ფიზიკა

კომპლექსური დავალება

1.მზის სისტემის უმაღლესი მწვერვალები

10 ვერონა, 3 კმ

9. მაუნა კეა, 4,2 კმ

8. ევბეა, 10,5 კმ

7. არცია, 19 კმ

6. ელიზიუმი, 16 კმ

5. ასკრიისკაიას მთა, 18 კმ

4. სამხრეთ ბუსავლა, 17,5 კმ

3. სტენა იაპეტა, 13კმ

2. რეიასილვია, 19 კმ

1. ოლიმპი, 26 კმ

Verona არის კლდე მირანდაზე, ურანის მთვარე. მასში ყველაზე გასაოცარია არა
მწვერვალი, არამედ კლდე, რომელიც ადრე ითვლებოდა 5-დან 10 კმ-მდე სიმაღლეზე,
მაგრამ 2016 წლიდან ითვლება 20 კმ სიმაღლით, რაც მას მზის სისტემის ყველაზე
ცნობილ კლდედ აქცევს. . კლდე შეიძლება შექმნილიყო ძლიერი ზემოქმედებით,
რამაც გამოიწვია თანამგზავრის განადგურება და ხელახლა აწყობა, ან დედამიწის
ქერქის რღვევით.მირანდას დაბალი სიმძიმის გათვალისწინებით, ზემოდან ვარდნას
დაახლოებით 12 წუთი დასჭირდება, ხოლო ფსკერზე 200 კმ/სთ სიჩქარით
შეგიძლიათ მიხვიდეთ. ყველაზე გასაოცარი ის არის, რომ ამ შემთხვევაშიც კი
ადამიანს შეეძლო გადარჩენა დაცვით და აირბალიშებით.

მაუნა კეა ჰავაიზე მიძინებულ ფარის ვულკანად ითვლება. წყალქვეშა ვულკანური

ამოფრქვევები დაიწყო მაუნა კეას აშენება ზღვის ფსკერიდან დაახლოებით 800 წლის
წინ. ვულკანური ბაზალტის ფარის ეტაპი დაიწყო მინიმუმ 300 წლის წინ. ტუტე
აქტივობა დაიწყო დაახლოებით 60-70 ათასი წლის წინ, ხოლო უახლესი
ამოფრქვევები დაახლოებით 4000-5000 წლის წინ მოხდა.მაუნა კეას შემადგენლობა
ძირითადად არის თოლეიტური ბაზალტი, რომელიც დაფარულია ჰავაიით და
ბენმორიტის ტუტე ლავებით. ბოლო გლობალური გამყინვარების ხანიდან
(დაახლოებით 20 წლის წინ) ყინულის ფურცლის ნარჩენები ჩანს მაუნა კეას
მწვერვალზე.

Euboea მთა იოზე, იუპიტერის მთვარე. მას აქვს დაახლოებით 10,5 კმ სიმაღლე და
ჩამოყალიბდა დედამიწის ქერქის ბლოკის დახრის შედეგად, რასაც მოჰყვა
მოდიფიკაცია ძალიან დიდი მეწყრით.მთა რაგბის ბურთის ფორმისაა (175 კმ 240 კმ-
ზე) და მდებარეობს Creidne Patera caldera-დან აღმოსავლეთით დაახლოებით 40 კმ-
ში.არის მოხრილი ქედი, რომელიც ყოფს ევბეას ორ ნაწილად: ციცაბო სამხრეთ
ფლანგი მომრგვალებული ბორცვების არათანაბარი ზედაპირით და უფრო გლუვი
ჩრდილოეთი ფლანგი, რომელიც დახრილია დაახლოებით 6° ჩრდილო-
დასავლეთით.

არცია ეს არის ჩამქრალი ვულკანი ტარსის რეგიონში მარსის ეკვატორთან ახლოს.

მისი სახელი არის ობიექტის კლასიკური სახელი და მომდინარეობს ჯოვანი
სქიაპარელის რუკაზე შესაბამისი ალბედოს მახასიათებლისგან, რომელსაც მან თავის
მხრივ დაარქვა ლეგენდარული რომაული ტყის არსია სილვას სახელი.მკვლევარებმა
არსიაზე მყინვარების მრავალი მტკიცებულება აღმოაჩინეს, კერძოდ, შვიდი
გამოქვაბულის შესასვლელი ვულკანის გვერდებზე. ეს გამოქვაბულები შეიძლება
შეიცავდეს წყლის ყინულის ან სიცოცხლის რეზერვებს.

ელიზიუმი ეს ვულკანი გაცილებით მცირეა ვიდრე ტარსის ვულკანები. მისი

სიმაღლე მხოლოდ 9 კმ-ია, დიამეტრი კი დაახლოებით 240 კმ. ამრიგად, ის თითქმის
იგივე ზომისაა, როგორც ყველაზე დიდი ჰავაის ვულკანები. თუმცა, ტარსისის
მსგავსად, ელისიუსი „ზის“ ლავის ნაკადების დიდ რაოდენობაზე. ეს საშუალებას
აძლევს მას პლანეტის საშუალო სიმაღლეზე 12 კმ-ით ამაღლდეს. ის ისე
შეუფერხებლად ეშვება მიმდებარე ლავის დაბლობებში, რომ მისი ძირი ძნელად
შესამჩნევია.ასევე ჩანს პატარა ვულკანი, ალბორი, რომელიც ნაწილობრივ
დამარხულია ელიზიუმის მიმდებარე ლავის დაბლობებით. ასევე მთის მიდამოებში,
როგორც ჩანს, მიწის ყინული ფართოდაა გავრცელებული (ჯერ 100% ზუსტი
მონაცემები არ არსებობს). ასეთი ყინული ადვილად დნება ცხელ მაგმებთან, ამიტომ
დნობის წყალი თეორიულად ეროზიის მზა წყაროა ელიზიუმის რეგიონში.

ასარის მთა - ყველაზე მაღალი სამი დიდი ვულკანიდან, რომელიც მდებარეობს

მდინარე ტარსისის ჩრდილო-აღმოსავლეთით და პარალელურ სტრუქტურულ
ჩრდილო-აღმოსავლეთ სანაპიროსთან. 14,9 კმ ვერტიკალური ტოპოგრაფიით და 400
კმ დიამეტრით, მთავარ კრატერს აქვს გუმბათოვანი ფორმა და ამაღლებული პლატო,
ხოლო გაცილებით ახალგაზრდა ლავის რიფების დაღმართები წარმოიქმნება მის
ქვედა ფერდობებზე ფართო გამონაყარებიდან მიმდებარე დაბლობებამდე.ასკრიანის
მთას აქვს რამდენიმე სახის კარგად შემონახული ზედაპირული სტრუქტურა და,
შესაბამისად, ემსახურებოდა მარსის ვულკანის გეოდინამიკის გაგებას.

სამხრეთ ბუსავლა, რომელიც მდებარეობს პელეს ბუმბულის საბადოს ჩრდილო-

დასავლეთით, ფაქტობრივად შედგება არა ერთი, არამედ სამი ცალკეული მთისგან,
რომლებიც დაკავშირებულია ამაღლებული დაბლობით. თითოეულ მთას აქვს
უნიკალური ფორმა და რელიეფი.Boosavla არის უმაღლესი მთა იოზე: პოლ შენკის და
სხვების 2001 წლის სტერეო ნამუშევრის საფუძველზე, ეს მასივი მინიმუმ 17,5 კმ
სიმაღლისაა. ეს არის 7 კმ-ზე მეტი ვიდრე იოზე მომდევნო უმაღლესი მთა -
ევბეა.მთას აქვს უსწორმასწორო ფორმა, მთის უმეტეს ნაწილზე შედარებით ნაზი
დახრილობით, გარდა მწვერვალის სამხრეთ-აღმოსავლეთ კიდეზე მკვეთრი
ვარდნისა.

სტენა იაპეტა მთაზე იააპული 2004 წლიდან დღემდე საიდუმლოდ რჩება. ახალი
სიმულაციები აჩვენებს, რომ იგი წარმოიქმნა კლდოვანი ნამსხვრევებისგან,
რომლებიც ზედაპირული კუთხით ცვივა, რაც საშუალებას მისცემს მასალას დაეშვა
და დაგროვდეს უწყვეტი კლდის მასაში.პირველმა ასტრონომებმა, რომლებმაც
დააკვირდნენ იაპეტუსს, ვერ დაინახეს მთათა ქედი, რომელიც მოიცავს ეკვატორის
სამ მეოთხედს, მაგრამ მათ დაინახეს, რომ ერთი მხარე მეორეზე უფრო კაშკაშა იყო,
ამიტომ ამ სახეებზე ზედაპირის მასალა განსხვავებული უნდა იყოს.პირველი
მინიშნებები იმის შესახებ, რომ იაპეტუსის მთები გარს ეკვატორს აკრავს, მოვიდა,
როდესაც კოსმოსურმა ხომალდმა Voyager 2-მა გადაუფრინა სატურნსა და მის
მთვარეებზე 1981 წელს. მეცნიერებმა დაინახეს, რომ ეკვატორის მახლობლად იყო
რამდენიმე „განლაგებული“ მთის მწვერვალი.საინტერესოა, რომ მხოლოდ 2004 წლის
დეკემბერში, როდესაც კოსმოსური ხომალდი Cassini გაფრინდა იაპეტუსს,
ასტრონომებმა დაადგინეს, რომ ეს გასწორებული მწვერვალები იყო 1400 კმ სიგრძის
მთების ჯაჭვის ნაწილი, რომელიც აღწევდა თითქმის 12 კმ სიმაღლეს.

რეზილვია – დარტყმის კრატერი ასტეროიდ ვესტაზე, რომელსაც აქვს შთამბეჭდავი

დიამეტრი 505 კმ, რაც თავად ვესტას დიამეტრის 90%-ია. თუმცა, საშუალო
მნიშვნელობა დამოკიდებულია თავად კრატერზე. ეს მას მზის სისტემის ერთ-ერთ
უდიდეს კრატერად აქცევს, ხოლო კრატერის ცენტრში მდებარე მწვერვალი მას მზის
სისტემის ერთ-ერთ ყველაზე მაღალ მთად აქცევს.

ოლიმპი მზის სისტემის უდიდესი ვულკანი და მზის სისტემის უდიდესი მთა არის
ყველაფერი Olympus მარსზე. ჩამქრალი ვულკანი, რომელიც ამოდის საოცარი 26 კმ.
ეს მას 3 (!)-ჯერ აღემატება ევერესტის სიმაღლეს.ევერესტისგან განსხვავებით,
ოლიმპოს აქვს ძალიან ნაზი ფერდობი, რომლის ძირამდე 550 კმ-მდეა. ვულკანის
ფუძის კიდე აღინიშნება ბაზალური კლდით, რომლის სიმაღლე ზოგან 6 კმ-ს
აღწევს.ოლიმპოს მთა არის მრავალი ათასი ბაზალტის ლავის ნაკადის შედეგი.
ვულკანის უჩვეულო ზომა აიხსნება პლანეტაზე ტექტონიკური ფირფიტების
გადაადგილების ნაკლებობით: ეს საშუალებას აძლევს მარსის ქერქს დარჩეს მაგმის
ცხელ წერტილზე ადგილზე, რაც ლავის დიდი ნაკადების განმეორების საშუალებას
იძლევა. ბევრ ამ ნაკადს აქვს კაშხლები მათი კიდეების გასწვრივ. ნაკადის უფრო
მაგარი გარე კიდეები მყარდება, ქმნიან კაშხლებს და ტოვებენ გამდნარი, მიედინება
ლავის ცენტრალურ ღეროს.

2.აბსოლუტური სიმაღლე — დედამიწის ზედაპირის რომელიმე წერტილის სიმაღლე,

რომელიც აითვლება ოკეანის ან მასთან შეერთებული ზღვის ძირითადი დონებრივი
ზედაპირიდან შვეული ხაზის მიმართულებით. ოკეანეებისა და ზღვების დონეთა
ცვალებადობის გამო სიმაღლე აითვლება ოკეანის ან ზღვის დონებრივი ზედაპირის
ფიქსირებული სიმაღლის ნიშნიდან.

3.რა განაპირობებს მთების სიმაღლეს

მთების ზრდას მათ ქვეშ არსებული ტექტონიკური ძალები აკონტროლებს და არა
ზედა ნაწილების გადარეცხვა ან ეროზია. შესაბამისად, ტექტონიკური ფილების
შეჯახების ზონებში არსებული მთებისთვის მაქსიმალურ სიმაღლეს ძირითადად
განსაზღვრავს დედამიწის ქერქის სიღრმეში არსებულ ძალათა
ეკვილიბრუმი.როდესაც ტექტონიკური ფილები მოძრაობს და ერთმანეთის
მიმართულებით გადაადგილდება, ერთი ფილა იძულებულია დედამიწის მანტიაში
დაბლა მიმართულებით წავიდეს; როდესაც ფილები ერთმანეთს მჭიდროდ ეკვრის
და იკეცება, ამის შედეგად ზედაპირზე ჩნდება მთები. მთავარი კითხვა იმაში
მდგომარეობდა, მთის სიმაღლის მთავარი წარმმართველი ეს პროცესი იყო თუ
კლიმატთან დაკავშირებული სხვა პროცესები.თამაშში ჩართულია მესამე ფაქტორიც,
რომელსაც იზოსტაზიას უწოდებენ — ეს პროცესი მთებს ცხელი და რბილი მანტიის
თავზე „შეტივტივებულს“ ინარჩუნებს; თუმცა მიჩნეულია, რომ ეს პროცესი
ნაკლებად მნიშვნელოვანია და ნაწილობრივ მართულია დანარჩენი ორი პროცესის
მიერ.