OŚWIECENIE

nazwa:

 „oświecenie” – prąd umysłowy, głoszący kult rozumu i wiedzy

ramy czasowe:

 XVIII w.

wydarzenia historyczne:

 I rozbiór Polski (1772; Rosja, Prusy i Austria)

 II rozbiór Polski (1793; Rosja, Prusy)
 III rozbiór Polski (1795; Rosja, Prusy i Austria)

cechy światopoglądu:

 sapere aude (łac. „odważ się być mądrym”; Horacy)

 encyklopedyści (twórcy Wielkiej encyklopedii francuskiej [kompendium całej ówczesnej

wiedzy naukowej]; redaktorem Encyklopedii był Denis Diderot, z którym współpracowało
grono wybitnych uczonych i filozofów: Jean d’Alembert, Wolter, Charles Montesquieu
[Monteskiusz], Jean-Jacques Rousseau; ich ambicją stało się uporządkowanie wiedzy o
świecie i upowszechnienie ideałów oświeceniowych)

sfera religijna:

 teizm (pogląd, głoszący istnienie jedynego osobowego Boga, będącego stwórcą świata i
rządzącego nim)

 deizm (pogląd, według którego Bóg jest stwórcą i prawodawcą świata, ale nim nie kieruje)
- metafora Boga jako Wielkiego Zegarmistrza (Wolter)

 ateizm (pogląd, który odrzuca istnienie Boga)

wzorce osobowe:

 oświecony obywatel (człowiek, który jest racjonalistą, nie kieruje się przesądami; porządny
obywatel, patriota)

 bohater sentymentalny (człowiek uczuciowy, melancholijny, kochający przyrodę)

nurty filozoficzne:

 racjonalizm (Kartezjusz, Immanuel Kant; nurt filozoficzny, który przyznaje rozumowi i nauce
główną bądź wyłączną rolę w procesie poznania prawdy o świecie)
- „cogito ergo sum” (Kartezjusz; łac. „myślę, więc jestem”)

 empiryzm (Francis Bacon, John Locke; nurt filozoficzny, według którego zasadniczą rolę w
poznaniu odgrywa doświadczenie)
- tabula rasa (John Locke; łac. „niezapisana karta”; pierwotny stan umysłu ludzkiego,
pozbawionego wszelkiej wiedzy, która może być nabyta dopiero dzięki doświadczeniu)
  sensualizm (nurt filozoficzny, według którego jedynym źródłem poznania są wrażenia
zmysłowe)

 wolterianizm (Wolter; koncepcja światopoglądowa Woltera; poglądy typowe dla myśliciela

oświeceniowego, na które składa się: krytyka i ośmieszanie przesądów, fanatyzmu religijnego
i zabobonów, odrzucanie wszelkich tradycyjnych autorytetów [Kościoła, władzy absolutnej],
idea tolerancji dla różnorodności postaw, racjonalizm i deizm)

 russoizm (Jean-Jacques Rousseau; poglądy Rousseau wyrastające z krytyki idei

oświeceniowych, na które składa się: przekonanie, że cywilizacja i postęp są niemoralne,
nauki i sztuki zniszczyły dobre obyczaje, najważniejszą wartością jest prostota a panujący
system społeczno-polityczny sprzyja warstwom uprzywilejowanym [zapowiedź ideałów
rewolucji francuskiej], trzeba więc zmienić go na system demokratyczny)

 libertynizm (nurt filozoficzny, który głosił odrzucenie tradycyjnej obyczajowości i zasad

moralnych proponowanych przez religię, przyznając człowiekowi prawo odo niczym
nieograniczonej wolności; czołową postacią libertynizmu był francuski markiz François de
Sade)

nurty w literaturze:

 klasycyzm (nurt w literaturze i sztuce, nawiązujący do wzorców antycznych)

- czystość formy, klarowność kompozycji, jasność i elegancja języka, zaangażowanie artystów
w sprawy społeczne, polityczne, obyczajowe

 rokoko (styl w literaturze, charakteryzujący się podejmowaniem lekkiej i żartobliwej tematyki,

związanej często z zabawą towarzyską i flirtem)

 sentymentalizm (Rousseau; nurt w literaturze i sztuce końca XVIII w., który dużą wagę
przywiązywał do przeżyć wewnętrznych i uczuć bohaterów [prostych ludzi] ukazanych na tle
przyrody [paralelizm obrazów świata natury i emocji])

nurty w malarstwie:

 klasycyzm (nurt w literaturze i sztuce, nawiązujący do wzorców antycznych)

 rokoko (styl w sztuce europejskiej XVIII w.; najczęściej spotykane w sztuce dworskiej;
przedstawiało zwykle lekkie sceny rodzajowe)
- lekkość, delikatność i dekoracyjność form, częste wykorzystywanie ornamentów ozdobnych,
złoceń i motywów roślinnych, falistość i subtelność linii

 sentymentalizm (Rousseau; nurt w literaturze i sztuce końca XVIII w., który dużą wagę
przywiązywał do przeżyć wewnętrznych i uczuć bohaterów [prostych ludzi] ukazanych na tle
przyrody [paralelizm obrazów świata natury i emocji])

style w architekturze:

 klasycyzm (styl wzorujący się na budownictwie starożytnej Grecji i Rzymu)

kanon estetyczny:

 umiar, statyczność, jasność, harmonia, proporcjonalność, symetria, powaga

gatunki literackie:

 bajka (krótki utwór wierszowany o charakterze dydaktycznym, opowiadający prostą historię i

zawierający morał – pouczający wniosek)

 satyra (utwór literacki ośmieszający i piętnujący wady ludzkie, obyczaje lub stosunki
społeczne)

 poemat heroikomiczny (parodia eposu homeryckiego; poemat, w którym błahy temat

przedstawiony jest w sposób patetyczny)

 sielanka (utwór poetycki przedstawiający w sposób wyidealizowany uroki życia wiejskiego)

utwory:

 Ignacy Krasicki, bajki