PRIJELAZNE POJAVE I

ELEKTROMAGNETSKA
KOMPATIBILNOST

Prof.dr.sc. Ivo Uglešić, dipl.ing.

Dr.sc. Viktor Milardić, dipl.ing.
Mr.sc. Milivoj Mandić, dipl.ing.
Božidar Filipović-Grčić, dipl.ing.

http://www.fer.hr/predmet/ppek

1
PRORAČUNI ATMOSFERSKIH
I SKLOPNIH PRENAPONA U
400 kV POSTROJENJU TS
MELINA

2
 Sadržaj predavanja

Podaci o postrojenju potrebni za proračune

Opis modeliranja elemenata postrojenja

Izrada modela postrojenja za proračune atmosferskih i

sklopnih prenapona

Postupak proračuna atmosferskih prenapona

Postupak proračuna sklopnih prenapona

Rezultati proračuna
3
Podaci o 400 kV postrojenju TS Melina
Postrojenje 400 kV izvedeno je kao vanjsko, sa dvostrukim glavnim
sabirnicama. Sabirnice su izvedene iz cijevi E-AlMgSi (glavne i
pomoćne sabirnice - Ø220x8 mm, spojno polje glavnih sabirnica –
Ø100x8 mm).

Rasklopno postrojenje 400 kV je izvedeno s dvostrukim sustavom

glavnih i sustavom pomoćnih sabirnica, a obuhvaća osam aktivnih
polja:

- 3 vodna polja (Divača, Tumbri i RHE Velebit);

- 2 transformatorska polja (ATR1, ATR2);
- spojno polje glavnih sabirnica;
- mjerno polje glavnih sabirnica;
- mjerno polje pomoćnih sabirnica.

4
Jednopolna shema 400 kV postrojenja TS Melina

5
Podaci o 400 kV postrojenju TS Melina
Pri prenaponskoj zaštiti rasklopnog postrojenja najveća pažnja se
posvećuje zaštiti energetskih transformatora. Odvodnike prenapona
treba postaviti što je moguće bliže visokonaponskoj strani
transformatora.

U TS Melina su 2 energetska autotransformatora Končar 400/220 kV

tipa 1ABZ 400000-420s/A i tipa 1ABZ 400000-420s.

Karakteristike mrežnih autotransformatora navedene su u slijedećoj

tablici. - Tip 1ABZ 400000-420s
- Nazivna snaga VN, SN i NN namota 400/400/100 MVA
- Nazivni napon VN namota 400 kV
- Stupanj izolacije VN namota Si 420s
- Podnosivi sklopni napon 250/2500 µs 950 kV
- Podnosivi atmosferski udarni napon 1,2/50 µs 1050 kV
- Nazivni napon SN namota 231 kV
- Nazivni napon NN namota 31.5 kV
- Nazivna frekvencija 50 Hz
- Grupa spoja (trofazno) Yy0d5
- Naponi kratkog spoja: VN/SN 11.62 %
VN/NN 13.44 %
SN/NN 9.97 %
6
- Sustav hlađenja OFAF
Podaci o 400 kV postrojenju TS Melina
U 400 kV postrojenju TS Melina bit će ugrađeni metal-oksidni odvodnici prenapona sa
porculanskim kućištem: ABB EXLIM P360-GH420 – u vodnim poljima i ABB EXLIM P336-
GH420 – u transformatorskim poljima.

Podaci za odvodnik tipa EXLIM P360-GH420:

- nazivni napon 360 kV

- trajni radni napon 267 kV
- maksimalni pogonski napon 420 kV
- nazivna struja odvođenja, oblika 8/20 µs 20 kA
- sposobnost oslobađanja pritiska 65 kA
- klasa odvođenja prema IEC 60099-4 4
- nazivna specifična energetska podnosivost wr 10.8 kJ/kVnazivnog napona
- podnosiva naponska razina u odnosu na atmosferski impuls 1946 kV
- podnosiva naponska razina u odnosu na izmjenični
napon nazivne frekvencije 934 kV

Zaštitna karakteristika odvodnika EXLIM P360 za atmosferske prenapone:

Maksimalni preostali napon na odvodniku pri odvođenju struja oblika 8/20 µs
5 kA 10 kA 20 kA 40 kA
779 kV 819 kV 897 kV 983 kV
7
Podaci o 400 kV postrojenju TS Melina
Podaci za odvodnik tipa EXLIM P336-GH420:

- nazivni napon 336 kV

- trajni radni napon 267 kV
- maksimalni pogonski napon 420 kV
- nazivna struja odvođenja, oblika 8/20 µs 20 kA
- sposobnost oslobađanja pritiska 65 kA
- klasa odvođenja prema IEC 60099-4 4
- nazivna specifična energetska podnosivost wr 10.8 kJ/kVnazivnog napona
- podnosiva naponska razina u odnosu na atmosferski impuls 1946 kV
- podnosiva naponska razina u odnosu na izmjenični
napon nazivne frekvencije 934 kV

Zaštitna karakteristika odvodnika EXLIM P336 za atmosferske prenapone:

Maksimalni preostali napon na odvodniku pri odvođenju struja oblika 8/20 µs
5 kA 10 kA 20 kA 40 kA
727 kV 765 kV 838 kV 918 kV

8
Podaci o 400 kV postrojenju TS Melina
STUPANJ IZOLACIONIH NIVOA OPREME NA 400 kV
Oprema 400 kV rasklopnog postrojenja ima stupanj izolacije Si 420 (420 Si
1050/1425) i Si 420s (420 Si 950/1050). Vrijednost 420 predočuje najviši napon
mreže Um=420 kV. Radi se o najvišoj efektivnoj vrijednosti međufaznog napona,
nazivne frekvencije (50 Hz), koji se javlja u normalnim pogonskim uvjetima
(stacionarnom pogonu) u bilo kojem trenutku i u bilo kojoj točki dotične mreže.

Vrijednost 1050 kV (950 kV) predočuje tjemenu vrijednost nazivnog sklopnog

prenapona, kojeg mora izdržati oprema ovog stupnja izolacije. Standardni
sklopni impuls je oblika 250/2500 µs i tjemene vrijednosti 1050 kV (950 kV). Prva
brojka (250) je vrijeme porasta u µs a 2500 µs je vrijeme trajanja hrpta (vrijeme
sniženja hrpta na 50% vrijednost).

Vrijednost UA=1425 kV (1050 kV) predočuje nazivni podnosivi atmosferski

prenapon kojeg također, moraju izdržati elementi gornjeg stupnja izolacije. Ovdje
se radi o tjemenoj vrijednosti udarnog napona oblika 1,2/50 µs.

9
Podaci o 400 kV postrojenju TS Melina
STUPANJ IZOLACIONIH NIVOA OPREME NA 400 kV
- VN strana mrežnih autotransformatora ima sniženi stupanj izolacije Si 420s (420
Si 950/1050).

- Strujni mjerni transformatori imaju puni stupanj izolacije 420 Si 1050/1425.

- Naponski mjerni transformatori imaju puni stupanj izolacije 420 Si 1050/1425.

- S obzirom na starost autotransformatora, usvojen je kriterij da podnosivi udarni

napon svih autotransformatora iznosi 80% od novih (zaštitni koeficijent k = 1,25),
pa je kao koordinacijski podnosivi napon izolacije transformatora usvojena
vrijednost od 840 kV.

Za ostale elemente 400 kV postrojenja koordinacijski podnosivi udarni napon

određen je uz zaštitni koeficijent k = 1,15, pa tako za naponske i strujne mjerne
transformatore i prekidače iznosi 1239 kV.

10
Podaci o 400 kV postrojenju TS Melina
Dalekovodi 400 kV

Na 400 kV rasklopno postrojenje TS Melina priključena su 3 dalekovoda: DV

TS Divača, DV TS Tumbri i DV RHE Velebit. Svi dalekovodi su čelično-
rešetkaste konstrukcije i imaju vodiče iz Al/Če užeta 2x490/65 mm2.

Dalekovodi su nadomješteni modalnim vrijednostima valnih otpora, kao i

modalnim brzinama širenja putnih valova.

Iskorišten je frekvencijski ovisan model voda koji je razvio J. Marti, prema

kojemu se frekvencijski ovisna karakteristična impedancija Z(ω) i faktor
rasprostiranja A(ω) aproksimiraju racionalnim funkcijama višeg reda.

U vremenskoj domeni aproksimacija je određena kao suma realnih

eksponenata, omogućujući tako upotrebu rekurzivne konvolucije u vremenskoj
domeni.

Programskom rutinom JMARTI SETUP generiraju se podaci potrebni za

proračun EMTP programom za trofazni neprepleteni dalekovod.

11
Podaci o 400 kV postrojenju TS Melina
Prekidači
U postrojenje 400 kV biti će ugrađeni prekidači tipa 7E2/7F2-I Končar u
autotransformatorska i vodna polja, te u spojno polje.

Rastavljači
U postrojenje 400 kV biti će ugrađeni rastavljači tipa CBe 420-I-20 Končar u
autotransformatorska i vodna polja, te u spojno polje.

Mjerni transformatori
Strujni mjerni transformatori su tipa APU-420 Končar, prijenosnog omjera
2x800/1/1/1/1 A + 2x500/1 A i 2x800/1/1/1 A + 2x500/1 A.

Jednopolni naponski mjerni transformatori su kapacitivni, tipa VCU-420, 3VCU-

420 induktivni VPU-420 Končar (u vodnom polju Divača), prijenosnog omjera
400/√3/0.1/√3/0.1/√3/0.1/ kV, 400/√3/0.1/√3/0.1 kV.

Pogonski kapacitet kapacitivnih naponskih mjernih transformatora iznosi 4400 pF.

Mreža
Pri sadašnjem potpunom uklopnom stanju mreže struje kratkog spoja iznose
na 400 kV nivou:
Ik3 = 14161 -85.7° [Α]
12
Ik1 = 12535 -83.4° [Α]
Simulacija atmosferskih prenapona u 400 kV TS Melina
GUSTOĆA I SIMULACIJA UDARA GROMA U DALEKOVOD
Promatrani su udari groma u dalekovod TS Melina – Tumbri, između prvih šest
stupova ispred postrojenja. Prenaponi koji potječu od udara groma u dalekovod na
većim udaljenostima prigušeni su uslijed impulsne korone i velikog otpora vodiča pri
visokim frekvencijama. Određivanje parametara struje groma i mjesta udara
opisano je u nastavku.

Gustoća udara groma definirana je brojem udara po jedinici površine tijekom

perioda od jedne godine. Njome se opisuje ugroženost neke lokacije od udara.
Srednja gustoća udara groma može se procijeniti relacijom prema:

N g = 0,04 ⋅ Td
1,35
[km −2
god −1 ]
pri čemu je Td prosječni broj grmljavinskih dana u godini (keraunički nivo), za koji
je uzeta konzervativna vrijednost od 46 dana. Dalje je računano sa srednjom
gustoćom udara groma:

Ng = 7,027 [km-2god-1]

13
Simulacija atmosferskih prenapona u 400 kV TS Melina
Postrojenja su redovito dobro zaštićena od direktnog udara groma u fazne
vodiče, tako da prenaponi mogu naići u postrojenje preko priključenih
dalekovoda. Broj udara groma u dalekovod računa se iz relacije predložene od
strane radne grupe IEEE:

(
NL = Ng ⋅ w + 4 ⋅ h z
1,09
)⋅10 [km
−3 −1
god −1 ]
pri čemu je:

w - prosječni razmak između zaštitnih vodiča u [m], 0 za jedno zaštitno uže (u

slučaju DV Melina – Tumbri w=18 m);

hz - prosječna visina zaštitnog užeta iznad tla u [m].

Prosječna visina zaštitnog užeta iznad tla u prvih šest raspona (bez uzimanja u
obzir provjesa) dalekovoda TS Melina – Tumbri je hz ≅ 34.41 [m]. Slijedi:

NL ≅ 1,46 [km-1god-1]

14
Simulacija atmosferskih prenapona u 400 kV TS Melina

Simulacijom se želi odrediti raspodjela amplituda struja groma koje

udaraju u trasu voda, odnosno direktno u fazni vodič. Također se želi
odrediti karakteristične veličine kao na primjer minimalnu, maksimalnu, te
kritičnu amplitudu struje koja udara u fazni vodič.

Za simulaciju se koristi poznata metoda Monte Carlo koja se primjenjuje

kada se prilikom proračuna ne poznaju egzaktno svi ulazni parametri, ali
su poznate funkcije distribucije prema kojima se parametri mijenjaju.

Kod ovog proračuna nepoznata je amplituda struje groma, ali je poznata

raspodjela. Velikim brojem simulacija dobivaju se relevantne vrijednosti
koje su statistički obrađene, te se kasnije koriste u proračunu
atmosferskih prenapona.

15
Simulacija atmosferskih prenapona u 400 kV TS Melina
Osnovna veličina potrebna za provedbu simulacije je amplituda struje groma
za koju je poznata statistička raspodjela. Najčešće se koristi log - normalna
raspodjela koju je moguće aproksimirati slijedećim izrazom:
1
P= 2,6
 I 
1+  
 31 
P - vjerojatnost pojave amplitude struje groma veće od I,
I - amplituda struje groma.

Snimanjem razvoja groma, utvrđeno je da se grom širi stohastički i skokovito.

Brojnim istraživanjima utvrđeno je da probojna udaljenost ovisi, između
ostalog, direktno o amplitudi struje groma, te se može odrediti iz izraza:

R = a ⋅ Ib

R - probojna udaljenost u metrima,

I - amplituda struje u kA,
a - konstanta [3,3 ; 10,6],
b - konstanta [0,5 ; 0,85].
Izraz povezuje električnu i geometrijsku veličinu čime je stvorena osnova za
simulaciju pomoću elektrogeometrijskog modela udara groma u trasu voda. 16
Simulacija atmosferskih prenapona u 400 kV TS Melina

Određivanje udaljenosti između glave groma i zaštitnih odnosno štićenih elemenata 17

Simulacija atmosferskih prenapona u 400 kV TS Melina
Simulacija udara groma u prvih šest raspona 400 kV DV TS Melina – Tumbri

Modelirani sustav prikazan je na slici. Zbog jednostavnijeg unosa u

trodimenzionalnom koordinatnom sustavu dalekovod TS Melina – Tumbri je
prikazan kao pravac po osi x što u stvarnosti nije slučaj, ali to pojednostavljenje
nema utjecaja na rezultate simulacije.

Pravcima je modelirano zaštitno uže u prvih šest raspona te portal i prvih šest
stupova zajedno s konzolama. Ovo čini sustav zaštitnih elemenata (crna boja).
Sustav štićenih elemenata sastoji se od pravaca kojima su modelirani fazni
vodiči u prvih šest raspona. 18
Simulacija atmosferskih prenapona u 400 kV TS Melina

Simulacija se provodi za veći broj generiranih amplituda struje groma,

dok se ne dobije dovoljan broj podataka za statističku obradu. Simulacije su
provedene za slijedeće vrijednosti parametara:

- a=7.2,
- b=0.65,
- Imin=1 kA,
- Imax=190 kA,
- visina oblaka = 1000 m.

Budući je pojava udara groma slučajna, to se za njeno kvantificiranje

koriste metode statističke matematike.

Rezultati statističke obrade su to vjerodostojniji što je broj uzoraka veći.

Zato su najprije provedene simulacije s velikim brojem udara, kako bi se
dobila što bolja predodžba o odnosu broja udara u zemlju, zaštitnu užad i
stupove, te fazne vodiče.

19
Simulacija atmosferskih prenapona u 400 kV TS Melina
Rezultati za slučaj bez uračunanog provjesa

Ukupno je provedeno 84512 simulacija, od čega je 57733 završilo pogodcima u zemlji,

26279 pogotka u zaštitno uže i stup, te 500 u fazni vodič. Statističkom obradom dobivene su
slijedeće vrijednosti za struje koje su pogodile fazne vodiče:

- srednja vrijednost: 9.94 kA

- varijanca: 62.25 kA
- standardna devijacija: 7.89 kA
- maksimalna struja koja je pogodila fazni vodič: 35.58 kA
- kritična struja iznosi: 52.23 kA.
Raspodjela struja koje pogađaju fazne vodiče
0.4

0.35

0.3

0.25
Vjerojatnost

0.2

0.15

0.1

0.05

0 20
1-5 5-10 10-15 15-20 20-25 25-30 >30
Razredi (kA)
Simulacija atmosferskih prenapona u 400 kV TS Melina
Odnos između strmine S i struje groma I može se dati općom jednadžbom:

S = α ⋅ Iβ

Izgled čela struje groma i strmine vala

Iznosi koeficijenata a i b u ovisnosti o vrsti i tipu strmine struje groma

Faktori a b
Prvi udar
S30 3.2 0.25
Sm 3.9 0.55
Uzastopni udar
S30 6.9 0.42
Sm 3.8 0.93 21
Simulacija atmosferskih prenapona u 400 kV TS Melina

Stupovi dalekovoda modelirani su valnim otporima i duljinom, pri čemu je za brzinu širenja
vala usvojena vrijednost od 80% brzine svjetlosti. Valni otpor stupova oblika jela računani
su prema izrazu:

Z st = 30 ⋅ ln
(
2 ⋅ H2 + R 2 )
R2
Valni otpor portala:
gdje je:
H R
H – visina stupa; Z s = 60 ⋅ ln + 90 ⋅ − 60
R – ekvivalentni radijus baze stupa. R H
B – razmak između dvije baze stupa. H B
Z m = 60 ⋅ ln + 90 ⋅ − 60
B H
Z portal = 0,5 ⋅ (Z s + Z m ) 22
 Simulacija atmosferskih prenapona u 400 kV TS Melina
Valni otpori vodiča računaju se iz geometrijskih dimenzija. Za proučavanje valnih pojava na
vodovima prilikom atmosferskih pražnjenja i udara u fazne vodiče korišten je model gdje
su matrice valnih impedancija izračunate iz izraza:
2hi
Zvii = 60⋅ ln
ri
D
Zvik = 60⋅ ln ik
d ik
hi - visina vodiča (zaštitnog užeta ili sabirnice) iznad zemlje;
ri - radijus vodiča;
Dik - razmak između vodiča i i zrcalne slike vodiča k;
dik - razmak između vodiča i i vodiča k;
Zvii - vlastita valna impedancija vodiča;
Zvik - valna među-impedancija vodiča.
Kapacitivni naponski
Polje autotransformatora AT1 mjerni transformator
VCU-420

4.4 nF

354.5 Ω
4.7 m
344.8 Ω 344.3 Ω 344.3 Ω 344.3 Ω 338.2 Ω 344.3 Ω 342.2 Ω 337.7 Ω 335.4 Ω 338.2 Ω 344.3 Ω 361.0 Ω
4.2 m 3.4 m 4.55 m 4m 4.4 m 19.2 m 4.2 m 5.3 m 4.3 m 2.1 m 14.6 m 5m
332.1 Ω DV Tumbri
84 m
4.852 nF
AT1 334.7 Ω 361.0 Ω 344.3 Ω 338.2 Ω 335.4 Ω 337.7 Ω 342.2 Ω 344.3 Ω 334.9 Ω 331.3 Ω 350.1 Ω 342.5 Ω 342.5 Ω Fazni vodič
1.4 m 4.4 nF 100 pF 5m 14.6 m 2.1 m 4.3 m 5.3 m 4.2 m 19.3 m 4.5 m 4m 6m 9.5 m 2.6 m
388.42 Ω
50 pF 50 pF 1 2 3 4 5 6
Zaštitno uže
545.67 Ω
130 m 295 m 181 m 150 m 355 m 258 m
Kapacitivni naponski Kapaciteti 353.7 Ω
Strujni mjerni prekidača 4.2 m
mjerni transformator
transformator APU-420 50 pF 50 pF 100 pF
VCU-420

Kapaciteti Strujni mjerni

Odvodnik prenapona prekidača transformator APU-420 Portal 15.2 Ω 19.5 Ω 17.4 Ω 20.8 Ω 15.6 Ω 19.5 Ω
0.05 Ω
ABB EXLIM P336

Odvodnik prenapona
ABB EXLIM P360

23
Vodno polje dalekovoda Melina - Tumbri Prvih šest raspona DV Melina - Tumbri
Model preskoka preko izolatorskog lanca
Visine i otpori uzemljenja prvih šest stupova 400 kV DV TS Melina – Tumbri
Visina stupa do donje
Broj stupa Tip stupa konzole (m) Hstupa (m) Otpor uzemljenja stupa (Ω
Ω)

1 Ze 9.1 26.53 53.83 15.2

2 Ze 6.1 33.30 39.70 19.5
3 Ze 11 17.00 23.40 17.4
4 Ne 8 21.50 24.80 20.8
5 Ze 6.1 27.50 33.90 15.6
6 Ne 8 27.50 30.80 16.5

Duljine između zaštitinih rogova izolatorskih lanaca iznose: lnosni = 2.99 m, (izolacija DNp);
lzatezni = 3.08 m, (izolacija DZp).
Preskočni naponi izolatorskih lanaca
TČ Zatezni lanac Nosivi lanac
(µ
µs) Upr / MV Upr / MV
0.1 13.53 13.13
0.5 4.91 4.77
1.0 3.42 3.32
1.5 2.85 2.76
2.0 2.53 2.46
2.5 2.33 2.26
3.0 2.19 2.13
3.5 2.09 2.03
4.0 2.01 1.95
4.5 1.94 1.88
24
5.0 1.89 1.83
 Simulacija atmosferskih prenapona u 400 kV TS Melina
Pri udaru groma u fazni vodič ili vrh stupa, kada dolazi do povratnog preskoka, uzeta je u
obzir vremenski zavisna preskočna volt-sekundna karakteristika izolatorskih lanaca. Za
prenapone s kraćim trajanjem čela vala, odnosno većom strminom, preskok nastupa pri
višim vrijednostima napona.

Preskočni napon u MV za zaštitne rogove na izolatorskim lancima stupova dalekovoda

ispred postrojenja računat je iz izraza:
Nosivi lanac Zatezni lanac
K2 13
U pr = K1 + 0.75
Tč
11

gdje je:
K1 = 0.4 L; 9

Upr (MV)
K2 = 0.71 L;
L - preskočni razmak [m]; 7
Tč - trajanje čela [µs].
Duljine između zaštitinih rogova 5
izolatorskih lanaca iznose: lnosni = 2.99 m,
(izolacija DNp); lzatezni = 3.08 m, (izolacija
3
DZp).

1
0 1 2 3 4 5
25
T (mikrosekunde)
Simulacija atmosferskih prenapona u 400 kV TS Melina
U proračunima su modelirani zaštitni rogovi izolatorskih lanaca na svim stupovima.
Stupovi DV modelirani su valnim otporom, i visinom, tj vremenom prolaska putnog vala.
Modeliran je i otpor uzemljenja stupova. U procesu odvođenja struje groma uzemljivači
stupova su predočeni pomoću impulsnog otpora uzemljenja Ri . Ova zavisnost izražena
je relacijom:
Rs
Ri =
 I 
1+  
 Ig 
 
u kojem navedene oznake imaju slijedeća značenja:
Rs - otpor uzemljenja stupa za 50 Hz Ω,
I - amplituda struje groma koju odvodi uzemljivač stupa, u kA,
Ig - granična struja groma u kA; određuje se izrazom:
ρ ⋅ E0
Ig =
2 ⋅ π ⋅ R s2
pri čemu je:
ρ - specifični električni otpor tla; (pretpostavljeno 200 Ωm),
E0 - jakost električnog polja pri kojoj dolazi do ionizacije u tlu; preporuča se usvojiti
vrijednost između 300 - 400 kV/m.

Iz izraza je vidljivo da je impulsni otpor uzemljivača stupa funkcija amplitude struje groma
koju uzemljivač odvodi , tj. Ri = f( I ).
26
Simulacija atmosferskih prenapona u 400 kV TS Melina
220kV
-ATR 1

Vrijednosti prenapona su
provjerene u slijedećim točkama:

1 - kapacitivni naponski mjerni

transformator VCU-420 u DV
polju Melina - Tumbri;

2 - prekidač u DV polju Melina -

Tumbri;

3 - prekidač u polju AT1;

4 - energetski transformator
AT1.

Slijede simulacije za usvojeno

pogonsko stanje.

27
=C3 =C7
Simulacija atmosferskih prenapona u 400 kV TS Melina
Za pogonsko stanje na prethodnoj slici (uključen dalekovod Tumbri – Melina i jedan
transformator AT1) provjereni su prenaponi koji se javljaju u postrojenju pri udaru munje u
dalekovod. Mala je vjerojatnost da nastupi ovakvo pogonsko stanje, ali je ono svakako na
strani sigurnosti kada se analizira pojava atmosferskih prenapona u postrojenju. Naime,
kada bi uklopno stanje obuhvaćalo veći broj vodnih polja jasno je da bi se iznosi
prenapona na elementima unutar postrojenja smanjili zbog toga što bi se prenaponski val
podijelio i na ostala vodna polja.

Simulacije prenapona uslijed udara groma u zaštitno uže na DV Melina – Tumbri

Rezultati simulacije elektrogeometrijskog modela pokazuju da najveći broj udara na

dalekovodu završava na zaštitnom užetu i stupovima (ukupno je provedeno 84512
simulacije, od čega je 57733 završilo pogodcima u zemlju, 26279 pogodaka u zaštitno uže i
stup, te 500 u fazni vodič).

Zbog toga je pojava povratnog preskoka (sa stupa na fazu) uslijed udara groma u stup ili
zaštitno uže dalekovoda najvjerojatniji uzrok nastanka prenapona u stanici. Simuliran je udar
groma u prvi stup (u trenutku t=0 s) na ulazu u TS Melina sa strujama koje su određene
elektrogeometrijskim modelom.

Simuliran je slučaj direktnog udara munje u prvi stup na ulazu u stanicu. Prema
elektrogeometrijskom modelu usvojene su neke vrijednosti struje munje iz
elektrogeometrijskog modela. Redoslijedom koji je prikazan u tablici simulirani su udari u
stup br.1. 28
 Udar
Udar 170
170 kA,
kA, 14.71/100 µs uu prvi
14.71/100 µs prvi stup
stup
400 350

Parametri struje groma pri [kV]

200
[kV]

345

udaru u stup:
0 340

140 kA, 12.72/90 µs -200 335

170 kA, 14.71/100 µs -400 330

-600 325
0 10 20 30 40 [us] 50 0 10 20 30 40 [us] 50
(f ile MELINA2.pl4; x-v ar t) v :XX0003-XX0002 (f ile MELINA2.pl4; x-v ar t) v :XX0042-

Napon na mjestu udara, Umax=-520.81 kV, t=14.47 Napon na naponskom transformatoru u DV polju
µs (ne nastupa preskok) Umax=348.00 kV, t=19.36 µs
355 352,0
[kV] [kV]
350
346,8

345

341,6
340

336,4
335

330
331,2

325
0 10 20 30 40 [us] 50
(f ile MELINA2.pl4; x-v ar t) v :XX0034-
326,0
0 10 20 30 40 [us] 50
Napon na prekidaču u DV polju Umax=351.52 kV, (f ile MELINA2.pl4; x-v ar t) v :XX0026-

t=13.97 µs Napon na prekidaču u polju AT1 Umax=350.41 kV,

t=17.17 µs
350 350

[kV] [kV]

345 345

340 340

335 335

330 330

325 325
0 10 20 30 40 [us] 50 0 10 20 30 40 [us] 50
(f ile MELINA2.pl4; x-v ar t) v :XX0016- (f ile MELINA2.pl4; x-v ar t) v :XX0017-

Napon na odvodniku prenapona ispred AT1 Napon na autotransformatoru AT1 29

Umax=348.91 kV, t=16.65 µs Umax=348.85 kV, t=16.61 µs
Udar
Udar 140
140 kA,
kA, 12.72/90 µs uu prvi
12.72/90 µs prvi stup
stup
400 350

[kV] [kV]
250
345

100
340

-50

335
-200

330
-350

-500 325
0 10 20 30 40 [us] 50 0 10 20 30 40 [us] 50
(f ile MELINA2.pl4; x-v ar t) v :XX0003-XX0002 (f ile MELINA2.pl4; x-v ar t) v :XX0042-

Napon na mjestu udara Umax=-470.44 kV, t=8.23 µs Napon na naponskom transformatoru u DV polju
(ne nastupa preskok) Umax=346.05 kV, t=13.10 µs
350 350

[kV] [kV]

345 345

340 340

335 335

330 330

325 325
0 10 20 30 40 [us] 50 0 10 20 30 40 [us] 50
(f ile MELINA2.pl4; x-v ar t) v :XX0034- (f ile MELINA2.pl4; x-v ar t) v :XX0026-

Napon na prekidaču u DV polju Umax=349.95 kV, Napon na prekidaču u polju AT1 Umax=348.11 kV,
t=13.39 µs t=13.97 µs
346 346

[kV] [kV]

342 342

338 338

334 334

330 330

326 326
0 10 20 30 40 [us] 50 0 10 20 30 40 [us] 50
(f ile MELINA2.pl4; x-v ar t) v :XX0016-

Napon na odvodniku prenapona ispred AT1

(f ile MELINA2.pl4; x-v ar t) v :XX0017-

Napon na autotransformatoru AT1

30
Umax=345.83 kV, t=14.61 µs Umax=345.81 kV, t=14.67 µs
Simulacija atmosferskih prenapona u 400 kV TS Melina
Udari munje i prenaponi na elementima postrojenja
Napon na
naponskom
Preskok preko Napon na prekidaču u DV Napon na prekidaču u Napon na
Struja mjernom
izolator. lanca polju polju AT1 AT1
munje transformatoru u
DV polju
140 kA, 12.72/90 µs NE 346.05 kV 349.95 kV 348.11 kV 345.81 kV
170 kA, 14.71/100 µs NE 348.00 kV 351.52 kV 350.41 kV 348.85 kV

Zbog niskog otpora uzemljenja stupova na ulazu u stanicu i izolacionog nivoa 400 kV
dalekovoda čak i struje vrlo velikog iznosa ne izazivaju pojavu povratnog preskoka.

Rezultati provedenih simulacija pokazuju da se povratni preskok na fazne vodiče pri udarima
u uzemljene dijelove stupova ne pojavljuje ni pri vrlo velikim strujama groma.

S obzirom na odabrano uklopno stanje za analizu atmosferskih prenapona i zanemarenje

pojave prigušenja uslijed djelovanja impulsne korone, iz simulacija se može zaključiti da je
400 kV postrojenje Melina dobro zaštićeno od atmosferskih prenapona uzrokovanih pojavom
povratnog preskoka.

Energetsko opterećenje odvodnika je ispod nazivne energetske podnosivosti koja iznosi

3888 kJ.

31
Simulacija atmosferskih prenapona u 400 kV TS Melina

Simulacije prenapona uslijed udara groma u fazni vodič na DV Melina -

Tumbri

Simuliran je slučaj direktnog udara munje u fazni vodič na prvom stupu koji ulazi
u stanicu, uslijed greške u štićenju. Prema elektrogeometrijskom modelu
usvojene su neke vrijednosti struje munje iz simulacije udara.

Parametri struje groma pri udaru u fazni vodič

35.58 kA, 1.15/50 µs

26.41 kA, 3.64/50 µs
15.16 kA, 0.70/50 µs
35.58 kA, 4.55/50 µs
5.52 kA, 0.39/50 µs
10.29 kA, 0.56/50 µs

32
Udar
Udar 35.58
35.58 kA,
kA, 1.15/50 µs uu fazni
1.15/50 µs fazni vodič
vodič kod
kod prvog
prvog stupa
stupa
4.0 1.25
[MV] [MV]
3.5 1.00

3.0
0.75

2.5
0.50
2.0
0.25
1.5

0.00
1.0

0.5 -0.25

0.0 -0.50
0 10 20 30 40 [us] 50 0 10 20 30 40 [us] 50
(file MELINA2.pl4; x-var t) v:XX0004-XX0003 (file MELINA2.pl4; x-var t) v:XX0091-

Napon na mjestu udara Umax=3.60 MV, t=0.912 µs Napon na naponskom transformatoru u DV polju
(nastupa preskok) Umax=1.23 MV, t=1.371 µs
1.40 1.2
[MV] [MV]

0.96 0.8

0.52 0.4

0.08 0.0

-0.36 -0.4

-0.80 -0.8
0 10 20 30 40 [us] 50 0 10 20 30 40 [us] 50
(file MELINA2.pl4; x-var t) v:XX0077- (file MELINA2.pl4; x-var t) v:XX0060-

Napon na prekidaču u DV polju Umax=1.22 MV, Napon na prekidaču u polju AT1 Umax=1.197 MV,
t=3.261 µs t=3.228 µs
800 900
[kV] [kV]
700
600

500
400

300
200
100

0
-100

-200
-300

-400 -500
0 10 20 30 40 [us] 50 0 10 20 30 40 [us] 50
(file MELINA2.pl4; x-var t) v:XX0033-

Napon na odvodniku prenapona ispred AT1

(file MELINA2.pl4; x-var t) v:XX0035-

Napon na autotransformatoru AT1

33
Umax=735.14 kV, t=3.963 µs Umax=808.68 kV, t=3.975 µs
Udar
Udar 26.41
26.41 kA,
kA, 3.64/50 µs uu fazni
3.64/50 µs fazni vodič
vodič kod
kod prvog
prvog stupa
stupa
2.0 1.00
[MV] [MV]
0.85
1.6

0.70
1.2

0.55

0.8
0.40

0.4
0.25

0.0 0.10
0 10 20 30 40 [us] 50 0 10 20 30 40 [us] 50
(file MELINA2.pl4; x-var t) v:XX0004-XX0003 (file MELINA2.pl4; x-var t) v:XX0091-

Napon na mjestu udara Umax=1.92 MV, t=3.639 µs Napon na naponskom transformatoru u DV polju
(ne nastupa preskok) Umax=926.79 kV, t=3.921 µs
1.2 900
[MV] [kV]
800
1.0

700
0.8
600

0.6 500

400
0.4

300
0.2
200

0.0 100
0 10 20 30 40 [us] 50 0 10 20 30 40 [us] 50
(file MELINA2.pl4; x-var t) v:XX0077- (file MELINA2.pl4; x-var t) v:XX0060-

Napon na prekidaču u DV polju Umax=1.02 MV, Napon na prekidaču u polju AT1 Umax=897.88 kV,
t=4.092 µs t=4.059 µs
800 800
[kV] [kV]
700 700

600 600

500 500

400 400

300 300

200 200

100 100
0 10 20 30 40 [us] 50 0 10 20 30 40 [us] 50
(file MELINA2.pl4; x-var t) v:XX0033-

Napon na odvodniku prenapona ispred AT1

(file MELINA2.pl4; x-var t) v:XX0035-

Napon na autotransformatoru AT1

34
Umax=777.17 kV, t=29.877 µs Umax=782.55 kV, t=29.664 µs
 Simulacija atmosferskih prenapona u 400 kV TS Melina
Prenaponi na elementima postrojenja i energetsko opterećenje odvodnika u DV polju
za slučaj udara u fazni vodič
Napon na
Preskok Napon na Energetsko
naponskom Napon na
preko prekidač Napon na opterećenje
Struja mjernom prekidaču u
izolator. u u DV AT1 odvodnika
munje transformator polju AT1
lanca polju u DV polju
u u DV polju
35.58 kA,
DA 1.23 MV 1.22 MV 1.197 MV 808.68 kV 10.64 kJ
1.15/50 µs
26.41 kA,
NE 926.79 kV 1.02 MV 897.88 kV 782.55 kV 291.14 kJ
3.64/50 µs
15.16 kA,
NE 1.06 MV 1.14 MV 1.03 MV 788.80 kV 106.89 kJ
0.70/50 µs
35.58 kA,
DA 945.85 kV 1.15 MV 921.21 MV 764.42 kV 45.549 kJ
4.55/50 µs
5.52 kA,
NE 749.17 kV 705.20 kV 719.55 kV 739.46 kV 9.00 kJ
0.39/50
10.29 kA,
NE 905.46 kV 950.88 kV 906.76 kV 767.73 kV 45.23 kJ
0.56/50 µs

35
Simulacija atmosferskih prenapona u 400 kV TS Melina

Ako se uzme u obzir da je za analizu atmosferskih prenapona

zanemarena pojava prigušenja uslijed djelovanja impulsne korone, može
se zaključiti da je 400 kV postrojenje dobro zaštićeno od atmosferskih
prenapona za one struje udara koje pogađaju fazni vodič na prvom stupu
na ulazu u stanicu (to je ujedno prema elektrogeometrijskom modelu
najugroženije mjesto udara na modeliranoj trasi).

Energetsko opterećenje odvodnika je ispod nazivne energetske

podnosivosti koja iznosi 3888 kJ.

36