RENESANS

nazwa:

 fr. renaissance – „odrodzenie”

ramy czasowe:

 od: wynalezienie druku przez Jana Gutenberga (1450)/upadek Bizancjum (1453)/odkrycie

Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1492); Polska: objęcie tronu przez Zygmunta Augusta
(1506)
 do: XVI w.

wydarzenia historyczne:

 przybicie 95 tez Marcina Lutra do drzwi kościoła zamkowego w Wittenberdze (1517)

 sobór trydencki (1545-1563)

cechy światopoglądu:

 antropocentryzm (pogląd uznający człowieka za najwyższą wartość, ośrodek i cel świata)

 humanizm (prąd umysłowy stawiający w centrum zainteresowania człowieka i przyznający mu

najwyższe miejsce w środowisku jego życia)
- „homo sum, humani nihil a me alienum puto” (Terencjusz; łac. „człowiekiem jestem i nic, co
ludzkie, nie jest mi obce”)

 ad fontes (łac. „do źródeł”; renesansowe hasło powrotu do źródeł – Antyku)

sfera religijna:

 reformacja (ruch religijny w Europie w XVI w. o podłożu społecznym, który dążył do

wprowadzenia reform w Kościele katolickim i doprowadził do wyodrębnienia się Kościołów
protestanckich; początek reformacji – powszechne wystąpienie Marcina Lutra)

 kontrreformacja (ruch w Kościele katolickim w XVI–XVII w. mający na celu przeciwstawienie

się reformacji [rekatolizacja – ponowne przyłączenie protestantów do katolicyzmu] i odnowę
Kościoła; początek kontrreformacji – sobór trydencki; kontrreformacji przewodził powołany w
1534 zakon jezuitów)

wzorce osobowe:

 humanista (człowiek wszechstronnie wykształcony, doskonale orientujący się kulturze i sztuce

epoki, w której żyje i znający kulturowy dorobek przeszłości; godzi indywidualne ambicje ze
służbą społeczeństwu a swoją głęboką i wszechstronną wiedzę pożytkuje twórczo dla dobra
wspólnoty)

 szlachcic ziemianin (dobry gospodarz; człowiek uczciwy, skromny, żyjący wedle przyjętych
zasad; czerpie radość z wykonywania codziennych obowiązków)

 dworzanin (człowiek wykształcony, oczytany, orientujący się w najświeższych wydarzeniach

kulturalnych; nie stroni od dworskich uciech i zabaw, darzy władcę wielkim szacunkiem)

nurty filozoficzne:
  irenizm (Erazm z Rotterdamu; kierunek w teologii dążący do zgody między różnymi odłamami
wyznaniowymi chrześcijaństwa)

 makiawelizm (Niccolo Machiavelli; pogląd etyczny, według którego cele polityczne, zwłaszcza
zachowanie bądź wzmocnienie władzy, uświęcają środki użyte do ich realizacji; brak
skrupułów w dążeniu do celu; makiawelizm usprawiedliwia niemoralne postępowanie w
działaniu politycznym)
- „cel uświęca środki”

 neoplatonizm (Marcilio Ficino; system filozoficzny, według którego świat to hierarchia bytów
a najdoskonalszym bytem jest Absolut)

nurty w literaturze:

 klasycyzm (nurt w literaturze i sztuce, nawiązujący do wzorców antycznych)

 horacjanizm (postawa życiowa stworzona Horacego, stanowiąca połączenie doktryn stoickiej i

epikurejskiej (łac. aurea mediocritas – „złoty środek”); tendencje literackie nawiązujące do
twórczości Horacego – umiar i unikanie skrajności, motyw potęgi i nieśmiertelności poezji,
prostota i doskonałość formy poetyckiej)

nurty w malarstwie:

 klasycyzm (nurt w literaturze i sztuce, nawiązujący do wzorców antycznych)

style w architekturze:

 klasycyzm (styl wzorujący się na budownictwie starożytnej Grecji i Rzymu)

kanon estetyczny:

 umiar, statyczność, jasność, harmonia, proporcjonalność, symetria, powaga

gatunki literackie:

 pieśń (utwór liryczny, wywodzący się ze starożytnej obrzędowości religijnej; jest podzielony
na strofy i wyraźnie zrytmizowany)

 tren (utwór liryczny o charakterze żałobnym (elegijnym), wyrażający żal i smutek po odejściu
zmarłego oraz sławiący jego zalety i zasługi)

 fraszka (krótki utwór liryczny o różnorodnej tematyce, często o charakterze żartobliwym,

mający wyraźną puentę)

 nowela (niewielkich rozmiarów utwór epicki pisany prozą, o zwartej kompozycji oraz
jednolitej i jednowątkowej fabule; charakteryzuje się dramatyczną akcją zmierzającą do
punktu kulminacyjnego, w którym rozstrzygają się losy bohaterów i który poprzedza puentę –
zakończenie utworu podsumowujące przedstawione zdarzenia)

 teoria sokoła (zasada literacka opisująca klasyczną kompozycję noweli; za ośrodek fabuły
uznaje motyw dominujący, wokół którego rozgrywają się zdarzenia prowadzące do punktu
kulminacyjnego, a potem do puenty utworu)
motywy:

 Deus Artifex (łac. „Bóg Artysta” ”; motyw Boga jako pierwszego artysty – kreatora świata)
 Ubi est?/Ubi sunt? (łac. „Gdzie jest?/Gdzie są?”)

utwory:

 Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich

 Piotr Skarga, Kazania sejmowe (fragmenty)

 Michel de Montaigne, Próby (fragmenty)