Moleküllerin Hücre Membranından

Difüzyonu ve Osmozu
Yrd. Doç. Dr. Gonca İnanç
YDU Sağlık Bilimleri Fakültesi
• Plazma zarı, canlı hücreyi çevresinden ayıran
sınırdır.

• Plazma zarı, bazı maddelerin diğerlerinden daha

kolay geçmesini sağlayan seçici geçirgenlik
gösterir.

© 2011 Pearson Education, Inc.

Hücresel membranlar, sıvı ve proteinlerin sıvı mozaikleridir.

• Fosfolipitler, plazma zarında en bol bulunan lipittir.

• Fosfolipitler, hidrofobik ve hidrofilik bölgeler içeren amfipatik

moleküllerdir.

• Akışkan mozaik modeli, bir membranın, içine gömülmüş çeşitli

proteinlerin “mozaiği” olan bir sıvı yapısı olduğunu belirtir.

© 2011 Pearson Education, Inc.

(Hücre dışı matris lifleri (ECM)

Glikoprotein Karbonhidrat

Glikolipit
Membranın
extraselüler yüzü

Kolesterol

Sitoskeletonun Perifeal
mikrofilamentleri proteins
Integral
protein
MEMBRANIN SİTOPLAZMİK
YANI
• 1935 yılında Hugh Davson ve James Danielli, fosfolipit çift
tabakanın iki globüler protein tabakası arasında uzandığı bir
sandviç modeli önerdi.

• Daha sonra yapılan çalışmalar özellikle hidrofilik ve

hidrofobik bölgelere sahip olan membran proteinlerinin
yerleşimi ile ilgili modelde problemler buldu.

• 1972'de S.J. Singer ve G. Nicolson, zarın iki tabakada dağılmış

proteinlerin bir mozaiği olduğunu ve sadece suya maruz
kalan hidrofilik bölgelerin bulunduğunu öne sürdüler.
© 2011 Pearson Education, Inc.
 Fosfolipit Tabaka
HAVA
Hidrofobik
kuyruk

Hidrofilik baş

SU

SU

SU
 Membranın Akışkanlığı
• Plazma membranındaki fosfolipitler çift katman içinde hareket edebilir.

• Lipitlerin çoğu ve bazı proteinler, yanal olarak kaymaktadır.

• Bir molekül zarın üzerinde çapraz bir şekilde flip-flop yapar.

© 2011 Pearson Education, Inc.

 Membranların fonksiyonları
1. Hücreyi korumak
2. Gelen ve giden maddeleri kontrol etmek
3. Çeşitli maddelerin iyon konsantrasyonlarını korumak
4. Seçici olarak geçirgen - bazı moleküllerin içeri
girmesine izin verir, diğerleri dışarıda tutulur

TÜM BUNLAR HEMOSTAZI SAĞLAR (iç denge)

Fosfolipit
tabaka

Proteinin hidrofobik Proteinin Hidrofilik

bölgesi Bölgesi
Figure 7.6

Yanal hareket Membranda karşıdan karşıya hareket

107 sn. (flip-flop) ( ayda 1 kere).
 SU
Hidrofilik
Baş

Hidrofobik
Kuyruk

SU
SU Polar başlar Hücre
suyu sever Membranının
& çözülür Akışkan Modeli
Fosfolipit Tabaka
Polar olmayan Membranın
hareket
kuyruklar
SU gösterimi
sudan
kaçınırlar
Karbonhidrat Hücre
Belirteçleri

Proteinler
 •Animasyon; Aktif
Transport & Pasif
Membranlarda Transport (Aktarım) Yöntemleri Transport
Yuppi!!!

Pasif Transport
hücre enerji kullanmaz yüksek
1. Difüzyon
2. Osmoz
3. Kolaylaştırılmış Difüzyon (polar molekülleri veya iyonları taşımak için protein alçak
kullanımı)

Aktif Transport Bu zor

bir iş
hücre enerji kullanır olacak!
1. Protein Pompaları
yüksek
2. Endositoz
3. Ekzositoz
alçak
Membrandan üç farklı geçiş:

Pasif Transport Aktif Transport

Basit difüzyon Kolaylaştırılmış difüzyon Aktif Transport

Difüzyon
• Moleküllerin yüksek konsantrasyonlu bir alandan
düşük konsantrasyonlu bir alana hareketi.

• Bir membranın bir tarafından diğerine hareket,

kolaylaşmamış
Basit Difüzyon
• Enerji Gerektirmez
• Moleküller yüksek
konsantrasyonlu alandan
düşük konsantrasyonlu
alana hareket eder.
Difüzyon
• Difüzyon, PASİF bir işlemdir, yani
moleküllerin hareket etmesini
sağlamak için hiçbir enerji
kullanılmaz, doğal bir KİNETİK
ENERJİ vardır
Membrandan Difüzyon

Çözünen

• Çözünen, konsantrasyon gradyanını AŞAĞI hareket

ettirir (Yüksekten alçağa)
Lipitlerin Difüzyonu
a) Boya düştü b) Difüzyon başlar c) Boya eşit dağılır

Su molekülü

Boya molekülü
Difüzyon
Pasif Transport: Basit Difüzyon
Animasyonu
Difüzyon
Difüzyon: parçacıkların yüksek
konsantrasyonlu bir alandan düşük
konsantrasyonlu bir alana rasgele
hareketi.
(yüksekten düşüğe)
• Difüzyon, tüm moleküller eşit
aralıklara gelene kadar devam eder
(dengeye ulaşılır) - moleküller hala
hareket edecektir, ancak dağılmaya
devam edecektir.

http://bio.winona.edu/berg/Free.htm
 Difüzyon Hızını Etkileyen Etmenler

Maddenin gaz ya da sıvı oluşu Gazlar daha hızlı diffüze olur

Isı Isı arttıkça, difüzyon hızı artar

Molekül büyüklüğü Küçük moleküller daha hızlı

Difüzyon alanı Zar alanı arttıkça, difüzyon hızı artar

Difüzyon mesafesi Zar kalınlığı arttıkça difüzyon hızı

azalır
Osmoz
• Suyun bir hücreye yayılması çözünen su
• YÜKSEK su konsantrasyonundan
DÜŞÜK su konsantrasyonuna geçiş
yapar
• Su, çözünen maddelere (tuz gibi)
çekilir, bu nedenle düşük çözünen
konsantrasyonlu bölgelere, yüksek
çözünen konsantrasyona ulaşır.

Yüksek su Düşük su
konsantrasyonu konsantrasyonu
Suyun Membrandan Geçişi

• Yüksek Su Konsantrasyonu Düşük Su Konsantrasyonu

• Düşük Çözünen Konsantrasyonu Yüksek Çözünen Konsantrasyonu
Osmosis
 Pasif Transport: Osmoz animasyon
Osmoz
• Osmoz: Seçici geçirgen
membrandan suyun difüzyonu
• Su yüksek konsantrasyondan düşük
konsantrasyona geçer

Su porlardan serbestçe
geçer.
•Çözünen (yeşil)
karşıya geçebilmek için
çok büyük.
Tonisite göreceli bir terimdir.
• Hipotonik Çözelti - Bir çözelti diğerinden daha
düşük bir çözünen konsantrasyonuna sahiptir.
• Hipertonik Çözelti - Bir çözelti diğerinden daha
yüksek çözünen konsantrasyonuna sahiptir.
• İzotonik Çözelti - Her iki çözeltide de aynı çözünen
konsantrasyonları vardır.
Çeşitli Çözeltiler içinde Bitki ve Hayvan Hücreleri
Hipertonik Izotonik Hipotonik
Çözelti Çözelti Çözelti

Hayvan Hücresi

Bitki Hücresi
Çözeltiler içinde Hücreler
 Izotonik Çözelti
Izotonik: Çözeltideki çözünen konsantrasyonları,
hücre içindeki çözünen konsantrasyonlarına eşittir.

Sonuç: Su her iki yönde eşit olarak hareket eder ve

hücre aynı boyutta kalır (Dinamik Denge).
İzotonik Çözelti içinde Hücre
Çözelti Çözünen (örn.tuz) • Su hareketinin yönü
Su nedir?
Hücre • Hücre dengede
• Su, hücrenin dışında ve
içinde her iki yönde de
akacaktır.
Çözünen ve su
konsantrasyonları hem hücre
içinde hem de dışında aynıdır.
 Hipotonik Çözelti
Hipotonik: Çözelti, hücre içinde olduğundan daha düşük bir
çözünen konsantrasyonuna ve daha yüksek bir su
konsantrasyonuna sahiptir. (Düşük Çözünen; Yüksek Su)

Sonuç: Su çözeltiden hücrenin içine doğru hareket

eder): Hücre Şişer ve patlar (sitoliz)!
Hipotonik Çözelti içinde Hücre
Çözelti Çözünen (örn.tuz)
• Su hareketinin yönü nedir?
• Su hücrenin İÇİNE hareket eder. Su
• Su, hücrenin içindeki çözünene doğru Hücre
çekilir.

Sonuç: Çözünen
konsantrasyonu hücre
içinde dışardan daha
fazladır, bu nedenle su
hücreye akacaktır.
 Hipertonik Çözelti
Hipertonik;:Çözelti, hücre içinde olduğundan daha yüksek bir
çözünen konsantrasyona ve daha düşük bir su
konsantrasyonuna sahiptir. (Yüksek çözünen; Düşük su)

büzüşme

Sonuç: Su hücrenin içinden çözeltiye doğru hareket

eder: Hücre küçülür (Plasmolizis)
Hipertonik Çözeltide Hücre
Çözelti Çözünen (örn.tuz) • Suyun hareket yönü nedir?
Su • Su hücrenin DIŞINA çıkar.
Hücre

Çözünen konsantrasyon
hücre dışında daha
büyüktür, bu nedenle su
hücre dışına akacaktır.
Kırmızı Kan Hücrelerinde Osmozis

İzotonik Hipotoni Hipertonik

Transport çeşitleri
Pasif Transport: Kolaylaştırılmış Difüzyon

• Kolaylaştırılmış difüzyon
• Enerji gerektirmez
• Yüksek ila düşük
konsantrasyonları taşımak için
nakil proteinlerini kullanır
• Örnekler: Kandan bir hücreye
hareket eden glukoz veya amino
asitler.
Proteinler, Membran Fonksiyonu İçin Önemlidir

a) Yapısal destek b) Tanıma c) İletişim d) Taşıma

Kolaylaştırılmış Difüzyon
Moleküller rastgele Kanal Proteinlerinde gözenekler
arasında hareket edecektir.
Taşıyıcı Proteinlerin Çeşitleri
• Kanal proteinleri hücre
zarına gömülür ve
malzemelerin geçmesi için
bir gözeneğe sahiptir
• Taşıyıcı proteinler,
materyali membranın bir
tarafından diğerine
taşımak için şeklini
değiştirebilir
Kolaylaştırılmış Difüzyon
• Bazı taşıyıcı proteinler
zar boyunca uzanmaz.
• Onlar molekülleri lipit
çift katmanından
birleştirir ve sürükler ve
karşı tarafta serbest
bırakırlar.
Aktif Transport
• Aktif taşımacılık
• Enerji veya ATP
gerektirir
• Malzemeleri
DÜŞÜK'ten YÜKSEK
konsantrasyona taşır
• Karşıt konsantrasyon
gradyanı
Aktif Transport
• Örnekler: Na + (sodyum iyonları)
dışarı ve K + (potasyum iyonları)
konsantrasyon gradyanlarına karşı
pompalamak.
• Sodyum-Potasyum Pompası
Sodyum-Potasyum Pompası

• Pompalanan her 2 K + için 3 Na + pompalanır; membran

potansiyeli yaratır.
Aktif Transport Çeşitleri

• Endositozis: hacimli
malzemenin bir hücreye
alınması
• Enerji kullanır
• Hücre zarı yiyecek
parçacıklarının etrafına katlanır
• “Hücrenin yemesi”
• vakumlu yiyecek formları
oluşturur ve yiyecekleri sindirir
• Beyaz kan hücreleri bakterileri
bu şekilde yok eder.
Aktif Transport Çeşitleri
⚫Ekzositozis
⚫Moleküllerin hücre dışına
çıkarılması
⚫Moleküller, plazma
membranı ile kaynaşan
veziküller tarafından
hücreden dışarı taşınır.
⚫ Çeşitli hormonların
salgılanması ve sinir
hücrelerinin birbirleriyle
iletişim kurma şekli bu yolla
olur.
 Hücre Zarından
Madde Taşınımı

Küçük Moleküllerin Büyük Moleküllerin

Taşınımı Taşınımı

Pasif Aktif
Taşıma Endositoz Ekzositoz
Taşıma

Pinositoz
Difüzyon Osmoz
Fagositoz
Reseptör aracılı
endositoz
 Endositoz
Lipidler ve proteinler gibi büyük moleküller Hücre içine
Büyük miktarlarda su endositozla
alınır
Molekül hücre zarı ile sarılır ve hücre içine
alınır.
• Pinositoz
• Reseptör aracılı endositoz
• Fagositoz
Pinositoz
Hücrenin içmesi anlamına gelir
Hücre dışı sıvısı küçük damlacıklar
halinde hücre içine alınır.
Sıvı içinde çözünmüş herhangi bir
materyal varsa sıvıyla birlikte hücre
içine alınır.

Örn: Böbrek hücreleri

Reseptör aracılı endositoz
Hücre dışında makromolekülü tanıyıp ana bağlanan özel
reseptör aracılığı ile oluşur.
Reseptöre bağlanan maddeye ligand
denir.
Reseptör-ligand kompleksini içeren
hücre zarı bölgesi endositoza uğrar
Fagositoz
Büyük moleküllerin ve diğer hücrelerin
zardan geçerek sitoplazmaya girişine izin
veren aktif taşıma olayıdır.

Hücrelerin yemesi olarak da

tanımlanır
 Ekzositoz
Endositozun tersidir.
Hücre sıvısına atılacak
sitoplazmik vesiküller,
plazma membranı ile
birleşir ve hücre dışına
atılırlar
 Pasif Taşıma Aktif Taşıma

Moleküller çok yoğun oldukları Moleküller az yoğun oldukları

ortamdan az yoğun oldukları ortama ortamdan çok yoğun oldukları
geçer ortama geçer
ATP harcanmaz ATP harcanır
Canlı veya cansız hücrelerde
Canlı hücrelerde gerçekleşir.
gerçekleşir.
Enzim kullanılmaz. Enzim kullanılır.
Bazı çeşitlerinde (kolaylaştırılmış
Taşıyıcı protein kullanılır.
difüzyon) taşıyıcı protein kullanılır.
 Endositoz Ekzositoz
Hücre içine madde Hücre dışına madde
Hücre membranı yüzeyi Hücre membranı yüzeyi
küçülür büyür

Enerji harcanır
Enzim kullanılır
Canlılarda görülür
Pordan geçemeyecek büyüklükteki maddeler taşınır
Kaynaklar
• www.dvusd.org/cms/lib011/AZ0901092/Centricity/Domain/3527/CEL
L%20TRANSPORT.ppt
• https://www.dublin.k12.ca.us/cms/lib/CA01001424/Centricit
y/Domain/192//Chapter 7 Cell Membrane.ppt

• https://www.wsfcs.k12.nc.us/.../3_1%20Cell%20Membrane...