Pergatiti: Edlira GRABOVA

Mars 2010

"PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI"

PSE NUK VOTOJNE DHE PSE VOTOJNE SHQIPTARET

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

Indeks:

Hyrje

1. 2.

Perse duhet te votohet Nje veshtrim mbi votuesit potencial qe nuk ushtrojne plotesisht te drejten per te votuar Pse grate nuk votojne

3.

3.1 Cfare thote legjislacioni 3.2 Rekomandime-Pjesemarrja e grave ne procesin zgjedhor 4. Pse te rinjte nuk votojne

4.1 Zhvillimi i kapaciteteve te organizatave rinore 4.2 Bashkpunimi rajonal dhe ndrkombtar 4.3 Pjesmarrja e t rinjve n votime 4.4 Rekomandime- Pjesemarrja e te rinjve ne procesin zgjedhor Pjesmarrja e t rinjve n votime dhe fushata elektorale Pjesemarrja e personave me aftesi te kufizuar ne proceset zgjedhore- Pse PAK nuk votojne? Respekimi dhe mbrojtja e t drejtave t personave me aftsi t kufizuara nga shteti shqptar E drejta e vots T drejtat e personave me aftsi t kufizuara

5.

5.1

5.2 5.3

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

6. 6.1

Emigrantet, potencial i munguar dhe vota te munguara T lehtsohet marrja e nnshtetsis shqiptare pr t gjith Shqiptart

Konkluzione

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

Hyrje

Edhe pse partit politike po iu bjn thirrje qytetarve t votojn n mas n zgjedhjet e ardhshme, verehet nje indiference e popullsise ne lidhje me proceset zgjedhore. Votimet n shoqrit pluraliste prbjn ushtrim t drejtprdrejt t pushtetit nga ana e qytetarve n moshn e votimit. Qytetart e Shqipris, prej shum vitesh, n mnyr masive, nuk e ushtrojn kt mundsi. Nese njerezit do te ndergjegjesoheshin per brishtesine qe jeta mbart ne vetvehte, ne bote do te kishte me teper tolerance, mirekuptim, altruizem dhe bashkepunim. Ne kete thenie, nuk ndeshim ne asgje te re, deri ne momentin qe ne ndergjegjesohemi per brishtesine tone. E megjithate edhe kjo, nuk sherben shume per te permiresuar relatat shoqerore dhe jeta vazhdon permes cinizmit, kundershtimit dhe indiferences perkundrejt problemeve te ndryshme sociale dhe target grupeve ne fokus. Te drejtat njerezore, marrin sot, nje rendesi jetike, ku qenia njerezore vleresohet si nga kenveshtrimi i unanimitetit, ashtu dhe nga diversiteti qe e karakterizon. Jane pikerisht keta njerez te cilet perfaqesojne themelet mbi te cilat ndertohet shoqeria ne cdo kohe. N shoqri veprojn njerzit, asgj nuk bhet pa nj qllim t ndrgjegjshm. Vet kushtet ekonomike e sociale, domosdoshmria politike e historike krkojne nj ligj objektiv t veprimtaris njerzore. Ajo shfaqet si nj tendenc e prgjithshme, si nj veti e personalitetit t njeriut pr t rregulluar t drejtat, normat morale e juridike. E drejta, ashtu si e drejta e votes, jane te lidhura ngusht me pikpamjet sunduese n shoqri dhe zhvillohet nn ndikimin e tyre. Nga ana tjetr t gjitha format e ndrgjegjes shoqrore, kan nje ndikim jo te vogel mbi t drejtn, ndoshta edhe per faktin se gjithnje e me teper shoqeria civile, po ndergjegjesohet mbi mundesite per te nderhyre ne favor te shtresave te fokusuara, duke nderhyre ne legjislacion dhe duke mbeshtetur projektligjet e ndryshme. Por, jo pak her, kto norma juridike e shoqrore trajtohen nn nj frym iracionale dhe ne te kaluaren jo pak here kane perfunduar te indoktrinuara. Ather, vetvetiu, lind pyetja:

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

A pajtohen liria e individit me lirin sociale? Teorikisht, prgjegjen e gjejm n modelin e demokracis s adaptuar ku sipas ligjit kushtetues, populli ushtron sovranitetin duke zgjedhur prfaqsuesit e tij. N t njjtn koh, po sipas ksaj teorie, kur nj njeri, cnohet nga nj veprim qeveritar, ai duhet t ket mundsine kur t jet e nevojshme t kundrshtoj ligjshmrine e ktij veprimi. Doktrina kushtetore pohon se t drejtat mbrojn qytetart jo vetm ndaj dekreteve por edhe ndaj do veprimi shtetror q mund t ndrhyje n kto t drejta. Fatkeqsisht, ne te kaluaren kto t drejta jane nprkmbur nga organet burokratike dhe se prekonceptet e ngulitura nga sistemi 50 vjecar (prekoncepte t ngulitura jo vetm n sistemet administrative por edhe n mentalitetin e vet qytetarve), akoma sot pengojn pjesmarrjen dhe zhvillimin e demokracis s vrtet. Megjithat, jo rrall her kam patur fatin te punoj me individ te ndryshem, njerz t ndershm e t prkushtuar, t aft pr t bre prpjekje serioze, pr t vepruar n mnyre t paanshme dhe objektive. Individ qoft nga institucionet shtetrore apo private si dhe nga radht e shoqris civile e qytetarve t ndryshm t cilt, mund t bjn shum pr zhdukjen e ktyre prekoncepteve dhe rrnjosjen e paanshmris n jetn e prditshme. Gjat gjith historis dhe ktu nuk flas vetm pr Shqiprin por edhe n vendet m t zhvilluara sot n bot, jo pak her t drejtat shkelen, duke filluar nga liria e fjals, e shtypit, liria e bindjeve fetare politike apo racore. E drejta e liris s fjals sht nj e drejt themelore. Ajo sht shembulli m i qart q mund t jepet per t ilustruar ato t drejta, t cilat bazohen n politikn dhe respektin. T shkelsh t drejtat natyrore t nj personi do t thot ta degradosh at person, ta trajtosh at thjesht si instrument. sht njohja e s drejts ajo q rrit vlerat e dinjitetin si individ. Aftsia per ta konceptuar at si duhet sjell formimin e individve t till q mund t jen nj shembull pozitiv pr vet shoqrin. Ndoshta sht pak idealiste t mendosh se nj individ mund t ndryshoj prekonceptet shoqrore, por nse do individ i shoqris ka n vetvehte t njjtin qllim, dhe sht i ndrgjegjsuar pr kt, ather mund t shpresojm n demokracin e vertet. Sepse, pikrisht prmes diskutimit, dialogut dhe argumentimit ne e shfaqin vehten si qnie me mendime racionale dhe t pavarura. Vullneti i qytetarve sht dika e admirueshme dhe kur kanalizohet prmes degs ligjvnse t qeveris, krijon ato politika shoqrore q i lejojn qytetart t formulojn dhe t jetojn nn konceptin e tyre kolektiv t s mirs.

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

Pr sa koh q t drejtat e posame mbshteten mbi krkesn e shoqris pr t siguruar informimin e opinionit publik, mund t thuhet se ato mbshteten kryesisht n dshirn pr t uar prpara procesin demokratik dhe mirqnien publike.

Avokate Edlira GRABOVA

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

1. Perse duhet te votohet?

Sepse se pari e ushtrojme detyren tone te votes, dhe duke abstenuar percjellim nje mesazh te qarte pakenaqesie kundrejt politikberjes. Shume hiqen si te rinj dhe si politike e re,nderkohe qe fryma mbetet e njejte. Nje perqindje e larte abstenuesish ne keto zgjedhje mund te behej "shuplaka e pare" qe do merte tranzicioni i pafund.... N demokracin prfaqsuese pjesmarrja e qytetarve n politikbrje nuk realizohet vetm nprmjet zgjedhjeve politike. Pjesmarrja arrihet kryesisht me angazhimin e vazhdueshm t qytetarve n veprimtarin politike t grupeve t interesit dhe partive politike.Shqipria nga njra an renditet si histori suksesi prsa ka t bj me angazhimin formal t qytetarve n grupime politike, por nga ana tjetr renditet si histori dshtimi prsa ka t bj me nivelin e demokracis s partive politike dhe aftsis s tyre pr t prthithur e prpunuar pikpamjet e aktivistve dhe mbshtetsve t tyre. Kjo ben qe zgjedhjet per Kuvend t marrin nj rol shum t rndsishm n procesin e pjesmarrjes s qytetarve n politikbrje. N Shqipri pjesmarrja e zgjedhsve n zgjedhjet parlamentare t vitit 2001 (45%) dhe t vitit 2005 (50%) tregon se afrsisht gjysma e popullats s vendit nuk merr pjes n votim. Arsyet kryesore pr kt ka gjasa t jen mosndodhja n Shqipri, mosinteresi ndaj politikbrjes dhe t ndjerit i paprfaqsuar nga alternativat politike garuese n zgjedhje. Aktualisht sistemi zgjedhor n Shqipri nuk mundson pikasjen e peshs specifike q ka secila prej ktyre kategorive. Nj studim i viti 2005 tregon se 58 % e t intervistuarve shprehen se asnj parti politike nuk prfaqson mir pikpamjet e tyre. Kjo shifr nuk rezulton n asnj statistik zgjedhore pikrisht pr arsye se abstenuesit duke mos patur mundsin t shprehen abstenim, ose nuk votojn, ose votojn pr nj parti q nuk prfaqson pikpamjet e tyre.Arsyet kryesore pse qytetart e paknaqur duhet t shprehen me votim abstenim jan tre: S pari, shum qytetar q nuk marrin pjes n votim shtyhen ta bjn kt jo sepse jan indiferent ndaj politikbrjes n Shqipri por sepse nuk e gjejn veten n asnj nga ofertat politike garuese n zgjedhje. Duke votuar abstenim ata q ndihen t paknaqur nga alternativat e ofruara nuk do t heshtin me mospjesmarrje n votim por do t shprehin vullnetin e tyre politik.

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

S dyti, shum zgjedhs q marrin pjes n votim jan t shtrnguar t votojn nj parti politike edhe pse nuk e gjejn veten n ofertn e saj politike. Kshtu kta qytetar bien pre e parimit rutin votoj t keqen m t vogl. Nse do t votonin abstenim kta zgjedhs nuk do duhej t zhvlersonin t drejten e tyre pr tu shprehur politikisht dhe nuk do t prodhonin legjitimitet t shtuar pr nj qeveri t ardhshme q nuk i prfaqson pikpamjet e tyre q n ngjizjen e saj. S treti, pikpamjet e zgjedhsve q nuk e gjejn veten n asnj ofert politike mbeten t pakonsideruara nga partit politike dhe qeverit e rradhs. Nse zgjedhsit e paknaqur do t votojn abstenim rezultati zyrtar i zgjedhjeve do t prodhoj nj diskurs politik i cili do t nxis reformimin e partive politike ekzistuese dhe krijimin e ofertave politike q synojn t thithin pikrisht elektoratin e paknaqur. Pr ta prmbledhur, zgjedhsit q jan t paknaqur me alternativat politike garuese n zgjedhje nuk duhet as t bojkotojn zgjedhjet, as t votojn pr nj parti q nuk prfaqson pikpamjet e tyre. Zgjedhsit e paknaqur duhet t shprehin qndrimin e tyre politik duke marr pjes n votim dhe duke votuar abstenim. Kshtu vota e tyre do ket m shum ndikim edhe se vet votat e t vendosurve t cilt jan t ndar n parti t ndryshme. Nese kjo do te ndodhte vota e zgjedhsve t paknaqur do t nxiste nje riformim thelbsor t mardhnies qytetar parti politike n Shqipri.

2. Nje veshtrim mbi votuesit potencial qe nuk e ushtrojne plotesisht te drejten per te votuar:
Popullsia e Shqipris karakterizohet nga nj mosh e re, mesatarja e s cils sht 31.7 vje dhe ndarja e popullsis sipas seksit sht e ekuilibruar, femrat zen rreth 51% t popullsis Mosha e re, proeset e urbanizimit, lvizjet migratore, emigracioni dhe faktor t tjer ekonomik kan br q gjat viteve t tranzicionit, treguesit demografik t jen dinamik. Kshtu, brenda nj kohe t shkurtr kan ndryshuar raportet midis popullsis rurale dhe urbane. Aktualisht popullsia urbane sht rritur n 46% nga 36% q ka qen n fillim t viteve 90-t. Rritja e popullsis urbane ka ardhur si pasoj e zhvendosjes s pakontrolluar t popullsis rurale drejt qyteteve t mdha, por edhe nga lvizjet brenda t njjtit rreth. Sipas vlersimeve t bra nga INSTAT, jasht Shqipris llogaritet t ken emigruar rreth 600.000 shqiptar ose 18% e popullsis .

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

Nj vshtrim i thell tek grupmoshat e popullsis tregon se tranzicioni ka ndikuar dhe vazhdon t ndikoj strukturn e popullsis shqiptare. Gjithashtu nj ndryshim themelor ai ka sjell edhe prsa i prket strukturs s familjes. Prpjekjet pr nj jetes m t mir kan br q familja shqiptare t mos ndryshoj vetm vendin ku do t jetoj por edhe mnyrn se si jeton. Brenda ktij dhjet vjeari, ka ndryshuar ndjeshm mosha mesatare e martess nga 22,6 n 23 pr femra, dhe nga 27,2 n 28.5 pr meshkuj

60% 50% 40%

Femra

30%
20% 10% 0% Potenciali

Popullsi Urbane Emigrante

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

3. Pse grate nuk votojne

Mbulojn kopertinat e revistave, hapsirat televizive dhe shfaqen me t gjith atributet e prindrve t devotshm. Kjo sht tabloja q shikon n do fushat zgjedhore dhe e gjitha kjo bhet pr t rrmbyer votat e femrave. Por pse vota e grave fitohet n nj form krejt tjetr n krahasim me meshkujt? Sepse votueset femra jan shum t interesuara pr politikat q shqetsojn jetn familjare. Megjithat, kjo sht dika shum e vjetruar pr t vlersuar gjykimin e grave. Gjysma e forcs puntore tani prbhet nga femrat dhe, pr sa i prket rezultateve t shkollimit, femrat jan shum m prpara sesa meshkujt. Por a ka kuptim nj qasje e till? N fakt, mund t ket. Politikisht, grat votojn ndryshe nga meshkujt, ndonjher dhe n nj shkall t madhe. Kjo diferenc gjinore shihet qartazi n do vend t bots kur ka zgjedhje. Shpjegimet pr ti dhn nj prgjigje se prse kjo ndodh, jan shum t vshtira, por ne dim nj gj: her pas here grave u plqen m shum se burrave pr t votuar por qe kushtet ekonomike, social kulturore, apo interesa te caktuara peshojne jo pak ne jeten politike te grave apo qofte edhe ne nje te drejte qytetare, sic eshte e drejta per te votuar.

3.1 Cfare thote legjislacioni? Ne kushtetuten e Republikes se Shqiperise, legjislacioni shqiptar iu njeh t drejta t barabarta si burrave, ashtu edhe grave,, q me mbushjen e moshs madhore 18 vje, t zgjedhin dhe t zgjidhen (Neni 45). E drejta e vots sht nje e drejte e garantuar. Vota sht vetjake, e barabart, e lir dhe e fsheht. Historikisht gruaja e ka fituar t drejtn pr t zgjedhur dhe pr t'u zgjedhur pr her t par n vitin 1928. Praktikisht t drejtn e vots grat e zbatuan n zgjedhjet e para t paslufts n vitin 1945. N Kodin Zgjedhor Ligji Nr. 8087 dat 19.06.2003, sanksionohet edhe njher pas Kushtetuts parimi i mosdiskriminimit pr t zgjedhur dhe pr t'u zgjedhur, si dhe garantohet e drejta e vots pr zgjedhsit. Lvizja e grave ka punuar pr t futur n ligjin elektoral t vitit 2000 e m pas, nj kuot prej 30% prfaqsimi pr gjinin m t diskriminuar. Por kjo ende nuk sht arritur. Sistemi mazhoritar q parashikon legjislacioni yn nuk e lejon prfshirjen e kuots.

10

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

Ndrkaq partit politike m t mdha kan sansksionuar n statutet e tyre kuotn pr pjesmarrjen e grave n organet drejtuese t partive. Parimi i barazis midis grave dhe burrave sht sanksionuar n Nenin 18 t Kushtetuts s Shqipris: t gjith jan t barabart prpara ligjit dhe askush nuk mund t diskriminohet pr arsye si seksi.... Sipas nj raporti pr barazin gjinore t hartuar nga Programi i Kombeve t Bashkuara pr Zhvillimin (PNUD), legjislacioni shqiptar e parashikon konceptin e barazis midis grave dhe burrave, por ende jo konceptin pr shanse t barabarta. Sistemi nuk merr parasysh faktin se duhen marr masa t posame pr t siguruar shanse t barabarta pr grat. Ende nuk sht marr ndonj veprim konkret pozitiv pr t prshpejtuar barazin. Megjithse jan shum aktive n nivelin lokal t jets politike shqiptare dhe megjithse disa parti politike u kan garantuar grave nj numr t caktuar postesh partiake, grat prgjithsisht kan vshtirsi pr tu przgjedhur si kandadite dhe pr t zn poste kryesore n partit politike. Vetm 78 e 1,114 kandidatve (7 prqind), t cilt morrn pjes n zonat me votim t drejtprdrejt, dhe vetm 120 e 823 kandidatve (15 prqind) t listave proporcionale ishin gra. Numri i grave n vndet e para t listave pr t patur shans real pr tu zgjedhur, ishte edhe m i vogl. Grat nuk prfaqsoheshin si duhet edhe n strukturat administrative zgjedhore. Nuk kishte asnj grua ndr antart e Komisionit Qndror t Zgjedhjeve dhe vetm 7 prqind e Komisioneve zonal zgjedhor (ZEC) dhe 8 prqind e komisioneve t qndrave t votimit (VCC), t vizituara nga vzhguesit m 24 qershor, ishin gra. Kodi zgjedhor nuk parashikon diskriminim pozitiv n favor t grave.

Perqindja e grave ne zonat me votim te drejtperdrejte

7%

Femra Kandidate

93%

11

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

Megjithat pothuajse t gjitha partit dhe koalicionet politike prmbanin n programet e tyre politike referenca q reektonin problemet gjinore dhe disa aktivitete elektorale drejtoheshin specikisht te votuesit gra. Disa nga ktoaktivitete u pasqyruan n gazetat kombtare. Televizioni publik gjithashtu transmetoi programe t posacme pr votuesit gra, ku morrn pjes politikane t shquara.

Rezultati zgjedhor n zonat me votim t drejtprdrejt tregoi se vetm shtat gra tuan vnde n parlament. Nga listat proporcionale vetm nj grua arriti t tonte nj vnd n parlament. Prandaj, parlamenti i ri do t prfshij tet gra (5.71 prqind), n krahasim me 11 prqind n parlamentin e vitit 1997, i cili ishte pak m i madh. Ky prfaqsim nuk pasqyron forcn reale t gruas n shoqrin shqiptare.

3.2 Rekomandime pjesmarrja e grave n procesin zgjedhor 1. Partit politike duhet t shqyrtojn marrjen e masave pr t inkurajuar nj pjesmarrje m t madhe t grave n zgjedhje. Kto masa duhet t prfshijn rritjen e transparencs n przgjedhjen e kandidatve, masa specike pr t rritur numrin e kandidatve gra n vndet e para n listat proporcionale, dhe rritjen e numrit t grave n komisionin qndror dhe komisionet lokale. 2. Antart i Komisionit Qndror t Zgjedhjeve duhet t trajnohen pr t mos lejuar votimin n grup. Programe t edukimit t votuesve duhet tu shpjegojn grave rndsin e marrjes s vendimit personal n hedhjen e vots s tyre. 3. Duhen te merren masa qe te parandalohet i ashtuquajturi Votim familjar i cili eshte shkelje e parimit t vots s fsheht. Kryetart e komisioneve t qndrave t votimit duhet te nderhyjne ne kto raste, duke mos u perqendruar ne traditat kultutore. Dua te ndalem tek ky aspekt edhe per vete faktin qe kjo dukuri po shfaqet vazhdimisht ne qendrat e votmit, dhe perben nje fenomen shqetesues m.q.se cenon lirite individuale njerezore. Votimi familjar, i cili ndodht atehere kur gruaja dhe burri, ose babai dhe fmijt hynin s bashku n dhomn e fsheht dhe plotsojne ett e votimit s bashku. Kjo sht natyrisht n kundrshtim me iden e vots s fsheht dhe, prve ksaj, sht nj shkelje e t drejts individuale t grave dhe t rinjve pr votim.

12

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

Kur u pyetn pr kt, komisionet e qndrave t votimit shpesh nuk reagonin, sepse ata mendonin se kjo sht nj tradit kulturore ose e justikonin duke thn se shum gra apo t rinj nuk dinin t lexonin apo t shkruanin. Ky justikim duket se nuk ishte shum i sakt sepse, prve t tjerave, kjo gje duhej t ishte shnuar n proesverbalin e komisioneve t qndrave t votimit dhe nj gj e till nuk ishte br. Pr kt arsye, edukimi si i komisioneve ashtu dhe i votuesve pr kt shtje duhet ti kushtohet rndsi t veant. Jo pak here, n nj numr t madh t qndrave t votimit, n dhomat e fshehta hynin njkohsisht m tepr se nj person: nganjhere, shoqronin t moshuar, nganjhere ifte, ose baballar dhe vajza. Edhe sikur t merret n konsiderat argumenti i kultures, duhet t merren masa pr t ndryshuar gradualisht mentalitetin n mnyr q do votuesi ti garantohet me t vrtet e drejta pr votim t fsheht individual. Nga ana tjeter duhen marre masa ne lidhje me fletet e votimit. N zonat ku kishte vshtirsi, shumica e problemeve konsistonin n et votimi t pavulosura apo t pannshkruara, votim familjar, ose raste kur kutit e votimit nuk ishin t dyllosura si duhet. Kto nuk mund t konsiderohen shkelje serioze. Vetm n nj prqindje t vogl t rasteve mund t itet pr probleme akute. T rinjt duhet veanrisht t orientohen dhe nxiten pr tiu nnshtruar programeve edukative dhe kulturore. Grat n Shqipri ballafaqohen me shum probleme dhe mund t behen lehtsisht viktim e llojeve t ndryshme t shfrytzimit. Votimi familjar, deri n nj far shkall, sht fenomen q shfaqet n vende q nuk kan tradita votimi. Nuk duhet lejuar n asnj rrethan q zyrtart zgjedhor ti japin disa et votimi nj votuesi t vetm, si u konstatua shpesh ditn e votimit.

4. Pse te rinjte nuk votojne

Sipas Legjislacionit mbi lirite dhe te drejtat politike, ne nenin 45 te Kushtetutes sanksionohet qe do shtetas tetmbdhjet vje ka t drejtn t zgjedh dhe t zgjidhet . Perjashtohen shtetasit e deklaruar me vendim gjyqsor t forms s prer si t paaft mendrisht si dhe denuarit, per sa kohe q jan duke vuajtur dnimin me heqje t liris.

13

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

Shqipria sht nj nga vendet me prqindjen m t lart t t rinjve n raport popullsie, por pavarsisht nga kjo, t rinjt nuk jan ende pjes e konsiderueshme e vendimmarrjes. Pjesmarrja e t rinjve n vendimmarrje ende vazhdon t jet nj shtje e predispozits vetjake t titullarve t institucioneve dhe jo detyrim ligjor ose administrativ pr ta, duke br q her t merret mendimi i t rinjve dhe t mos nnvlersohet krejtsisht. Problem kan qen edhe mangsit n prfshirjen e perspektivs gjinore n programe dhe projekte t zhvillimit rinor, t cilat marrin parasysh q vajzat dhe djemt kan nevoja dhe akses t ndryshm ndaj burimeve n sfern shoqrore dhe publike. Kshtu, mospjesmarrja e t rinjve (djem dhe vajza) n vendimmarrje dhe n jetn publike sht jo vetm indikator i nj demokracie fiktive, por sjell pasoja t konsiderueshme n jetn publike. Jo rrall her merren vendime pr t rinjt pa u marr mendimi i tyre, ka mund t oj n kundrshti nga kjo grupmosh pr vnien n jet t ktyre vendimeve, duke br q reformat t mbeten n nivelin teorik pa sjell pasoja reale. Disa nga arsyet, q kan uar n nivelet e ulta t pjesmarrjes rinore n vendimmarrje, jan mungesa e bazs ligjore q prcakton detyrimet prkatse pr pjesmarrjen e t rinjve n vendimmarrje, mungesa e politikave t qarta dhe funksionale nga ana e qeveris pr rritur prfshirjen e t rinjve n jetn publike dhe vendimmarrje, nnvlersimi q i bhet ksaj grupmoshe nga pushtetart. Ktyre faktorve u bashkngjitet edhe mosfunksionimi i mir i strukturave prfaqsuese rinore, t cilat shpesh ojn n disbalancim gjinor, duke favorizuar pjesmarrje m t madhe pr djemt.

4.1 Zhvillimi i kapaciteteve t organizatave rinore OJF-t rinore kan nj nevoj t madhe pr mbshtetje n ndrtimin dhe forcimin e kapaciteteve rinore. Karakteristik e vet sektorit rinor sht prkohshmria e lidershipit dhe antarsis si pasoj e zhvillimit moshor. Nj gjenerat vjen, nj tjetr ikn, por ndryshe nga tradita n vendet e zhvilluara, nj pjes e madhe e OJF-ve rinore (duke vuajtur simptomat e vet sektorit t OJF-ve n Shqipri) funksionojn aktivisht pr aq koh sa lidershipi themelues sht i angazhuar, gjendje prkoshmrie kjo, e cila kompensohet nga nj numr i ri organizatash t reja q krijohen nga t tjer t rinj. Kjo ndrkoh sjell nj nevoj t vazhdueshme t ndrtimit dhe forcimit t kapaciteteve n mnyr periodike t lidershipit, stafit, aktivistve dhe vullnetarve.

14

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

Nj problem tjetr karakteristik i sektorit t OJF-ve rinore sht mungesa e shprndarjes s informacionit, n nivel OJF-je, donatorsh, institucionesh. Megjithse t rinjt jan pionier t prdorimit t teknologjive t informacionit, ato pak prdoren si nj burim i qndrueshm i shprndarjes s informacioneve t dobishme q nxisin aktivizmin rinor dhe veprimtarit rinore. Po ashtu, bashkpunimi midis gjith strukturave t OJF-ve rinore, institucioneve shtetrore dhe atyre ndrkombtare ka qen i fragmentarizuar, sporadik dhe bazuar kryesisht n vullnete individuale. Nj nga problemet m tipike t sektorit t OJF-ve rinore ka qen edhe mungesa e njohurive dhe aftsive t duhura n drejtim t marrdhnieve publike. Aftsia pr marrdhnie publike sht nj fush ku duhet investuar realisht. Ndrkoh, shtje tjetr e mungess s kapaciteteve t sektorit t OJF-ve rinore sht mosnjohja dhe mosprshtatja e e tyre nga filozofit dhe strategjit e donatorve shtetror dhe ndrkombtar. Nisur nga prkohshmria, por edhe nga burimet e pakta financiare, OJFt rinore nuk kan kapacitete t mjaftueshme pr menaxhim t burimeve n baz t standardeve dhe praktikave m t mira dhe t krkuara nga donatort.

4.2 Bashkpunimi rajonal dhe ndrkombtar Me hapjen e Shqipris ndaj bots s jashtme pas rnies s sistemit totalitar komunist, periudha e tranzicionit demokratik sht karakterizuar nga dukuria e emigracionit masiv drejt vendeve t zhvilluara perndimore dhe proceset e integrimit n ekonomin botrore dhe n struktura dhe organizma ndrkombtar. Imazhi negativ, q vendi krijoi n opinionin ndrkombtar si pasoj e veorive t vals s par t emigrantve dhe zhvillimit t krimit t organizuar, prbn nj nga prmasat m problematike t procesit t vshtir t tranzicionit. Kriza Strategjia Kombtare e Rinis ballkanike dhe konflikti ndretnik gjat viteve 1990 konsoliduan skepticizmin dhe frikn e vendeve europiane t cilat reaguan, duke izoluar vendet e rajonit nprmjet ngritjes s nj muri t ri t vizave Schengen, fill pas shembjes s murit t Berlinit. Megjithat, viti 2000 shnon nj moment t rndsishm pr zhvillimin e Shqipris dhe t vendeve fqinje si pasoj e stabilizimit t situats n rajon dhe t prparimit drejt zhvillimit t standardeve politike demokratike dhe ekonomive funksionale t

15

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

tregut t lir. Bashkpunimi rajonal dhe ndrkombtar prbn nj aspekt tejet pozitiv pr zhvillimin e paqes s qndrueshme dhe progresit politik dhe social-ekonomik. N veanti, bashkpunimet nga qeverit e vendeve n rajon dhe aktorve nga shoqria civile kan luajtur nj rol ky n intensifikimin e proceseve t integrimit rajonal dhe atij europian. N kt kontekst, ndikim pozitiv n zhvillimet n vend kan pasur pjesmarrja dhe angazhimi i t rinjve shqiptar dhe i organizatave jofitimprurse rinore n veprimtari dhe projekte n nivel rajonal dhe ndrkombtar. N veanti, t rinjt e angazhuar n kto bashkpunime kan luajtur rolin e ambasadorve t kulturs shqiptare, duke promovuar nj imazh pozitiv t Shqipris n bot. Gjithashtu, ata kan sjell me vete prvojat e vendeve t tjera dhe botkuptime t reja, duke ofruar kshtu nj ndihmes t mueshme n procesin e zhvillimit t vendit. Ndrkoh q t rinjt shqiptar kan patur nj prfaqsim t gjer n nismat rajonale dhe ndrkombtare, ende ka mjaft pr t br, si nga institucionet qeveritare, ashtu edhe nga shoqria civile, pr t rritur mundsit e pjesmarrjes s t rinjve n t tilla bashkpunime. shtje me rndsi t veant mbetet liberalizimi i regjimit t vizave n rajon dhe m gjer n zonn Schengen, n mnyr q pjesa m e madhe e t rinjve, t cilt aktualisht mbeten t margjinalizuar, t mund t gzojn lirin e lvizjes. Gjithashtu, mbetet ende shum pun pr t br n drejtim t forcimit t bashkpunimeve dhe programeve t shkmbimeve kulturore, si dhe t prdorimit t teknologjis s informacionit pr shprndarjen e informacionit pr veprimtari dhe projekte rajonale dhe ndrkombtare.

4.3 Pjesmarrja e t rinjve n votime Ardhja e demokracis n Shqipri solli votn e lir dhe bashk me t edhe t drejtn pr t abstenuar, nj e drejt kjo q sht shfrytzuar gjersisht nga t rinjt shqiptar n zgjedhjet e zhvilluara gjat viteve t paskomunizmit. Disa nga arsyet q i mbajn t rinjt larg kutis s votimit, prve inercis, jan lnia pas dore e t rinjve nga politikant ose dhe zhgnjimi i tyre nga politika. Paqndrueshmria politike, si dhe ngjarje t ndryshme kan br t humbas besimi i t rinjve te politikant shqiptar, por edhe te politika n prgjithsi. Ky zhgnjim vjen edhe si pasoj e faktit se politikant shpesh nuk i kan kushtuar ndonj vmendje t veant t rinjve si nj grup interesi pr tu konsideruar n nj marrdhnie ofertkrkes. Prve ksaj, shpesh t rinjt jan keqprdorur gjat fushatave zgjedhore, duke shrbyer vetm si nj fasad. Pr kt arsye shum t rinj prej vitesh i qndrojn larg kutis s votimit.

16

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

Po t'i referohemi studimeve t bra mbi pjesmarrjen n votime, do t vm re se grupmosha q nuk voton prbhet kryesisht nga t rinjt (35 vje e posht). Ky fakt a tregon se mospjesmarrja e t rinjve n votime sht nj proces q e ka zanafilln rreth 15 vjet m par (n vitet 90-91) dhe ka ardhur duke u thelluar si problem. Duke qen se ksaj dukurie nuk i sht kushtuar vmendja e nevojshme, grupmosha q nuk merr pjes n votime, pr shkak t inceris, por edhe t mungess s kulturs s vots, ka ardhur duke u rritur, duke rrezikuar q n t ardhmen t kemi familje t tra q nuk marrin pjes n votime. Nj dukuri e till do t bnte q shoqria jon t qeverisej nga zgjedhja e pakics, duke dmtuar rnd sistemin e demokracis

Grupmoshat e votuesve

34%

Nen 35 vjec 66% Mbi 35 vjec

4.4 Rekomandime- Pjesemarrja e te rinjve ne procesin zgjedhor Ministria e Turizmit, Kulturs, Rinis dhe Sporteve, n bashkpunim me Ministrin e Arsimit dhe pushtetin vendor, duhet t krijoj mundsi, nprmjet ngritjes s infrastrukturs s nevojshme, pr zhvillimin e strukturave prfaqsuese t rinis n t gjitha nivelet. Gjithashtu, t mbshtes n mnyr t vazhdueshme financiare ecurin dhe fuqizimin e strukturave prfaqsuese rinore ekzistuese dhe atyre t sapongritura.

17

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

Rishikimi i lndve Edukat qytetare dhe Njohuri pr shoqrin, nga bashkpunimi i MASH-it dhe OJF-ve rinore me synim riformulimin e materialit pr rolin e t rinjve n jetn publike dhe rndsin e pjesmarrjes rinore n vendimmarrje duke marr parasysh ndryshimet n ofrimin e arsimimit, mentalitetin mbi arsimimin pr djemt dhe vajzat, zonat gjeografike, ndryshimet n t ardhura, fe, etj. Prfshirja e t rinjve n t gjitha bordet vendimarrse administrative t ngritura pr shtje q prekin interesat e ksaj grupmoshe n nivel qendror (ministrit e linjs) si dhe n nivel vendor (bordet qytetare pran Bashkive dhe Komunave), duke kontribuar n nj mirqeverisje dhe n ndrtimin e nj sistemi demokratik. Zhvillimi i llogaridhnies s qeveris prball t rinjve nprmjet zhvillimit t interpelancs s Ministrit t Rinis dhe Ministrit t Arsimit prball t rinjve n mnyr periodike (do 6 muaj) me synim zgjimin e interesit t t rinjve mbi politikat e qeveris dhe krijimin e mundsive pr nj komunikim m t mir mes t rinjve dhe qeveris. Ndrgjegjsimi i t rinjve pr t marr pjes n vendimmarrje, nprmjet organizimit t workshop-eve, trajnimeve dhe edukimit t tyre t vazhdueshm pr rndsin q ka pr zhvillimin e demokracis n vend pjesmarrja e tyre n vendimmarrje dhe n jetn publike. Zhvillimi i kapaciteteve t organizatave rinore Trajnimi pr lidership rinor dhe forcimin e pjesmarrjes demokratike n vendimmarrje dhe pjesmarrjes brenda vet organizatave rinore. Nixitja e bashkpunimit mes organizatave rinore prmes tryezave t rrumbullakta, mbledhjeve formale dhe joformale, n nivel vendor dhe kombtar. Institucionalizimi i rrugve t bashkpunimit t institucioneve shtetrore dhe sidomos pushtetit vendor me shoqrin civile n prgjithsi dhe ato n sektorin e rinis n veanti.

Ngritja e nj rrjeti pr shkmbimin e informacionit dhe prvojave mes t rinjve nprmjet prdorimit t teknologjis s informacionit dhe internetit.

18

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

Angazhimi i institucioneve shtetrore n nivel vendor, rajonal dhe kombtar pr bashkrendimin e projekteve dhe t programeve me synim forcimin e kapaciteteve planifikuese dhe bashkrenduese mes OJF-ve rinore. Prdorimi i teknologjis s informacionit pr grumbullimin, prpunimin dhe qarkullimin e informacionit mbi projekte bashkpunimesh dhe shkmbimesh rajonale dhe ndrkombtare, si edhe mundsit pr mbshtetje financiare pr pjesmarrje n kto veprimtarie. Prfshirja e prfaqsuesve t organizatave jofitimprurse rinore n delegacionet prfaqsuese t vendit n konferenca ministrash prgjegjs pr shtje t rinis, n nivele rajonale dhe ndrkombtare. Liberalizimi progresiv i regjimit t vizave, pr t lehtsuar lvizjen e lir t t rinjve n rajon dhe n Bashkimin Europian. Promovimi i dialogut ndrkulturor dhe i bashkpunimit rajonal nprmjet programeve t shkmbimit, organizmit t seminareve dhe workshop-eve edukative etj.

Pjesmarrja e t rinjve n votime dhe fushata elektorale

Organizimi i procesve mock-election npr shkolla t mesme, t larta, si dhe pr t rinjt e komunitetit. Organizimi i festave masive Pop & Vote dhe Rock & Vote. Organizimi i fushatave informuese dhe ndrgjegjsuese. Organizimi i forumeve t diskutimit me kandidatt pr deputet. Organizimi i fushatave kombtare ndrgjegjsuese. Organizimi i emsioneve dhe debateve televizive, t cilat trajtojn nevojn e pjesmarrjes s t rinjve n votime.

Ngritja dhe fuqizimi i website-ve zgjedhore informuese dhe orientuese pr t rinjt. Publikimi i botimeve informuese pr pjesmarrjen e t rinjve n votime. Bashkpunim me mediat rinore (gazetat e shkollave etj.) pr t ndrgjegjsuar t rinjt pr pjesmarrjen e tyre n votime.

19

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

Favorizimi dhe nxitja e t rinjve q monitorojn vullnetarisht zgjedhjet. Ngritja e infrastrukturs dhe bashkpunimi me organizata dhe struktura prfaqsimi t t rinjve pr angazhimin e sa m shum vzhguesve t rinj.

5. Pjesemarrja e personave me aftesi te kufizuar ne proceset zgjedhore- Pse PAK nuk votojne?
Pergjithesisht, kuadri ligjor ne mbeshtetje te personave me aftsi t kufizuara eshte perqendruar kryesisht ne specifikat e tyre, ne baze te aftesise se kufizuar qe ata mbartin. Aftesia e kufizuar ne historine e Shqiperise, sidomos ne periudhat tranzicionale, ka njohur zhvillim ne trajtimin e problematikes se ceshtjeve dhe te drejtave te personave me aftesi te kufizuar. Vetm pas ndryshimeve politike dhe ekonomike gjate viteve 90problematika sociale ekonomike e grupeve n nevoj prfshir edhe at t personave me aftsi t kufizuar nisi t trajtohet n nj tjeter kndvshtrim, bazuar n parimet e respektimit dhe mbrojtes s t drejtave t njeriut. Ky qe nje proces mjaft gradual, i cili u shoqerua me hartimin e politikave dhe kuadrit ligjor sipas standarteve ndrkombtare. Kjo mundsoi nga njra an, trajtimin bazuar n ligj t nevojave t veanta t personave me aftsi t kufizuara, por nga ana tjetr fragmentizoi zbatimin n praktik t t drejtave t tyre. N fund te viteve 90, lvizja pr mbrojtjen e t drej tave t per sonave me af ts i t kuf i zuar, s i pjes e nj shoqr ie pr t gjith, njohu hop cilsor. Grupime t shoqris civile, prfaqsues t mbrojtjes dhe respektimit t t drejtave t personave me aftsi t kufizuara, nisn t bjn publike dhe t lobojn fuqishm pr t sjell n vmndje t politikbrsve n Shqipri domosdoshmrin e vlersimit t personave me aftsi t kufizuara si njerz me potenciale pr t kontribuar n shoqri dhe me t drejta pr tu mbrojtur dhe respektuar. Si rrjedhoj e ktyre prpjekjeve dhe iniciativave konkrete t ndrmarra nga shoqria civile jan arritur rezultate t rndsishme n drejtim t prmirsimit t politikave dhe kuadrit ligjor pr t prmbushur nevojat e personave me aftsi t kufizuara.

20

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

5.1 Respekimi dhe mbrojtja e t drejtave t personave me aftsi t kufizuara nga shteti shqptar N Janar t vitit 2005 qeveria shqiptare miratoi Strategjin Kombtare t Personave me Aftsi t Kufizuar, dokumentin m t rendsishm i cili synon t siguroj nj prmirsim t dukshm n statusin dhe cilsin e jets s personave me aftsi t kufizuara n Republikn e Shqipris, n prputhje me Standartet e OKB mbi Mundsit e Barabarta. Plani Kombtar i Veprimit n zbatim t ktij dokumenti ishte nj hap tjetr i prgjegjshmris s politiks shqiptare pr t ndjekur progresin e zbatimit t detyrimeve q rrjedhin nga SKPAK pr mbrojtjen edhe respektimin e t drejtave t personave me aftsi t kufizuara. Prpjekjet dhe angazhimi i personave me aftsi t kufizuara e grupimeve q ato i prfaqsojn pr t qen pjes aktive n proeset pr ndryshim t shoqris shqiptare, por edhe zhvillimet ndrkombtare, kan br q politika t vlersoj gjithperfshirjen e pak si domosdoshmri dhe detyrim ligjor. Pr t patur zrin e tyre n vendimmarrjet politike t vendit, personave me aftsi t kufizuara duhet tu garantohet e drejta pr t marr pjes n proeset elektorale, q do t thot krijimi i t gjitha kushteve t nevojshme n prputhje me specifikat e tyre pr pjesmarrje t plot n zgjedhje. Legjislacioni shqiptar pr sistemin zgjedhor edhe pse nuk sht diskriminues ndaj pjesmarrjes s zgjedhsve me aftsi t kufizuara n votime, nuk e mundson plotsisht at. Mungon vullneti politik pr t gjetur zgjidhjet efiente t realizimit t gjithprfshirjes s zgjedhseve me aftsi t kufizuara n proeset elektorale. Megjithse n Shqipri ka nj klim pozitive pr t respektuar t drejtn e vots t zgjedhsve me aftsi t kufizuara, prsri nj numri t madh t personave me aftsi t kufizuara u shte mohuar kjo e drejt, si rezultat i mungess s alternativave ligjore, q krijojn m shum mundsi votimi pr ta. Personave me aftsi t kufizuara iu mohua e drejta e vots edhe si rezultat i mungess s masave administrative n zbatim t Kodit Zgjedhor. Personat me aftsi t kufizuara n Shqipri, me pjesmarrjen e tyre n t gjitha hallkat e proesit zgjedhor kan konfirmuar se jan t aft dhe mund t marrin prsipr prgjegjsi politike, civile e sociale dhe t arrijn rezultate.

21

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

Politika e prgjegjshme shqiptare duhet t njoh potencialin n numr t personave me aftsi t kufizuara dhe familjarve t tyre t cilt mund t influencojn rezultatet e zgjedhjeve n vend. Respektimi dhe garantimi i pjesmarrjes n votime t personave me aftsi t kufizuara do t mundsoj q ata direkt si t zgjedhur apo indirekt si zgjedhs t prfshihen n proeset vendimarrse t vendit. Kjo do t ndikoj n trajtimin e shtjeve t aftsis s kufizuara nga nj kndvshtrim i ri

5.2 E drejta e vots

T intervistuarit pyetjes A mendoni se Kodi Zgjedhor mundson votimin pr t gjith zgjedhsit me aftsi t kufizuar dhe cilat vlersojn se jan pengesat pr pjesmarrje t plot t personave me aftsi t kufizuara n votime?, iu prgjigjen: PD Reforma zgjedhore nuk parashikon kushte pr pjesmarrjen e plot t personave me aftsi t kufizuara n zgjedhje q do t thot parashikimi i t gjith lehtsirave t domosdoshme pr personat me aftsi t kufizuara sipas specifikave t aftsis s kufizuar q ata kan. LSI thekson se realisht nuk sigurohet pjesmarrje e plot e personave me aftsi t kufizuara, si rezultat i mungess s prshtatshmris s qndrave t votimit dhe mungess s lehtsirave pr ta, sipas specifikave t aftsis s kufizuar q ata kan. PS vlerson se a priori e drejta e personave me aftsi t kufizuara pr t votuar mundsohet nga Kodi Zgjedhor, por konstatohet qart si problematike mungesa e prshtatshmris s qndrave t votimit, faktor q redukton pjesmarrje t plot t personave me aftsi t kufizuara n votime. PDK evidenton se Kodi Zgjedhor mundson votimin pr t gjith zgjedhsit me aftsi t kufizuara ne Shqipri dhe nuk vlerson nse ka barriera t cilat pengojn pjesmarrjen e plot t zgjedhsve me aftsi t kufizuara n proesin zgjedhor.

22

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

5.3 T drejtat e personave me aftsi t kufizuara N intervistat e realizuara me prfaqsuesit e t katr partive politike pyetjes A do t angazhohet partia juaj pr ratifikimin nga shteti shqiptar t Konvents pr mbrojtjen e t drejtave t personave me aftsi t kufizuara? i prgjigjen pozitivisht, duke konfirmuar rndsin e aprovimit t ktij dokumenti ndrkombtar nga shteti shqiptar, i cili do t mundsoj rivlersimin e t gjitha politikave dhe kuadrit ligjor n Shqipri n prputhje me detyrimet q rrjedhin nga kjo konvent, duke rritur standartet pr mbrojtjen dhe respektimin e t drejtave t personave me aftsi t kufizuara.

6.Emigrantet, potencial i munguar dhe vota te munguara

Shqiptart nuk jan t shprndar n tre shtete, por n 133 shtete! Nuk duhet t lejojm kurrsesi q shqiptart t shprndahen edhe m. Emigracioni sht n t njjtn koh edhe zgjidhje (ekonomike) edhe plag (shoqrore). Koha e emigracionit si zgjidhje ekstreme, ka kaluar. Ka ardhur koha e fillimit t shrimit t plags. Ndr t ikurit nga vendet e varfra, sipas t gjitha shenjave, shqiptart jan ndr m aktivt dhe m t vendosurit sa i prket ruajtjes s lidhjeve me rrnjt. Kontributi i vazhdueshm ekonomik prej 15% t PBB mesatar pr do vit, gjat gjith ktyre viteve - q korrespondon me katrfishin e investimit t huaj n vend - e dshmon m s miri. Por rreziku q shqiptart jasht vendit t vazhdojn t alienohen, sht real. Njzetvjeart e fillimviteve 90, sot jan mesogra e mesoburra me familje q krkojn gjithnj e m shum koh e shpenzime, ka pakson gjithnj e m shum kontributet e tyre ekonomike dhe njerzore pr Shqiprin e familjeve t tyre t para. Emigrantt shqiptar jan mesatarisht 25-40 vje. Ky grup kaq i madh me pjesmarrje politike zero, pra pa aksione n rrugn e demokratizimit dhe shtetbrjes, e ka t pamundur q ashtu si merr e jep ekonomikisht, t ndikoj n aspektin tjetr edhe m t rndsishm, n kulturn politike shqiptare.

23

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

Nse kta t rinj nuk fillojn t bhen pjes e proceseve politike, dhe prmes tyre t fateve t vendit, rrezikojn ta rrisin distancn, bashk me distancn edhe indiferencn, dhe e gjitha do t'i afrohej harrimit, ka do t ishte me pasoja dramatike pr fatet e kombit. Duke jetuar prej vitesh kryesisht n vende me demokraci liberale t konsoliduar, vota dhe komunikimi politik me ta do t sjell, pashmangshmrisht, ndikim pozitiv n proceset dhe kulturn politike shqiptare n prgjithsi. Kur ta bjm t mundur q t votojn, ata do jen sigurisht ndr bartsit m t sigurt t vlerave demokratike perndimore. Votimi i tyre do t ndihmonte n zbatimin e nj strategjie m t mir kombtare pr emigracionin; mbrojtja e t drejtave, arsimimi n Gjuhn Shqipe, integrimi n vendet pritse, konservimi dhe forcimi i lidhjeve me Shqiprin. Jan 115 vende n bot, prej t cilave 41 n Europ, q u mundsojn shtetasve t tyre t votojn edhe jasht kufijve t vendit, nje e drejte kjo qe do te ishte mjaft domethenese per shqiperine.

Raporti i vendeve qe u mundesojne shtetasve te tyre te votojne jashte kufijve

26%

Vende ne bote

Vende ne Europe
74%

24

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

6.1 T lehtsohet marrja e nnshtetsis shqiptare pr t gjith shqiptart Praktika e deritanishme ligjore e Republiks s Shqipris q nuk bn dallim midis aplikuesve t nnshtetsis me kombsi shqiptare dhe joshqiptare, nuk sht dinjitoze dhe shkon kundr interesave kombtare shqiptare. Veprimet institucionale q do t lehtsonin kushtet q duhet t prmbushen pr t marr nnshtetsin e Republiks s Shqipris nga aplikuesit me kombsi shqiptare, krahasuar me ata t nj kombsie tjetr nuk jan t ndaluara as nga Kushtetuta e Shqipris dhe as nga standartet ndrkombtare q Shqipria krkon t prmbush. Prkundrazi ato jan atribut i vullnetit politik dhe plotsisht t mundshme n situatn ku gjendet sot shteti. Argumentet q i justifikojn veprimet e tilla jan disa: 1. Pavarsia e shtetit shqiptar u shpall n emr t t gjith kombit shqiptar dhe automatikisht e drejta e qytetaris n shtetin shqiptar u ka takuar t gjith shqiptarve q nga ai ast. Si rrjedhoj, n vitet e para t ekzistencs s shtetit shqiptar, shqiptart e trojeve etnike q mbetn jasht shtetit shqiptar dhe diaspora kan pasur prfaqsuesit e tyre n Kuvendin e Shqipris. M pas kjo e drejt nuk iu njoh shqiptarve jasht shtetit pr pjesn m t madhe t ekzistencs s tij. 2. Nocioni i Republiks s Shqipris prmend detyrn q ka shteti pr aspiratn shekullore pr ruajtjen e identitetit dhe pr bashkimin kombtar, prandaj diferencimi midis aplikuesve shqiptar dhe joshqiptar i prmbahet ksaj fryme. 3. Diferencimi kombtar n dhnien e nnshtetsis s Republiks s Shqipris nuk sht nj praktik e re n Ballkan, ku disa shtete kan koh q e zbatojn kt praktik. Njihen plot raste t dhnies s nnshtetsis nga vendet fqinje n mnyr t privilegjuar pr pakicat etnike. Ka ndodhur q shqiptart etnik jan deklaruar se i prkasin pakicave pr t prfituar nnshtetsi n kt form dhe madje kjo gj sht nxitur n shum mnyra edhe nga shtetet fqinj. 4. Lehtsimi relativ i procedurave pr marrjen e nnshtetsis pr aplikuasit shqiptar nuk do t thot se e nnshtetsia iu jepet automatikisht t gjith shqiptarve kudo ku jan. E drejta e dhnies dhe e refuzimit t nnshtetsis rast pas rasti mbetet atribut sovran i institucioneve t shtetit shqiptar. Rrjedhimisht lehtsimi i procedurave nuk do t sjell pasoja negative pr interesat e Republiks s Shqipris dhe angazhimet e saj ndrkombtare.

25

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

KONKLUZIONE

Sondazhet e shpalosura s fundmi tregojne se shqiptart jan t shqetsuar s pari pr papunsin, pastaj pr ekonomin dhe logjikshm edhe pr varfrin, prpara se pr korrupsionin, inflacionin, shndetsin dhe arsimin. Pa rn pre e tundimit nse kto t dhna jan t vrteta apo jo, t besueshme dhe sa, fakti q ekonomia n prgjithsi z vendin e par t shqetsimit t shqiptarve, vlen t analizohet pikrisht n kt prizm, n prizmin se prse do t votojn shqiptart, pr oferta ata do t jen m t ndjeshm dhe pr far m pak t ndjeshm. Respektivisht kjo do t thot se pr cilin program qeveriss ata do t angazhojn dhe delegojn pushtetin e tyre, thn ndryshe votn. Nse treguesit e msiprm do t konsideroheshin t vrtet, logjika ta do q ksaj radhe, ndryshe nga m prpara, shqiptart pr her t par do t votojn si qytetar t bots. Por sa ka mundsi q kjo t ndodh? Sa ka mundsi q ktyre orientimeve tu prgjigjen programet qeverisse q do t ofrojn partit politike n fushatn e radhs? Logjika e thjesht t shtyn t mendosh se nse kjo do t ishte e vrtet, do t thot q struktura e marrdhnieve mes individit dhe pushtetit t ket ndryshuar rrnjsisht, domethn q shqiptart tashm, ndryshe nga 18 vjet t shkuara, jan prfshir n nj marrdhnie kontraktuale evidente me qeverin e vet. Thn m thjesht, kjo do t thot q t gjith shqiptart, apo shumica e tyre, jan n marrdhnie ekonomike me qeverin, pra paguajn taksat, e din efektivitetin e programeve qeveritare, njohin grafikun e projekteve t punsimit, t s ardhmes s diplomave t pafundme q po marrin npr shkollat po aq t pafundme q jan hapur, din se si do t shkoj fati i mimit t mollve q i kan mbjell thjesht dhe vetm sepse kshtu ka br edhe fqinji, din n raport do t jet mimi i mishit "bio" q ata prodhojn krahasuar me mishin pa shije q vjen "zhaba" nga fundi i bots, din efektet e zbatimit t marrveshjeve t tregtis s lir, din se si prthyhet n koston e jets s tyre aplikimi i tarifave t reja doganore, din pra shum gjra q e orientojn ekonomin e tyre t tukequr dhe q ndikojn drejtprsdrejti n nivelin e tyre t jetess.

26

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

Duke pasur parasysh se shum llogaritje nga t lartprmendurat nuk jan n gjendje ti bjn as zyrat e specializuara, sht e leht t kuptohet se shprehja e tyre sipas s cils shqetsimet kryesore mbeten ato ekonomike, nse nuk jan t trukuara, jan thjesht dhe vetm reflektim i asaj q jetojn gjith ditn: kushteve t jetess n t cilat ndodhet m shum se 60 pr qind e familjeve shqiptare. Mjafton t mbash parasysh se m shum se popullsia e Shqipris jeton n fshat, q t rikujtosh se kjo pjes e popullsis sht e lidhur me pushtetin vetm emocionalisht, pasi sa koh askush nuk paguan taksa, sa koh nuk prfiton subvencione, sa koh nuk paguan - ose paguan nn dor, - pr shndetsin dhe arsimin, ksaj pjese t popullsis i mbetet t mos ket marrdhnie ekonomike t llogaritshme me qeverin e vet. Sigurisht, ka nj lidhje jo t drejtprdrejt t ksaj shtrese t popullsis me qeverisjen, nj lidhje q ka t bj me TVSH-n, me taksat indirekte etj., por aspak e leht t kuptohet dhe t prllogaritet

Po, ather, prse do t votojn shqiptart ksaj radhe? N radh t par, ashtu si edhe n votimet pararendse, shqiptart do t angazhohen n kto votime fal vendeve t puns n shtet. N renditjet e rndsis s ktyre vendeve t puns vendin e par do ta zn doganiert, polict, polict tatimor, inspektort, faturistt e energjis elektrike, drejtort e t gjitha niveleve. Nse numri i t punsuarve n shtet sht diku rreth 120 mij persona, do t thot se t paktn dyfishi, pra 240 mij persona do t angazhohen seriozisht pr nj pjesmarrje aktive n kto votime. Arsyeja e dyt pse shqiptart do t votojn ksaj radhe mbetet nj ndjenj prgjegjsie tashm t edukuar ndr ne pr sa u prket detyrimeve qytetare pr sa i perket te ardhmes se vendit. N kt ndjesi prgjegjsie vijn e kokolepsen edhe faktor dytsor, sikundr jan tradita familjare, pastaj jan marrdhniet me fqinjin e kshtu me radh nj pafundsi "shkaqesh" q vetm arsye serioze pr votim nuk jan. Duket se nj tjetr arsye e rndsishme e pjesmarrjes n votime eshte dhe premtimi i "lvizjes s lir" n bot. Liberalizimi i vizave nje hap perpara ne pranimin e shqiperise ne Shoqerine Europiane dhe kudo ne bote, faktor qe sjell me vehte dhe prmirsimin e nivelit social-kulturor dhe t jetess n vend.

27

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

Ndrkaq, fakti se m shum se 200 mij familje shqiptare jan n proces legalizimi t banesave t tyre, ka pr t qen nj tjetr "grem" q do t mbrthej interesin e votuesit shqiptar. Kshtu, radha e arsyeve se prse do t shkojn dhe pr ka do t votojn shqiptart ksaj radhe, duket se nuk ka asnj ndryshim nga votimet pararendse: ka pr t qen n nj shkall tejet t madhe nj votim m s shumti emocional, ose i kontrolluar nga ca interesa t vogla e t pjesshme, pa ka se tepr t rndsishme pr jetn e thjesht njerzore. Problemi fillon pikrisht ktu, te fakti se njerzit srish nuk do t votojn pr kto interesa parciale, ku interesi i prbashkt i zhvillimit humbet e tretet e mbetet pa mision. Megjithate, ne konkluzion te gjithe asaj sa permendem me siper, nuk duhet te harrojme se pr sa koh q t drejtat e posame mbshteten mbi krkesn e shoqris pr t siguruar informimin e opinionit publik, mund t thuhet se ato mbshteten kryesisht n dshirn pr t uar prpara procesin demokratik dhe mirqnien publike.

Shkoder, Mars 2010

28

PRESPEKTIVAT E VOTUESVE NE SHQIPERI

PSE NUK VOTOJNE SHQIPTARET

REFERENCA

Kushtetuta e RSH Strategjia per Barazine Gjinore Strategjia Kombetare e Rinise Strategjia Kombetare per PAK ADRF Raporte mbi vezhgimet Zgjedhore OSCE/OHDIR

29