Nauyén Thi Thu Trang
BOIL CANH VA NGU CANH TRONG VIEC SU DUNG TU VUNG
KHI DICH TU TIENG PHAP SANG TIENG VIET.
CONTEXT AND CO-TEXT IN CHOOSING WORDS IN FRENCH-VIETNAMESE
TRANSLATION
Nguyén TI
Trring Dai hoc Ngoai ngit, Dai hoc Dé Ni
‘Tom tit: 8 ob th8 dich tot cdc van ban tir tiéng Phap sang tiéng
‘Viet, naudi dich phai ndm ving céc kién thirc v8 phuong phap
dich thust, céu tric ngir phap cia tiéng Phap va tiéng Viet, cac
{dBc diém van héa cia ca hal ngon ngir va dac biet pha o6 thoi
‘quen doc sch va viétléch,v.v.. Trong qua trinh gidng day, chiing
{Gi nhan thdy rang Khi dich viét xu6i, sinh vién thuong hay mac
phi 18. lén quan dén cac yéu t8 vira néu. Tuy nhién Ibi thong
‘98p nh igi lin quan dén vigc sir dung tir vung khéng hop véi
di canh va ngor cénh, Voi mong muén cé thé dong gop mét phan
nihd 68 vige day va hoc mén dich dugc t6t hon, trong khuén khd
bai bo nay, chung t6i s& di séu phan tich, tim higu nguyén nan
Vi dau sinh vien lat hay mac phi cdc bi sai vé tir wing, tr 46 kam
ni bat tam quan trong cua b6i cénh va nga cénh trong vige dng
‘tir khi chuyén nga
Tiy khéa: b6i cénh; ngQ canh: dich; sir dyng tir vung: iéng Phe:
tiéng Vit
1. Dat van ae
Hoat dong chuyén ngit 48 xuat hign tir rit lau trén thé
gidi dé phyc vu cho cac nhu cau truyén ba tén gido,
nghién ciru, giao hau van héa va dé trao d6i buon ban gitta
cic nuée véi nhau. Tuy nhién, dich thugt chi that sur tro
thanh mt nganh hoe duge nghién ciru ti mi va duge
nhiéu ngudi quan tm vio nhig thép nién cudi cia t
ky 20 tai cde nude Chau Au. Hoe dich khéng chi don gin
i hoi ngudi hoc phai gidi ngon ng me de va ngon ng
dich ma con phai hiéu due cdc yéu t6 vin héa, phai
nim duge céc ly thuyét vé ngén ngit cing nhu phai biét
phan tich hon canh thai gian va khong gian dién ra cic
phit ngon,... Chinh vi vay bo mon dich thut 6 moi lién
quan chat ché véi nhiéu mén hoc ly thuyét va thye hanh
Khe. Digu ndy gidi thich tai sao Dich lai 1a mon hoc
‘khong thé thiéu trong cdc nganh dao tgo cir nhan ngoai
ng
Ai véi céc sinh vién nginh ctr nhan ngon ng Phap,
truong Dai hoc Ngoai ngit - Dai hoc Da Nang, dich viét la
mén hoc bit bude va chiém mét s6 long tin chi kha 16m
11 tin chi trén tong s6 17 tin chi danh cho cde mén ly
thuyét dich, dich néi va dich viét, Céc gido trinh bién soan
ccho mon dich vi
tir Phap sang Vigt va dich nguge tir Viet sang Phip. Giéo
vién thuimg yéu cu sinh vién chudn bi bai t§p tai nha dé
cdc em cé nhiéu thé gian tim tdi nghién ciru nhim tim ra
nhiing cach dich t6i wu, Sau dé, cde bai tap v
duge sita chung trude lép dé cing rit kinh nghigm. Béi
véi cdc bai kiém tra gitta ky va cudi ky, sinh vién sé lam
bai ngay trén lép trong mot gidi han thdi gian do giéo
vign quy dinh va thong khéng duge sir dung tir dién,
Tuy cic hinh thite thye hinh dich e6 khée nhau vé thé
gian va diéu kign chuan bj, nhung ching tdi nhan thay cde
‘Thu Trang
ing: Email: thutrangnguyenxhnv@yahoo.com
‘Abstract: In order to do good translations of French documents
to Vietnamese, the translator must master knowledge rolated to
transiation methods, Vietnamese and French grammar and
cultural characteristics of both languages. They also have to
‘acquire the habit of reading and writing... During the course of
teaching, we observe students usually make mistakes in all afore-
mentioned areas when they do French to Vietnamese
transiations. However, the most encountered mistake is using the
words in the wrong context and co-text. Aiming at improving the
teaching and learning of translation subject, within the framework
Of this article, we will delve into why students usually fall into the
vocabulary mistakes; from that point, we can see the importance
‘of context and the co-text in choosing words in translation
Key words: contes
French; Vietnamese
Co-text; translation; choosing of words:
Ii sai vé sit dung tir trong doi gidng nhau. Tit nhing ghi
nhan ban dau d6, ching t6i da tién hanh ghi chép céc 16i
hi sira bai trén lép vi trong qué trinh chim bai thi cia
sinh vién dé c6 thé phan tich va phén loai céc 16i sai ma
cic em hay gap phai. Két qua ma ching t6i thu durge la
sinh vién da mac nhiéu Idi sai khi chuyén ngit do str dung
ti vung khdng phii hop véi ngit cinh (co-text) vi b6i
cainh (context)
2. Béi canh vA ng&rcanh trong dich thugt
21. B6i cinh va.ngit cdinh la gi?
Theo cdc tac gia Mai Ngoc Chir; Va Dire Nghigu va
Hoang Trong Phién “Ngtt canh ciia mot tir 14 chudi tir két
hap véi n6 ho&e bao xung quanh né, dit dé lam cho n6
durge cy thé hod va hoan toan xac dinh vé nghia” [7].
Trong khi dé bdi enh chinh la hoan ednh dién ra qué
trinh giao tiép bao g6m béi canh giao tiép hep va bdi canh
giao tiép rong. Boi cénh giao tiép hep la thoi gian, dia
diém va tinh hudng cy thé dién ra giao tiép. Con bdi canh
giao tiép rong hay c6n ggi la béi canh van héa Tién quan
dén cae yéu t6 x2 hdi, lich sit, dia ly, phong tue tip quan
va chinh tr.
2.2. Béi cénh va ngit cénh trong thuyét ngit phip chive
ning cia Halliday
Theo Halliday [4], nghta ciia mot tir hay mt edu phai
duge hiéu tay theo ng canh va b6i canh, Trong cée van
ban, téc gid thung sip xép tir ng, ng php, am thanh
theo mot trat ty nhat dinh mét cach c6 chit ¥ dé dign ta
nghia cia van bin, Diéu 46 c6 nghia li dé c6 thé hiéu ro
dirge mét tir, mot cau, ta phai biét can cit vio nhig hinh
thie ngén ngi da duge ding trude hoe sau tir, cu dé.
Ngén ngtt chi cé thé duge hiéu dang nhat khi duge dat
vio trong béi canh cia n6, c6 nghia 1a ngudi dich phaTAP CHI KHOA HOC VA CONG NGHE, BAI HOC BA NANG - SO 2(75).2014 83
higu rO ngudi sir dung ng6n ngi mudn dign dat diéu gi,
‘méi quan hé x8 h9i cia nguéi sir dung ngon ngit ra sao,
trong boi canh cy thé thi cac hinh thie ngon ngit durge sit
dung mang ¥ nghia riéng no. Nhu vay, theo dng, ngit
ccanh va bOi can [a hai yéu 16 khdng thé thiéu dé hieu vé
nghia cia tir hay cu.
2.3. Béi cénh va ngit canh trong Ip thuyét dich
Dua trén lp ludn cia Halliday, Catford [1] da 48 nghi
hai cach dich tuong diromg, d6 la: twang dong hinh tice
va tong duong vin enh, Dich tuong dung hinh thie, tire
1a dich bim sat hinh thai ngén ngi cia van ban géc, danh
tir phai duge dich sang danh tir, dong tir sang dng tr, tinh
tir sang tinh tir... Trong khi 46, dich tuomg duong van canh
lai hung dén vige tim mét boi canh tuong img & ngén ngit
dich so véi ngon ngt géc. Dich turmg dyong vin cénh
duge sir dung khi khong thé dich tong duong hinh thite,
boii vi khéng phai trong truéng hop nao eting tim duge hinh
thai nan ng tug dong. Dich wong durong van cénh
thay
vao d6 ngudi dich c6 quyén thay thé cde hinh thai ng6n
ngtt trong vin ban géc bing céc hinh thai ngén ngtr trong
duong trong ban dich, ching han nhur c6 thé thay thé mot
tinh tir bing m6t trang tir hay mgt cum trang tir
Catford da xay dung mét ly thuyét vé dich thugt hoan
toan dy trén co sé ng6n ngdt va chua chi trong dén cae
yéu t6 van héa, trong khi dé ngdn ngtt lai ludn due xem
ia yéu t6 chuyén tai van héa, Digu nay thé hign sy khiém
khuyét trong ly thuyét ciia éng. Chinh vi vay, trong mot
so ly thuyét dich méi sau nay, ngoai cac yeu t6 vé ngon
ngit hge, nhiing tae gid khde con dae bigt nhin manh dén
cée yéu t6 van héa. Néi bat nhat la téc gid Nida
Trong cuén “Toward a Science of Translating” (VE
khoa hoe dich) [8], Nida luén nhin manh mi quan hé
giita ngén ngit, x8 hoi va vin héa trong hoat dong dich
thudt. Theo Ong, moi tir déu mang mot nghia riéng, mot
sic thai biéu cm riéng tiy theo ngit canh va béi canh xa
hGi. Diéu dé cho thay Nida d& dua ly thuyét dich thudt
ciia 6ng len tim cao hon so véi ly thuyét ciia Catford. Dé
a ngoai vie tim tuong dong ngén nei, ngudi dich pha
dae bigt chi trong dén vige tim trong duong vé mat van
héa dé nguvi doc ban dich c6 thé cam nhan gidng voi
ngudi doe van ban géc.
Trong cuén “L ‘analyse du discours comme méthode
de traduction, Initiation é la traduction francaise de
textes pragmatiques anglais. Théorie et pratique” (2),
Delisle lai ludn nhin manh ring dé c6 thé lam. sang t6
nghia cia van ban, nguii dich khdng chi cén hiéu 13 hai
ng6n ngit ma cdn can phai e6 kién thire chung su rong va
lhru ¥ dén béi canh va ngit cdnh cia van bin,
Nhu vay, khi xdy dung mot ly thuyét dich, mdi tée gid
6 nhimg quan diém riéng, mot s6 nguoi nhin manh,
vé mat ng6n nei, ngt phap; mot s6 khéc lai nhin manh
vé mat van héa... Nhung cdc téc gid déu it nhiéu thay ro
tm quan trong ciia boi cimh va ngir cénh khi dich mot
van ban.
3. MOt vai diin ching vé vige ding tir khong phi hop
‘y6i béi cinh va ngi canh
Qua khaio sat 114 bai thi m6n dich viét 1 va dich viét 2
ciia 57 sinh vién cae 1p 1OCNPOL, 10CNPO2 nim hoc
2012-2013 tai truimg Dai hoc Ngoai ngt Ba Nang, ching
t0i nhin thay ring diing tir khong phir hgp voi boi canh va
ngit canh 1a 16i sinh vien thuémg hay mac phai mht K
dich, Sau day la thong ké két qua ching t6i da thu nhan
duge:
Téng sé long] Sai te Sai ngit phip | Cac 18i sai
16i quan dén b6i khic
Jcanh, nga cinh|
56 heong (%6) lune (%
56 huegng (%)
50 27- (54%) | 13-(26%) | 10- (20%)
Qua két qua trén, ching ta c6 thé théy ring 16i lién
quan dén vige ding tir khéng hop véi ngt cinh va boi
canh (54%) chiém mot ti 1é vugt trOi so véi cic 131 khéc.
Trong céc trudng hop mac Idi, sinh vién thug ling ting
khong biét nén chuyén d6i nghia tim thay trong tir dién
sang nghia trong ngit cénh va bdi canh nw thé nao cho
phit hgp dé ban dich duoc dé hiéu va sun sé, Trong
Khuén kh6 bai béo nay, chiing t6i chi chon Iya mét s6 vi
dy tiéu biéu nhat dé phan tich.
Vi du 1: “Deux hommes ont pért sous une avalanche
au pare national...”
Dich diing li: “Hai nguai din dng da thigt mang trong
‘mot vu U6 tuyét tai cong vién qué gia.”
Ong tir chinh trong edu la “périr”: c6 nghia la “shige
‘mang, chet”, Nhung sinh vién lai dich tir “périr” thank tir
“ddim” trong cau: “Hai ngwii dan Ong da bj dim debi mot
iran 16 tuyét 6 céng vién quéc gia...” Thong thudng tir
“dam” chi duge ding cho tau be chit khéng ding cho
nguoi, vi vay vige Iya chon tir “ddim” & day hoan toin
khdng phit hop va khong thé hign duge hu qua cia trin
J tuyét la da lam cho hai ngudi bi thigt mang,
Hay 6 cau “ils sont cette année 1226 milliardaires, un
record absolu depuis vingt-cing ans...” dich ding, I
“Nam nay, sO leong cde nhér ti phi la 1226 ngueti, mot ky
luc tuyét doi tie 25 ndm nay...". Cum tit “un record
absolu” (ky luc tuyét doi.) duge sinh vién dich thanh “mét
‘ky Tuc hodn ton” khong that su mang mot ¥ nghia ndo rd
net
Vi du 2: “Malgré la crise, le nombre de milliardaires
a battu un nouveau record’.
Dich diing la: “Mec dit khiing hosing nhung 6 heomg
ede nhar 16 phit van lip mot ky luc mt”
Sinh vién dich la: “Mac dit khing hoding, nhumg con
36 edie nha ty phi van dank bai ky’ luc mési
Nhu vay 6 day sinh vin da chon sai nghia cua dong
tir “battre”, vén la mot dong tir da nghia v6i nhieu nghia
khéc nhau nhu dank thang, dénh dép.... Vige lua chon tir
khong phi hop véi béi canh cia cau phit ngon (“ddnh
bai”) da lam cau tre nén mau thudn va thiéu logic.
Vi du 3: “Un homme de 26 ans reconnu coupable de
violences des fontionnaires de police”.
Dich sit nghia la: “Mér ngudi dan dng 26 tudi da bi84
bude ti c6 hanh vi bao luc adi voi cde vién chive cénh
sit”
‘Trong cau trén, tir “violence” e6 nghia la “hao luc”
hole “hao hanh”, nhung nghia “bao hank” chit yeu duroe
diing dé néi vé hanh vi bao Iyc trong gia dinh (trang hop
ngudi ver hode chng c6 nhing hanh vi bao luc doi ve
ngudi kia, hoge cha me c6 nhing hinh vi bao lye déi vi
con cai hay ngugc lai). Vi vay, vige sinh vién chon nghia
“bao hinh” trong ciu: “Mét ngudi dan dng 26 tudi khét
tiéng 1a ké bao hanh déi véi cdc vién chite canh sat” Va
Khéng sai, nhumg khé lg Kim véi thye té sir dung ngén tr
‘cua ngudi Viet Nam,
h vin Iai dich tir
(cénh sét) thanh “cong an”- tit durge ding thong
dung tai Vigt Nam, nhung Igi khong phi hgp khi ding
trong boi cinh xay ra-vu vige tai thanh phé Paris- Phap.,
Vidu 4: “Mariage pour tous”
Dich ding la: “H6n nhdn cho tat ca moi nguéi”
Nhan dé ciia bai bao trén duge sinh vién dich la: «én
mhén dong tink»
Day la bai bio durge ding trén ti Le Figaro ctia
Phap vio thi diém nude ndy chuan bi phé chun cdng
han vige két hn cho ngubsi dong tink, Xét vé béi canh
‘va ngit cinh trong bai béo nhur da néu trén thi cum tir
«Hn nhén ding tinh» e6 thé chap nhin duge. Tuy nhién,
iém d6, trong x8 hoi Phip dang ton tai rat nhiéu
Judng dur luan trai chiéu vé hon nhin cho ngudi déng
.Vi thé, néu dich sat nghia la «Hon nhdn cho tat ca
‘moi ngudin, nguvi doc sé hiéu ring tic gid muén huéng
dén mét su binh dang trong xii hoi, dé la khong phan biét
gidi tinh trong hén nhan, Ngén tir ma tée gid sir dung
trong trong hop nay thé hign duge tinh khdch quan cing
nhur sy can trong dé dat cua nha bao trong van dé nhay
ccim nay. Trong khi 46, cum tir «fn nhdn ding tink st
‘mang ¥ nghia khoanh ving 46i trong nhiéu hon, sé khong
lot ta duge ¥ dé cia tie gi
Nhu vay, khi dich «dn mhdn ding tink, sinh vién
cing da lu ¥ dén ngit canh cia bai béo va béi canh xa
Indi khi bai béo durge ding tai. Tuy nhién céc em lai Kho
tinh dén mot diéu cing rat quan trong lién quan dén boi
ccmh xa hoi dé Ia tée dong ctia vige ding tir ngit trong bai
bao sé anh huong dén déc gia nhur thé nao.
4. Két lugn
Qua nhing vi dy néu trén, ching ta c6 thé thay ring
vige ding ti khéng phi hop véi béi cinh va ngtreanh cb
nh huéng rit lén dén chat luomg cia ban dich. Vige chon
Iya tir khOng chinh xéc sé lim cho van ban tro nén 161
nghia, khé hiéu, mau thuan vé y nghia hoac khéng l6t ta
(BBT nhan bai: 10/10/201
Nguyn Thi Thu Trang
duge ¥ cia tae gia.
Nhur vay, trong qua trinh giang day mn dich viét néi
chung vi mén dich viét xudi tir tiéng Phip sang tiéng Vigt
noi rigng, ngudi day can hét sire Iau ¥ cho sinh vign thay
tim quan trong cia ngit canh va béi canh khi chuyén ng.
‘Dé sinh vign cé thé dich t6t, ngudsi day nén dura vao phan
tich tn lép nhing truimg hgp ding tir sai nga eanh va
béi canh dién hinh, dé céc em nhén xét, danh gid; tir 6
rit ra.cho minh nhiing kinh nghiém quy gid cho vige hoc
dich. Tuy nhién, vige xéc dinh ding ng@ canh va boi cinh
trong nhiu trudmg hep eding khong don gidn 46i véi tiéng
Phap- mot ngén ngit c6 cdc cau trie ngtr phap rat phitc
tap. Vi vay, gido vién cn yéu cdu sinh vién doc bai that
kj truce khi dich nhiim xée din duge céc thinh phan ng
phip trong eau va sau d6 phai Iya chon that ky cdc tir
yong duong trong tiéng Viet. Neudi day eting edn luygn
cho sinh vién nhing thoi quen trong vige sir dung tir dién
hu tra citu tir di kém v6i vi du, ngt canh ey thé; kiém tra
Jai nghia cia tir véi tie dién Phip - Phép, sau khi 43. sit
dung tir dign Phap - Vigt hay Vit - Phép.
Vige Iya chon tir ving cho phii hgp véi ngir canh cing
phai duge dat trong méi quan hé chat ché véi béi canh,
Ngudi hoe dich luén phai chi y dén béi cénh tink hudng
bao gém thii gian, khdng gian vA tinh budng cu thé trong
46 van ban duge viet ra; va béi canh van héa lién quan
lich sir, dia ly, phong tue tap quan
va chinh tri, Nedt canh va bdi canh tuy chi la hai trong rat
trong vige chuyén ngit nhung
1rd khng hé nho dé mang dén mot ban dich
6 chat Iugng cho déc gia.
‘Tai ligu tham khio
Catford D J.C., 1965, 4 linguistic Theory of Translation: an essay
‘mapped Linguistics, Oxford University Pres.
Delisle J., 1980, Lianatise cle discours comme méthode de
‘traduction Iniiation a a traduction francaise de text
ragmatiques anglais, L'analyse du discours comme méthode de
‘traduction, Initiation a la traduction francaise de texts
ragmatiques anglais. Théorie et pratique, Ontawa, Les Presses de
"Université d’ Ottawa, page 271
[3] Guidére M., 2008, introduction «la traductalogie, De Boeck.
[4] Halliday M., 1978, Language as Social Semiotic, London: Arnold.
[5] H8 Bie Tic, 2012, Dich tudt va ne do, Cong ty TNHH Sich
Phuong Nam va Dai ge Hoa Sen,
Lenzen T2005, Traduetologie en LEA, Crini, page 30
Mai Nape Chir, Va Dée Nghigu, Hoang Trong Phién, 1997, Co sd
gon ngit hoc va iéng Vige, Nxb Gio dye, trang 178-182
Nida E,, 1964, Toward a Science of Translating, Leiden: EJ.Bril
Va Van Bai, 2002, Aspect théorique de la Traduction, Université
de Langues Etrangéres de Hanoi
(6)
0
Is}
i}
3, phan bign xong: 17/11/2013)