Wielka Powtórka Maturalna

Młoda Polska

Notatki dla maturzystów. Poznaj najważniejsze zagadnienia

i przygotuj się do egzaminu w formule 2023
Młoda Polska

Nazwa i ramy czasowe epoki

Nowy prąd w literaturze i sztuce zaistniał pod wieloma nazwami.
Najpopularniejszym terminem, jakim określano ten okres jest Młoda Polska.
Użył jej pierwszy Artur Górski, który w 1898 r. wydał cykl artykułów, w których
przemawiał w imieniu młodego pokolenia pisarzy. Zarówno w Polsce,
jak i w całej Europie, funkcjonowały jeszcze inne nazwy epoki, zgodne
z charakterystycznymi i najważniejszymi tendencjami epoki: Dekadentyzm,
Neoromantyzm, Modernizm, Symbolizm, Fin de siecle. To okres obejmujący
schyłek XIX i początek XX wieku.

Daty graniczne i periodyzacja w Polsce

Początek Młodej Polski umownie 1890 (debiutuje młode pokolenie poetów),

koniec epoki 1918 rok (odzyskanie niepodległości).

Wielka Powtórka Maturalna

Filozofia epoki

Filozofię epoki zdominowały trzy koncepcje filozoficzne, które – jak się później okazało – miały
ogromny wpływ na sposób myślenia ludzi, na rozwój literatury, sztuki i historii.

Schopenhaueryzm
Twórcą tej koncepcji jest Artur Schopenhauer. To filozofia skrajnie pesymistyczna. Schopenhauer
twierdził, że życie jest „pasmem cierpień”. Wg filozofa człowiek pragnie szczęścia, dąży do niego, ale
nigdy go nie osiąga. Istotą ludzkiego życia jest bezrozumny popęd życia, bez celu, który nigdy nie bę-
dzie zaspokojony. Dlatego Schopenhauer radzi, by wyzbyć się pożądań, namiętności i potrzeb i wejść
w stan nirwany (niebyt), która daje uczucie spokoju i pozwala uciec od pragnień i pożądań.

Nietzscheanizm
Twórcą tej koncepcji jest Friedrich Nietzsche. Filozof pogardzał wizją człowieka jako jednostki słabej
i pesymistycznej. Głosił kult życia, siły, woli i mocy człowieka, energię i indywidualizm. Zdefiniował
koncepcję nadczłowieka – czyli jednostki silnej, powołanej do rządzenia, która będzie tworzyć „pań-
stwo nadludzi”. (ta koncepcja została później wykorzystana przez Hitlera dla zupełnie innej ideologii).

Wielka Powtórka Maturalna

2
 Bergsonizm
Twórcą tej koncepcji jest Henri Bergson. Jest to filozofia życia, wolności i intuicji; świat jest dyna-
miczny, a człowiek aktywny.
Bergson głosił:
• Intuicjonizm – w myśl jego nie można poznać świata ani przez doświadczenie, ani przez
racjonalne myślenie, ale jedynie za pomoc ą intuicji.
• Koncepcję elane vi tale – czyli energia wewnętrzna, siły wewnętrzne, które tkwią
w człowieku i z których wynika ciągły rozwój człowieka.

Najważniejsze hasła i pojęcia charakterystyczne epoki

tzw. „młodopolskie –izmy”

W Młodej Polsce pojawiło się wiele nurtów i kierunków światopoglądowych i literackich,

najbardziej oddziałujące na literaturę:

Dekadentyzm
Wyraża nastroje smutku, przygnębienia, zniechęcenia, bierności. Postawa dekadencka charaktery-
zuje się przekonaniem o bezsensie działania, dominuje przeczucie zbliżającej się katastrofy.

Symbolizm

Wielka Powtórka Maturalna

Wyrażanie treści poprzez symbol, za jego pomocą próbowano opisać to, czego nie można wyrazić
naturalnymi środkami, np. stany, nastroje, emocje, zjawiska. Symbolizm posługuje się wieloznaczny-
mi obrazami, tworzy nastrój.

Impresjonizm
Ma zrobić wrażenie, skupia się na uchwyceniu ulotności chwili, momentu; świat przedstawiony pod-
porządkowany jest podmiotowi lirycznemu i nastrojowości.

Ekspresjonizm
Stawiał za cel ukazanie obrazu wewnętrznego świata człowieka; koncentrował się na wyrażaniu
emocji, namiętności, przeżyć.

Katastrofizm
Przekonanie o nieuchronnym upadku świata, cywilizacji; wizja zagłady świata i człowieka, zagłada
wartości.

Naturalizm
Ukazanie rzeczywistości w sposób skrajnie realistyczny, autentyczny; uwypukla ciemne strony rze-
czywistości, walkę o byt, brutalność świata.

Wielka Powtórka Maturalna

3
 Realizm
Przedstawienie świata, rzeczywistości w sposób prawdopodobny, możliwie najbardziej zbliżony do
rzeczywistości.

Secesja
Nurt w sztuce powstały w Niemczech, u jego podstaw legło przekonanie, że wszystko może być
dziełem sztuki. Wyznacznikiem kierunku była falista, asymetryczna linia.

„Sztuka dla sztuki”

Przekonanie pisarzy, że żadna sztuka, w tym literatura, nie może pełnić żadnych funkcji służebnych,
powinna być sztuką samą w sobie, wartością samą w sobie, powinna być oryginalna i wymyślna,
pełna symboli, które odczyta bez trudu inteligentny człowiek. Sztuka na usługach społeczeństwa
i łatwo czytelna, taka, która uczy, bawi i wychowuje stanowi „biblię pauperum” (biblię dla ubogich).

Bohaterowie literatury młodopolskiej

Ironista
Człowiek patrzący na życie z trzeźwym dystansem, kpiący ze zbyt wzniosłych ideałów, nienawidzący

Wielka Powtórka Maturalna

dwulicowości, hipokryzji, walczący z absurdami tego świata.
Boży prostaczek – człowiek pokornie poddający się woli Bożej, godzący się z tym, co przyniesie los,
obojętny wobec pokus takich jak: sławy, bogactwa, władzy. Bliski ludziom i przyrodzie, jak św. Fran-
ciszek z Asyżu.

Społecznik
Gotowy poświęcić się dla innych, altruista, ideowiec walczący z wyzyskiem i niesprawiedliwością.
Swoją pracę traktuje jako misję.

Chłop-gospodarz
Świadomy swego znaczenia, pewny siebie, zuchwały i porywczy, przywiązany do ziemi, która jest
wyznacznikiem jego pozycji we wsi.

Femme fatale (franc.; ‘kobieta fatalna’)

Obraz kobiety jako istoty, która nie potrafi opanować swych instynktów, przede wszystkim pożąda-
nia seksualnego, jest zagrożeniem dla mężczyzny – odrywa go od tego co duchowe i prowadzi do
zguby.

Wielka Powtórka Maturalna

4
 Wzorce i antywzorce osobowe

Wzorzec: artysta
Niepowtarzalna indywidualność, kapłan sztuki, natchniony, lekceważący problemy doczesnego
życia, daleki od spraw społecznych.

Antywzorzec: filister
Mieszczuch, kołtun, hipokryta, nieczuły na piękno, uległy wobec konwenansów, nierozumiejący
sztuki.

Lektury obowiązkowe

Stanisław Wyspiański, „Wesele”.

Wielka Powtórka Maturalna

Wielka Powtórka Maturalna

5