II FARO DE VIGO
XOVES, 18 DE ABRIL DE 2024
A Ponte da Abeleira, o no-
me tradicional da ponte me-
dieval de Sárdoma, érguese
na paraxe do Sandial, unha
parte do lugar desta parro-
quia viguesa coñecido como
Belín, segundo Sestay Martí-
nez (2015). Como é sabido, o
nome primixenio do Lagares
era río de Sárdoma, un hidró-
nimo de orixe indoeuropea
con base na raíz Sard- que,se-
gundo o mesmo autor, ten o
valor de“río que moito flúe, o
de grande corrente”. O Laga-
res foi coñecido como río
Sárdoma, cando menos ata
1866-67, como acredita o Iti-
nerario descriptivo militar de
España, que se refire ao prin-
cipal leito fluvial de Vigo co-
mo “río Sárdoma o arroyo
Cambeses”. Esta publicación
refírese ao viaduto que nos
ocupa como “un puente de
piedra de dos arcos” que se
ergue no val do Fragoso.
De orixe medieval, este
viaduto é unha das edifica-
cións románicas máis senllei-
ras de Vigo xunto coa Ponte
de Balaídos e as igrexas de
Santiago de Bembrive, San
Salvador de Coruxo e Santa
María de Castrelos. Tamén a
ermida do Freixo en Valada-
Rasante alombada
Carballo Arceo, Luaces Anca e Toscano No-
vella (1998) describen o histórico viaduto de
Sárdoma como unha “ponte alombada de 11
m de lonxitude e 2,5 m de ancho (...) realiza-
da en perpiaños de granito e composta por
res e as igrexas barrocas de
Sárdoma e de Santa Cristina
de Lavadores acollen restos
desta mesma cronoloxía.Xa
que logo, a nosa ponte for-
mou parte dun antigo cami-
ño que uniu a parroquia de
San Pedro de Sárdoma (da
que existe constancia docu-
mental desde 1203, segundo
Santiago y Gómez -1896-) coa
cidade medieval de Tui a tra-
vés do Alto de San Colmado,
unha portela natural situada
entre as freguesías de Za-
máns (Vigo) e Cela (Mos).
Ferreira Priegue (1988) ci-
San Colmado
ta este camiño medieval que
partía de Vigo por“S.Pedro de
Sárdoma y el Couto”. A mes-
ma autora destaca a proximi-
dade deste camiño da igrexa
medieval de Castrelos e do
desaparecido mosteiro me-
dieval de Cela (Mos), o mes-
mo no que se refuxiara Diego
Xelmírez de volta do pío la-
trocinio que levou a cabo en
Braga.Todo isto reafirma a fra-
se de Richard Ford (1845) se-
gundo a que os camiños da
España medieval foron obra
do clero.
Segundo González Muñoz
(1979), durante a Idade Me-
dia a comunicación de Vigo
co interior realizábase por
medio de dous roteiros. Un
era o camiño real que a unía
co Porriño, e de alí bifurcába-
conserva, entre os arcos, un tallamar triangular
duns 60 cm de lado.A disposición da ponte con
respecto ó curso do río demostra que o curso
deste foi modificado por recheos efectuados
por unha fábrica na zona sueste da ponte”.
PATRIMONIO
se en dous ramais, un en di-
De Vigo a rección a Ponteareas e Salva-
terra, e outro con destino a
Tui.“El segundo iba a Bayona,
castillo de Goyán y la Guar-
dia y en el se atravesaba el
puente de Sárdoma”, afirma
en referencia á Ponte de Ba-
laídos ou Fragoso.
A ponte medieval de Sárdoma Efectivamente, na Carta
Xeométrica de 1834 o xeó-
ALBERTE REBOREDA grafo e matemático Domin-
go Fontán sitúa en Vigo o ini-
cio de dous camiños reais
(o do Porriño e o de Redon-
dela) e doutras dúas vías de
rango menor: a que condu-
cía a Baiona e A Guarda
(que cruzaba a Ponte de Ba-
laídos) e a que se dirixía a
Tui a través do Alto de San
Colmado. A nosa ponte for-
Arriba: o río
de Sárdoma
nunha postal de
1902. Na imaxe
grande: a ponte na
actualidade.
FOTOS: ALBERTE
REBOREDA
dous arcos de me- O estado de conservación do contorno da
dio punto de algo
máis de 2 m de luz.
Ponte da Abeleira é deficiente (muros esborra-
llados nas ribeiras do río, tubaxes de cemento
Na súa cara sueste á vista, plásticos arrastrados polo caudal) e ben
merecería un plan integral de recuperación e
conservación que poña en valor un dos princi-
pais monumentos da memoria fluvial olívica.
“Verba estirpe, marmaña, Sárdoma na Terra”, en
palabras de Méndez Ferrín.
maba parte deste último
vieiro.
No século XVII o estado
material deste viaduto non
era bo a causa das enchen-
tes. Así o confirma González
Muñoz (op. cit), que consul-
tou unha acta municipal da-
tada no ano 1651 referida ao
río Sárdoma na que se afir-
maba que “el camino está
muy deteriorado y las dos
puentes caídas por las aveni-
das del río”. A situación per-
siste medio século máis tarde
noutro documento, este de
1700, compilado por Fernán-
dez Vega (1982), da dar fe de
que o Rexemento de Tui con-
cedera un poder ao Marqués
de Mos co obxecto de que
negociase unha real provi-
sión “para el aderezo de los
puentes deshechos por la
guerra con Portugal: Puente
Ramallosa, Sárdoma y los
que hay en los caminos de La
Coruña, Lugo, Betanzos, San-
tiago, Bayona y otros”.
Baixo a nosa ponte, no
ano 1924,apareceu o cadáver
do cidadán Cándido Grobas,
vítima dun roubo violento
que lle arrebatou o diñeiro
que portaba, así como o relo-
xo e unha cadea.Un ano des-
pois, en xaneiro de 1925, as
chuvias da invernía provoca-
ron o desbordamento do río
en San Pedro de Sárdoma
que provocou a morte por
afogamento da leiteira María
Rodríguez“que se dirigía a Vi-
go llevando un caballo carga-
do con vasijas de leche” e foi
arrastrada polas augas ao in-
tentar cruzar este viaduto.Un-
ha década despois,en 1935,a
prensa escrita dá a coñecer a
aparición baixo a ponte dou-
tro cadáver,esta vez da muller
Concepción Lorenzo; a cau-
sa da morte foi unha atresia.
Espinosa Rodríguez
(1949) foi o primeiro cronista
local en valorar e caracterizar
esta ponte medieval.Así o fai
cando sinala que Sárdoma
“está cruzada por importan-
tes caminos, uno de ellos el
que separa los barrios de Ra-
viso y Lameiro,unidos por un
puente románico de escasa
curvatura,bajo el cual se des-
liza el río que baja de Cambe-
ses, para unirse más abajo en
el barrio de Moledo,con el de
Beade, y formar el Lagares”.
No mes e abril do ano
1984 o noso viaduto foi
obxecto dun “salvaxe atenta-
do” en palabras do FARO DE
VIGO, que daba conta do ce-
mentado sen autorización do
seu firme a cargo dun contra-
tista de obras que residía nas
proximidades.A Comisión de
Defensa do Patrimonio e o
Padroado do Museo de Cas-
trelos informaron ao alcalde
Manoel Soto das obras exe-
cutadas, quen decretou o le-
vantamento da capa de ce-
mento e a devolución da
ponte ao seu estado orixinal.