Dziady cz. III, cz.

10

10. Motywy biblijne i ich znaczenie w utworze literackim. Omów zagadnienie

na podstawie Dziadów część III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi
uwzględnij również wybrany kontekst.

Wprowadzenie
Biblia to źródło kultury europejskiej. Uważana jest za świętą księgę przez
wyznawców judaizmu (Stary Testament) i chrześcijan (Stary i Nowy Testament).
Oddziałuje na normy prawne i zasady moralne, kształtując przez wieki wzorce
postaw życiowych. Biblijne tematy, motywy, wątki pojawiają się w malarstwie,
muzyce czy literaturze wszystkich epok literackich. Biblia jest źródłem związków
frazeologicznych (hiobowe wieści, syn marnotrawny, zakazany owoc). Wielu ludzi
nosi imiona biblijne.
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

Teza
Aluzje biblijne w III cz. „Dziadów” służą ukazaniu paraleli między wydarzeniami
z Pisma Św. a doświadczeniami Polaków pozostających pod zaborami.

Rozwinięcie
Motta do Prologu to cytaty z Ewangelii św. Mateusza: „was biczować będą” oraz
zbawienie: „Ale kto wytrwa aż do końca, ten zbawion będzie”. Są wskazówką
interpretacyjną do odczytania dramatu. Prześladowani Polacy składają ofiarę,
a nagrodą będzie wolność ojczyzny.
W Przedmowie do III cz. „Dziadów” Mickiewicz nawiązuje do słów Chrystusa,
skierowanych do płaczących niewiast jerozolimskich: „nie płaczcie nade mną, ale nad
samymi sobą”. Ofiara patriotów jest konieczna, należy ją zrozumieć tak jak ofiarę
Jezusa.
Opowieść Jana Sobolewskiego o więźniach torturowanych, wywożonych
w kibitkach na Syberię, kończy się słowami o ofierze Chrystusa: „przelałeś krew
niewinną dla zbawienia świata”.
Konrad, bohater Wielkiej Improwizacji, wygłasza monolog adresowany do Boga.
Stwierdza, że czuje przypływ sił, chwilę Samsona. Również metodę zapożyczył od tej

Notatki zakupione przez: Julian Tarnowski, kev37635@gmail.com

 Dziady cz. III, cz. 10

biblijnej postaci: „wytęża duszy swej ramiona” przeciwko samej kolumnie tego świata,
przeciwko Bogu.
W scenie Widzenia księdza Piotra stylizacja biblijna polega na kreowaniu
wydarzeń z historii Polski na wzór zdarzeń przedstawionych w Biblii. Dzieje Polski są
niejako powtórzeniem losów Chrystusa. Ksiądz widzi prześladowania i męczeństwo
polskiej młodzieży. Wśród tysięcy wywiezionych znalazł się wskrzesiciel narodu:
„Z matki obcej; krew jego dawne bohatery/ A imię jego będzie czterdzieści i cztery”.
Wydarzenia historyczne – rozbiory – zostały zestawione z historią
ukrzyżowania Jezusa. To porównanie ma dać nadzieję na odzyskanie niepodległości,
czyli zmartwychwstanie narodu.
Mickiewicz zastosował formę przypowieści w bajce o diable i zbożu Żegoty,
a także w przypowieści księdza Piotra skierowanej do Senatora i jego popleczników.
Ksiądz Piotr, patrząc na zegarek Doktora, który się zatrzymał, przepowiada
bohaterowi rychłą śmierć. Jest to kara za służenie carowi i jego urzędnikom.
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

Opisując powódź w Petersburgu, nawiązuje do potopu biblijnego, jako kary

za grzechy. O samej stolicy rosyjskiej mówi, że „budowały ją szatany”.

Kontekst
Historie opisane w Biblii, bardzo nośne znaczeniowo z uwagi na alegoryczny
charakter, były wykorzystywane chętnie przez artystów kolejnych epok. Adam
Mickiewicz w III cz. „Dziadów” wskazał paralelę między historią zmartwychwstania
Jezusa a wizją odzyskania przez Polskę niepodległości. Fiodor Dostojewski
w powieści „Zbrodnia i kara” cytuje obszerny fragment historii o wskrzeszeniu
Łazarza, którą odczytać można jako komentarz do sytuacji Rodiona Raskolnikowa.
Rodion Raskolnikow po dokonaniu zabójstwa przeżywa duchową mękę.
Pocieszenia i ratunku szuka w Biblii. Prosi Sonię o odczytanie fragmentu
o wskrzeszeniu Łazarza. Niesie ona prawdę religijną – dla Boga nie ma nic
niemożliwego. Przywrócił życie bohaterowi biblijnemu, więc może też zlituje się nad
mordercą Raskolnikowem i da mu szansę odkupienia win.

Zakończenie
Księgi Starego i Nowego Testamentu prezentują wzorce postępowania
i uniwersalne prawdy, dlatego są punktem odwołań w cz. III „Dziadów”. Adam
Mickiewicz określa Polskę „Chrystusem narodów”, „Mesjaszem narodów”.
2

Notatki zakupione przez: Julian Tarnowski, kev37635@gmail.com

 Dziady cz. III, cz. 10

W warunkach przegranego powstania listopadowego idea ta stanowiła moralne

usankcjonowanie stoczonej walki, nadawała jej sens i stwarzała podstawy
do optymizmu na przyszłość.

Informacje dodatkowe (motywy i cytaty)

Motywy biblijne i ich znaczenie w utworze literackim:
„Kwiatki św. Franciszka z Asyżu”, „Pieśń o Rolandzie”, A. Mickiewicz „Dziady” cz. II,
Z. Krasiński „Nie-Boska komedia”, J. Kasprowicz „Dies irae”, T. Konwicki „Mała
apokalipsa”, Z. Herbert „U wrót doliny”, „Przesłuchanie anioła”, Cz. Miłosz „Piosenka
o końcu świata”.

Cytaty
A. Mickiewicz „Dziady” cz. III (fragmenty)
[PRZEDMOWA]
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

„Polska od pół wieku przedstawia widok z jednej strony tak ciągłego, niezmordowanego
i niezbłaganego okrucieństwa tyranów, z drugiej tak nieograniczonego poświęcenia się
ludu i tak uporczywej wytrwałości, jakich nie było przykładu od czasu prześladowania
chrześcijaństwa. Zdaje się, że królowie mają przeczucie Herodowe o zjawieniu się
nowego światła na ziemi i o bliskim swoim upadku, a lud coraz mocniej wierzy w swoje
odrodzenie się i zmartwychwstanie.
Dzieje męczeńskiej Polski obejmują wiele pokoleń i niezliczone mnóstwo ofiar;
krwawe sceny toczą się po wszystkich stronach ziemi naszej i po obcych krajach. —
Poema, które dziś ogłaszamy, zawiera kilka drobnych rysów tego ogromnego obrazu,
kilka wypadków z czasu prześladowania podniesionego przez Imperatora Aleksandra.
Około roku 1822 polityka Imperatora Aleksandra, przeciwna wszelkiej wolności,
zaczęła się wyjaśniać, gruntować i pewny brać kierunek. W ten czas podniesiono na cały
ród polski prześladowanie powszechne, które coraz stawało się gwałtowniejsze
i krwawsze. Wystąpił na scenę pamiętny w naszych dziejach senator Nowosilcow.
On pierwszy instynktową i zwierzęcą nienawiść rządu rosyjskiego ku Polakom
wyrozumował jak zbawienną i polityczną, wziął ją za podstawę swoich działań, a za cel
położył zniszczenie polskiej narodowości. W ten czas całą przestrzeń ziemi od Prosny
aż do Dniepru i od Galicji do Bałtyckiego morza zamknięto i urządzono jako ogromne
więzienie. Całą administracją nakręcono jako jedną wielką Polaków torturę, której koło
obracali carewicz Konstanty i senator Nowosilcow”.

ŻEGOTA
„Gdy Bóg wygnał grzesznika z rajskiego ogrodu,
Nie chciał przecie, ażeby człowiek umarł z głodu;
I rozkazał aniołom zboże przysposobić
I rozsypać ziarnami po drodze człowieka.
3

Notatki zakupione przez: Julian Tarnowski, kev37635@gmail.com

 Dziady cz. III, cz. 10

Przyszedł Adam, znalazł je, obejrzał z daleka

I odszedł; bo nie wiedział, co ze zbożem robić.
Aż w nocy przyszedł diabeł mądry i tak rzecze:
«Niedaremnie tu Pan Bóg rozsypał garść żyta,
Musi tu być w tych ziarnach jakaś moc ukryta;
Schowajmy je, nim człowiek ich wartość dociecze».
Zrobił rogiem rów w ziemi i nasypał żytem,
Naplwał i ziemią nakrył, i przybił kopytem; —
Dumny i rad, że boże zamiary przeniknął,
Całym gardłem rozśmiał się i ryknął, i zniknął.
Aż tu wiosną, na wielkie diabła zadziwienie,
Wyrasta trawa, kwiecie, kłosy i nasienie”.
Zachowaj te notatki tylko dla siebie :)

Notatki zakupione przez: Julian Tarnowski, kev37635@gmail.com