Jan Kochanowski – Pieśni, treny i psalmy

Pieśń o spustoszeniu Podola ( Pieśń V z Ksiąg wtórnych )

Geneza pieśni – Tekst powstał w okresie bezkrólewia, zaraz po ucieczce Henryka Walezego który
został wybrany w wolnych wyborach. Poeta poruszony najazdem tatarów ( Najazd na
Rzeczpospolitą w 1575 r. w tym czasie na południowo-wschodnich ziemiach dochodziło do
niszczenia, ograbiania miast i brano ludzi w niewole ). Przyjął ton oskarżycielski, pełen gniewu
goryczy, bolesnej ironii, ale też nadziei na przebudzenie rodaków.

Rodzaj liryki – Liryka zwrotu do adresata. Podmiot liryczny zwraca się z apelem do rodaków o
podjęcie konkretnych działań jednocześnie utożsamiając się z grupą do której się zwraca. Cytaty:
-”Polaku !” „Cny lachu !” „Dajmy i a naprzód dajmy” „Skujmy talerze na talary skujmy”

Adresat – Polska szlachta

Tematyka utworu – W pierwszej części podmiot liryczny obrazuje sytuacje w jakiej znaleźli się
Polacy po najeździe tatarów w 1575 r. Z kolei część druga pieśni to apel skierowany do polskiej
szlachty, która ma być czujna, reagować na każdy przejaw przemocy. Poświęcić zasoby finansowe
na wyposażenie wojska i obrony kraju. Poeta napomina przed powtórzeniem starych błędów,
krytykuje fakt że rodacy nie wyciągają wniosków z historii

Środki stylistyczne i ich funkcje: Występujące w utworze środki stylistyczne: Apostrofy, pytania
retoryczne, podniosłe słownictwo, tryb rozkazujący. Tryb rozkazujący czasowników służą realizacji
funkcji impresywnej języka. Ta funkcja wiążę się bezpośrednio z apelem pieśni i jej społeczno
obywatelską wymową. W utwór pośrednio jej wpisany ideał obywatele patrioty dla którego
najważniejszym celem jest dobro ojczyzny. Broniąc ojczyzny, broni jej wolności ale i godności oraz
wyższości cywilizacyjnej.

Wady polaków z tekstu: Egoizm, prywata, krótko zwrotność, nie wyciąganie wniosków,
rozrzutność, bierność

Treny
Geneza cyklu trenów:
-Śmierć Urszulki -Śmierć Brata -postawy światopoglądowe – kryzys

Przykładowe konteksty w trenach

-życiorys poety -mitologia/biblia -filozofia – stoicyzm

Treny składają się z 19 utworów, są poświęcone córce poety ( Urszulce ), która zmarła w wieku
niespełna 3 lat. Treny zostały wydane w 1580. To ostatnie z wielkich dzieł Kochanowskiego uznane
za zwieńczenie jego twórczości i warto pamiętać, że powstały w schyłku życia poety i wiązały się
ściśle z zarysem świato-poglądowym jaki przeżył Kochanowski.

Gatunek Tremu:
-Gatunek wywodzi się ze starożytności
-utwór o charakterze żałobnym
-zawierał opłakiwanie zmarłego ( tylko o wielkich osobach )
-wychwalał zalety i zasługi osoby zmarłe
Tren Kochanowskiego:
-Bohaterem jego utworów jest dziecko, które nie zdążyło niczym zasłynąć. Wybór dziecka na
bohaterkę trenu był przejawem artystycznej samodzielności i odwagi poety.

Kompozycja starożytnego trenu, które zawierały kolejno:

-Pochwałę zmarłego
-Ukazanie wielkości straty
-Wyrażenie żalu
-Pocieszenie i zapomnienie

Kompozycja cyklu

Tren IX
Apostrofa do „Mądrości” → odbiera szacunek, ważność tekstu i wartość
|
|
Nadanie podniosłego, uroczystego trenu

Podmiot liryczny Jan Kochanowski

Cechy mądrości :
Cechy mądrości:
- nie można jej kupić za żadne pieniądze („Kupić by cię, Mądrości, za drogie pieniądze!")
- potrafi przegonić wszystkie pragnienia i zmartwienia ( Wszytki ludzkie frasunki umiesz
wykorzenić")
- nie boi się zła i nie poddaje strachom („Złym przygodom nie podległ, strachom nie hołduje")
- daje radość z życia ludziom ubogim, jeśli tylko jej słuchają („A uboższym nie zajźrzysz/
szczęśliwego mienia”
- nie obawia się śmierci („ty śmierci namniej sie nie boisz“)
- daje bezpieczeństwo i stałość („Bezpieczną, nieodmienną, niepożytą stoisz.“)

Co oznacza wtrącenie „Jeśli prawdziwie mienią” – Podanie w wątpliwość wszystkich przymiotów

mądrości i jej wartości/ Jej znaczenia

Wniosek – Rozczarowanie w pieśniach, podmiot liryczny był zazwyczaj, mentor, udzielający rad
innym. W trenach to ojciec, filozof, który przezywa kryzys wyznaczonych do tej pory wartości. W
obliczu śmierci dziecka poeta odkrył złudność założeń filozofii stoickiej i jej nieprzystosowanie do
rzeczywistości, a także stwierdził z rozczarowaniem, że niczym nie różni się od innych ludzi, gdyż
jest tak samo jak wszyscy bezradny w obliczu cierpienia. W trenie IX krytyka stoicyzmu jest
również krytyką pod własnym adresem.

Tren X
Typ Liryki – Liryka inwokacyjna
Podmiot liryczny do danej osoby ( Urszulki ) z zapytaniem – Cytat „Stań się przede mną”

Podmiot liryczny – ojciec opłakujący śmierć swojego dziecka. Tożsamy z autorem

Adresat: Urszulka

Sytuacja liryczna -
Zrozpaczony ojciec zadaje pytanie gdzie się teraz znajduje jego zmarła córka – Cytat:
„Czyś ty nad wszystkie nieba wysoko wniesiona” – Odwołanie do Boskiej komedii Dantego – 9
„Czyś do raju wzięta – Chrześcijaństwo | stref Niebieskich
„I tam w liczbę aniołków małych policzona”| - obecna w Religi żydowskiej i chrześcijańskiej wiara
„Czyliś na szczęśliwe Wyspy zaprowadzona” – mitologia grecka | w anioły
„Charon jeziora wiezie i napawa zdrojem” – Mitologia grecka

Tren XI
Liryka – „Co mi czynisz”

1.os l.p – ojciec, humanista, poeta Jan Kochanowski, wcześniej wypowiada się w 1 osobie l.m
Mówi i utożsamia się z grupą ludzi która chce zrozumieć, przeniknąć w jego tajemnicę
„Ale wzrok śmiertelnej źrzenice tępy na to” – podmiot liryczny uzmysławia sobie że prawa
rządzące światem są tajemnicą. Nie jest dane poznać ich człowiekowi

Problematyka : „Cnota jest fraszką”

Wartość, ideały którymi człowiek szlachetny się kieruje są nieistotne

„Nieznajomy wróg jakiś miesza ludzkie rzeczy” – Nieznajomy – Bóg

W trenie XI dominuje emocje związane z dramatycznym buntem oraz poczuciem zagubienia i

bezradności. Podmiot liryczny ( Jan Kochanowski ) kwestionuje sens wyznawania ideałów

Wartości cnoty :
-Wobec cierpienia cnota z pozoru wydaje się nieprzemijająca i niezniszczalna – okazuje się być
bezużyteczna
-Boża opaczność – Piecze nad świtem sprawuje nie tylko przyjazny dla świata i człowieka Bóg, ale
także niesprawiedliwy i nieprzewidywalny
-Pobożność – zwątpienie w Boską sprawiedliwość i sens pobożności

Tren XIX – Albo sen

Zamykający cykl i przenoszący ulgę w cierpieniu

Źródło pocieszenia – Ukazanie się zmarłej Urszulki wraz z duchem zmarłej matki „Na ten czas mi
matka właśnie okazała a na ręku Orszulkę moją wdzięczną miała” ---------- >
-Zapewnienie, że Urszulka żyje w zaświatach „Że twoja namilejsza Orszuleczka żywie”
-Zycie Urszulki w zaświatach jest szczęśliwe ( szczęście wieczne ) „W Niebie szczerze rozkoszy a
do tego wieczne”
-Przedwczesna śmierć Urszulki Uchroniła ją przed popełnieniem grzechu „żadnych frasunków tego
świata nie doznawszy Ani grzechem dusze swej drogiej pomazawszy”
-Czas leczy rany „Czas doktór każdemu”
-Matka poety zwraca uwagę na rolę rozumu w wyzwalaniu się od cierpienia „Rozumem ma
uprzedzić, co inszy czas goi”
-Bóg jest Panem świata, wiara jako tarcza od smutku „Jeden jest Pan smutku i nagrody”
-To co ludzie znoś po ludzku „A ludzkie przygody, ludzkie noś”

Podsumowanie :
Tren XIX przywraca wiarę w rozum ludzki, wskazuje też drogą pocieszenia – o znoszeniu doli
człowieczej po ludzku. Ludzką rzeczą jest nie tylko radość lecz także cierpienia które potrafi
zburzyć postawę stoicką. Świato-pogląd poety został odbudowany, jednak bez uprzedniego
optymizmu. Prysł także mit człowieka wyjątkowego, który wie jak żyć właściwie i przyznaje sobie
prawo do pouczania innych. Kochanowski stał się jednym z wielu i identyfikuje się z ludzkością na
poziomie podstawowych doświadczeń i przeżyć

Psalmy ( część od Yana )

Psalmy - relacja człowieka z Bogiem.
Rodzaje psalmów:
-pochwalne -błagalne -żałobne -dziękczynne -pochwalne -pokutne

Parafraza - przeróbka utworów literackich,która modyfikuje jego treść przy

zachowaniu podobieństwa do pierwowzoru.

Psalm 13 - utwór o charakterze błagalnym, podmiot liryczny. prosi Boga o opiekę i

pomoc,zwrotka 1 zdominowana przez liczne pytania retoryczne,które sugerują
zagubienie osoby mówiącej spowodowane poczuciem braku obecności Boga w jego
życiu.

Psalm 47 - utwór o charakterze dziękczynnym,pochwalnym; podmiot liryczny.<- to

zbiorowość ludzi,którzy którzy są pobożni,wdzięczni,religijni,radośni
(“Klaszczmy”,”Spierajmy” -1 os. liczby mnogiej)
Adresatem są wszyscy ludzie, podmiot liryczny zwraca się z zaleceniem - aby
dziękować Bogu.
Nastrój : radosny szczęśliwy,pełen wiary(uzyskany przez - wesołe
pienie,wykrzyknienia)
Obraz Boga wieczny, niezmierzony,nieograniczony, dobroduszny, król/władca groźny

Utwór należy do psalmów dziękczynnych. Podmiot liryczny nakłania zbiorowość do

oddawania należnej bogu trzci. Zbiorowość wypowiada się o Bogu z miłością i
szacuneczkiem.