Compilation Filipino10 Q4 Weeks1to4-1

10
Filipino
Ika-apat na Markahan
Modyul 1 to 4
Paunang Salita
Ang Self-Learning Module o SLM na ito ay maingat na inihanda

para sa ating mag-aaral sa kanilang pag-aaral sa tahanan. Binubuo
ito ng iba’t ibang bahagi na gagabay sa kanila upang maunawaan ang
bawat aralin at malinang ang mga kasanayang itinakda ng kurikulum.
Ang modyul na ito ay may inilaang Gabay sa Guro/Tagapagdaloy na

naglalaman ng mga paalala, pantulong o estratehiyang magagamit ng
mga magulang o kung sinumang gagabay at tutulong sa pag-aaral
ng mga mag-aaral sa kani-kanilang tahanan.
Ito ay may kalakip na paunang pagsusulit upang masukat ang

nalalaman ng mag-aaral na may kinalaman sa inihandang aralin. Ito ang
magsasabi kung kailangan niya ng ibayong tulong mula sa tagapagdaloy o
sa guro. Mayroon ding pagsusulit sa bawat pagtatapos ng aralin upang
masukat naman ang natutuhan. May susi ng pagwawasto upang makita
kung tama o mali ang mga sagot sa bawat gawain at pagsusulit.
Inaasahan namin na magiging matapat ang bawat isa sa paggamit nito.
Pinapaalalahanan din ang mga mag-aaral na ingatan ang SLM na ito

upang magamit pa ng ibang mangangailangan. Huwag susulatan o
mamarkahan ang anumang bahagi ng modyul. Gumamit lamang ng
hiwalay na papel sa pagsagot sa mga pagsasanay.
Hinihikayat ang mga mag-aaral na makipag-ugnayan agad sa

kanilang guro kung sila ay makararanas ng suliranin sa pag-unawa sa mga
aralin at paggamit ng SLM na ito.
Sa pamamagitan ng modyul na ito at sa tulong ng ating mga

tagapagdaloy, umaasa kami na matututo ang ating mag-aaral kahit wala
sila sa paaralan.
Department of Education
Republic of the Philippines
Region III
DIVISION OF GAPAN CITY
Don Simeon Street, San Vicente, Gapan City
Filipino 10
Ika-apat na Markahan
Modyul 1:
Ang Kaligirang Kasaysayan
ng El Filibusterismo
Self-Learning Module
1
Filipino-Ikasampung Baitang
Alternative Delivery Mode
Ika-apat na Markahan–Modyul 1: Ang Kaligirang Kasaysayan ng El Filibusterismo
Unang Edisyon, 2021
Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon
ng karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito
ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay
ang pagtakda ng kaukulang bayad.
Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand
name, tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito
ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at
mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito ay
kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.
Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa

anomang paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon - Pampaaralang Pansangay ng Lungsod Gapan

Tagapamanihala: Alberto P. Saludez, PhD
Pangalawang Tagapamanihala: Josie C. Palioc, PhD
Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat: Bernadeth D. Magat
Editor: Dulce M. Esteban
Tagasuri ng Nilalaman: Marie Ann C. Ligsay, PhD, Kenneth C. Salvador,
Jocelyn M. Mateo
Tagasuri ng Wika: Marie Ann C. Ligsay, PhD, Everlyn S. Pascual,
Jocelyn S. Pablo
Tagasuri ng Disenyo
at Balangkas: Glehn Mark A. Jarlego
Tagaguhit: Jeiyl Carl G. Perucho
Tagalapat: Bernadeth D. Magat
Tagapamahala: Salome P. Manuel, PhD
Alexander F. Angeles, PhD
Rubilita L. San Pedro
Inilimbag sa Pilipinas ng Kagawaran ng Edukasyon – Rehiyon III –

Pampaaralang Pansangay ng Lungsod Gapan
Office Address: Don Simeon St. San Vicente, Gapan City, Nueva Ecija
Telefax: (044)-486-7910
E-mail Address: gapan.city@deped.gov.ph
2
Paunang Salita






sila sa paaralan.
3
Alamin
Ang modyul na ito ay inihanda upang magkaroon ka ng kabatiran kung

paano nabuo ang ikalawang nobela ni Dr. Jose Rizal, ang El Filibusterismo.
Matutunghayan mo rin ang mga paghihirap at sakripisyong kaniyang
pinagdaanan upang maisulat, matapos, at maipalimbag ang obra maestrang
sinasabing gumising sa diwang makabayan ng mga Pilipino noong panahon
ng pananakop ng mga Kastila. Inaasahan ding magkakaroon ka ng
inspirasyon mula sa araling ito upang higit mo pang malinang ang iyong
pagmamahal para sa sariling bayan.
Sa pagtatapos ng modyul na ito, ikaw ay inaasahang malilinang ang

sumusunod na kasanayan:
1. nasusuri at naisasalaysay ang pagkakaugnay ng mga pangyayaring

napakinggan tungkol sa kaligirang pangkasaysayan ng El
Filibusterismo
(F10PN-IVa-b-83, F10PS-IVa-b-85);
2. natitiyak ang kaligirang pangkasaysayan ng akda sa pamamagitan
ng:
- pag-uugnay sa kahulugan ng salita
- pagtukoy sa mga kondisyon sa panahong isinulat ang akda
- pagpapatunay ng pag-iral ng mga kondisyong ito sa kabuoan o ilang
bahagi ng akda
- pagtukoy sa layunin ng may-akda sa pagsulat ng akda
(F10PB-IVa-b-86, F10PT-IVa-b-82);
3. napahahalagahan ang napanood na pagpapaliwanag ng kaligirang
pangkasaysayan ng pagkakasulat ng El Filibusterismo sa
pamamagitan ng pagsulat ng buod nito gamit ang timeline
(F10PD-IVa-b-81, F10PU-IVa-b-85); at
4. naitatala ang mahahalagang impormasyong nasaliksik mula sa iba’t
ibang pinagkukunang sanggunian/reperensiya/batis ng
impormasyon
(F10WG-IVa-b-78, F10EP-IIf-33).
4
Subukin
Bago ka dumako sa araling inihanda ko para sa modyul na ito, halina’t

subukin ang iyong angking kaalaman tungkol sa araling tatalakayin.
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang bawat pahayag o katanungan.

Piliin at isulat ang letra ng tamang sagot sa hiwalay na papel.
1. Siya ang tinaguriang “Pambansang Bayani ng Pilipinas” na siyang

may-akda ng nobelang El Filibusterismo.
A. Jose Rizal C. Apolinario Mabini
B. Andres Bonifacio D. Marcelo H. Del Pilar
2. Umiral sa lipunan noon ang isang patakaran ng mga Kastila na kung

saan sapilitang pinagtatrabaho ang kalalakihang Pilipinong edad 16
hanggang 60 na tinatawag na ____________.
A. polo y servicio C. sistemang kasama
B. bandala system D. sentralisadong pamamahala
3. Ito ay isang mabisang paraang maaaring gamitin sa paghahanay ng

mga pangyayaring naganap sa isang kasaysayan.
A. diary o talaarawan C. grapikong pantulong
B. flashback o balik-tanaw D. timeline o talatakdaan
4. Ang sumusunod ay mga batis ng impormasyon o sangguniang

maaaring gamitin upang makapagtala ng mahahalagang
impormasyon tungkol sa kaligirang pangkasaysayan kung ang
kailangan ay mga orihinal na pahayag at obserbasyon maliban sa isa.
A. diary
B. encyclopedia
C. awtobiyograpiya
D. rekord ng tanggapan ng gobyerno
5. Ito ang salin sa wikang Filipino ng El Filibusterismo.

A. Ang Pilibustero
B. Ang Filibusterismo
C. Huwag mo Akong Salingin
D. Ang Paghahari ng Kasakiman
5
6. Ayon sa kasaysayan, ipinagbawal ni Don Francisco na ama ni Jose
Rizal ang paggamit ng salitang filibustero dahil ____________.
A. mapanganib ang salitang ito
B. masama ang kahulugan nito
C. ipinagbawal ito ng mga Kastila
D. makukulong ang magwiwika nito
7. Kailan at saan inilimbag ni Dr. Rizal ang El Filibusterismo?

A. Marso, 1888 sa Madrid, Espanya
B. Disyembre, 1896 sa Bagumbayan
C. Setyembre, 1891 sa Gante, Belgica
D. Oktubre, 1887 sa Calamba, Laguna
8. Sino ang naging inspirasyon ni Dr. Jose Rizal upang tapusin ang
kaniyang nobelang El Filibusterismo?
A. ang inang si Donya Teodora
B. ang kasintahang si Leonor Rivera
C. ang kapatid na si Paciano na nagpaaral sa kaniya
D. ang mga Pilipinong dumanas ng mga kasawian sa kamay ng
mga Espanyol noong panahong iyon
9. Nasaksihan ng batang si Jose Rizal ang kalunos-lunos na pagbitay sa

tatlong paring martir kaya _________________.
A. naisipan niyang ipaghiganti ang sinapit nila
B. sila ang pinag-alayan niya ng nobelang El Filibusterismo
C. binigyan niya ng kopya ng nobela ang kanilang pamilya
D. ibinigay niya ang orihinal na manuskrito ng nobela upang
isama sa libingan ng tatlong pari
10. Ang sumusunod ay mga sakripisyo at kahirapang naranasan ni Dr.

Rizal habang isinusulat niya ang nobela maliban sa isa.
A. Minsa’y makalawa lamang siyang kumain maghapon.
B. Napilitan siyang isanla ang lahat ng kaniyang alahas.
C. Ang mga magulang niya at mga kapatid ay pinag-usig ng
pamahalaang Kastila.
D. Napilitan siyang makipaghiwalay sa kaniyang katipan upang
bigyang-pansin ang pagsusulat.
Pagkatapos mong sagutin ang paunang pagtataya, batid kong may

sariling hinuha ka na tungkol sa araling tatalakayin. Kaya’t ipagpatuloy mo
lamang ang pag-aaral at pagkatuto sa bawat bahagi ng modyul na ito.
6
Aralin Ang Kaligirang
1 Kasaysayan
Binibigyang-tuon sa ikaapat na markahan sa Filipino Baitang 10 ang
ikalawang obra maestrang isinulat ng ating pambansang bayaning si Dr. Jose
Rizal, ang El Filibusterismo. Matutunghayan mo sa bawat aralin ang
nilalaman ng nobelang ito at masusuri mo kung paano ito nakatulong sa mga
Pilipinong makipaglaban sa mga mananakop noong panahon ng mga Kastila.
Tatalakayin sa araling ito ang kaligirang kasaysayan ng nobela upang
mabigyang-kaalaman ka kung paano ito naisulat, binuo, at naipalimbag.
Magkakaroon ka rin ng kabatiran tungkol sa mga sakripisyo at paghihirap na
dinanas ni Dr. Rizal upang maipamalas ang kaniyang marubdob na pag-ibig
sa bayan sa pamamagitan ng nobelang ito.
Balikan
Batid kong marami kang natutuhan sa nakalipas na ikatlong

markahan kaya balikan mo muna ang huling araling iyong pinag-aralan.
Natatandaan mo pa ba kung tungkol saan ang huling paksa? Magaling! Ito
ay tungkol sa nobela mula sa bansang Nigeria na pinamagatang, “Paglisan
(Buod)”. Sikaping alalahanin ang iyong natutuhan sa nobelang ito upang
masagutan mo ang susunod na gawain.
Panuto: Dugtungan ang mga pahayag sa loob ng kalatas (scroll) upang mabuo
ang mahalagang mensaheng tumatak sa iyong isipan mula sa nobelang
“Paglisan (Buod)” at ipaliwanag kung paano mo ito ilalapat sa iyong sariling
buhay. Gawin ito sa hiwalay na papel.
Ang mahalagang mensaheng natutuhan ko sa

nobelang “Paglisan (Buod)” ay _________________
_______________________________________________.
Mailalapat ko ito sa aking sariling buhay sa
pamamagitan ng ______________________________
_______________________________________________.
7
Tuklasin
Bago tuluyang dumako sa aralin, nais ko munang bigyan

ka ng ilang gawain upang magkaroon ka ng paunang kaalaman tungkol dito.
Basahin ang maikling salaysay tungkol sa may-akda ng nobelang El
Filibusterismo. Sikapin mong unawain ang kaniyang mga pinagdaanang
karanasan upang lubos mong maintindihan kung bakit siya nakapagsulat ng
obra maestrang tulad nito. Kaya naman, ipakita mo ang iyong angking
kahusayan sa pagbasa at pag-unawa sa bahaging ito. Simulan mo na!
Si Mang Pepe, Isang Dakilang Pilipino

Ni Bernadeth D. Magat
Sadyang nakababagot na...
Araw-araw na lang wala na akong ginawa kundi gumising nang maaga

at magsagot ng mga modyul sa iba’t ibang asignatura. Gahol ang limang araw
upang matapos ko nang maayos ang pagsagot sa mga gawain. Ni hindi ko na
makuhang maglibang at gawin ang mga bagay na dati kong ginagawa. Mula
nang magkaroon ng pandemya, ganito na ang aking naging sitwasyon;
gigising, haharap sa mga modyul, kakain, magsasagot uli, at paulit-ulit pang
muli. Nakasasawa na talaga. Nasa ikasampung baitang pa lamang ako pero
ang hirap na talaga. Paano kaya kung huminto na lang ako sa pag-aaral?
“Uy, bata! Ano ginagawa mo riyan?”
“Naghahanap po ako ng mga kalakal dito sa basurahan.”

“Bakit? Lunes ngayon, hindi ba? Dapat ay nasa eskwelahan ka sa mga
oras na ito at nag-aaral.”
“Huminto na po ako sa pag-aaral, sobrang hirap na po ang nararanasan

ko at suko na po ang aking isipan sa pagsagot sa mga modyul kaya heto po
nangunguha na lang ng mga kalakal para kahit paano ay makatulong po ako
sa aking mga magulang. Pasensiya na po at kinakalkal ko ang inyong
basurahan.”
“Naku bata ka, halika at magkuwentuhan muna tayo sa loob, baka

pagod na pagod ka na sa pangangalakal.”
“Naku, nakakahiya naman po sa inyo, Mang ...”
“Pepe, Mang Pepe na lang ang itawag mo sa akin. Ikaw, ano ang
pangalan mo?”
“Ako po si Andres. Salamat po sa pagpapatuloy sa akin sa bahay ninyo.”
8
“Halika, maupo ka, Andres
at saluhan mo ako sa iginayak
kong nilagang kamote at mainit
na salabat. Nabanggit mo
kaninang hindi ka na nag-aaral.
Bakit? Sayang naman ang
magandang kinabukasan mo.
Kung makatatapos ka ng pag-
aaral, e ’di sana hindi ka na
mangangalakal.”
“Opo, Mang Pepe. Hirap na

hirap na po kasi ako at
pakiramdam ko po hindi ko na
talaga kaya.”
“Naku, itong batang ito pala. Wala pa sa kalingkingan ng mga

paghihirap at sakripisyo ko noong ako’y nag-aaral ang lahat ng
pinagdaraanan mo. Hindi mo naitatanong ika-19 ng Hunyo, 1861 ako
ipinanganak sa Calamba, Laguna. Ang aking amang si Don Francisco ay
isang mangangalakal at siyang bumuhay sa aming labing-isa niyang anak.
Ang aking inang si Donya Teodora naman ang siyang nag-alaga at nagsilbing
unang gurong nagturo sa amin ng abakada at mga dasal. Naalala ko pa noon,
tanging lampara lamang ang aming ilawan subalit buong-tiyaga akong
tinuruan ng aking ina at madalas siyang may kuwento para sa akin upang
maturuan ako ng kabutihang-asal. Tatlong taon pa lamang ako ay kabisado
ko na ang abakada at sa edad na lima, marunong na akong bumasa at
sumulat.”
“Wow! Ang galing naman po ninyo, Mang Pepe.”
“Oo, at ’yun ay dahil sa matiyaga kong ina. Nang ako ay siyam na taong
gulang na, pinag-aral niya ako sa Biñan, Laguna sa ilalim ng maestro kong
si G. Justiniano Aquino Cruz. Kaya lang ilang buwan lamang, pinayuhan niya
ang aking ina na iluwas ako sa Maynila at doon pag-aralin dahil lahat halos
ng itinuturo niya ay alam ko na. Kaya inilipat ako ng aking ina sa Ateneo
Municipal De Manila kung saan ako nakatapos nang may notang
sobresaliente at pinakamataas na karangalan. Sumunod ay nag-aral naman
ako ng medisina sa Unibersidad ng Santo Tomas dahil nalaman kong ang
aking ina ay tinubuan ng katarata at nais kong ako mismo ang magpagaling
sa kaniya.”
“Labis po talaga kayong kahanga-hanga, Mang Pepe at mahal na mahal

po ninyo ang inyong ina.”
“Oo, Andres, hindi ko matitiis na wala akong gagawin upang

guminhawa siya. Alam mo bang inilipat ako ng aking kuya na si Paciano sa
Unibersidad Central De Madrid sa Espanya upang doon ipagpatuloy ang
9
aking pag-aaral ng medisina? Ito ay lingid sa kaalaman ng aking ama at ina
dahil alam naming hindi nila ako papayagan dahil ako ay nag-iisa lamang.
Maraming sakripisyo ang ginawa ko para makatapos ng pag-aaral. Madalas
ay hindi dumarating sa oras ang padalang salapi ng aking kapatid kaya
kinailangan kong magtipid at minsa’y dalawang beses na lamang kumain sa
isang araw. Doon ko natapos ang kursong medisina at nagpakadalubhasa rin
ako sa paggamot sa sakit sa mata sa Pransya.
Nang sapat na ang aking kaalaman, umuwi ako sa Pilipinas at

matagumpay kong inoperahan ang mata ng aking ina. Walang kasinligaya
ang naramdaman ko nang oras na iyon dahil ako mismo ang nakapagdulot
ng kagalingan sa mahal kong ina.”
“Nakatutuwa po kayo, Mang Pepe. Tulad po ninyo, mahal ko rin po ang

aking ina kaya po ako ay nangangalakal para kahit paano’y matulungan ko
siya sa mga gastusin sa bahay.”
“Sa isang banda, tama naman din

ang ginagawa mo, Andres, dahil
nakatutulong ka sa kaniya subalit higit pa
sa nagagawa mo ngayon ang maaari mong
itulong kung ika’y nakapagtapos ng pag-
aaral. Alam mo bang noong ako’y nasa
ganiyang edad, nagkaroon pa ako ng
kagustuhang dalaga habang nag-aaral,
siya si Segunda. Subalit siya’y may katipan
na at naipagkasundo nang ipakasal.
Sumunod ay nagkaroon ako ng isang
magandang katipan, si Leonor Rivera,
subalit hindi sang-ayon sa aming pag-
iibigan ang kaniyang pamilya dahil kami
raw ay malayong magpinsan.
Ipinagpatuloy namin nang lihim ang aming
ugnayan kahit ako’y nasa Europa sa
pamamagitan ng pagpapalitan namin ng
liham subalit isang araw, natuklasan ko na
lamang na siya pala’y ipinakasal na sa
isang mayamang inhinyero na naging dahilan upang matigil ang pagpapadala
niya ng liham sa akin. Masakit, subalit kailangan kong tanggaping hindi siya
ang itinadhana para sa akin kundi ang aking napangasawang si Josephine
Bracken. Ikinasal kami sa juez sa Dapitan, Zamboanga. ’Di kalaunan,
nagdalang-tao siya subalit sa kasamaang-palad, siya ay nakunan kaya’t ang
aking anak sanang pinangalanan naming Francisco ay ’di ko nakapiling
kailanman.”
“Nakalulungkot naman po ang sinapit ng inyong buhay pag-ibig at ang

nangyari sa inyong anak. Bakit po kayo nanirahan sa Dapitan, malayo po
iyon, ’di ba?”
10
“Alam mo kasi, Andres, dahil sa labis na pagmamahal ko sa bayan,
nagsulat ako ng dalawang nobela, ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo
na sinasabing nagpagising sa damdaming makabayan ng mga Pilipino kaya
sila natutong makipaglaban sa mga mananakop. Dahil doon, inakusahan
nilang mapanghimagsik ang aking mga nobela kaya ako ay ipinatapon nila
sa Dapitan at kinasuhan ng rebelyon. Nilitis nila ako at nahatulang may-sala
kaya bilang parusa ako ay babarilin sa Bagumbayan sa ika-30 ng Disyembre,
1896. Nalulungkot ako sapagkat ako’y mamamaalam sa daigdig nang hindi
man lamang nasaksihan ang paglaya ng minamahal kong bayan.”
“Andres! Uy, Andres! Gising na! Nakatulugan mo na naman ang

pagsagot sa mga modyul mo. Bukas na iyan ipapasa, tapos ka na ba?”
Bigla akong nagulantang sa mga salitang iyon mula sa aking ina.

Nakatulog pala ako habang nagsasagot ng mga gawain sa modyul sa Filipino.
Mula ngayon, mag-aaral na akong mabuti at hindi na magrereklamo sa
pagsagot sa mga modyul. Ang mahalaga, ako ay patuloy na nakapag-aaral
para magkaroon ako ng magandang kinabukasan at nang hindi ako maging
pabigat sa aking bayan.
“Maraming salamat po, Mang Pepe.”
Pag-unawa sa Binasa
Panuto: Sagutin ang bawat katanungan tungkol sa akdang binasa. Isulat ang
iyong sagot sa hiwalay na papel.
1. Kanino maaaring maiugnay ang mga pangyayaring nabanggit sa

akdang iyong binasa?
2. Anong mahalagang papel ang ginampanan niya sa kasaysayan ng
ating bansa at sa buhay ng mga Pilipino noon hanggang ngayon?
3. Ano-ano ang dalawang nobelang isinulat niya?
4. Bakit sinabi niyang ang mga nobelang ito ang naging dahilan ng
pagkakatapon at pagkakahatol ng parusang kamatayan sa kaniya?
5. Anong inspirasyon ang natutuhan mo mula sa maikling kuwentong
iyong nabasa? Bilang kabataan, paano mo maibabahagi sa iba ang
inspirasyong natutuhan mo sa akda?
Ang iyong binasa ay buod ng talambuhay ng ating pambansang

bayaning si Dr. Jose Rizal sa paraang pasalaysay. Batid kong naibigan mo ito
at naging daan ito upang makilala mo nang lubusan ang may-akda ng
nobelang iyong pag-aaralan.
11
Suriin
Sa bahaging ito ng aralin ay mababasa mo ang mga pahayag at

paliwanag kung paano naisulat ang El Filibusterismo. Inaasahan kong
uunawain mong mabuti ang kasaysayang pinagmulan ng nobela bago ito
maisilang at magbigay-inspirasyon sa mga Pilipino noong panahon ng
pananakop ng mga Kastila.
Ipabasa sa isang kasama sa bahay o sa sinomang makatutulong sa iyo

ang kaligirang kasaysayan ng nobela. Pakinggan mo itong mabuti upang
masagutan mo ang mga inihanda kong gawain kaugnay nito.
Kaligirang Kasaysayan ng El Filibusterismo
Kung ang Noli Me Tangere ay siyang gumising at nagpaalab sa diwa at

damdamin ng mga Pilipino ukol sa kanilang mga karapatang pambansa, ang
El Filibusterismo naman ang nakatulong nang malaki kay Andres Bonifacio
at sa Katipunan upang maiwaksi ang mga balakid na nakasasagabal sa
paghihimagsik noong 1896.
Ang mga simulain sa nobelang ito (El Filibusterismo) ay siyang

nagpasigla at nagpatibay ng loob ng mga Pilipino sa pakikidigma laban sa
Espanya, at siya rin namang nagtaguyod sa
kanila sa mahabang panahong ginugol sa
pagtuklas ng kasarinlan. Ang El
Filibusterismo ang siyang nagturo sa
kapilipinuhan ng pagkabihasa, ng
pagbabagumbuhay, at ng landas tungo sa
kaligtasan―kaligtasang matatamo lamang sa
pamamagitan ng sariling pagsisikap.
Bagama’t binalangkas ni Dr. Rizal ang

pagkatha sa El Filibusterismo noong
ginagawa niya ang Noli Me Tangere, ay may
mga limang taon ang nakalipas o dili kaya’y
noong 1890, bago niya sinimulan ang
nasabing aklat, ang El Filibusterismo.
12
Ang kalagayan sa pamumuhay ni Dr. Rizal nang isinusulat niya ang El
Filibusterismo ay katulad, kung ’di man lalong mabalakid, nang pasimulan
at matapos niya ang Noli Me Tangere. Suson-susong mga kahirapan ang
kaniyang dinanas―nagtipid siya nang ’di gagaano, at kung minsa’y makalawa
lamang siyang kumain maghapon; napilitang isanla ang lahat ng kaniyang
alahas; ang mga kapanalig niya sa La Solidaridad ay nakipaglayo sa kaniya;
ang mga magulang niya at mga kapatid ay pinag-usig at pinasakitan ng
pamahalaang Kastila; ipinakasal sa iba ang kaniyang binibining katipan ng
mga magulang nito―anupa’t lahat ng pangyayari noon ay tila nagtulong-
tulong upang maigupo ang diwa at kalooban ng bayani.
Nguni’t ang ganitong mga kasawian ay ’di nakapigil sa kapasiyahan at

katibayan ng loob ni Dr. Rizal upang ipagpatuloy at tapusin ang pagsulat ng
El Filibusterismo. Sinimulan ang nobelang ito sa Londres, Inglatera noong
1890 ngunit ’di naglaon ay lumipat sa Bruselas, Belgica at dito sa huling
lungsod niya isinulat ang malaking bahagi ng nobela hanggang sa matapos
ang aklat noong ika-29 ng Marso, 1891. May ilang talang nagsasabing may
bahagi rin ng El Filibusterismo na isinulat sa Gante, Belgica lalong-lalo na
ang bandang huli at ang pagrerebisa ng manuskrito.
Ayon sa pahayag ng may-katha sa isang liham kay Jose Basa,

makabayang kaibigan ng bayani, ang manuskrito ng nobela ay ibinigay nito
sa isang palimbagan sa Gante nang nagtatapos ang buwan ng Mayo, 1891.
Sa isang banggit sa The Hero of the Filipinos, talambuhay na isinulat nina
Russell at Rodriguez, ay mahuhulo na ipinalimbag ni Dr. Rizal ang El
Filibusterismo sa pag-asang may sapat na kuwaltang pantustos na
matatanggap siya na manggagaling sa Pilipinas.
Nguni’t binigo siya ng mga pangyayari: naibayad na lahat ang

kuwaltang kaniyang natipid; ang kuwaltang hinihintay ay hindi dumating;
ang ilang mayayamang Pilipinong nangakong aabuloy ng halagang
kakailanganin sa pagpapalimbag ay pawang nangakalimot―anupa’t halos
nawalan na ng pag-asa si Dr. Rizal na maipatapos ang kaniyang paggawa.
Dahil dito’y itinigil ang pagpapalimbag sa El Filibusterismo na noo’y nasa
pahina 112 pa lamang.
Nangangalahati ang buwan ng Setyembre, 1891, isang pangyayari ang

nag-iwas kay Dr. Rizal sa pagkabigo sa kaniyang layunin―ito’y ang halos
himalang pagdating buhat sa Paris ng kuwaltang padala ng matalik niyang
kaibigang si Valentin Ventura. Sa bagay na ito ay naligtas ang ating bayani
sa pagkagipit at ang El Filibusterismo ay natapos ipalimbag humigit-
kumulang noong ika-22 ng Setyembre, 1891.
13
Bilang pagkilala ni Dr. Rizal sa malaking utang na loob ay inialay niya
kay G. Ventura ang orihinal na manuskrito ng El Filibusterismo kalakip ng
isang inilimbag at nilagdaang sipi ng nobelang ito.
Matapos mapadalhan ni Dr. Rizal ng mga sipi ng El Filibusterimo ang

mga tapat niyang kaibigan, gaya nina Dr. Ferdinand Blumentritt, Marcelo H.
Del Pilar, Graciano Lopez Jaena, at Juan Luna, ay ipinalagay niya sa mga
kahon ang halos lahat ng mga aklat na ipinalimbag. Ang karamihan ay
ipinadala niya sa Hongkong at ang natirang bahagi ay sa Pilipinas naman.
Ang ginawang ito ni Dr. Rizal ay nagpapatunay na isinulat niya ang El
Filibusterismo upang basahin sa Pilipinas at ’di sa Espanya, Pransya,
Alemanya, at iba pang bansa sa Europa.
Sa masamang kapalaran, lahat halos ng mga sipi ng El Filibusterismo

ay nasamsam sa Hongkong at lahat naman ng dumating sa Iloilo ay natutop
at ipinasira ng pamahalaang Kastila. May iilan-ilan ding sipi ang nakarating
at nabasa sa Pilipinas, nguni’t sapat na ito upang makalikha ng malaking
sigla sa kilusang nauukol sa paghihimagsik.
Karagdagang kaalaman tungkol sa nobela
Ang El Filibusterismo ay binigyan ng iba’t ibang saling-pamagat. Sa

wikang Ingles, ito ay isinalin bilang “The Filibustering”. May salin din ito sa
wikang Ingles na ang pamagat ay “The Reign of Greed” na tinumbasan naman
sa wikang Tagalog ng “Ang Paghahari ng Kasakiman”. Sa ibang aklat sa
wikang Ingles, ito ay “The Subversive” na ang salin naman sa wikang Filipino
ay “Ang Subersibo”. Anoman ang pamagat, ang salitang filibusterismo ay
nanggaling sa salitang Kastilang “filibustero” na hiniram naman sa salitang
Pranses na “filibustier” na tumutukoy sa sumusunod na mga kahulugan:
pirata (pirate), isang taong mangingikil ng buwis o pag-aari ng iba (plunderer),
at isang taong may kinalaman sa rebolusyon o pumupunta pa sa ibang bayan
upang suportahan ang isang pag-aaklas (freebooter).
Ayon mismo kay Dr. Jose Rizal, na mababasa rin sa ginawang

introduksiyon ng kaibigan niyang si Ferdinand Blumentritt para sa kaniyang
ikalawang nobela, ang “filibustero” ay nangangahulugang “mapanganib na
taong (makabayan) mamamatay kahit na anong oras”. Ito ang kontekstuwal
na pagpapakahulugan ng mga Espanyol at ilang Pilipino noon na nakaaalam
ng salitang ito. Unang pagkakataong narinig ito ni Dr. Rizal ay noong binitay
ang tatlong paring martir dahil sa pagkakadawit sa Cavite Mutiny. Labis-labis
na pagkabalisa ang idinulot ng salitang ito sa mga Pilipino maging sa mga
nakapag-aral dahil ito ay tila parusang bigla na lamang ipapataw ng mga
Espanyol sa kung sinomang Pilipinong nais nilang mamatay. Dahil dito,
14
ipinagbawal mismo ni Francisco Mercado, ama ni Dr. Rizal, ang pagbanggit
sa mapanganib na salitang ito, maging ng mga salitang “Cavite” at “Burgos”
(isa sa tatlong paring martir na kaibigan ng kapatid ni Dr. Rizal na si Paciano),
dahilan kaya kakaunti lamang ang nakaalam ng salitang ito.
Labing-isang taong gulang pa lamang noon si Dr. Rizal nang

masaksihan niya ang kalunos-lunos na pagbitay sa tatlong paring martir, ang
GomBurZa, na sina Mariano Gomez de los Angeles, Jose Apolonio Burgos y
Garcia, at Jacinto Zamora y del Rosario. Marami ang nalungkot at marami
ang nagalit dahil pinatay ang tatlong paring inosente na idinawit lamang sa
Cavite Mutiny. Ang Cavite Mutiny ay ang pag-aaklas noon sa Cavite ng
tinatayang 200 pinagsama-samang manggagawang Pilipino at lokal na mga
sundalo dahil sa sapilitang paggawa o polo y servicio at pagkakaltas ng buwis
ng mga Espanyol sa natatanggap nilang bayad. Gayunman, ang pag-aaklas
na ito ay hindi naging matagumpay dahil lahat ng nagsipag-aklas ay hinuli,
pinarusahan, at pinatay. Sinoman ang sumubok na sumuporta at tumulong
sa pag-aaklas ay parehong kapalaran ang sinasapit.
Dahil sa maraming Espanyol lalong-lalo na ang mga prayle ang galit at

naiinggit sa GomBurZa, idinawit nila ang mga pangalan ng tatlong pari bilang
mga filibustero. Sila ay binitay sa pamamagitan ng garote sa Bagumbayan
(ngayon ay Rizal Park) noong ika-17 ng Pebrero, 1872. Ang karumal-dumal
na pangyayaring iyon, kahit maraming taon na ang lumipas, ay kumintal sa
isipan at bumiyak sa puso ni Dr. Rizal kaya ang GomBurZa ang kaniyang
pinag-alayan ng pagsusulat ng nobelang El Filibusterismo.
Tulad sa nabanggit sa unang bahagi ng tekstong ito, nirebisa ni Dr.

Rizal sa London ang halos lahat ng naisulat na niya sa ikalawang nobela
noong 1888. Ito ay may kinalaman mismo sa kaniyang naging mga
inspirasyon sa pagsusulat; ngunit naiiba sa mga inspirasyon ng ibang
manunulat―ang kaniyang masasakit na karanasan sa totoong
buhay―dahilan para maging mabigat ang mga emosyon at mga pangyayaring
mayroon sa El Filibusterismo. Ang mga ito ay ang mga sumusunod: (1) ang
pagmamalupit ng mga paring Dominiko sa mga magsasaka sa Calamba at sa
kaniyang pamilya―matutunghayan sa Kabanata 4; (2) ang pagkamatay ng
dalawang Pilipino sa Madrid na sina Felicisimo Gonzales at ang kaibigan
niyang si Jose Maria Panganiban; (3) ang away nilang dalawa ni [Heneral]
Antonio Luna dahil sa isang babae, si Nelly Bousted; (4) ang tunggalian sa
pagitan nila ni Marcelo H. del Pilar sa pamumuno ng samahan ng mga Kastila
at mga Pilipino sa Espanya―mababasa sa unang mga bahagi ng nobela ukol
sa pagpapatayo ng Akademya ng Wikang Kastila; at (5) ang pagpapakasal ng
kaniyang kasintahang si Leonor Rivera sa isang inhinyerong Ingles na si
15
Henry C. Kipping―matutunghayan sa huling mga bahagi ng nobela, sa
kabanata kung saan nagpakasal si Paulita Gomez kay Juanito Pelaez.
Tulad sa Noli Me Tangere, ang ilang tauhan sa nobelang ito ay hinango

mismo ni Dr. Rizal sa tunay na buhay. Ang iginagalang na paring Pilipino na
si Padre Florentino ay walang iba kundi si Padre Leoncio Lopez na malapit na
kaibigang pari ni Dr. Rizal. Si Isagani ay si Vicente Ilustre na isang makata.
Si Paulita Gomez ay si Leonor Rivera, ang pinsan ni Dr. Rizal na naging
kasintahan niya. Si Leonor Rivera din si Maria Clara sa Noli Me Tangere,
mapapansing magkaiba ang mga katangian nina Maria Clara at Paulita
Gomez subalit pareho lamang hinalaw sa iisang tao. Si Simoun, ang
pangunahing tauhan, ay walang iba kundi si Simon Bolivar, ang
tagapagpalaya ng Katimugang Amerika mula sa pananakop ng Espanya. Si
Padre Salvi ay si Padre Antonio Piernavieja; si Donya Victorina ay si Donya
Agustina Medel; at si Kapitan Tiago ay si Kapitan Hilario Sunico.
Ngayong batid mo na ang mahahalagang pangyayaring naging daan

upang maisulat ang El Filibusterismo, halina’t basahin mo ang ilan pang
kaalamang magagamit mo upang lubos na maunawaan ang araling ito.
Ano ang nobela?
Ang nobela ay akdang pampanitikang nasa anyong tuluyan,

kadalasang halos pang-aklat ang haba na ang banghay ay inilalahad sa
pamamagitan ng mga tauhan at diyalogo. Ito ay naglalahad ng isang kawil
ng mga kawili-wiling pangyayaring hinabi sa isang mahusay na
pagbabalangkas. Ito ay itinuturing na makulay, mayaman, at makabuluhang
anyo ng panitikang tuluyan. Binubuo ito ng mga yugtong nagsasalaysay ng
mga kawing-kawing na pangyayari sa buhay ng mga tao na bukod sa
nagbibigay-aliw ay nagpapakilos at pumupukaw sa damdamin at kamalayan
ng mambabasa.
Ano ang timeline?
Ang timeline o talatakdaan ay talaan ng mga gawaing dapat

gampanan sa tama o takdang oras o panahon. Sa madaling kahulugan, ito
ay talahanayan ng mga mahalagang kaganapan sa mga nakaraang taon,
maaari din namang mga partikular na kaganapang lumipas na.
Ano ang pagbubuod?
Ang pagbubuod ay isang mahalagang kasanayan sa pag–aaral. Ang

buod ay siksik at pinaikling bersiyon ng tekstong maaaring nakasulat,
pinanood o napakinggan. Pinipili sa buod ang pinakamahalagang ideya at
sumusuportang ideyang isinusulat sa sariling salita o pangungusap. (Mexus
Education)
16
Mga hakbang sa pagbubuod
1. Basahin, panoorin, o pakinggang mabuti ang teksto o akda.

2. Guhitan ang pangunahing ideya habang binabasa ang akda at kung
pakikinig at panonood, isulat ang pangunahing ideya.
3. Tukuyin ang paksang pangungusap o pinakatema at ang mga susing
salita (key words).
4. Pag-ugnay–ugnayin ang mga ideya upang mabuo ang pangkalahatang
kaisipan.
5. Isulat ang mga sariling kaisipan gamit ang sariling salita o
pangungusap.
6. Huwag maglagay ng mga detalye, halimbawa, at ebidensiya.
7. Makatutulong ang paggamit ng signal words o salitang transisyon tulad
ng gayon pa man, kung gayon, bilang pangwakas, at iba pa sa mga
ideya.
Ano ang tinatawag na reperensiya/batis ng impormasyon/sanggunian?
Ang reperensiya/batis ng impormasyon/sanggunian ay ang

pinanggagalingan ng mga katunayan, halimbawa ng facts and figures, at mga
datos (obserbasyon, berbal at biswal na teksto) at iba pang kailangan para
makagawa ng mga pahayag ng kaalaman hinggil sa isang isyu, penomenon,
o panlipunang realidad. Ang mga batis na ito ay maaaring ikategorya sa
dalawang pangunahing uri: primarya at sekondarya.
Ang primaryang batis ay mga orihinal na pahayag, obserbasyon at

teksto na direktang nagmula sa isang indibidwal, grupo o institusyong
nakaranas, nakaobserba, o nakapagsiyasat ng isang paksa o penomenon.
Ilang halimbawa nito ay pagtatanong-tanong, pakikipagkuwentuhan,
panayam o interbyu, pormal o impormal na talakayan, umpukan at bahay-
bahay. Maaari din itong mula sa awtobiyograpiya, talaarawan, sulat sa koreo
at e-mail, tesis at disertasyon, sarbey, artikulo sa journal, balita sa radyo,
dyaryo, at telebisyon, mga rekord ng tanggapan ng gobyerno, talumpati,
larawan, at iba pang biswal na grapiko.
Ang sekondaryang batis naman ay pahayag ng interpretasyon, opinyon,

at kritisismo mula sa mga indibidwal, grupo o institusyong hindi direktang
nakaranas, nakaobserba, o nakasaliksik sa isang paksa o penomenon.
Kasama rito ang mga account o interpretasyon sa mga pangyayari mula sa
taong hindi dumanas nito o pagtalakay sa gawa ng iba. Ilang halimbawa nito
ay ang mga artikulo sa dyaryo tulad ng editoryal at sulat sa patnugot,
encyclopedia, teksbuk, manwal at gabay na aklat, diksyunaryo, komentaryo,
sanaysay, sipi mula sa orihinal na pahayag o teksto, kagamitan sa pagtuturo
gaya ng powerpoint presentation, at sabi-sabi.
17
Pagyamanin
Magaling! Nakatutuwa ang ipinamamalas mong tiyaga sa pagbabasa,

pag-unawa, at pagsusuri sa aralin. Batid kong marami ka nang natutuhan
sa mga naunang bahagi ng modyul. Sa puntong ito, ibabahagi mo na ang
iyong mga nalinang na kaalaman sa pamamagitan ng sumusunod na gawain.
Gawain 1. Suriin at Isalaysay Mo!
Panuto: Sumulat ng mga pangyayaring nabanggit tungkol sa kaligirang

kasaysayan ng El Filibusterismo na iyong napakinggan. Suriin ang
pagkakaugnay at isalaysay sa pamamagitan ng pagdurugtong ng mga
kailangang pahayag upang mabuo ang talata. Kopyahin ang grapikong
pantulong sa hiwalay na papel at isulat ang iyong sagot.
Kaligirang Kasaysayan ng El Filibusterismo
Pagsusuri sa pagkakaugnay ng
Mga pangyayaring
mga pangyayari
nabanggit sa
________________________________
napakinggan
________________________________
________________________________
1. ________________________
________________________________
________________________
_
2. ________________________
________________________ Pagsasalaysay sa mga
3. ________________________ pangyayari
________________________ Sinimulan ni Dr. Jose
4. ________________________ Rizal ang pagsusulat ng nobela
________________________ noong __________________________
__________________________________
__________________________________.
18
Gawain 2. Tukuyin at Iugnay Mo!
Panuto: Upang matiyak ang kaligirang kasaysayan ng El Filibusterismo,

punan ang grapikong pantulong ng mga makahulugang salitang ginamit,
tukuyin at isulat ang mga kondisyong umiiral noon, at ang layunin ng may-
akda sa pagsulat ng nobela. Kopyahin ang pormat sa hiwalay na papel at
isulat ang iyong sagot.
Mga salitang ginamit

at kahulugan nito
1. ____________________
2. ____________________
3. ____________________
Mga kondisyong umiiral

noong panahong iyon
Kaligirang Kasaysayan
ng El Filibusterismo 1. ____________________
2. ____________________
3. ____________________
Layunin ng may-akda
sa pagsulat ng nobela
1. _______________________
2. _______________________
3. _______________________
19
Gawain 3. Saliksikin at Isulat Mo!
Panuto: Magsaliksik ng iba pang mahahalagang impormasyon tungkol sa

kaligirang kasaysayan ng El Filibusterismo sa pamamagitan ng
pakikipanayam sa isang kasama sa bahay, isang kakilala, o isang gurong
nakaaalam tungkol dito o ‘di kaya ay mula sa iba pang sanggunian tulad ng
teksbuk, artikulo sa journal, o awtobiyograpiya. Gayahin ang pormat sa
hiwalay na papel at isulat dang mga impormasyong iyong nasaliksik.
Mahahalagang impormasyong nasaliksik sa iba pang sanggunian

tungkol sa kaligirang kasaysayan ng El Filibusterismo
1. ___________________________________________________________________
2. ___________________________________________________________________
3. ___________________________________________________________________
4. ___________________________________________________________________
Isaisip
Mahusay! Binabati kita sa kahusayang ipinamalas mo sa mga

nakaraang gawain! Patunay ito na marami ka nang natutuhan sa araling
tinalakay at alam kong marami ka ring napulot na inspirasyon mula sa ating
pambansang bayani at sa lahat ng kaniyang karanasan at kagitingan. Alam
kong kayang-kaya mo rin ang mga susunod pang gawaing hahasa sa iyong
kaalaman at kasanayan.
Dugtungan at Isaisip Mo!
Panuto: Punan ng angkop na pahayag ang mga patlang upang mabuo ang
kaisipang isinasaad sa mga pangungusap batay sa iyong natutuhan sa
araling tinalakay. Isulat ang sagot sa hiwalay na papel.
1. Nalaman ko mula sa araling tinalakay na maraming kasawiang

pinagdaanan si Dr. Rizal habang isinusulat niya ang nobela tulad ng
___________________________________________________________________.
2. Natutuhan ko rin kung ano-ano ang mga kondisyong umiiral nang
panahong iyon habang isinusulat ang akda gaya ng ________________
___________________________________________________________________.
3. Nalaman ko ng maaaring makasaliksik ng mga impormasyon at
makagawa ng buod ng kasaysayan gamit ang ______________________
__________________________________________________________________.
20
Isagawa
Ngayon ay isasalin mo na ang natutuhang kaalaman at kasanayan sa
susunod na gawain. Ipagpatuloy mo lamang ang mahusay na pagsagot at
malapit ka nang makatapos sa modyul na ito. Pagbati sa walang humpay
mong kasipagan at pagsisikap sa pag-aaral. Ipagpatuloy mo pa!
Manood at Ibuod Mo!
Panuto: Panoorin ang pagpapaliwanag sa kaligirang kasaysayan ng El
Filibusterismo sa link na ito:
https://www.youtube.com/watch?v=IRMOA3VmST0&t=270s.
Punan ang timeline ng mahahalagang pangyayaring tumatalakay sa
pagkakasulat ng nobela. Gamit ang nabuong timeline, isulat ang buod bilang
pagpapahalaga sa iyong napanood at sa mga pangyayaring iyong nasaliksik.
Gayahin ang pormat sa hiwalay na papel at isulat ang sagot.
(Paalala: Inaasahang gagawa ng paraan ang guro upang makapanood ang
mag-aaral subalit kung sadyang walang ibang paraan upang siya’y
makapanood, maaaring pagbatayan sa gagawing timeline at buod ang
kaligirang kasaysayang tinalakay sa bahaging Suriin.)
Kaligirang Kasaysayan
Pangyayari 1 Pangyayari 2
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________
Pangyayari 3 ___________________________
Pangyayari 4
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
Buod ng kaligirang kasaysayan ng El Filibusterismo gamit ang
mga pangyayari mula sa binuong timeline
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
21
Mamarkahan ka gamit ang Rubrik sa Pagtataya ng Timeline at Buod.
Lebel ng Pagsasagawa
Kraytirya
Napakahusay Mahusay Mahusay-husay
(5 puntos) (3 puntos) (2 puntos)
Nilalaman Ang timeline at Ang timeline at Iilang mahalagang
buod ay buod ay kulang pangyayari
kumpleto sa ng ilang lamang ang
lahat ng mahalagang nailagay sa
mahahalagang detalye upang timeline at buod.
pangyayari mabuo ang
tungkol sa kaligirang
kaligirang kasaysayan.
kasaysayan.
Pagkakasunod Lubhang Maayos ang May ilang
-sunod ng mga kahanga-hanga pagkakasunod- pangyayaring
pangyayari ang sunod ng mga hindi naiayos
pagkakahanay at pangyayari sa ayon sa wastong
pagsusunod- timeline at buod. pagkakasunod-
sunod ng mga sunod.
pangyayari sa
timeline at buod.
Organisasyon Maayos na Maayos ang Maligoy at
ng mga maayos ang paraan ng nakalilito ang
pahayag ginawang paraan ginawang paraan ng
ng pagpapahayag sa pagpapahayag sa
pagpapahayag mga pangyayari. mga pangyayari.
maging ang mga
salitang ginamit.
Kabuoan
22
Tayahin
Sa bahaging ito, ipamamalas mo naman nang lubos ang iyong
natutuhan sa araling tinalakay. Inaasahan kong patuloy mong ipakikita ang
iyong angking kagalingan at alam kong masasagot mo nang wasto ang bawat
katanungan.
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang bawat pahayag o tanong. Piliin ang
letra ng tamang sagot at isulat sa hiwalay na papel.
1. Nagalit at nainggit ang mga Espanyol lalo na ang mga prayle sa
tatlong paring sina Mariano Gomez, Jose Burgos, at Jacinto Zamora
kaya ______________.
A. ipinatapon sila sa malayong lugar
B. ipinabilanggo sila nang habambuhay
C. idinawit sila sa naganap na Cavite Mutiny at hinatulan ng
pagbitay sa pamamagitan ng garote
D. sapilitan silang pinagtrabaho sa pagawaan ng mga armas kahit
na sila ay mga pari at matatanda na
2. Sa paghango sa iba’t ibang sanggunian/reperensiya/batis ng
impormasyon ng kaligirang kasaysayan ng El Filibusterismo, ang
sumusunod ay mahahalagang impormasyong mapupulot dito
maliban sa isa.
A. mga datos na kailangan sa kasaysayan
B. pinanggalingan ng mga katunayan hinggil sa kasaysayan
C. mga halimbawa ng facts at figures kaugnay ng kasaysayan
D. kasagutan sa mga tanong mula sa taong kasangkot sa
kasaysayan
3. Suson-susong kahirapan ang dinanas ni Dr. Rizal habang isinusulat
niya ang nobela subalit lahat ng kasawiang iyon ay hindi nakapigil sa
tibay ng kaniyang loob upang ipagpatuloy at tapusin ang nobelang El
Filibusterismo. Nanaig ang kaniyang layuning ______________.
A. maging mahusay na manunulat ng nobela
B. maipakita sa panulat ang lahat ng pinagdaanan niya
C. makaipon ng maraming akdang maipamamana sa mga kaanak
D. maimulat ang mga Pilipino sa mga kaapihang ginagawa ng mga
Kastila noon
4. Kung pagbabatayan ang timeline ng kaligirang kasaysayan ng El
Filibusterismo, alin ang naunang naganap?
A. paglipat ni Dr. Rizal sa Bruselas, Belgica
B. pagsulat ng malaking bahagi ng nobela noong Marso, 1891
C. kaniyang paninirahan at pagsulat ng nobela sa Londres,
Inglatera
D. pagbibigay niya ng manuskrito sa isang palimbagan sa Gante,
Belgica
5. Karamihan ng ipinalimbag na nobela ay ipinadala ni Dr. Rizal sa
Pilipinas at sa Hongkong. Ito ay nagpapatunay na ______________.
A. ipinagbawal sa Europa ang kopya ng kaniyang nobela
B. wala siyang mautusang magdala ng nobela sa Europa
C. naubos ang salapi niya kaya hindi nakapagpadala ng mga kopya
sa Europa
D. isinulat niya ang nobela upang basahin sa Pilipinas at hindi sa
mga bansa sa Europa
23
6. Nararapat lamang na bigyang-pagpapahalaga ang nobelang El
Filibusterimo kaya pinag-aaralan pa rin ito hanggang sa kasalukuyan
dahil ______________.
A. naging daan ito upang makamit ng Pilipinas ang kalayaan
B. higit na napayaman ng nobelang ito ang panitikang Pilipino
C. sadyang isinama ito sa pag-aaralan ng kabataang Pilipino bilang
halimbawa ng nobela
D. nagpapaalala ang nobelang ito sa kaawa-awang sinapit ng mga
Pilipino sa kamay ng mga mananakop
7. Bilang pagkilala sa malaking utang na loob ni Dr. Rizal sa kaibigang
si Valentin Ventura, ano ang kaniyang ginawa?
A. Binayaran at pinatubuan niya ang perang ipinadala ng kaibigan.
B. Inanyayahan niya ang kaibigang magbakasyon kasama siya sa
Pilipinas.
C. Ginamot niya ang karamdaman ng ina ng kaniyang kaibigan
nang walang bayad.
D. Inialay niya ang orihinal na manuskrito ng El Filibusterismo
kalakip ang isang inilimbag at nilagdaang sipi nito.
8. Naging akma ang ibinigay na katumbas sa Filipino ng El
Filibusterismo na “Ang Paghahari ng Kasakiman” dahil
_______________.
A. ang hari ng Espanya ang nagmay-ari ng lahat ng kayamanan ng
bansa
B. naghari-harian ang mga Espanyol habang armadong
nagpapatrolya araw at gabi
C. tanging mga Espanyol ang nagmamay-ari ng lahat ng lupain at
industriya sa bansa
D. umiral noong panahong iyon ang pagkaganid sa kapangyarihan
at kayamanan ng mga Espanyol
9. Ang mga ito ay kondisyong umiral sa lipunang Pilipino noong
panahong iyon kaya sinikap ni Dr. Rizal na matapos ang pangalawa
niyang nobela maliban sa isa.
A. Pinapatawan ng kamatayan ng mga Espanyol ang sinomang
Pilipinong nais nilang mamatay.
B. Sapilitang pinagtatrabaho sa mga pagawaan ng pamahalaang
Espanyol ang mga Pilipino.
C. Sinomang sumubok na sumuporta at tumulong sa kaaway ng
mga Espanyol ay parurusahan din.
D. Pinahahawak ng mataas na puwesto sa pamahalaan ang mga
Pilipino kapalit ng buwis na kailangan nilang bayaran.
10. Ang sumusunod ay mga dahilan kung bakit mahalaga ang papel na
ginampanan ng nobelang El Filibusterismo sa kasaysayan at
pamumuhay ng mga Pilipino maliban sa isa.
A. Pinasigla at pinatibay nito ang loob ng mga Pilipino sa
pakikidigma laban sa Espanya.
B. Nakatulong ito nang malaki kay Andres Bonifacio at sa
Katipunan sa Paghihimagsik noong 1896.
C. Binuksan nito ang isipan ng mga mananakop upang ipagkaloob
na ang ganap na kalayaan sa mga Pilipino.
D. Ito ang nagturo sa kapilipinuhan ng pagkabihasa, ng
pagbabagumbuhay, at ng landas tungo sa kaligtasan.
Binabati kita sa iyong ipinamalas na pagtitiyaga at kahusayan sa

pagsagot sa lahat ng gawaing inihanda ko para sa iyo. Sa pamamagitan nito,
batid kong marami kang nalinang na kaalaman at kasanayang magagamit
mo sa mga susunod pang yugto ng iyong pag-aaral.
24
Karagdagang Gawain
Ipakita mo pa ang iyong kahusayan sa pamamagitan ng pagsasagawa

sa huling gawain para sa modyul na ito upang higit pang umunlad ang iyong
kaalaman tungkol sa aralin.
Timeline Mo, Ibahagi Mo!
Panuto: Bumuo ng sarili mong timeline ng mahahalagang pangyayaring

isinalaysay tungkol sa buod ng talambuhay ni Dr. Jose Rizal na
pinamagatang, “Si Mang Pepe, Isang Dakilang Pilipino” bilang pagpapahalaga
sa buhay at mga sakripisyong ginawa niya para makalaya ang mga Pilipino
sa pananakop ng mga Kastila. Malaya kang umisip ng sarili mong pormat sa
pagsasagawa ng timeline. Gawin ito sa hiwalay na papel.
Mamarkahan ka gamit ang Rubrik sa Pagtataya ng Timeline.
Lebel ng Pagsasagawa
Kraytirya
Napakahusay Mahusay Mahusay-husay
(5) (3) (1)
Nilalaman Ang timeline ay Ang timeline ay Iilang mahalagang
kumpleto sa lahat kulang ng ilang pangyayari lamang
ng mahahalagang mahalagang ang nailagay sa
pangyayari tungkol detalye upang timeline.
sa kaligirang mabuo ang
kasaysayan. kaligirang
kasaysayan.
Pagkakasunod Lubhang kahanga- Maayos ang May ilang
-sunod ng hanga ang pagkakasunod- pangyayaring hindi
mga pagkakahanay at sunod ng mga naiayos ayon sa
pangyayari pagsusunod-sunod pangyayari sa wastong
ng mga pangyayari timeline. pagkakasunod-
sa timeline. sunod.
Organisasyon Maayos na maayos Maayos ang paraan Maligoy at nakalilito
ng mga ang ginawang ng ginawang ang paraan ng
pahayag paraan ng pagpapahayag sa pagpapahayag sa
pagpapahayag mga pangyayari. mga pangyayari.
maging ang mga
salitang ginamit.
Kabuoan
25
26
Tuklasin Pagyamanin
Subukin
Pag-unawa sa Binasa Gawain 1. Suriin at
1. A
Ang kasagutan ay Isalaysay Mo!
2. A
nakabatay sa pag-unawa ng Ang kasagutan ay
3. D
mag-aaral sa binasang akda. nakabatay sa pag-unawa ng
4. B
mag-aaral sa napakinggang
5. D
kaligirang pangkasaysayan.
6. A
Gawain 2. Tukuyin at
7. C
Iugnay Mo!
8. D
Ang kasagutan ay
9. B
nakabatay sa pag-unawa ng
10. D
mag-aaral sa kaligirang
pangkasaysayan ng nobela.
Gawain 3. Saliksikin at
Isulat Mo!
Ang kasagutan ay
nakabatay sa resulta ng
isinagawang pananaliksik ng
mag-aaral gamit ang iba’t
ibang batis ng impormasyon
o sanggunian.
Isaisip Isagawa Tayahin
Dugtungan at Isaisip Mo! Manood at Ibuod Mo! 1. C
2. D
Ang kasagutan sa Ang kasagutan sa 3. D
bahaging ito ay nakabatay gawaing ito ay nakabatay sa 4. C
sa mga kaisipang natutuhan pagkaunawa ng mag-aaral sa 5. D
ng mag-aaral tungkol sa napanood niyang kaligirang 6. A
araling tinalakay. pangkasaysayan ng nobela at 7. D
sa kasanayan niya sa 8. D
pagbubuod. 9. D
10. C
Susi sa Pagwawasto
Sanggunian
Ambat, Vilma C. et al. 2015. Filipino 10, Panitikang Pandaigdig, Modyul para
sa Mag-aaral. 5th Floor Mabini Bldg., DepEd Complex, Meralco
Avenue, Pasig City: Vibal Group, Inc.
De Guzman, Maria O. 1960. “Ang Filibusterismo” ni Dr. Jose Rizal. Pines cor.
Union Sts., Mandaluyong City: Cacho Hermanoes, Inc.
Ms. Nelz. 2020. Mga Primarya at Sekundaryang Batis.

https://www.youtube.com/watch?v=sVO3h-nyhxg.
October 12, 2020
Parra, Danica. https://brainly.ph/question/60446#readmore
The Pencil. 2017. Kaligirang Pangkasaysayan ng El Filibusterismo.

https://www.youtube.com/watch?v=IRMOA3VmST0&t=270s March
4, 2017
27
28
Region III
Filipino 9
Ikaapat na Markahan – Modyul 2:
Ang Talambuhay ni Rizal
(Paglalahad ng Sariling Pananaw)
29
Filipino – Ikasiyam na Baitang
Ikaapat na Markahan – Modyul 2: Ang Talambuhay ni Rizal (Paglalahad ng Sariling
Pananaw)
Unang Edisyon, 2021
ng karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito
ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay
ang pagtakda ng kaukulang bayad.
ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at
mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito ay
kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon - Paaralang Pansangay ng Lungsod Gapan

Manunulat: April Joyce A. Bagaybagayan

Editor: Jocelyn S. Pablo
Tagasuri ng Nilalaman: Marie Ann C. Ligsay, PhD, Kenneth C. Salvador,
Jocelyn M. Mateo
Tagasuri ng Wika: Marie Ann C. Ligsay, PhD, Everlyn S. Pascual,
Jocelyn S. Pablo
Tagasuri ng Disenyo
at Balangkas: Glenn Mark A. Jarlebo
Tagaguhit: Jeiyl Carl G. Perucho
Tagalapat: April Joyce A. Bagaybagayan

Telefax: (044) 486-7910
30
Paunang Salita






sila sa paaralan.
31
Alamin
Ang mundong ating ginagalawan ay punong-puno ng iba’t ibang uri ng

pagmamahal. Mayroong mga mapagmahal sa magulang, nagbubuhos ng pag-
ibig sa kaniyang kasintahan o kabiyak at may ilan namang nagbibigay ng
pagsinta sa mga materyal na bagay.
Ngunit may isang uri ng pagmamahal na ‘di matatawaran, ito ay ang

pagmamahal sa bayan. Mayroon tayong mga kababayan na nagpakita ng
walang kapantay na pagsinta sa kanilang inang bayan. Mga bayani na
ibinuhos ang kanilang panahon, oras, lakas, at nagbuwis ng kanilang mga
buhay para lamang maipagtanggol ang kanilang lupang sinilangan mula sa
mga mananakop.
Kaya naman sa ating aralin ngayon, tatalakayin ang talambuhay ng

ating pambansang bayani, mga kontekstuwal na pahiwatig, paglalahad ng
sariling pananaw o kongklusyon, gayon din ang paggamit ng mga angkop na
salita o ekspresyon.
Inaasahang sa pagtatapos ng modyul na ito ay ganap mong

matututuhan ang sumusunod:
1. natutukoy ang mga kontekstuwal na pahiwatig sa pagbibigay-
kahulugan (F9PT-IVa-b-56);
2. nabibigyang-patunay na may pagkakatulad/pagkakaiba ang
binasang akda sa ilang napanood na telenobela (F9PD-IVa-b-55);
3. nailalahad ang sariling pananaw, kongklusyon, at bias ng akda sa
sarili at sa nakararami (F9PS-IVa-b-58); at
4. nagagamit ang mga angkop na salita/ekspresyon sa paglalarawan,
paglalahad ng sariling pananaw, pag-iisa-isa at pagpapatunay
(F9PW-IVa-b-57).
32
Subukin
Sa puntong ito, nais ko munang sukatin ang iyong kakayahan! Bago

ka magtungo sa talakayan, sagutin mo muna ang sumusunod na tanong.
Simulan mo na at isiping kayang-kaya mo ‘yan!
Panuto: Basahin at unawain ang mga pahayag. Piliin ang letra ng tamang
sagot at isulat ito sa hiwalay na papel.
1. Sa kumbensiyonal na pamamaraan, ang nobela ay madalas na

sumusunod sa pag-unlad ng katauhan ng isang karakter. Tukuyin ang
kontekstuwal na pahiwatig ng pahayag na may salungguhit.
A. orihinal at malinaw C. malikhain at maliwanag
B. maayos at detalyado D. ordinaryo sa halip na naiiba
2. Nakasulat sa kasaysayan ng pagdaralita ng sangkatauhan ang isang

kanser na may katangiang napakalubha. Tukuyin ang ipinahihiwatig
ng pahayag na may salungguhit.
A. pag-aalsa ng mga tao
B. paghihirap ng sambayanan
C. pagdaramdam ng mga Pilipino
D. pagkakaisa ng lahat ng nilalang
3. Ito ang patunay na may pagkakatulad ang pinanonood na telenobela at

nababasang nobela.
A. mga lalaki ang pangunahing tauhan
B. sumasalamin sa mga pangyayari sa lipunan
C. parehong ineere at napanonood sa telebisyon
D. tinatalakay ang paksa tungkol sa mga bayani
4. Ito ay ang patunay na ang nobela at telenobela ay may pagkakaiba.

A. Magkaiba ang nobela at telenobela pagdating sa haba nito.
B. Ang mga tauhan sa nobela ay mas marami kaysa telenobela.
C. Mas matapang ang mga tauhan sa telenobela kaysa sa nobela.
D. Ang telenobela ay ineere sa telebisyon samantalang ang nobela
ay nababasa lamang.
33
Para sa bilang 5-10
Panuto: Piliin ang angkop na salita o ekspresyong dapat gamitin sa
sumusunod na pahayag.
5. _______________ Jose Rizal, “Ang hindi magmahal sa sariling wika ay

higit sa hayop at malansang isda.”
A. Ayon kay C. Batay sa
B. Tingin ko D. Sa paniniwala ko
6. Buhay man ang naging kapalit, _______________ nakamit din ni Rizal

ang inaasam na kalayaan para sa bayan.
A. saka C. pagkatapos
B. kasunod D. sa dakong huli
7. _______________, itinatag ang samahang “La Liga Filipina” upang

mapagkaisa ang mga Pilipino at maitaguyod ang pag-unlad ng
komersiyo, industriya at agrikultura.
A. Batay sa C. Sa aking paniniwala
B. Tinutukoy sa D. Ayon sa nabasa kong datos
8. _______________, ang pagiging bayani ay isang konsepto na

nakadepende sa bawat tao.
A. Ayon sa C. Sa aking palagay
B. Batay sa D. Sa datos na nakalap
9. _______________ RA 1425 o kilala rin bilang Rizal Law, kinakailangang

ang mga paaralan sa buong Pilipinas ay magbigay ng mga asignatura
at kurso tungkol sa buhay at mga gawa ni Rizal.
A. Ayon kay C. Sa ganang akin
B. Batay sa D. Sa aking palagay
10. _______________, ang pag-aaral sa buhay at mga gawa ni Rizal ay dapat

na patuloy na bigyang-halaga upang hindi makalimutan ang kaniyang
naging ambag sa ating bayan.
A. Ayon sa C. Sa palagay ng
B. Sa tingin ng D. Sa ganang akin
34
Aralin
Ang Talambuhay ni Rizal
1 (Paglalahad ng Sariling Pananaw)
“Ang hindi magmahal sa sariling wika ay higit sa hayop at malansang

isda”, pahayag na pamilyar at tumatak sa ating isip na nag-iwan ng malaking
marka sa mga Pilipino. Kung ang pahayag na ito ay nakapag-iwan ng marka,
siguradong higit lalo na ang taong mismong nagsulat nito. Tunay nga na isa
siyang makata, na ginamit ang kaniyang husay sa pagsulat sa pagpapahayag
ng sariling pananaw na naging daan upang makamit ang inaasam na
kalayaan.
Kaya naman sa ating aralin ngayon, tatalakayin ang talambuhay ng

pambansang bayani, ang paggamit ng mga angkop na salita o ekspresyon sa
paglalahad ng sariling pananaw at damdamin, at ang pagbibigay-patunay sa
pagkakatulad at pagkakaiba ng napanood na telenobela.
Balikan
Magandang araw! Natatandaan mo pa ba ang naging talakayan nitong

nakaraang linggo? Alam kong marami kang natutuhan mula rito kaya naman
magkakaroon ka ng maikling pagbabalik-tanaw tungkol sa iyong pinag-
aralan. Alam kong kayang-kaya mo ito!
Panuto: Ibigay ang anim na layunin

1. _________________________
ni Rizal sa pagsulat ng Noli Me
Tangere. Isulat ang sagot sa
2. _________________________
hiwalay na papel.
3. _________________________
4. _________________________
5. _________________________
6. _________________________
_
35
Tuklasin
Ano-ano ang mga katangian ng taong hinahangaan mo? Siya ba ay

matapang? Malakas? Guwapo o mabait? Kailan ba natin maituturing na
bayani ang isang tao? Narito ang halimbawa ng spoken word poetry na
inihanda para sa iyo.
Captain Barbel
Ni April Joyce A. Bagaybagayan
Mistulang ibong lumilipad sa kalangitan

Na para bang nais libutin ang buong sanlibutan
Upang mga nangangailangan ay matulungan,
Handang sumaklolo kahit ang kapalit ma’y kamatayan.
Mayroon akong kilala, tila si Captain Barbel sa kagitingan

Oo, wala siyang taglay na kapangyarihan
Ngunit kayang ipagtanggol ang sambayanan
Buhay kaniyang inilaan, makamit lamang ang kalayaan.
36
Pluma at papel ang sandata sa labanan
Sa kamay ng mga dayuhang nanakop sa bayan
Kahanga-hangang tunay taglay na kabayanihan
Mga ambag niya’y nakatatak sa ating puso’t isipan.
Wala mang kapa ang kaniyang kasuotan,

Di man Captain Barbel, isigaw niyang pangalan.
Buong tapang na nakipaglaban, gamit ay ‘di dahas kundi karunungan,
Para sa lahing kayumanggi at minamahal niyang bayan.
Pag-unawa sa Binasa
Sagutin ang sumusunod na katanungan sa hiwalay na papel.
1. Ano ang iyong pananaw tungkol sa binasang akda?
2. Ano-anong paglalarawan ang binanggit sa akda?
3. Ano ang iyong napatunayan buhat sa iyong binasa?
4. Sino sa iyong palagay ang tinutukoy sa akda?
5. Nais mo rin bang maging kagaya ng taong inilalarawan sa iyong binasa?
Suriin
Marahil ay mayroon kang ideya kung sino nga ba ang tinutukoy sa

spoken word poetry na iyong binasa. Sino ba ang ating pambansang bayani?
Ano-ano ang mga impormasyong nalalaman mo tungkol sa kaniya? Gaano
mo nga ba siya kakilala?
Tawagin ang iyong nanay, tatay, ate, kuya o lolo at lola at ipabasa ang
teksto na nasa ibaba. Tara, sugo ni Pepe, kilalanin mo siya!
37
#PNP (Pagkatao ni Pepe)
Si Jose Protacio Rizal

ay ang pambansang bayani
ng Pilipinas. Siya ay isinilang
sa Calamba, Laguna noong
Hunyo 19, 1861. Ang
kaniyang mga magulang ay
sina Francisco Mercado at
Teodora Alonzo. Sina
Francisco at Teodora ay
biniyayaan ng labing-isang
anak. Sila ay sina Saturnina,
Paciano, Narcisa, Olympia,
Lucia, Maria, Jose,
Concepcion, Josefa, Trinidad
at Soledad. Gaya ng ibang
normal na tao, si Rizal ay
mayroon ding palayaw, at ito
ay “Pepe.”
Naging unang guro ng batang Rizal ang kaniyang ina. Maaga

siyang nagsimula ng pag-aaral sa bahay na ipinagpatuloy sa Biñan,
Laguna. Nakapagtapos siya ng Batsilyer sa Agham sa Ateneo de Manila
noong Marso 23, 1876 na may mataas na karangalan.
Noong 1877, ipinagpatuloy niya ang pag-aaral sa Unibersidad ng

Santo Tomas at Universidad Central de Madrid hanggang sa matapos
niya nang sabay ang medisina at pilosopiya noong 1885. Natuto rin
siyang bumasa at sumulat ng iba’t ibang wika, kabilang na rito ang
Latin at Greko. Tinapos naman ang kaniyang masteral sa Paris, France
at Heidelberg, Germany.
Ang kaniyang dalawang nobelang, “Noli Me Tangere” at “El

Filibusterismo” ay naglalahad ng mga pang-aabuso ng mga prayle sa
mga Pilipino at mga katiwalian sa pamahalaan ng Kastila.
Noong Hunyo 18, 1892, umuwi ng Pilipinas si Dr. Jose P. Rizal.

Itinatag niya ang samahang, “La Liga Filipina.” Layunin ng samahang
ito na mapagkaisa ang mga Pilipino at maitaguyod ang pag-unlad ng
komersiyo, industriya at agrikultura.
38
Noong Hulyo 6, 1892, si Jose Rizal ay nakulong sa Fort
Santiago at ipinatapon sa Dapitan noong Hulyo 14, 1892. Apat na taon
siyang namalagi sa Dapitan kung saan nanggamot siya ng mga maysakit
at hinikayat ang mamamayan na magbukas ng paaralan at ang
pagpapaunlad ng kanilang kapaligaran.
Noong Setyembre 3, 1896, habang papunta siya sa Cuba upang

magsilbi bilang siruhano, inaresto siya. Noong Nobyembre 3, 1896 ibinalik
siya sa Pilipinas, at sa pangalawang pagkakataon, ikinulong siya sa Fort
Santiago.
Noong Disyembre 26, 1896, si Jose Rizal ay nahatulan ng

kamatayan dahil napagbintangang nagpasimula ng rebelyon laban sa mga
Kastila.
Bago bawian ng buhay si Rizal, naisulat niya ang, “Mi Ultimo Adios”
o Ang Huling Paalam habang nakapiit sa bilangguan. Ang kaniyang
layunin sa pagsulat nito ay mamulat ang mga susunod pang henerasyon
upang maging makabayan.
Noong Disyembre 30, 1896, binaril si Jose P. Rizal sa Bagumbayan

na kilala na ngayon bilang Rizal Park.
Nabasa mo na ang buhay ng ating bayaning si Jose Rizal. Siya ay

nagnais na maihayag ang pang-aabuso ng mga prayle sa mga Pilipino at mga
katiwalian sa pamahalaan ng Kastila sa pamamagitan ng pagsulat ng mga
nobela.
Ang nobela ay isang genre o uri ng panitikan ng modernong panahon.

Sa literal na pagpapakahulugan, ang ibig sabihin ng nobela ay “bago” (novel
or new sa Ingles). Ito ay isang mahabang kuwento na hinati-hati sa mga
kabanata. Ito ay kathang-salaysay ng mga pangyayaring pinagsusunod-
sunod upang makalikha ng isahang epekto. Ito ay madalas na sumusunod
sa pag-unlad ng katauhan ng isang karakter.
39
Subalit hindi lahat ng mga nobela ay nababasa, ang iba ay maaaring
mapanood sa telebisyon. Ito ay tinatawag naman na telenobela. Ito ay
nagmula sa dalawang salita; ang telebisyon at nobela. Ito ay isang uri ng
panoorin na ineere sa telebisyon na nakaaanyaya sa mga manonood. Ang
nobela at telenobela ay parehong sumasalamin sa mga pangyayari sa
lipunan.
Sa tuwing tayo ay nagbabasa ng mga nobela o mga babasahin, hindi

maiiwasang may malalalim na salitang nakikita. Para ba itong balong malalim
at mahirap abutin subalit sa tulong ng mga kontekstuwal na pahiwatig,
mapadadali ang pag-unawa sa mga salitang may malalim na kahulugan.
Kontekstuwal na Pahiwatig
Ito ay mga kahulugang nakabatay sa pahiwatig ng mga pahayag na

ginagamit sa pakikipagtalastasan. Nababatay ang kahulugan nito sa
konteksto o gamit sa isang pahayag. Kaugnay nito, nagkakaroon ng hindi
iisang kahulugan ang isang salita. Mula rito, ang pahiwatig na kontekstuwal
ay may anyong:
1. Depinisyon – ang kahulugan ay mababasa sa ibang bahagi ng

pangungusap.
Halimbawa:
Hindi niya masikmura at nakabababa ng pagkatao ang
mahahayap na salitang binigkas ng kaniyang kaaway sa pulitika.
2. Salungatan – bukod sa kasingkahulugan, higit na mabuting malaman

din ang kahulugan sa pamamagitan ng kasalungat din nito.
Halimbawa:
Ang kabuktutan ay hindi dapat na magkubli sa anino ng
kabayanihan.
Sa mga nobelang isinulat ni Jose Rizal, inilahad ang kaniyang mga

sariling pananaw o kongklusyon tungkol sa ginawang pangmamaltrato ng
mga Espanyol noong panahong iyon. Ngunit hindi lamang sa pagsulat ng
nobela maipahahayag ang iyong sariling pananaw, sa pagsulat ng sanaysay
ay maaari mo rin itong magawa. Ang sanaysay ay isang sulating gawain na
kung saan ito’y kadalasang naglalaman ng mga pananaw ng may-akda.
Ipinahahayag ng may-akda ang kaniyang damdamin sa mga mambabasa. Ito
ay essay sa Ingles.
40
Dalawang Uri ng Sanaysay
1. Pormal – tinatalakay ang mga seryosong paksa na nagtataglay ng

masusi at mapanuring pananaliksik.
2. Di-pormal – tinatalakay naman nito ang mga paksang karaniwang
personal at pang-araw-araw na mapang-aliw sa mambabasa.
Mga angkop na salita o ekspresyon sa…

• Paglalarawan
Halimbawa: dambuhala
maganda
mahusay
• Paglalahad ng sariling pananaw
Halimbawa: Sa aking palagay…
Sa tingin ko ay…
Para sa akin…
Ang paniniwala ko ay…
Hindi ako sumasang-ayon dahil…
• Pag-iisa-isa
Halimbawa: Pagkatapos
Saka
Sa dakong huli
Sumunod na araw
• Pagpapatunay
Halimbawa: Ayon sa nabasa kong datos…
Batay sa…
Pinatutunayan ni…
Tinutukoy sa/ni/ng …
Sang-ayon sa…
41
Pagyamanin
Siguradong nag-uumapaw na naman ang iyong kaalaman mula sa

naging talakayan kaya masusubok na sa bahaging ito ang lahat ng iyong
natutuhan. Basahin at unawaing mabuti ang bawat panuto sa mga gawain.
Gawain 1. Tukuyin Mo!
Panuto: Basahin ang mga pahayag. Tukuyin ang mga kontekstuwal na

pahiwatig sa pagbibigay-kahulugan na ginamit dito. Isulat ang sagot sa
hiwalay na papel.
1. Ang pamahalaan ng Espanya ay pinagbibintangan si Jose Rizal bilang

pinuno ng rebolusyon.
2. Ang kaniyang dalawang nobelang, “Noli Me Tangere” at “El
Filibusterismo” na naglalahad ng mga pang-aabuso ng mga prayle sa
mga Pilipino at mga katiwalian sa pamahalaan ng Kastila.
3. Ang layunin ng samahan ay ang pagkakaisa ng mga Pilipino at
maitaguyod ang pag-unlad ng komersiyo, industriya at agrikultura.
4. Bago dumating ang kaniyang katapusan, naisulat niya ang “Mi Ultimo
Adios” o Ang Huling Paalam upang magmulat sa mga susunod pang
henerasyon na maging makabayan.
5. Ginunita niya ang kaniyang kabataan, kung paano naikuwento sa
kaniya ni Paciano ang pagbitay sa tatlong paring martir.
42
Gawain 2. BasaNood
Panuto: Ibigay ang mga patunay na may pagkakatulad at pagkakaiba ng

binasang talambuhay ni Rizal at alinmang telenobelang iyong napanood.
Gayahin ang pormat sa ibaba at gawin ito sa hiwalay na papel.
Pagkakaiba Pagkakatulad
Mga Aspeto Talambuhay Telenobelang Talambuhay Telenobelang
ni Rizal Napanood ni Rizal Napanood
Pangunahing
Tauhan
Uri ng
pamumuhay
Suliranin
43
Gawain 3. Pananaw, Ilalahad!
Panuto: Gamitin ang mga angkop na salita o ekspresyon sa paglalahad ng

iyong pananaw tungkol sa mga isyu sa inyong baranggay sa salitang
nakasulat sa kahon. Gayahin ang pormat sa ibaba at isulat sa hiwalay na
papel ang sagot.
Ayon sa… Sa palagay ko… Sa kabilang banda…

Batay sa… Sa ganang akin… Sa kabilang dako…
Sang-ayon sa… Sa tingin ko … Samantala…
Pagtatapon ng basura Maingay na paligid
Pananaw: Pananaw:
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
Pagbaha Hindi pagsusuot

ng face masks
Pananaw: Pananaw:
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
44
Isaisip
Pagbati! Ikinagagalak kong sabihin na narito ka na sa bahaging lalagom

sa lahat ng iyong natutuhan buhat sa araling tinalakay.
Halika at simulan mo na!
Dugtolaman (Dugtong-dugtong na Kaalaman)
Panuto: Mula sa mga kaalamang iyong nakuha sa aralin, dugtungan ang

sumusunod na pahayag. Isulat sa hiwalay na papel ang iyong sagot.
Talambuhay ni Rizal
Nalaman kong… Natutuhan kong…
Isagawa
Mahusay! Ito na ang bahaging isasagawa mo ang lahat ng iyong

natutuhan buhat sa aralin.
Tiyak na naging madali lang para sa iyo ang pagsasagot sa mga

inihandang gawain kaya naman siguradong kayang-kaya mo ito!
Handa ka na ba? Halika at magsimula na!
45
Pa-burger ka naman!
Panuto: Panoorin ang bahagi ng telenobelang, “Ang Probinsyano”, tukuyin

ang mga kontekstuwal na pahiwatig na ginamit dito, gamit ang mga angkop
na salita o ekspresyon ilahad ang iyong sariling pananaw o kongklusyon ukol
sa pagkakatulad at pagkakaiba ng binasang akda at napanood na telenobela.
Ito ang link na panonoorin: https://youtu.be/ViBUyOr2NsI
Gamiting batayan sa pagsulat ang pamantayan sa kasunod na pahina.

Gayahin ang pormat sa ibaba at gawin ito sa hiwalay na papel.
(Paalala: Para sa mga mag-aaral na walang internet access, naghanda ang

guro ng babasahing naglalaman ng bahagi ng telenobelang panonoorin.)
Pagkakaiba
Talambuhay ni Rizal Ang Probinsyano
Pagkakatulad
Talambuhay ni Rizal Ang Probinsyano
Kontekstuwal na Pahiwatig
46
47
.
Ang Probinsyano (Life Lessons)
Cardo: Tama si Lola Remedios, mali ang ginawa ko dahil

masyado akong nagpadala sa bugso ng damdamin
ko at init ng ulo.
Onyok: Ganoon naman po iyong bilin ninyo sa akin Kuya

Cardo e!
Cardo: Pero ginawa mo pa rin!
Onyok: Ginawa ninyo rin naman po e!
Cardo: Onyok, magkaiba tayo ng sitwasyon.
Onyok: Paano po naiba?
Lola Remedios: Cardo, nasabi mo na ang dapat mong

sabihin. Ang importante, masama ang manakit ng
kapuwa tao.
Onyok: Kuya Cardo, ‘di ba po sabi ninyo po sa akin

makipagbati po sa kaaway? Makikipagbati rin po ba
kayo doon sa sinuntok ninyo?
Lola Remedios: Cardo, mabuti pa kausapin ko si Joaquin

at saka ang pulis na nasaktan mo para maging
malinaw ang lahat.
Cardo: ‘La, ako na ho ang bahala dito tutal ako naman ang
pumasok sa gulong ito. Ako na rin ho ang gagawa
ng paraan para makalabas
48
Tayahin
Magaling! Binabati kita dahil masigasig mong nasagutan ang mga

gawaing nakalaan para sa iyo. Ops! Hindi pa dito natatapos ang lahat dahil
may mga katanungan ka pang kailangang sagutin upang mas matasa pa ang
iyong kaalaman!
Isa, dalawa, tatlo…simulan mo na!
Panuto: Basahin at unawain ang mga katanungan. Piliin ang letra ng tamang
sagot at isulat ito sa hiwalay na papel.
Para sa bilang 1-2

“Mamamatay ako na ‘di makikita ang pagbubukang-liwayway sa aking
bayan! Kayong makamamalas sa kaniya, batiin ninyo siya at huwag
kalimutan ang nangabulid sa dilim ng gabi.”
1. Ano ang kontekstuwal na pahiwatig ng pahayag na, “ang pagbubukang-
liwayway sa aking bayan”?
A. kuwentong-bayan C. kaluwagan ng bayan
B. kalayaan ng bayan D. kinabukasan ng bayan
2. Ano ang kontekstuwal na pahiwatig ng pahayag na, “nangabulid sa

dilim ng gabi”?
A. kabataan C. mga bayani
B. matatanda D. mga sundalo
3. Ano ang patunay na ang nobela at telenobela ay may pagkakaiba?

A. Magkaiba ang nobela at telenobela pagdating sa haba nito.
B. Ang mga tauhan sa nobela ay mas marami kaysa telenobela.
C. Mas matapang ang mga tauhan sa telenobela kaysa sa nobela.
D. Ang telenobela ay ineere sa telebisyon samantalang ang nobela
ay nababasa lamang.
49
4. Alin sa sumusunod ang patunay ng pagkakatulad ng telenobelang
napanood sa mga nobelang nabasa?
A. mga lalaki ang pangunahing tauhan
B. sumasalamin sa mga pangyayari sa lipunan
C. parehong ineere at napanonood sa telebisyon
D. tinatalakay ang paksa tungkol sa mga bayani
5. Anong angkop na salita o ekspresyon ang bubuo sa pahayag?

________________ Jose Rizal, “Ang hindi magmahal sa sariling wika ay
higit sa hayop at malansang isda.”
A. Ayon kay C. Sa palagay ko
B. Batay sa D. Pinatutunayan na
6. Alin sa sumusunod na salita o ekspresyon ang bubuo sa pahayag?

________________ sabay na natapos ni Rizal ang medisina at pilosopiya
sa Unibersidad ng Santo Tomas at Unibersidad Central de Madrid.
A. Batay sa C. Pinatutunayan ng
B. Tinutukoy sa D. Ayon sa nabasa kong datos
7. Anong salita o ekspresyon ang angkop sa pahayag? _______________

talambuhay ni Rizal, binaril siya noong Disyembre 30, 1896 sa
Bagumbayan na kilala na ngayon bilang Rizal Park.
A. Batay sa C. Sang-ayon sa
B. Para sa akin D. Pinaniniwalaan ko

_______________ Rizal na hindi kinakailangang gumamit ng dahas
upang makamit ang inaasam na kalayaan.
A. Ayon sa C. Pinatutunayan ni
B. Batay sa D. Pinaniniwalaan ko
9. Alin ang angkop na salita o ekspresyon na dapat gamitin sa pahayag?

_______________, malaki ang naging ambag ni Rizal sa ating bayan kaya
nararapat lamang na siya ang kilalaning pambansang bayani.
A. Ayon kay C. Para sa akin
B. Sang-ayon sa D. Tinutukoy ng

_______________ si Jose Rizal ay nahatulan ng kamatayan dahil
napagbintangang nagpasimula ng rebelyon laban sa mga Kastila.
A. Batay sa C. Tinutukoy ng
B. Sang-ayon sa D. Ayon sa nabasa kong datos
50
Karagdagang Gawain
Alam kong mahusay ka na ngunit nais ko pa sanang dagdagan ang

iyong mga nalalaman. Narito ang karagdagang gawain na mas
magpapayabong pa sa iyong kakayahan!
Pluma at Papel
Panuto: Gamit ang mga angkop na salita o ekspresyon, ilahad ang iyong
sariling pananaw tungkol sa ginamit ni Rizal na sandata upang makamit
natin ang kalayaan. Ito ay bubuoin nang hindi hihigit sa tatlumpung (30)
salita. Gayahin ang pormat sa hiwalay na papel at ilagay ang iyong sagot.
51
52
Subukin Pagyamanin Tayahin
1. D Gawain 1. 1. B
2. B 1. pinagbintangan 2. C
3. B 2. katiwalian 3. D
4. D 3. maitaguyod 4. B
5. A 4. magmulat 5. A
6. D 5. ginunita 6. D
7. D 7. A
8. C Gawain 2. 8. C
9. B (Ang pagmamarka ay 9. C
10. D nakabatay sa mga 10. D
kasagutan ng mga mag-
aaral)
Gawain 3.
(Ang pagmamarka ay
nakabatay sa mga
kasagutan ng mga mag-
aaral)
Susi sa Pagwawasto
Sanggunian
Peralta, Romulo N. et. al. Modyul 9 2016. Panitikang Asyano Modyul ng mga
mag-aaral sa Filipino 9. Aralin 1.4 Sanaysay. Republika ng Korea,
Prinpia Co., Ltd. Korea, pp. 56
Ryoko, Nay. 2013. Jose Protacio Rizal Mercado y Alonso Realonda Ang
Kanyang Buhay hanggang Kamatayan
https://80yearsoflove.wordpress.com/2013/09/23/jose-protacio-
rizal-mercado-y-alonso-realonda-ang-kanyang-buhay-hanggang-
kamatayan/
53
54
Region III
Filipino 9
Mga Tauhan sa Noli Me Tangere
55
Ikaapat na Markahan – Modyul 3: Mga Tauhan sa Noli Me Tangere
Unang Edisyon, 2021
Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng
karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung
ito ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan
ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.
ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito
upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga
tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban
sa modyul na ito ay kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga
ito.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon - Paaralang Pansangay ng Lungsod Gapan


Manunulat: Judith Ann M. Garcia
Tagasuri ng Nilalaman: Marie Ann C. Ligsay, PhD, Dulce M. Esteban,
Joanne M. Nunez
Tagasuri ng Wika: Marie Ann C. Ligsay, PhD, Bernadeth D. Magat,
Gerwin L. Cortez
Tagasuri ng Disenyo Glehn Mark A. Jarlego
at Balangkas:
Tagaguhit: Kimberly S. Liwag
Tagalapat: Katrina M. Matias

Telefax: (044) 486-7910
E-mail Address: Gapan.city@deped.gov.ph
56
Paunang Salita






sila sa paaralan.
57
Alamin
May mga babasahin, panooring pantelebisyon o pampelikula, at mga

dulang panradyo tayong inaabangan at sinusubaybayan araw-araw. Ito ay
dahil sa mahuhusay na tauhang nagbibigay-buhay sa kuwento na
kalimitang ating hinahangaan o kung minsan ay kinaiinisan.
Batid kong alam mo na ang mga tauhan ay mahalagang elemento ng

nobela sapagkat sila ang binibigyang-buhay ng manunulat sa kaisipan ng
mambabasa. Walang kuwento, kung walang tauhan.
Sa modyul na ito, iyong aalamin kung sino-sino ang mahahalagang

tauhang bumubuo sa akdang Noli Me Tangere. Sila ang mga tauhang
sumisimbolo rin sa mga taong may kinalaman sa buhay at karanasan ni Dr.
Jose Rizal pati na sa kalagayan ng mga Pilipino noong panahon ng
pananakop ng mga Kastila. Tutuklasin mo rin ang tamang paggamit ng
mga pang-uri sa pagbibigay ng katangian at susubukin ding sumulat ng
iskrip ng monologo tungkol sa iyong napiling tauhan.
Halina’t kilalanin, kilatisin, at tutukan ang mga tauhang nagbigay-

buhay sa nobelang Noli Me Tangere pati na rin ang kaakibat nitong aralin.
Sa pagtatapos ng modyul na ito, ikaw ay inaasahang:

1. natutukoy ang kahalagahan ng bawat tauhan sa nobela (F9PN-IVc-
57);
2. nagagamit ang tamang pang-uri sa pagbibigay-katangian (F9WG-
IVc-59); at
3. naisusulat ang isang makahulugan at masining na iskrip ng isang
monologo tungkol sa piling tauhan (F9PU-IVc-59).
Handa ka na ba? Alam kong handang-handa ka na! Halina’t simulang

pagyamanin ang iyong kaalaman!
58
Subukin
Kumusta ka? Binabati kita dahil natapos mo ang iyong paglalakbay sa

nakaraang aralin. Muli, ako ang iyong makakasama sa pagtuklas ng bagong
kaalaman at karanasan.
Sagutin mo muna ang mga katanungang inihanda ko para sa iyo

upang malaman kung mayroon kang kaalaman sa iyong tatalakayin
ngayon.
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang sumusunod na tanong. Piliin ang

letra ng tamang sagot at isulat ito sa hiwalay na papel.
1. Alin sa sumusunod na katangian ang tinataglay ni Maria Clara na

kalimitang makikita rin sa mga kababaihan noon?
A. mabuti C. matapang
B. mahinhin D. palakaibigan
2. Anong katangian ni Crisostomo Ibarra ang tinataglay rin ng mga

kalalakihan noon lalo na kapag nasa harapan?
A. maginoo C. mayaman
B. mapagmahal D. maalalahanin
3. Bakit kaya hindi kinagigiliwan ng mamamayan ng San Diego si Padre

Damaso?
A. masalita C. mapagmataas
B. matakaw D. mataba
4. Alin sa mga katangiang taglay ni Sisa ang mayroon din ang kapuwa
niya ina?
A. malupit C. matipid
B. mapagmahal D. pabaya
5. Paano itinatanghal ang isang monologo?

A. isinasadula C. pinanonood
B. isinusulat D. sinasalita
59
6. Alin sa mga pahayag ang hindi dapat taglayin ng isang monologo?
A. maikli at malinaw
B. nakaaaliw ang kuwento
C. mga katagang kaaya-aya sa pandinig
D. madalas na paggamit ng pahayag mula sa pelikula
7. Bakit kailangang ang iskrip ng monologo ay maikli ngunit

makahulugan?
A. dahil ito ay pormal na akda
B. para mabilis lamang matapos
C. sapagkat ito ay magiging madali sa sumusulat
D. upang mas madaling maunawaan ng mga nakikinig
8. Paano pinatunayan ni Elias ang kaniyang kahalagahan sa buhay ni

Ibarra?
A. nanatiling kaibigan ni Ibarra
B. naging kakampi siya ng mga tulisan
C. naging tagapagtanggol ni Ibarra kay Maria Clara
D. nagsilbing tagapagligtas ni Ibarra sa tiyak na kamatayan
9. Sa paanong paraan naging mahalaga sa mga kabataan ng San Diego si

Ibarra?
A. nagpagawa ng paaralan
B. nagpatayo siya ng himnasyo
C. nagpatayo ng pamilihan para sa lahat
D. naglunsad ng programa para sa mahihirap
10. Bakit mahalaga si Tiya Isabel sa kaniyang pinsan na si Kapitan Tiyago

at sa pamangking si Maria Clara?
A. dahil siya ang namahala sa mga negosyo
B. dahil nagsilbi siyang tagapag-alaga ni Maria Clara
C. dahil siya ang mayordoma sa bahay ng pinsan niya
D. dahil tinulungan niyang palaguin ang yaman ng pinsan
60
Aralin
Mga Tauhan
1 sa Noli Me Tangere
Kumusta ka? Batid kong natulungan ka ng nakaraang modyul na
iyong pinag-aralan. Muli na namang madaragdagan ang iyong kaalaman sa
araling ito.
Ngayon, pagsikapan mong mapagtagumpayan ang mga panibagong

gawaing naghihintay sa iyo. Ito ay tungkol sa mga tauhan ng Noli Me
Tangere at ang kanilang mga katangian. Tulad sa isang kuwento, ang mga
tauhan ay may mahahalagang gampanin para sa ikagaganda nito. Bibigyan
ka rin ng pagkakataong magamit nang tama ang mga pang-uri sa
pagbibigay-katangian. Aalamin mo rin kung paano sumulat ng isang
masining at makahulugang iskrip ng monologo.
Balikan
Alam kong marami kang natutuhan mula sa nakaraang aralin, kaya

balikan mo ito sa pamamagitan ng pagsagot sa kasunod na gawain.
Panuto: Bigyang katangian ang pagkakaiba at pagkakatulad ng nobela at

telenobela sa tulong ng Venn diagram. Gawin ito sa hiwalay na papel.
Leyenda: A at B- pagkakaiba C- pagkakatulad
A C B
Nobela Pagkakatulad Telenobela
61
Tuklasin
Mahusay! Matapos mong maibahagi ang iyong mga natutuhan sa

nakaraang aralin, ngayon naman ay basahin at suriin mo ang isang
halimbawa ng monologo nang may wastong damdamin.
Tiyak na kayang-kaya mo ito!
Monologo ko, basahin at suriin mo!
Pangungulila
Ni Judith Ann M. Garcia
Ako si Narcisa, kilala sa pangalang Sisa. Payak lamang ang

pamumuhay ng aking pamilya. Si Pedro ang aking asawa. Nakalulungkot
isipin na siya ay isang sugarol at iresponsableng padre de pamilya. Kahit
ganoon siya, ni minsan ‘di ko naisip na humiwalay sa kaniya sapagkat
pinanghahawakan ko ang sumpaang sa hirap at ginhawa, kami ay mag-
sasama. Martir ba ako? Ano sa palagay mo? Marahil ay isang malaking, oo,
ang tugon mo pero masaya rin naman ako dahil sa dalawa kong mababait
at masisipag na anak. Sila ay sina Basilio at Crispin.
Ay, oo nga pala! Ngayon ang uwi nila mula sa simbahan. Nagtatrabaho
kasi sila roon bilang sakristan. Ayaw ko man dahil sa murang edad nila,
ngunit wala naman akong magagawa dahil kapos kami sa buhay.
Tiyak kong gutom na gutom ang mga iyon. Buti na lang may ibinigay si
Pilosopo Tasyo na mailuluto ko para sa kanila ngayong gabi. Sigurado
akong magugustuhan ni Crispin ito, paborito niya kasi ang tuyong tawilis at
sariwang kamatis at para naman kay Basilio ay ang tapang baboy-ramo at
isang hita ng patong bundok. Teka, nasaan na kaya ang mga iyon? Gabi na
ah!
Biglang dumating ang aking asawa, mukhang gutom na gutom at

mainit na naman ang ulo. Hayst! Inubos niya ang pagkain at sinabing
ipagtira siya ng salapi mula sa suweldo ng anak para sa bisyo niya
at dali-dali nang umalis pagkakain. Paano na ang gagawin ko? Isa na lang
ang tuyong natira, wala naman akong salaping pambili. Kaawa-awa kong
mga anak, wala nang kakainin.
62
Walang ano-ano ay biglang dumaan ang pusang itim sa aking harapan.
Kinabahan ako! Hindi nagtagal ay may humahangos at may takot na boses
akong narinig sa labas ng aming tahanan.
Si Basilio iyon! Nakita ko ang panganay kong anak na dumudugo ang

noo at sugatan. Sunod-sunod ang katanungan ko. Sino ang may gawa sa
iyo niyan? Ano ang nangyari? Nasaan si Crispin? Ngunit minabuti kong
pagpahingahin muna ang aking anak. Habang gulo naman ang aking isip
kung nasaan si Crispin at kung ano ang tunay na nangyari.
Kinaumagahan ay nagpasiya akong pumunta sa simbahan dala ang

mga bagong pitas na gulay para sa kura ngunit labis na panlalait at bintang
ang aking inabot sa mga katiwala roon. Hindi ko man lamang nakausap ang
kura sapagkat may sakit daw ito.
Umuwi akong gulo ang isip. Nais kong makita ang aking anak. Pag-uwi
ko ay nadatnan ko ang dalawang guwardiya sibil sa aming tahanan; pilit
nilang pinalalabas ang aking mga anak. Binitbit nila ako pati ang mga alaga
kong inahing manok. Ikinulong ako sa kuwartel at kalauna’y pinalaya rin
sapagkat wala talaga akong aaminin sa kanila. Kinaladkad ako sa gitna ng
mga tao. Hiyang- hiya ako, para akong lulubog sa kinatatayuan ko!
Pag-uwi ko ay hinanap ko agad ang aking anak na si Basilio pero ang

tumambad sa akin ay ang pilas ng damit niyang may dugo.
Dugo? Bakit may dugo? Basilio! Basilio! Anak, nasaan ka? Diyos ko!
Ang mga anak ko. Nasaan sila? Sila ang tanging kasiyahan ko sa buhay
kong puno ng pagtitiis at pasakit. Nasaan na kayo?
Basilio…Crispin… mga anak!
Pst! Pst! Ale, nakita mo ba ang mga anak ko? Hindi? Bakit hindi? Ang
mga anak ko, sila ang nagpapatunog ng kampanaryo sa simbahan! Hindi!
Hindi nila ninakaw ang onsang ginto! (tatawa) Araw ngayon ng mga patay,
magsaya tayo! (iiyak) (tatawa). Nasaan na ang mga anak ko! Ilabas ninyo!
Crispin…Basilio…mga anak, nasaan na kayo?!
63
Pag-unawa sa Binasa
1. Sino ang nagsasalita sa iyong binasang monologo? Sa anong
nobela ni Rizal ito matatagpuan?
2. Ano ang kinahinatnan ni Sisa? Bakit ito nangyari sa kaniya?
3. Ano-ano ang mga katangian ni Sisa? Ano kaya ang kahalagahan
niya bilang tauhan sa nobelang Noli Me Tangere?
4. Ano-ano ang mga nakasalungguhit na salita sa binasa? Sa anong
bahagi ng pananalita ito nabibilang?
5. Sa iyong palagay, ano ang pinapaksa ng monologo?
Suriin
Narito ang mga tauhan ng nobelang Noli Me Tangere, iyong basahin at

kilalanin. Maaari mo rin itong mapakinggan sa YouTube sa pamamagitan ng
link na ito: https://youtu.be/MEWYmvOefUk
(Hinihikayat ang guro na gumawa ng paraan upang magkaroon ng kopya ng

pakikinggan ang mga mag-aaral o kaya naman ay ipabasa ng mag-aaral sa
kasama niya sa tahanan upang mapakinggan niya ito.)
Maintriga sa mga makikilala, humanda na!
Mga Tauhan sa Noli Me Tangere
Juan Crisostomo Ibarra y Magsalin – bugtong na anak

ni Don Rafael Ibarra. Nagkaroon ng mabuting edukasyon
sa Europa. Ang matalino at maginoong binatang ito ay
natutong umibig sa kaniyang kababatang si Maria Clara.
Nangarap siyang makapagpatayo ng paaralan upang
matiyak ang magandang kinabukasan ng kabataan ng
San Diego. Sumisimbolo kay Jose Rizal. (Magkakaroon
kaya ng katuparan ang balakin o pangarap niyang ito?)
Maria Clara – kasintahan ni Crisostomo Ibarra na may

lihim na pagkatao. Ipinakikita ang magandang karakter
ng mga Pilipina. Sumisimbolo kay Leonor Rivera na
naging kasintahan ni Rizal sa loob ng labing-isang taon.
(Ano kaya ang lihim na ito?)
64
Elias – piloto (bangkero) kung siya ay tawagin; iniligtas si
Ibarra sa tiyak na kamatayan mula sa mapanganib na
buwaya at sa babagsak na panghugos. Nagpapakita ng
ibang katangian ni Rizal. (Simula kaya ito ng kanilang
pagkakaibigan? Matuklasan kaya niya na si Ibarra ang
matagal na niyang hinahanap na kaaway?)
Don Rafael Ibarra – isa sa pinakamayaman sa San

Diego. Ama ni Crisostomo Ibarra; kinaiinggitan nang
labis ni Padre Damaso. Siya ay pinaratangang erehe at
pilibustero. Sa loob ng bilangguan siya namatay.
Simbolo ng Pilipinas na dahil sa yamang taglay ay
kinainggitan kaya sinakop ng mga dayuhan. (Paanong
ang isang iginagalang at mayamang tulad niya ay
namatay sa bilangguan?)
Don Saturnino – nuno ni Ibarra. Naging dahilan ng

kasawian ni Elias. Isang mayamang magsasaka na
kinagigiliwan ng lahat dahil sa kaniyang kabutihan. (Ano
ang kinalaman niya sa kasawian ni Elias?)
Don Santiago delos Santos – kilala sa tawag na Kapitan

Tiyago. Isa siyang mangangalakal na taga-Binondok
(Binondo) at isa sa mayayaman sa lugar na ito. Siya ang
nakagisnang ama ni Maria Clara. Sumisimbolo sa mga
taong takot at walang paninindigan sa sarili. (Paano niya
tinanggap ang katotohanang may kinalaman sa pagkatao
ng kinikilala niyang anak?)
Pia Alba – ina ni Maria Clara na namatay pagkatapos na

siya ay isilang. Kumakatawan sa ating bansa na
madaling nangayupapa sa kapangyarihan ng dayuhan.
(Anong dahilan ang nagpalungkot sa kaniya noong
magdalang-tao samantalang pakahintay-hintay nila ito ni
Kapitan Tiyago?)
65
Padre Vardolagas Damaso – isang kurang Pransiskano
na matagal naglingkod bilang kura (pari) sa San Diego.
Siya ay mapanghusga sa kapuwa. Itinuring na kaibigan
ni Don Rafael Ibarra subalit ipinahukay at ipinalipat
niya sa libingan ng mga Intsik ang bangkay nito. Siya
ang nagpayo kay Pia Alba at Kapitan Tiyago na
magsayaw sa Obando upang magdalang-tao.
Sumasagisag sa Separation of Church and the State.
(Ano kaya ang kinalaman niya sa pagkatao ni Maria
Clara? Bakit kaya nag-iba ang pakikitungo niya sa mga
Ibarra?)
Padre Bernardo Salvi – siya ang pumalit kay Padre

Damaso bilang kura ng San Diego. Nagkaroon siya ng
lihim na pagtatangi kay Maria Clara. Sumasagisag sa
mga Kastilang prayleng nang-aabuso sa kanilang
kapangyarihan. (Makatarungan ba na makadama ng
pagsinta ang isang pari sa dalagang tulad ni Maria
Clara?)
Tiya Isabel – pinsan ni Kapitan Tiyago na tumulong

upang mapalaki si Maria Clara. (Siya kaya ang
nakaimpluwensiya kay Maria Clara upang lumaking
mahinhin at relihiyosa?)
Don Anastacio – kung tawagin siya ay Pilosopo Tasyo

sapagkat marami siyang alam subalit baliw ang tingin
ng karamihan dahil sa hindi karaniwan niyang
paniniwala. Sumisimbolo sa mga marunong sa buhay.
Siya ang nilalapitan ni Ibarra tuwing ito ay hihingi ng
payo para sa mga balakin nito. (Bakit kaya baliw ang
tingin sa kaniya ng kaniyang mga kababayan?)
Sisa – mapagmahal na ina subalit nagkaroon ng

asawang pabaya at malupit. Sumisimbolo sa
pagmamahal ni Teodora sa kaniyang mga anak at
nagpapakita ng pang-aabuso ng mga Kastila sa
kababaihan sa Pilipinas. Nagsisilbi siyang huwarang
ina sa iba. (Hanggang kailan kaya siya magtitiis? Ano
kaya ang kaniyang kahihinatnan?)
66
Pedro- sugarol at malupit na asawa ni Sisa; ang
kaniyang kalupitan ay ginagawa rin sa mga anak.
(May pagkakataon pa kayang magbago ang isang
tulad niya?)
Basilio at Crispin – mga anak ni Sisa; kapuwa

sakristan at tagatugtog ng kampana sa simbahan ng
San Diego. Sila ay mababait at masisipag na anak. Si
Basilio ang mas matanda sa dalawa. Napagbintangan
silang nagnakaw ng onsang ginto. Ito ang dahilan ng
pagkasugat sa puso ng kanilang ina. Sumisimbolo sa
kalupitan ng mga makapangyarihan. (Ano kaya ang
mangyayaring ito? Nasaan kaya ang katarungan para
sa dalawang magkapatid?)
Alperes – pinuno ng mga guwardiya sibil at matalik

na kaagaw ng kura sa kapangyarihan sa San Diego
(itinuturing na Hari ng Italya sa San Diego habang
ang kura ang Papa ng Estado ng Simbahan) Siya ay
walang pakialam at malupit sa kaniyang asawa.
(Kanino kayang kapangyarihan ang mananaig?)
Donya Consolacion – dati siyang labandera na may

malaswang bibig at pag-uugali. Hindi kagandahan ang
kaniyang anyo. Napangasawa niya ang alperes. (Paano
kaya niya maiimpluwensiyahan ang pagkatao ng iba
pang tauhan sa akda? Naging magkaibigan kaya sila
ni Donya Victorina?)
Kapitan Heneral – siya ang pinakamakapangyarihan

sa Pilipinas, isang taong makatarungan. (Ano kaya
ang maitutulong niya kay Ibarra?)
67
Tinyente Guevarra - isang matapat na tinyente ng mga
guwardiya sibil. (Ano kayang katotohanan ang isisiwalat
niya kay Ibarra?)
Donya Victorina de Espadaña – siya ay isang babaeng

itinatakwil ang pagiging Pilipina; nagpapanggap na
mestisang Kastila kaya naman napakakapal ng kolorete
sa mukha. Sumisimbolo sa mga Pilipino na nagkakaila
na sila ay kabilang sa lahing Pilipino. (Sa kasalukuyang
panahon, sino kaya ang sinisimbolo ni Donya Victorina?)
Don Tiburcio de Espadaña – isang pilay at bungal na

Kastilang napadpad sa Pilipinas sa paghahanap ng
magandang kapalaran. Siya ang napangasawa ni Donya
Victorina. Taong takot at sunod-sunuran sa asawa.
(Kakayanin kaya niya ang ugali ng asawa?)
Linares – malayong pamangkin ni Don Tiburcio. Siya

ang napili ni Padre Damaso na ipakasal kay Maria Clara
na sinang-ayunan naman ni Donya Victorina. (Pumayag
kaya si Linares sa panghihimasok ng dalawa?)
Ñol Juan – namahala ng mga gawain sa pagpapatayo

ng paaralan ni Crisostomo Ibarra. (Magtagumpay kaya
sila sa pagpapatayong ito ng paaralan?)
68
Lucas – kapatid ng taong madilaw na gumawa ng
panghugos upang mapatay si Ibarra. (Ano kaya
ang nagtulak sa kapatid niya upang pagtangkaan
ang buhay ni Ibarra?)
Bruno at Tarsilo Alasigan – magkapatid na ang

ama ay namatay sa pamamalo ng mga guwardiya
sibil. (Ano kaya ang magiging kaugnayan nila kay
Maria Clara?)
Guro – ang taong kinausap ni Ibarra upang

malaman ang suliranin ng paaralan sa kaniyang
bayan. Gurong nagsasawalang-kibo sa kalupitan
at panghihimasok ng mga prayle. (Bakit kaya
hindi niya kasundo ang kura?)
Kapitan Pablo – pinuno ng mga tulisan na

napamahal nang labis kay Elias. Itinuring siyang
ama ni Elias. (Bakit kaya siya itinuring na ama ni
Elias?)
Salome – kababata at lihim na umiibig kay Elias.

(Nagkaroon kaya ng kaganapan ang kanilang pag-
iibigan?)
69
Ngayong nakilala mo na ang mga tauhan sa Noli Me Tangere, iyo
namang alamin kung ano nga ba ang binasa mo kanina sa bahaging
Tuklasin. Naalala mo pa ba? Tama ka, iyon ay monologo. Narito ang iba
pang bagay na dapat mong malaman ukol dito.
Ang monologo ay isang uri ng pagsasalita kung saan ang isang tauhan
ay sinasabi ang kaniyang isinasaisip sa isa pang tauhan o kaya ay sa
kapulungan ng nangakikinig. Ang monologo ay ginagamit sa iba’t ibang
media gaya ng dula, pelikula, at iba pa.
Mga Dapat Tandaan sa Pagsulat ng Iskrip ng Monologo

1. Pumili ng paksang kaaya-aya sa mga manonood.
2. Gumawa ng storyline sa kuwentong iyong naisip.
3. Pumili ng karakter na nakaayon sa iyong personalidad.
4. Maging malikhain sa paggawa ng senaryong nakasusorpresa at
nakaaaliw.
5. Iwasan ang paggamit ng mga salitang hindi kaaya-aya sa pandinig.
6. Iwasan ang pagkopya sa mga salitang nakatatak na sa mga sikat na
pelikula.
7. Tapusin ang iskrip ng monologo sa isang kahanga-hangang
pananalita.
Dagdag pa rito, ang mga salitang nakasalungguhit sa monologo na

iyong nabasa ay tinatawag na pang-uri. Ang pang-uri ay isang bahagi ng
pananalitang naglalarawan sa tao, pook, bagay, hayop, at pangyayari.
Nagbibigay rin ito ng katangian sa isang pangngalan o panghalip.
Halimbawa ng pang-uri na ginamit sa monologong binasa:

mababait, masisipag, payak, kapos, mura, sariwa, mainit,
martir, sugatan, gutom na gutom, sunod-sunod, hiyang-hiya
Kayarian ng Pang-uri
1. Payak – Ito ay binubuo ng mga salitang-ugat lamang.

Halimbawa:
 Sariwa ang mga dinalang gulay ni Sisa sa kura.
 Si Don Tiburcio ay isang pilay at bungal na Kastila.
2. Maylapi – Ito ay mga pang-uring binubuo ng salitang-ugat at panlapi.

Halimbawa:
 Matapat si Tinyente Guevarra sa kaniyang tungkulin.
 Si Donya Consolacion ay may malaswang bibig at pag-uugali.
70
3. Inuulit – Ito ay binubuo sa pamamagitan ng pag-uulit ng buong salita
o bahagi ng salita.
Halimbawa:
 Ang pisngi ni Maria Clara ay pulang-pula nang makita si Ibarra.
 Tuwang-tuwa si Sisa dahil uuwi ang kaniyang mga anak.
4. Tambalan – Ito ay binubuo ng dalawang salitang pinagtatambal.

Halimbawa:
 Ang mga daliri ni Maria Clara ay hubog-kandila.
 Bukas-palad si Ibarra sa kaniyang mga kababayan sa San
Diego.
Salamat sa iyong matiyagang pagbabasa. Inaasahan kong marami kang

natutuhan.
Ngayon ay alam mo na kung sino-sino ang mga tauhang bumubuo sa

Noli Me Tangere. Batid mo na rin kung ano ang monologo at ang mga dapat
tandaan sa pagsulat ng iskrip nito, gayon din ang paggamit ng tamang
pang-uri sa paglalarawan.
Pagyamanin
Halika! Gawin mo ang inihanda kong mga gawain para sa iyo. Alam
kong kayang-kaya mo ito!
Gawain 1. #AngIyongTunaynaHalaga
Panuto: Tukuyin ang kahalagahan ng ilang tauhan sa Noli Me Tangere
batay sa maikling pagpapakilala sa kanila. Gayahin ang pormat sa ibaba at
isulat ang sagot sa hiwalay na papel.
Kahalagahan ng Papel
Pangalan ng Tauhan
na Ginampanan
1. Crisostomo Ibarra
2. Maria Clara
71
3. Pilosopo Tasyo
4. Elias
5. Sisa
Gawain 2. #KungAkoBaSiya?
Panuto: Sumulat ng isang makahulugan at masining na iskrip ng isang
monologo sa pamamagitan ng pagsunod sa mga gampanin sa loob ng
kahon. Gawing gabay sa pagsulat ang rubrik sa pagsasagawa nito. Gawin
ito sa hiwalay na papel.
Gampanin
Goal Makasulat ng isang maikli ngunit makahulugan at

(Layunin) masining na iskrip ng monologo
Role Para sa mga lalaki, ipagpalagay na ikaw si Ibarra;

para naman sa mga babae ipagpalagay na ikaw si
(Gampanin) Maria Clara.
Audience Mga kasama sa bahay o kaya naman ay mga kaibigan

(Manonood)
Situation Para sa mga lalaki: Inuusig ka ng iyong konsensiya

sapagkat wala ka sa piling ng iyong ama nang siya ay
(Sitwasyon)
pumanaw; ni hindi mo man lang siya naalagaan. Nais
mong malaman kung ano ang mga tunay na
nangyari. Sa kabila nito, nasasabik ka ring makitang
muli ang nag-iisang babaeng minamahal mo nang
tunay– si Maria Clara.
Para sa mga babae: Nasasabik ka sa pagbabalik ni
Ibarra na matagal mo nang hindi nakikita dahil siya
ay nag-aral sa Europa. Masaya ka sapagkat
maipagpapatuloy na ninyo ang inyong naudlot na
pag-iibigan, subalit ang iyong ninong na si Padre
Damaso ay tutol sa inyong pag-iibigan at
ipinagkasundo ka sa ibang lalaking ‘di mo naman
kilala at iniibig.
72
Product Isang maikli ngunit makahulugan at masining na
iskrip ng monologo.
(Produkto o Awtput)
Standard Lebel ng Pagsasagawa

(Pamantayan Napakahusay Mahusay Paghusayan pa
sa Pagmamarka) (5) (3) (2)
Paggamit ng pang-uri Nakagamit ng 5 Nakagamit ng Nakagamit ng 1-2

sa pagbibigay- o higit pang 3-4 na wastong pang-uri
katangian sa tauhang wastong pang- wastong pang- sa pagbibigay-
napili uri sa uri sa katangian
pagbibigay- pagbibigay-
katangian katangian
Nilalaman Lubhang Hindi gaanong Kulang at hindi

makahulugan makahulugan maayos ang
at masining ang at masining nilalaman sa
nilalaman sa ang nilalaman pagpapahayag
pagpapahayag sa tungkol sa
tungkol sa pagpapahayag napiling tauhan.
napiling tungkol sa
tauhan. napiling
tauhan.
Kahalagahan Nailahad nang Nailahad ang Hindi gaanong

ng tauhan husto ang kahalagahan nabigyan ng
kahalagahan ng ng napiling kahalagahan ang
napiling tauhan ngunit napiling tauhan sa
tauhan. limitado ginawang
lamang. paglalahad.
Organisasyon Naihanay nang Naihanay ang Nakalilito at

ng Ideya maayos ang mga ideya maligoy ang
mga ideya mula ngunit may paraan ng
simula ilang hindi pagkakaayos ng
hanggang maayos. ideya.
wakas.
73
Gawain 3. #KatangianMoShowKo!
Panuto: Gamit ang mga tamang pang-uri, ibigay ang katangian ng
sumusunod na tauhan mula sa araling tinalakay. Kopyahin ang pormat sa
hiwalay na papel at ilagay ang sagot.
Tauhan Papel Panloob Pisikal

na Ginampanan na Katangian na Katangian
1. Basilio
at Crispin
2. Padre
Damaso
3. Kapitan
Tiyago
4. Donya
Victorina
5. Donya
Consolacion
Isaisip
Binabati kita! Mukhang lalo mong pinaghuhusay ang iyong pagsagot!

Batid kong napayabong na ang iyong kaalaman ukol sa mga katangian at
kahalagahan ng mga tauhan sa Noli Me Tangere. Mahusay mo ring naisulat
ang iyong maikling monologo. Kaya naman, umaasa ako na masasagot mo
ang gawaing ito.
Panuto: Punan ang patlang upang mabuo ang diwa ng pahayag. Isulat ang
sagot sa hiwalay na papel.
Siya at ako, pareho!

Ako ay tulad ni ___________________________ na may katangiang
___________________________. Siya ay mahalaga sa nobela dahil
_________________________________________________.
Ako naman bilang pangunahing tauhan ng kuwento ng aking

buhay ay mahalaga rin dahil ___________________________.
74
Isagawa
Muli, binabati kita sapagkat nakarating ka sa huling bahagi ng aralin

na punong-puno ng sigla at inspirasyong matuto. Kaya naman, sa bahaging
ito ay patunayan mo na kaya mo pa ring gawin nang mahusay ang gawain
sa ibaba upang lagumin ang iyong natutuhan. Halika’t simulan mo na!
Monologo ko,’di padadaig sa’yo!

Panuto: Magsaliksik ukol sa buhay ng naibigan mong tauhan sa Noli Me
Tangere. Sumulat ng isang masining at makahulugang iskrip ng monologo
na tumutukoy sa kaniyang kahalagahan bilang isa sa mga tauhan ng
nobela at gumamit ng tamang pang-uri sa pagbibigay-katangian sa kaniya.
Mamarkahan ka gamit ang rubrik sa pagtataya ng iskrip ng monologo na
nasa bahaging Pagyamanin. Gayahin ang pormat sa ibaba at gawin ito sa
hiwalay na papel.
Pamagat ng Monologo
Pangalan ng Tauhan:
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
75
Tayahin
Sa wakas, malapit ka nang matapos!
Sa bahaging ito, tatayahin ang kabuoan ng iyong natutuhan sa iyong

pinag-aralang paksa.
Para sa bilang 1-4

Panuto: Piliin ang tamang pang-uring naglalarawan sa tauhan mula sa loob
ng kahon na bubuo sa pangungusap. Isulat ang letra ng tamang sagot sa
hiwalay na papel.
A. matalino C. malupit
B. sunod-sunuran D. mapagkunwari
1. Si Kapitan Tiyago ay ______________ sa kura.
2. Si Pilosopo Tasyo ay ______________ kaya hinihingan ng payo ni

Crisostomo Ibarra.
3. Si Donya Victorina ay ang ______________ at supladang asawa ni Don

Tiburcio.
4. Ang alperes ay ______________ sa kaniyang asawa na si Donya

Consolacion.
Para sa bilang 5-10

Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang sumusunod na pahayag. Piliin at
isulat sa hiwalay na papel ang letra ng tamang sagot.
5. Ang monologo ay sinasalita ng ______________ tao.

A. isang C. tatlong
B. dalawang D. apat na
6. Naglalahad ng kaisipan ang ______________sa monologo.

A. hurado C. nanonood
B. nakikinig D. nagsasalita
76
7. Sa pagsulat ng iskrip ng monologo ay kailangang ______________
upang hindi malito ang nakikinig.
A. mahaba at malikhain
B. maligoy at masalimuot
C. maikli ngunit makabuluhan
D. matalinghaga ngunit maikli
8. Mahalaga ang tauhang si Maria Clara sapagkat siya ay nagsisilbing

____________.
A. mabait at masunuring anak
B. mapagmahal at tapat na kasintahan
C. maaaring maging modelo sa kabataan
D. isang ehemplo ng kababaihang Pilipino
9. Si Padre Damaso ay mahalagang tauhan sa nobela sapagkat siya ay

______________.
A. mabuting prayle sa San Diego
B. mapagbigay sa kaniyang kababayan
C. isang mabuting ama sa kaniyang anak
D. nagpapakita ng kapangyarihan bilang prayle noon
10. Ang tauhang si Sisa ay mahalaga sapagkat siya ay ______________.

A. ina nina Crispin at Basilio
B. mapagmahal na ina sa anak
C. katawa-tawa ang kaniyang gampanin sa nobela
D. inspirasyon sa kababaihan na huwag nang magpaabuso
77
Karagdagang Gawain
Kahanga-hanga! Isang pagbati para sa iyo aking mahal na mag-aaral!
Pinatunayan mo ang iyong taglay na kasipagan at kahusayan sa pag-

aaral. Narito ang karagdagang gawain upang mas malinang ang iyong
kaalaman.
Siksikin mo pa!
Panuto: Kopyahin sa hiwalay na papel ang grapikong pantulong sa ibaba at

punan ng mga angkop na sagot batay sa hinihingi sa bawat kahon.
I-share mo at Ila-like ko!
#SiyaAngBida #LikeKoSaKaniya #Ako’yAko

Pangalan ng Ilarawan ang Tukuyin ang
pinakamahalagang katangian niya na kahalagahan
tauhan sa kuwento iyong nakikita at niya bilang
ng buhay mo at hinahangaan sa bahagi ng iyong
ang pangalan ng kaniya sa pagkatao.
naibigan mong pamamagitan ng
tauhan ng Noli Me paggamit ng mga
Tangere na may pang-uri.
pagkakapareho sa
kaniya.
78
Susi sa Pagwawasto
79
Sanggunian
Roselyn T. Salum. et al. DIWATIK (Diwa at Panitik) Sanayang aklat sa
Filipino III (Baitang 9) Batay sa Kurikulum ng Batayang Edukasyon ng
Sekondarya – Marquise Marketing 199 Malinao St., Highway Hills
Mandaluyong City 2012
Peralta, R.N. et al. (2014), Panitikang Asyano 9, Meralco Avenue, Pasig City.
Department of Education – Instructional Materials Council Secretariat
(DepEd- IMCS).
Ortiz, Ma. Olivyne. “Mga Tauhan sa Noli Me Tangere – Pakikinig//Grade 9,

Peb.10,2021 Youtubevideo,10:45. https://youtu.be/MEWYmvOefUk
80
Region III
Filipino 9
Noli Me Tangere
(Mahahalagang Pangyayari
sa Buhay ni Crisostomo Ibarra)
81
Ikaapat na Markahan – Modyul 8: Noli Me Tangere (Mahahalagang Pangyayari sa
Buhay ni Crisostomo Ibarra)
Unang Edisyon, 2021
ng karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman,
kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng
akda kung ito ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o
tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.
ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito
upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga
tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban
sa modyul na ito ay kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga
ito.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon - Pampaaralang Pansangay ng Lungsod Gapan


Manunulat: Cindy C. Menor
Tagasuri ng Nilalaman: Marie Ann C. Ligsay, PhD, Dulce M. Esteban,
Joanne M. Nuñez
Tagasuri ng Wika: Marie Ann C. Ligsay, PhD, Bernadeth D. Magat,
Gerwin L. Cortez
Tagasuri ng Disenyo Glehn Mark A. Jarlego
at Balangkas:
Tagaguhit: Kimberly S. Liwag
Tagalapat: Katrina C. Matias

Inilimbagsa Pilipinas ng Kagawaran ng Edukasyon – Rehiyon III –
Office Address: Don Simeon St., San Vicente, Gapan City, Nueva Ecija
Telefax: (044) 486-7910
82
Paunang Salita






sila sa paaralan.
83
Alamin
Ang pag-ibig ay hindi mawawala sa buhay ng tao. Hindi ito mapipigilan

o maitatago ng sino man sapagkat ito ay likas na sa buhay natin. Ito man
ay may iba’t ibang anyo o uri, isa ang ating matitiyak, ang pag-ibig ay
makapangyarihan.
Sa modyul na ito, makababasa ka ng mga kabanata mula sa nobelang

Noli Me Tangere at ibibigay mo ang iyong sariling pananaw kung paano
ipinakita sa mga pangyayari sa kabanata ang kapangyarihan ng pag-ibig sa
magulang, sa kasintahan, sa kapuwa, at sa bayan. Ilalahad mo rin ang
iyong sariling damdamin tungkol sa mahahalagang pangyayaring naganap
sa buhay ng tauhan. Matututuhan mo rin ang pagpapangkat ng mga salita
ayon sa antas ng pormalidad ng gamit nito.
Bago ang lahat, nais kong malaman mo, ang modyul na ito ay inihanda
upang malinang ang iyong kasanayan sa pamantayan ukol sa:
1. naibabahagi ang sariling damdamin sa tinalakay na mga
pangyayaring naganap sa buhay ng tauhan (F9PN-IVd-58);
2. nailalahad ang sariling pananaw sa kapangyarihan ng pag-ibig sa
magulang, sa kasintahan, sa kapuwa at sa bayan (F9PB-IVd-58); at
3. napapangkat ang mga salita ayon sa antas ng pormalidad ng gamit
nito (level of formality) (F9PT-IVd-58).
84
Subukin
Bago ka magsimula sa aralin, subukin mo muna ang iyong kaalaman

sa paksang iyong tatalakayin. Madali lamang ito, tiyak na kayang-kaya mo!
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang sumusunod na pahayag. Piliin at

isulat ang letra ng tamang sagot sa hiwalay na papel.
1. Ang sumusunod na salita ay napapangkat sa antas ng wikang

kolokyal maliban sa _______.
A. kelan C. paano
B. meron D. sakin
2. Ang sumusunod na salita ay napapangkat sa antas ng wika na

pambansa maliban sa _______.
A. erpat C. libro
B. kapatid D. pamahalaan
3. Ang lespu, ermat, tsimay, at gurang ay napapangkat sa antas ng

wikang ______.
A. balbal C. lalawiganin
B. kolokyal D. pampanitikan
4. Hindi maliparang uwak, mabulaklak ang dila, at ‘di mahulugang

karayom ay pangkat ng mga salita na nabibilang sa antas na_______.
A. kolokyal C. pambansa
B. lalawiganin D. pampanitikan
5. Hindi mapalagay si Maria Clara habang hinihintay ang kasintahang

pitong taon nang hindi nakikita. Ang bawat sasakyan na humihinto
sa harap ng kanilang bahay ay nagpapakaba sa kaniya. Ang
damdaming nangibabaw sa pangyayari ay ______.
A. pagkasabik C. pagkatuwa
B. pagkatakot D. pagkayamot
85
6. Nasindak si Ibarra nang ipagtapat ng sepulturero na kaniyang
sinunog ang krus at hindi sinasadyang itinapon ang bangkay ng
kaniyang ama sa lawa dahil sa utos ni Padre Garrote. Ang damdaming
naramdaman ng tauhan ay ______.
A. pagkagalit C. pagkasabik
B. pagkalito D. pagkatakot
7. Habang ang lahat ay nasasabik sa mahuhuling isda, si Leon na

katipan ni Iday ang kumuha ng panalok at isinalok ito sa baklad,
ngunit laking gulat ng lahat na ang nasalok ay buwaya. Ang
damdaming nangibabaw sa pahayag ay _______.
A. pagkaaliw C. pagkatakot
B. pagkasabik D. pagkayamot
8. Pagkalipas ng pitong taong pagkakalayo, nagkitang muli sina Maria

Clara at Ibarra na tila walang nagbago sa kanilang nararamdaman
para sa isa’t isa. Ang ipinahihiwatig sa pangyayaring ito ay _______.
A. kahanga-hanga ang kanilang pag-iibigan
B. pambihira ang ipinakita nilang katapatan
C. nagsisilbi silang ehemplo ng tapat na pagmamahalan
D. pinatutunayan nila na ang tunay na pag-ibig ay hindi
nagbabago
9. Nahalata ng alkalde at ng iba pang panauhin sa tanghalian na panay

ang pasaring ni Padre Damaso kay Ibarra, sa kabila nito nagsawalang
kibo na lamang si Ibarra. Ang pananaw sa pangyayaring ito ay
_______.
A. kahanga-hanga ang pagpipigil ni Ibarra
B. malaking interes ang ipinakita ng mga tagapakinig
C. hindi interesado ang mga panauhin sa isinasalaysay ni Ibarra
D. naging matiyaga sa pagtatanong at pakikinig ang mga panauhin
10. Kumuha ng punyal si Ibarra at dali-daling tumalon sa tubig upang

tulungan si Elias laban sa buwaya. Ang pangyayaring ito ay
nagpapahiwatig na _______.
A. maparaan si Ibarra sa pagtulong
B. maalam sa pangyayari si Ibarra
C. mahilig makipagsapalaran si Ibarra
D. kahanga-hanga ang kahandaan ni Ibarra sa pagtulong
86
Aralin Noli Me Tangere
1 (Mahahalagang Pangyayari
sa Buhay ni Crisostomo Ibarra)
Mahusay! Tiyak na nasagutan mo nang wasto ang inihanda kong

gawain para sa iyo sa bahaging Subukin.
Ngayon ay ipagpatuloy mo na ang pagtuklas ng panibagong kaalaman

na sadyang makatutulong sa iyo.
Makababasa ka ng mga kabanata mula sa nobelang Noli Me Tangere

tungkol sa mahahalagang pangyayari sa buhay ni Crisostomo Ibarra.
Aalamin mo kung paano ipinakita sa mga pangyayari sa kabanata ang
kapangyarihan ng pag-ibig sa magulang, sa kasintahan, sa kapuwa, at sa
bayan. Ilalahad mo ang iyong sariling damdamin tungkol sa mahahalagang
pangyayaring naganap sa buhay ng tauhan. Matututuhan mo ang
pagpapangkat ng mga salita ayon sa antas ng pormalidad ng gamit nito.
Balikan
Ipinakilala sa nakaraang aralin ang mga tauhan sa nobelang Noli Me

Tangere, gayon din ang mahahalagang papel na kanilang ginampanan sa
akda.
Alam kong marami kang natutuhan mula rito, kaya balikan mo ang
nakaraang aralin sa pamamagitan ng pagsagot sa kasunod na gawain.
87
Ipakilala mo!
Panuto: Magbigay ng limang (5) mahahalagang tauhan sa Noli Me Tangere
at sumulat ng maikling pagpapakilala tungkol sa kanila. Gayahin ang
pormat at isulat ang sagot sa hiwalay na papel.
Mga Tauhan sa Noli Me Tangere Maikling Pagpapakilala
88
Tuklasin
Mahusay! Matapos mong maibahagi ang iyong mga natutuhan sa

nakaraang aralin, ngayon naman ay gawin mo ang gawain sa ibaba na
inihanda ko para sa iyo. Tiyak na kayang-kaya mo ito!
Panuto: Sagutin ang mga tanong sa loob ng kahon. Gayahin ang pormat sa
hiwalay na papel at isulat ang sagot sa loob ng hugis puso.
Sino-sino ang mga taong

malalapit sa iyong puso?
Paano mo mapatutunayan
ang kapangyarihan ng pag-
ibig na mayroon ka para sa
kanila?
89
Suriin
Nakilala mo sa nakaraang aralin ang mga tauhan sa nobelang Noli Me

Tangere at ang mga impormasyon tungkol sa kanila.
Sa bahaging ito makababasa ka ng buod ng mga piling kabanata sa

nobelang Noli Me Tangere at aalamin mo kung paano ipinakita sa mga
kabanata ang kapangyarihan ng pag-ibig sa magulang, sa kasintahan, sa
kapuwa, at sa bayan. Ilalahad mo rin ang iyong damdamin sa tinalakay na
mga pangyayaring naganap sa buhay ng tauhan. Maaari mo itong ipabasa
sa sinomang kasama sa bahay o makatutulong sa iyo, o kaya’y panoorin sa
YouTube gamit ang link na ito: https://youtu.be/HyTacKRZ9S4.
Bago mo simulang basahin ang buod ng mga piling kabanata ng Noli

Me Tangere, narito ang pagpapakahulugan sa ilang mga salita na
matatagpuan sa akda para sa iyong lubos na pag-unawa.
Paglinang sa Talasalitaan
1. asotea – balkonahe
2. baklad – palaisdaan
3. beateryo – kumbento
4. hatid-kawad – sulat o telegrama
5. kabuktutan – kasamaan
6. kalupi – pitaka
7. karuwagan – kahinaan
8. nakaluklok – nakaupo
9. namandaw – nangisda
10. nitso – libingan
11. pagpapasaring – pagpaparinig
12. pilosopo – matalino
13. pinipintuho – nililigawan
14. punyal – patalim
15. sepulturero – tagapaglibing
16. heroglipiko – pagsulat na ang ginagamit ay mga simbolo
90
Kabanata 7: Suyuan sa Asotea
Maagang-maaga pa ay
nagsimba na sina Maria Clara
at Tiya Isabel. Pagkatapos
ng misa, nagyayang umuwi si
Maria Clara. Pagkaagahan ay
nanahi ang dalaga upang hindi
mainip sa paghihintay. Si Tiya
Isabel ay abala sa pagwawalis
ng mga kalat nang sinundang
gabi. Si Kapitan Tiyago naman
ay abala sa pagbubuklat ng
mga itinatagong kasulatan.
Labis ang kaba sa dibdib ni
Maria Clara sa tuwing may nagdaraang mga sasakyan. Napansin ni Kapitan
Tiyago na namumutla siya, kaya ipinayo nitong magbakasyon siya sa
Malabon o sa San Diego.
Iminungkahi ni Tiya Isabel na sa San Diego na lamang magbakasyon

sapagkat bukod sa malaki ang bahay doon ay malapit na ring ganapin
ang pista.Tinagubilinan ni Kapitan Tiyago si Maria Clara na kapag kinuha
niyaang kaniyang mga gamit ay magpaalam na siya sa mga kaibigan
sapagkat hindi na siya babalik sa beateryo. Nanlamig at biglang nabitawan
ni Maria Clara ang kaniyang tinatahi nang may biglang tumigil na
sasakyan sa tapat ng kanilang bahay. Nang maulinigan niya ang boses ni
Ibarra, agad siyang pumasok sa kaniyang silid. Tinulungan siya ni Tiya
Isabel na mag-ayos ng sarili bago harapin si Ibarra.Pumasok na sa
bulwagan ang dalawa. Nagtama ang kanilang paningin. Ang pagkakatama
ng kanilang paningin ay nagdulot ng kaligayahan sa kanilang mga puso.
Nagtungo ang magkasintahan sa asotea upang iwasan ang alikabok na

nililikha nang pagwawalis ni Tiya Isabel. Tinanong ni Maria Clara si Ibarra,
kung hindi siya nalimutan nito sa pangingibang bansa dahil sa maraming
magagandang dalaga roon. Sinabi ni Ibarra na siya ay hindi nakalilimot.
Katunayan aniya, siya ay laging nasa kaniyang isipan. Binigyang-diin ni
Ibarra na isinumpa niya sa harap ng bangkay ng kaniyang ina na wala
siyang ibang iibigin at paliligayahin kundi si Maria Clara lamang. Si Maria
Clara man, aniya, ay hindi nakalilimot kahit na pinayuhan siya ng kaniyang
Padre Kompesor na limutin na niya si Ibarra. Binigkas pa ni Maria Clara
ang kanilang kamusmusan, ang kanilang paglalaro, pagtatampuhan,
muling pagkakasundo, at pagtawa ni Maria Clara nang tawaging mangmang
91
ng kaniyang ina si Ibarra. Dahil dito si Ibarra ay nagtampo kay Maria
Clara. Nawala lamang ang kaniyang tampo nang lagyan ni Maria Clara ng
dahon ng sambong ang loob ng kaniyang sumbrero upang hindi siya
mainitan.
Ang bagay na iyon ay ikinagalak ni Ibarra, kinuha niya sa kaniyang

kalupi ang isang papel at ipinakita ang ilang tuyong dahon ng sambong na
nangingitim na ngunit mabango pa rin. Inilabas naman ni Maria Clara ang
isang liham na ibinigay naman sa kaniya ni Ibarra bago tumulak patungo
sa ibang bansa.
Binasa ito ni Maria Clara

nang pantay mata upang
hindi makita ang kaniyang
mukha.Nakasaad sa sulat
kung bakit nais ni Don Rafael
na papag-aralin si Ibarra sa
ibang bansa. Siya aniya ay
isang lalaki at kailangan
niyang matutuhan ang
tungkol sa mga bagay-bagay
upang mapaglingkuran niya
ang kaniyang bayang
sinilangan. Bagama’t,
matanda na si Don Rafael at kailangan niya si Ibarra, siya ay handang
magtiis na ipaubaya ang pansariling interes alang-alang sa kapakanan ng
bayan. Sa bahaging iyon ng sulat ay napatayo si Ibarra.
Namutla siya, napatigil sa pagbabasa si Maria Clara. Tinanong

niya ang binata kung napa’no ito. Sinabi ni Ibarra na nalimutan niya ang
kaniyang tungkulin dahil kay Maria Clara. Kailangan na pala niyang
umuwi dahil bukas ay undas na.Kumuha ng ilang bulaklak si Maria Clara
at iniabot iyon kay Ibarra. Pinagbilinan ni Kapitan Tiyago si Ibarra na
pakisabi kay Andeng na ayusin nito ang bahay nila sa San Diego sapagkat
magbabakasyon doon ang mag-ale. Tumango si Ibarra at umalis. Pumasok
sa silid si Maria Clara at umiyak. Sinundan siya ni Kapitan Tiyago at
inutusan na magtulos ng dalawang kandila sa mga patron ng manlalakbay
na sina San Roque at San Rafael.
92
Kabanata 13: Mga Unang Banta ng Unos
Dumating si Ibarra sa
libingan at hinanap ang
puntod ng kaniyang ama na si
Don Rafael. Kasama niya ang
isang matandang utusan.
Sinabi ng matanda kay Ibarra,
na si Kapitan Tiyago ang
nagpagawa ng nitso ni Don
Rafael. Ito ay nilagyan niya ng
krus at tinaniman ng mga
bulaklak ng Adelpa at
Sampaga. Nakita nina Ibarra at
ng matandang utusan ang
sepulturero. Sinabi nila ang
palatandaan ng libingan ni Don Rafael. Tumango ang tagapaglibing. Pero,
nasindak si Ibarra nang ipagtapat ng sepulturero na kaniyang sinunog ang
krus at hindi sinasadyang itinapon ang bangkay ng kaniyang ama sa lawa
dahil sa utos ni Padre Garrote. Higit umanong mabuti na mapatapon ang
bangkay sa lawa kaysa makasama pa ito sa libingan ng mga Intsik.
Parang pinagsukluban ng langit at lupa si Ibarra. Nasindak

siya nang husto. Ang matanda naman ay napaiyak sa kaniyang
narinig. Parang baliw na nilisan ni Ibarra ang kausap hanggang sa
makasalubong niya si Padre Salvi na nakabaston na may puluhang garing.
Kaagad na dinaluhong ni Ibarra si Padre Salvi. Bakas sa mukha ni Ibarra
ang naglalatang na poot at galit sa dibdib. Nararamdaman iyon ni Padre
Salvi. Tinanong ni Ibarra si Padre Salvi kung bakit nagawa nila ang
malaking kalapastangan sa kaniyang ama. Sumagot si Padre Salvi
na hindi siya ang may kagagawan niyon kundi si Padre Damaso na
tinatawag na Padre Garrote.
Kabanata 23: Ang Pangingisda
Madilim-dilim pa’y nagsigayak na ang mga kabinataan, kadalagahan at

ilang matatandang babaeng patungo sa dalawang bangkang nakahinto sa
dalampasigan. Ang mga kawaksing babae ay mayroong sunong-sunong na
mga bakol na kinalalagyan ng mga pagkain at pinggan. Ang mga bangka ay
nagagayakan ng mga bulaklak na may iba’t ibang kulay. Mayroon ding mga
instrumento gaya ng gitara, alpa, akurdiyon at tambuli. Si Maria Clara ay
kaagapay ang matatalik niyang kaibigan na sina Iday, Victoria, Sinang at
93
Neneng. Habang naglalakad, masaya silang nagkukuwentuhan at
nagbibiruan. Paminsan-minsan ay binabawalan sila ng matatandang babae
sa pangunguna ni Tiya Isabel. Pero, sige pa rin ang kanilang kuwentuhan.
Nagtig-isang bangka ang mga dalaga sapagkat baka lumubog daw ang
kanilang sinasakyan. Dahil dito, mabilis na lumipat ang ilang kabinataan
sa bangkang sinasakyan ng mga dalagang kanilang pinipintuho. Si Ibarra
ay napatabi kay Maria Clara. Si Albino ay kay Victoria. Ang piloto o ang
sumasagwan sa bangka para umusad sa tubig ay isang binatang may
matikas na anyo, matipuno ang pangangatawan, maitim, mahaba ang
buhok at siksik ang laman. Ito ay si Elias.
Habang hinihintay na maluto ang agahan, si Maria Clara ay umawit.

Ang lahat ay tahimik na nakinig. Sinabi ni Andeng na nakahanda na ang
sabaw para sa isisigang na isda. Ang mga magpipiknik ay nasa may baklad
na ni Kapitan Tiyago. Ang magbibinatang anak ng isang mangingisda ang
namandaw sa baklad. Ngunit, kaliskis man ng isda ay walang nasalok.Si
Leon na katipan ni Iday ay kumuha ng panalok. Isinalok itong muli at
laking gulat ng lahat na imbis na mga isda ang nasalok, buwaya ang laman
nito. Nabatid nila na ang kawalan ng isda ay dahil sa buwaya. Agad na
lumundag si Elias, sigawan ang mga babae sa takot na baka mapahamak
ito. Pero, pinayapa sila ng ilang mga kalalakihan sa pagsasabing sanay
si Elias na humuli ng buwaya. Ilang saglit lang, nahuli na ni Elias ang
buwaya. Pero higit na malakas ang buwaya, nagagapi si Elias. Dahil dito,
kumuha ng isang punyal si Ibarra at lumundag din sa lawa. Labis ang
takot ni Maria Clara na baka mapahamak ang kasintahan.
Biglang umalimbukay ang

pulang tubig. Lumundag pa
ang isang anak ng mangingisda
na may tangang gulok. Maya-
maya’y lumitaw na sina Ibarra
at Elias. Nagpasalamat si Elias
dahil iniligtas siya ni Ibarra sa
tiyak na kapahamakan, utang
niya ang kaniyang buhay dito.
Natauhan mula sa pagkapatda
si Maria Clara nang lumapit sa
kaniya si Ibarra. Nagpatuloy
ang magkakaibigan sa pangingisda at nakahuli sila nang marami. Nagtungo
sila sa gubat na pag-aari ni Ibarra at nananghalian sila sa
lilim ng mayabong na punongkahoy na tumutunghay sa batisan.
94
Kabanata 25 : Sa Bahay ng Pilosopo
Nagtungo si Ibarra sa tahanan ni

Pilosopo Tasyo. Nais niyang isangguni
ang binabalak na pagtatayo ng
paaralan sa kanilang bayan. Nakita
niyang abala ang matanda sa isinusulat
nito. Napansin ni Ibarra na sumusulat
ito sa heroglipiko. Gayonman, si Tasyo
na mismo ang huminto sa ginagawa at
sinabing ang susunod na henerasyon
pa naman daw ang makauunawa at
makikinabang sa kaniyang isinusulat.
Binuksan ni Ibarra ang kaniyang plano upang ipakita kay Pilosopo

Tasyo. Sinabi ng matalinong matanda na hindi dapat sa kaniya
isinasangguni ang mga plano, bagkus sa mga makapangyarihang tao tulad
ng mga kaparian sa simbahan. Sumagot si Ibarra na ayaw na umano niyang
mabahiran ng kabuktutan ang maganda niyang hangarin. Mauunawaan
umano siya ng pamahalaan at ng taumbayan dahil maganda ang kaniyang
hangarin. Sinalungat naman siya ni Tasyo at sinabing mas
makapangyarihan pa ang simbahan kaysa pamahalaan. Kung nais daw ni
Ibarra na magtagumpay sa kaniyang mga plano, marapat daw na padaanin
ito sa simbahan na siyang may hawak sa lahat, kabilang ang pamahalaan.
Iba naman ang pananaw ni Ibarra. Pagkat galing sa Europa, naniniwala siya
sa kapangyarihan ng pagiging liberal. Muli naman siyang sinalungat ng
matanda at sinabing hindi angkop sa bansa ang kaisipang mula sa Europa.
Tulad ng isang halaman,

kailangan din daw yumuko ni
Ibarra sa hangin kapag hitik na
ang bunga nito upang manatiling
nakatayo nang matatag. Payo pa
ng matanda, hindi karuwagan
ang pagyuko sa kapangyarihan.
Hindi man aminin, ngunit
napaisip si Ibarra sa mga tinuran
ng matandang Pilosopo. Bago
umalis, nag-iwan pa si Tasyo ng
salita kay Ibarra na kung hindi
man siya magtagumpay sa plano nito, ay may uusbong na sinoman upang
magpatuloy ng kaniyang mga nasimulan.
95
Kabanata 34: Ang Pananghalian
Ang mga kilalang tao sa San Diego ay magkaharap na nanananghalian

sa isang malaking hapag. Nakaluklok sa magkabilang dulo ng mesa sina
Ibarra at ang alkalde. Nasa bandang kanan ni Ibarra si Maria Clara
at nasa kaliwa naman ang eskribano. Sa magkabilang panig naman
nakaluklok sina Kapitan Tiyago, mga pari, kawani at mga kaibigang dalaga
ni Maria Clara. Abalang kumakain ang lahat nang makatanggap ng hatid-
kawad si Kapitan Tiyago at iba pang panauhin. Ayon dito darating ang
kapitan-heneral at magiging panauhin ni Kapitan Tiyago sa kaniyang
bahay.
Hindi nabanggit sa telegrama, kung ilang araw mananatili ang kapitan-

heneral sapagkat ito umano ay mahilig sa mga bagay-bagay na kataka-taka.
Kung saan-saan napadako ang usapan ng mga kumakain gaya ng
hindi pag-imik ni Padre Salvi, ang hindi pagdating ni Padre Damaso,
kawalan ng kaalaman ng mga magbubukid sa kubyertos at kung anong
kurso ang ipakukuha nila sa kanilang mga anak.
Patapos na ang tanghalian nang dumating si Padre Damaso. Lahat ay

bumati sa kaniya, maliban kay Ibarra. Umiinit na ang
usapan noon sapagkat nagsisimula nang ilagay ang mga tsampan sa kopa.
Nahalata ng alkalde na panay ang pasaring ni Padre Damaso kay Ibarra.
Sinikap ng alkalde na ibahin ang usapan ngunit patuloy pa rin si Padre
Damaso sa pagpapasaring. Ipinagsawalang kibo na lamang ito ni
Ibarra. Pero, nang ungkatin
ni Padre Damaso ang tungkol sa
pagkamatay ng kaniyang ama ng
may kasamang panlalait, sumulak
ang dugo ni Ibarra at hindi na
nakapagtimpi. Biglang dinaluhong
ng binata si Padre Damaso at
akmang sasaksakin ito sa dibdib.
Pero, pinigilan siya ni Maria Clara.
Gulo ang isip ni Ibarra na umalis
at iniwan ang mga kasalo sa
pananghalian.
Matapos mong basahin ang mga piling kabanata sa nobelang Noli Me

Tangere, alamin mo kung iyong naunawaan ang bawat kabanatang iyong
binasa.
96
Pag-unawa sa Binasa
Panuto: Sagutin ang sumusunod na mga tanong. Isulat ang sagot sa
hiwalay na papel.
1. Ano ang damdaming nangibabaw kay Ibarra nang malaman niya na
wala na ang bangkay ng kaniyang ama sa puntod nito at hindi
sinasadyang nahulog sa lawa?
2. Bakit napigilan ni Maria Clara si Ibarra sa gagawin nito kay Padre
Damaso? Anong damdamin ang naghari kay Ibarra para kay Maria
Clara sa tagpong ito?
3. Sa mga kabanatang iyong binasa, paano ipinakita ni Ibarra ang pag-
ibig niya sa kaniyang kapuwa at sa bayan?
4. Kung ikaw si Ibarra, tutulungan mo rin ba si Elias kahit na alam
mong maaaring malagay sa panganib ang iyong buhay? Bakit?
5. Sa iyong palagay, sa anong antas ng wika napapangkat ang mga
salitang ginamit sa mga kabanata tulad ng paaralan, hatid-kawad at
kasintahan?
Matapos mong sagutin ang Pag-unawa sa Binasa tungkol sa mga

piling kabanata sa nobelang Noli Me Tangere at malaman ang ilan sa
mahahalagang pangyayari sa buhay ni Crisostomo Ibarra, ngayon naman ay
basahin mo ang pagtalakay tungkol sa pagpapangkat ng salita ayon sa
pormalidad na gamit nito.
Antas ng Wika Batay sa Pormalidad na Gamit
Ang wika ay nahahati sa iba’t ibang antas na ginagamit ng tao batay sa

kaniyang pagkatao, sa lipunang kaniyang ginagalawan, lugar na tinitirhan,
panahon, katayuan, at okasyong dinadaluhan.
1. Pormal – Ito ay antas ng wika na istandard at kinikilala/ginagamit ng

nakararami.
a. Pambansa. Ito ay ginagamit ng karaniwang manunulat sa aklat at
pambalarila para sa paaralan at sa pamahalaan
Halimbawa: asawa, anak, libro

Si Crisostomo Ibarra ay isang mabuting anak.
Si Pilosopo Tasyo ay mahilig magbasa ng libro.
97
b. Pampanitikan o panretorika. Ito ay ginagamit ng mga malikhaing
manunulat. Ang mga salita ay karaniwang malalim, makulay, at
masining.
Halimbawa: kahati sa buhay, bunga ng pag-ibig, pusod ng

pagmamahalan
Pangarap ni Ibarra na maging kahati sa buhay si Maria Clara.
2. Impormal. Ito ay antas ng wika na karaniwan, palasak, pang-araw-

araw, madalas gamitin sa pakikipag-usap, at pakikipagtalastasan.
a. Lalawiganin – Ito ay mga salitang ginagamit ng partikular na tao sa
isang lalawigan, pook o lugar. Makikilala ito sa tono o sa punto.
Halimbawa:
Tagalog Ilokano Kapampangan
Kumain ka na? Nangan kan? Mengan naka?

Aalis ka na? Agtalaw kan? Mako naka?
Mahal kita! Ay-ayaten ka! Kaluguran daka!
b. Kolokyal – Pang-araw-araw na salita, maaaring may kagaspangan

nang kaunti, maaari rin itong maging pino ayon sa kung sino ang
nagsasalita. Isang katangian nito ay ang pagpapaikli ng isa, dalawa
o higit pang letra sa salita.
Halimbawa: nasa’n, meron, sa’kin, kelan

Meron ba silang nahuling isda sa baklad ni Kapitan Tiyago?
c. Balbal - Sa Ingles ito ay slang. Nagkakaroon ng sariling code,

mababa ang antas na ito. Umuusbong ang mga salitang ito sa mga
lansangan at kadalasang ginagamit ng masa.
Halimbawa: dehins (hindi) jowa (kasintahan)

parak (pulis) orange (beinte pesos)
Dehins alam ni Ibarra ang tunay na nangyari sa kaniyang ama.
98
Pagyamanin
Matapos mong basahin ang buod ng ilang kabanata ng Noli Me Tangere

at malaman ang ilan sa mahahalagang pangyayari sa buhay ni Crisostomo
Ibarra gayon din ang pagtalakay sa antas ng wika batay sa pormalidad na
gamit nito, ngayon naman, gawin mo ang inihanda kong mga gawain para
sa iyo. Huwag mangamba, tiyak na kayang-kaya mo ito!
Gawain 1. Damdaming Namayani, Ibahagi!
Panuto: Ibahagi ang sariling damdamin sa tinalakay na mga pangyayaring

naganap sa buhay ng tauhan na nakasulat sa loob ng kahon. Gayahin ang
pormat at isulat ang sagot sa hiwalay na papel.
Damdaming Maikling
Mga Pangyayari
Nangibabaw Paliwanag
1. Walang alam si Ibarra

tungkol sa dahilan ng
pagkamatay ng ama.
2. Dumalaw si Ibarra sa
puntod ng kaniyang ama
at nalaman niyang hindi
sinasadyang itinapon
ang labi nito sa lawa.
3. Nais ni Ibarra na
magpatayo ng isang
paaralan.
4. Kumuha ng punyal si
Ibarra at tumalon sa
lawa upang tulungan ang
piloto laban sa buwaya.
99
5. Nagkita sina Ibarra at
Maria Clara pagkalipas
ng pitong taong
pagkakalayo sa isa’t isa.
Gawain 2. Nasaan ang Pag-ibig?
Panuto: Ilahad ang sariling pananaw tungkol sa kapangyarihan ng pag-ibig

sa magulang, sa kasintahan, sa kapuwa, at sa bayan sa pamamagitan ng
paghahanap ng mga pangyayaring magpapatunay dito mula sa mga
kabanatang tinalakay. Kopyahin sa hiwalay na papel ang pormat sa ibaba at
isulat sa loob ng mga hugis ang iyong sagot.
Kapangyarihan ng Pag-ibig Kapangyarihan ng Pag-ibig

sa Magulang sa Kasintahan
Pangyayaring Magpapatunay Pangyayaring Magpapatunay

________________________________ _________________________________
________________________________ _________________________________
Sariling pananaw sa bahagi Sariling pananaw sa bahagi

_________________________________ _________________________________
_________________________________ _________________________________
Kapangyarihan ng Pag-ibig Kapangyarihan ng Pag-ibig

sa Kapuwa sa Bayan
Pangyayaring Magpapatunay Pangyayaring Magpapatunay

________________________________ ________________________________
________________________________ ________________________________
Sariling pananaw sa bahagi Sariling pananaw sa bahagi

_________________________________ _________________________________
_________________________________ _________________________________
100
Gawain 3. Pangkatin ayon sa Ka-team!
Panuto: Suriin ang mga salitang nasa loob ng kahon. Pangkatin ang mga
salita ayon sa antas ng pormalidad ng gamit nito. Kopyahin ang
talahanayan sa hiwalay na papel at isulat ang sagot dito. (Pagbatayan ang
unang halimbawa.)
inay itay ‘pa erpat

‘ma katipan mudra jowa
bf/gf haligi ng tahanan ilaw ng tahanan uyab
Pambansa Pampanitikan Lalawiganin Kolokyal Balbal
Halimbawa:
bahay tahanan balay haus balur
ama
ina
kasintahan
101
Isaisip
Binabati kita! Matagumpay mong nasagutan ang mga gawaing

inihanda ko para sa iyo. Sa bahaging ito, iyong lagumin ang mga natutuhan
mo sa aralin. Handa ka na ba? Tiyak na kayang-kaya mo rin itong gawin.
Halina’t simulan mo na!
Panuto: Kopyahin sa hiwalay na papel ang pormat sa ibaba at punan ito ng

mga angkop na sagot.
I got it... Like ko i-share
Tatlong bagay Mga natutuhang

na natutuhan ko sa aralin nais ibahagi sa iba
I believe....
Ako bilang isang

nagmamahal, ay naniniwala
na makapangyarihan ang
pag-ibig dahil…
102
Isagawa
Magaling! Binabati kita. Ako’y nagagalak na nagawa mo ang lahat ng

pagsasanay nang buong husay! Ngayon naman ay gawin mo ang susunod
na gawain. Huwag mangamba, tiyak na kayang-kaya mo rin ito!
Panuto: Pangkatin ang mga salita ayon sa antas ng pormalidad sa

talahanayan. Gamitin ang mga salitang pinangkat sa paglalahad ng sariling
pananaw at damdamin sa pamamagitan ng pagsulat ng talata tungkol sa
mga kabanatang nagpapakita ng kapangyarihan ng pag-ibig sa magulang,
sa kasintahan, sa kapuwa at sa bayan. Sundin ang pamantayan sa
pagmamarka bilang gabay sa pagsulat. Gawin ito sa hiwalay na papel.
Talahanayan sa Pagpapangkat ng mga Salita
kaibigan irog
beshywap igan
minamahal ligaw
kabagang higala
kaporeber sinasamba ng puso
Pambansa Pampanitikan Lalawiganin Kolokyal Balbal
1
1.
2.
Maikling Talata
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
103
Pamantayan sa Pagsulat
Kraytirya Napakahusay Mahusay Mahusay- Magsanay pa

5 puntos 4 puntos husay 1 puntos
3 puntos
Nilalaman Nailahad nang Nailahad Nailahad ang Hindi nailahad
tama at nang maayos sariling ang sariling
maayos ang ang sariling damdamin at damdamin at
sariling damdamin at pananaw pananaw
damdamin at pananaw tungkol sa tungkol sa
pananaw tungkol sa paksa. paksa.
tungkol sa paksa.
paksa.
Organisado May 1-2 May 3-4 Hindi
Organisasyon
ang mga bahaging bahaging hindi organisado ang
pangungusap hindi organisado mga
maging ang organisado ang mga pangungusap
mga ideya at ang pangungusap maging ang
iba pang pangungusap maging ang mga ideya at
detalye sa maging ang mga ideya at iba pang
kabuoan. mga ideya at iba pang detalye sa
iba pang detalye sa kabuoan.
detalye sa kabuoan.
kabuoan.
Nakapaglahad Nakapaglaha Nakapaglahad Hindi
Paglalahad ng
ng 5 o higit d ng 3-4 ng 1-2 nakapaglahad
damdamin at
pang damdamin at damdamin at ng damdamin
pananaw
damdamin at pananaw sa pananaw sa at pananaw sa
tungkol sa
pananaw sa kabuoan ng kabuoan ng kabuoan ng
naibigang
kabuoan ng talata. talata. talata.
bahagi
talata.
Maayos at Maayos ang Hindi Hindi wasto
Wastong
wasto ang pagpapangka masyadong ang
pagpapangkat
pagpapangkat t ng mga maayos ang pagpapangkat
ng mga salita
ng mga salita salita ngunit pagpapangkat ng mga salita
sa kabuoan may 1-2 na ng mga salita sa kabuoan.
hindi wasto may 3-4 na
hindi wasto.
104
Tayahin
Mahusay! Muli, binabati kita sapagkat napatunayan mo ang iyong

kahusayan sa pagsagot sa iba’t ibang pagsasanay. Ngayon ay subukin mo
ang iyong natutuhan sa kabuoan ng aralin. Halika’t simulan mo na.
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang sumusunod na mga tanong.

Piliin ang letra ng tamang sagot at isulat ito sa hiwalay na papel.
1. Alin sa sumusunod na mga salita ang hindi napapangkat sa antas ng

wikang balbal?
A. goli C. marikit
B. lafang D. seysung
2. Sa anong antas ng wika nabibilang ang mga salitang libro, asawa,

papel at bola?
A. balbal C. pambansa
3. Sa anong antas ng wika nabibilang ang salitang istokwa?

A. balbal C. lalawiganin
4. Alin sa sumusunod na mga halimbawa ang salitang nabibilang sa

antas ng wikang pampanitikan?
A. yosi C. isputing
B. balay D. mabulaklak ang dila
5. Nagtig-isang bangka ang mga dalaga sapagkat lulubog daw ang

kanilang sinasakyan. Dahil dito, mabilis na lumipat ang ilang
kabinataan sa ibang bangka. Ano ang damdaming nangibabaw sa
pangyayari?
A. pagkagalit C. pagkasabik
B. pagkatakot D. pagkayamot
105
6. Matapos ang nakaambang kapahamakan nagpatuloy ang
magkakaibigan sa pangingisda at nakahuli sila nang marami.
Nagtungo sila sa gubat na pag-aari ni Ibarra at doon ay nananghalian
sa lilim ng mayayabong na punongkahoy na tumutunghay sa batisan.
Ano ang damdaming nangibabaw sa pangyayari?
A. nangangamba pa rin dahil sa pangyayari
B. masayang nagsalo-salo ang magkakaibigan
C. natatakot sila na baka hindi sila makauwi nang ligtas
D. nasasabik silang makakain sa lilim ng mayabong na
punongkahoy
7. Nagpasalamat si Elias dahil iniligtas siya ni Ibarra sa tiyak na

kapahamakan laban sa buwaya, utang niya ang kaniyang buhay dito.
Ano ang damdaming nangibabaw sa pangyayari?
A. pagkatakot dahil baka mapahamak si Ibarra
B. pagkainis dahil si Ibarra lang ang tumulong kay Elias
C. pagkalungkot dahil nahuli nila at napatay ang buwaya
D. pagkatuwa dahil nailigtas si Elias sa kapahamakan at
marunong siyang magpasalamat
8. Nagtungo sina Ibarra at Maria Clara sa asotea at doon masaya nilang

binalikan ang mga alaala noong sila ay mga bata pa gayon din nang
bago umalis si Ibarra upang mag-aral sa Europa. Ano ang
masasalamin sa tagpong ito?
A. kahanga-hanga ang pagdalaw niya
B. hindi na dapat balikan ang nakaraan
C. walang nagbago sa pakikitungo nila sa isa’t isa
D. masayang balikan ang mga nakaraang alaala at pag-iibigan
9. Lumundag si Ibarra sa tubig upang tulungan si Elias laban sa

buwaya. Labis ang takot na naramdaman ni Maria Clara para sa
kasintahan. Ano ang ipinakikita sa tagpong ito?
A. Nais ni Ibarra na magpakitang gilas kay Maria Clara.
B. Naging mabilis ang pagtugon ni Ibarra sa pangyayari.
C. Ginawa ni Ibarra iyon para takutin ang kaniyang kasintahan.
D. Handang tumulong si Ibarra sa kaniyang kapuwa kahit na
maaari siyang mapahamak.
106
10. Nagtungo si Ibarra sa tahanan ni Pilosopo Tasyo. Nais niyang
isangguni ang binabalak niyang pagtatayo ng paaralan sa kanilang
bayan. Ano ang ipinahihiwatig ng pagsangguni ni Ibarra kay Pilosopo
Tasyo?
A. Ipinagmamalaki ni Ibarra ang kaniyang plano.
B. Naniniwala si Ibarra sa maipapayo ni Pilosopo Tasyo.
C. Nanghihingi si Ibarra ng tulong pinansyal kay Pilosopo Tasyo.
D. Iginagalang ni Ibarra ang magiging desisyon ni Pilosopo Tasyo.
Karagdagang Gawain
Mahusay! Binabati kita sa iyong ipinakitang kasipagan sa pagsagot sa

mga nakaraang gawain. Ngayon naman ay narito na ang huling gawain para
sa iyo.
Panuto: Sumulat ng hugot line na naglalahad ng sariling pananaw at

damdamin na maaaring tungkol sa kapangyarihan ng pag-ibig sa magulang,
sa kapuwa, sa kasintahan o sa bayan. Gawin ito sa hiwalay na papel.
Halimbawa:
“Ang pag-ibig ng anak sa kaniyang magulang ay parang orasan na hindi

nauubusan ng baterya, hindi hihinto at patuloy na magpapaalala na
mahalaga ang bawat sandaling kasama sila.”
107
Susi sa Pagwawasto
108
Sanggunian
Roselyn T. Salum. et al. DIWATIK (Diwa at Panitik) Sanayang aklat sa

Filipino III(Baitang 9) Batay sa Kurikulum ng BatayangEdukasyon ng
Sekondarya- Marquise Marketing 199Malinao St., Highway Hills
Mandaluyong City 2012
Facundo, Christine Joy. “Mga Antas ng Wika.”Wordpress. Posted on

November 26, 2016.
https://christinejoyfacundo.wordpress.com/2016/11/26/mga-antas-
ng-wika/
“Ang Buod ng Noli Me Tangere.” Kapitbisig.com.

https://www.kapitbisig.com/philippines/noli-me-tangere-ni-dr-jose-
rizal-book-notes-summary-in-tagalog-ang-buod-ng-noli-me-
tangere_135.html
109
Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa:
Department of Education - Bureau of Learning Resources (DepEd-BLR)
Ground Floor, Bonifacio Bldg., DepEd Complex

Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600
Telefax: (632) 8634-1072; 8634-1054; 8631-4985
Email Address: blr.lrqad@deped.gov.ph * blr.lrpd@deped.gov.ph
110

Compilation Filipino10 Q4 Weeks1to4-1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Compilation Filipino10 Q4 Weeks1to4-1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

10

Ang Self-Learning Module o SLM na ito ay maingat na inihanda

Ang modyul na ito ay may inilaang Gabay sa Guro/Tagapagdaloy na

Ito ay may kalakip na paunang pagsusulit upang masukat ang

Pinapaalalahanan din ang mga mag-aaral na ingatan ang SLM na ito

Hinihikayat ang mga mag-aaral na makipag-ugnayan agad sa

Sa pamamagitan ng modyul na ito at sa tulong ng ating mga

Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon - Pampaaralang Pansangay ng Lungsod Gapan

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Inilimbag sa Pilipinas ng Kagawaran ng Edukasyon – Rehiyon III –

Ang Self-Learning Module o SLM na ito ay maingat na inihanda

Ang modyul na ito ay may inilaang Gabay sa Guro/Tagapagdaloy na

Ito ay may kalakip na paunang pagsusulit upang masukat ang

Pinapaalalahanan din ang mga mag-aaral na ingatan ang SLM na ito

Hinihikayat ang mga mag-aaral na makipag-ugnayan agad sa

Sa pamamagitan ng modyul na ito at sa tulong ng ating mga

Ang modyul na ito ay inihanda upang magkaroon ka ng kabatiran kung

Sa pagtatapos ng modyul na ito, ikaw ay inaasahang malilinang ang

1. nasusuri at naisasalaysay ang pagkakaugnay ng mga pangyayaring

Bago ka dumako sa araling inihanda ko para sa modyul na ito, halina’t

Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang bawat pahayag o katanungan.

1. Siya ang tinaguriang “Pambansang Bayani ng Pilipinas” na siyang

2. Umiral sa lipunan noon ang isang patakaran ng mga Kastila na kung

3. Ito ay isang mabisang paraang maaaring gamitin sa paghahanay ng

4. Ang sumusunod ay mga batis ng impormasyon o sangguniang

5. Ito ang salin sa wikang Filipino ng El Filibusterismo.

7. Kailan at saan inilimbag ni Dr. Rizal ang El Filibusterismo?

9. Nasaksihan ng batang si Jose Rizal ang kalunos-lunos na pagbitay sa

10. Ang sumusunod ay mga sakripisyo at kahirapang naranasan ni Dr.

Pagkatapos mong sagutin ang paunang pagtataya, batid kong may

Batid kong marami kang natutuhan sa nakalipas na ikatlong

Ang mahalagang mensaheng natutuhan ko sa

Bago tuluyang dumako sa aralin, nais ko munang bigyan

Si Mang Pepe, Isang Dakilang Pilipino

Sadyang nakababagot na...

Araw-araw na lang wala na akong ginawa kundi gumising nang maaga

“Uy, bata! Ano ginagawa mo riyan?”

“Naghahanap po ako ng mga kalakal dito sa basurahan.”

“Huminto na po ako sa pag-aaral, sobrang hirap na po ang nararanasan

“Naku bata ka, halika at magkuwentuhan muna tayo sa loob, baka

“Naku, nakakahiya naman po sa inyo, Mang ...”

“Ako po si Andres. Salamat po sa pagpapatuloy sa akin sa bahay ninyo.”

“Opo, Mang Pepe. Hirap na

“Naku, itong batang ito pala. Wala pa sa kalingkingan ng mga

“Wow! Ang galing naman po ninyo, Mang Pepe.”

“Labis po talaga kayong kahanga-hanga, Mang Pepe at mahal na mahal

“Oo, Andres, hindi ko matitiis na wala akong gagawin upang

Nang sapat na ang aking kaalaman, umuwi ako sa Pilipinas at

“Nakatutuwa po kayo, Mang Pepe. Tulad po ninyo, mahal ko rin po ang

“Sa isang banda, tama naman din

“Nakalulungkot naman po ang sinapit ng inyong buhay pag-ibig at ang

“Andres! Uy, Andres! Gising na! Nakatulugan mo na naman ang

Bigla akong nagulantang sa mga salitang iyon mula sa aking ina.

“Maraming salamat po, Mang Pepe.”

1. Kanino maaaring maiugnay ang mga pangyayaring nabanggit sa

Ang iyong binasa ay buod ng talambuhay ng ating pambansang

Sa bahaging ito ng aralin ay mababasa mo ang mga pahayag at

Ipabasa sa isang kasama sa bahay o sa sinomang makatutulong sa iyo

Kaligirang Kasaysayan ng El Filibusterismo

Kung ang Noli Me Tangere ay siyang gumising at nagpaalab sa diwa at

Ang mga simulain sa nobelang ito (El Filibusterismo) ay siyang

Bagama’t binalangkas ni Dr. Rizal ang

Nguni’t ang ganitong mga kasawian ay ’di nakapigil sa kapasiyahan at