ADOLESHENCA – KUPTIMI,

KARAKTERISTIKA DHE EFEKTET

SOCIALE

Adoleshenca është faza kalimtare e rritjes dhe

zhvillimit mes fëmijërisë dhe moshës së rritur.
SI PËRKUFIZOHET ADOLESHENCA?

¢ Adoleshenca i referohet periudhës

së tranzicionit psikologjik dhe social, dhe
përfshin moshën 10-19
vjeç. Ndërsa puberteti është koha në të cilën
maturohen karakteristikat seksuale dhe
fizike të individit. Kjo ndodh për shkak të
ndryshimeve hormonale.
NDRYSHIMET MES ADOLESHENCËS DHE
PUBERTETIT
¢ Adoleshenca
¢ I referohet kryesisht periudhës së tranzicionit
psikologjik, fizik dhe social.
¢ Zakonisht përfshin moshën 10-19 vjeç.
¢ I referohet kryesisht pjekurisë psikologjike, seksuale
dhe aftësisë vendimmarrëse.
¢ Puberteti
¢ Puberteti i referohet vetëm ndryshimit fizik dhe
pjekurisë seksuale nga hormonet.
¢ Zakonisht fillon në moshën 11 vjeç tek vajzat dhe 12
vjeç tek djemtë.
¢ Mund të fillojë dhe të përfundojë pavarësisht nga
koha e adoleshencës.
ÇFARË NDRYSHIMESH NDODHIN GJATË
PUBERTETIT?

¢ Puberteti tek djemtë

¢ Tek djemtë, është e vështirë të dihet saktësisht se kur
po vjen puberteti. Ka ndryshime që ndodhin, por ato
ndodhin gradualisht.
¢ Në vijim janë ndryshimet e përgjithshme që ndodhin
gjatë pubertetit tek djemtë:
¢ Fillimi i pubertetit: 9.5 deri në 14 vjeç
¢ Ndryshimi i parë i pubertetit: zmadhimi i testikujve
¢ Zgjerimi i penisit: fillon afërsisht 1 vit pasi testikujt
fillojnë të zmadhohen
¢ Qimet pubike: 13.5 vjeç
¢ Emetimet e natës (ose “ëndrrat e lagura”): 14 vjeç
¢ Qime nën krahë dhe në fytyrë, ndryshim zëri dhe
akne: 15 vjeç
ÇFARË NDRYSHIMESH NDODHIN GJATË
PUBERTETIT?

¢ Puberteti tek vajzat

¢ Vajzat gjithashtu e përjetojnë pubertetin si një
sekuencë ngjarjesh, por ndryshimet e tyre në pubertet
zakonisht fillojnë para djemve të së njëjtës moshë.
Çdo vajzë është e ndryshme dhe mund të përparojë
nëpër këto ndryshime në mënyra të ndryshme.
¢ Në vijim janë ndryshimet e përgjithshme që ndodhin
gjatë pubertetit tek vajzat:
¢ Fillimi i pubertetit: 8 deri në 13 vjet
¢ Ndryshimi i parë i pubertetit: zhvillimi i gjirit
¢ Zhvillimi i qimeve pubike: pak pas zhvillimit të gjirit
¢ Periudhat menstruale: 10 deri në 16.5 vjeç
ZHVILLIMI SOCIAL GJATË ADOLESHENCËS

¢ Prindërit
¢ Ndërsa adoleshentët punojnë për të formuar identitetin e tyre, ata largohen nga prindërit
dhe grupi i bashkëmoshatarëve bëhet shumë i rëndësishëm.
¢ Pavarësisht se kalojnë më pak kohë me prindërit, shumica e adoleshentëve raportojnë
ndjenja pozitive ndaj tyre. Pavarësisht se disa kanë konflikete të rëndësishme dhe të
mëdha.
¢ Marrëdhëniet e ngrohta dhe të shëndetshme prind-fëmijë janë shoqëruar me rezultate
pozitive të fëmijëve, të tilla si nota më të mira dhe më pak probleme të sjelljes në shkollë.
¢ Edhe pse bashkëmoshatarët marrin një rëndësi më të madhe gjatë adoleshencës,
marrëdhëniet familjare mbeten gjithashtu të rëndësishme. Një nga ndryshimet kryesore
gjatë adoleshencës përfshin një rinegocim të marrëdhënieve prind-fëmijë.
¢ Ndërsa adoleshentët përpiqen për më shumë pavarësi dhe autonomi gjatë kësaj kohe,
aspekte të ndryshme të prindërimit bëhen më të spikatura. Për shembull, monitorimi i
prindërve rritet pasi adoleshentët kalojnë më shumë kohë larg tyre.
¢ Monitorimi prindëror përfshin një gamë të gjerë sjelljesh të tilla si:
¢ përpjekjet e prindërve për të vendosur rregulla;
¢ për të njohur miqtë,
¢ dijeni per aktivitetet dhe vendndodhjen e adoleshentëve;
¢ kontrroll të mediave sociale etj..
¢ Kontrolli psikologjik, përfshin ndërhyrjen në botën emocionale dhe të menduarit të
adoleshentëve. Ky aspekt i prindërimit bëhet më i spikatur gjatë adoleshencës dhe lidhet
me përshtatjen më problematike të adoleshentëve
ZHVILLIMI SOCIAL GJATË ADOLESHENCËS
¢ Moshatarët
¢ Teksa fëmijët bëhen adoleshentë, ata fillojnë të kalojnë më shumë kohë me miqtë e tyre
dhe më pak kohë me familjen. Sipas adoleshentëve miqësia fokusohet gjithnjë e më shumë
në shkëmbimet intime të mendimeve dhe ndjenjave.
¢ Adoleshentët brenda një grupi bashkëmoshatarësh priren të jenë të ngjashëm me njëri-
tjetrin në sjellje dhe qëndrime. Ndikimi është i lartë gjithashtu mes tyre, pasi kalojnë
kohë së bashku dhe formojnë sjelljen dhe qëndrimet e njëri-tjetrit.
¢ Presioni i bashkëmoshatarëve zakonisht përshkruhet si bashkëmoshatarë që shtyjnë
një adoleshent të bëjë diçka që të rriturit nuk e miratojnë, të tilla si thyerja e ligjeve ose
përdorimi i drogës.
¢ Një nga aspektet më të studiuara të ndikimit të bashkëmoshatarëve të adoleshentëve
njihet si ngjitja devijuese e bashkëmoshatarëve. Bashkëmoshatarët përforcojnë sjelljen
problematike duke qeshur ose duke treguar shenja të tjera miratimi.
¢ Bashkëmoshatarët mund të shërbejnë si funksione pozitive ashtu edhe negative gjatë
adoleshencës.
¢ Presioni negativ i bashkëmoshatarëve mund t’i shtyjë adoleshentët të marrin vendime më
të rrezikshme ose të përfshihen në sjellje më problematike sesa do të bënin vetëm ose në
prani të familjes së tyre.
¢ Për shembull, adoleshentët kanë më shumë gjasa të pinë alkool, të përdorin drogë dhe të
kryejnë krime kur janë me miqtë e tyre sesa kur janë vetëm ose me familjen e tyre.
¢ Megjithatë, bashkëmoshatarët shërbejnë gjithashtu si një burim i rëndësishëm i
mbështetjes sociale gjatë adoleshencës. Adoleshentët me marrëdhënie pozitive janë më të
lumtur dhe më të përshtatur se ata që janë të izoluar shoqërisht ose që kanë marrëdhënie
konfliktuale.
ZHVILLIMI SOCIAL GJATË ADOLESHENCËS
¢ Marrëdhëniet romantike
¢ Adoleshenca është periudha e zhvillimit gjatë së cilës zakonisht shfaqen fillimisht marrëdhëniet
romantike. Fillimisht, grupet e bashkëmoshatarëve të të njëjtit seks që ishin të zakonshme gjatë fëmijërisë
zgjerohen në grupe të bashkëmoshatarëve të seksit të përzier.
¢ Marrëdhëniet romantike shpesh formohen në kontekstin e këtyre grupeve të bashkëmoshatarëve të seksit
të përzier. Edhe pse marrëdhëniet romantike gjatë adoleshencës janë shpesh jetëshkurtra sesa partneritete
të përkushtuara afatgjata, rëndësia e tyre nuk duhet të jetë minimizuar.
¢ Adoleshentët shpenzojnë shumë kohë të fokusuar në marrëdhëniet romantike. Emocionet e tyre pozitive dhe
negative janë më të lidhura me marrëdhëniet romantike (ose mungesën e tyre) sesa me miqësitë,
marrëdhëniet familjare ose shkollën.
¢ Marrëdhëniet romantike kontribuojnë në:
¢ formimin e identitetit të adoleshentëve;
¢ ndryshimet në marrëdhëniet familjare dhe bashkëmoshatarët;
¢ përshtatjen emocionale dhe të sjelljes së adoleshentëve;
¢ zhvillim seksual të adoleshentëve.
¢ Prindërit, politikëbërësit dhe studiuesit i kanë kushtuar një vëmendje të madhe seksualitetit të
adoleshentëve. Kryesisht për shkak të shqetësimeve që lidhen me marrëdhëniet seksuale, kontracepsionin
dhe parandalimin e shtatzënive.
¢ Megjithatë, seksualiteti përfshin më shumë se këtë fokus të ngushtë. Orientimi seksual i referohet nëse
një person tërhiqet seksualisht dhe romantikisht nga të tjerët të të njëjtit seks, një seksi tjetër ose të dy
sekseve. Për shembull, adoleshenca është shpesh kur individët që janë lezbike, gay, biseksualë ose
transgjinorë e perceptojnë veten si të tillë. Kështu, marrëdhëniet romantike janë një fushë në të cilën
adoleshentët eksperimentojnë sjelljet dhe identitetet.
¢ Shumë adoleshentë mund të zgjedhin të dalin gjatë kësaj periudhe të jetës së tyre pasi të jetë formuar një
identitet. Dhe shumë të tjerë mund të kalojnë nëpër një periudhë pyetjesh ose mohimi, e cila mund të
përfshijë eksperimente me përvoja homoseksuale dhe heteroseksuale.
ZHVILLIMI SOCIAL GJATË ADOLESHENCËS
¢ Diversiteti
¢ Zhvillimi i adoleshencës nuk ndjek domosdoshmërisht të njëjtën rrugë për
të gjithë individët.
¢ Disa tipare të adoleshencës, veçanërisht në lidhje me ndryshimet biologjike
të lidhura me pubertetin dhe ndryshimet njohëse të lidhura me zhvillimin
e trurit, janë relativisht universale.
¢ Por veçoritë e tjera të adoleshencës varen kryesisht nga rrethanat që janë më
të ndryshueshme nga pikëpamja mjedisore.
¢ Për shembull, adoleshentët që rriten në një vend mund të kenë mundësi të
ndryshme për të marrë rrezik sesa adoleshentët në një vend tjetër. Mbështetja
dhe sanksionet për sjellje të ndryshme në adoleshencë varen nga ligjet dhe
vlerat që mund të jenë specifike për vendin ku jetojnë adoleshentët.
¢ Po kështu, norma të ndryshme kulturore në lidhje me marrëdhëniet me
familjen dhe bashkëmoshatarët i japin formë përvojave të adoleshentëve në
këto fusha.
¢ Për shembull, në disa vende, prindërit e adoleshentëve pritet të mbajnë
kontrollin mbi vendimet kryesore, ndërsa në vende të tjera, adoleshentët pritet
të fillojnë të marrin pjesë direkte në vendimmarrje.
¢ Edhe brenda të njëjtit vend, gjinia, përkatësia etnike, statusi i emigrantit, feja,
orientimi seksual, statusi socio-ekonomik dhe personaliteti i adoleshentëve
mund të formojnë atë se si sillen.
CILAT JANË EFEKTE SOCIALE GJATË
ADOLESHENCËS?

¢ Nga pikëpamja biologjike, adoleshenca duhet të jetë

periudha më e mirë e jetës. Shumica e funksioneve fizike
dhe mendore, si shpejtësia, forca, koha e reagimit
dhe kujtesa, zhvillohen më plotësisht gjatë viteve të
adoleshencës.
¢ Adoleshentët shpenzojnë orë të panumërta duke bërë gjëra
që do të preferonin të mos i bënin, qoftë duke punuar apo
duke kaluar orë pas tavolinave të shkollës me informacione
që shpesh duken si të parëndësishme.
¢ Edhe nxënësit e shkëlqyer thonë se shumicën e kohës që
janë në shkollë do të preferonin të ishin “diku tjetër”.
¢ Shumë adoleshentë preferojnë të kalojnë kohën e tyre me
miqtë në mjedise me mbikëqyrje minimale të të rriturve.
Gjithashtu aktivitetet që përfshijnë lëvizjen fizike si sporti
apo kërcimi, janë ndër më të këndshmet përt ta.
CILAT JANË EFEKTE SOCIALE GJATË
ADOLESHENCËS?
¢ Mungesa e përgjegjësisë
¢ Në vitin 1950, psikoanalisti Erik H. Erikson, e përshkroi adoleshencën në shoqëritë
moderne perëndimore si një “moratorium”. Një periudhë lirie nga përgjegjësitë që u lejon të
rinjve të eksperimentojnë me një sërë opsionesh përpara se të marrin vendime.
¢ Një moratorium i tillë mund të jetë i përshtatshëm në një kulturë të karakterizuar nga
ndryshime të shpejta në mundësitë profesionale dhe stilet e jetesës.
¢ Megjithatë, nëse të rinjtë përjashtohen nga përgjegjësitë për një kohë të gjatë, ata nuk
mund të mësojnë kurrë si duhet të menaxhojnë jetën e tyre ose të kujdesen për ata që
varen prej tyre.
¢ Sigurisht që disa adoleshentë krijojnë mundësi mahnitëse për veten e tyre.
¢ William Hewlett dhe David Packard ishin adoleshentë kur secili filloi të eksperimentonte
me makinat elektronike, dhe ata themeluan kompaninë Hewlett-Packard kur ishin vetëm
në mesin e të 20-ave.
¢ Si adoleshent, bashkëthemeluesi i Microsoft, Bill Gates, po formulonte tashmë strategjinë e
biznesit që vetëm pak vite më vonë do ta mahniste kolosin e IBM dhe do ta bënte atë një
nga njerëzit më të pasur në botë.
¢ Në përgjithësi, shumica e adoleshentëve luajnë një pritje lojë, duke pritur që të fillojnë “të
jetojnë vërtet” vetëm pasi të lënë shkollën. Sado të dobishme të jenë këto vite në
përgatitjen e adoleshentëve për rolet e tyre të ardhshme në shoqëri, ky izolim nga jeta
“reale” mund të jetë zhgënjyes.
¢ Prandaj, për t’u ndjerë të gjallë dhe të rëndësishëm, shumë adoleshentë shprehen në
mënyra që duken të pakuptimta për pjesën tjetër të popullsisë.
CILAT JANË EFEKTE SOCIALE GJATË
ADOLESHENCËS?
¢ Izolimi nga të rriturit
¢ Në shtëpi, adoleshentët kalojnë të paktën disa orë çdo ditë
pa praninë e prindërve apo të rriturve të tjerë.
¢ Për më tepër, gjatë kohës kur adoleshentët janë në shtëpi
me prindërit e tyre, familja zakonisht shikon televizor ose
fëmijët zhduken për të studiuar ose për të komunikuar me
miqtë në telefon.
¢ Largimi nga prindërit ka efekte të mëdha.
¢ Adoleshentët që kalojnë pak kohë me prindërit e tyre ka të
ngjarë të jenë të mërzitur, të painteresuar dhe të
përqendruar tek vetja.
¢ Mungesa e ndërveprimit pozitiv me të rriturit është
veçanërisht problematike në dëm të jetës dhe
komuniteteve.
¢ Në vend të tij, ndikimi i moshatarëve mund të jetë
kundërproduktiv duke përforcuar ndjenjën e mosarritjes
ose duke rritur sjelljen devijuesemes tyre.
CILAT JANË EFEKTE SOCIALE GJATË
ADOLESHENCËS?
¢ Tranzicioni psikologjik
¢ Stereotipet që i portretizojnë adoleshentët si rebelë, të hutuar, të pamenduar dhe të
guximshëm nuk janë pa precedent.
¢ Të rinjtë përjetojnë ndryshime të shumta fizike dhe sociale, duke e bërë shpesh të vështirë
për ta të dinë se si të sillen.
¢ Devijimi
¢ Me pak fuqi dhe pak kontroll mbi jetën e tyre, adoleshentët shpesh shtyhen të kërkojnë
respektin që mendojnë se u mungon.
¢ Pa role të qarta, adoleshentët mund të kalojnë kohën e tyre duke ndjekur aktivitete të
papërgjegjshme ose devijuese.
¢ Për shembull, bërja nënë në adoleshencë ndonjëherë është rezultat i një dëshire për
vëmendje, respekt dhe kontroll. Nga ana tjetër shumica e zënkave në grup dhe vrasjeve
mes të miturve ndodhin kur adoleshentët mendojnë se janë nënçmuar nga të tjerët.
¢ Pasiguria dhe tërbimi shpesh çojnë në vandalizëm, delikuencë të të miturve dhe përdorim
të paligjshëm të drogës dhe alkoolit.
¢ Dhuna bashkëkohore e të miturve shpesh nxitet nga mërzia që përjetojnë të rinjtë në një
mjedis shterpë. Edhe periferitë më të pasura me komoditetet më luksoze mund të jenë
“shterpe” kur shikohen nga këndvështrimi i një adoleshenti.
¢ Ironikisht, jeta periferike ka për qëllim të mbrojë fëmijët nga rreziqet e qytetit të madh.
Prindërit zgjedhin vende të tilla me shpresën se fëmijët e tyre do të rriten të lumtur dhe të
sigurt. Por siguria dhe homogjeniteti mund të jenë mjaft të mërzitshëm.
¢ Kur privohen nga aktivitetet kuptimplota dhe nga udhëzimet e përgjegjshme, shumë
adoleshentë zbulojnë se mundësitë që “të ndihen të gjallë” janë vjedhja e një makine,
thyerja e xhamit të shkollës ose marrja e një droge.