Miary rozrzutu (dyspersji)

Różnice w stopniu skupienia wartości wokół średniej mierzymy za pomocą

miar rozrzutu (dyspersji). Miary te liczymy, bo informacje o średnim poziomie
cechy w badanej zbiorowości nie dają wyobrażenia o stopniu zróżnicowania tej
zbiorowości wg poziomu badanej cechy – 2 zbiorowości mogą posiadać tę
samą średnią a ich rozkład może być zupełnie różny.

50

40

30

20

10

0
200 600 1000 1400 1800
dochód w zł

Najprostszą miarą stopnia zróżnicowania jest rozstęp czyli obszar

zmienności badanej cechy. Liczymy go jako różnicę między maksymalną a
minimalną wartością zmiennej: Rx = xmax - xmin . Rozstęp liczymy, gdy w
szeregu nie występują wartości odstające.
Zwykle jednak liczy się dokładniejsze miary rozrzutu:

™ odchylenie przeciętne
szereg szczegółowy szereg rozdzielczy o klasach szereg rozdzielczy o przedziałach
jednostkowych klasowych
∑ xi − x ∑ xi − x ni o

dx = i
dx = i ∑ xi − x ni
i
n ∑ ni dx =
i ∑ ni
i

Odchylenie przeciętne musi spełniać warunek:  xi − x min< dx < xi − x max.

1
 Miary rozrzutu (dyspersji)

Kolejną miarą jest odchylenie standardowe liczone jako pierwiastek z

wariancji. Wariancję liczymy jako:

szereg szczegółowy szereg rozdzielczy o klasach jednostkowych

2 2 2 2
∑ ( xi − x ) ∑ xi ∑ ( xi − x ) ni ∑ xi ni
s x2 = i = i − x2 s x2 = i = i − x2
N N ∑ ni ∑ ni
i i
szereg rozdzielczy o przedziałach klasowych
o o
2 2
∑ ( x i − x ) ni ∑ xi ni
s x2 = i
= i
− x2
∑ ni ∑ ni
i i

Im większe zróżnicowanie cechy w zbiorowości tym większe są odchylenia

wartości cechy od średniej arytmetycznej i większa wariancja. Najmniejszą
wartością jaką może przyjąć wariancja jest 0, co występuje wówczas, gdy
wszystkie wartości cechy są jednakowe (brak zróżnicowania).
Ze względu na to, że mianem wariancji są kwadraty jednostek, w których
jest mierzona badana cecha, jako miary zróżnicowania używa się dodatniego
pierwiastka kwadratowego z wariancji czyli odchylenia standardowego:

s x = s x2 .

Odchylenie standardowe i przeciętne są wielkościami mianowanymi.

Posiadają takie samo miano jak badana zmienna, a ich wartości mieszczą się
między najmniejszym i największym odchyleniem w szeregu.
Obie miary są miarami klasycznymi, bo są obliczane ze wszystkich
wyrazów szeregu. Ponad to są to miary bezwzględne i dlatego nie zawsze
nadają się do porównań zróżnicowania 2 zbiorowości. Dla tego samego
szeregu zwykle dx < sx.

2
 Miary rozrzutu (dyspersji)

Wśród miar pozycyjnych wyróżniamy:

rozstęp ćwiartkowy: RQ = Q3 – Q1 oraz
odchylenie ćwiartkowe Qx = (Q3 – Q1)/2.
Miary pozycyjne liczymy, gdy nie można policzyć miar klasycznych.

Do porównań stopnia zróżnicowania 2 szeregów bardziej nadają się miary

względne zwane współczynnikami zmienności.
Współczynnik zmienności to stosunek wielkości bezwzględnej miary
rozrzutu do wielkości średniej:

Współczynnik zmienności liczony w oparciu o:

odchylenie przeciętne odchylenie standardowe odchylenie ćwiartkowe
dx sx Qx
Vd x = Vs x = VQ x =
x x Me

Współczynniki zmienności są miarami względnymi, niemianowanymi.

Można je wyrazić w % (interpretacja – ile % średniego poziomu zmiennej
wynosi rozrzut wartości cechy w badanej zbiorowości). Miary rozrzutu
pozycyjne są lepsze, gdy szereg jest mocno zróżnicowany.