansımalı prizmalar (görüntüyü
sapbnr ve çevirir.)
g RENKLER
• lşıkta, Ana renkler (Kırmızı, Yeşil, MavıG
- Ara renkler (san. cyan, magenta)
')
8

~~
• Kaynaktan çıkarak aynı ortamda do(ırular boyunca yayılan ' hava - San hem do(ıal. hem kanşm San
• Işık akısı (~ ). kaynaktan çıkan ışık mikta- ışık parçasına ışın denir. ·· hava 0 olabiWr.

t ~~
~=4ıtl
rıdır. Birimi lümendir (lm). cam • cam "-.
hava
• lşı(ıı üreten kaynaklara ışık kayna?jı denir (do(ıal, yapay). - Ana rengi beyaza tamamlayana Beyaz
1
• Aydınlanma şlddetı (E). birim yüzeye
duşen ışık akısıdır. Birimi IUX (lx) ıür.
l!l ~... ~ tamamlayıcı renk denir.

• Boyada,

c~
San
• Göz Kusurtan. Göz meıceklerlndeki kwıcılı(ıın bozulmasıdr. Ana renkler: cyan, magenta, sarı
• ~ op. Ka~n kenarlı mer- • Hıpermetrot ince kenarlı
öelti r~ o
Ara renkler: kırm121, yeşil, mavi

GÖLGE
OPTiK ]
I• le ~ erc
1
e:llr.c • Cısımler kendı ana renklerını veya
oluşturanları guçlü yansıtırlar.

• lşıı'jı geçiren isimler~(ÔÜzı(cam). kısmen geçi- 3 1 1

ren cfslriıler yan sa, ucam). geçirmeyen • GoZlük Numarası (Yakınsama) :
cisimler~ (tin )tir. 1
- Birimi diyoptri = - - y = ±.!.
• Tam gölge: lşıı)ın d<>Orusallı{ıını gösterir. - Men:e(ıln gücü metre f

Nok1~ ·
IOKI IOLI IKLI - lraksak (- ), yakınsak (+)
KIRILMA
O K~~ IOMI = IONI = IMNI • Kırılma, ısıOın ortama ba{ılı olarak
7
MERCEKLER ortalama hızının de{ılşmesfnden do-
• lşıOı daı'jrtan mercekler kalın kenarlı, toplayan
ıoık kaynaı'jı cisim
Alanı IOLI ile ters mercekler ince kenarlıdır.
layı gerçekleşir.
1LN I ile do(ıru oran- • ışık farklı saydam ortama geçerken:
Perde bhdır. • Merceklerde (F) odak uzaklıı'jı, e(ırlllk yarıçapına, OrtarT\ın
ve merce(ıin kırıcılık lndislerine. ışıı'jın rengine baı)lıdır. iki - Frekansı (renk), enerjisi ve hızı de(ılşmez.
• Yarıgolge: Noktasal olmayan ya da birden fazla noktasal odak vardir. - Dalga boyu ve ortalama hızı de(ıişlr.
kaynak varken ,oıuııur. ~ Yan a) ince Kenarlı (Yakınsak) Merceklerde Özel Işınlar; - Ayırma yüzeyine dik gelmiyorsa d<>Orultusu de(ılşlr.

_ kuoı u.ı1 aıoJ~ .

.!?<_c@ E
ıoık kıyn-Oı Cisim
KÜRESEL AYNALARDA YAN SIMA VE
GÖRÜNTÜ OLUŞUMU
a) Çukur aynada özel ışınlar. Işınları toplayıcıdır.
5
~ ••en-r F'-,eku"f'(
- ~
'.72i: Fr2F' - a) Kırılma Kanunları

·••nı az= ~~~

::1 •tın'. ~: nı r ı
Tt;::-auı T~ ••• T~ ::., Tw; ~
Perde b) Kalın Kenarlı (lraksak) Merceklerde Özel Işınlar:

~ --
n2 çok yoOun "2 ' "
ı' . . ırılan ,,,n n2
-:f_ -■-~ >K. " o,tam
•Yırı
gOlge
\ F'\ekıan \ F M'- ~ .::,
F" ekNn \
~ .
1 2 1 az yoOun

F ı •-•..• ı } i: ~ 2H ı i:2°F
Kınlan ıtın onam
·Tam
gOlge b) Tumsek aynada özel ışınlar. ışınlan daı'jAıcıdır.
Snell Yasası:sini = n 2 = 2

i-'ft. ,'t f-~

NoktaıaJ cisim sinr n 1 v2
lflk kaynaklan Perde
b) Tam yansıma: (fiberoptik c) Paralel kayma: Kayma

t i hd
iFF~
2_F kablo, serap olayı) mlktan (d): a açısı. x, ışıı'jın
rengi ve kıncılığa baı'jlıdır.

hava
YANSIMA VE DÜZLEM AYNALAR 4 c) Çukur aynada görüntü cam

~=.~~ ~
• ~9 " " ~ nz><11

~~~~~ • ___ Geleri ansıyan

n
d) Görunür derinlık.
Düzgün ayna Da(ıınık ., i • Az yo(jundan bakan yakın görür. Göz
:<{

Yansıma Yansıma NoİmaJ • Cisim sonsuzdan ince kenarlı merce(ıln odaı'jına yaklaşır­
· ızı.~■.ı ken görüntü de sonsuza do?jru uzaklaşır ve büyür. hava
(Gelen ışın. nomıal ve yansıyan ışın aynı düzlemdedir.
a = 6 dlr.) ·--.~ - ~/- ·-~~ ~- - Cisim odaktan ince kenarlı merce(ıe yaklaşırken görüntü
de merce(ıe yaklaşır ve küçülür.
• ~~ı::an .. l su
h

i: ki
d) ?Klın ke rlı mercekte görüntü
• Cisim sonsuzdan

F·•...
.
. -··
· ~
asal
eksen ·· f
.·
.-·\

Jl
asal
eksen
kalın kenarlı mer-
ce(ıe yaklaşırken
görüntu odaktan
merce{ıe do(ıru ng6zlemci
~ ll yaklaşır ve büyur.
h'= h, - - -
ncıs..,

SADIK UYGUN YAYINLARI

TYT F iziK: DALGALAR • 1 SADIK UYGUN YAYINLARI 11
• Atma ani bir titreşimle oluşur. • Bir denge konumu etrafında, iki nokta arasında gidip gel- • Yer kabu{ıu okyanusa!, kıtasal ve okyanusa! ile kıtasal
me hareketi tıtreşımdır. levhalardan oluşur. Yaklaşma, uzaklaşma ve yanal ha-
_/\_
Baş yukan atma
'--/
Baş aşa{ıı atma
• Tıtreşimler ve sarsınb sonucunda enerji aktanmı ile oluşan
hareket dalga harekatıdır.
reket yaparlar.
• üç çeşit deprem vardır; tektonik, volkanik ve çöküntü
depremleri. Levtıalam yanal hareketiyle oluşur.
• Madde aktarımı olmadan şekil de{ılşikli{ıl olarak enerji ak- r9mOalgalan • Dep,em (sismik) dalgalan mekanik dalgalardır.
x 2 Genişlik tanlı-.
y • Genlik • Depremi inceleyen bUlm dalı sısmolojı, bliim insanı
(Ortama ba{ılıdır, sısmolog, büyüklü{ıünü ölçen alet sismograf, Mutan
enerjinin göstergesidir.) • Yay dalgalan mekanik dalgalardır. Enine ya da boyuna kayıtlar da sısmogram dır.
Temel Bllgller yay dalgalan oluşturulabilir.
• Yüzey dalgalan, depremin yüzeydekJ merkez üssün-
titreşim den yayılırlar, boyuna dalgalaıdw. Yavaş ve yıkıcıdırlar.
iler1e.!!!!,Yônü yönü Love ve Rayleigh dalgalan.

~~
• Cısım dalgaları, depremin yerin içindeki odak nokta-
sından her yöne yayılırlar. P dalgası boyuna, S dalgası
enine dalgalardı-.
• Eşit sürelerde oluşturulan atmalara periyodık dalga denir. titreşim
A
DALGALAR-1 yônü
• Depromın buyuklu{ıu, açı{ıa çıkan enerji ile llgliidlr.
"" ... . ....... A = dalga boyu boyuna dalga enine dalga Richter ölçeği ile ölçülür. 1, 2 ...7 gibi. Her bir birim 10

~ 1•
kat artış demektir.
.::1....
T,f =1 • Depremın şıddeb Mercalli ölçe{ıl ile ölçülür. 1, il, ...
!- ······· i:.·······~-'! -=
t, xı ile gösterilir. Depremin verdi{ıl maddi hasarı Kade
~ F eder.
• Periyot (T}: Bir tam dalganın oluşması için geçen süredir. •
ıe
Yay Dalgaları
• Tsunami okyanus tabanında kınlan laylann etkisi ile
Birimi saniyedir. C
oluşan dalgalardır.
ıJ • Atmaların Yansıması:
• Frekans (Q· Birim zamanda oluşan dalga sayısıdır.

il
yansıyın

• Birimi Hertz • s· 1
~ r
• Periyot ve frekans kayna{ıa ba{ılıdır; ortamdan etkilenmez.
~
alma
....... f . . . . y
sabil
uç
~ -
V
sabit
UÇ
• Ses, madde moleküllerinin titreşimi ile oluşan, enerji
taşıyan dalgadır. Ses dalgalan madde ortamında ya-
yılan mekanik, boyuna dalgalardır. Boşlukta ses yayıl­
X maz.
• Dalga Hızı (v); v = l-1 v =T

~~
• Ses hızı vıc.ı > v..., > v . Ortamın sıcaklı{ıı ile oran-
• Titreşim do{ırutıusu, yayılma do{ırultusuna dik ise enine dalga denir. Elekt- blıdır. g.ız
romanyetik dalgalar (Işık)
aıma seıbesı ııma seıbesl • Sesın şıddeu (gurtuk), enerjisi ve genliOi ile llgliidlr.
• Titreşim do{ırutıusu , yay~ma do{ırultusuna paralel ise boyuna dalga denir. uç uç Sesin kuwetlil!Qidir. Kayna(la uzaklıkla ters oranblıdır.
Ses dalgalan ~ Ölçüsü ses duıeyı, birimi desıbel (dB) dlr.
• Maddesel ortamda oluştı.xuıan ve yaymn dalgalara mekanik dalgalar denir. • Atmalann lıetılmesi ve Yansıması .
Yayılan ortam de{ıi enerjidir. Katı, sıvı veya gaz ottamı gereldicir. (Deprem, yay,
• Ses kayna(lının bir saniyede oluşturdu{ıu titreşim sa-
yısına frekans denir. Sesin yüksekli{ıidir, sadece kay-
su, ses dalgalan) 2 gelen nağa baOl•dır ortama gö,e de{ıişmez. Büyük, yüksek
~ıma
• Yüklerin ivmeli harekeli sonucunda oluşan dalgalara etektromanyebk dalgalar frekans ince (tiz) ses, küçük, düşük frekans kalın (pes)
denir. Ortama ihtiyaç yoktur. (Işık. radyo dalgalan. gama IŞINM, X IŞINM) - '· ] i ..)..__,. - sestir. insan kulağı 20 - 20 000 Hz aralığını duyar. Altı­
ince •g Kalın
yay yay na lnlrasonlk, üstüne uıtrasonlk ses denir.

/ vy • Ses çıkaran cisimlerin kütlesi arttıkça moleküllerin tit-

reşimi azalır ve ses kalınlaşır.
~ gelen yy yl Yg •Yy<Yı
Çıkan sesin frekansı telin cinsi-

u]
Dalga boyu artıyor, fnıkans ve enerji azalıyor. Dalga boyu auılıyor, frekans ve aneı:11 artıyor.

...........,.,,..,..,.
, v z•,y"'!-atma - ~ • 9=Xy <";
r ~-~
~~·.!/·~ ,'.,(. .P11.;a-
..~Y-~ 'Yı
-~ .... Yg>Y,IYg>Y;
F ne bağ!!d!r, aynca uzun!uQu ve
kalınlığı He ters, gerginli{ıi ile
Miaıı Kızıl OOıQnOr Mor X Gama
do{ıru orantılıdır.
dlltalar yay yay Yansıyan aıma lietien atma
384Hz
o•-r---ı
_1..,0_•..--1... 1 0,...•....--1"To_'•.,.....-
1or-ır -1_0"T•-rw- -1ro_•,--_,,10,..."T
12 1 1 1
n hertz (Hz)
•-_,_1..._
• Aynı tarafta zıt yônlü llerteyen iki atma kuwellendirici (ya- • Olyapaıonunboyuilefrekansı 512 Hı
pıcı) girişim yapar. ters oranblıdır.
T!~s.taralta zıt yönlü ilerleyen iki atma zayıflatıcı (bozUCt.ı) j
A. meıre (m ) gırışım yapar. _ "
....... .A.
• Aynı frekansta ses üretebilecek
S..Dalgaları
kaynaklardan biri titreştirlldl{ıirıde, diğerinin de bun-
dan etkilenerek titreşmesine rezonans denir.
• Sesa'I seıt yüzeyte,den geri dönmesine sesın yansıması,
yansıyan a n tekrar duyulması olayına ise yankı denir.

SADIK UYGUN YAYINLARI

TYT FİZİK : DAL
1----
GALAR - 2 (SU DALGALAR!) . "' SADIK UYGUN YAYINLARI 12
litreŞimi
par. Dolayısı
· dalgalan mekanı·k dalgalardır En'
ile yaparak çem~ ıne ve boyuna
birlikle
özelliği go_aynı_ Ki .......-·Normal Derin

•
dalga
Doğrusal
stenranda hem enıne
·
el birhem
hareket
bo
ya-
yuna
....-····
t} ~~ LLLL ,.
~ r a l e l ışık dem .
ııeme:.,:benz
~erıır. ışık kaynağınd
~<;;J ~. - ►- ._ (J II H-Ht
sel su dalgalan
su dalgalan
______
deme • eline, dalre-
S . Mç,k~..- As
-
~ __:_l::,:
ro:,:bo ofp_ _~
~sk~ TOmaek E a galarının
Dairesel Su D 1 Parabolik \ : ' ..
ngelden Yansıması engel L ··-..... Normal

o...m ~
-~ı,uren su~
-~.:..:.:..::: Da~lg~a~la~rı~
n~ın~H~ızı~-~
'\
1
T7::=-:-:===~~J t==-=------==-
____ u_Dalgalarının Kırılması
DALGALAR-2
(SU DALGALAR!) L __JS,u 1

( Dairesel
DOzJ Su Dalgalarının
(il
em Engelden y
maaı ansı-

~
Yansıyan
Gelen dairesel C
Kaynak dalgalar
K , L , M
. . . . . . ·,@
.,.. ~
:·: ~-.. _ _ ---•
datlgatlar
:i?
m
•
•
::,

-~s u t ~-~. .. - - ·-- M-~ - i!

::,

f
.."'
ti11Llllll lf·
ff

t) > VL > VM Aı,

elen dairesel dalgalar

-:@tt<-ı:f
Yansıyan
dalgalar
1"
ıs:
5'
i
ıs:
VK Aı(>Aı_>~
o
s3

Dalgalarının
abolik
ge
...
Gelen dalresel y
a alar dans
- ıyan
•t
C)
~
zem Engelden Yınsım aa ı
·:.. ~::~- " ..... ~

,. _ _ _ -sf ·~;~Jjj
~ = = - - - - ~-lg,,~a l Gelen
dalga

ttK
l~E-=~ - -,----'~~>--
Yansıy;;n
Gelen L ····· ---- ·:,,, .......... F M
arabolik
dalga dalg P engel

SADIK UYGUN YAYINLARI