EUROPA I ŚWIAT W DRUGIEJ POŁOWIE XIX WIEKU

SPIS TREŚCI

Od wojny krymskiej do zjednoczenia Włoch ........................................................................................................ 2

Wojna krymska 1853 - 1856 ..................................................................................................................................... 2
Przyczyny konfliktu ................................................................................................................................................................................................ 2
Przebieg wojnu ....................................................................................................................................................................................................... 2
Strony konfliktu ...................................................................................................................................................................................................... 3
Przyczyny zakończenia wojny .............................................................................................................................................................................. 3
Skutki ........................................................................................................................................................................................................................ 3

Zjednoczenie włoch................................................................................................................................................ 4
Background ............................................................................................................................................................................................................. 4
Państwa włoskie...................................................................................................................................................................................................... 4
Postacie .................................................................................................................................................................................................................... 4
Przebieg jednoczenia.............................................................................................................................................................................................. 5

Zjednoczenie niemiec............................................................................................................................................... 6
Background ............................................................................................................................................................ 6
Proces jednoczenia ................................................................................................................................................. 6
Kryzys małżeński Austrii i Prus ........................................................................................................................................................................... 6
Narodziny Austro-Węgier....................................................................................................................................... 7
Wojna z Francją ...................................................................................................................................................... 7
Ça va en France ?.................................................................................................................................................................................................... 8

Stany Zjednoczone w XIX wieku ............................................................................................................................ 9

Budowa państwa i społeczeństwa .......................................................................................................................... 9
Wielka imigracja 1790-1860 .................................................................................................................................................................................. 9
Prezydent James Monroe ...................................................................................................................................................................................... 9
Rozwój terytorialny .............................................................................................................................................................................................. 10
Wojna secesyjna .................................................................................................................................................... 10
Geneza ................................................................................................................................................................................................................... 10
Strony konfliktu .................................................................................................................................................................................................... 11
Przebiegwojny ....................................................................................................................................................................................................... 12
Skutki wojny .......................................................................................................................................................................................................... 13

Ekspansja kolonialna ........................................................................................................................................... 14

Podział Administracyjny ...................................................................................................................................... 14
Przyczyny ekspansji kolonialnej ........................................................................................................................... 14
Przyczyny ekonomiczne ...................................................................................................................................................................................... 14
Przyczyny polityczne i militarne ......................................................................................................................................................................... 15
Przyczyny kulturowe i społeczne ....................................................................................................................................................................... 15
Kolonializacja Afryki............................................................................................................................................. 15
Kolonializm w Azji................................................................................................................................................ 16
Kto się oparł kolonializacji? ................................................................................................................................................................................ 16
Indie i Indochiny .................................................................................................................................................................................................. 16
Polityka Kolonialna, wojny, konflikty................................................................................................................... 17
Cele kolonializmu ................................................................................................................................................................................................. 17
 ii. prawa do objęcia ochroną wszystkich wyznawców prawosławia w imperium osmańskim
b. Imperium osmańskie odpowiada na agresję i żądania rosyjskie wypowiedzeniem wojny krymskiej

3. 1855 – oblężenie i zdobycie twierdzy Sewastopol2 na Krymie przez Turków, Francuzów i Anglików

4. 1856 – podpisanie traktatu pokojowego w Paryżu

STRONY KONFLIKTU

1. Turcja, wspierana przez:

a. Wielką Brytanię
b. Francję + Królestwo Sardynii
c. Austrię

2. Rosja

PRZYCZYNY ZAKOŃCZENIA WOJNY

1. Oblężenie twierdzy Sewastopol przesądziło o przegranej Rosji

2. Kryzys wewnętrzny i napięta sytuacja w Imperium Rosyjskim

SKUTKI

1. Morze Czarne stało się obszarem zdemilitaryzowanym

2. Serbia, Mołdawia i Wołoszczyzna (część Rumunii) otrzymały szeroka autonomia w ramach państwa tureckiego

3. Umocniła się pozycja UK i Francji na bliskim wschodzie

4. Uchroniono Imperium Osmańskiego przed upadkiem

2 Miasto w południowej części Półwyspu Krymskiego

3
 1. Camillo Benso di Cavour
a. premier Piemontu
b. chciał zjednoczyć północne Włochy
c. uważał, że różnice gospodarcze między Południem a Północą
uniemożliwiają zjednoczeni państw włoskich
d. Opowiedział się po stronie tureckiej w wojnie krymskiej
e. W zamian za wsparcie Francji w wojnie z Austrią, w 1858, oddał
Napoleonowi III Niceę i część Sabaudii
f. Premier królestwa Włoch

2. Król Wiktor Emanuel II

a. Król Królestwa Sardynii
b. Król Królestwa Włoch

Figure 2: Camillo Benso di Cavour

3. Giuseppe Garibaldi
a. Zwolennik republiki
b. Rewolucjonista i działacz niepodległościowy
c. Chciał zjednoczyć całe Włochy
d. Ze względu na przywiązanie narodu do monarchii i chęć współpracy
z Cavourem odpuścił wprowadzenie republiki

PRZEBIEG JEDNOCZENIA

1. 1859
a. Francja pokonuje Austrie w bitwach pod Magentą i Solferino, a także
odbiera jej Lombardię, którą przekazuje Piemontowi

2. 1860
a. obalenie monarchii w Toskanii, Parmie i Modenie (działanie
Garibaldiego)
b. przyłączenie Toskanii, Parmy i Modeny do Królestwa Sardynii
c. ograniczenie terenu Państwa Kościelnego do Rzymu i okolic; na straży Figure 3: Król Wiktor Emanuel II
PK stanęła Francja
d. powstanie w Królestwie Obojga Sycylii – z pomocą ruszył Garibaldi
organizując wyprawę „tysiąca czerwonych koszul”; przyłączyła się też
armia piemoncka
e. zdobycie Neapolu

3. 1861
a. powstanie Królestwa Włoch ze stolicą w Turynie, potem we Florencji
b. Przyjęcie konstytucji wzorowanej na konstytucji sardyńskiej

4. 1866
a. Wojna prusko-austriacka (Włochy po stronie pruskiej)
b. Odzyskanie Wenecji

5. 1870
a. Konflikt francusko-pruski
b. Zdobycie Rzymu, który został opuszczony przez Francuzów

6. 1871
a. Rzym stolicą Włoch
Figure 4: Giuseppe Garibaldi
5
 b. Austria otrzymała Holsztyn

1866 – WOJNA PRUSKO-AUSTRIACKA

1. Strony
a. Austria + Bawaria, Wirtembergia, Saksonia
b. Prusy + większość państw niemieckich, Włochy

2. Przyczyny
a. Niezadowolenie Austrii z rezultatów wojny Danią, podsycane przez Bismarcka
b. Rywalizacja o przewodnictwo nad Niemcami

3. 03.07.1866 – Bitwa pod Sadową; decydująca bitwa wygrana przez Prusy

4. 23.08.1866 – Pokój w Pradze

5. Skutki:
a. Prusy otrzymały Holsztyn
b. Włochy otrzymały Wenecję
c. Rozwiązanie Związku Niemieckiego

UTWORZENIE ZWIĄZKU PÓŁNOCNONIEMIECKIEGO – 1876

1. 19 państw na północ od rzeki Men

2. Konstytucja
a. Dziedziczny przewodniczący – Król Pruski
b. Władza ustawodawcza – dwuizbowy parlament (Rada Związku [Bundesratu] + Sejm [Reichstag]
c. Władza wykonawca – kanclerz

3. Do związku nie należały katolickie kraje z południa Niemiec; nawiązały jednak z nim ścisłą współpracę wojskową
i gospodarczą

NARODZINY AUSTRO-WĘGIER

1. 1867 – powstanie Królestwa Węgierskiego; przyczyny:

a. Osłabienie się pozycji Austrii, ze względu na utratę wpływów w Niemczech
b. Domaganie się autonomii przez narody zamieszkujące cesarstwo

2. Ustrój Królestwa Węgierskiego

a. Król Węgier = cesarz austriacki
b. Wspólna (z Austrią obvs) armia, polityka zagraniczna i skarb państwa
c. Autonomiczne instytucje państwowe

3. Oficjalna nazwa dualistycznego państwa: monarchia austro-węgierska

4. Powszechna nazwa: Austro-Węgry (do instytucji również C-K [cesarsko królewski])

WOJNA Z FRANCJĄ
7
STANY ZJEDNOCZONE W XIX WIEKU

BUDOWA PAŃSTWA I SPOŁECZEŃSTWA

1. Ilość stanów
a. 04.07.1776 – 13 federacje
b. 1821 – 23 federacje
c. 1860 – 34 federacje

2. Podział sceny politycznej: system dwupartyjny

a. Demokraci
i. Interesy bogatych plantatorów z Południa
ii. Zależało im na jak największej niezależności poszczególnych stanów
b. Republikanie
i. Wywodzili się z północnych środowisk przemysłowo-handlowych
ii. Byli zwolennikami silnej władzy cetralnej
3. Flaga
a. Od 1777 (rok wybrania kształtu) zmieniana była 26 razy
b. Gwiazdki symbolizują stany; początkowo było ich 13, obecni jest ich 50

4. Hymn: „Gwieździsty sztandar” („The Star-Spangled Banner”)

a. Powstał podczas wojny brytyjsko-amerykańskiej 1812-1814
b. Została hymnem w 1831

WIELKA IMIGRACJA 1790-1860

1. Wzrost demograficzny: 4 mln (1790) –> 31 mln (1860)

2. Z państw europejskich (zwłaszcza z Irlandii; ucieczka przed głodem):

a. Niemcy – 4,4 mln
b. Irlandia – 2,8 mln
c. Wielka Brytania – 2,7 mln
d. Skandynawia – 1,4 mln
e. Włochy – 1 mln
f. Rosja – 0,8 mln
g. Polacy – 0,2 mln
h. Pozostałe kraje europejskie – 3,1 mln

3. Charakterystyka:
a. Dominowali przedstawiciele wyznań prawosławnych
b. Otwarci, pracowici, przedsiębiorczy

4. Rozwój amerykańskiego osadnictwa w kierunku zachodnim prowadził do konfliktów z rdzenną ludnością.

Plemiona nie były w stanie się bronić, więc ostatecznie:
a. Nie posiadali pełnych praw obywatelskich
b. Ich ziemia była im odbierana
c. Dochodziło do eksterminacji
d. Byli umieszczani w rezerwatach, gdzie szerzyły się choroby zakaźne i alkoholizm

PREZYDENT JAMES MONROE

9
 b. Rolnicze południe
i. Słaba urbanizacja (9 mln)
ii. Dominacja rolnictwa (plantacje bawełny!!!, tytoniu, kukurydzy i trzciny cukrowej)
iii. Mentalność: tradycjonalizm, przywiązanie do hierarchii

2. Kwestia sporna – niewolnictwo

a. Praca afrykańskich niewolników była podstawa funkcjonowania południowych plantacji
b. 1808 – zakaz przywożenia niewolników z Afryki do USA
c. Popularność abolicjonizmu7 (zwłaszcza w stanach północnych)

3. 1860 – prezydentem USA zostaje Abraham Lincoln (1861 – 1865)

a. Republikanin
b. Chciał:
i. Jedności państwa
ii. Silnej pozycji rzadu federalnego
iii. Zniesienia niewolnictwa
c. Stany południowe go nie uznały i ogłosiły secesje8

STRONY KONFLIKTU

1. Skonfederowane Stany Ameryki / Konfederacja / Konfederaci / Secesjoniści / Południe

a. Powstały wskutek secesji w 1861
b. Miały swoją konstytucje
c. Prezydent: Jefferson Davis
d. Stolica Richmond
e. Dowódca armii: Robert Lee
f. Stany (11):
i. Pierwsza odłączyła się Karolina Południowa (12.1860)
ii. Missisipi

7 Ruch zwalczający niewolnictwo

8 Odłączenie się od Unii

11
 5. 1–3.07.1863 – bitwa pod Gettysburgiem
a. Porażka południa
b. Wojska Unii dowodzone przez gen. Williama Shermana i gen. Ulissesa
Granta przeszly do ofensywy z zastosowaniem techniki „spalonej
ziemi”10

6. Koniec:
a. Głód i wycieńczenie na Południu
b. Wojna o charakterze totalnym

7. 09.04.1865, Wirginia – kapitulacja sił Konfederacji

8. 06.1865 – poddają się ostatnie oddziały w Teksasie Figure 12 Ulisses Grant

SKUTKI WOJNY

SKUTKI POLITYCZNE

1. Zachowanie jedności państwa

2. Konstytucyjny zakaz opuszczania Unii (od 1865 r.)

3. Umocnienie władzy rządu federalnego

4. Osłabienie wpływów południowych plantatorów

5. Nadanie byłym niewolnikom praw politycznych i wolności obywatelskich (XIV poprawka do konstytucji USA z
1868 r.)

SKUTKI SPOŁECZNE

1. Ofiary walk i chorób wynikających z wojny: ponad 650 tys. Osób

2. Zniesienie niewolnictwa na obszarze całego państwa (XIII poprawka do konstytucji USA z 1865 r.)

3. Rozwój miast i klasy średniej

SKUTKI GOSPODARCZE

1. Zniszczenie miast i miasteczek we wschodniej i środkowej części USA

2. Do 1877 – okres tzw. rekonstrukcji / odbudowy powojennej

3. Do lat 80. XIX wieku – intensywny wzrost gospodarczy

10Stosowany od starożytności sposób prowadzenia działań wojennych polegający na niszczeniu wszystkiego, co może być przydatne stronie
przeciwnej, obecnie zakazany przez Konwencje genewskie.
13
PRZYCZYNY POLITYCZNE I MILITARNE

1. Dążenie do podbudowania państwa na arenie międzynarodowej

2. Zwiększenie siły militarnej metropolii (wojska kolonialne rekrutowane spośród ludności rdzennej)

3. Dążenie do kontrolowania strategicznych obszarów świata i szlaków komunikacyjnych

4. Wzmacnianie prestiżu władzy w oczach własnego społeczeństwa

PRZYCZYNY KULTUROWE I SPOŁECZNE

1. Idea misji cywilizacyjnej białego człowieka

2. Przeświadczenie o wyższości cywilizacji europejskiej

3. Dążenie do zorganizowania krajów kolonialny na wzór Europy

KOLONIALIZACJA AFRYKI

1. XVI wiek – powstaje pierwsza kolonia w Afryce – portugalska Angola

2. 1808 – pierwsza kolonia brytyjska, Sierra Leone

a. Początek kolonizacji zachodniego wybrzeża

3. 1840 – pierwsza kolonia francuska, Senegal

4. Procesy kolonialne nasiliły się po wynalezieniu i upowszechnieniu leku na malarię – chininy

15
 iii. Kambodża
3. Indonezja – kolonia Holenderska
4. Kolonie Rosyjskie:
a. Azja Centralna
b. Kaukaz
c. Syberia

POLITYKA KOLONIALNA, WOJNY, KONFLIKTY

CELE KOLONIALIZMU

1. Podbite ziemie służyły jako:

a. Kolonie karne
b. Źródła surowców i taniej siły roboczej
c. Rynek zbytu dla towarów produkowanych w metropolii

2. Pozytywne skutki migracji

a. Popularyzacja europejskich osiągnięć cywilizacyjnych
b. Wprowadzenie metropolijnego systemu szkolnictwa

3. Procesowi kolonizacji towarzyszyli misjonarze katoliccy i protestanccy

AZJA

INDIE

POWSTANIE DIPO NEGORO 1825 – 1830

1. Miejsce: Holenderskie Indie Wschodnie

2. Przyczyny
a. Trudna sytuacja autochtonów18
b. Konflikt religijny między Holendrami a ludnością muzułmańską

3. Skutki:
a. Zwycięstwo Holendrów
b. Narzucenie dodatkowych podatków

POWSTANIE SIPAJÓW – 1857 ROK

1. Przyczyny:
a. Nadmierna ingerencja Brytyjczyków w hinduskie:
i. zwyczaje,
ii. religię
iii. system kastowy

2. Skutki:

18 Hinduscy żołnierze będący na służbie Anglików

17
AFRYKA

1. Europejczycy postrzegali ludy afrykańskie jako barbarzyńskie, dzikie i traktowali ich członków jako podludzi

2. W przypadku buntu dokonywano eksterminacji całych grup ludności (np. Leopold II)

KONFLIKT Z BURAMI 19

1. Burowie prowadzili ekspansję terytorialną

a. Początkowo walczyli z plemionami Bantu (np. z Zulusami)
b. W latach 50. XIX wieku rozpoczęli rywalizację z Brytyjczykami

2. 1851 – Burowie tworzą własne państwa, Transwal i Oranię (odkryto tam diamenty i złoto)

3. 1880 – 1881 – I wojna Burska

a. Strony konfliktu:
i. UK
ii. Burowie + Niemcy
b. Zwycięstwo Burów

4. 1899 – 1902 – II wojna burska

a. Strony konfliktu
i. UK
ii. Burowie
b. Podczas tej wojny utworzono pierwsze obozy koncentracyjne, w których Brytyjczycy więzili cywilną
ludność burską
c. Klęska Burów

SUDAN

POWSTANIE MAHDIEGO 1881 – 1899

1. Przyczyny:
a. Ekspansja Brytyjczyków w Egipcie i Sudanie
b. Sprzeciw wobec władzy Brytyjczyków i Egipcjan
c. Utworzenie państwa islamskiego

2. Skutki:
a. Klęska mahdystów
b. Upadek państwa islamskiego

INNE CZĘŚCI ŚWIATA

1. 1898
a. Aneksja Hawajów przez USA
b. USA udział pomocy powstaniu na Kubie → wojna hiszpańsko-amerykańska

19 Burowie – potomkowie holenderskich osadników

19
TECHNIKA

1. Od 1839 – rozwój fotografii

2. 1853: Ignacy Łukasiewicz – lampa naftowa (Austro-Węgry, Polska)

3. 1863: Londyn – pierwsza linia metra (Wielka Brytania)

4. 1864: piece martenowskie

5. 1866: Alfred Nobel – dynamit (Szwecja)

6. 1876: Alexander Graham Bell – aparat telefoniczny / telefon (USA)

7. Thomas Alva Edison (USA)

a. 1879: żarówka elektryczna,
b. fonograf
c. 1882: pierwsza duża elektrownia miejska w Nowym Jorku

8. 1895: August i Louis Lumière – kinematograf (Francja)

9. 1883: Gottlieb Daimler i Carl Benz – samochód z silnikiem benzynowym (Niemcy)

10. 1896: Guglielmo Marconi i Aleksander Popow – radio (Włochy, Rosja)

11. 1900: Ferdynand Zeppelin – sterowiec

12. 1903: Orville i Wilbur Wright – samolot z silnikiem spalinowym (USA)

13. 1908: Henry Ford – pierwsza taśma produkcyjna (USA)

14. 1909: Louis Blériot wykonał pierwszy lot samolotem nad kanałem La Manche

15. Emila Berliner – gramofon

16. Ernst von Siemens – prądnice elektryczne

17. Rudolf Diesel – silnik spalinowy

OGÓLNY ROZWÓJ CYWILIZACYJNY

1. Zygmunt Freud – stworzył psychoanalizę (Austria)

2. Auguste Comte – nadał nazwę socjologii

3. Charles Darwin – teoria ewolucji

4. W miastach zaczęły pojawiać się windy (pierwsza – 1853 r., Nowy Jork) i ruchome schody

5. Louis Pasteur – pasteryzacja

6. Szybka urbanizacja
21
 c. W Izbie Gmin zasiadywali przedstawiciele różnych opcji politycznych

3. Reformy z lat 1867 i 1884

a. Upowszechnienie elektoratu, zwłaszcza o niższe warstwy społeczne
b. Ograniczenie roli Izby Lordów na rzecz Izby Gmin (wybierana w wyborach)

4. 1900 – utworzenie Partii Pracy

a. 1906 – Partia Pracy wprowadza pierwszych posłów do parlamentu
b. Udało im się wprowadzić zmiany na korzyść robotników:
i. 8-godzinny dzień pracy
ii. Powszechny system ubezpieczeń zapewniające opiekę zdrowotną i pracownicze emerytury

SOCJALIZM I ANARCHIZM

Inspiracja: socjalizm utopijny Karola Marksa

SOCJALDEMOKRACJA

1. Postulaty
a. Główne hasło: rewolucja socjalistyczna
b. Upaństwowienie ośrodków produkcji
c. Równouprawnienie
d. Sprawiedliwość społeczna
e. Walka o prawa socjalne
f. Krytyka komunizmu

2. Wywodzi się ze środowiska robotników

3. 1869 – w Niemczech powstaje Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza (pierwsza partia socjaldemokratyczna),

która następnie przekształca się w Socjaldemokratyczną Partię Niemiec (SPD)

4. 1898 – Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji (Rosja)

5. 1900 – Partia Pracy (UK)

REWIZJONIZM / REFORMIZM

1. Zgodny z poglądami Eduarda Bernsteina, który uważał, że walka zbrojna przyniosłaby więcej szkód niż pożytku

2. Skupiali się na:

a. Zmianach w prawie wyborczym
b. Zdobyciu miejsc w parlamencie
c. Reformacji systemu kapitalistycznego w sposób legislacyjny

ANARCHIZM

1. Postulaty:
a. Likwidacja państwa, władzy, własności
b. Zerwanie z tradycją i religią
c. Zorganizowanie dobrowolnych wspólnot, w ramach których funkcjonują wolne jednostki

23
 b. Tożsamość narodowa – najważniejszy element tożsamości każdego człowieka
c. Solidaryzm narodowy24
d. Rozwój oświaty, kultury o charakterze narodowy
e. Pielęgnowanie tradycji

3. Problematyka:
a. Prowadził do niezdrowej rywalizacji między narodami
b. Sprzyjał antysemityzmowi

4. Syjonizm25 – odłam nacjonalizmu

RÓWNOUPRAWNIEIE KOBIET

EMANCYPANTKI

1. Postulaty
a. Dostęp do wykształcenia, zwłaszcza wyższego
b. Zmiany w prawie rodzinnym
c. Równouprawnienie ekonomiczne
d. Prawa wyborcze kobiet

2. Realizacja
a. Pierwsze otworzyły się uniwersytety we Francji, w Szwajcarii, krajach skandynawskich i USA
i. 1906 – Maria Skłodowska-Curie zostaje pierwszą profesorką na Sorbonie
b. Sufrażystki walczyły o prawa wyborcze
i. 1869, Wyoming – kobiety po raz pierwszy otrzymują prawa wyborcze
ii. 1893 – Kolorado

3. Jest to początek feminizmu26

PRZYZNANIE PRAW WYBORCZYCH KOBIETOM – KALENDARIUM

1. 1893 – Nowa Zelandia

2. 1902 – Australia
3. 1906 – Finlandia
4. 1913 – Norwegia
5. 1917 – Kanada, Rosja, Węgry
6. 1918 – Polska
7. 1919 – Szwecja, Austria, Holandia
8. 1920 – Wielka Brytania, USA
9. 1944 – Francja
10. 1971 – Szwajcaria
11. 1976 – Portugalia

24 Przedkładanie interesów narodowych ponad inne cele

25 Nacjonalizm żydowski, według którego, Żydzi powinni dążyć do stworzenia własnego państwa w Palestynie

26 Ruch dążący do równouprawnienia kobiet

25
 Azja ......................................................................................................................................................................................................................... 17
Afryka ..................................................................................................................................................................................................................... 19
Inne części świata ................................................................................................................................................................................................. 19

Postęp naukowy i techniczny ................................................................................................................................ 20

Medycyna.............................................................................................................................................................. 20
Fizyka i chemia..................................................................................................................................................... 20
Technika ............................................................................................................................................................... 21
Ogólny rozwój cywilizacyjny ................................................................................................................................ 21
Nowe ideologie i ruchy społeczne .......................................................................................................................... 22
Demokaratyzacja – Europa Zachodnia ................................................................................................................ 22
Charakterystyka→ ................................................................................................................................................................................................ 22
Powszechne prawo wyborcze w poszczególnych krajach.............................................................................................................................. 22
Wielka Brytania ..................................................................................................................................................................................................... 22
Socjalizm i Anarchizm .......................................................................................................................................... 23
Socjaldemokracja .................................................................................................................................................................................................. 23
Anarchizm ............................................................................................................................................................................................................. 23
Internacjonalistyczna rewolucja robotnicza ..................................................................................................................................................... 24
Chadecja i nacjonalizm ........................................................................................................................................ 24
Chrześcijański ruch społeczny............................................................................................................................................................................ 24
Nacjonalizm .......................................................................................................................................................................................................... 24
Równouprawnieie kobiet ...................................................................................................................................... 25
Emancypantki ....................................................................................................................................................................................................... 25
Przyznanie praw wyborczych kobietom – kalendarium ................................................................................................................................. 25

OD WOJNY KRYMSKIEJ DO ZJEDNOCZENIA WŁOCH

WOJNA KRYMSKA 1853 - 1856

PRZYCZYNY KONFLIKTU

1. Rosja chce zdobyć Bałkany, które należą o imperium osmańskiego

2. Rosja chce wdrożyć ideę panslawizmu1

a. Celem Rosji jest likwidacja imperium osmańskiego, więc wspiera ona
ruchy narodowowyzwoleńcze w Bałkanach

PRZEBIEG WOJNU

1. 1774 – rosyjska flota uzyskuje swobodny dostęp do cieśniny Bosfor i cieśniny

Dardanele

2. 1853
Figure 1: Car Mikołaj I
a. Car Mikołaj I rząda od sułtana:
i. wyłącznego prawa do opieki nad świętymi miejscami chrześcijan w Palestynie

1Ruch kulturalno-polityczny o różnorodnym zabarwieniu politycznym; powstały w Czechach na początku XIX wieku, dążący do wyzwolenia, a
następnie zjednoczenia politycznego, gospodarczego i kulturalnego Słowian.
2
 5. Doszło do zachwiania spójności Świętego Przymierza

6. Odwilż/wiosna posewastopolska3

ZJEDNOCZENIE WŁOCH

BACKGROUND

1. Problemy
a. Austria – podczas kongresu wiedeńskiego otrzymała północne ziemie Włoch
b. Sprzeczne interesy polityczne i gospodarcze państw włoskich
c. Brak tradycji zjednoczonego państwa

2. Atuty
a. Rozwój ruchu risorgimento4

PAŃSTWA WŁOSKIE

1. Królestwo Sardynii (Piemont)

a. podczas Wiosny Ludów
przewodziło w walce z Austrią
b. monarchia konstytucyjna
zapewniająca szerokie swobody
obywatelskie
c. najsilniejsze gospodarczo i
cywilizacyjnie

2. Królestwo Lombardzko-Weneckie

3. Księstwo Parmy

4. Księstwo Modeny

5. Wielkie Księstwo Toskanii

6. Państwo Kościelne

7. Królestwo Obojga Sycylii

POSTACIE

3Określenie okresu w historii Rosji, który nastąpił po klęsce wojsk rosyjskich w wojnie krymskiej, toczonej z Imperium Osmańskim. Nazwa pochodzi
od miasta Sewastopol, które było głównym teatrem walk i symbolem klęski. Okres odwilży przypada na lata 1860-1881. Okres liberalizacji prawa.

4 Ruch społeczny, którego celem było budzenie włoskiej świadomości narodowej i dążenie do utworzenia zjednoczonych i niepodległych Włoch.
4
 b. Ograniczenie posiadłości papieskich do Watykanu
c. Mimo protestów papieża Piasta IX, mieszkańcy Państwa Kościelnego poparli zjednoczenie

ZJEDNOCZENIE NIEMIEC

BACKGROUND

1. Wcześniejsze organizacje międzypaństwowe

a. 1806 – 1815 – Związek Reński (pod przewodnictwem Napoleona I)
b. 1805 – 1866 – Związek Niemiecki (pod przewodnictwem Austrii)
c. 1834 – 1919 – Niemiecki Związek Celny (z inicjatywy i pod
przewodnictwem Prus)
i. 18 państw
ii. Zlikwidowanie barier celnych między tymi państwami

2. Idee jednoczenia niemiec

a. Małe Niemcy – hegemonem w śród państw niemieckich miały być
Prusy, a zjednoczone państwo nie obejmowało Austrii
b. Wielkie Niemcy – zjednoczenie niemiec pod przewodnictwem
Habsburgów

3. Władza w Prusach (1861 i 62)

a. Wilhelm I Hohenzollern – Król Prus (od 1861)
b. Otto von Bismarck – kanclerz Figure 5 Wilhelm I Hohenzollern
i. Konserwatywny polityk
ii. Cel: zjednoczenie Niemiec pod kierunkiem Prus
iii. Polityka zjednoczenia „krwią i żelazem”5
c. Helmuta von Moltke – szef sztabu
i. Jeden z najwybitniejszych strategów XIX wieku

PROCES JEDNOCZENIA

KRYZYS MAŁŻEŃSKI AUSTRII I PRUS

1864 – KONFLIKT Z DANIĄ

1. Strony:
a. Dania
b. Austria i Prusy

2. Przyczyny:
a. spór o Duńskie księstwa (zajęte w połowie XIX wieku) zamieszkiwane
przez Niemców – Szlezwik i Holsztyn
b. Bismarck chciał przeszkolić swoją armię i osłabić międzynarodową
pozycję Austrii

3. Skutki:
a. Prusy otrzymały Szlezwik Figure 6 Otto von Bismarck

5 niem. Blut und Eisen; zjednoczenie z wykorzystaniem siły militarnej

6
 1. 1870 (wypowiedzenie wojny przez Francuzów) – 10.05.1871 (pokój we Frankfurcie)

2. Przyczyny
a. Napoleon III uważał się za protektora katolickich krajów południowo-niemieckich
b. Bismarck chcąc zjednoczyć wszystkie państwa niemieckie, potrzebował odebrać Francji wpływy w
państwach południowych
c. Depesza emska6

3. Przebieg
a. 1870 – wypowiedzenie wojny przez Francję
b. 02.09.1870 – kapitulacja twierdzy Sedan, w której ze względu na przewagę Prusaków, zamknęli się
Francuzi
c. 10.1870 – zdobycie (przez Prusaków) twierdzy Metz
d. 18.01.1871 – ogłoszenie w Wersalu powstania II Rzeszy niemieckiej pod berłem cesarskim Wilhelma I;
była to federacja:
i. 22 państw, które zachowały pewną autonomię
ii. Wolnych miast
iii. Przyłączonej Alzacji i Lotaryngii
e. 10.05.1871 – pokój francusko-niemiecki we Frankfurcie
i. Francja traci Alzację i Lotaryngię
ii. Francja musi zapłacić reparacje wojenne

ÇA VA EN FRANCE ?

1. Po serii porażek parlament francuski ogłosił detronizację cesarza i

wprowadził republikę, a rząd objął Louis Adolphe Thiers

2. Rząd Louisa Adolphe’a Thiersa przyjął wstępne (bardzo upokarzające

Francuzów) warunki pokoju

3. REWOLUCJA!!! Robotnicza
a. Nowy rząd – Komuna Paryska (ugrupowanie stworzone przez
przywódców licznych odłamów stronnictw lewicowych); istniał 72 dni
(18.03 – 28.05.1871)
b. Szereg radykalnych reform ustrojowych i społecznych:
i. Obowiązkowa, bezpłatna edukacja
ii. Pełne równouprawnienie kobiet
Figure 7 Louis Adolphe Thiers
iii. Kontynuacja wojny z Prusami (chęci nie czyny)
iv. Obywatelska armia
v. Kontrola nad zakładami pracy → pracownicy zakładów
f. Opanowali Paryż; reszta kraju – rząd Thiersa
g. Komunardzi zostali pokonani przez wojsko Francuskie wspierane przez Bismarcka

4. Obalenie i ukaranie komunardów (członków Komuny Paryskiej)

a. Republika jednak trwa!

6 Depesza wysłana przez króla Wilhelma I Hohenzollerna do kanclerza Otto von Bismarcka, w której poinformował go o żądaniu cesarza Francji –
Napoleona III, by nie udzielić poparcia pruskiego kandydata do korony hiszpańskiej. Bismarck upublicznił skrót wiadomości od króla, jednak
sformułowany w taki sposób, że jej wydźwięk i okoliczności zostały odebrane jako obraźliwe przez Francuzów.
8
 1. Lata rządów: 1817 – 1825

2. Doktryna Monroego
a. Polityka izolacjonizmu
i. Nieingerowanie USA w sprawy europejskie
ii. Eliminacja konkurencji europejskiej (zwłaszcza brytyjskiej) w
regionie

ROZWÓJ TERYTORIALNY

1. 1803 – Luizjana; kupiona od Francji

2. 1819 – Floryda; kupiona od Hiszpani Figure 8 James Monroe

3. 1846 – granica z Kanadą wytyczona według 49 równoleżnika

4. 1848 – północny Meksyk i Kalifornia; wygrana podczas wojny z Meksykiem (1846-48)

5. 1853 – terytorium w rejonie górnej Rio Grande; kupione od Meksyku

6. 1867 – Alaska; kupiona od Rosji

7. 1959 – Hawaje; anektowane w 1898

WOJNA SECESYJNA

GENEZA

1. Podział gospodarczy USA:

a. Przemysłowa północ
i. Gęsto zaludnione (22 mln)
ii. Bogate w surowce naturalne
iii. Rozwinięty przemysł wydobywczy, włókienniczy, metalurgiczny
iv. Silna urbanizacja
v. Rozwinięta komunikacja (linie kolejowe)
vi. Mentalność: liberalizm, przedsiębiorczość
10
 iii. Alabama
iv. Floryda
v. Georgia
vi. Luizjana
vii. Teksas
viii. Wirginia (W9)
ix. Tennessee (W)
x. Arkansas (W)
xi. Karolina Północna (W)
g. Walczą o:
i. Zachowanie niewolnictwa
ii. Umocnienie systemu federalnego
h. Atuty: Figure 9 Jefferson Davis

i. Liczniejsza i lepiej wyszkolona armia

2. Stany Zjednoczone / Unia / unioniści / jankesi

a. Prezydent: Abraham Lincoln
b. Stolica: Waszyngton
c. Dowódca armii: Ulysses Grant
d. Stany północne (23)
e. Walczą o:
i. Zniesienie niewolnictwa
ii. Umocnienie władzy centralnej
f. Atuty:
i. Bogatsza
ii. Ma większe zaplecze ludnościowe

PRZEBIEGWOJNY

1. 04.1861 – konfederacja atakuje Fort Sumter (unijny fort, leżący nad

Atlantykiem); początek wojny secesyjnej
Figure 10 Robert Lee

2. Początek:
a. Przewagę mieli konfederaci
b. 1862 – Robert Lee zostaje głównodowodzącym armii Południa

3. 1863 – Lincoln ogłasza dekret o zniesieniu niewolnictwa w stanach południowych

a. Konfederacja go nie uznaje
b. Od tego momentu wojna decyduje nie tylko o jedności państwa, ale też
o kwestiach społecznych i gospodarczych
c. Armia północna się wzmacnia (wstępują do niej wyzwoleni niewolnicy)

4. Etap środkowy:
a. Obie strony decydują się na powszechny pobór do wojska, wpłynęło to
na liczebność armii:
i. armia północna – 2 mln żołnierzy
ii. armia południowa – 1 mln żołnierzy
b. Północ (dysponująca flotą) blokuje porty atlantyckie
c. Fabryki północne zwiększają produkcję uzbrojenia

Figure 11 Abraham Lincoln

9 Tylko w trakcie wojny

12
 4. Szybko postępująca industrializacja i rozwój rolnictwa

EKSPANSJA KOLONIALNA

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY

1. Metropolie11
a. Mocarstwa europejskie
b. Stany Zjednoczone
c. Japonia

2. Kolonie12
a. Większość państw afrykańskich

3. Protektoraty13
a. Np. Egipt

4. Półkolonie14
a. Chiny
b. Persja

5. Dominia15
a. Kanada
b. Nowa Zelandia
c. Australia

PRZYCZYNY EKSPANSJI KOLONIALNEJ

PRZYCZYNY EKONOMICZNE

1. Potrzeba zdobywania nowych ziem, bogactw naturalnych i rynków zbytu dla towarów

2. Dążenie do opanowania szlaków handlowych

3. Konieczność pozyskania taniej siły roboczej

4. Polityka kolonialna kompanii handlowych, plantatorów i przemysłowców

5. Konieczność zdobycia dochodów dla metropolii (rywalizacja między mocarstwami)

11 Kraj macierzysty

12 Państwa całkowicie podporządkowane krajom macierzystym

13Jedna z form zależności politycznej, w której państwo posiadające własny ustrój uzależnione jest w swej polityce od państwa silniejszego
(protektora).

14 Formalnie niepodległe państwo uzależnione gospodarczo od metropolii

15Forma ustrojowa istniejąca w ramach imperium brytyjskiego, stanowiąca formę pośrednią między samorządną kolonią a suwerennym państwem, z
czasem ewoluująca w stronę suwerenności.

14
 5. Lata 70. / 80. XIX wieku – początek polityki imperializmu16
a. Cecil John Rhodes – zasłużony zdobywca kolonii w Afryce Wschodniej

6. 1883 – pierwsza kolonia niemiecka, Niemiecka Afryka Południowo-Zachodnia (Namibia)

7. 1884 - 1885 – konferencja berlińska17

8. Potęgi kolonialne:
a. Francja !!
b. Wielka Brytania !!
c. Belgia
d. Portugalia
e. Hiszpania
f. Włochy
g. Niemcy

KOLONIALIZM W AZJI

KTO SIĘ OPARŁ KOLONIALIZACJI?

1. Chiny
a. Władze Chin (mandżurska dynastia Qing) prowadziły politykę izolacji
b. 1841 – pierwsza wojna opiumowa
i. Przegrana Chin
ii. Chiny zostały zmuszone do otwarcia portów (dla Brytyjczyków, Francuzów i Amerykanów) i
odstąpienia Brytyjczykom Hong Kongu

2. Japonia
a. Zmuszona do otwarcia portów dla Europejczyków i Amerykanów
b. Po wyjściu z izolacji Japończycy przeprowadzili szybką i głęboką modernizację, by wkrótce samemu
rozpocząć kolonizowanie Azji

INDIE I INDOCHINY

1. Indie – „perła w koronie brytyjskiej”; największa i najludniejsza kolonia brytyjska

a. 1765 – brytyjska Kompania Wschodnioindyjska przejmuje kontrolę nad wschodnią częścią Półwyspu
Indjskiegp
b. Następnie Brytyjczycy przejmują treny sięgające po
i. Himalaje
ii. Birmę
iii. Część dzisiejszego Pakistanu
c. Lata 50. XIX wieku – całe Indie podlegają Wielkiej Brytanii

2. Indochiny – kolonia francuska

a. Kolonizacje rozpoczęto od wysłania wojska, które miało chronić miejscowych katolików
b. 1887 – utworzenie Związku Indochińskiego, w składzie:
i. Wietnam
ii. Laos

16 Wyścig kolonialny

17 Konferencja, na której podzielono Afrykę „za pomocą linijki”; zwołano ją ze względu na ambicje rosnących w potęgę Niemiec
16
 a. Represje
b. Klęska powstańców
c. Centralizacja władzy
d. Pozostawienie podziału kastowego
e. Mniejsza ingerencja kolonizatorów w lokalne tradycje

CHINY

I WOJNA OPIUMOWA 1839 – 1841

1. Przyczyny:
a. Ingerencja UK w wewnętrzne sprawy Chin
b. Sprzeciw władz chińskich wobec sprowadzania opium

2. Skutki
a. Klęska Chin
b. Otwarcie portów dla obcych statków
c. Strefy wpływów mocarstw Europejskich w Chinach
d. Oddanie Hongkongu Brytyjczykom

POWSTANIE TAJPINGÓW 1851 – 1864

1. Przyczyny:
a. Opór wobec władzy uległej kolonizatorom
b. Opór wobec nierówności społecznej

2. Skutki:
a. Osłabienie Chin
b. Wielkie straty w ludziach
c. Rozszerzenie wpływów mocarstw europejskich

POWSTANIE BOKSERÓW 1899 – 1901

1. Przyczyny
a. Polityka mocarstw kolonialnych, które ingerowały w sprawy Chin
b. Chęć modernizaci państwa

2. Chiny pod całkowitą kontrolą mocarstw, wzmożona chrystianizacja Chin

WIETNAM

RUCH CZARNYCH FLAG, LATA 80. XIX WIEKU

1. Przyczyny
a. Kolonizacja francuska
b. Wspieranie przez Francuzów dotąd dyskryminowanych wyznawców katolicyzmu
2. Skutki
a. Stłumienie ruchy
b. Zbrojna pacyfikacja Wietnamu
18
 i. Pokonana Hiszpania oddaje USA Filipiny i Puerto Rico
ii. Kuba staje się półkolonią amerykańską
iii. 1903 – USA zakłada bazę wojskową w Guantànamo (Kuba)

2. 1904 – wojna japońsko-rosyjska

POSTĘP NAUKOWY I TECHNICZNY

MEDYCYNA

1. 1796: Edward Jenner – szczepionka przeciwko ospie

2. 1820: Pierre Joseph Pelletier – lek przeciwko malarii (chinina)

3. 1882 – 1883: Robert Koch – prątki gruźlicy, zarazki cholery

4. 1885: Louis Pasteur – szczepionka przeciwko wściekliźnie i cholerze

5. 1890: surowica odpornościowa przeciw błonicy i tężcowi

6. 1894: Edmund Biernacki – zjawisko zróżnicowania tempa opadania czerwonych krwinek w zależności od rodzaju
schorzenia

7. 1895: Wilhelm Roentgen – promienie X

8. 1908, 1914: Kazimierz Funk – termin „witamina”, wydzielenie witaminy B

9. Gregor Mendel – podstawy genetyki

10. Iwan Pawłow – fizjologia i odruchy warunkowe

FIZYKA I CHEMIA

1. Jean Bernard Foucault – pomiar prędkości światła, badanie ruchu obrotowego Ziemi

2. James Maxwell, Heinrich Hertz – teoria elektromagnetyzmu

3. Max Planck – teoria kwantów

4. Ernest Rutherford – promieniowanie alfa i beta, istnienie jądra atomowego

5. Albert Einstein – ogólna teoria względności, kwantowa teoria promieniowania

6. Dmitrij Mendelejew – układ okresowy pierwiastków

7. Antoine Henri Becquerel – promieniotwórczość

8. Maria Skłodowska-Curie i Pierre Curie – polon i rad

9. Karol Olszewski i Zygmunt Wróblewski – skroplenie składników powietrz: tlenu i azotu

20
NOWE IDEOLOGIE I RUCHY SPOŁECZNE

DEMOKARATYZACJA – EUROPA ZACHODNIA

CHARAKTERYSTYKA→

1. Przekształcenie się społeczeństwa feudalnego w społeczeństwo industrialne

2. Wzrost aktywności politycznej różnych grup społecznych (robotników, inteligencji, burżuazji)

3. Rozszerzenie praw obywatelskich, w tym praw wyborczych

4. Znoszenie cenzusu majątkowego → wprowadzenie wyborów powszechnych

5. Kształtowanie się systemu partyjnego; działalność:

a. związków zawodowych,
b. stowarzyszeń,
c. partii politycznych,
d. organizacji

6. Upowszechnienie idei liberalnych, socjalistycznych, narodowych

7. Rozwój prasy i agencji informacyjnych

8. Odchodzenie od absolutyzmu, rozwój koncepcji parlamentów i trójpodziału władzy

POWSZECHNE PRAWO WYBORCZE W POSZCZEGÓLNYCH KRAJACH

1. 1848 – Francja

2. 1871 – Niemcy

3. 1884/5 – Wielka Brytania

4. 1893 – Belgia

5. 1905 – Norwegia

6. 1906 – Finlandia

7. 1908 – Austria

8. 1909 – Szwecja

WIELKA BRYTANIA

1. Podstawa życia publicznego – wolność słowa

2. Background:
a. Różnorodne i otwarte społeczeństwo, złożone również z emigrantów politycznych
b. Od końca XVII w. – monarchia parlamentarna
22
INTERNACJONALISTYCZNA REWOLUCJA ROBOTNICZA

1. Idea wynikająca z:
a. Przeświadczeniu o zbliżającym się upadku kapitalizmu
b. Chęci przeprowadzenia międzynarodowej rewolucji, która miała doprowadzić do przejęcia władzy przez
robotników
c. Przeświadczenia, że idea internacjonalizmu20 przeważy nad dążeniami narodowymi

2. 1894 – powstanie Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników / I Międzynarodówki (znak solidarności z

polskim powstaniem styczniowym)

3. 1876 – rozwiązanie I międzynarodówki, ze względu na zbyt duże podziały wewnętrzne

a. Spór między anarchistami i częścią socjalistów, a marksistami w sprawie celów i metod działania
organizacji

4. 1889 – II Międzynarodówka
a. Nie udało się stworzyć spójnej organizacji, ze względu na konflikt między marksistami a reformistami

CHADECJA I NACJONALIZM

CHRZEŚCIJAŃSKI RUCH SPOŁECZNY

1. Zainicjowany przez papieża Leona XIII

2. 1891 – ogłoszenie encykliki Rerum novarum21

a. Krytyka idei socjalistycznych, komunistycznych i liberalnych (skojarzenia z rewolucją francuską)
b. Największe zagrożenie: komunistyczna walka klas

3. Postulaty:
a. Solidaryzm społeczny22 (odpowiedź na indywidualizm)
b. Poszanowanie godności człowieka
i. Apelacja do rządzących i właścicieli fabryk o poprawę warunków pracy robotników
ii. Potępienie wyzysku robotników
c. Sprawiedliwość społeczna
d. Korporacjonizm23

4. Z chrześcijańskiego ruchu społecznego wykształciła się chrześcijańska demokracja (chadecja)

NACJONALIZM

1. Narodził się z trwającego w Europie okresu ‘walk’ o kwestie narodowe

2. Postulaty:
a. Państwa o charakterze narodowym

20 Idea międzynarodowej współpracy i przyjaźni między narodami

21 Z łac. ‘rzeczy nowych’

22 Współdziałanie różnych grup społecznych dla dobra ogółu

23 Współpraca pracodawców i pracowników danych branż

24