Sistemi Nervor

• Sistemi nervor autonom(vegjetativ)

Kryesisht pergjegjes per rregullimin e shpejte te funksioneve te te
gjitha organeve si sistemin kardiovaskular ,gastrointenstinal
,frymemarrjes ,organet e riprodhimit,termorregullimin etj
• Sustemi nervor somatik
Pergjegjes per levizjen , respiracionin dhe tonusin muskular
Sistemi Nervor Vegjetativ
• S.N Parasimpatik—eshte I domosdoshem per te jetuar
• S.N. Simpatik---hyn ne veprim per te perballuar gjendjen e stresit
Shumica e organeve inervohen nga te dy sistemet.
vazat e gjakut-  inervohen vetem nga S.N.S,por kane receptore
kolinergjik
Direkt ose terthorazi organet dhe sistemet jane nen influencen e te dy
sistemeve
Fusha Adrenergjike
• Perfshin sinapset ku si NT sherben noradrenalina
Receptore alfa
Receptore beta
Receptore dopaminergjike
Fusha Kolinergjike
• Te gjithe hapesirat e organizmit ku transmetimi i impulsit kryhet
nepermjet Adetilkolines( Ach)
ganglionet vegjetative simpatike dhe parasimpatike
fibrat pasganglionare parasimpatike
Fibrat motore te nervave somatike qe inervojne muskujt skeletik
Receptore muskarinik(M1,2,3)
Receptore nikotinik(N)---ganglionare&muskujve skeletik
Veprimet muskarinike –te ngjashme me nxitjen
vagale (efektet e ach qe clirohet ne mbaresat
nervore postganglionare parasimpatike)
• 2 perjashtime
1. Ne enet e gjakut Ach –vazodilatacion per shkak te veprimit ne
qelizat endoteliale vadkulare duke cliruar EDRF
2. Gjendrrat e djerses inervohen me fibra postganglionare simpatike
ne mbaresat e te cilave clirohef Ach---stimulohet sekretimi I djerses.
Receptoret M
• M1—lokalizuar ne fijet nervore dhe ne qelizat parietale gastrike
• M2---ne zemer,fije nervore,muskulature te lemuar te organeve te
brendshme,presinaptike
• M3---te lokalizuar ne gjendrra
Receptoret N
• Ne ganglionet vegjetative simpatike dhe parasimpatike
• Pllaken neuromuskulore
Kolinomimetike te drejtperdrejte
• Estere te kolines: Acetilkolina,metakolina,karbakoli,betanekoli
• Alkaloide kolinomimetike: muskarina,nikotina,pilokarpina,lobelina
Farmakokinetika
• Esteret e kolines---hidrofile(perthithen&shperndahen pak)
• Alkaloidet---tretshmeri te madhe ne yndyrna
Efektet
• Sy---mioze,spazem akomodimi(turbullohet shikimi per larg),lehtesim te drenimit te lengut ujor nga kanalet e Schlemit.Shtim te
lotimit( vep.ne gjendrrat e lotit)
• Zemer---efektet ne strukturat supraventrikulare( ventrikujt nuk kane inervim parasimpatik)
Ulje te frekuences kardiake
Atrium---Shkurton PRE---Efekt proaritmogjen
Nyje A-V----Zgjatet PRE---Efekt dromotrop negativ
• Ne sistemin vazal----qelizat endoteliale kane receptore M(muri I vazes nuk ka inervim parasimp.)----clirohet EDRF (NO) ---
VAZODILATACION
• BRONKE---BRONKONSTRISION(muskulatura e kemuar bronkiale ) & SHTIM I SEKRECIONEVE BRONKIAKE ( Gjendrrat bronkiale)
• Trakti Gastrointenstinal---Shtim I peristaltikes/motilitetit,shtim I sekrecioneve gastrointenstinale,leshim I sfinkterave(efekt
zbrazes)
• Trakti genito-urinar---Shtim I kontraksioneve te muskulit detrusor,efekt spazmogjen,shtim I sekrecioneve,efekt zbrazes------
uterusi nuk eshte I ndjeshem ndaj veprimit te kolinomimetikeve
• Gjendrra endo/ekzokrine---Shtim I sekrecioneve te ndryshme
Perdorime klinike
• Sy
1. Glaukoma (rritje e presionit intraokular)---sol.oftalmik pilokarpine,metakoline,karbakol
2. Strabizmi---Diagnostikimi & trajtimi tek femijet e vegjel

• Traktin G-I &U-G crregullimet klinike me frenim te peristaltikes se TGI pa obstruksion

1. ileus postoperator-atoni ose paralize e stomakut apo zorres si pasoje e kirurgjise)
2. Retension urinar postoperator& postpartum
3. Vezike neurogjene ( si pasoje e demtimit te shtylles kurrizore)
4. Te semure me refluks gastro-ezofageal betanekoli-per rritjen e tonusit te poshtem te ezofagut)
5. Ileus paralitik
6. Sindromen Sjorgen---pilokarpina
• Zemer---per trajtimin e takiaritmive supraventrikulare(takikardi supraventrikulare)
Efektet e padeshiruara
• Ne doza te medha(mbidozim)----Atropina bllokon efektet
nauze
te vjella
diarre
shtim I peshtymes
djersitje e shprehur
ngushtim i bronkeve
• Disa kerpudha permbajne alkaloide kolinomimetike----ngrenia e tyre
shkakton shenjat e mbidozimit brenda 15-30 min….----trajtimi me atropine
1-2 mg parenterale
Efektet e padeshiruara
• Agonistet nikotinike te drejtperdrejte---nikotina

Toksicitet akut---doza fatale 40mg( doza qe permbahet ne 2 cigare normale)

Stimulim I SNQ---KONVULSIONE,KOMA,ARREST RESPIRATOR
Depolarizim i pllakes neuromuskulore----bllok te depolarizimit&paralize
respiratore
Hipertension arterial & Aritmi kardiake
• Trajtimi simptomatik(atropine,antikonvuksion---diazepam
parenteral,respiracion I drejtuar mekanik)
Toksiciteti kronik-duhanpirja
Kolinomimetike te terthorte(Antikolinesterazike—
frenojne acetilkolinesterazen)
• Antikolinesterazike te rikthyeshem
1. Me veprim te shkurter –edrofonium (5-15min)
2. Me veprim me te gjate–
karbamatet:neostigmina,fizostigmina,piridostigmina,rivastigmin)30’
-6 ore
• Antikolinesterazike te parikthyeshem---organofosfatet( ekotiofat--- I
vetmi qe gjen perdorim klinik)
Farmakokinetika
• Jane pak liposolubel----fizostigmina prrjashtim,perthithe shume mire
ne te gjitha rruget e administrimit dhe penetron ne SNQ
• Fosfoorganiket(perjashtim ekotiofat)---perthithen shume mire
Mekanizmi I veprimit
• Lidhen me acetilkolinesterazen

Fosfoorganiket e vazhdojne veprimin deri ne sintezen e nje enzime te re

Efektet
• SNQ-ne doza te larta shkaktojne stimulim te pergjithshem *konvulsione,koma dhe arrest respirator
• Sy
• Bronke
• TGI
• TUG
• Sistemi kardiovaskular—nxisin aktivitetine ganglioneve simpatike dhe parasimpatike  aktivizim te
zemres dhe muskulatures se lemuar vazale
Kronotrop+
Dromotrop+
Inotrop –
• Pllaken neuromuskulore---intesifikojne efektet e Ach----rritje te kontraksioneve sidomos ne muskujt
e dobesuar nga barna te ndryshme apo nga Miastenia gravis
Perq.te larta Ach-fibrilacion muskular
Perdorimet klinike
• Zemer-takikardi supraventrikulare—edrofonium
• Mbidozimi me atropine—antidot  fizostigmine
• Mbidozime me miorelaksante(kurare)
• SNQ-Rivastigmin&Takrina( antikolin.i ri) per trajtimin e Alzheimer
Perdorimet klinike
• Sy—glaukoma
• Crregullime TGI&TGU
• Ne lidhjen neuromuskulore—Miastenia gravis (semundje qe prek pllaken
motore si pasoje e nje procesi autoimun)
diplopi
veshtiresi ne artikulimin e fjaleve
veshtiresi ne gelltitje
dobesi muskulare e shprehur
Test diagnostik—edrofonium injek.i.v nese ka permiresim te forces muskulare
qe zgjat der ne 5 min eshte miastenia
Trajtim afatgjate ----neostigmine,fizostigmine
Efektet e padeshiruara
• Efektet toksike akute ---ekzagjerim I shprehur i efekteve farmakologjike(perdorimi I pesticideve)
mioze e theksuar
salivacion
ngushtim bronkial
nauze
te vjella
prekje e SNQ
bllokade neuromuskulore
Trajtimi
1. Ruajtja dhe kontrolli I shenjave vitale
2. Dekontaminimper oarandalimin e perthithjes
3. Atropine parennterale
4. Pralidoksime
Ekspozimi kronik neuropatiperiferije e shoqeuar me demielinizim te aksoneve
• Pllaka neuromuskulore---veprimi I agonisteve te nikotines -- 
depolarizim I menjehershem I pllakes motore-  kontraktim muskulor
Kolinolitiket
• M-kolinolitike(antimuskarinike)
• N-kolinolitike
M-kolinolitiket
• Atropina
• Skopolamina
• Pirenzepina
• Tropicamidi
• Ipratropium
• Benzatropina(kolinolitik qendror)
Kinetika
• Perthithen mire nga TGI, te tretshme ne yndyrna,Skopolamina
–transdermale
• Shperndahen mire
Mekanizmi I veprimit
• Antagonist konkurues te recep. M
• Atropina I bllokon te gjithe receptoret---te tjeret jane selektiv
Efektet ne organizem
• SNQ—Ne doza te vogla atropina ka efekte minimale stimuluese
------Skopolamina ka veprim te fuqishem sedativ,pavaresisht dozes se perdorur
--------amnezi
--------parandalon crregullimet cestibulare si pasoje e udhetimit
• Sy—midriaze,cikloplegji(humbja e aftesise akomoduese---nuk arrin te shohe nga afer,por sheh mire nga larg),rritje e presionit intraokular,ulje te
aftesise se lotimit( syri me “rere”)
• Sistemin kardiovaskular---nyja sinoatriale eshte shume e ndjeshme ndaj veprimit te atropines
-------blookimi I efektit vagal—takikardi relative
------- nyjen A-V----- bllokimi I vagusit shkurtohet PRE,efekt stimulues
---------ventrikuj---pa efekt
• Vaza—efekt I terthorte frenon vazodilatacionin duke bllokuar EDRF
• EFEKTI NETO NE SIST.K-V ---- TAKIKARDI,SHTIM I FREKUENCES KARDIAKE,EFEKT MINIMAL MBI TENSIONIN ARTERIAL
• Sistemin respirator—bllokimi I efekteve te nxitjes se nervit vagus  reduktim I sekrecioneve bronkiale(zakonisht kolinolitiket perdoren perpara
dhenies se anestezikeve inhalator me qellim pakesimin e grumbullimit te sekrecioneve ne trake dhe per te penguar laringospazmen)&
bronkodilatacion
• Trakti Gastrointenstinal-pakesim I peristaltikes,motilitetit,spazmolitik,kontraksion I sfinkterave,pakesim te sekrecioneve te traktit tretes—tharje te
gojes, ulje te sekrecioneve gastrike (shfrytezohet pirenzepina
---- “ paralize” intenstinale,efekt retensiv
• Trakti genito-urinar---relaksim I muskulatures se lemuar te uretereve
dhe murit te vezikes urinare,efekt spazmolitik,nuk ka efekte mbi
muskulaturen uterine
• Gjendrrat e djerses—atropina frenon djersitjen si dhe me
termorregullimin( tek femijet ne doza te zakonshme “ethe
atropinike”)
Perdorimet terapeutike
1. Crregullime te SNQ
semundja e Parkinson---trajtimi baze levodopa(prekursor I
dolamines),barna dopaminergjike si dhe barna barna antikolinergjike
kolinolitik qendrore—benztropjna,triheksilfenidati
semundja e udhetimit– crregullim vestibilar me marje
mendsh,nauze, te vjella( skopolamina per os ,parenteral ose
transdermal
• Crregullimet kardiake---Ne trajtimin e sikopit vazovagal(reflekse hiperaktive te sinusit karotid)
----Trajtimin e bradikardise(injektohet atropine)
• Crregullimet gastrointenstinale---Ne trajtimin e ulceres peptike(telenzepine,pirenzepine)
----Trajtimin e diarrese se “udhetarit”
-----Trajtimin e hipermotilitetit,spazmolitik
----Per pergatitjen diagnostike invazive(fibrogastroskopi)
----Kolikat biliare
• Crregullimet urinare—Trajtim simptomatik I simptomave inflamatore te demtimeve te vezikes
urinare,crregullime te urinimit(urinime te shpeshta)
--Trajtimin e spazmave te rrugeve urinare
--Trajtimin e inkonteniences urinare
--Trajtimin e kolikave renale,urolitiaze
• Trajtimin e mbidozimit me antikolinesterazike(ne helmimet aksidentale me pesticide,apo me kerpudha)
• Trajtimi hiperhidrozes
Efektet e padeshiruara
• Shpejt mund te shfaqen midriaza,cikloplegjia,pakesim I sekrecioneve
gastrointenstinale,tharje e gojes
• Atropina “bar I sigurte”-helmimi me atropine eshte pasoje e nje
tentative per suicid.
--helmimi..axhitim,lekure e thate e nxehte,midriaze,nervozitet & rritje
te temperatures trupore
Trajtim me antidot—antikolinesterazik(piridostigmine) i.v 1-4 mg
Kunderindikime
relative
• Personat qe vuajne nga glaukoma
• Tek meshkujt qe vujane nga hiperplazia e prostates
• Mund te perkeqesojne ulceren gastrike—ngadalsojne zbrazjen
gastrike
Barnat N-kolinolitke
• Gangliobllokues
• Miorelaksante
Gangliobllokuesit
• Bllokojne veprimet e Ach ne receptoret nikotinik ne ganglionet parasimpatike dhe
simpatike---Antagoniste konkurues te rikthyeshem
• Perfaqesues—Hexametoni,Mekamilamina,Trimetafani
• Efektet—
1. SNQ—Mecamilamina(sedacion,tremor,levizje te pavullnetshme)
2. Sy—cikloplegji ,dilatacion te pupiles(ne sy predominon S.N.Parasimpatik
3. Sistemi Kardiovaskular—Inervim te mirefillte te simpatikut vazat e gjakut –renie te
theksuar te tonusit muskular me hipotension arterial---efekt inotrop _
4. TGI—pakesim te sekrecioneve,ulje te levizshmerise dhe shfaqe te konstipacionit
5. TUG—ulje te peristaltikes genito-urinare dhe retension urinar
---hiperplazi te prostates te meshkujt
bllokohet djersitja termorregulluese
Perdorimet klinike
• Shume pak te perdorshme klinikisht per shkak se perdorimi I tyre
bllokon si efektet e parasimpatikut dhe simpatikut
• Perdorm klinik gjen vetem Trimetafani
1. Krize hipertensive
2. Hipotension I drejtuar
3. Edeme pulmonare
Barnat miorelaksante
• Depolarizues
• Jo –depolarizues
Miorelaksante jo-depolarizues
• Relaksim muskular duke nderprere kalimin e impulsit ne pllaken
neuromuskulare
• Perfaqesues—Tubokurarina,Galamina,Rokuron
—atrakur –15-30 min –me veprim te shpejte
---vekuronium—30-40min—me veprim te ndermjetem
----pankuronium-- 10-120min—me veprim te gjate
• Ne praktiken klinike preferohen preparatet me kohezgjatje te shkurter
Tubokurarina

• Injektim i.v
• Dobesim ---paralize te muskulatures skeletike
• Muskujt e vegjel te fytyres—nofulles,qafes,anesive te siperme,te
poshtme,trungut dhe ne fund diafragma
• Zgjat 45-60min
• I semuri mbahet me respiracion te drejtuar
• Rikthimi I funksionit muskular behet me rend te kundert
• Antidoti===antikolinesteraziket
Miorelaksante te tipit depolarizues
• Barna me veprim shume te shpejte por te shkurter
• Perfaqesues –suksinilkolina
• Efekti zgjat 5 min
• Mek.vep---shkaktojne fillimisht depolarizim te pllakes
neuromuskulare si Ach ,por ne ndryshim pllaka ngelet ne fazen e
depolarizimit ,duke mos lejuar repolarizimin dhe ardhjen e potencialit
te veprimit pasardhes
Dhenia e Ach ne kete rast do zgjase dhe perkeqesoje paralizn
Perdorime klinike
• Per realizimin e relaksimit muskular per te gjitha format e kirurgjise
duke menjanuar efektet frenuese te thella kardiorespiratore te
anestezise se thell
• Miorelaksantet depolarizues—perdoren per procedure qe zgjasin pak
kohe psh ..frakturat
• Per intubim edotrakeal
• Miorelaksantet jo depolarizues perdoren per procedura qe zgjasin me
shume---psh nderhyrje ne toraks,abdomen---per te kontrolluar
frymemarrjen ne te semuret me insuficiense respiratore—per
nderprerjen e konvulsiionve rezistente ne statusin epileptik rezistent
Efektet e padeshiruara
• Hiperkalemia –suksinilkolina shkakton shtim te clirimit te kaliumit ne
gjak—arrest kardiak
• Glaukoma rendohet –
• Rritje te presionit intragastrik
• Shtohet ndjenja e emezes
• Dhimbje muskulore
Katekolaminat
• Noradrenalina,adrenalina,izoproterenoli,dopamina,dobutamina
• Adrenalina(alfa 1,2 beta 1,2) eshte amina kryesore qe prodhohet ne
mbiveshkore ,por edhe me sinteze
Efektet
• Ne sistemin kardiovaskular:Injektimi i.v I dozave shume te vogla te adrenalines shkakton vazodilatacion dhe renie te tensionit arterial
• E injektuar ne doza te zakonshme 1/10 mg shkakton rritje te TA nga nxitja e receptoreve alfa
• Efekt shume me I fuqishem se tek beta2
• Efekte trope pozitive
• Ne bronke :Bronkodilatacion (beta 2) efekt dekongjestionant ne mukozat bronkiale
• Pakesim dhe trashje te sekrecioneve bronkiale veshtiresi ne nxjerrjen e tyre jashte
• Ne sy :Receptoret alfa ndodhen ne muskujt radiale ose dilatator te pupiles
• Nxitja e tyre shkakton midriaze,rritje te kampit viziv,pa rritje te presionit intraokular
• E hedhur lokalisht me pika ne sy dhe hunde shkakton efekt dekongjestionues(efekt enengushtues tek alfa 1)
• Ne stomatologji e:Kombinim I lidokaines me adrenaline ne raport 1:200000 zgjat kohen e anestezise infiltrative
• Ne TGI; Relaksim I muskulatures se lemuar (efekt beta 2) dhe tkurrje te sfinkterave(alfa 1)
• Ne aparatin urogenital :Ne miter dhe veziken urinare nxitja beta 2 shkakton relaksim te muskulatures veprim qe ka rendesi gjate shtatezanise
• Tek sfinkterat uretrale ka receptore alfa ndijta e tyre shkakton ngushtim ,tkurrje te sfinkterave
• Ne SNQ:Adrenalina e nxit SNQ duke shtuar nxitshmerine,veprimatrine psiqike ,dhe motore largon gjumin dhe shkakton gjendje ankthi,tremor frike
• Ne metabolizem :Shton metabolizmin ne pergjithesi,shton glukozen (hormon hiperglicemiant) shton konsumin e O2 dhe eleminimin e CO2 ,rritet
temperatura,nxitet lipoliza( beta 3)
• Noradrenalina:efekte te ngjashme me adrenalinen por vepron vetem ne receptoret alfa dhe beta 1.Nuk vepron tek beta 2
• Perdoret kryesisht per efektet shume te fuqishme vezopresore,gjendjen e shokut,me perfuzion i.v
• Izoproterenoli :eshte agonist ne beta 1 dhe 2
• Shkakton bronkodilatacion dhe enezgjerim(beta 2).Shkakton tropet pozitive (beta 1)
• Rrit presionin sistolik.Ulet diastoliku
• Perdoret si bronkodilatator ne gjendje shkoku dhe bllok A-V
• Dopamina.Ne doza te vogla vepron vetem ne receptoret dopaminergjike (shtim I perfuzionit renal,intenstinal,koronar,cerebral)Klinikisht shtohet
fluksi renal dhe diureza
• Ne doza me te larta ngacmon receptoret beta 1 efektet trope pozitive ne zemer
• Ne doza me te larta ngacmon receptoret alfa-vazokonstirksion me rritje te TA
• Perdoret ne mjekimin e shokut (bari I preferuar)
• Dobutamina vetem ne receptoret beta 1
• Efekte trope pozitive,por edhe efekte ne TA
• Perdoret ne trajtimin e shokut,shokut septik,shok kardiogjen
•
Aminat jo katekolike
• Mekanizmi I veprimit eshte I terthorte dhe I perzier
• Efedrina
• Amfetamina
• Fenilefrina
• Metoksamina
Mek veprimit

• Tiramina gjendet ne ushqimet e fermentuara :djathe,birre,vere