Jak zbudowana jest i jak działa prądnica

Wprowadzenie
Przeczytaj
FIlm (standardowy)
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Jak zbudowana jest i jak działa prądnica

Źródło: Politechnika Warszawska Wydział Fizyki, licencja: CC BY 4.0. Licencja:

h ps://crea vecommons.org/licenses/by/4.0/deed.pl.

Czy to nie ciekawe?

W jaki sposób wykorzystuje się zjawisko indukcji elektromagnetycznej w praktyce, aby
wytwarzać siłę elektromotoryczną w sposób ciągły - w dłuższym okresie czasu?

Takim prostym i pomysłowym urządzeniem jest prądnica, która realizuje ideę źródła
energii elektrycznej odmiennego niż ogniwo.

Prądnica jest urządzeniem powszechnie wykorzystywanym.

Po pierwsze stosuje się ją w elektrowniach, gdzie służy do wytwarzania energii

elektrycznej. Ta energia jest następnie przekazywana za pomocą sieci energetycznej
między innymi do Twojego domu. Taka prądnica działająca w elektrowni zwana jest
generatorem elektrycznym (zobacz Rys. a.).
Rys. a. Generator w elektrowni.
Źródło: dostępny w internecie: h ps://pixabay.com/photos/power-plant-hoover-dam-generator-2728059/ [dostęp 16.05.2022].

Prądnica używana w samochodzie do ładowania akumulatora podczas jazdy to alternator

(zobacz Rys. b.)

Rys. b. Alternator samochodowy.

Źródło: CZmarlin — Christopher Ziemnowicz, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Jeep_2.5_liter_4-
cylinder_engine_chromed_e.jpg [dostęp 16.05.2022], domena publiczna.

Z kolei, stosowane w rowerze dynamo przedstawione na Rys. c., to prądnica będąca

źródłem energii dla lampki rowerowej. (To rozwiązanie wypierane jest przez stosowanie
„bateryjki” (ogniwa) do zasilania lampek LED, które mają niewielką moc.)
Rys. c. Dynamo rowerowe.
Źródło: Ralf Roletschek, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Fahrrad-detail-23.jpg [dostęp
16.05.2022], licencja: CC BY-NC-ND 4.0.

No i w końcu ważnym zastosowaniem prądnicy jest agregat prądotwórczy (zobacz Rys. d.).
Jest to przenośna prądnica wytwarzająca energię elektryczną z wykorzystaniem silnika
spalinowego. Stosuje się ją w sytuacjach awaryjnych (np. w szpitalach) lub tam, gdzie nie
została doprowadzona sieć energetyczna.

Rys. d. Agregat prądotwórczy.

Źródło: dostępny w internecie: h ps://pixabay.com/photos/generator-alternator-equipment-5476642/ [dostęp 16.05.2022].
Twoje cele

W tym e‐materiale:
poznasz budowę i zasadę działania prądnicy,
przekonasz się, że wytwarzanie prądu indukcyjnego w prądnicy może odbywać się
na dwa sposoby - z ruchomą ramką bądź ruchomym magnesem,
przekonasz się, że wytwarzane w prądnicy napięcie jest przemienne,
dowiesz się, że maksymalne napięcie wytwarzane w prądnicy rośnie wraz
z częstotliwością jej obrotów.
Przeczytaj

Warto przeczytać
Prąd indukcyjny wzbudzany jest w obwodzie zamkniętym wtedy, gdy zachodzi ruch
magnesu względem tego obwodu. Przy czym liczba linii pola magnetycznego
przechodzących przez obwód musi się zmieniać.

Opiszemy tutaj prądnicę szkolną, gdzie wykorzystuje się ruch obrotowy ramki
umieszczonej w polu magnetycznym tak, że oś ramki jest prostopadła do linii pola
magnetycznego. Rysunek zamieszczony poniżej przedstawia model prądnicy.

Rys. 1. Model prądnicy. 1 – przewodząca ramka, 2 – biegun północny N magnesu, 3 – oś obrotu ramki, 4 –
pierścienie połączone na sztywno z ramką, 5 – obwód zewnętrzny zasilany prądnicą, kontaktujący się z ramką
za pomocą szczotek, ślizgających się po pierścieniach.

Napięcie uzyskiwane podczas obrotu ramki za sprawą indukcji elektromagnetycznej ma

charakter okresowy. Tak jak charakter okresowy ma ułożenie ramki w stosunku do linii pola
magnetycznego. Okazuje się, że to napięcie zmienia się sinusoidalnie w czasie:

U (t) = Umax ⋅ sin (ωt),

gdzie ω jest prędkością kątową obracającej się ramki.

Wykres zależności U (t) przedstawiony jest poniżej.

Rys. 2. Zależność napięcia generowanego przez prądnicę od czasu.

Wartość maksymalna napięcia Umax wyrażona jest następująco:

Umax = nBSω,
gdzie n jest liczbą ramek w uzwojeniu, B – wartością indukcji magnetycznej w prądnicy, S –
wartością pola powierzchni ramki. Tak więc większą liczbę ramek w uzwojeniu stosujemy
po to, żeby zwielokrotnić uzyskiwane napięcie. Dla danej prądnicy, czyli ustalonych
wartości n, B i S, maksymalna wartość napięcia Umax jest wprost proporcjonalna do
prędkości kątowej ω obracającej się ramki (uzwojenia). Przedstawia to wykres na Rys. 3.

Rys. 3. Zależność maksymalnej wartości generowanego przez prądnicę napięcia od prędkości kątowej
obracającej się ramki
Warto zwrócić uwagę na wyprowadzenie napięcia z prądnicy. Zastosowana musi być w tym
miejscu konstrukcja zapobiegająca skręcaniu się przewodów podczas obrotu ramki. Temu
właśnie służą pierścienie ślizgające się po szczotkach.

Wytwarzając prąd w ramce musimy wykonywać pracę. Przecież z przepływem prądu

w przewodniku wiąże się wydzielanie w nim ciepła. Zgodnie z prawem Joule'a‐Lenza ilość
ciepła Q wyemitowanego przez przewodnik podczas przepływu prądu:

Q = I 2 Rt

gdzie:

I – natężenie prądu, R – opór elektryczny przewodnika, t – czas przepływu prądu.

Prąd może również wykonać pracę mechaniczną (w silniku elektrycznym).

Rys. 4. Przekrój silnika elektrycznego (indukcyjnego).

Dzięki prądowi może być także wytwarzane światło i dźwięk. To wszystko są formy energii,
a ta, jak wiemy, nie powstaje z niczego. Zatem, jeszcze raz podkreślmy: obracając ramkę
w polu magnetycznym musimy wykonywać pracę.

Słowniczek
zjawisko indukcji elektromagnetycznej

(ang. the principle of electromagnetic induction) wytwarzanie prądu indukcyjnego (SEM

indukcji) w obwodzie zamkniętym, podczas zmiany strumienia pola magnetycznego
przechodzącego przez ten obwód
napięcie elektryczne
(ang. voltage) wielkość skalarna odnoszona do dwóch dowolnych punktów obwodu
elektrycznego lub pola elektrycznego; równa stosunkowi pracy W, wykonywanej przez
siły pola elektrycznego przy przemieszczaniu ładunku elektrycznego q wzdłuż pewnej
krzywej s (między dwoma wybranymi punktami pola, np. A i B), do wartości tego
ładunku: UAB = W/q
prędkość kątowa

(ang. angular speed) wektorowa wielkość fizyczna; jej wartość jest miarą szybkości obrotu
ciała. Definiuje się ją jako iloraz zakreślonego przez ciało kąta i czasu, w którym ciało
dokonało tego obrotu ω = Δα
Δt
FIlm (standardowy)

Jak zbudowana jest i jak działa prądnica

Film przedstawia doświadczenia z klasyczną prądnicą szkolną oraz z inną wersją prądnicy –
z ruchomym magnesem.

W szczególności zwróć uwagę na:

dwa sposoby wzbudzania prądu indukcyjnego w przedstawionych prądnicach,

oscyloskopowe przebiegi napięć w obu przypadkach,
zależność wartości napięcia maksymalnego od częstotliwości obrotów.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RYQ2S6KRIZo4L

Źródło: Politechnika Warszawska Wydział Fizyki, licencja: CC BY 4.0. Licencja:
h ps://crea vecommons.org/licenses/by/4.0/deed.pl.

Zapoznaj się z audiodeskrypcją filmu.

Polecenie 1
Uzupełnij tekst wstawiając odpowiednie elementy.

W obu modelach prądnicy, z ruchomym uzwojeniem i z ruchomym magnesem, wykorzystuje

się zjawisko . Obrót uzwojenia lub powoduje zmianę ustawienia
powierzchni uzwojenia względem linii pola , a na końcach uzwojenia powstaje
napięcie.

zmienne elektrycznego magnetycznego stałe magnesu kąta

indukcji elektromagnetycznej rdzenia indukcji elektrostatycznej

Polecenie 2

Wskazówka galwanometru, podłączonego do prądnicy wychyla się na przemian w obie strony.

Co to oznacza? Jak wpływa na kąt wychylenia wskazówki szybkość obrotu ramki (magnesu)?
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Uzupełnij zdanie wypełniając pola.

Znamy dwa typy prądnicy: z ruchomym , źródłem pola magnetycznego

i z ruchomym .

Ćwiczenie 2 輸

W prądnicy stosuje się nie jedną, ale większą liczbę ramek, w celu zwielokrotnienia .
Podobny efekt da zwiększenie .

grubości przewodu powierzchni szczotek powierzchni ramki z prądem napięcia

Ćwiczenie 3 醙

1.

2.

3.

4.

5.

1. Wielkość fizyczna mierzona w woltach.

2. Urządzenie wytwarzające prąd w elektrowni.
3. Było stosowane do zasilania lamki rowerowej podczas jazdy.
4. Działanie prądnicy jest oparte na zjawisku ... elektromagnetycznej.
5. W sytuacjach awaryjnych do wytwarzania energii elektrycznej stosuje się ...
prądotwórczy.
Ćwiczenie 4 輸

OBIEKT MULTIMEDIALNY
KLIKNIJ, ABY OTWORZYĆ NA PEŁNYM EKRANIE

Źródło: Politechnika Warszawska Wydział Fizyki, licencja: CC BY 4.0.

Ćwiczenie 5 醙
Kiedyś do zasilania lampki rowerowej używano dynama. Współcześnie stosuje się lampki LED
zasilane z baterii lub akumulatora. Uzwojenie dynama było obracane za pomocą koła
rowerowego. Jak działające dynamo zasilające lampkę roweru wpływało na kręcenie
pedałami?

 Dynamo nie miało wpływu na kręcenie pedałami.

 Pedałami kręciło się łatwiej.

 Pedałami kręciło się trudniej.

Kiedyś do zasilania lampki rowerowej używano dynama. Współcześnie stosuje się lampki LED
zasilane z baterii lub akumulatora. Uzwojenie dynama było obracane za pomocą koła
rowerowego. Uzupełnij poprawnie zdanie:

Z działającym dynamem zasilającym lampkę roweru było łatwiej  / trudniej  /

tak samo  kręcić pedałami.

Ćwiczenie 6 醙
Oblicz wartość maksymalnego napięcia uzyskiwanego z prądnicy, w której uzwojenie o n = 50
zwojach wykonuje 20 obrotów na sekundę. Wartość powierzchni ramki w uzwojeniu wynosi
S = 30 cm 2. W prądnicy zastosowano magnes wytwarzający indukcję magnetyczną
o wartości 0,05 T. Odpowiedź podaną z dokładnością do dwóch cyfr znaczących wpisz
w okienko.

Umax = V
Ćwiczenie 7 輸
Na ilustracji znajdują się 4 wykresy. W każdym z nich na poziomej osi odłożono prędkość
kątową ramki, oznaczoną grecką literą omega, a na pionowej osi odłożono maksymalną
wartość napięcia, wielkie U z indeksem dolnym max. Z zamieszczonych wykresów wskaż ten,
który trafnie pokazuje zależność maksymalnego napięcia od prędkości kątowej, z jaką obraca
się ramka w prądnicy.


Źródło: Politechnika Warszawska Wydział Fizyki, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 8 醙

Źródło: Politechnika Warszawska Wydział Fizyki, licencja: CC BY 4.0.

Z poniżej wymienionych elementów ułóż poprawny schemat przemian energetycznych,
zachodzących w podzespołach samochodu.

4 energia chemiczna

1 energia elektryczna

3 energia mechaniczna

2 energia cieplna
Dla nauczyciela

Imię i nazwisko
Nina Tomaszewska
autora:

Przedmiot: Fizyka

Temat zajęć: Jak zbudowana jest i jak działa prądnica

III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Grupa docelowa:
i rozszerzony

Cele kształcenia – wymagania ogólne

II. Rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem praw
i zależności fizycznych.
III. Planowanie i przeprowadzanie obserwacji lub doświadczeń
oraz wnioskowanie na podstawie ich wyników.

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Wymagania przekrojowe. Uczeń:
15) wyodrębnia zjawisko z kontekstu, nazywa je oraz wskazuje
czynniki istotne i nieistotne dla jego przebiegu.
VIII. Magnetyzm. Uczeń:
Podstawa
3) opisuje zjawisko indukcji elektromagnetycznej i jej związek
programowa
ze względnym ruchem magnesu i zwojnicy lub zmianą
natężenia prądu w elektromagnesie; opisuje przemiany
energii podczas działania prądnicy.

Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Wymagania przekrojowe. Uczeń:
19) wyodrębnia zjawisko z kontekstu, nazywa je oraz wskazuje
czynniki istotne i nieistotne dla jego przebiegu.
IX. Magnetyzm. Uczeń:
9) opisuje zjawisko indukcji elektromagnetycznej; opisuje
przemiany energii podczas działania prądnicy.
 Zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE z 2018 r.:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia

Kształtowane informacji,
kompetencje kompetencje cyfrowe,
kluczowe: kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie
nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie
umiejętności uczenia się.

Uczeń:

1. omówi budowę i zasadę działania prądnicy,

2. wyjaśni, że wytwarzanie prądu indukcyjnego w prądnicy
może odbywać się na dwa sposoby – z ruchomą ramką
Cele operacyjne: bądź ruchomym magnesem,
3. wytłumaczy, dlaczego wytwarzane w prądnicy napięcie
jest przemienne,
4. wymieni czynniki wpływające na maksymalne napięcie
wytwarzane w prądnicy.

Strategie nauczania blended‐learning

Metody nauczania wykład informacyjny wspomagany pokazem multimedialnym

Formy zajęć: praca w zespole klasowym

niniejszy e‐materiał + komputer z rzutnikiem lub tablety do

Środki dydaktyczne:
dyspozycji każdego ucznia

Materiały
-
pomocnicze:

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel zaciekawia uczniów stawiając problem: w jaki sposób wykorzystuje się

zjawisko indukcji elektromagnetycznej w praktyce do wytwarzania energii elektrycznej,
używanej w życiu codziennym. Dobrze byłoby spożytkować wiedzę uczniów w tym
zakresie. Wspólnie tworzona jest lista „prądnic”.

Faza realizacyjna:
Nauczyciel przedstawia schemat graficzny modelu prądnicy. Opisuje jej działanie.
Zwraca uwagę na techniczny szczegół, jakim jest układ pierścieni ze szczotkami,
pozwalający na bezkolizyjne połączenie prądnicy z obwodem zewnętrznym. Nauczyciel
mówi o przemianach energetycznych zachodzących w prądnicy; zwraca uwagę na
konieczność wykonywania pracy. Powołuje się na zasadę zachowania energii.
Następnie uczniowie wraz z nauczycielem zapoznają się z filmem edukacyjnym
przedstawiającym eksperymenty z prądnicami dwóch typów – z ruchomym uzwojeniem
i ruchomym magnesem. Nauczyciel zatrzymuje film pauzą i uczniowie odpowiadają na
zadawane przez lektora pytania.
Nauczyciel tę fazę podsumowuje podając wzór opisujący czasową zależność napięcia
otrzymywanego z prądnicy.

Faza podsumowująca:

W fazie podsumowującej uczniowie pod kierunkiem nauczyciela powinni rozwiązać

zadania: 5, 7 i 8 z bloku ćwiczeń. Są najistotniejsze. Pozostałe zadania proponuję zadać
uczniom jako pracę domową. Powinni sobie poradzić.

Praca domowa:

Zadania z bloku ćwiczeń: 1, 2, 3, 4, 6.

Wskazówki
Użyty w tym e‐materiale film z doświadczeniami pokazującymi
metodyczne
działanie prądnicy jest sam w sobie cenną pomocą
opisujące różne
dydaktyczną i może być wykorzystany w nauczaniu fizyki
zastosowania danego
niezależnie.
multimedium