CAÙC PHÖÔNG PHAÙP

TOÁI ÖU ÑA MUÏC TIEÂU

Giaûng vieân: PSG.TS. HOÀ THANH PHONG

1
Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 NOÄI DUNG

* Giới thiệu
* Phương pháp Một hàm mục tiêu
* Phương pháp mục tiêu toàn cục
* Phương pháp Quy hoạch thỏa hiệp (Compromise
programming)
* Phương pháp Qui hoạch Mục tiêu (Goal Programming)
* Phương pháp Quy hoạch De Novo (DeNovo
programming)

2
Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 GIÔÙI THIEÄU
Bài toán tổng quát tối ưu đa mục tiêu:
𝑀𝑎𝑥 𝑀𝑖𝑛 𝑍1 = 𝑓1 (𝑋)
𝑀𝑎𝑥 𝑀𝑖𝑛 𝑍2 = 𝑓2 (𝑋)
...
𝑀𝑎𝑥 𝑀𝑖𝑛 𝑍𝐾 = 𝑓𝐾 𝑋
Subject to:
𝑔𝑖 𝑋 ≤ 0; 𝑖 = 1,2, … . , 𝑚

- Chúng ta sẽ chuyển các bài toán về cùng loại Max hay Min.
- Tất cả các hàm thể hiện những mục tiêu khác nhau trong
cùng tổ chức, sẽ nhận một tập ràng buộc chung.

3
Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 PHƯƠNG PHÁP MỘT HÀM MỤC TIÊU
(SINGLE OBJECTIVE APPROACH)

* Trong cách tiếp cận này, lời giải tìm được bằng
cách tối ưu hóa một hàm mục tiêu (hàm quan
trọng nhất) và biến đổi (K – 1) hàm còn lại
thành ràng buộc.

* Việc biến đổi này được thực hiện bằng cách xác
định giá trị cao nhất (hoặc thấp nhất) có thể đạt
được của các hàm mục tiêu còn lại và đặt chúng
vào vế phải

4
Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 PHƯƠNG PHÁP MỘT HÀM MỤC TIÊU
(SINGLE OBJECTIVE APPROACH)

Max Min 𝑍1 = 𝑓1 𝑋
Sub. To:
𝑔𝑖 𝑋 ≤ 0; 𝑖 = 1,2, . . . , 𝑚 ; ràng buộc nguyên thủy
𝑓𝑒 𝑋 ≥ 𝑍𝑒′ ; 𝑒 = 2,3, . . . , 𝑘; ràng buộc thêm.

Với 𝑍𝑒′ là mức độ thấp nhất mà fe 𝑋 phải đạt được.

5
Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 PHƯƠNG PHÁP MỘT HÀM MỤC TIÊU
(SINGLE OBJECTIVE APPROACH)

Ñoâi khi khoâng coù lôøi giaûi khaû thi

(infeasible solution).
(Vuøng lôøi giaûi khoâng khaû thi)

f2(x) > z2*

f2(x) = z2*
f1(x) = z*
1

x 3*
VuøngVuø
lôøni ggiaû
lôøii giaû
khaû i
thi ban
khaû thi ñaà
banuñaàu

f3(x) > z3*

(Vuøng lôøi giaûi khoâng khaû thi)

6
Baøi toaùn Hình
toái öu ña8.1
muïcMoä
tieâut tröôøngPGS.TS.
hôïp khoâ
HOÀnTHANH
g toàn taïPHONG
i vuøng lôøi giaûi khaû thi
 PHÖÔNG PHAÙP MUÏC TIEÂU TOAØN CUÏC
(GLOBAL CRITERION METHOD)

- Ý nghĩa: khi không thể tìm được một điểm

chung thỏa mãn toàn bộ các yêu cầu thì chúng
ta cố gắng cực tiểu độ lệch đến các điểm tối ưu
cục bộ.

- Phương pháp này xây dựng một hàm mục tiêu

toàn cục là cực tiểu hóa tổng các độ lệch của
mỗi hàm mục tiêu đến giá trị tối ưu cục bộ của
mỗi hàm

7
Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 PHÖÔNG PHAÙP MUÏC TIEÂU TOAØN CUÏC
(GLOBAL CRITERION METHOD)

Baøi toaùn trôû thaønh:

𝑘
𝑓𝑒 (𝑋 ∗ ) − 𝑓𝑒 (𝑋) 𝑝
𝑀𝑖𝑛 𝐹 = ෍ 𝑋 ≥ 0
𝑓𝑒 (𝑋 ∗ )
𝑒=1
Sub. to:
𝑔𝑖 (𝑋) ≤ 0; 𝑖 = 1,2, . . . , 𝑚
Vôùi: 𝑓𝑒 (𝑋 ∗ ) giaù trò toái öu cuûa HMT fe(X) taïi X*.

𝑓𝑒 (𝑋) HMT thöù e ban ñaàu

p ñoä quan troïng cuûa caùc HMT.
- p = 1: Caùc HMT quan troïng nhö nhau
- p caøng lôùn thì ñoä leäch caøng lôùn caøng quan troïng
Thöôøng choïn p = 2
8
Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 PHÖÔNG PHAÙP MUÏC TIEÂU TOAØN CUÏC
(GLOBAL CRITERION METHOD)

Phương pháp mục tiêu toàn cục

- Bước 1: Giải riêng lẽ các bài toán QHTT cho
từng hàm mục tiêu để tìm giá trị tối ưu cục bộ.
- Bước 2: Thành lập ma trận khoảng cách (ma
trận quyết định).
- Bước 3: Thành lập hàm mục tiêu tổng thể và
giải. Đánh giá lời giải.

9
Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 PHÖÔNG PHAÙP MUÏC TIEÂU TOAØN CUÏC
(GLOBAL CRITERION METHOD)

Thí duï 1 Giaûi baøi toaùn sau baèng phöông phaùp

muïc tieâu toaøn cuïc

𝑀𝑎𝑥 𝑓1 𝑋 = 0.8 𝑥1 + 2𝑥2

𝑀𝑎𝑥 𝑓2 𝑋 = 𝑥1 + 𝑥2

Sub to:
2𝑥1 + 3𝑥2 ≤ 12;
𝑥1 + 4𝑥2 ≤ 12;

10
Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 PHÖÔNG PHAÙP MUÏC TIEÂU TOAØN CUÏC
(GLOBAL CRITERION METHOD)

Böôùc 1:
* Haøm f1(X) - ñaây laø baøi toaùn QHTT.
Lôøi giaûi toái öu laø:
B: (x1, x2) = (2.4, 2.4); f1(X*) = 6.72
* Haøm f2(X): x2
f2
Lôøi giaûi toái öu laø (0, 6)

C: (x1, x2) = (6, 0)

(0, 4)
f2(X*) = 6 (0, 3)
A
(0, 2,4)
B
f1

x1

0 (2,4, 0) (6, 0) (12, 0)

11
Hình 8.2 Minh hoïa phöông phaùp muïc tieâu toaøn cuïc trong ví du
Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 PHÖÔNG PHAÙP MUÏC TIEÂU TOAØN CUÏC
(GLOBAL CRITERION METHOD)

* Bước 2: Ma trận khoảng cách

𝑋1∗ 𝑋2∗
𝑓1 (𝑋) 6.72 4.8 Giá trị 𝑓1 (𝑋) tại 𝑋1∗ là 6.72, tại 𝑋2∗
là 4.8
𝑓2 (𝑋) 4.8 6.0 Giá trị 𝑓2 (𝑋) tại 𝑋1∗ là 4.8, tại 𝑋2∗
là 6.0

12
Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 PHÖÔNG PHAÙP MUÏC TIEÂU TOAØN CUÏC
(GLOBAL CRITERION METHOD)

Böôùc 3: Tìm lôøi giaûi

Vôùi p = 1; Baøi toaùn trôû thaønh
6.72− 0.8 𝑥1 +2𝑥2 6−𝑥1 −𝑥2
𝑀𝑖𝑛 𝐹𝑝=1 = +
6.72 6
= 2 − 0.2857𝑥1 − 0.4643𝑥2

Sub. To:
2𝑥1 + 3𝑥2 ≤ 12
𝑥1 + 4𝑥2 ≤ 12

Ñaây laø baøi toaùn QHTT, lôøi giaûi toái öu laø ñieåm B.

13
Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 PHÖÔNG PHAÙP MUÏC TIEÂU TOAØN CUÏC
(GLOBAL CRITERION METHOD)

• Vôùi p = 2
Baøi toaùn trôû thaønh
2 2
6,72 − 0,8𝑥1 + 2𝑥2 6 − 𝑥1 − 𝑥2
𝑀𝑖𝑛 𝐹𝑝=2 = +
6,72 6

vôùi cuøng caùc raøng buoäc nhö treân.

Ñaây laø baøi toaùn QH phi tuyeán.
Lôøi giaûi tìm ñöôïc:
Điểm D: (3.58, 1.61)
𝑓1∗ 𝑋 = 6.09 và 𝑓2∗ (𝑋) = 5.19

14
Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 PHÖÔNG PHAÙP QUY HOAÏCH THOÛA HIEÄP
(COMPROMISE PROGRAMMING)
Tác giả Milan Zeleny (1973, 1974, 1982).
* So sánh khoảng cách giữa những điểm “hiệu quả” đến các điểm
“lý tưởng”.
* Điểm “lý tưởng” những điểm nằm trên đường chéo của ma trận
khoảng cách là điểm đạt trị tốt nhất cho mọi hàm mục tiêu.
𝑋1∗ 𝑋2∗ ... 𝑋𝑗∗ ... 𝑋𝐾∗
𝑓1 𝒇∗𝟏 𝑓12 𝑗
𝑓1 𝑓1𝐾
𝑓2 𝑓21 𝒇∗𝟐 ... 𝑗
𝑓2 ... 𝑓2𝐾
...
𝑓𝑗 𝑓𝑗1 𝑓12 𝒇∗𝒋 𝑓𝑗𝐾
...
𝑓𝐾 𝑓𝐾1 𝑓𝐾2 ... 𝑓𝐾2 ... 𝒇∗𝑲
15
Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 PHƯƠNG PHÁP QUY HOẠCH THỎA HIỆP (DUNG HÒA)
(COMPROMISE PROGRAMMING)

Cho một điểm lý tưởng 𝑋 ∗ (𝑋1∗ , 𝑋2∗ ,…, 𝑋𝑛∗ ), khoảng cách p-
chiều từ các điểm 𝑋𝑙 (𝑋𝑙1 , 𝑋𝑙2 , ..., 𝑋𝑙𝑛 ) khác đến điểm này
được định nghĩa như sau
1
𝑛 𝑝
𝑑𝑝 = ෍ 𝑤𝑖 (𝑋𝑖∗ − 𝑋𝑙𝑖 ) 𝑝

𝑖=1
Lưu ý:
- khi 𝑝 → ∞, 𝑑∞ = 𝑀𝑎𝑥( 𝑤𝑖 (𝑋𝑖∗ − 𝑋𝑙𝑖 ) )
- khi p =2, ta có khoảng cách Euclide bình thường.
- 𝑤𝑖 trọng số đặt cho từng điểm.

16
Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 PHÖÔNG PHAÙP QUY HOAÏCH THOÛA HIEÄP
(COMPROMISE PROGRAMMING)

Trong quy hoaïch thoûa hieäp haøm muïc tieâu

ñöôïc ñònh nghóa nhö sau:
min
1/𝑝
𝑝
𝑓 ∗ − 𝑓 (𝑋) 𝑙 𝑙
𝑑𝑝 = ෍ 𝑤𝑙 .
𝑓𝑙∗
𝑙=1
trong ñoù:
- troïng soá cho töøng haøm
𝑤𝑙
𝑓𝑙∗ - nhöõng ñieåm toái öu rieâng cho
töøng haøm muïc tieâu.

17
Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 PHÖÔNG PHAÙP QUY HOAÏCH THOÛA HIEÄP
(COMPROMISE PROGRAMMING)

Ví duï Cho hai HMT cuøng cöïc ñaïi hoùa nhö sau:
max
x2
f1(X) = 5x1 – 2x2 7 f1(x)
f2(X) = –x1 + 4x2 6
Sub. to 5 f2(x)
- x1 + x2  3 4

x1 + x2  8 3

x1  6 2
d1
x2  4 1

x1, x2  0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 x1

Hình 8.4 Minh hoïa cho ví duï 9.218

Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 PHÖÔNG PHAÙP QUY HOAÏCH THOÛA HIEÄP
(COMPROMISE PROGRAMMING)

Giaûi rieâng leû max f1(X) vaø max f2(X) ta ñöôïc caùc ñieåm
toái öu vaø giaù trò haøm muïc tieâu laàn löôït laø:
𝑋1∗ = 6, 0 , 𝑍1∗ = 30; 𝑋2∗ = 1, 4 , 𝑍2∗ = 15
Ñieåm lyù töôûng laø L, ñeå xaùc ñònh ñieåm naøy ta löu yù
taïi L:
5x1 – 2x2 = 30
vaø –x1 + 4x2 = 15 hay
𝐿 (𝑥1∗ =8.33; 𝑥2∗ = 5.83)
Roõ raøng ñieåm L laø ñieåm lyù töôûng, noù laøm cho caû
hai haøm muïc tieâu ñeàu cöïc ñaïi nhöng laïi naèm ngoaøi
vuøng lôøi giaûi khaû thi.

19
Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 PHÖÔNG PHAÙP QUY HOAÏCH THOÛA HIEÄP
(COMPROMISE PROGRAMMING)

AÙp duïng phöông phaùp qui hoaïch thoûa hieäp vôùi p

= 1 vaø cho troïng soá baèng nhau cho hai haøm
muïc tieâu:
0,5 × [30 − (5𝑥1 − 2𝑥2 )] 0,5 × [15 − (−𝑥1 + 4𝑥2 )]
mindp = 1 = +
30 15
Sub. to
- x1 + x2  3;
x1 + x2  8
x1  6;
x2  4
lôøi giaûi nhaän ñöôïc laø Xopt = (4, 4) khi ñoù Z1 = 12;
Z2 = 12 vaø
d = 0.4
20
Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 QUY HOAÏCH DE NOVO

Cuõng do Zeleny phaùt trieån (1982, 1986),

phöông phaùp qui hoaïch De NOVO ñeà
nghò moät caùch nhìn khaùc cho heä thoáng:
“thay vì coá gaéng toái öu hoùa moät heä
thoáng coù saün, ta haõy thieát keá moät heä
thoáng toái öu treân heä thoáng coù saün
naøy...”

21
Baøi toaùn toái öu ña muïc tieâu PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
 A MODM PROBLEM
x2 Z1 = f 1 (x)
Z2 = f 2 (x) I

(2, 3) (4, 3)
3
B(5,2)

(0, 1)
A
0 (5,0) x1

Lời giải hiệu quả: các đoạn trên đa giác từ A đến B. 22

 A(0,1) B(5,2)
Z1 1 -8 I
Z2 1 12

23

23
 DENOVO PROGRAMMING

Original budget: $100

Unit Cost:
$2 /each
$3 /each
$1 /each
$4 /each

Total Cost = 1x2 + 7x3 + 5x1 + 3x4 = 40

24
DE NOVO PROGRAMMING

Solution:
X1 = 2.75
X2 = 6.5
b1 = 3.75
b2 = 9.25
b3 = 2.75
b4 = 6.5

25
DE NOVO PROGRAMMING

Solution:
X1 = 0
X2 = 11.11
b1 = 11.11
b2 = 11.11
b3 = 0
b4 = 11.11
b5 = 11.11
b6 = 11.11
26