I.

PRZEMIANY GOSPODARCZE I SPOŁECZNE W

XVIII WIEKU
I. EKSPLOZJA DEMOGRAFICZNA
W XVIII w. dynamicznie rosła liczba mieszkańców Europy, jak i podbitych przez
Europejczyków kolonii. W Europie liczba mieszkańców niektórych państw wzrosła o połowę, w
niektórych – nawet się podwoiła, to zjawisko określa się eksplozją demograficzną. Wielkie
przyrosty ludzi wynikały z kilku przyczyn:
 Ograniczenie klęski głodu dzięki uprawie kukurydzy i ziemniaków oraz lepszemu ich
transportu
 Zmniejszenie śmiertelności u niemowląt poprzez lepsze warunki sanitarne, mieszkalne i
higienę
 Ograniczenie rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych ( np. dżumy )
W związku z tymi zmianami średnia długość życia wzorsła, nadal była ona bardzo niska,
ponieważ na najbardziej rozwiniętych obszarach mężczyźni żyli średnia 27,5 lat , a kobiety
28 lat. Natomiast jedynie połowa dzieci dożywała pełnoletności
Ogradzanie – Polegało na zabieraniu przez najbogatszych ziem, które należały do biedniejszych
wspólnot. Na znak zabrania tych ziem zaczęto je ogradzać

W XVIII wieku, nasilił się proces ogradzani, który trwał od średniowiecza. Powstałe
gospodarstwa kierowano wyłącznie na produkcję wełny, później jednak gdy wzrosło
zapotrzebowanie na żywność, dlatego zaczęto również hodować bydło, bo było to opłacalne.
Pozwoliło to na intensywne nawożenie gleby, co wraz z zastosowaniem płodozmianu znacząco
podniosło wysokość zbieranych plonów. Płodozmian polegał na cyklicznej zmianie upraw, dzięki
czemu ziemia nie traciła żyzności. Na przemian siano zboże oraz rzepę, koniczynę lub buraki.
Uprawa rolna powodowała nadwyżki w zyskach, co z czasem zaczęto inwestować w pierwsze
maszyny rolnicze ( siewniki zbożowe i młockarnie ). Dzięki temu stopniowo modernizowano
gospodarkę rolną i nastawienie jej na masową produkcję. W ten sposób postępowała rewolucja
agrarna.

II. SKUTKI REWOLUCJI AGRALNEJ

Pozbawieni ziem chłopie musieli emigrować do miast, tam znajdowali zatrudnienie w
manufakturze i nowych fabrykach. Spowodowało to dynamiczny rozwój miast i przemysłu.
Rozwój przemysłu rozkwitną również dzięki udzielaniu kredytów przez Bank Anglii oraz
wprowadzenie prawa patentowego.
Niezwykle opłacalne stało się konstruowanie nowych maszyn, udoskonalanie istniejących i
wprowadzanie nowinek technicznych do przemysłu. Dynamiczny wzrost ludności przyczynił się
również na zapotrzebowanie tkaniny, było ono tak wielkie, że nie mogły mu sprostać
dotychczasowe ręczne sposoby. Stopniowo zatem zaczęto wykorzystywać nowe urządzenia m.in.:
 Latające czółenko w 1733r. Opatentowane przez Johna Kaya, ten mechanizm
przyspieszył proces wytwarzania tkanin
 Mechaniczna przędzarka w 1764 r. skonstruowana przez Jamesa Hargrevesa, co
spowodowało zwiększenie ilości wyrabiania przędzy

W dalszych latach następował dalszy rozwój technologiczny, obniżano koszty produkcji i

udoskonalano ich pracę. Powstawały również nowe maszyny np. koło wodne, które zastępowało
napęd oparty na sile ludzkiej lub zwierzęcej.
III. MASZYNA PAROWA
Dalszy rozwój zakładów produkcyjnych opartych na wykorzystywaniu maszyn ograniczał
konieczność zakładania ich w pobliżu rzek. Z rozwiązaniem przybył James Watt z jego maszyną
parową w 1769 r. która szybko znalazł zastosowanie w zakładach przemysłowych różnego typu:
 Kopalnie węgla
 Huta żelaza
 Zakłady włókiennicze
Maszyna ta składała się z części wykonanych z żelaza, co powodowało zapotrzebowanie na nie i
tak wywołano szybki rozwój metalurgii i hutnictwa. Z kolei ten proces wywołał zapotrzebowanie
na opał, a niedostatek drewna wymuszał zwiększenie wydobycia węgla, i tym samym ulepszenie
technik górniczych.
Dzięki temu rozwój jednej gałęzi produkcji prowadził do rozwoju innych. Zastosowanie i
kosztowność maszyn zachęcała do tworzenia coraz większych zakładów, i tak upowszechniał się
model fabryki – wielkiego, zmechanizowanego zakładu produkcyjnego, zatrudniającego znaczną
liczbę osób. W fabrykach produkowano wówczas nieporównywalnie więcej niż wcześniej, a
jednocześnie dużo taniej, co przyczyniło się do stopniowego wyparcia pracy ręcznej, ten proces
sykał nazwę Rewolucji przemysłowej

IV. SKUTKI REWOLUCJI PRZEMYSŁOWEJ

Po wprowadzeniu maszyny parowej najbardziej opłacało się wznosić zakłady produkcyjne
w pobliżu miejsc dobrze skomunikowanych oraz położonych w pobliżu złóż węgla, dzięki temu na
północnym zachodzie Anglii, początkowo małe miasteczka takie jak Manchester i Birmingham
szybko zwiększyły liczbę ludzi i stały się dużymi miastami przemysłowymi.
Dynamiczny rozwój również osiągały miasta portowe, takie jak Liverpool czy Bristol.
Natomiast Londyn, który u schyłku stulecia liczył ok. 1 mln ludzi, stał się największą metropolią
Europy. Te zmiany doprowadziły do urbanizacji. Wielu pomysłowych inwestorów i wynalazców,
choć pochodzących z nizin społecznych, potrafiło się wzbogacić dzięki tworzeniu zyskownych
spółek, bądź patentowaniu nowych rozwiązań technicznych.
Jednak koło rosnących i wzbogacających się przedsiębiorstw nie brakowało też
spektakularnych bankructw. Warunki te stworzyły klimat bezwzględnej konkurencji, ale także nowy
rodzaj elity społecznej – arystokrację pieniądza. Przedsiębiorstwa również wykorzystywała
zatrudnionych ludzi. Nadmiar rąk do pracy spowodowany napływu bezrobotnych ze wsi
spowodował:
 Bardzo niskie wynagrodzenie
 Czas pracy po 16h
 Robotnicy godzili się na pracy w wyjątkowo złych warunkach
Ten stan rzeczy przyczynił się do ruchów sprzeciwu. Już w XVIII wieku w Wielkie Brytanii:
 Powstało stowarzyszenie wzajemnej pomocy
 Organizowano strajki
 Wysuwano żądania zwiększenia płac
 Niszczono maszyny przemysłowe, z obawy o utratę przez robotników i rzemieślników
pracy
Rosnąca świadomość angielskiego społeczeństwa przyczyniła się też do zapoczątkowania walki
o równouprawnienie kobiet. Za prekursorkę tej idei uchodzi Mary Wollstonecraft, autorka
traktatów o potrzebie edukacji kobiet.
V. NOWE IDEE EKONOMICZNE
W XVIII w. obok dominującego merkantylizmu, w którym za fundament bogactw państw i
postępu ekonomicznego uważano rozwój handlu u gromadzenie pieniądza, pojawił się odmiana
merkantylizmu – kameralizm. Jego twórcy zakładali, że zwiększanie dochodów państwa można
osiągnąć poprzez wzrost liczby ludności i uszczelnianie systemu podatkowego . W połowie stulecia
popularność zyskała również teoria Francoisa Quesnaya, który za główną siłe gospodarki uznawał
rolnictwo , dlatego jego teorię nazywano fizjokratyzmem. Fizjokraci również wyznawali
leseferyzm, czyli prowadzenia w pełni swobodnej działalności gospodarczej. Idee liberalizmu
gospodarczego rozwiną Adam Smith. Uznawał, że warunkiem szybkiego rozwoju gospodarki jest
funkcjonowanie wolnego rynku i wolnej konkurencji. Postulował on zatem o uwolnieniu wszelkiej
aktywności gospodarczej spod nadzoru państwa oraz pozostawienia jej zasadom samoregulacje tzw.
niewidzialnej ręce rynku. Liberalizm stał się później fundamentem XIX-wiecznego kapitalizmu

VI. MASZYNA PAROWA (REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA)

Pierwsze próby skonstruowania kotła parowego podjęto we Francji i Anglii już pod koniec
XVII w. Jednak ówczesne „Ogniowe maszyny” nie znalazły praktycznego zastosowania. Dopiero w
1712 r. Thomas Newcomen wykorzystał ten napęd do konstrukcji pomp, za pomocą których
usuwano wodę z kopalń. Jego wynalazek w późniejszych latach wykorzystał James Watt.

Pierwsze zastosowanie maszyn parowych.

Początkowo Maszyny parowe służyły w kopalniach jako napęd do wyciągarek, czyli do
wyciągania ludzi i węgla. Ułatwiała również wypompowywanie wody z tuneli. Jednak nadal
wydobycie węgla opierało się na fizycznej pracy ludzi.

II. OŚWIECENIE
I. GENEZA OŚWIECENIA
Choć początkowo w XVIII w. najważniejszym ośrodkiem kultury europejskiej
pozostawała Francja Ludwika XIV ( nazywanego także królem słońca ) , tak naprawę Wielka
Brytania stała się kolebką idei oświeceniowych. Od 1668 r. UK stało się monarchią
parlamentarną, co w połączeniu z przemianami gospodarczymi i społecznymi prowadziło do
rozwoju wolnej od cenzury publicystki. W prasie coraz śmielej:
 Żądano równości wobec prawa
 Domagano się sprawiedliwej formy rządów
 Atakowano monarchię absolutną, porządek feudalny i przywileje stanowe.

Nazwa epoki oświecenie wzięła się od ówczesnych oświeceniowych myślicieli, którzy uważali
że za pomocą rozumu i oświaty społeczeństwo zostanie wyzwolone od przesądów i niewiedzy,
uważano że świat można zmienić na naprawić poprzez edukację. Po śmierci Ludwika XIV w 1715r.
Poglądy te zaczęły przenikać z Wielkiej Brytanii do Francji, skąd z czasem rozprzestrzeniły się w
całej Europie.

II. GŁÓWNE IDEE OŚWIECENIOWE

Prawo powszechnego ciążenie sformowane przez Newtona wywołało ogromne wrażenie,
wcześniej to zjawisko było tłumaczone odwołując się do praw wyznaczonych przez Boga. Odkrycie
to pozwoliło ludziom dowiedzieć się o potędze ich umysłów.
Fundamentalną ideą oświecenia był racjonalizm, czyli przekonanie, że wyłącznym źródłem
pewnej i niepodważalnej wiedzy o świecie jest rozum.
 Jednocześnie oczekiwano, iż nowe teorie naukowe, mogą uzyskać potwierdzenie przez
doświadczenie, czyli w sposób empiryczny. To zasady podważały tradycyjną wizję świata opartą
na autorytecie ksiąg świętych, dlatego wyraźniej zmianie uległo podejście do religii.
Od religii odwracali się głównie zwolennicy, uważający iż kościół hamuje zmiany
społeczne. Popularny wówczas stał się deizm, czyli pogląd twierdzący, że Bóg istnieje, ale nie
ingeruje w jego losu. Dlatego deiści odrzucili dogmaty Kościołów Chrześcijańskich oraz potrzebę
kultu.
Bardziej radykalne poglądy głosili zwolennicy ateizmu, którzy wprost twierdzili, że Bóg nie
istniej, argumentując to, że na istnienie Boga nie ma naukowego dowodu.

III. LOŻE MASOŃSKIE

Powstały u schyłku XVII w. Według legendy miały wywodzić się ze średniowiecznych
cechów murarskich. W XVIII w. to stowarzyszenie zrzeszało głównie arystokratów i naukowców
( także osobno kobiety ), którzy chcieli propagować idee oświeceniowe, takie jak wolność
sumienia, swobody obywatelskiej, tolerancji, filantropii.
Do masonerii wstępowali też duchowni protestanccy i katolicy ( mimo potępienia tego
przez papieża ). Działo się tak, choć wolnomularze głosili sprzeczne hasła niż ówczesne nauczania
kościoła. Członkowie lóż masońskich powoływali się na pokrewieństwo z XVII-wiecznymi
różokrzyżowcami. Było to sekretne stowarzyszenie związane z wiedzą ścisłą i przyrodniczą.
Dzięki nim odkryto wiele pierwiastków. Cześć później działających różokrzyżowców
wstąpiła do masonerii. W 1776 w Bawarii powstał zakon iluminatów założony przez Adama
Weishaupta. Ich celem było promowanie wiedzy w społeczeństwie oraz walka z zacofaniem,
głosili hasła antykościelne. W późniejszym czasie iluminacie chcieli objąć najważniejsze
stanowiska w Bawarii lecz spotkali się z represjami ze strony władcy.

Hierarchia loży masońskiej

Była skomplikowana. Przedstawiano jej schemat na podstawie piramidy s. 192

IV. NAUKA I SZKOLNICTWO

W oświeceniu powszechne stosowanie doświadczeń w nauce i wiara w potęgę ludzkiego
umysłu zaowocowały w rozwoju nauk ścisłych i przyrodniczych. Badania charakteryzowały się
wnikliwością, obiektywizmem ocen i możliwością praktycznego wykorzystania ich efektów. W
takim duchu prowadzono m.in. doświadczenia z elektrycznością.
Badania nad nią zapoczątkował Włoch Alessandro Volta który zbudował kondensator i
baterię elektryczną. Z kolei Amerykanin Banjamin Franklin skonstruował pierwszy piorunochron.
( Początkowo słabo przyjęty )
W XVIII w. organizowano liczne ekspedycje badawcze i podróże odkrywcze. Taki charakter
miały trzy wyprawy angielskiego żeglarza Jamesa Cooka, w trakcie których naukowcy opisywali
florę i faunę terenów polarnych i Hawajów.
Powszechną w tym czasie wiedzę starano się usystematyzować, czego przykładem pozostaje
opracowana przez Szweda Karola Linneusza klasyfikacja roślin i zwierząt według gatunków,
gdzie ostatecznie znalazło się ich przeszło 10 tyś.. Podobne cele realizowała również złożona z 35
tomów encyklopedia francuska, która wydawano przez trzy dekady od połowy XVIII. w.
Jej redaktorzy z Denisem Diderotem na czele starali się opisywać najnowsze zdobycze
nauki, techniki i wytwory kultury. Zakładano nowe akademię i towarzystwa naukowe z uwagi na
rosnącą popularność nauki, miały one posłużyć rozwojowi badań. Były głównie finansowane przez
oświeceniowych władców lub arystokratów.
Rzeczywistym narzędziem przemiany ludzkości miała być jednak nie tyle sama nauka, co
edukacja. Na temat wychowania dzieci i oświaty wypowiadały się największe autorytety, w tym
Jean-Jacques Rousseau ( autor traktatu „Emil, czyli o wychowaniu” ). Myśliciele oświeceniowi
postulowali m.in. o:
 Utworzenie sieci szkół powszechnych
 Łagodzenie kar mających służyć wychowaniu
 Rozbudowanie pasji uczniów
 Rozwój fizyczny młodzieży
Zainicjowało to rozwój szkolnictw świeckiego w wielu państwach, m.in. w Prusach, gdzie
wprowadzono obowiązek szkolny dla dzieci. Zaczęto również zakładać Szkoły dla nauczycieli
oraz nowoczesne uczelnie.

V. LITERATURA PIĘKNA I PRASA

Oświeceniowe idee szerzyli również twórcy poezji i prozy. Literatura miała kształtować
właściwe postawy i piętnować wady, dlatego musiała docierać do jak najszerszego grona. Dlatego
pisarze chętnie sięgali po formaty literackie stosunkowo przystępne, takie jak eseje, powieści i
powiastki filozoficzne. Aby zachęcić odbiorcę, często do fabuły dodawano wątek przygodowo-
fantastyczny.

Jeden z najbardziej znanych utworów tamtych czasów powstało w UK, a ich autorami byli:
 Daniel Defoe ( Przypadki Robinsona Crusoe )
 Jonathan Swift ( Podróże Guliwera )

Popularność zyskały również gatunki typowo moralizatorskie np. satyry i bajki

W drugiej połowie XVIII w. popularny stał się sentymentalizm. Skupiał się on na ukazywaniu
ludzkiej uczciwości oraz zachwalał powrót człowieka do natury i nawiązywanie przez niego silnej
więzi z naturą. Dzięki udoskonalaniu i upowszechnieniu drukarek coraz więcej osób potrafiło
czytać i pisać, co zwiększyła nakład prasy drukowanej. Gazety pełniły funkcje informacyjną i
opiniotwórczą, dzięki temu łatwo było propagować idee oświeceniowe.
Jednym z takich dzienników był „The Spectator” . Oprócz tego powstały również dzienniki
takie jak „The Times”, który ukazuje się do dziś.
Również ważnym aspektem oświeceniowym były salony kulturalne, w których mieszczanie
lub arystokracja dyskutowała o najnowszych dziełach literackich, słuchano koncertów bądź
odczytów naukowych. Tego rodzaju zajęcie prowadziły również kobiety m.in. Marie Geoffrin w
Paryżu. Do rozpowszechnienia się myśli oświeceniowej przyłożyła się również loża masońska.

VI. LITERATURA POLITYCZNA

Upowszechnienie gazet, czasopism oraz salonów kulturalnych przyczyniło się do rozwoju
piśmiennictwa politycznego. Filozof John Locke u schyłku XVII w. zaproponował hasło praw
naturalnych, czyli praw jednostki do życia, wolności i własność, które nie mogą być ograniczane
przez żadną władzę. Towarzysząca jej koncepcja umowy społecznej zakładała że świecka władza
zwierzchnia jest wynikiem układu między rządzącymi a społeczeństwem.
Z tego powodu obywatele będący podporządkowani władcy mają prawo oczekiwać ochrony
i sprawnej organizacji życia społecznego. Jednocześnie mogą także zerwać pakt, jeżeli rządzący
przekracza swoje uprawnienia. Z tego względu kierując się tymi założeniami, zaczęto domagać się
zlikwidowania przywilejów stanowych i odejścia od struktur społeczeństwa na rzecz równości
wobec prawa i państwa obywatelskiej.
Wskazywano na wprowadzenie absolutyzmu oświeceniowego, a nawet całkowitej likwidacji
monarchii i ustanowienie republiki.
 Praktyczne konsekwencje idei umowy oświeceniowej społecznej rozwinął w swoich
dziełach francuski myśliciel Karol Monteskiusz . Zaproponował on trójpodział władzy:
 Władza ustawodawcza - ( parlamenty ) – miały zajmować się uchwalaniem prawa
 Władzę wykonawczą ( monarcha z rządem ) – miała wprowadzić prawo w życie i
sprawować samodzielne rządy
 Władza sądownicza (sądy ) – miałby dbać o egzekwowanie prawa i wymierzanie kar za
łamanie ich
Taki podział kompetencji miał zapewnić wzajemną kontrolę, zapobiegać tyranii i najlepiej
zabezpieczyć prawa poddanych.

VII. IDEA ABSOLUTYZMU OŚWIECENIOWEGO

Oświeceniowe hasła umowy społecznej i prawa naturalne pozostawały w sprzeczności z
formą rządów która dominowała w Europie na początku XVIII w. Dlatego powstała koncepcja
absolutyzmu oświeconego. Zakładała ona posadzenie na tronie władcy oświeceniowego, który jest
wykształcony, sprawuje silną władzę oraz mądre rządy. Pod wpływem tych idei XVIII-wieczni
monarchowie zaczęli wdrażać reformy ustroju, gospodarki , administracji i sądownictwa.

Człowiek w przestworzach
Pierwszą konstrukcję zdolną do lotu stworzyli francuscy wynalazcy i bracia Jacques i
Joseph Montgolfier. Przygotowany przez nich balon w 1783 r. wypełniony ciepłym powietrzem
uniósł się na wysokość 1,5 km. Pierwsze próby miały charakter bezzałogowy, później
przeprowadzono lot z zwierzętami na pokładzie, które wzbiły się na odległość 500m. Ich sukces
pozwolił na udział człowieka w locie. Jednak ze względów bezpieczeństwa nie przekraczano
odległości 30m od ziemi

VIII. SZTUKA OŚWIECENIOWA

W pierwszej połowie XVIII w, wpływa na ówczesną sztukę miał barok i rokok. Jednak
odkrycia archeologiczne w Herkulanum i Pompejach otworzyły szerszy horyzont. Zaczęto
fascynować się sztuką starożytną.
Wkrótce barok zaczęto krytykować, z uwagi na ich brak zastosowania w promowaniu
określonych postaw i wartości. Zaczęto zatem naśladować wzorce architektury starożytnej. Z kolei
w sztukach plastycznych chętnie sięgano po tematy z historii starożytnej Grecji i Rzymu. W sztuce
oświeceniowej sławiono cnoty obywatelskie m.in. honor, patriotyzm, niezłomność, wierność
zasadom i przysięgom. Rzeźbiarze naśladowali idealne proporcje i pozy posągów antycznych.
Rozwiną się również teatr i stał się miejscem dla wszystkich osób które chciały wykupić
bilet ( a nie tylko zamożni i królowie jak wcześniej ) Najsłynniejsze postacie sztuki to:
 Francuz Jacques-Louis David ( malarz )
 Wolfgang Amadeusz Mozart ( kompozytor )
 Joseph Haydn ( kompozytor )
Dominujący styl w sztuce oświecenia był klasycyzm – czyli powielanie, rozwijanie rozwiązań z
czasów antyku oraz korzystanie z niektórych motywów i tematów mitologii.
 III. POWSTANIE STANÓW ZJEDNOCZONYCH
I. KOLONIE BRYTYJSKIE W NOWYM ŚWIECIE
W XVII w. Wielka Brytania posiadała 13 kolonii, które sąsiadowały m.in. Z Francuskimi i
hiszpańskimi posiadłościami oraz z terenami plemion. Ich kolonie zamieszkiwali głównie Anglicy,
Irlandczycy, Szkoci i Niemcy. Na północy dominowały mniejsze gospodarstwa farmerów, a na
południu plantacje bawełny oraz tytoniu.
Poszczególnymi koloniami zarządzali gubernatorzy minowani przez monarchę.
Gospodarka kolonii opierała się na kontaktach handlowych z metropolią. Produkowane towary (
Tytoń, bawełna ) i surowce wywożono na wyspy Brytyjskie, a do kolonii sprowadzano inne zasoby
( głównie Herbatę, papier, towary włókiennicze )

II. KONFLIKT Z WŁADZAMI BRYTYJSKIMI

UK było obciążone dużymi kosztami po wojnie z Francją w latach 1756-1763. Przejęli oni
tereny które były wcześniej kolonią Francuska ( tereny Kanady ) co wiązało się z zwiększeniem
kosztów sił wojskowych do ochrony tych terenów przed Indianami. Spowodowało to nakładanie
na kolonie coraz większych podatków i ograniczano możliwość produkcji w koloniach, aby
zmusić ich do kupna droższych i obłożonych dodatkowymi opłatami towarów z europejskiej
metropolii.
O ile zwiększenie obciążeń finansowych podczas wojny z Francją nie budziło wielkiego
sprzeciwu, tak po wojnie dalsze podnoszenie opłat spotkało się z ostrym protestem kolonistów.
Największe ubożenie wywołała ustawa stemplowa z 1765 r. ( która wprowadzało opłatę od
wystawienia dokumentów ). Niezadowolenie mieszkańców kolonii doprowadziło do zniesienia
opłaty, jednak w 1767 r. zwiększono cło na towar importowany, a protesty krwawo stłumiono.

Mieszkańcy kolonii mieli tego dość, dlatego zdecydowali się na zatopienie całego ładunku
herbaty w porcie w Bostonie - „Bostońskie picie Herbaty”. Wywołało to represje ze strony UK dla
całej kolonii Massachusetts m.in.
 Zamknięcie portu w Bostonie
 Zawieszenie działalności lokalnego samorządu
 Nałożono obowiązek zapewnienia kwater 10 tys. żołnierzy
Narastający konflikt z metropolią i groźba otwartej wojny skłoniła kolonistów do ściślejszego
współdziałania. W 1774 r. w Filadelfii odbył się zjazd przedstawicieli 12 kolonii brytyjskich,
określany mianem I Kongresu Kontynentalnego. Jego uczestnicy zdecydowali się:
 Zadecydowanie o powołaniu milicji, czyli oddziałów samoobrony
 Potępili represyjne ustawy UK
 Uchwalili deklaracje wierności wobec króla Jerzego III
 Zobowiązali się pokryć koszta związane z wydarzeniami w Bostonie
Masakra bostońska – Doszło do niej 5 maja 1770 r. pogorszyła i tak złe relacje pomiędzy
władzami brytyjskimi a mieszkańcami kolonii Amerykańskich. Żołnierze podczas protestu
przeciwko nowym podatkom zastrzelili 5 demonstrantów a kilku zostało rannych.

Bostońskie picie herbaty – Dzięki ustawie o herbacie Kompania Wschodnio-indyjska uzyskała

monopol nad handlem herbatą. Zostało to uznane za zagrożenie dla wolności gospodarki kolonii i
zaowocowało w 1773 r. zatopieniem dostawy herbaty do portu w Bostonie
III. WOJNA O NIEPODLEGŁOŚĆ
Do pierwszego starcia pomiędzy siłami kolonistów i brytyjską armią doszło w 1775 r. pod
Lexington. Niedługo później w Filadelfii rozpoczęły się obrady II Kongresu Kontynentalnego.
Jedną z pierwszych decyzji było przekształcenie milicji w regularną armię, którą dowodził
Jerzy Waszyngton.
To jednak nie pomogło wojskom, brakowało im broni, mundurów, i jedzenia. Oddziały
zbierały się i rozchodziły w zależności od pory roku i sytuacji na froncie. Mimo to dochodziło do
kolejnych krwawych starć z wojskami metropolii.
Ostatecznie 4 lipca 1776 r. Kongres uchwalił Deklarację niepodległości, w której zerwano
dotychczasową zależność od UK
Na miejscach dawnych kolonii powstały niezależne stany, które w przyszłości miały
utworzyć państwo federacyjne o nazwie Stany Zjednoczone Ameryki. Ogłoszenie niepodległości
jednak nie przyniosło końca walk, a Brytyjczycy latem 1776 r. przerzucali do Ameryki liczne
oddziały, które zapewniły im przewagę nad siłami Waszyngtona.
Sytuacja odwróciła się dopiero po zwycięstwie w bitwie pod Saratogą w 1777r. W
kolejnych latach pomoc Amerykanom udzieliła Francja wysyłając korpus swoich wojsk, także
Hiszpania i Holandia opowiedziały się po stronie kolonistów. Rosnąca liczba przeciwników
stanowiła dla Brytyjczyków coraz większe wyzwanie.
Ostatecznie o losach wojny przesądziło zwycięstwo pod Yorktown w 1781 r. gdzie wygrali
koloniści. W 1783 r. podpisano pokój w Wersalu na mocy którego UK uznało niepodległość
Stanów Zjednoczonych Ameryki

IV. KONSTYTUCJA STANÓW ZJEDNOCZONYCH

Nowo powstała republika był początkowo luźną federacją stanów, każdy stan miał własne prawa i
organy władzy. Jednak współpraca poszczególnych stanów ze sobą nie była łatwa i potrafiła
prowadzić do konfliktów. Ostatecznie udało się podpisać konstytucję Stanów Zjednoczonych 17
września 1787 r. , wprowadzała ona monteskiuszowski trójpodział władzy:

A) Władzę ustawodawczą - Kongres złożony z Senatu ( po dwóch z każdego stanu i

Izby Reprezentantów ( z proporcjonalną liczbą kongresmenów do ludności danego stanu ) )
Prawo wyborcze uzależniano zasadniczo od cenzusu majątkowego, czyli od zamożności , a nie
pochodzenia społecznego ( czyli jeśli byłeś bogaty możesz głosować )
B) Władzę wykonawczą - Sprawował Prezydent wybierany co 4 lata. Do jego obowiązków
należało:
 Prawo powoływania i odwoływania ministrów, mianowania oficerów i sędziów Sądu
Najwyższego
 Prawo weta wobec ustaw Kongresu
 Zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi
Zgodnie z oświeceniowymi ideami Prezydent mógł być odsunięty od władzy ( przez Kongres )
Z czasem doszło do podziałów w Kongresie na:
 Federalistów ( od XIX w. republikanie ) - domagali się dużych kompetencji dla urzędów
federalnych i równouprawnienia Afroamerykanów
 Antyfederalistów ( demokraci ) - popierali większą samodzielność stanów i sprzeciwiali się
zniesieniu niewolnictwa
C) Władzę sądowniczą - której zadaniem było m.in. rozstrzyganie sporów między stanami oraz
interpretacja konstytucji
 Powstałe państwo stało się federacją stanów, które zachowały dużą autonomią i władzę
wykonawczą. Jednakże za politykę zagraniczną, funkcjonowanie armii i finansów odpowiadał
odtąd wspólny rząd federalny ( centralny ).
Pierwszym prezydentem Stanów Zjednoczonych został wybrany w 1787 r. i został nim
Jerzy Waszyngton, za jego rządów wprowadzono 10 poprawek do konstytucji, określanych
mianem Karty Praw . Gwarantowało one podstawowe swobody obywatelskie, w tym wolność
wyznania, sumienia, zgromadzeń, słowa i druku, prawo do sprawiedliwego procesu,
nienaruszalność własności prywatnej jak i również prawo do noszenia broni

V. POLACY W WALCE O NIEPODLEGŁOŚĆ STANÓW

ZJEDNOCZONYCH
W toczonych walkach wzięli również udział Polacy i Amerykanie
polskiego pochodzenia ( około sto kilkadziesiąt osób ). Szczególną
rolę odegrali Tadeusz Kościuszko i Kazimierz Pułaski.
Kościuszko szczególnie zasłużył się w bitwie pod Saratogą, dzięki jego rozpoznaniu terenu
przyczynił się znacznie do zwycięstwa Amerykanów.
Z kolei Pułaski zaangażował się w tworzenie oddziałów amerykańskiej kawalerii. Dowodził

Legionem Pułaskiego, niestety zginął pod Savannah 11.10.1779

 IV. REWOLUCJA FRANCUSKA
I. PRZYCZYNY REWOLUCJI FRANCUSKIEJ
Rewolucja Francuska miała swoje korzenie głównie w nierównościach społecznych,
politycznych i ekonomicznych. Francja była podzielona na trzy stany społeczne: duchowieństwo,
szlachta i trzeci stan obejmujący mieszczan i chłopów. Stan trzeci, choć stanowił większość
społeczeństwa, był obciążony wysokimi podatkami, nie miał praw politycznych i cierpiał na
biedę.
II. PRZEBIEG REWOLUCJI FRANCUSKIEJ
Rewolucja rozpoczęła się w 1789 roku, kiedy to zwołano Stany Generalne, co było
odpowiedzią na kryzys finansowy. Stan trzeci, domagając się równości i większych praw, ogłosił
się Zgromadzeniem Narodowym. Następnie doszło do szturmu na Bastylię w Paryżu, co uznaje
się za symboliczne wydarzenie rozpoczynające rewolucję.
III. POSTANOWIENIA FRANCUSKIEJ KONSTYTUCJI Z 1791 R.
W 1791 roku uchwalono francuską konstytucję, która przekształciła Francję w monarchię
konstytucyjną. Konstytucja ograniczała władzę monarchy, wprowadzała trójpodział władzy i
gwarantowała pewne prawa obywatelskie, choć wyłącznie dla zamożniejszych warstw
społeczeństwa.
Postać Historyczna - Ludwik XVI
Ludwik XVI, panujący w czasie rewolucji, był królem Francji z dynastii Burbonów. Jego
panowanie przypadło na czas kryzysu gospodarczego i politycznego, który wybuchł w trakcie
rewolucji. Ludwik XVI próbował zaradzić kryzysowi, m.in. zwołując Stany Generalne, ale jego
próby reform skończyły się niepowodzeniem. Ostatecznie został obalony, skazany na śmierć i
zgilotynowany.
IV. SPOŁECZEŃSTWO FRANCUSKIE W OKRESIE MONARCHII
Społeczeństwo francuskie podczas monarchii było podzielone na trzy stany społeczne:
duchowieństwo (stan pierwszy), szlachtę (stan drugi) i trzeci stan, obejmujący mieszczan i
chłopów. Stan trzeci ponosił największe obciążenia finansowe, mimo że stanowili większość
społeczeństwa.
V. ZGROMADZENIE KONSTYTUCYJNE (1789-1791)
Podzielone na trzy grupy polityczne:
 Monarchistów – którzy chcieli zachować monarchię z ograniczoną władzą króla
 Konstytucjonalistów – dążących do ustanowienia konstytucyjnej monarchii
 Republikanów – którzy opowiadali się za zniesieniem monarchii na rzecz republiki.
Zgromadzenie Konstytucyjne zajmowało się tworzeniem nowej konstytucji dla Francji,
ograniczając władzę króla i nadając większe uprawnienia zgromadzeniu narodowemu.
Podział Konstytuanty:
 Lewica (Jakobini i kordelierzy) – król musi mieć tylko funkcje reprezentacyjną, prawo
wyborcze dla wszystkich, zniesienie monarchii i wprowadzenie republiki
 Środek (Konstytucjonaliści) – przeciw praw wyborczych dla wszystkich
 Prawica (Arystokracja i duchowieństwo) – równość dla wszystkich (zgodzeni z Lewicą),
zachowanie silnej władzy króla, pozostawienie przywilejów dla szlachty i klerów

VI. ZMIANY W MODZIE PODCZAS REWOLUCJI

Podczas rewolucji Francuskiej zaszły także zmiany w modzie. Ludzie zaczęli nosić proste i
długie spodnie, a popularne stały się trójkolorowe kokardy symbolizujące poparcie dla
rewolucji. Moda była także wyrazem zmian społecznych i politycznych, jakie miały miejsce w tym
czasie.

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela:

Jednym z kluczowych dokumentów tego okresu była Deklaracja Praw Człowieka i
Obywatela, uchwalona w 1789 roku. Zawierała ona fundamentalne prawa obywatelskie, takie jak
wolność słowa, prawo do sprawiedliwego procesu oraz zasady suwerenności narodu.

VII. ZAKOŃCZENIE KONSTYTUANTA

Działalność Konstytuanty zakończyła się uchwaleniem konstytucji i podpisaniem
dokumentu przez Ludwika XVI we wrześniu 1791 roku. Mimo że konstytucja przyniosła pewne
zmiany, nie spełniła wszystkich oczekiwań społeczeństwa, szczególnie tych z niższych warstw
społecznych, które wciąż pragnęły dalszych reform.

VIII. WYDARZENIA KLUCZOWE

 5 maja 1789 roku – Otwarcie Stanów Generalnych, co było odpowiedzią na kryzys
finansowy. Stan Trzeci domagał się reformy systemu politycznego i ekonomicznego, aby
mieć większy udział w władzy i poprawić swoje warunki materialne.
 14 lipca 1789 roku – Szturm na Bastylię, symbol władzy absolutnej, przez mieszkańców
Paryża, co uznaje się za symboliczny początek Rewolucji Francuskiej.
 Sierpień 1789 roku – Zniesienie systemu feudalnego, poddania chłopów oraz przywilejów
podatkowych szlachty.
 Koniec sierpnia 1789 roku – Uchwalenie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela, która
wyznaczała ramy dla dalszych reform, opierając się na zasadach równości, wolności i
suwerenności narodu.
 Wrzesień 1791 – Podpisanie konstytucji, która ustanowiła monarchię konstytucyjną i
ograniczyła władzę króla, wprowadzając trójpodział władzy.

V. REPUBLUKA FRANCUSKA

I. WOJNA Z AUSTRIĄ I PRUSAMI

Gwałtowne przemiany zachodzące we Francji budziły duży odzew wśród mieszkańców
innych państw europejskich. Docierały do nich nie tylko rewolucyjne druki, gazety i odezwy, lecz
także opowieści uciekających z ojczyzny arystokratów i duchownych. Hasła wolności, równości i
braterstwa przyjmowano zatem - w zależności od pozycji społecznej - z entuzjazmem lub z
przerażeniem.
Na dworach Hiszpanii, Austrii i Prus obawiano się o bezpieczeństwo Ludwika XVI i
Marii Antoniny. Jednocześnie planowano działania, które ograniczyłyby ryzyko
rozpowszechnienia się idei rewolucyjnych poza granice państwa francuskiego. Już w sierpniu 1791
r. władcy Austrii i Prus oświadczyli, że będą dążyli do „przywrócenia porządku" w ogarniętym
rewolucją królestwie.

II. KONWENT NARODOWY

W okresie rewolucji francuskiej, u schyłku lat 80. XVIII wieku, Francja stała w obliczu
narastającego niepokoju społecznego oraz zagrożenia ze strony koalicji monarchistycznych.
Gwałtowne zmiany polityczne i społeczne, takie jak ogłoszenie Deklaracji Praw Człowieka i
Obywatela oraz upadek monarchii, skłoniły Francję do przejścia na republikański ustrój.
W wyniku zmian politycznych i niezadowolenia społecznego, w 1792 roku, utworzono
Konwent Narodowy, który zastąpił Zgromadzenie Prawodawcze. Konwent Narodowy był
organem władzy ustawodawczej i składał się z deputowanych podzielonych na trzy główne frakcje:
górników (zwanych również "góralami"), Żyrondystów i Jakobinów.

Konwent Narodowy, jako organ reprezentujący różne stronnictwa polityczne, zmierzał do

rozwiązania kryzysu politycznego i społecznego, który ogarnął Francję.
Górale, czyli frakcja skupiająca przede wszystkim jakobinów i kordelierów, dążyli do
ustanowienia republiki i centralizacji władzy państwowej.
Żyrondyści, natomiast, reprezentowali interesy bogatych mieszczan i opowiadali się za
zachowaniem prywatnej własności oraz decentralizacją władzy.
Ostatecznie, we wrześniu 1792 roku, Konwent Narodowy zniósł monarchię i ogłosił Francję
republiką. Jednakże, rozłam wewnątrz konwentu oraz działania różnych frakcji, w tym przede
wszystkim jakobinów, prowadziły do dalszych wstrząsów politycznych, które doprowadziły do
rządów dyrektoriatu. Konwent Narodowy był więc sceną zaciętych walk politycznych i prób
ustalenia nowego porządku w Republice Francuskiej.

Górale – umiarkowani radykałowie z prowincji.(jakobini)

Bagno – konserwatyści (bronili tego, kto wygrywa)
Żyrondyści – umiarkowani radykałowie z miast i burżuazji .

III. UPADEK MONARCHII

Dotkliwe porażki na froncie pogorszyły sytuację w stolicy. Paryski lud uznał, że
odpowiedzialność za klęski spoczywa na kontrrewolucjonistach, czyli przeciwnikach rewolucji,
do których zaliczano króla i jego zwolenników oraz arystokrację. Rosnąca niechęć do monarchii,
również oskarżanej o zdradę Francji, wykorzystali jakobini, którzy do walki o władzę skierowali
oddziały utworzone przez ochotników z prowincji i sankiulotów. 10 sierpnia 1792 r. ich siły
przeprowadziły udany atak na siedzibę Ludwika XVI i aresztowały króla.
IV. DYKTATURA JAKOBINÓW
Sukcesy wojsk koalicji antyfrancuskiej i niestabilna sytuacja wewnętrzna skłoniły do
podjęcia dalszych radykalnych działań. W kwietniu 1793 r. utworzono Komitet Ocalenia
Publicznego, który pełnił funkcje rządu, ale faktycznie zdominował Konwent Narodowy i
przejął w zasadzie pełnię władzy. W kolejnych miesiącach władze we Francji sprawowali
niepodzielnie jakobini.
V. KONWENT NARODOWY
Po uchwaleniu konstytucji w 1791 r. zadanie Konstytuanty zostało zrealizowane. Odbyły się
wybory, a nowy parlament nazwano Konwentem Narodowym. Wybrani do niego deputowani byli
podzieleni pod względem głoszonych przez siebie poglądów.
VI. PRZEWRÓT TERMIDORIAŃSKI I DYREKTORIAT
W lipcu 1794 roku doszło do przewrotu termidoriańskiego, który obalił jakobińską
dyktaturę. Jakobini, w tym Maximilien Robespierre, zostali zgilotynowani, a władzę przejęła
burżuazja. Nastąpiło stopniowe odejście od terroru, a w 1795 roku uchwalono nową konstytucję,
która przekształciła Francję w republikę, jednak tylko zamożnym obywatelom przysługiwały
pełne prawa wyborcze.
VII. ZNACZENIE REWOLUCJI
Rewolucja francuska przyniosła ogromne zmiany społeczne i polityczne we Francji,
likwidując system feudalny, ustanawiając republikę i nadając obywatelom nowe prawa.
Inspirując się hasłami wolności, równości i braterstwa, rewolucja stała się także inspiracją dla
innych narodów europejskich, chociaż przyniosła także wiele cierpień i zniszczeń.

VIII. WYDARZENIA KLUCZOWE:

 Wypowiedzenie wojny Austrii przez Francję w 1792 roku.
 Atak na siedzibę Ludwika XVI przez jakobinów w sierpniu 1792 roku
 Rozwiązanie Zgromadzenia Prawodawczego i ogłoszenie republiki we Francji we
wrześniu 1792 roku.
 Wydarzenia terroru jakobinów, w tym egzekucja Ludwika XVI i Marie Antoinette, oraz
działalność Trybunału Rewolucyjnego.
 Utworzenie Komitetu Ocalenia Publicznego i przejęcie władzy przez jakobinów.
 Egzekucja Robespierre'a i jego zwolenników, co zakończyło okres rządów jakobinów w
lipcu 1794 roku.
 Wprowadzenie w 1795 roku konstytucji roku III, ustanawiającej dyrektoriat jako formę
rządów.
 Likwidacja kościoła katolickiego i próby dechrystianizacji Francji.
 Walka Francji z koalicją antyfrancuską oraz kolejne sukcesy militarno-polityczne w
Europie.
 Inspiracja rewolucji francuskiej dla innych krajów europejskich, ale także spory,
konflikty wewnętrzne i straty wynikające z rewolucji.

VI. OD KONSULATU DO CESARSTWA

I. RZĄD DYREKTORIATU
1795 – francuski parlament przyjął trzecią konstytucję od wybuchu rewolucji. Na jej podstawie
władzę wykonawczą przejął dyrektoriat:
 Składał się z 5 dyrektorów
 Kierowali administracją, wojskiem, policją i polityką zagraniczną

1795 – powstanie rojalistów w Paryżu – stłumione przez 26 letniego gen. Napoleona

Bonapartego.

II. KONIEC I KOALICJI ANTYFRANCUSKIEJ

1795 – z wojny z Francją wycofują się Prusy i Hiszpania (Wielka Brytania nadal walczy; w
Niemczech i Włoszech Francuzi walczyli z siłami austriackimi)

1796 – dyrektoriat powierzył Napoleonowi dowództwo nad wojskami w Italii

Seria zwycięstw Napoleona zmusiła Austrię do prośby o zawieszenie broni.

1797 – traktat pokojowy w Campo Formio (koniec zmagań Francji z I koalicją antyfrancuską).
Postanowienia:
- Wpływy Francji objęły znaczną część Włoch. Tworzono na nich republiki siostrzane (zależne od
Francji państwa o ustroju podobnym do francuskiego)

Sukcesy Napoleona umocniły jego pozycję oraz zwiększyły oddanie swoich żołnierzy.

Napoleon Bonaparte – wybitny dowódca i strateg, I konsul Republiki Francuskiej, cesarz Francji,
król Włoch.
III. PRZEJĘCIE WŁADZY PRZEZ NAPOLEONA
Po zawarciu pokoju z Austrią jedynym wrogiem pozostała Wielka Brytania. Napoleon
przygotował plan objęcia Egiptu, co miało zagrozić panowaniu WB w ważnej kolonii –
Indiach. Pomysł zyskał akceptację dyrektoriatu – dyrektorzy obawiali się wzrostu znaczenia
Napoleona i chcieli się go pozbyć z kraju.

1798 [Wiosna] – 40 tys. armia francuska wyruszyła na Bliski Wschód. Po wylądowaniu w

Aleksandrii [lipiec] Francuzi pokonali armię egipską w bitwie pod piramidami.
Niedługo po tym flota brytyjska zniszczyła francuskie okręty niemal pozbawiając Francji
zaopatrzenia i posiłków.
1799 – Powrót Napoleona do Francji (z powodu niepokojących informacji o sytuacji w kraju).
- Powstanie II koalicji antyfrancuskiej [Wielka Brytania, Austria, Rosja, Turcja, Neapol,
Sardynia]
Siły II koalicji odnosiły sporo sukcesów odbierając część terenów francuskich na Italii.
Także we Francji w społeczeństwie rosło niezadowolenie z rządów przekupnego i skłóconego
dyrektoriatu. Rosło przekonanie o konieczności zmian w zarządzaniu państwem przy zachowaniu
zdobyczy rewolucji.

Napoleon po powrocie cieszył się dużą popularnością wśród Francuzów i zaufaniem

dotychczasowych władz.
9 listopad 1799 [18 brumaire’a wg. kalendarza rewolucyjnego] Napoleon otrzymał dowództwo
nad siłami wojskowymi w Paryżu. Dyrektoriat został rozwiązany po rezygnacji 3 członków.
Następnego dnia obrady niższej izby parlamentarnej (Rada Pięciuset) zostały rozpędzone przez
wojska Napoleona. W ten sposób Napoleon przeprowadził zamach stanu prawie bez ofiar –
symboliczny koniec Wielkiej Rewolucji Francuskiej.
Na mocy przejętej pod koniec roku tzw. konstytucji roku VIII rządy we Francji objął 3
osobowy konsulat. Napoleon, jako I konsul:
 Dysponował pełnią władzy wykonawczej
 Posiadał wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej (jedyny mógł zgłaszać projekty
ustaw)
 Miał wpływ na sądownictwo (mianował sędziów; oficjalnie niezależni).
Pozostali konsulowie dysponowali tylko głosem doradczym – nie mogli wpływać na decyzje
Napoleona.
1799 – Rozpoczęcie okresu samodzielnych dyktatorskich rządów Napoleona.

IV. REFORMY NAPOLEONA

Napoleon, wiedząc o problemach wewnętrznych, aby zjednać grupy społeczne:
 Ogłosił amnestię – powracający arystokraci nie dostaną zwrotu majątku, ale uzyskają
prawo pełnienia funkcji publicznych
 1801 – zawarto konkordat (traktat z papiestwem) – koniec okres walk Francji z kościołem
katolickim
 Przywrócono swobodę kultu we Francji (katolicyzm nie był religią państwową)
 Ziemie zarekwirowane w czasie rewolucji pozostawiono w rękach ich nowych
posiadaczy (zgodne z oczekiwaniami bogatego mieszczaństwa)
Napoleon stworzył państwo policyjne, aby zapobiec zagrożeniu z powodu powracających
przeciwników politycznych. Aparat kontroli społecznej polegał na cenzurze (prasa codzienna i
prywatna korespondencja), tajnych agentach i działaniach policji. Rozbudowa służb przyczyniła
się też do ograniczenia korupcji. Literatura i sztuka stały się narzędziem propagandy.
 Reformy Napoleona mające na celu usprawnienie funkcjonowania kraju, gospodarki i
wzmocnienie pozycji kraju:
 Podział administracyjny Francji
 Urzędnicy stojący na czele departamentów, powiatów i gmin byli mianowani przez I
konsula (Napoleona)
 Utworzono Bank Francji – miał prawo do emitowania pieniędzy papierowych
 Wprowadzono roboty publiczne (na rzecz państwa) – ograniczono bezrobocie
 Rozwój fabryk i manufaktur dzięki zamówieniom rządowym powiązanymi z wojnami
Napoleona
Te działania zahamowały inflację i poprawiły sytuację gospodarczą. Podjęto reformy systemu
edukacji – powstały bezpłatne szkoły podstawowe i licea.

1804 – Ustanowienie kodeksu cywilnego (Kodeks Napoleona):

 Potwierdzał wywalczone przez rewolucję prawa jednostki: równość wobec prawa, wolność
osobista, nienaruszalność własności prywatnej
 Wprowadzał śluby cywilne i rozwody
 Zapewniał swobodę działalności gospodarczej
 Regulował kwestie związane z prawem rodzinnym i małżeńskim
Kodeks Napoleona stał się podstawą dla kolejnych regulacji. Sam kodeks po nowelizacjach
obowiązuje do dziś we Francji.

Mapa strona 223 – podboje Francji 1794-1805

V. NAPOLEON CESARZEM FRANCUZÓW

W celu wzmocnienia swej władzy, Napoleon odwołał się do narodu poprzez referenda
(plebiscyty; tylko mężczyźni mogli brać udział):
 1802 – większość za uczynieniem Napoleona dożywotnim I konsulem z prawem wyboru
następcy
 1804 – większość za koronacją Napoleona na cesarza
2 grudnia 1804 – Ceremonia koronacji. Zmieniono tytularz – „cesarz Francuzów” zamiast „cesarz
Francji” -> podkreślało to, że cesarz panuje nad mieszkańcami z wyboru, a nie jak poprzedni
królowe posiadający władzę nad krajem.
Francja ponownie stała się monarchią. Pod kontrolą Napoleona znalazły się zależny od
państwa Kościół, cenzura, szkolnictwo, policja i najpotężniejsza w Europie armia.

VI. WOJNA Z III KOALICJĄ

Rywalizacja Francja-Wielka Brytania zyskała na sile po koronacji Napoleona. Cesarz
rozpoczął przygotowania do inwazji wysp brytyjskich. Brytyjczycy, znając siłę lądową wojsk
Napoleona, próbowali przekonać do walki inne kraje.

9 sierpnia 1805 – III koalicja antyfrancuska [Wielka Brytania, Rosja, Austria, Szwecja,
Królestwo Neapolu]. Francję poparły Hiszpania i część państw niemieckich (liczących na
uniezależnienie się od Habsburgów).
Napoleon zdawał sobie sprawę z siły Brytyjczyków na morzu – zawarł sojusz z Hiszpanią.
Mimo to ich flota została zniszczona przez Brytyjczyków w 1805 w bitwie pod Trafalgarem.
Napoleon porzucił plan inwazji, Hiszpania straciła status mocarstwa a WB umocnili swoją
dominację na morzach.

1805 – bitwa pod Ulm (Napoleon pokonał wojska austriackie).

1805 – bitwa pod Austerlitz („bitwa trzech cesarzy”). Przeciwko cesarzowi Napoleonowi stanęły
wojska austriackie Franciszka II i rosyjskie Aleksandra I. Pomimo przewagi, siły koalicji zostały
rozbite -> władca Austrii rozpoczął negocjacje pokojowe.

26 grudnia 1805 – traktat francusko-austriacki w Preszburgu (Bratysława):

 Święte Cesarstwo Rzymskie przestało istnieć, a Franciszek II utracił tytuł cesarza
rzymskiego (pozostał cesarzem Austrii nadal)
 Austria straciła Wenecję, Istrię i Dalmację
 Straty terytorialne także u Prus (mimo, że były formalnie neutralne)
 Utworzono Związek Reński (pod protektoratem Napoleona) – wchodziło w skład 16
państw niemieckich.

VII. SZCZYT POTĘGI I UPADEK NAPOLEONA

I. WOJNA Z IV KOALICJĄ
Pomimo zwycięstwa Napoleona pod Austerlitz i pokój zawarty z Austrią nie rozwiązały
napięć w Europie. UK nadal szukało sojuszników do wojny z Francją, a Prusy i Rosja były
zaniepokojone wzrostem znaczenia Napoleona.

1806 – Powstanie IV koalicji antyfrancuskiej [UK, Prusy, Szwecja, Rosja], a w październiku

rozpoczęła się wojna.

14 październik 1806 – bitwa pod Jeną i Auerstedt – wojska pruskie, pomimo, że były oceniane
jako nowoczesne i niezwyciężone, zostały rozbite przez Napoleona. Niedługo po tym wkroczył do
Berlina, gdzie wspomniał o odbudowie państwa Polskiego. W tym czasie Francuzi dotarli do
Wielkopolski, a Polacy zauważyli szansę na odzyskanie niepodległości – rozpoczęli powstanie
przeciw Prusom.

Rozbicie pruskiej armii i przejęcie dawnej Rzeczpospolitej zmusiło do działań cesarza

(Rosji) Aleksandra I – mimo to wojskom nie spieszyło się do starcia wiedząc o potędze Napoleona.
Luty 1807 – bitwa pod Iławą Pruską – działania prowadzone w trudnych warunkach
atmosferycznych pozostały nierozstrzygnięte.
Decydujące się okazało dopiero zwycięstwo w bitwie pod Frydlandem w czerwcu 1807.
Rosjanie, pod wpływem poniesionych strat, podjęli rozmowy – zawarto pokój w Tylży:
A) Rosja:
a. Musiała przystąpić do blokady międzykontynentalnej UK (tylko)
B) Prusy:
a. Musiały zredukować armię do 42 tys. Żołnierzy
b. Musiały oddać połowę terytorium – z ziem pruskich z II i III zaboru stworzono
Księstwo Warszawskie

II. SZCZYT POTĘGI NAPOLEOŃSKIEJ

Po zwyciężeniu IV koalicji Napoleon ruszył na Półwysep Iberyjski, aby zmusić Portugalię
do udziału w blokadzie kontynentalnej. Walki przeniosły się do Hiszpanii. Pierwszy raz armia
francuska zaczęła ponosić porażki.
 Szansę na rewanż zauważyła Austria – zaatakowała Włochy, Związek Reński i Księstwo
Warszawskie. Pomimo to, w lipcu 1809 w bitwie pod Wagram [walczyło 300 tys. żołnierzy],
Napoleon ponownie rozbił austriacką armię. Podpisany pokój w 1809 przewidywał:
 Małe straty terytorialne Austrii
 Wysoka kontrybucja
 Ograniczenie liczebności armii Austrii

Napoleon, szukając sposobu na uniknięcie wojen z cesarzem Franciszkiem I, rozwiódł się z

Józefiną i w 1810 poślubił jego córkę – Marię Ludwikę. W 1811 urodził się upragniony syn
Napoleona z legalnego związku.
Zwycięstwo w 1809 wyznacza szczyt potęgi Napoleona. W państwach uzależnionych od
Francji wprowadzane były francuskie ustroje – znoszono ograniczenia stanowe, ustanawiano nowe
prawa i formy rządów. Jednak wieloletnie wojny i narzucane poglądy przez Napoleona
sprawiały, że coraz mniej przychylnie patrzano na cesarza Francuzów.
III. WIELKA ARMIA NAPOLEONA
IV. PRZYCZYNY WOJNY Z ROSJĄ
Zgodnie z traktatem pokojowym w 1807, Rosja miała brać udział w blokadzie
kontynentalnej i wspierać ją w wojnach, co jednak było dla Rosji bardzo nieopłacalne oraz
przeciwne idei równowagi sił Europy. Uczestniczyła ona w blokadzie jedynie formalnie (łamali jej
zasady). Gdy Austria wypowiedziała Francji wojnę, Rosja nie wywiązała się z zobowiązań. Klęska
Austrii umocniła Księstwo Warszawskie – Rosja obawiała się o utratę ziem polskich.
Napoleon doszedł do wniosku, że pokonanie Rosji jest jedynym sposobem na trwały ład w
Europie. Przygotował on Wielką Armię [600 tys. żołnierzy, najliczniejsza]. Słabością jej było to, że
tylko połowa oddziałów składała się z Francuzów [spora część formacji niemieckich, włoskich i
holenderskich – cesarz nie był pewności o ich lojalności]. 100 tys. żołnierzy to byli Polacy, którzy
byli oddani Napoleonowi – Napoleon nawet określił tę wojnę jako „drugą wojnę polską” –
wymienionym celem wojny były m.in. powiększenie terytorium Księstwa Warszawskiego i
odbudowa Polski.
V. WYPRAWA NA MOSKWĘ
Czerwiec 1812 – Napoleon wkracza do Rosji – chciał doprowadzić do walnej bitwy niszczącej
główne siły przeciwnika, żeby Aleksander I kapitulował i podpisał traktat pokojowy. Dowódcy
rosyjscy starali się unikać starć z Wielką Armią.

Na czele wojsk cara marszałek Michaił Kutuzow wycofywał się w głąb kraju stosując
taktykę spalonej ziemi (wywożenie zapasów i niszczenie zabudowy oraz upraw). Uzależniło to
armię Napoleona od (tylko) zapasów spoza atakowanej Rosji.
Dzięki taktyce Rosjan do pierwszego starcia doszło we wrześniu pod Borodino. Francuzi
wygrali kosztem dużych strat niepozwalających na pełne rozbicie sił wroga. Wielka Armia tydzień
później bez walk zajęła Moskwę – miała zapewnić schronienie i wywrzeć nacisk na Aleksandrze I.
Jednak była ona już ewakuowana i spalona. Napoleon długo czekał na odpowiedź cara Rosji – po
miesiącu zarządził odwrót.
Nadejście zimy zmieniło powrót w katastrofę – mnóstwo żołnierzy z głodu i chorób zmarło.
W listopadzie doszło do bitwy nad Berezyną, gdzie Rosjanie chcieli dobić wojska Francji
(nie udało się). 400 tys. żołnierzy francuskich zmarło w tej wyprawie.

VI. UPADEK NAPOLEONA

Niepowodzenie Napoleona zachęciło wrogów do stworzenia kolejnej koalicji [UK, Rosja,
Prusy, Austria, Szwecja]. Bonaparte przygotował armię 300 tys. pomimo odwracających się od
niego sojuszników.

Październik 1813 – bitwa pod Lipskiem („bitwa narodów”) – poważna klęska Francji. Powody:
 Przewaga liczebna wroga
 Nieprzeszkoleni żołnierze
 Znużenie społeczeństwa Francji ciągłymi wojnami
 Brak wiary po klęsce z Rosją (1812)
Wiosna 1814 – zajęto Paryż, Napoleon zmuszony do abdykacji. Cesarz został osadzony na wyspie
Elbie. Nowym królem Francji ustanowiono Ludwika XVIII – brata straconego monarchy z 1793.
Na mocy pokoju paryskiego w 1814, granice Francji powróciły do stanu z 1792.

VII. „STO DNI” NAPOLEONA

Detronizacja Napoleona dawała nadzieje na koniec wielokrotnych wojen, a nowy król
Ludwik XVIII miał świadomość niemożliwości przywrócenia ustroju sprzed rewolucji, jednak
pomimo to dążył do tego. Działania nowych władz budziły niechęć społeczeństwa:
 Chłopi obawiali się utraty ziem z powodu powracających arystokratów
  Straty po przywróceniu handlu z UK
 Usuwanie z wojska oficerów napoleońskich

Wieści o tym spowodowały, że Napoleon powrócił do Francji. Opanował Paryż i ogłosił się
cesarzem. W międzyczasie, w Wiedniu prowadzono rozmowy o przywrócenie równowagi sił na
kontynencie. Stworzono VII koalicję [prawie wszystkie państwa Europy].
18 czerwiec 1815 – bitwa pod Waterloo w Belgii – Napoleon, pomimo poświęcenia swoich
żołnierzy, odniósł klęskę. Na tron powrócił Ludwik XVIII. Bonaparte został osadzony na Wyspie
św. Heleny.
1812 – śmierć Napoleona. Francja utraciła wiele obszarów, musiała zapłacić ogromne kontrybucje
i miała utrzymać obce wojska na własnym terenie.