KİŞİLİK

• Kişilik bireyi diğer bireylerden ayırt eden farklı

durumlar oluşsa da ya da zaman ilerlese bile
tutarlılık gösteren özellikler bütünüdür (across
time and situations). İyimser vs. Kötümser,
İnatçı vs. Uysal gibi.

• Kişilik doğuştan mıdır yoksa çevrenin etkisiyle

mi şekillenir? (Nature vs. Nurture)
 Freud
• Topografik Kişilik Kuramı

• Yapısal Kişilik Kuramı

• Psikoseksüel Kişilik Kuramı

• Freud psikoloji ve danışmaya yüksek katkısı
olan bir bilimadamıdır. Psikanaliz adını verdiği
terapi yöntemiyle bireylerin davranışlarını bazı
tekniklerle yorumlar.

• Topografik Kişilik Kuramı: Bilişsel etkinliklerin

bilince olan uzaklığını saptamayı amaçlamış ve
bilişsel içeriklerin belirli bilinç bölgelerinde
olduğunu iddia etmiştir.
• Bireyin farkında olduğu yaşantılarının
bulunduğu bölge bilinç olarak değerlendirilir.
Bireyin dikkatini zorlayarak hatırladığı
yaşantıların bulunduğu bölge biliçöncesidir.
Bireyin farkında olmadığı, dikkatini zorlasa bile
bilince çıkaramadığı yaşantıların olduğu bölge
ise bilinçaltıdır.
• Freud’a göre toplum tarafından hoş
karşılanmayan ya da bireyin hissetmekten,
düşünmekten rahatsız olduğu duygular/
düşünceler bilinçaltına itilir. Fakat bunlar
bilınçaltında davranışları yönetmeye devam
ederler. Bununla beraber birey bu durumun
farkında değildir. Freud’a göre birçok
problemin kaynağında bu vardır. Psikanaliz ile
bu düşünceler/duygular bilince getirilir.
Yapısal Kişilik Kuramı
• Kişilik id, ego ve süperego olmak üzere üç
sistemden oluşmaktadır. Bu üç sistem devamlı
etkileşim halindedir.

• İd kişiliğin ilkel yönü, haz ilkesine göre hareket

eden, ne pahasına olursa olsun hazlarının
derhal doyurulmasını isteyen kısmıdır. Bebeklik
döneminin başlangıcında çocukların kişilik
yapıları tamamen id sistemi içinde
değerlendirilir. Dürtülerini erteleyemezler.
• Ego: Yaşamın ilk dönemlerindeki id
ayrımlaşarak ego ve süperegoyu oluşturur.
Anne-baba ve çevreyle etkileşim içine giren
çocuk gerçekçi olmayan istekleri kısıtlamaya
başlar. Gerçeklik ilkesine göre hareket eden bu
yapı Ego’dur. Superego ise kişiliğimizin
toplumsal yanıdır. Anne-babanın öğrettiği ayıp
gibi kavramlar kişiliğimizn toplumsal yanını
oluşturur.
• ORAL DÖNEM (0-1 Yaş) Dünyayı algılama,
kendini ifade etme ve gereksinimlerini
karşılaması ağız ve çevresiyle ilgilidir. Zevk
merkezi ağız bölgesi olduğu için oral dönem
denmiştir. Anne çok önemlidir. Çünkü çocuğun
temel gereksinimlerinin karşılanması gerekir.
Çocuğun gereksinimleri karşılanırsa temel
güven oluşur. Yoksa güvensizlik başlar.
• ANAL DÖNEM (1-3 Yaş) Bu dönemde ise çocuk
anüs ve çevresi ile doyum sağlamaktadır. Freud’a
göre bu dönemde çocuk dışkı çıkarmaktan ve onu
kontrol altına almaktan zevk duyar. Çünkü
edilgenlikten bağımsızlığı ilk eylemidir. Bu
dönemde tuvalet eğitimi önem kazanır. Barışçı bir
yol izlenmelidir. Dönemin olumsuz geçirilmesi katı
görüşlülük, aşırı düzenlilik, inatçılık vs. neden
olurken, iyi geçirilmesi kararlılık, girişimcilik ve
işbirliği ile sonuçlanır.
• FALLİK DÖNEM (3-5 Yaş) Cinsiyet rolünü yavaş
yavaş kazanmaya başlar. Çocuğun zevk
kaynağı cinsel organlarıdır. Freud’a göre bu
dönemde erkekler Oedipus, kız çocuklar ise
Elektra karmaşası yaşarlar. Bu karmaşaların
giderilmesi için çocuğun aynı cinsten
ebeveyninin rolünü içselleştirmesi gerekir.
Çocuk ahlaki standartları kazanmaya
başlamaktadır.
• GİZİL (LATENT) DÖNEM (6 yaş-Ergenlik)
Cinsiyetine ilişkin toplumsal rolünü pekiştirir.
Anne ve babası dışında öğretmenleri ve diğer
yetişkinlerle de özdeşim kurar. İlgisi sosyal ve
entelektüel beceriler edinmeye kayar. Bu
dönemi başarı ile geçiren çocuklar özerklik
duygusu geliştirir. Başarısız geçirilirse kimlik
karmaşası ve aşağılık duygusu yaşanır.
GENİTAL DÖNEM (Ergenlik-Yetişkinlik) Daha
önceki evreler başarı ile atlatılmışsa bireyin
kişiliğinin yetişkin kişiliğine doğru gelişmesi
kolaylaşır. Bireyin cinsel ilgi odağı ailesi dışındaki
diğer bir kişidir. Gencin başarılı bir kimlik
geliştirebilmesi için çok önemli bir dönemdir.
Ergenlik yılları yaşamın fırtınalı dönemleridir. Bu
dönem iyi atlatılırsa tutarlı bir yetişkin kimliği
kazanılır, kötü geçirilirse kimlik karmaşası ortaya
çıkar.
• ERIKSON’UN PSİKOSOSYAL GELİŞİM KURAMI
• Erikson Freud’un öğrencisi olarak kişilik
gelişimi konusunda bazı fikirlerinde yanılgıya
düştüğünü düşünmüş ve Psikososyal Gelişim
Kuramını geliştirmiştir.

• Biyolojik etmenlerin yanısıra toplumsal

etmenlerin rolunu vurgular.
• Epigenetik ilke: Çeşitli gelişim dönemlerinde
belirli gelişimsel özelliklerin ardışık biçimde
ortaya çıkabilmesinin önceden belirlenmiş
biyolojik temellere dayalı olduğunu ileri sürer.

• Bu ilkeye göre nasıl doğum öncesi dönemde

bebeğin organları belirli bir sırayı takip ediyorsa
kişilik gelişiminde de karakter özellikleri belirli
gelişim dönemlerinde ortaya çıkar.
• Güvene Karşı Güvensizlik (0-1 yaş)

• Bebek ilk doğduğu aylarda kendisini yavaş

yavaş insanlardan ayırabilir ve kontrol
edemediği bu dünyada güven ihtiyacı hisseder.

• Temel gereksinimleri özellikle anne tarafından

karşılanan bebek dünyanın güvenilir olup
olmadığı hakkında fikir edinmeye başlar.
• Aynı şekilde gereksinimini karşılayan insanlar
da eğer ihtiyaçlarını (beslenme,sevilme,
konfor) düzenli olarak karşılayabiliyorlarsa/
karşılayamıyorlarsa bebeğin insanlar
hakkındaki ilk fikirleri de oluşmuş olur.

• İhtiyaçlar karşılanırsa güven duygusu,

karşılanmazsa güvensizlik duygusu oluşmaya
başlar
• Özerkliğe Karşı Kuşku ve Utanç (1-3 yaş)

• İkinci dönemin temel karmaşası özerklik ya da

kuşku/utanç duygularıdır.

• Yürümeyi öğrenmiş çocuk kısmen de olsa

annesinden bağımsız hareket etmekte,
çoğunlukla istediklerini kendi kendine yapmaya
çalışıp yardımı reddetmektedir.
• Kendi başına yapmak istediği işlerde izin
verilen, cezalandırılmayan, kısıtlanmayan
çocuklar yeterli olduklarına inanırlar ve özerk
davranabilme yeteneği geliştirirler. İzin
verilmeyenler ise sürekli anne-babalarının
yapacakları işleri beğenmeyeceği endişesinde
bulunurlar ve kendi davranışlarına karşı kuşku
ve utanç geliştirirler.
• Girişimciliğe Karşı Suçluluk (3-6 yaş)

• 3-6 yaş arasında çocuk ya girişimcilik ya da

suçluluk duygusu geliştirir. Okul öncesi
dönemde bağımsızlığı daha da genişleyen
çocuk giderek kendini bir sosyal ilişkiler ağı
içinde bulur. Bu dönemde çocuğun
başkalarının sınırlarını ihlal etmeden girişimcilik
özelliklerinin desteklenmesi gerekmektedir.
• Çocuğun sorduğu sayısız sorulara uygun
cevaplar verilmelidir, çocuğun kendine uygun
seçimler yaptığında desteklenmesi gerekir. Bu
tutumlar engellenirse çocuk suçluluk duygusu
geliştirir.
• Başarılı Olmaya Karşı Yetersizlik (6-12 yaş)

• İlgi akademik ve sosyal konular üzerindedir.

• İlköğretim döneminı kapsayan bu evrede

çocuğun başarılı olma ihtiyacı karşılanmalıdır.

• Çocuklardan yeteneklerini aşan başarı

beklentisi yetersizlik duyguları oluşturur.
• Kimlik Kazanmaya Karşı Kimlik Krizi (12-18
yaş):
• Ergenlik dönemi temel karmaşa kimlik
kazanmaya karşı kimlik krizi
• Kimlik kazanma bireyin kendine ilişkin olumlu
bir ben duygusu geliştirmesidir. Kendi değerler
sistemini oluşturması, kendi değerlerine ilişkin
amaçlar oluşturması ve o amaçlar
doğrultusunda hareket edebiliyor olmasıdır.
• Kimlik krizinde ise aksine gencin gelecek
kararları alamamış olmasıdır.

• Dönem başarılı geçerse birey kendi değerler

sistemine uygun meslek seçebilir, aileden
bağımsızlaşabilir, uygun cinsiyet rolleri
geliştirebilir, inanç benimseyebilir.
 Ergenlik Sonrası
Karmaşalar
• Yakınlığa Karşı Yalıtılmışlık (20-40)

• Bireyin aynı ya da karşı cinsten olan bireylerle

dostluk kurabilmesi, evliliği başarabilmesi

• Üretkenliğe Karşı Durgunluk (40-65)

• Genç kuşaklara rehberlik edebilme, işyerinde

üretkenlik
• Benlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk (65+)

• Ölüm yaşamın doğal bir gereği olarak

karşılanır, bireyin içinde pişmanlık,
hayalkırıklığı, anlamsızlık kalmışssa umutsuzluk
yoksa benlik bütünlüğü gelişir
 Kohlberg Ahlak Gelişimi
• Kohlberg İngiltere, Malezya, Tayvan ve
Türkiyede yaptığı çalışmalarla ahlak gelişimini
evrelere ayırmıştır.

• 1) Gelenek Öncesi

• 2) Geleneksel

• 3) Gelenek Sonrası
 Gelenek Öncesi Dönem
• I. Evre Ceza- Boyun Eğme: Çocuk kuralların
doğruluğuna inandığı için değil cezadan
kaçınmak için ahlaki kurallara uyar.
Cezalandırılmışsa yapılan davranış doğru değil,
cezalandırılmamışsa doğrudur.

• II. Evre Karşılıklı Çıkar: Ben bir davranışta

bulunmuşsam, iyilik yapmışssam karşıdakide
yapmak zorundadır.
 Geleneksel Düzey
• III. Evre Sosyal Kabul: “Anne-baba, öğretmen,
arkadaşların beklentisine uygun hareket
edersem beni severler ve takdir ederler”

• IV. Evre Toplum Düzeni: “Etrafımdaki

insanların beklentilerini karşılamak yerine
toplumsal düzenin norm ve yasalarına
uymalıyım”
 Gelenek Ötesi Dönem
• V. Evre Sosyal Sözleşme: “Toplumun yararına
olan yasalara ve normlara uymalıyım, diğerleri
değiştirilmeli”

• VI. Evre Evrensel İlkeler: “İçinde bulunduğum

küçük toplumun yasalarından ziyade evrensel
ahlak yasalarına uymalıyım”