Ściana komórkowa – struktura otaczająca protoplast komórek roślin, grzybów,

bakterii, archeonów oraz części protistów. Zapewnia komórkom ochronę przed czynnikami
fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, oraz decyduje o ich kształcie. U organizmów
jednokomórkowych pełni funkcję szkieletu zewnętrznego. Zbudowana jest z wielu substancji, a
skład jest zależny od przynależności taksonomicznej. Wspólną cechą jest występowanie w
ścianie komórkowej biopolimerów (celulozy, chityny, mureiny), tworzących jej szkielet. Poza
składnikami szkieletowymi w skład ściany komórkowej mogą wchodzić inne polisacharydy,
lipoproteiny, lipopolisacharydy lub inne lipidy. Składniki zapewniają strukturze zarówno znaczną
sztywność, jak i duży stopień elastyczności[1].
Leżąca na zewnątrz błony komórkowej ściana komórkowa to pierwsza struktura komórkowa
poznana dzięki obserwacjom mikroskopowym. Jej istnienie zostało stwierdzone przez Roberta
Hooke’a w roku 1663[2].
Polisacharydy ściany komórkowej roślin są składnikiem tkanin, papieru, drewna budowlanego,
folii, środków zagęszczających i innych, a celuloza jest najbardziej rozpowszechnionym i
użytecznym biopolimerem na Ziemi[3]. Przewiduje się, że wykorzystanie substancji ścian
komórkowych będących głównym składnikiem słomy zbóż i innych pozostałości roślinnych będzie
rosło w wyniku stosowania odnawialnych źródeł energii oraz wytwarzania
materiałów kompozytowych[4].

Funkcje[edytuj | edytuj kod]

Ściana komórkowa nadaje kształt i sztywność komórce. Jest przepuszczalna dla soli mineralnych
i innych substancji drobnocząsteczkowych dlatego utrzymywanie kształtu jest powiązane z
ciśnieniem wewnętrznym, czyli turgorem związanym z selektywną przepuszczalnością błony
komórkowej[1]. Struktura pełni również funkcje ochronne, a u organizmów pasożytniczych dzięki
obecności enzymów hydrolitycznych i cząstek toksycznych umożliwia inwazję[5].
U roślin będących organizmami tkankowymi ściany komórkowe są częścią apoplastu, przedziału
zewnątrzkomórkowego przez który transportowana jest znaczna ilość wody i substancji w niej
rozpuszczonych. Struktura ścian komórkowych pozwala regulować transport zachodzący w
apoplaście. Za największe cząsteczki białek, które mogą przemieszczać się w obrębie porów
ścian uznaje się cząstki o masie 10–50 kDa. Komórki niektórych tkanek poprzez depozycję
substancji hydrofobowych stają się nieprzepuszczalne dla wody. Tak jest na przykład w
komórkach endodermy. Konieczność przejścia wody i związków w niej rozpuszczonych przez
błonę komórkową pozwala ściśle kontrolować transport tych substancji. Połączenie cytoszkieletu
ze ścianą komórkową ułatwia rozmieszczenie organelli wewnątrz komórki oraz ich ruchy. Możliwe
jest także przeniesienie sygnałów chemicznych oraz mechanicznych z powierzchni komórki do
wnętrza jądra. Wiele znanych cząsteczek sygnałowych, na przykład tlenek azotu i reaktywne
formy tlenu, generowanych jest w ścianie komórkowej. Umożliwiają one reakcje komórek na stres
powodowany przez czynniki biotyczne i abiotyczne. Fragmenty oligosacharydowe oraz
glikoproteinowe mogą pełnić funkcję elicytorów. Bodźce ze środowiska wpływają na strukturę
ścian komórkowych tkanek, powodując między innymi wykształcanie drewna
reakcyjnego, kompresyjnego i tensyjnego. W tkankach spichrzowych hemicelulozy są ważnym
materiałem zapasowym. Podczas kiełkowania zgromadzone w bielmie oraz liścieniach
hemicelulozy są hydrolizowane, a powstające cukry służą jako źródło energii[2].

Budowa i skład[edytuj | edytuj kod]

Bakterie[edytuj | edytuj kod]
Osobny artykuł: Ściana komórkowa bakterii.
 Ściana komórkowa bakterii
Ściana komórkowa bakterii tworzy po zewnętrznej stronie błony komórkowej woreczek
(sacculus). Z zewnątrz pokryta jest otoczką (błoną zewnętrzną). Woreczek ma grubość 2–10
nm u bakterii Gram-ujemnych i 15–50 nm u bakterii Gram-dodatnich[6]. U tych pierwszych
ściana komórkowa składa się z tylko jednej warstwy mureiny, zaś u drugich z około 40
warstw[1]. Podstawowym składnikiem bakteryjnej ściany komórkowej jest polimer kwasu N-
acetylomuraminowego i N-acetyloglukozoaminy. Związki te – połączone wiązaniem β-1,4 –
tworzą łańcuchy o długości kilkudziesięciu monomerów. Biopolimer nazywany mureiną lub
peptydoglikanem jest dodatkowo usieciowany dzięki połączeniu łańcuchów wielocukrów
powstałym przez przyłączenie krótkich polipeptydów do reszt kwasy muraminowego.
Połączenia pomiędzy peptydami powstają powstają przez kwas diaminopimelinowy, lizynę,
lub mostka, składającego się z kilku reszt aminokwasowych (u gronkowca złocistego mostek
tworzy pięć reszt glicyny)[6]. Mureina stanowi u bakterii Gram-dodatnich od 30% do 70%
suchej masy. W składzie ściany tych bakterii stwierdza się również obecność kwasów
tejchojowych oraz pewne ilości białek. U bakterii Gram-ujemnych mureina stanowi mniej niż
10% suchej masy ściany komórkowej. Łańcuchy polisacharydowe nie są połączone
mostkami międzypeptydowymi, ani z udziałem lizyny. Połączenia powstają jedynie przez
kwas diaminopimelinowy. Poza tworzącą szkielet ściany komórkowej mureiną w jej skład
wchodzą znaczne ilości lipoprotein, lipopolisacharydów oraz innych lipidów. Część tych
związków jest kowalencyjnie związana z mureiną[1]