ZABURZENIA PSYCHOSOMATYCZNE

Mateusz Zatorski
mzatorski@swps.edu.pl

Semestr zimowy 2023/2024

Jedyny czynnik Źródła Zaburzenia
powstania (np. osobowościowe i psychosomatyczne
jadłowstręt, temperamentalne ( (np. astma
łysienie np. wzory zachowań oskrzelowa)
plackowate) A,C,D)

Podstawowy ale Wpływ stresu na Zaburzenia pod

nie jedyny (np. funkcjonowanie postacią somatyczną
nadciśnienie organizmu (np. (np. objawy
tętnicze) psychoneuroimmunolo konwersyjne)
gia)

Istotnie Wpływ istotnych Zaburzenie

znaczący (np. wydarzeń życiowych somatopsychiczne
cukrzyca, (np. PTSD) (np. zaburzenia snu)
łuszczyca)

Zaburzenia psychiczne
(np. nerwice,
?
uzależnienia)
Psychosomatyka jest nauką zajmującą się określaniem związków pomiędzy psychiką
człowieka ( w tym przeżywanymi przez niego emocjami), a występowaniem reakcji
somatycznych (w tym zaburzeń)

Za choroby psychosomatyczne uznaje się problemy, w przypadku których możliwe jest

obiektywne potwierdzenie występowania u chorych objawów takich schorzeń, a do których
prowadzą m.in. problemy psychologiczne.

Należy rozpatrywać:
wymiar subiektywny
wymiar biologiczny
wymiar funkcjonalny
Na wymiar subiektywny składają się:

a) poczucie pozytywnego samopoczucia fizycznego, poczucie witalności,

wigoru, energii (w przeciwieństwie do poczucia słabego zdrowia, bycia
podatnym na choroby czy przeżywania lęków o zdrowie);

b) brak dokuczliwych symptomów;

c) poczucie wytrzymałości, odporności i pewności własnego ciała (confidence

about one’s body);

d) wewnętrzne umiejscowienie kontroli zdrowia;

e) optymizm;

f) wysoka satysfakcja z życia;

g) pozytywne emocje, niewielkie i adekwatne do sytuacji nasilenie emocji

negatywnych, silne poczucie zaangażowania i sensu
Wymiar biologiczny dotyczy fizjologicznych i anatomicznych aspektów funkcjonowania
człowieka;

A. zarówno tych ogólnych (BMI, ciśnienie krwi, temperatura ciała, puls itp.),

B. jak i charakterystycznych dla określonych chorób (np. w cukrzycy poziom cukru we krwi,
czynność nerek, ostrość widzenia itp.).
Wymiar funkcjonalny

A. Opisujące behawioralne i diagnostyczne korelaty– czyli takie jak na przykład szybkość

reakcji czy prędkość chodu, tolerancję wysiłku w chorobach serca, czucie w kończynach w
cukrzycy, siłę chwytu w chorobach stawów

A. Dopasowanie człowiek – środowisko, będące optymalnym poziomem adaptacji

między funkcjami ciała i pozytywnymi wymaganiami wynikającymi ze stylu życia
danego człowieka.
Jednostki chorobowe według systemu ICD-10 powiązane z zespołami psychosomatycznymi
(Woźniewicz , 2018)

Skala rola wiedzy psychologicznej…

Jednostki chorobowe według systemu DSM-V powiązane z zespołami psychosomatycznymi
(Woźniewicz , 2018)

Skala rola wiedzy psychologicznej…

 Skala problemu i rola wiedzy psychologicznej...
(Waszkiewicz, 2019)

Skala problemu i rola wiedzy psychologicznej…

 Doświadczenia swojego ciała w perspektywie psychologicznej.

Pierwszy z nich określany jest jako obraz ciała i związany jest głównie z procesami ekstrocepcji.
Obraz ciała dotyczy poziomu, w większości świadomych, reprezentacji poznawczych swojego ciała i jako
taki może podlegać samopisowi.

Drugi to schemat ciała, który z kolei opiera się na informacjach pochodzących z źródeł prioceptywnych
(Gallagher, 2005b.)
Schemat ciała to poziom pierwotny, nieświadomy zwiany z mapami neuronalnymi i wymagający metod
projekcyjnych, eksperymentalnych lub zaawansowanych metod wykorzystujących np. neurobrazowanie

Ostatnia, stosunkowo nowa propozycja teoretyczna, dotyczy poczucia stanów ciała i opiera się na
szerokiej gamie doświadczeń introceptywnych. (Mirucka, 2017b).
Poczucie stanów ciała dotyczy natomiast poziomu tożsamościowego, który bada się zarówno metodami
samopisu jak i eksperymentalnie (np. wykorzystanie metody Iluzji Gumowej Reki – RHI).
OBRAZ CIAŁA

SCHEMAT CIAŁ
Mechanizmy powstawania zaburzeń
psychosomatycznych
 Osobowościowe i temperamantalne uwarunkowania chorób psychosomatycznych

Temperament obejmuje podstawowe, względnie stałe cechy osobowości, które odnoszą się przede

wszystkim do formalnych właściwości (energetyczne i czasowe) rekcji i zachowań (Strelau, 2001).

Ściśle związane z aspektami biologicznymi – układ nerwowy i endokrynologiczny, aspekt dziedziczenia.

Wpływające na *style poznawcze (częściowo nieświadome, względna stałość niezależna od kontekstu);

np. impulsywność –refleksyjność, wysoki poziom tolerancji – niski poziom tolerancji na rozbieżność inf.

Związany z podstawami odbioru i przetwarzania informacji – np. aktywacja toniczna (fizjologiczna

gotowość do przyjęcia inf.) aktywacja fazowa ( fizjologiczna odpowiedź na bodziec).

Źródło zaburzeń psychosomatycznych

Brak dopasowania cech temeperamentu;

do innych cech osobowości, które uczestniczą w regulacji stymulacji ( brak spójność)

do skrajnych warunków otoczenia (brak koherencji).

Biologiczne przyczyny zaburzeń, np. uszkodzenia ukł. nerwowego lub endokrynologicznego.

 Osobowościowe i temperamantalne uwarunkowania chorób psychosomatycznych

Osobowość złożona całość myśli, emocji i zachowań, nadająca kierunek i wzorzec (spójność)

życiu człowieka (Pervin, 2002).

Kształtowanie w dzieciństwie i wczesnej młodości.

Trwałość (spójna i w miarę stała w czasie relacja ja-świat-ja) vs elastyczność (zdolność przystosowania i

uzupełniania / rozwijania osobowości).

Istotny aspekt treściowy (wiedza, doświadczenie).

Istotny aspekt kulturowy (ramy zachowań i rozumienia świata/siebie).

Cechy / struktury osobowości np. samoocena, umiejscowienie kontroli, poczucie własnej skuteczności,

tłumienie emocji jako strategie obronne. Istotne np. w *strategiach radzenia sobie …(w większości

świadome, zależne od kontekstu i elastyczne).

Osobowościowe i temperamantalne uwarunkowania chorób psychosomatycznych

Źródło zaburzeń psychosomatycznych

Bezpośredni wpływ osobowości (cech) na zdrowie/chorobę:
silna/dominująca cecha lub ich układ wpływają na funkcjonowanie organizmu; np. stały wysoki poziom
pobudzenia sprzyjający obciążeniu ukł. krążenia (ciśnienie krwi) lub ukł. pokarmowego ( produkcja sków
trawiennych)
Pośredni wpływ osobowości (cech) na zdrowie /chorobę:
funkcja pośredniczenia/łączenia świata wewnętrznego (cechy, przekonania) z zewnętrznym (aktualne
doświadczenia); np. wytłumiania napięcia/stresu vs jego wyolbrzymianie i wpływ na ukł. odpornościowy
udział w regulacji zachowań związanych ze stanem zdrowia; np. odżywianie (kompulsywność), środki
psychoaktywne, zachowania ryzykowne.

Mechanizmy:

Przekonania Powstawanie zaburzeń

Emocje Rozwój zaburzeń

Zachowanie Przebieg choroby

 Typy osobowości, a mechanizmy powstawania zaburzeń psychosomatycznych

Powrót do historii – medycyna psychosomatyczna…

Typ osobowości A

Definicja. Zespół jawnego zachowania lub stylu życia charakteryzującego się skrajnym

współzawodniczeniem, walką o osiągnięcia, agresywnością, pobudliwością, nadmierną czujnością,

poczuciem presji czasu i nadmierną odpowiedzialnością.

Typ zaburzeń.

Choroby układu krążenia (CVD _cardiovascular diseases); udary mózgu, nadciśnienie tętnicze,

niewydolność serca, choroba wieńcowa.

Choroba wrzodowa i otyłość.

Czynniki biorące udział w powstawaniu zaburzenia: autonomiczny ukł. nerwowy (sympatyczny) /

katecholaminy / obwodowe naczynia krwionośne / metabolizm tłuszczów / wychwyt serotroniny / płytki krwi.
 Typy osobowości, a mechanizmy powstawania zaburzeń psychosomatycznych
Stała mobilizacja organizmu

Aktywność autonomicznego ukł. nerwowego części współczulnej 

Wydzielanie katecholamin 

a. Zwiększenia akcji serca  Zwiększenia kurczliwości obwodowych

naczyń krwionośnych [ aktywność]
b. Zwiększenie metabolizmu tłuszczów [zasoby energetyczne]
 Zwiększona aktywność płytek krwi m.in. lepkość [zabezpieczenie]

Finalnie: Zwiększone ciśnienie krwi / Zawężenie światła naczyń

krwionośnych.

Presja czasu i ambicje

Aktywność autonomicznego ukł. nerwowego części współczulnej 

Zaburzenia wydzielania soku żołądkowego:
a. Osłabiona błona śluzowa żołądka ( rozwój helicobacter pylori,
choroba wrzodowa)
b. Zburzenia trawienia i wtórna do tych trudności m in. nieadaptacyjna
dieta (otyłość) .

Aktywność OUN [ oczekiwania vs możliwości realizacji] 

zaburzenia produkcji neuroprzekaźników (depresja) 
a. Zachowania nieadaptacyjne – stosowanie używek / odżywianie
b. Zaburzenia ciśnienia
 Typy osobowości, a mechanizmy powstawania zaburzeń psychosomatycznych

Typ osobowości C

Definicja.

Jako właściwość osobowości: Wynik współwystępowania wysokiego poziomu neurotyczności i introwersji,

obniżonego poczucia własnej wartości i braku wiary w siebie, bierności, stanów przezywania obniżonego

nastroju, pesymistycznego nastawienia wobec przyszłości.

Jako styl radzenia sobie: Wycofanie, rezygnacja z dążenia, bezradność i poczucie winy – m a s k o w a n i e

niezależności i nadmiernym optymizmem _ a w r z e c z y w i s t o ś c i represja i zaprzeczanie.

Typ zaburzeń.

Choroby nowotworowe

Choroby autoimmunologiczne (toczeń rumieniowaty, RZS)

Choroby alergiczne

Czynniki biorące udział w powstawaniu zaburzenia: oś podwzgórze – przysadka – nadnercze /

neuroprzekaźniki / hormony / ukł. immunologiczny / skład krwi (chemiczny i morfologia)

 Typy osobowości, a mechanizmy powstawania zaburzeń psychosomatycznych
Wpływ stresu, a mechanizm powstawania zaburzeń psychosomatycznych
Przewlekły, tłumione stres [napięcie i lęk]

Aktywność autonomicznego ukł. nerwowego części współczulnej 

Wydzielanie katecholamin i glikokortykosteriodów_ poziom aktywności komór.

 1.Podwzgórze  przez krąż. podwz.-przysad. kortykoliberyna (CRF) 

2.Przysadka  przez krew kortykotropina (ACTH) 
3.Nadnercza  Kortyzol
+
 Aktywność OUN 
A. k.przedczołowa i ukł. Limbiczny = => komparator hipokampalno - przegrodowy [ hamowanie wydz. CRF]
vs stres uruchamia aktywność jądra migdałowatego = => akywizacja m. in. mechanizmów dopaminy i
serotroniny
B. Przysadka / Podwzgórze / ukł. Limbiczny = => receptory GR  reakcja na wysoki poziom m.in. kortyzolu
 hamowanie produkcji CRF

Finalnie prowadzi TAKŻE do zaburzenia czynnościowe i morfologiczne ukł. immunologicznego (poziom

komórkowy):
Zwiększone produkcji cytokin bez adaptacyjnego wykorzystania ich w proces odporności : [ ZWIĘKZANIE
RYZYKA ALERGII ]
Zmniejszone obecności i aktywności:
 limfocytów B  zaburzenia w odporności wrodzonej (ograniczenie produkcji przeciwciał) i nabytej
(ograniczenie pamięci immunologicznje): [ STANY ZAPALNE, OGRANICZENIE BARIERY
ODPORNOŚCI]
 Układ rozpoznawania i komórki NKCA  zaburzenia identyfikacji zagrożenia i reakcji eliminacji [
NOWOTWORY]
 Typ osobowości C Typ osobowości D
Brak ujawniania emocji [ tłumienie i Brak ujawniania emocji [ tłumienie]
maskowanie]
Niska świadomość emocji Świadomość emocji ale powstrzymywanie
z lęku przed oceną innych
Nadmierny altruizm Ogniskowanie na własnych potrzebach

Typ osobowości A Typ osobowości D

Pośpiech, podejmowanie ryzyka Spokojna, unikanie ryzyka
Stres – utrata kontroli Stres – nieudane relacja interpersonalne
Zaburzenia psychosomatyczne w badaniach
naukowych
 CECHY OSOBOWOŚCI TYPU D, A FUNKCJONOWANIE W CHOROBIE PACJANTÓW ZE SCHORZENIEM PRZEWLEKŁYM
(Basińsk i Andruszkiewicz 2016)
TŁO TEORETYCZNE. Osobowość typu D oparta jest na względnie trwałej dyspozycji – przejaw dwóch głównych wymiarów
osobowości; neurotyzmu i niskiej ekstrawersji. Konsekwencja tego to dwa wymiary: negatywna emocjonalność i wycofanie
społeczne. Wśród negatywnych emocji towarzyszy im; depresja, lęk, gniew i wrogość. Wycofanie społeczne; unikanie
kontaktów i lęk przed oceną innych , poczucie zagrożenia ze strony otoczenia społecznego. Zaburzenia somatyczne: głównie
choroby niedokrwienne serca . Mechanizmy : fizjologiczne skutki stresu (cytokiny, ciśnienie krwi) / łatwiejsza ekspozycja na
stresor / zachowania antyzdrowotne.
PYTANIA BADAWCZE. 1. Osoby typu D funkcjonują mniej adaptacyjnie w chorobie niż osoby bez cech tego typu : niższa
akceptacja choroby, rzadsze zachowania prozdrowotne, zewnętrzna lokalizacja kontroli.

METODA
Grupa badana. 204 osoby, 66% kobiet, brak istotnych różnic w wieku ; od 20 do 80 lat (M = 49,93; SD = 13,15), blisko 72%
osób mieszkało z rodziną, wykształcenie badanych prawie po połowie; wyższe i średnie. W śród uczestników przeważały
choroby ukł. Krążenia (28%), ukł. Oddechowego (14%) endokronlogiczne i metabolizmu (15%) , zakaźne (20%).
Narzędzia.
Skala pomiaru Typu D - DS-14: 7 pytań negatywna emocjonalność, 7 powstrzymywania się od wyrażania negatywnych
emocji / skala od 0 do 4
Skala Akceptacji Choroby AIS
Skala Umiejscowienia Kontroli Zdrowia : wymiary – wewnętrzny [W], wpływ innych [I], przypadek [P]
Inwentarz Zachowań Zdrowotnych ; ogólne nasilenie zachowań sprzyjających z.; nawyki żywi./ profilak./ prakty z. /
pozytywne nastawienie psychiczne.
 CECHY OSOBOWOŚCI TYPU D, A FUNKCJONOWANIE W CHOROBIE PACJANTÓW ZE SCHORZENIEM PRZEWLEKŁYM
(Basińsk i Andruszkiewicz 2016)

WYNIKI_Typ nie D: 25% (n=51) / Typ mieszany: 38% (n=78) / Typ D: 37%(n=75)

Akceptacja choroby
Nasilenie cechy typ D [1]M =30,84 [2]M=26,95 [3]M=25,59

Typ nie D [1] 0,004 <0,0001

Typ mieszany [2] 0,004 0,254

Typ D [3] <0,0001 0,254

Ogólne zachowania zdrowotne

Nasilenie cechy typ D [1]M =88,98 [2]M=84,22 [3]M=81,15

Typ nie D [1] 0,054 0,002

Typ mieszany [2] 0,054 0,166

Typ D [3] 0,002 0,166

Pozytywne nastawienie psychiczne

Nasilenie cechy typ D [1]M =3,83 [2]M=3,56 [3]M=3,37

Typ nie D [1] 0,020 <0,0001

Typ mieszany [2] 0,020 0,069

Typ D [3] <0,0001 0,0,69

 CECHY OSOBOWOŚCI TYPU D, A FUNKCJONOWANIE W CHOROBIE PACJANTÓW ZE SCHORZENIEM PRZEWLEKŁYM
(Basińsk i Andruszkiewicz 2016)

WYNIKI_Typ nie D: 25% (n=51) / Typ mieszany: 38% (n=78) / Typ D: 37%(n=75)

Przekonanie o zewnętrznej (zdarzenie losowe) lokalizacji kontroli zdrowia

Nasilenie cechy typ D [1]M =18,06 [2]M=21,24 [3]M=21,77

Typ nie D [1] 0,002 <0,0001

Typ mieszany [2] 0,002 0,562

Typ D [3] <0,0001 0,562

 NASTRÓJ OSÓB Z CHOROBĄ GRAVESA-BASEDOWA I CHOROBĄ HASHIMOTO
(Basińsk , Merc, Juraniec 2009)
TŁO TEORETYCZNE. Zaburzenia autoimmunologiczne
Chorobą Gravesa-Basedowa - powiązania z zaburzeniami o cechach histerycznych , niepokój, hipochondria, łagodne objawy
depresyjne. Nasilenie przy oftalmopatii. Możliwa etiologia nadczynności tarczycy - emocjonalne wyparcie.
Choroba Hashimoto - depresji, nadwrażliwości czy zakłopotania często poprzedzają ujawnienie się choroby. U chorych
występuje ociężałość psychiczna, osłabienie pamięci, senność, zwolnienie reakcji na bodźce i znaczne spowolnienie mowy.
Może towarzyszyć im także brak ambicji w podejmowanych działaniach. Zburzenia odżywiania. Możliwa etiologia
niedoczynności tarczycy - przyczyny zburzeń afektywnych, zachowań nie sprzyja. zdrowiu, przyczyny jatrogenne.
Nastój: nasilony lęk i smutek - niższą odporność immunologiczną, niższy pozioma ktywności komórek układu
odpornościowego, limfocytów Natural Killer (NK).
PYTANIE BADAWCZE. Istnieją różnice w subiektywnej ocenie nastroju osób z chorobą Gravesa-Basedowa i z chorobą
Hashimoto, w porównaniu z osobami zdrowymi.
METODA
Grupa badana. 70 osoby z G-B (80% kobiet) / wiek M = 47,97, w większości z ciężkim przebiegiem choroby, a tkaże
podwyższone wyniki hormonów, nieliczne osoby powikłania / 54 z H. (85% kobiet) / wiek M = 48,50, bez podwyższonych
wyników hormonów / gr. kontrolna to osoby zdrowe dobrane pod względem wieku i płci
Narzędzia.
Kwestionariusz Samopoczucia (POMS): 65 przymiotników określających stany emocjonalne / ostatni tydzień / skala 0-5 /
skale; Napięcie-lęk, Depresja-przygnębienie, Gniew-wrogość, Wigor-aktywność, Zmęczeni-znużenie, Zakłopotanie-
zmieszanie.
Przymiotnikowa Skala Nastroju (UMACL): 29 pozycji – przymiotników / obecny nastrój / skal 4 pkt. / skale: pobudzenie
energetyczne, Pobudzenie napięciowe, Ton hedonistyczny
Pomiar hormonów: TSH (norma: 0,35–4,94 ujm./ml), fT3 (norma: 1,73–3,71 pg/ml), fT4(norma: 0,7–1,48 ng/100 ml).
 NASTRÓJ OSÓB Z CHOROBĄ GRAVESA-BASEDOWA I CHOROBĄ HASHIMOTO
(Basińsk , Merc, Juraniec 2009)

WYNIKI
G-B Gr.kontrolna Testy p
Analizowane skale
M SD M SD
Napięcie-lęk 17,33 8,89 12,49 6,500 Z=3,12 0,002

Depresja-przygnębienie 18,48 11,78 14,21 9,962 t=2,31 0,023

Gniew-wrogość 14,84 9,65 14,36 8,996 t=0,31 0,760

Wigor-aktywność 17,46 6,29 20,27 5,121 Z=-2,39 0,017

Zmęczenie-znużenie 11,80 6,8 10,19 5,606 t=1,53 0,130

Zakłopotanie-zmieszanie 10,32 5,81 7,81 4,342 Z=2,58 0,010

Ton hedonistyczny 30,95 5,37 32,58 4,520 t=-1,12 0,270

Pobudzenie napięciowe 19,18 6,54 16,13 4,609 t=1,84 0,072

Pobudzenie energetyczne 29,91 4,71 31,92 4,671 t=-1,45 0,154

 NASTRÓJ OSÓB Z CHOROBĄ GRAVESA-BASEDOWA I CHOROBĄ HASHIMOTO
(Basińsk , Merc, Juraniec 2009)

WYNIKI
H Gr.kontrolna Testy p
Analizowane skale t-Studenta
M SD M SD
Napięcie-lęk 12,74 7,78 12,89 7,06 -0,11 0,914

Depresja-przygnębienie 15,72 12,95 15,71 12,17 0,00 0,997

Gniew-wrogość 12.32 8,95 13,51 7,20 -0,76 0,448

Wigor-aktywność 17,25 6,15 18,71 5,57 -1,30 0,197

Zmęczenie-znużenie 10.40 6,08 11,11 5,30 -0,65 0,517

Zakłopotanie-zmieszanie 8,78 5,18 8,73 4,82 0,15 0,884

Ton hedonistyczny 29,57 5,92 28,77 7,44 0,49 0,629

Pobudzenie napięciowe 18,00 5,86 17,43 6,21 0,38 0,706

Pobudzenie energetyczne 29,54 3,97 29,50 5,05 0,04 0,970

 NASTRÓJ OSÓB Z CHOROBĄ GRAVESA-BASEDOWA I CHOROBĄ HASHIMOTO
(Basińsk , Merc, Juraniec 2009)

WYNIKI

H G-B Testy p
Analizowane skale t-Studenta
M SD M SD
Napięcie-lęk 12,74 7,78 17,33 8,89 -2,99 0,003

WYNIKI

Pary zmiennych R-Spearman p

TSH i Napięcie-lek -0,216 0,025

fT3 i Ton hedonistyczny 0,424 0,028

1. Stan kliniczny wyrażony w czasie chorowania, występowaniu powikłań i współwystępowaniu innych

schorzeń nie różnicuje nastroju badanych chorych.

2. Natomiast stan kliniczny wyrażony w stężeniach hormonów tarczycy ujawnia związek z nastrojem.
Hormon tyreotropowy z niskim napięciem, a fT3 z tonem hedonistycznym.
To znaczy napięcie–lęk oraz nastrój przyjemny są bardziej charakterystyczne dla stanu nadczynności.
 SPCYFIKA PSYCHOSOMATYCZNA OSÓB HEMODIALIZOWANYCH
(Zawadzka, 2007)

TŁO TEORETYCZNE
Czynniki zewnętrzne
nasilenia objawów somatycznych - okres choroby (I, II, III stadium, leczenie nerkozastępcze)
rodzaju leczenia nerkozastępczego i czasu* jego realizacji (hemodializy, dializy otrzewnowe,
przeszczep nerki)
dostępności do profesjonalnej (wiedza*), specjalistycznej opieki medycznej*
poziomu aktywności zawodowej i społecznej w okresie przed intensyfikacją objawów somatycznych*
jakości kontaktów społecznych ( w tym rodzinnych*) w dotychczasowym życiu

Czynniki wewnętrzne
cechy osobowościowe (np. poziom neurotyczności) i temperamentalne (np. perseweratywność)
przyjęte style radzenia sobie z trudną sytuacją (np. zadaniowy), a także nieświadome mechanizmy
obronne (np. zaprzeczenie)
interpretacja i adaptacja doświadczeń w okresie przed intensyfikacją objawów chorobą
 SPCYFIKA PSYCHOSOMATYCZNA OSÓB HEMODIALIZOWANYCH
FIZJOLOGICZNA ADAPTACJA
/21% /
1. Mała ilość cech osobowościowych i
dyspozycji genetycznych
(temperament), a także doświadczeń
pozwalających na skuteczną walkę ze
stresem.
2. Całą energię inwestują w próbę
uzyskania równowagi.
3. Mała kontrola i wiara w skuteczność
działań, i sens zdarzeń rodzi
negatywne emocje.
4. Przewaga negatywnych emocje i
stosowanie m. obronnych.
5. Pogodzenie się z ograniczeniem
aktywności (potrzeb) sprzyja
umiarkowanie zachowaniom
prozdrowotnym.
(Zawadzka, 2007)
EMOCJONLA ADAPTACJA
/ 35% /
1. Zaplecze osobowościowe i
temperamentalne pozwalające na
skuteczne radzenie sobie ze stresem.
2. Energia inwestowana w adaptację do
sytuacji i poniesienie jak
najmniejszych kosztów choroby.
3. Poczucie kontroli sytuacji i wiara w
pomoc otoczenia.
4. Aktywność ukierunkowaną na
pozytywne doświadczenia
emocjonalne.
5. Przeświadczenia o własnej
skuteczności, bogatych zasobach
zewnętrznych i przewaga
pozytywnych emocji usypiają
czujność i nie sprzyjają zachowaniom
prozdrowotnych.
BEHAWIORALNO – FIZJOLOGICZNY
/ 44% /
1. Konstrukcja osobowości i cechy
temperamentalne wpływające na
stabilność . Sprzyja to radzeniu sobie w
aktywny sposób z sytuacjami
stresowymi.
2. Energia inwestowana w aktywność
zmierzającą do zrozumienia sytuacji
(refleksyjność) i adaptacji do aktualnej
sytuacji.
3. Umiarkowane poczucie kontroli ale
duże wyczulenie na zmianę sytuacji.
4. Sporadyczne stosowanie mech.
obronnych i równowaga emocji
negatywnych do pozytywnych.
5. Poczucie ciągłej zmienności kontekstu
choroby, a także własnych emocji z nią
związanych sprzyja pozyskiwaniu wiedzy
i ciągłemu, aktywnemu dbaniu o stan
zdrowia.
Diagnoza zaburzeń psychosomatycznych
 PROBLEM OBJAWÓW SOMATYCZNYCH DLA KTÓRYCH
NIE UDAJE SIĘ ZIDENTYFIKOWAĆ MEDYCZNYCH PRZYCZYN
(MUPS, medically unexplained physical symptoms)

DLACZEGO TEN PROBLEM JEST WAŻNY?

1. Blisko 1/3 wszystkich przypadków zgłaszanych do systemu zdrowia to objawy somatyczne bez
podłoża potwierdzonego medycznie, m.in.:

• 19% „stałych bywalców duńskich szpitali” (Fink i wsp., 1992)

• 21% pacjentów klinik gastroenterologii (Bass i wsp., 2001)

• 1/3 pacjentów na kierowanych na oddział neurologii ( Carson i wsp., 2000)

2. Diagnoza szpitalna pacjentów na poziomie szpitali dłuższa i droższa niż innych pacjentów przewlekle
chorych.

3. Rodząca się frustracja (konsekwencje komunikacja, zaufania) zarówno po stronie personelu

medycznego jak i pacjentów.
 PROBLEM OBJAWÓW SOMATYCZNYCH DLA KTÓRYCH
NIE UDAJE SIĘ ZIDENTYFIKOWAĆ MEDYCZNYCH PRZYCZYN
(MUPS, medically unexplained physical symptoms)

JAKIE ASPEKTY PODSTAWOWE, WAŻNE W DIAGNOZIE?

Aspekty percepcyjny (doświadczanie objawów)

•Wpływ kontekstu
Aspekt poznaczy (uznanie objawów jako nienormalnych) kulturowego
•Aktualna wiedza
Aspekt behawioralny (poszukiwanie pomocy medycznej w związku z objawami) •Wpływ edukacji

TERMINOLOGIA

Terminologia stosowana dla MUPS: somatyzacje, medycznie niewyjaśnione objawy somatyczne, mnogie
objawy niewyjaśnione somatycznie, zaburzenia somatoformiczne, zaburzenia funkcjonalne.

A_ZBURZENIA FUNKCJONALNE: liczne, niewyjaśnione objawy somatyczne BEZ chorób wynikających z

patologii tkanki. Należą do nich m.in.:
Funkcjonalne zaburzenia bólowe
(fibromialgia, idiopatyczny ból twarzy, idiopatyczny ból klatki piersiowej) Istotna, prócz
Zespół jelita drażliwego obiektywnych
metod diagnostycznych,
Dzwonienie w uszach także perspektywa
Chroniczny kaszel pacjenta – źródło inf.
Zespół chronicznego zmęczenia
 PROBLEM OBJAWÓW SOMATYCZNYCH DLA KTÓRYCH
NIE UDAJE SIĘ ZIDENTYFIKOWAĆ MEDYCZNYCH PRZYCZYN
(MUPS, medically unexplained physical symptoms)

B_ZABURZENIA SOMATOFORMICZNE: „ (…)stosuje się dla zaburzeń charakteryzujących się

występowaniem „powtarzających się skarg pacjenta na objawy somatyczne i uporczywe domaganie się
kolejnych badań pomimo ich negatywnych wyników oraz ciągłe oczekiwanie na zapewnienia lekarza, że
nie ma podstaw do występowania objawów [...]. Jeżeli współistnieją jakiekolwiek zaburzenia
somatyczne, to zwykle nie wyjaśniają one ani natury i nasilenia objawów, ani związanego z nimi
cierpienia i zaabsorbowania pacjenta” (Nitsch, Jabłoński, Samochowiec, Krupisz, 2015, s.78)

Należą do nich [ICD-10]:

Zaburzenia somatyzacyjne

Zaburzenia hipochondryczne

Zaburzenia autonomiczne występujące pod postacią somatyczną

Uporczywe bóle psychogenne

 inne zaburzenia występujące pod postacią somatyczną

 PROBLEM OBJAWÓW SOMATYCZNYCH DLA KTÓRYCH
NIE UDAJE SIĘ ZIDENTYFIKOWAĆ MEDYCZNYCH PRZYCZYN
(MUPS, medically unexplained physical symptoms)

Zaburzenia somatyzacyjne

Wielorakie, nawracające i często zmieniające się skargi somatyczne utrzymują się co najmniej dwa lata

Brak akceptacji zapewnień o braku choroby

Pogorszenie funkcjonowania społeczne

Częste występowanie z depresją – maski depresji ( spadek energii, zaburzenia snu, kołatanie serca, bóle
w klatce piersiowej, zaburzenia potencji): 69% zgłoszeń do lekarza P.K ( Simon i wsp. , 1999).

Zaburzenia autonomiczne występujące pod postacią somatyczną

Zgłaszanie skarg przypominających zaburzenia funkcji lub narządu (np. przyśpieszona akcja serca,
drżenie), który jest głównie lub wyłącznie unerw./kontr. przez AUN : ukł. sercowo-naczyniowy,
żołądkowo-jelitowy, oddechowy, moczowo-płciowy.
 PROBLEM OBJAWÓW SOMATYCZNYCH DLA KTÓRYCH
NIE UDAJE SIĘ ZIDENTYFIKOWAĆ MEDYCZNYCH PRZYCZYN
(MUPS, medically unexplained physical symptoms)

Zaburzenia hipochondryczne

Przekonanie o posiadaniu co najmniej jednej, poważnej choroby somatycznej

Nadmierne skupienia na normalnych lub nieznacznie nasilonych doznaniach z ciała

Lub skupienie na domniemanym zniekształceniu / zmianie budowy ciała

Brak akceptacji informacji o braku choroby

Oporne na leczenie, przewlekłe jeżeli towarzyszy mu faktyczne zaburzenie somatyczne

Związane z narcyzmem

Uporczywe bóle psychogenne

Uporczywy, silny ból bez podstaw fizjologicznych / obecnością zaburzeń somatycznych

Dolegliwości nie są symulowane

Nie stanowią następstwa zaburzeń nastroju, lękowych, psychotycznych

Powodują zwiększone zainteresowanie pacjentem.

 PROBLEM OBJAWÓW SOMATYCZNYCH DLA KTÓRYCH
NIE UDAJE SIĘ ZIDENTYFIKOWAĆ MEDYCZNYCH PRZYCZYN
(MUPS, medically unexplained physical symptoms)

Inne zaburzenia występujące pod postacią somatyczną

W powstawaniu dolegliwości nie pośredniczy AUN,

Skargi ograniczają się do określonych układów czy części ciała. Jako przykładowe

Należą do nich m.in.:

•zaburzeń połykania,

•psychogenny kręcz karku i inne kurczowe zaburzenia ruchowe,

•świąd psychogenny,

•psychogenne zaburzenia miesiączkowania,

•zgrzytanie zębami (bruksizm)

 PROBLEM OBJAWÓW SOMATYCZNYCH DLA KTÓRYCH
NIE UDAJE SIĘ ZIDENTYFIKOWAĆ MEDYCZNYCH PRZYCZYN
(MUPS, medically unexplained physical symptoms)

ŹRÓDŁA / MECHANIZMY PSYCHOLOGICZNE

Psychopatologia:

A. Zaburzenia lękowe i depresja

B. Zaburzenia osobowości (paranoiczna, obsesyjno – kompulsywna, histrioniczna, bierno-zależna)
(Garcia-Campayo i współ., 2007)

C. Wtórne do PTSD

Brak lub zaburzona integracja w obrębie self

Zaburzone kompetencje dotyczące emocjonalności – identyfikacji, nazywania, wyrażania

(aleksytymia jako mechanizm radzenia sobie z traumą*)

Skupienie uwagi własnej na problemach somatycznych / odwrócenie uwagi od problemów

wewnątrzpsychicznych  oczekiwanie od otoczenia aby wyeliminować o b j a w y  oczekiwania od
otoczenia bliskich (system)* + oczekiwania od specjalistów (personel medyczny)**

*nadanie znaczenia objawom, zainteresowanie ze strony bliskich, poziom komunikacji o problemie

** jatrogenny wpływ opieki – proces diagnozy, leczenia sprzyja mechanizmowi odwracania uwagi
 PROBLEM OBJAWÓW SOMATYCZNYCH DLA KTÓRYCH
NIE UDAJE SIĘ ZIDENTYFIKOWAĆ MEDYCZNYCH PRZYCZYN
(MUPS, medically unexplained physical symptoms)

DZIAŁNIA TERAPEUTYCZNE

Psychologiczne

Poziom kontaktu z lekarzem POZ i specjalistami w procesie diagnozy (w tym psychiatra)

Ograniczanie nadmiernej uwagi poświęconej objawom, oraz nieuzasadnionej diagnostyki i zabiegom

medycznym / Regularność spotkań / Jasna struktura wizyt / Jasne cela pracy z pacjentem / Spotkanie z
rodziną pacjenta / Unikanie pochopnych stwierdzeń, bagatelizowania problemu i ostrej krytyki
(Mai, 2007)

Poziom działań psychoterapeutycznych

Interwencje poznawczo-behawioralne: Świadomość podstawowych mechanizmów myślenia/emocji

odpowiedzialnych za objawy somatyczne (samoobserwacja, psychoedukacja) / Eliminacja niekorzystnych
mechanizmów i zachowań + wzmacnianie i trenowanie adaptacyjnych form.

Techniki relaksacji: Zmniejszanie napięcia / Zwiększanie kompetencji związanych z uwagą (elastyczność)

/ Świadomość własnego ciała (m.in. rozpoznawania sygnałów)
(Speckens i współ., 1995, Lidbeck, 1997)
 PROBLEM OBJAWÓW SOMATYCZNYCH DLA KTÓRYCH
NIE UDAJE SIĘ ZIDENTYFIKOWAĆ MEDYCZNYCH PRZYCZYN
(MUPS, medically unexplained physical symptoms)

DZIAŁNIA TERAPEUTYCZNE
Faramakoterapia

Dotyczy objawów psychopatologicznych i zależna od:

nasilenia objawów

ich rodzaju i dokuczliwości dla pacjenta

Należy uważać:

na efekt jatrogenny, w tym uboczne skutki leków mogące wchodzić w interakcję z mechanizmami zaburzenia.

na wprowadzanie leków o potencjale uzależniającym

1. Zmniejszające dolegliwości AUN

2. Ograniczające trudności procesu psychoterapeutycznego (SSRI selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu

serotoniny) / BZD - krótki okres benzodiazepiny)

3. W zespołach bólowych leki o podwójnym działaniu: przeciwdepresyjne i obniżające objawy bólowe (SNRI -
inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny)
(Fallon i współ., 2004, Philips i współ., 2002, Birley i współ., 2004)
 PRZYKŁAD WYWIADU UKIERUNKOWANEGO NA ZBURZENIA PSYCHOSYCHOSOMATYCZNE
DCPR (The Diagnostic Criteria for Psychosomatic Research)

PODSTAWY TEORETYCZNE*

Odnosi się do modelu biopsychospołecznego ( interakcja różnych kontekstów i poziomów analiz

zaburzenia): kontekstu mechanizmów morfologicznych (komórkowych) do funkcjonowania
interpersonalnego / poziomu wpływu cz. psychologicznych na rozwój choroby i proces leczenia, jako
predyktor zachowań ryzykownych, jako aspekt powiązany z mechanizmem stresu (biolologicznym).

*Opiera się na klasyfikacji DSM –IV, Psychologicznych Czynników Oddziałujących na Stan Somatyczny
(Psychological Factors Affecting Medical Conditions)  Aktualna klasyfikacja DSM –V : inny podział rodzaju
zaburzeń (PFAMC jest jednym 7 rodzajów, bez szczególnego wyodrębnienia), ograniczenie/inne przypisanie
niektórych zaburzeń (wzór zachowania typu A nie jest wyodrębniony).
 PRZYKŁAD WYWIADU UKIERUNKOWANEGO NA ZBURZENIA PSYCHOSYCHOSOMATYCZNE
DCPR (The Diagnostic Criteria for Psychosomatic Research)

Pierwotne kryteria z Odwołanie do aktualnych Pytania wywiadu

DSM-IV kryteriów DSM-V
Hipochondria Zaburzenia z lękiem o stan 1. Czy obawiasz się, że możesz być poważnie chora/y?
zdrowia (hipochondryczne)
2. Jeśli cierpisz z powodu typowych dolegliwości (np. krwawienie z nosa,
uczucie zimna, ból głowy itp.), czy odczuwasz strach (np. niepokoisz się,
konsultujesz się z lekarzem pierwszego kontaktu, prosisz o szczegółowe
badania lekarskie, jedziesz do szpitala, zasięgasz porad z książek medycznych
itp.), że objawy te mogą przerodzić się w poważną chorobę?

Jeśli na powyższe pytania respondent udzielił odpowiedzi nie, przejdź do FOBII

PRZED CHOROBĄ*

3. Jeśli lekarz daje Ci medycznie uzasadnione wyjaśnienie, że nie posiadasz

żadnych chorób i jesteś zdrowa/y, to czy wierzysz mu?

4. Czy w ciągu ostatnich 6 miesięcy obawiałaś/eś się, że możesz być poważnie

chora/y?

Dodatkowo dla DSM-V:

5. Czy poszukuje pomocy medycznej?

6. Czy unika pomocy medycznej?
 PRZYKŁAD WYWIADU UKIERUNKOWANEGO NA ZBURZENIA PSYCHOSYCHOSOMATYCZNE
DCPR (The Diagnostic Criteria for Psychosomatic Research)

Pierwotne Odwołanie do aktualnych Pytania wywiadu

kryteria z kryteriów DSM-V
DSM-IV
Symptomy Zaburzenia konwersyjne 1. Czy kiedykolwiek występowały u Ciebie takie dolegliwości jak: zaburzenia równowagi,
konwersji (Zaburzenia z miejscowy paraliż lub osłabienie, utrata głosu, trudności z jedzeniem, podwójne
widzenie lub utrata wzroku?
czynnościowymi objawami
typu neurologicznego) Jeśli na powyższe pytanie respondent udzielił odpowiedzi nie, przejdź do REAKCJI
ROCZNICOWEJ*

2. Czy lekarz znalazł określoną medyczną przyczynę lub konkretny czynnik wyjaśniający
występowanie dolegliwości takich jak: zaburzenia równowagi, miejscowy paraliż lub
osłabienie, utrata głosu, trudności z jedzeniem, podwójne widzenie lub utrata
wzroku?
3. Czy przed pojawieniem się objawów takich jak: zaburzenia równowagi, miejscowy
paraliż lub osłabienie, utrata głosu, trudności z jedzeniem, podwójne widzenie lub
utrata wzroku miało miejsce jakieś konkretne wydarzenie w Twoim życiU?
4. Czy uważasz, że pojawienie się powyższych dolegliwości jest powiązane z konkretnym
wydarzeniem, które miało miejsce przed ich wystąpieniem?
5. Czy kiedykolwiek takie same symptomy występowały u Ciebie w przeszłości?
6. Czy obserwowałaś/eś takie same symptomy u innych osób z Twojego otoczenia?

Prowadzący wywiad musi ustalić czy pacjent posiada ambiwalentny stosunek w

przejawianiu symptomów
Prowadzący wywiad musi ustalić, czy pacjent posiada cechy osobowości histrionicznej

Dodatkowo dla DSM-V: Ostry – od mniej niż 6 miesięcy / Uporczywe – objawy

wstępują od co najmniej 6 miesięcy
WYKŁAD Zaburzenia psychosomatyczne
w studiach przypadków
 OPIS PRZYPADKU PACJANTKI B.D. (Mroczek, 2017)
INFORMACJE OGÓLNE
Pacjentka lat 32, studentka II roku pedagogiki. Pracuje w firmie szkoleniowej oraz jako kelnerka. Mieszka z rodzicami. Ma
partnera (w trakcie terapii rozstała się z poprzednim partnerem i zaczęła spotykać się z nowym)

DIGNOZA WEDŁUG DSM

Oś I: Zburzenia somatyzacyjne F45.0 (DSM-iV) / Zaburzenia pod postacią somatyczną F45.1 (DSM-V)

Oś II: brak

Oś III: alergia, astma

Oś IV: rodzina z problemem choroby psychicznej i przemocy; niesatysfakcjonująca relacja partnerska

Oś V: GAF 65 -70*

PROBLEM ZGŁASZANY PRZY PRZYJĘCIU

Wielorakie objawy somatyczne, których nie można wyjaśnić występowaniem choroby somatycznej. Skargi dotyczyły:

Wrażenia krótkiego oddechu

Drżenia obrazu

Bóle w klatce piersiowej

Zawrotów głowy

Drętwienia kończyny, „słabej ręki”

Pobolewania kończyn, stawów

Inne dolegliwości
 OPIS PRZYPADKU PACJANTKI B.D. (Mroczek, 2017)

Proszę o zapoznanie się z dostarczonym materiałem i po dyskusji w grupach (do 5 osób) odpowiedź na
poniższe pytania:

1. Jakie fakty z dzieciństwa ( m in. relacje w rodzinie, wydarzenia) mogą mieć wpływ na wystąpienie
zburzeń psychosomatycznych?

2. Jakie przekonania dotyczące świata i samej siebie mogą mieć wpływ na wystąpienie zburzeń
psychosomatycznych?

3. Jakie stany czy też długoterminowe funkcjonowanie psychiczne mogą mieć wpływ na wystąpienie
zburzeń psychosomatycznych? Postaraj się wskazać mechanizm.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

4. Jakie cele terapii należałoby wyznaczyć w pracy z pacjentką?

5. Jakich trudności w procesie terapeutycznym można się spodziewać?

 OPIS PRZYPADKU PACJANTKI B.D. (Mroczek, 2017)

Konceptualizacja problemu pacjentki

ISTOTNE DANE Z DZIECIŃSTWA: Zaburzenia psychiczne u matki / Przemoc w domu / Oczekiwania względem
wysokiego poziomu nauki pacjentki / Oczekiwania ojca wsparcia w radzeniu sobie z chorobą matki / Patologiczny
trójkąt w relacjach rodzinnych – przymierze z ojcem
KLUCZOWE PRZEKONANIA: Świat jest zagrażający / Jestem bezradna / Jestem nieważna / Inni są nieodpowiedzialni i
niegodni zaufania / Emocje są niebezpieczne

PRZEKONANIA POŚREDNICZĄCE I ZASADY RZĄDZĄCE ŻYCIEM: Muszę spełniać oczekiwania, żeby być akceptowaną /
Jeśli będę czujna i będę kontrolować otoczenie to będę bezpieczna / Jeżeli będę skarżyła się na zdrowie uzyskam
uwagę otoczenia / Powinnam być we wszystkim idealna.
STRATGIE KOMPENSACYJNE: Czujność / Kontrola / Sprawdzenie /Perfekcjonizm

SYTUACJA 1_Wrażenia „słabej ręki” SYTUACJA 2_Kłucie w sercu

MYŚLI AUTOMATYCZNE MYŚLI AUTOMATYCZNE

To stwardnienie rozsiane To zawał

ZNACZENIE MYŚLI AUTOMATYCZNYCH ZNACZENIE MYŚLI AUTOMATYCZNYCH

Jestem chora i zagrożona Umieram, jestem zagrożona

EMOCJE EMOCJE
Lęk 70% Lęk 90%

ZACHOWANIE ZACHOWANIE
Szukanie zapewnienia, zanegowania u rodziców Picie melisy, czytanie informacji w Internecie na temat
zawłaów serca
 OPIS PRZYPADKU PACJANTKI B.D. (Mroczek, 2017)
CELE TERAPII

1. Nabycie przez pacjentkę umiejętności prowadzących do lepszego radzenia sobie z objawami (skargami
somatycznymi i napadami lęku)
2. Zrozumienie przez pacjentkę własnych schematów poznawczych i dezadaptacyjnych mechanizmów
radzenia sobie z nimi.
3. Zrozumienie przez pacjentkę funkcji objawów w systemie rodzinnym oraz wpływu sytuacji rodzinnej
na nasilenie objawów.
4. Zmniejszenie u pacjentki perfekcjonizmu w sferze nauki, pracy i obowiązków domowych.

5. Wspomaganie pacjentki w procesie separacji - indywiduacji

6. Nabywanie przez pacjentkę umiejętności zadbania o swoje potrzeby w ważnych relacjach oraz
akceptowania trudnych emocji.

MOŻLIWE TRUDNOŚCI W PROCESIE TERAPEUTYCZNYM

1. Silny aktualny wpływ relacji rodzinnych i przeszłych doświadczeń na proces terapeutycznych – ryzyko
powierzchownego potraktowania tych doświadczeń vs konieczność poświęcenie im większej uwagi i
czasu
2. Ryzyko wycofania zachowań zabezpieczających (objawy) związane z bieżącym radzenie sobie z agresją
matki. Konieczność uzupełnienia deficytu nowy, efektywną i chroniącą formą postępowania.
3. Wpływ faktycznej choroby [ astmy ] na inne objawy, a także pracy z oddechem w trakcie zadań
relaksacyjnych
 Lekarz – pacjent – psycholog.
Udział czynników wiedzy, motywacji i współpracy
w procesie leczenia zaburzeń psychosomatycznych
 CHOROBY SKÓRY W UJĘCIU PSYCHOSOMATYCZNYM
Patogeneza  Konsekwencje choroby  Proces leczenia

JAKIE SĄ DOWODY NA POWIAZANIE ASPEKTÓW PSYCHOLOGICZNYCH Z CHOROBAMI SKÓRY?

1. Korelacja między chorobami skóry i psychicznymi opiera się na ścisłej zależności układu nerwowego

i skóry, które mają to samo – ektodermalne – pochodzenie (warstwa komórek powstająca w

rozwoju zarodkowym).

2. Placebo pomaga prawie w 30% chorób dermatologicznych.

3. Od 9% do 46% leczonych dermatologicznie wykazuje zaburzenia psychiczne.

4. Zburzenia silnie korelujące z chorobami skóry to; depresyjne, adaptacyjne i obsesyjno-

kompulsywne, fobia społeczna, zespół stresu pourazowego, dysmorfofobia.

5. Utraty rodzica w okresie wczesnodziecięcym – przy podatności genetycznej na choroby skórne –

doprowadziło u części chorych do ujawnienia się bądź pogłębienia dermatozy.

(Śpila, Jazienicka, Pucała, 2004)

 CHOROBY SKÓRY W UJĘCIU PSYCHOSOMATYCZNYM
Patogeneza  Konsekwencje choroby  Proces leczenia

PODZIAŁ CHORÓB SKÓRY W ODNIESIENIU DO CZYNNIKÓW PSYCHOLOGICZNYCH

1. Zaburzenia psychofizjologiczne (psychosomatic; psychophysiologic disorder)

2. Zaburzenia pierwotne psychiatryczne (primary psychiatric disorder)

3. Wtórne zaburzenia psychiczne (secondary psychiatric disorder).

(Koo i Lebwohl , 2006)

1. Choroby psychiczne z manifestacją skórną

2. Dermatozy z manifestacją psychiatryczną

3. Choroby dermatologiczne, na które wpływa stres psychologiczny

4. Objawy skórne uboczne u osób leczonych psychiatrycznie

5. Uboczne objawy psychiatryczne u osób poddanych terapii lekami stosowanymi w chorobach skóry.
(Koblezer, 1997)
Podział psychodermatoz (Makowska, Gmitrowicz, 2014)

LL LL
Indeks Griesemera. Częstość problemów skórnych wywoływanych przez emocje (Mojs , 2010)

LL LL
 CHOROBY SKÓRY W UJĘCIU PSYCHOSOMATYCZNYM
Patogeneza  Konsekwencje choroby  Proces leczenia

RELACJA SKÓRA  STRES

Stresory fizyczne, szczególnie niekorzystnie wpływających na skórę:

- promieniowanie UV,
- wilgoć,
- temperaturę,
- drażnienie mechaniczne i chemiczne.

Stresory psychologiczne należą głównie:

- kryzys psychologiczny,
- czynniki związane z przeciążeniem i niższymi (niż oczekiwane) możliwościami radzenia sobie z zadaniami życiowymi.

PATOGENEZA
1) Zmniejszenie proliferacji keratynocytów (namnażania się komórek naskórka)
2) Zaburza różnicowanie się naskórka, a także rogowacenie (zmniejszenie obronnej funkcji skór, np. przez utratę wody)
3) Zwiększenie ilości komórek apoptycznych w strukturze mieszków włosowych.

MECHANIZM POWSTAWANIA ZABURZEŃ

Pod wpływem stresu zwiększa się wydzielanie substancji neuropeptydowej P z końcówek nerwowych tkwiące w skórze
 nasilanie się świądu oraz reakcji zapalnych (atopowe zapalenie skóry i łuszczyca).
 ASTMA OSKRZELOWA W UJĘCIU PSYCHOSOMATYCZNYM
Patogeneza  Konsekwencje choroby  Proces leczenia

PATOGENEZA.
Wśród domniemanych czynników lawinowego wzrostu zapadalności na choroby alergiczne i astmę wymienia się:

A. Tzw. higieniczny tryb życia odizolowujący dziecko od naturalnych zakażeń, czyli naturalnej stymulacji
antygenowej Jest to ewolucyjną ceną za zwalczenie chorób zakaźnych. Brak kontaktu z patogenami przestraja
organizm na uczulenie się na inne naturalne antygeny biologiczne w środowisku człowieka, takie jak roztocza
kurzu domowego, czy pyłki roślin.
B. Badania wykazały również, że narażenie na przewlekły stres drogą mechanizmów
psychoneuroimmunologicznych. To hipoteza o indukcji różnicowania limfocytów w kierunku Th2. Limfocyt typu
Th2 (a raczej zespół mediatorów typu mysiego limfocyta Th2) jest komórką inicjującą rozwój alergii i wtórnie
astmy oskrzelowej.
C. Przestrojenie immunologiczne może być narażenie na spaliny silników Diesla lub postępująca chemizacja
środowiska, w którym żyje człowiek.

(Marshall i współ ., 2000, Watkins i współ. 1995)

 ASTMA OSKRZELOWA W UJĘCIU PSYCHOSOMATYCZNYM
Patogeneza  Konsekwencje choroby  Proces leczenia
MECHANIZM

Napady duszności mogą być wywołane silnymi emocjami, a zwłaszcza lękiem i nieuświadomionym przez podmiot
doświadczaniem stresu.

Pobudzenie emocjonalne silnie aktywuje ośrodkowy generator wzorca oddechowego *, co objawia się hiperwentylacją.
*Dotyczy struktur korowych (regulacja świadoma, wyuczona) i rdzenia kręgowego (nieświadoma regulacja wdech / aktywna-
wydech / bierna); zaangażowania w mechanizm wentylacja płuc odpowiednich mięśni (m.in. mięśnie międzyżebrowe
wewnętrzne).

Hiperwentylacja naraża drogi oddechowe na zimne powietrze  Wywołuje powysiłkowy skurcz oskrzeli:
I. Szybka wentylacja powietrzem chłodniejszym niż temperatura ciała człowieka, drażni zakończenia nerwu błędnego w
oskrzelach.
II. Nerw ten, poprzez odruchy aksonalne i ośrodkowe (automatyczne powiązane z komórkami czuciowymi), kurczy oskrzela
dzięki uwalnianiu mediatorów, takich jak acetylocholina czy tachykininy
III. Mediatory uwalniane z zakończeń nerwu błędnego aktywują komórki zapalne błony śluzowej oskrzeli.
IV. Objawia się to przedłużaniem napadu duszności.
V. Napad ten wywołuje silny lęk, a lęk - napad astmy i powstaje mechanizm błędnego koła.
 ASTMA OSKRZELOWA W UJĘCIU PSYCHOSOMATYCZNYM
Patogeneza  Konsekwencje choroby  Proces leczenia

OSOBOWOŚĆ A CHOROBY SKÓRY

1. Osobowość u chorych na astmę oskrzelową: longitudinalne (obserwacja przez blisko 20 lat), 11000 osób chorych
na astmę oskrzelową i grupę kontrolną ;
- nie stwierdzono istotnych różnic w profilu osobowości pomiędzy osobami chorymi a zdrowymi
- jakość życia w tym badaniu była znacznie mniejsza u astmatyków
-ekstrawersja okazała się być czynnikiem ryzyka ciężkiego przebiegu astmy i hospitalizacji u kobiet
(Huovinen i współ., 2001)

2. Aleksytymia. Aleksytymicy emocje odczuwają w formie trzewnych doznań między innymi pod postacią duszności.
Zjawisko to pogłębiać może napad astmy lub je wręcz prowokować na drodze hiperwentylacji.
(Maruszewski i Ścigała, 1998)
 ASTMA OSKRZELOWA W UJĘCIU PSYCHOSOMATYCZNYM
Patogeneza  Konsekwencje choroby  Proces leczenia

KONSEWKENCJE CHOROBY I PROCES LECZENIA

53,3% osób chorych na astmę oskrzelową cierpi na zespół lęku napadowego. U 13,9% chorych stwierdzono
agorafobię. U 33,7% rozpoznano przynajmniej jeden duży, niepsychotyczny epizod depresyjny.
(Nascimento i współ, 2002)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
PROCES LECZENIA , A TYP OSOBOWOŚCI.
Badając profil osobowości chorych na astmę za pomocą testu MMPI (Minesota Multiphasic Personality Inventory -
Minesocki Wielowymiarowy Kwestionariusz Osobowości) wyodrębniono podskalę do oceny paniki-lęku-strachu.

NISKIE WYNIKI. Osoby chore na astmę oskrzelową, z niskimi wartościami w tej podskali, lekceważyły objawy i rzadziej
przyjmowały regularnie leki.

WYSOKIE WYNIKI. osoby z wysokimi wynikami w tej podskali przyjmowały więcej lekarstw, częściej były
hospitalizowane, regularniej leczyły się i miały tendencję do nadużywania leków - reagowali na duszność silnym
lękiem i hiperwentylacją, pogarszającymi przebieg napadu astmy.
 ASTMA OSKRZELOWA W UJĘCIU PSYCHOSOMATYCZNYM
Patogeneza  Konsekwencje choroby  Proces leczenia

INTERWENCJA PSYCHOLOGICZNA
Baza Cochrane Database Syst Rev (2006) metanaliza, podsumowująca znaczenie psychoterapii we wspomaganiu
leczenia astmy u dorosłych - analizą objęto kilkanaście prac i 617 pacjentów biorących udział w badaniach randomizowanych :
 - wykazano, że psychoterapia nie ma wpływu na wartości na obiektywny wskaźnik pracy oskrzeli
(natężonej pojemności jednosekundowej FEV1)
 - wykazano wpływ sprzężenia zwrotnego typu bio-feedback na obiektywny wskaźnik pracy oskrzeli
(przepływu maksymalnego PEF)
- wykazano jednak, że psychoterapia znacznie poprawia jakość życia chorych.

Analogiczny przegląd badań dotyczący dzieci wykazał:

 - psychoterapia znacznie poprawia jakość życia chorych,
ułomność metodologiczną prowadzonych do tej pory badań i przez to brak jasnych wyników.

*Parentektomią, czyli usunięciem rodziców z domu. Nieprawidłowo funkcjonującej rodziny, uwikłanej głęboko w konflikty
międzyosobnicze. Konflikty te jako stres nasilają przebieg astmy oskrzelowej

Brak jest wskazań do stosowania konkretnych terapii (w oparciu o powyższy przegląd). Wskazuje się jedna na podstawową rolę
psychoedukacji.
 CHARAKTERYSTYKA PACJENTA DOŚWIADCZAJĄCEGO ZABURZEŃ PSYCHOSOMATYCZNYCH

LĘK: ASPEKTY EMOCJONALNE

utratą kontroli
przed zerwaniem więzi z bliskimi i samotnością
przed zależnością od innych, i instytucji, w tym systemu zdrowia
przed nieznaną przyszłością
przed zaostrzeniem objawów
przed diagnozą
przed śmiercią

Do tego dochodzą EMOCJE ZWIĄZANE ZE SPECYFIKA ZABURZENIA, w tym między innymi mogą:
poczucie niższości
poczucie wstydu i winy
wrogość i nieufność
…
SPECYFIKA POLEGA NA: WIELOŚCI, INTENSYWNOŚCI, FORMIE ICH WYRAŻANIA/NIEWYRAŻANIA , BRAKU ADEKWATNOŚCI
vs TŁUMIENIA / ZABURZEŃ W MOŻLIWOŚCI INTERPRETACJI

ASPEKTY POZNAWCZE
Jak wygląda charakterystyka funkcjonowania poznawczego (od funkcji poznawczych, przez schematy poznawcze, do
wiedzy o sobie i świecie)…?
 CHARAKTERYSTYKA PACJENTA DOŚWIADCZAJĄCEGO ZABURZEŃ PSYCHOSOMATYCZNYCH

ASPEKTY BEHAWIORALNE W PROCESIE LECZENIA

Zwłoka w ocenie choroby  Zwłoka w stwierdzeniu choroby  Zwłok w decyzji podjęciu leczenia

Od symptomów do twierdzenia, Stwierdzenie faktu choroby do Od decyzji o potrzebie leczenia do

że jest się chorym stwierdzenia, że potrzebuje się wdrożenia działań terapeutycznych
pomocy specjalisty
1) Co maskuje choroba somatyczna?
2) Czy objawy psychosomatyczne są jednym z wielu innych, w tym faktycznie leczonych zaburzeń somatycznych?
3) Jaką funkcję spełnia choroba?
4) Czy osoba przebywa w kontekście społecznym związanym z psychologicznymi determinantami wystąpienia choroby?
5) Jak jest świadomość własnego ciała (od obrazu, przez poczucie, do tożsamości)?
6) Jakimi wzorcami, modelami zachowania kieruje się osoba w kontekście „zachorowania”?
7) JAKI RODZAJ ZABURZENIA PSYCHICZNEGO WSPÓŁTOWARZYSZY/JEST ŹRÓDŁEM CHOROBY?
8) ….?
Ogniskowanie myśli i emocji na Świadomość psychologicznych podstaw Doświadczanie objawów bez
objawach odczuwanych objawów łączenia ich z poznawczą
interpretacją i reakcją emocjonalną
Doświadczane objawy uruchamiają Doświadczane objawy są łączone z Doświadczane objawy powodują
błędne koło , którego podstawowym trudnościami psychologicznymi (aktualnymi, poszukiwanie szybkich reakcji
mechanizmem jest lęk. Powoduje to stałymi mechanizmami funkcjonowania, ucieczkowych - zachowania
medykalizację problemu, a także wiąże sytuacjami kryzysowymi). Powoduje to nieadaptacyjne w krótkiej (uzależnienia)
się z ryzykiem stopniowego wygaszania zwiększenie zachowań adaptacyjnych, w tym i dłuższej (przeniesienie) perspektywy
codziennej aktywności. zmniejszających objawy
 lub ucieczkę 
 CHARAKTERYSTYKA PERSONELU MED. W PRACY Z ZABURZENIAMI PSYCHOSOMATYCZNYCH

FUNKCJA KOMUNIKACYJNA Rodzaj objawów,

Zaangażowania w proces
leczenia,
FUNKCJA DIAGNOSTYCZNA Towarzyszące objawom:
- trudności poznawcze i
emocjonalne
FUNKCJA INFORMACYJNA
- zdarzenia kryzysowe
Dotychczasowa historia
TERAPEUTYCZNO DORADCZA leczenia,
Reakcja bliskich /
zaangażowanie

1. Model bierny – pacjent nie może uczestniczyć w

Aktywność –Bierność
leczeniu
2. Model kierowania – za diagnozę i leczenie ciężar pełnej Poradnictwo – Współpraca
odpowiedzialności ponosi personle medyczny
Współdziałanie
3. Model współuczestniczenia – wspólne podejmowanie
decyzji i procesie leczenia
(Rogiewicz, Buczkowski, 2000)
(DiMatteo, 1985)
CHARAKTERYSTYKA PERSONELU MED. W PRACY Z ZABURZENIAMI PSYCHOSOMATYCZNYCH

BŁĘDY JATROGENNE

JATROSOMATOPATIA JATROPSYCHOGENIA
Błędy peronelu m., Błędy personlemu m.
skutkujące pogorszeniem skutkujące pogorszeniem
stanu somatycznego* stanu psychicznego

1. Błędy popełnione na poziomie diagnozy – proces
terapeutyczny niecelowy lub ukierunkowany na
niewłaściwą chorobę lub działający na same objawy.
2. * Konsekwencja terapii, zwiększająca objawy lub
przyczyniająca się do powstania nowych.
1. Proces diagnostyczny wpisuje się w mechanizm
zaburzeń lub/i zwiększa objawy.
2. Przyjęta forma terapii uniemożliwia ujawnienie
prawdziwych mechanizmów powstawania objawów,
co powoduje stagnację w leczeniu lub rozwój
zaburzenia.
3. Leczenie może zwiększać wtórnie stygmatyzację
(symulant) lub poczucie zagubienia i b.kontroli
(wina).
DZIĘKUJĘ ZA WSPÓLNE ZAJĘCIA

Mateusz Zatorski