Ćwiczenie 3

PASYWNE UKŁADY KOREKCYJNE

Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z charakterystykami częstotliwościowymi prostych

układów pasywnych liniowych. W ćwiczeniu omówiono następujące pojęcia:
 transmitancja częstotliwościowa,
 charakterystyka modułowo-fazowa (wykres Nyquista),
 charakterystyka amplitudowo-logarytmiczna (wykres Bodego).
Właściwości prostych obwodów pasywnych liniowych w stanie ustalonym przy
wymuszeniu sinusoidalnym są przedstawione na przykładzie korektorów RC. W ćwiczeniu
rozpatrywane są układy korekcyjne w postaci czwórników o strukturze trójnikowej.

1. WPROWADZENIE

W analizie liniowych obwodów elektrycznych ważną umiejętnością jest ocena zacho-

wania się ich przy zmianie częstotliwości zasilania. W większości obwodów elektrycznych
lub elektronicznych, które służą do przenoszenia informacji, częstotliwość sygnałów jest
zmienna. Badając pod tym kątem obwody elektryczne w stanie ustalonym, musi być znana
zależność odpowiednich immitancji czy transmitancji w funkcji częstotliwości (pulsacji).
Jeżeli obwód elektryczny liniowy traktujemy jako układ wejście – wyjście (rys. 3.1), przy
wymuszaniu sinusoidalnym o zmiennej pulsacji – f(t), to odpowiedź w stanie ustalonym g(t)
też będzie przebiegiem sinusoidalnym. Jako wymuszenie f(t) może występować źródło
napięcia lub źródło prądu, natomiast jako odpowiedź g(t) – napięcie bądź prąd. Jeżeli
funkcjom f(t), g(t) przyporządkujemy wartości skuteczne zespolone odpowiednio F  j  i
G  j  zgodnie z zależnościami:

  
f t   2 Im F  j e jt  2 Im F  j  e j ( ) e jt , (3.1)

g t   2 ImG  j e   
j t
2 Im G  j  e   e   ,
j ( ) j t
(3.2)

to iloraz funkcji F  j  i G  j  nazywamy częstotliwościową funkcję przejścia lub

transmitancję częstotliwościową:

G  j  G  j  e
j ( )
K j      K j  e j ( ) , (3.3)
F  j  F  j e j  ( )
 36

gdzie: K  j  - moduł transmitancji,

 ( )   ( )   ( ) - przesunięcie fazowe transmitancji (argument transmitancji).

f(t) g(t)
K(j)
F(j) G(j)

Rys. 3.1
W zależności od wymuszenia i odpowiedzi transmitancją może być np.:
U  j 
 impedancja Z  j   , (3.4)
I  j 
I  j 
 admitancja Y  j   , (3.5)
U  j 
U 2  j 
 transmitancja napięciowo-napięciowa K u  j   , (3.6)
U 1  j 

I 2  j 
 transmitancja prądowo-prądowa K  j   . (3.7)
I1  j 
W liniowych obwodach elektrycznych, elektronicznych o parametrach skupionych
ogólnie transmitancja K  j  jest funkcją zespoloną, ma zawsze postać ilorazu dwóch
wielomianów, tzn. jest funkcją wymierną, gdy ponadto transmitancja jest immitancją, to jest
funkcją wymierną rzeczywistą dodatnią (FWRD). Zatem transmitancję można zapisać w
postaci:
N  j 
K  j   , (3.8)
D  j 
gdzie: N  j  - wielomian licznika transmitancji, D j  - wielomian mianownika
transmitancji.
Miejsca zerowe wielomianu N  j  noszą nazwę zer transmitancji i oznacza się je zwykle
kółkiem „  ”, natomiast miejsca zerowe wielomianu mianownika D j  noszą nazwę
biegunów transmitancji i oznacza się je zwykle gwiazdką „*”. Transmitancje obwodów
pasywnych liniowych charakteryzują się pewnymi właściwościami, które przedstawiono na
prostym przykładzie.
Rozważmy obwód przedstawiony na rys. 3.2.
 37

1 i1(t) R L i2(t) 2

u1(t) C
u2(t)

1' 2'

Rys. 3.2
Jeżeli dla tego układu wymuszeniem jest źródło napięcia u1 (t )  f (t ) o przebiegu
sinusoidalnym, a odpowiedzią napięcie na wyjściu u 2 (t )  g (t ) , to

U 2 (j ) 1
K u (j )   . (3.9a)
U1 (j ) I 1   LC  jCR
2
2 0

Rozważmy ten sam układ, ale przy zasilaniu od strony zacisków 2-2’ ze źródła prądu
f (t )  i2 (t ) , przy zwartych zaciskach 1-1’, tzn. gdy g (t )  i1 (t ) (rys. 3.3), wówczas

I1 (j ) 1
K i (j )   . (3.9b)
I 2 (j ) U 1   LC  jCR
2
1 0

1 R L i2(t) 2

i1(t) C i2(t)

1' 2'

Rys. 3.3
Porównując wzory na K u  j  i K i  j  , stwierdzamy, że mają one identyczną postać. Można
pokazać, że dla dowolnie złożonego obwodu z zakreskowanej części transmitancje
U 2 (j ) I (j ) N (j )
K u (j )   K i (j )  1  . (3.10)
U1 (j ) I 2 (j ) D(j )
Należy zwrócić uwagę, że zamiana wymuszenia i odpowiedzi tego samego typu nie
powoduje, że transmitancja będzie odwrotnością poprzedniej, i tak dla rys. 3.2, jeżeli
f (t )  u2 (t ) , a g (t )  u1 (t ) , to

U1 (j )
K u (j )   1. (3.11)
U 2 (j ) I 0
1
 38

Częstotliwościową funkcję przejścia K  j  można przedstawić w postaci:

 algebraicznej
K (j )  ReK (j )  jImK (j ) , (3.12)
 wykładniczej

K  j   K  j  e j ( ) , (3.13)

 trygonometrycznej
K (j )  K (j ) cos ( )  jsin ( )  , (3.14)

gdzie: K  j   ReK  j 2  ImK  j 2 jest modułem funkcji przejścia (moduł

transmitancji),
ImK  j 
 ( )  arctg jest kątem fazowym funkcji przejścia.
ReK  j 
Zarówno K  j  , jak i  ( ) są funkcjami .
Transmitancję K  j  można przedstawić jako krzywą parametryczną (parametr
  (0, ) ) w układzie współrzędnych ReK  j , ImK  j . Takie przedstawienie
transmitancji nosi nazwę charakterystyki modułowo-fazowej lub wykresu Nyquista. Wykres
Nyquista pozwala dla każdej pulsacji   (0, ) określić zarówno moduł, jak i fazę
transmitancji. Przykładowy wykres Nyquista przedstawiono na rys. 3.4.

jIm{K(j)}

 
0 
Re{K(j)}
j








Rys. 3.4

Aby wyznaczyć wykres Nyquista dla układu podanego na rys. 3.5, gdzie:
 39

n
K u  j   K  j  e j ( )  K1  j   K 2  j     K n  j    K i  j  
i 1
n (3.15)
n j   i ( )
  K i  j  e i1 ,
i 1

to dla danej pulsacji ωk należy moduły składowych transmitancji wymnożyć, a ich fazy
dodać, zgodnie z zależnością (3.15). Niedogodność tę można ominąć, korzystając z tzw.
wykresów Bodego, zwanych często charakterystykami logarytmicznymi modułu i fazy.

f(t) g(t) f(t) g(t)

K1(j) K2(j) Kn(j) K(j)
F(j) G(j) F(j) G(j)

Rys. 3.5

Logarytmując stronami zależności (3.15), otrzymuje się

ln K  j   ln K  j   j ( )  L( )  j ( ) , (3.16)

gdzie:
n n n
L( )  ln K  j   ln  K i  j    ln K i  j    Li ( ) , (3.17)
i 1 i 1 i 1
n
 ( )    i ( ) . (3.18)
i 1

Charakterystyka L  nosi nazwę logarytmicznej charakterystyki modułu transmitancji.

Miarą wartości L  jest 1 dB lub 1 Np. Wartość L  jest wyrażona w decybelach, jeżeli

L j   20log K  j  , (3.19)

a w neperach
L j   ln K  j  .

Logarytmiczna charakterystyka modułu L  przyjmuje wartość 1dB, jeśli

1  20log K  j  ,

stąd
1
K  j   10 20 . (3.20)

Natomiast przyjmuje wartość 1 Np, jeżeli

1  ln K  j  ,

K  j   e . (3.21)
 40

Porównując powyższe wzory, można wyprowadzić zależność pomiędzy miarą w dB i w Np

1 Np  8,6859 dB .

2. UKŁADY KOREKCYJNE RC

Układami korekcyjnymi nazywamy obwody, których charakterystyka częstotliwościowa

zmienia się w sposób zamierzony przez konstruktora wraz ze zmianą częstotliwości.
W ramach ćwiczenia są rozpatrywane proste korektory RC o strukturze czwórnikowej o
jednym zacisku wspólnym, mianowicie:
 korektory dolnoprzepustowe RC I i II stopnia (rzędu),
 korektory górnoprzepustowe RC I i II stopnia (rzędu),
 korektory selektywne RC (czwórnik 2T).

2.1. Korektor dolnoprzepustowy RC I stopnia (rzędu)

Czwórnik, spełniający rolę korektora dolnoprzepustowego często również nazywamy

filtrem dolnoprzepustowym lub układem całkującym, przedstawiono na rys. 3.6.

1 i1(t) R 2

u1(t) C
u2(t)

1' 2'

Rys. 3.6
Częstotliwościowa funkcja przejścia przy wymuszeniu napięciem u1 (t ) ma postać:

U 2 (j ) 1 1
K u (j )    e  jarctgRC  K (j ) e j ( ) , (3.22)
U1 (j ) I 1  jRC 1  RC 2
2 0

1
gdzie: K (j )  jest modułem częstotliwościowej funkcji przejścia,
1  RC 2
 ( )  arctgRC jest przesunięciem fazowym.
Można zauważyć, że gdy wymuszeniem będzie prąd i 2 (t ) , a odpowiedzą i1 (t ) , jak to
przedstawiono na rys. 3.7, to częstotliwościowa funkcja przejścia jest opisana wzorem:
I 1  j  1
K i  j    , (3.23)
I 2  j  U 1  jRC
1 0
 41

i1(t) C i2(t)

Rys. 3.7

co oznacza, że częstotliwościowe funkcje przejścia (3.22) i (3.23) są sobie równe.

Zatem, wszystkie charakterystyki opisujące korektor dolnoprzepustowy RC I stopnia zarówno
dla układu z rys. 3.6, jak z rys. 3.7 są takie same (rys. 3.8).

|K(j)| ()
 
1 0


1 4
2

2

0  

Rys. 3.8

W analizie (syntezie) filtrów (korektorów) ważną wielkością jest pulsacja (częstotliwość)

graniczna  0 związana ściśle z pasmem przepuszczania. Najczęściej spotykane określenia

dotyczą częstotliwości granicznej, tzw. 3-decybelowej. Odpowiada to takiej pulsacji

granicznej  0 , dla której moduł transmitancji K  j  jest mniejszy od modułu transmitancji

statycznej (statyczny współczynnik wzmocnienia) 2 -krotnie, czyli maleje o 3 dB.

W rozważnym przypadku
1 1
L( )  3 dB  20log  20log ,
1  RC 2 2

1
stąd 0  .
RC
Do wyznaczenia miejsca geometrycznego charakterystyki amplitudowo-fazowej
(charakterystyki Nyquista) transmitancję (3.22) można przedstawić w postaci:
1 1 RC
K u  j     j  P( )  jQ( ) , (3.24)
1  jRC 1  RC 2 1  RC 2
 42

1  RC
gdzie: P    ReK u  j  oraz Q    ImK u  j  .
1  RC  2
1  RC 2
Przekształcając równanie (3.24), otrzymuje się:

P 2    Q 2    P  , (3.25)
a stąd
2 2
 1 1
 P      Q      .
2
(3.26)
 2 2
1 1 
Równanie (3.26) stanowi równanie okręgu o promieniu i o środku w punkcie  , j0  .
2 2 
Z równania (3.26) wynika, że dla   (0 , ) charakterystyka Nyquista korektora
przedstawionego na rys. 3.6 oraz rys. 3.7 jest półokręgiem leżącym w czwartej ćwiartce
układu współrzędnych (rys. 3.9).
jIm{K(j)}

1
 2 1 
0  Re{K(j)}

j j 











1
 
RC

Rys. 3.9

Logarytmiczna charakterystyka modułu wykresu Bodego, określona w dB, w rozważanym

przypadku korektora ma postać:
1
L( )  20log K (j )  20log .
1  RC 
2

1
Charakterystykę tę można aproksymować dla   , K  j   1 , stąd L   0 .
RC
1 1
Natomiast dla   , K  j   .
RC RC
Zachowanie się charakterystyki L  przy zmianach częstotliwości najlepiej określić przy
dziesięciokrotnej zmianie pulsacji (zmiana o dekadę):
 43

1
L( )  L(10 )  L( )  20 log  20 dB/dekadę .
10
Ogólnie charakterystykę L  można aproksymować dwiema półprostymi (rys. 3.10).
Natomiast wykres zmienności fazy  ( ) w skali logarytmicznej przedstawiono na rys. 3.11.

L()
1

 0 RC  

-3 dB 
aproksymacja

-20 dB

ch. rzeczywista

-40 dB

Rys. 3.10
()

 0   

- 
4

- 
2

Rys. 3.11

2.2. Korektor górnoprzepustowy RC I rzędu

Korektor górnoprzepustowy RC I rzędu ma postać podaną na rys. 3.12.

C
1 2

u1(t)
R u2(t)

1' 2'

Rys. 3.12
Częstotliwościowa funkcja przejścia (transmitancja) przy wymuszeniu napięciem u1 (t )
ma postać:
 44

π 
U  j  jRC jRC j  arctgRC 
  K  j  e j   ,
K u  j   2   e 2 (3.27)
U1  j  I 1  jRC 1  RC 2
2 0

gdzie:
RC
K  j   , (3.28)
1  RC 
2

π
 ( )   arctgRC . (3.29)
2
Podobnie jak w poprzednim przypadku, gdy wymuszeniem jest prąd i 2 (t ) , a
odpowiedzią i1 (t ) , jak to przedstawiono na rys. 3.13, to częstotliwościowa funkcja przejścia
jest opisana wzorem:
I 1  j  jRC
K i  j    . (3.30)
I 2  j  U 1  jRC
1 0

C
1 2

i1(t) i2(t)
R

1' 2'

Rys. 3.13
Porównując wzory (3.27) i (3.30), można zauważyć, że częstotliwościowa funkcja
przyjmuje taką samą postać w obu przypadkach wymuszeń, czyli:
π 
j  arctgRC 
jRC jRC
K u  j    e 2   K  j  e j ( ) .
1  jRC 1  RC 2

Wykresy zmienności K  j  oraz  ( ) dla rozważnego korektora podano na rys. 3.14.

Aby wyznaczyć charakterystykę Nyquista, transmitancję należy przedstawić w postaci:

K  j  
jRC

RC   j RC  P   jQ  ,
2
(3.31)
1  jRC 1  RC 2 1  RC 
2

gdzie: P  
RC 2  ReK  j , Q  
RC
 ImK  j  .
1  RC 2 1  RC 2
 45

|K(j)| ()

1 2
1
2 
4

0 1 0  
 
RC


a) b)

Rys. 3.14
Przekształcając równanie (3.31), otrzymuje się
P 2 ( )  Q 2 ( )  P ( ) ,
stąd
2 2
 1 1
 P ( )    Q ( )    .
2
(3.32)
 2 2
1
Miejscem geometrycznym transmitancji K  j  jest więc okrąg o promieniu i środku w
2
1 
punkcie  , j0  . Dla   (0, ) charakterystykę Nyquista przedstawiono na rys. 3.15.
2 
Charakterystyka ta jest półokręgiem leżącym w pierwszej ćwiartce zespolonego układu
współrzędnych.

1
jIm{K(j)}  
RC







j


  
0 1 1 Re{K(j)}
2

Rys. 3.15
Logarytmiczna charakterystyka modułu (wykres Bodego), wyrażona w decybelach ma postać:
RC
L( )  20log K (j )  20log . (3.33)
1  RC 
2

1
Dla     0 charakterystykę logarytmiczną aproksymuje się za pomocą zależności
RC
L( )  20logRC .
Przy dziesięciokrotnej zmianie pulsacji
 46

L( )  L(10 )  L( )  20 log 10  20 dB/dekadę .

1
Natomiast dla    0  , K  j   1 ,
RC
stąd
L( )  20 log 1  0 .
Wykres zmienności L( ) przedstawiono na rys. 3.16a, natomiast wykres    przedsta-
wiono na rys. 3.16b.
L()

  0  

-3 dB


-20 dB

a)

()

2


4

0
    
b)

Rys. 3.16

2.3. Korektory RC drugiego rzędu (stopnia)

Dla zapewnienia większego tłumienia w wymaganym paśmie częstotliwości stosuje się

korektory wyższych rzędów. W ramach ćwiczenia zostanie omówiona zasada łączenia
łańcuchowego korektorów RC pierwszego rzędu. Aby otrzymać korektor drugiego rzędu,
należy połączyć łańcuchowo dwa korektory pierwszego rzędu przy zachowaniu warunku
nieobciążalności, tzn. aby z dużym przybliżeniem można było powiedzieć, że prąd na wyjściu
pierwszego korektora jest równy zeru. Warunek ten spełnia się albo poprzez zastosowanie
układu separującego (np. wtórnik emiterowy), bądź przez zachowanie warunku, że
impedancja wejściowa Z  j  drugiego korektora jest bardzo duża w całym paśmie
częstotliwości (rys. 3.17).
 47

U1 K1(j) SEP K2(j) U2

I2'=0

U1 K1(j) K2(j) U2

i2(t)

Z(j)

Rys. 3.17

Przy spełnieniu tych warunków transmitancję korektora drugiego rzędu można zapisać w
postaci iloczynu:
K  j   K 1  j   K 2  j  ,
gdzie: K1  j  i K 2  j  - transmitancje korektorów I rzędu.

2.3.1. Korektor dolnoprzepustowy RC drugiego rzędu

Korektor dolnoprzepustowy RC drugiego rzędu realizowany jako łańcuchowe połączenie

korektorów RC pierwszego rzędu przedstawiono na rys. 3.18.

1 R1 R2 2

C1 C2
U1 U2

1' 2'

Rys. 3.18

Warunek praktycznej nieobciążalności będzie spełniony, gdy R2  R1 i C 2  C1 ,

wówczas

U 2  j  1 1
K u  j    K1  j   K 2  j    
U1  j  1  jR1C1 1  jR2C2
e j1 ( ) e j 2 ( ) 1 1
    e j1 ( )  2 ( ) ,
1  R1C1  2
1  R2C2  2
1  R1C1  2
1  R2C2 
2

(3.34)
 48

1 1
gdzie: K  j   K1  j   K 2  j    , (3.35)
1  R1C1 2 1  R2 C 2 2

 ( )  1 ( )   2 ( )  arctgR1C1  arctgR2 C 2  . (3.36)

Zależności (3.35) i (3.36) określają sposób konstrukcji wykresu Nyquista dla połączenia
łańcuchowego korektorów. Zgodnie z zależnościami (3.35) i (3.36) dla wybranej pulsacji  n
moduły należy wymnożyć, a argumenty dodać (rys. 3.19).

jIm{K1(j)} jIm{K2(j)}
1 1
0 2 1 0 2 1
n  n 
Re{K1(j)} Re{K2(j)}

j  j 



 



 



n n

n n

jIm{K(j)}

0 1
  Re{K(j)}




n

Rys. 3.19
Miejscem geometrycznym transmitancji rozważanego korektora jest krzywa
parametryczna, leżąca w czwartej i trzeciej ćwiartce zespolonego układu współrzędnych.
Wykres ten charakteryzuje się tym, że przy    K  j  dąży do zera w III ćwiartce. Gdy
   , wykres jest styczny do osi liczb rzeczywistych.
Logarytmiczna charakterystyka modułu L  , wyrażona w decybelach ma postać:

L( )  20 log K  j   20 log K1  j  K 2  j  

  (3.37)

 20 log K1  j   log K 2  j   20 log
1
  log
1 .

 1  R1C1  1  R2 C 2 
2 2
 

Logarytmiczną charakterystykę modułu korektora dolnoprzepustowego RC drugiego

rzędu przedstawiono na rys. 3.20. Jest ona sumą charakterystyk logarytmicznych układów
pierwszego rzędu.
 49

L1()
1

0 R1C1 

-20 dB

L2()
1
 
0   R2C 2

-20 dB

L3()

0   

-20 dB

-40 dB

Rys. 3.20

2.4. Korektor selektywny RC (czwórnik 2T)

Jednym z najczęściej stosowanym korektorem selektywnym jest czwórnik 2T

przedstawiony na rys. 3. 21.

C C

1 I1 R R I2 2

2C
U1 R
U2
2

1' 2'

Rys. 3.21
 50

Aby wyznaczyć transmitancję napięciowo-napięciową czwórnika przedstawionego na

rys. 3.21, można skorzystać z równań admitancyjnych:
I 1  y11U 1  y12U 2 ,
I 2  y 21U 1  y 22U 2 ,
a stąd transmitancja
U 2  j  y 21
K u  j    . (3.38)
U 1  j  I y 22
2 0

Parametry y12 i y 22 tego czwórnika najlepiej wyznaczyć korzystając z połączenia

równoległego czwórników, które spełniają zasadę regularności i wówczas:
  y 21
y 21  y 21  ,
  y 22
y 22  y 22  .
 i y 22 wyznacza się z czwórnika podanego na rys. 3.22, otrzymując
Parametry y 21

I1' R R I2'

2C
U1 U2

Rys. 3.22

1
 
y 21 , (3.39)
2 R1  jCR 

1  j2CR
 
y 22 . (3.40)
2 R1  jCR 

 i y 22
Parametry y 21  wyznacza się z czwórnika podanego na rys. 3.23, otrzymując

I1'' C C I2''

U1 2R
U2

Rys. 3.23
 51

 2C 2 R
 
y 21 , (3.41)
21  jCR 
jC (2  jCR )
 
y 22 . (3.42)
21  jCR 
Korzystając z addytywności macierzy Y, otrzymuje się:
1   2C 2 R 2
y 21  y 21  y 21
   , (3.43)
2 R1  jCR 

1  j4CR   2 C 2 R 2
y 22  y 22  y 22
  . (3.44)
2 R 1  jCR 
Ostatecznie transmitancja K u  j  czwórnika 2T ma postać:

U 2  j  y21 1   2C 2 R 2
K u  j     
U1  j  I y22 1   2C 2 R 2  j4CR
2 0
4CR (3.45)
1   2C 2 R 2  j arctg
 K  j   e j  ( ) ,
2 2 2
 e 1 C R

1   C R   4CR 
2 2 2 2 2

gdzie:
1   2C 2 R 2
K u  j   , (3.46)
1   C R 
2 2 2 2
 4CR  2

4CR
 ( )  arctg . (3.47)
1   2C 2 R 2

Wykres modułu transmitancji czwórnika RC selektywnego 2T przedstawiono na rys.

3.24a, a wykres zmienności fazy na rys. 3.24b.

()
|Ku(j)|

1 2
1
2

0 
 
1   0  
RC

- 
2
a) b)

Rys. 3.24
 52

1
Moduł częstotliwościowej funkcji przejścia przyjmuje wartość (na podstawie wzoru
2

 
3.45), gdy 4CR   1   2 C 2 R 2 , stąd 1  0,23  0 ,  2  2,3  0 .

Z analizy wykresu modułu K u  j  (3.46) wynika, że czwórnik selektywny 2T stanowi

filtr środkowozaporowy.
Postępując podobnie jak poprzednio, charakterystykę Nyquista wyznacza się ze związku:

K u  j  
1   2C 2 R 2


1   2C 2 R 2
 j

2
4CR 1   2 C 2 R 2

 

1   2 C 2 R 2  j4CR 1   2 C 2 R 2 2  4CR 2 
1   2 C 2 R 2  4CR 2
2
 
 P( )  jQ( ) ,
(3.48)

gdzie: P   
1   2
C2R2 
2
, (3.49)
M ( )

Q  
4CR 1   2 C 2 R 2   2
.
M ( )
Przekształcając zależność (3.48), otrzymuje się:
P 2    Q 2    P   ,
stąd
2 2
 1 1
 P      Q      .
2
(3.50)
 2 2
Wykres Nyquista dla czwórnika RC kształtu 2T jest więc okręgiem o środku w punkcie
1 
 , j0  (rys. 3.25).
2 

jIm{K(j)} 2=2,30

1
0 2 11 
1 x 
 Re{K(j)}
RC
 j 






x
1=0,230

Rys. 3.25
 53

3. OPIS UKŁADU POMIAROWEGO I POMIARY

Układ pomiarowy składa się z modeli badanych czwórników, zasilanych z generatora

napięcia sinusoidalnego o częstotliwości akustycznej (o przestrajanej częstotliwości i
amplitudzie), trzech woltomierzy elektromagnetycznych oraz separatora (rys. 3.26).

Rys. 3.26

Zespolone wartości częstotliwościowej funkcji przejścia dla korektorów o strukturze

trójnikowej dla poszczególnych częstotliwości wyznacza się metodą trzech woltomierzy (rys.
3.27).

V 12

U12

MODEL
GENERATOR V 1 U1 KOREKTORA U2 V 2

Rys. 3.27
 54

Jeżeli przy poszczególnych częstotliwościach napięcia zasilania jego wartość skuteczna

U1  j  jest stała (rys. 3.27), to wartość skuteczna U 2  j  zmienia się proporcjonalnie do

U 2 (j )
modułu transmitancji K (j )  .
U1 (j )

Aby wyznaczyć argument K (j ) , mierzy się dodatkowo wartość skuteczną napięcia
U12 (j ) . Z trzech napięć U1, U2 i U12 buduje się trójkąt, z którego wynika położenie liczby
zespolonej K(jω) na płaszczyźnie zespolonej.
Zasadę konstrukcji wykresu Nyquista opartą na pomiarze trzech napięć ilustruje rys. 3.28.

jIm{K(j)}

U Re{K(j)}
0 1

U
 j
U 
j  1
 j 1





Rys. 3.28

3.1. Pomiary

Wykonać pomiary napięć do wyznaczania wykresów Nyquista częstotliwościowych

funkcji przejścia dla:
 korektora dolnoprzepustowego I rzędu,
 korektora górnoprzepustowego I rzędu,
 korektora dolnoprzepustowego II rzędu,
a) bez separatora,
b) z separatorem,
 korektora górnoprzepustowego II rzędu,
a) bez separatora,
b) z separatorem,
 korektora selektywnego (czwórnika 2T).
 55

4. OPRACOWANIE WYNIKÓW

Dla przebadanych korektorów narysować wykresy Bodego modułu i fazy. Logarytmiczne

charakterystyki modułu aproksymować półprostymi i sprawdzić ich nachylenie.

5. SYMULACJA KOMPUTEROWA

W celu weryfikacji wykonanych pomiarów można przeprowadzić symulację

komputerową, korzystając np. z symulatora SPICE. Odpowiedni plik danych korektory.cir
przedstawiono poniżej. W pliku tym zamodelowano następujące korektory:
górnoprzepustowy pojedynczy, górnoprzepustowy podwójny bez separatora,
górnoprzepustowy podwójny z separatorem, dolnoprzepustowy pojedynczy,
dolnoprzepustowy podwójny bez separatora, dolnoprzepustowy podwójny z separatorem,
dolnoprzepustowy aktywny, pasmowozaporowy 2T i pasmowoprzepustowy aktywny 2T.
Wydruk pliku stany_nieustalone.cir:
Korektory
.SUBCKT dwaT 101 102 103
R2T1 101 104 1k
R2T2 104 102 1k
C2T1 104 103 440n
C2T2 101 105 220n
C2T3 105 102 220n
R2T3 105 103 0.5k
.ends
*filtr gornoprzepustowy pojedynczy
VE1 1 0 AC 1
Cd1 1 2 220n
Rd1 2 0 1k
*filtr gornoprzepustowy podwojny bez seperatora
VE2 11 0 AC 1
Cg2 11 12 220n
Rg2 12 0 1k
Cg3 12 13 47n
Rg3 13 0 5.1k
*filtr gornoprzepustowy podwojny z seperatorem
VE4 21 0 AC 1
Cg4 21 22 220n
Rg4 22 0 1k
Rwzwej4 22 23 100meg
E4 23 0 22 23 1e5
Cg5 23 24 47n
Rg5 24 0 5.1k
*filtr dolnoprzepustowy pojedynczy
VE6 31 0 AC 1
Rd6 31 32 1k
Cd6 32 0 220n
*filtr dolnoprzepustowy podwojny bez seperatora
VE7 41 0 AC 1
Rd7 41 42 1k
Cd7 42 0 220n
Rd8 42 43 5.1k
 56

Cd8 43 0 47n
*filtr dolnoprzepustowy podwojny z seperatorem
VE9 51 0 AC 1
Rd9 51 52 1k
Cd9 52 0 220n
Rwzwej9 52 53 100meg
E9 53 0 52 53 1e5
Rd10 53 54 5.1k
Cd10 54 0 47n
*filtr dolnoprzepustowy aktywny
VE11 61 0 AC 1
Rd11 61 62 1k
Rd12 63 0 1k
Rd13 62 64 1k
Cd13 62 64 150n
Rwzwej11 62 63 100meg
E11 64 0 63 62 1e5
*pasmowozaporowy 2T
VE14 71 0 AC 1
X14 71 72 0 dwaT
*pasmowoprzepustowy aktywny 2T
VE15 81 0 AC 1
C15 81 82 220n
R15 82 83 1k
R16 84 0 1k
Rwzwej15 83 84 100meg
X15 83 85 0 dwaT
E15 85 0 84 83 1e5
.ac dec 20 10 100k
.probe
.end

Wyniki analizy stanowią wykresy uzyskane za pomocą postprocesora PROBE. Na rys.

3.29 przedstawiono charakterystyki Bodego, a na rys. 3.30 charakterystyki fazowe pasywnych
korektorów górnoprzepustowych: pojedynczego, podwójnego z separatorem i podwójnego
bez separatora. Na rys. 3.31 przedstawiono charakterystyki Bodego modułu , a na rys. 3.32
charakterystyki fazowe pasywnych korektorów dolnoprzepustowych: pojedynczego,
podwójnego z separatorem i podwójnego bez separatora. Na rys. 3.33÷3.36 przedstawiono
kształt charakterystyk Nyquista (bez rozkładu częstotliwości) korektorów:
górnoprzepustowego pojedynczego (rys. 3.33), górnoprzepustowego podwójnego z
separatorem (rys. 3.34), dolnoprzepustowego pojedynczego (rys. 3.35), dolnoprzepustowego
podwójnego bez separatora (rys. 3.36). Na rys. 3.37÷3.39 przedstawiono charakterystykę
Bodego modułu (rys. 3.37), charakterystykę fazową (rys. 3.38) i kształt charakterystyki
Nyquista (rys. 3.39) pasywnego korektora pasmowozaporowego 2T.
 57

-0

-20

-40

-60

-80
10Hz 30Hz 100Hz 300Hz 1.0KHz 3.0KHz 10KHz
VDB(2) VDB(13) VDB(24)
Frequency

Rys. 3.29
180d

135d

90d

45d

0d
10Hz 30Hz 100Hz 300Hz 1.0KHz 3.0KHz 10KHz
VP(2) VP(13) VP(24)
Frequency

Rys. 3.30
 58

-50

-100
30Hz 100Hz 300Hz 1.0KHz 3.0KHz 10KHz 30KHz 100KHz
VDB(32) VDB(43) VDB(54)
Frequency

Rys. 3.31

0d

-100d

-200d
30Hz 100Hz 300Hz 1.0KHz 3.0KHz 10KHz 30KHz 100KHz
VP(32) VP(43) VP(54)
Frequency

Rys. 3.32

500mV

400mV

200mV

0V
0V 0.1V 0.2V 0.3V 0.4V 0.5V 0.6V 0.7V 0.8V 0.9V 1.0V
VI(2)
VR(2)

Rys. 3.33
 59

700mV

600mV

400mV

200mV

0V
-0.2V -0.1V 0V 0.1V 0.2V 0.3V 0.4V 0.5V 0.6V 0.7V 0.8V 0.9V 1.0V
VI(24)
VR(24)

Rys. 3.34

0V

-200mV

-400mV

-500mV
0V 0.1V 0.2V 0.3V 0.4V 0.5V 0.6V 0.7V 0.8V 0.9V 1.0V
VI(32)
VR(32)

Rys. 3.35

0V

-200mV

-400mV

-600mV

-700mV
-0.2V 0V 0.2V 0.4V 0.6V 0.8V 1.0V
VI(43)
VR(43)

Rys. 3.36
 60

-20

-40
30Hz 100Hz 300Hz 1.0KHz 3.0KHz 10KHz 30KHz
VDB(72)
Frequency

Rys. 3.37

100d

0d

-100d
30Hz 100Hz 300Hz 1.0KHz 3.0KHz 10KHz 30KHz
VP(72)
Frequency

Rys. 3.38

500mV

0V

-500mV
0V 0.1V 0.2V 0.3V 0.4V 0.5V 0.6V 0.7V 0.8V 0.9V 1.0V
VI(72)
VR(72)

Rys. 3.39
 61

6. PYTANIA SPRAWDZAJĄCE

6.1. Wyznaczyć transmitancje napięciowo-napięciowe układów podanych na rys. 3.40.

C1

1 R1 2 1 R1 2

C2
U1 R2 U2 U1 U2
R2

1' 2' 1' 2'

a) b)
Rys. 3.40
6.2. Znaleźć strukturę korektorów RC o charakterystykach logarytmicznych modułu podanych
na rys. 41.

L() L()

 

 

20 dB/dekadę
60 dB/dekadę 20 dB/dekadę

a) b)
Rys. 3.41
6.3. Dla czwórnika selektywnego 2T o danych R = 100 kΩ i C = 1 µF określić pulsację
środkową oraz pulsację pasma zapasowego.
6.4. Dla pewnej pulsacji ω1 transmitancje napięciowe korektorów dolnoprzepustowych
o o
I rzędu mają postać K1 (j1 )  0,8e j30 , K 2 (j1 )  0,6e j70 . Wyznaczyć transmitancję
napięciową dla tej pulsacji, jeżeli korektory te połączy się łańcuchowo rozdzielone
separatorem.

LITERATURA: [3], [4], [6], [11], [12].