Organizacje międzynarodowe – niejednorodna grupa uczestników stosunków

międzynarodowych dzieląca się pod względem

statusu prawnomiędzynarodowego na międzynarodowe organizacje rządowe (ang. International
Governments Organizations – IGOs) i międzynarodowe organizacje
pozarządowe (ang. International Non-Government Organizations – INGOs)[1]. Mianem rządowych
określa się zorganizowane przez państwo struktury utworzone w celu rozwoju współpracy[2].
Muszą być one związkiem minimum trzech suwerennych państw, posiadać zdefiniowany cel i być
powołane z mocy umowy międzynarodowej[2]. Z kolei określenie międzynarodowych organizacji
pozarządowych zdefiniowano w rezolucji RGiS ONZ z 27 lutego 1950 jako organizacje działające
w sferze stosunków międzynarodowych, które nie zostały utworzone na podstawie umowy
międzynarodowej[2]. Ponadto członkostwo w tych organizacjach z natury jest otwarte dla
zainteresowanych stron. Ich działalność opiera się na statutach i regulaminach, czyli aktach o
charakterze wewnętrznym[2].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pojawienie się i rozwój organizacji międzynarodowych związany jest z
procesem instytucjonalizacji stosunków międzynarodowych i zmieniającą się pozycją państw w
systemie międzynarodowym[3]. Źródeł instytucji arbitrażu międzynarodowego część badaczy
dopatruje się już w starożytnej Grecji[3]. W tym samym okresie powstawały już także związki
państw o charakterze religijno-politycznym (tzw. amfiktionie, np. Amfiktionia Delficka) oraz
związki o charakterze polityczno-militarnym (tzw. symmachie, np. Związek Peloponeski)[4].
Pierwsze organizacje międzynarodowe w epoce nowożytnej powstały w XIX wieku[5]. Miały one
stosunkowo wąski zakres działania i pełniły głównie funkcje natury administracyjnej [5]. W 1850
powstał Związek Telegraficzny Państw Niemieckich i Holandii (zastąpiony w 1865
przez Międzynarodowy Związek Telegraficzny)[5], w roku 1874 – Powszechny Związek Pocztowy,
w 1875 – Międzynarodowy Związek Metryczny, w 1883 – Związek Ochrony Własności
Przemysłowej, w 1886 – Związek Ochrony Własności Literackiej i Artystycznej, a w 1890
– Międzynarodowe Biuro Publikacji Taryf Celnych[6]. Z racji swego charakteru organizacje te
nazywano związkami celowymi lub uniami administracyjnymi[6]. Ich powstanie wiązało się ze
zmianą w strukturze systemu międzynarodowego – na przełomie XVIII i XIX wieku pojawiły się
bowiem nowe mocarstwa, stopniowo ożywiał się też handel międzynarodowy[7]. Ponadto
pojawiały się nowe wynalazki, które otwierały możliwość intensyfikacji współpracy gospodarczej
na skalę międzynarodową[7]. Aby umożliwić ten proces wypracowano zatem nowe formuły
kooperacji między państwami[7]. Np. po wynalezieniu maszyny parowej wzrosła rola transportu
morskiego[7]. Z czasem dostrzeżono, że brak regulacji w tym zakresie oznacza duże ryzyko dla
dostawców – w 1874 powołano zatem Międzynarodową Unię Ubezpieczeń Morskich[7]. Z kolei w
związku z rozwojem handlu utworzono Międzynarodowe Biuro Miar i Wag w 1875, którego
zadaniem było m.in. opracowanie jednolitego systemu miar[7]. Innym przykładem była próba
standaryzacji obserwacji meteorologicznych – przejawem tego było powołanie Międzynarodowej
Organizacji Meteorologicznej w 1878 roku[7].
Jednocześnie powstawały także organizacje o charakterze pozarządowym, jak
np. Międzynarodowe Biuro Pokoju (1892), Międzynarodowy Komitet Olimpijski (1894), czy
też Międzynarodowa Rada Pielęgniarek (1899)[8]. Przełom stanowiło zainicjowanie powołania Ligi
Narodów w 1919 – pierwszego systemu bezpieczeństwa zbiorowego, a zarazem organizacji
międzynarodowej o charakterze ogólnym[6]. Była to pierwsza organizacja uniwersalna i
zorientowana na kooperację o charakterze politycznym[8]. Stała się ona również oznaką zmiany
sposobu myślenia przez część decydentów politycznych – po raz pierwszy w historii nowożytnej
uznano, że tego rodzaju forma współpracy może być przede wszystkim szansą skutecznego
działania, a nie tylko ograniczeniem suwerennej woli państw[9].

Klasyfikacja i liczebność[edytuj | edytuj kod]

Poniższa klasyfikacja wraz z przykładami organizacji międzynarodowych opiera się na klasyfikacji
dokonanej przez Yearbook of International Organization w 2000 roku (dane z okresu 1999–
2000)[10]:
 • Konwencjonalne organizacje rządowe – 263
o federacje organizacji międzynarodowych – 1 – Organizacja Narodów
Zjednoczonych
o organizacje o członkostwie uniwersalnym – 34 – np. Organizacje
wyspecjalizowane ONZ
o organizacje międzykontynentalne – 37 – np. Międzynarodowe Biuro
Wystaw Światowych, Biuro Rolne Narodów Wspólnoty
o organizacje regionalne o ograniczonym członkostwie – 191 – np. Rada
Europy
• Konwencjonalne organizacje pozarządowe – 4928
o federacje organizacji międzynarodowych – 38
o organizacje o członkostwie uniwersalnym – 436
o organizacje międzykontynentalne – 801
o organizacje regionalne o ograniczonym członkostwie – 3653
• Pozostałe organizacje międzyrządowe – 1823
o organizacje wydzielające się lub półautonomiczne – 725 –
np. Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju
o organizacje specjalistyczne – 706 – np. Zorganizowany Globalny System
Usług
o organizacje narodowe zorientowane międzynarodowo – 59 – np. część
wspólnych przedsięwzięć w ramach dawnej RWPG
o organizacje nieaktywne lub rozwiązywane – 333
• Pozostałe organizacje pozarządowe – 7267
o organizacje wydzielające się lub półautonomiczne – 1660
o organizacje specjalistyczne – 2745 International Human Rights
Commission[11]
o organizacje narodowe zorientowane międzynarodowo – 59
o organizacje nieaktywne lub rozwiązywane – 2812
Powyższa klasyfikacja pomija jednak organizacje o charakterze specjalnym – takie jak
organizacje religijne, międzynarodowe struktury o charakterze pomocniczym, organizacje
narodowe etc. – łącznie ich liczbę w okresie 1999-2000 określono na 21772 (z czego 3648 miało
charakter rządowy, zaś 18124 pozarządowy)[12]. Sumarycznie wyróżniano zatem wówczas ponad
36 tysięcy organizacji międzynarodowych[12].

Funkcje organizacji międzynarodowych[edytuj | edytuj kod]

Wojciech Morawiecki w publikacji „Funkcje organizacji międzynarodowej” wyróżnił trzy
podstawowe funkcje:

• funkcja regulacyjna – polega na regulowaniu postępowania państw w stosunkach

międzynarodowych przez tworzenie norm i wzorców,
• funkcja operacyjna – polega na bezpośrednim świadczeniu przez organizację usług
za pomocą własnych decyzji, organów i środków, którymi dysponują,
• funkcja kontrolna – polega na kontrolowaniu postępowania państw i ustalaniu, czy
jest ono zgodne z przyjętymi zobowiązaniami.
Niektóre organizacje pełnią także inne funkcje, np. arbitrażowe i sądowe (prowadzą działalność
rozjemczą) czy zarządcze (przykładowo Międzynarodowa Organizacja Dna Morskiego zarządza
eksploatacją zasobów mórz i oceanów)[13].