Professional Documents
Culture Documents
30 Özel Görelilik EinsteinEinsteinnssslss
30 Özel Görelilik EinsteinEinsteinnssslss
KONU ÖZETİ
1887 yılında ilk sonuçlarını veren ve gerçekten o gü- Bu aynalardan yansıyan ışık demeti bir araya geldi-
nün koşullarında muhteşem bir yaratıcılıkla tasar- ğinde karanlık ve parlak bir görüntüden oluşan bir gi-
lanmış olan deney ne yazık ki felsefi temelleri Antik rişim deseni ortaya çıkarır. Eğer bu düzeneği 90 dere-
Yunan’a kadar giden eter kavramının çok da gerçek- ce döndürürsek, girişim deseni az ama ölçülebilir bir
çi olmadığını gösterdi. miktarda kaymalıdır. Fakat ölçümler sonucunda hiçbir
kayma gözlenememiştir.
Ancak deneyi gerçekleştiren iki bilim adamı, deney-
den daha öncesinde eter fikrinin gerçek olabileceğine
Deney, Dünya’nın yörüngesel hareketinden ötürü,
inanmış olduklarından, eterin ilk kanıtlarını bulabilmek
eter içerisindeki akışı daha iyi tespit edebilmek adına
umuduyla farklı koşullarda deneyi defalarca tekrarla-
yılın başka zamanlarında tekrar denense de sonuç
dılar. Fakat bilim, ilerleyişini, inançların veya umutların
hep aynı olmuştur. Hiçbir zaman ölçülebilir bir kayma
üzerinden değil gerçeklerin üzerinden yapar. Michel-
gözlenememiştir. Sonuç olarak, Michelson - Morley
SIRADIŞIANALİZ YAYINLARI
Deneyin hedefi, hipotetik (varsayımsal) etere göre 1. Mutlak bir referans sistemi yoktur.
Dünya’nın hızını tayin etmekti. Eğer Dünya eter adı
verilen varsayımsal ortamın içerisinde ilerliyorsa, ışık 2. Dünyanın dönüş hızı, ışık hızının büyüklüğünü de-
düzenek içerisinden geçip farklı zamanlarda alıcıya ğiştiremez.
düşecekti. Daha detaylı ifade edecek olursak, Dünya
eterin içerisinden v hızıyla akıyorsa, eter de Dünya
3. Işık hızı sabittir.
etrafında v hızıyla akar. Dünya’nın hareketine zıt yön-
de olan bu eterin v hızıyla akışı, Dünya referans siste-
minde ölçülen ışık hızının (c) aynaya yaklaşırken c-v, 4. Uzay boşluğunu doldurulduğu zannedilen Esir
aynadan yansıdıktan sonra da c+v olması demektir. (Eter) maddesi diye bir şey yoktur.
383
Özel Görelilik (Einstein Rölativitesi) (İzafiyet Teorisi)
KONU ÖZETİ
384
Özel Görelilik (Einstein Rölativitesi) (İzafiyet Teorisi)
KONU ÖZETİ
İKİZLER PARADOKSU Işık hızına yakın hızlarda, hız arttıkça kütle değiş-
mez, yani kütle mutlaktır. Işık hızına yakın V hızıyla
hareket eden sistemin bu değerdeki momentumu;
İkizler Paradoksu Einstein’in Özel Görelilik Teorimi’nin
P = γ ⋅m⋅ V
en dikkat çekilen, en medyatik kısmıdır.
m⋅ V
P= c : Işık hızı
Paradoks şudur : v2
1− 2 V : Rölativistik hız
c
Örneğin 30 yaşındaki iki kardeşten biri ışık hızına ya-
kın hızla uzaya gönderilir ve 40 yıl sonra geri gelirse V=0 V
şok olur. Çünkü ışık hızına yakın hızla hareket eden
araçla 40 yıl ömrünü geçiren kardeş dünyadaki kar-
deşine göre çok daha genç olarak dünyaya döner.
Dünyadaki kardeşin yaşı 70 olmuş ve ihtiyarlamıştır. m =m0
Uzaya gidip dönen ise 70 yaşından daha az yaşta, 5
V = 0,6 c ⇒ P= m .V
örneğin 40 yaşında dünyaya dönebilir. 4 0
● Işık hızından çok küçük hızlarda. Newton’un Hare- Işık hızına yakın hızla hareket eden bir sistemde ge-
ket Yasaları geçerlidir. çen zaman, dünyadaki gözlemcinin saatine göre
daha yavaş ilerler. Bunun terside doğrudur yani ışık
F hızına yakın hızla hareket eden bir gözlemcinin saati-
F = m⋅a , V = a⋅t ⇒ V = ⋅t
m ne göre, dünyadaki saat daha yavaş ilerler.
1 1
W = F⋅d = 2
⋅ m ⋅ VSON 2
− ⋅ m ⋅ VİLK ∆t 2 1
2 2 ∆t1 = γ=
ϑ2 ϑ2
1− 2 1−
● Işık hızına yakın hızlarla hareket eden sistemler- c c2
de Newton bağıntıları geçerli değildir. Bu boyutta γ : Zaman genleşme katsayısı
Einstein’in Rölativistik Teoremi devreye girer.
∆t1 : Dünya saatine göre geçen zaman
● Işık hızına yakın hızla hareket eden bir araçta ya-
∆t 2 : Işık hızına yakın hızla hareket eden sistemdeki
pılan ölçümler ile dünyada yapılan ölçümler farklı so-
nuçlanır. Bu durum Özel Görelilik kavramı ile açıklanır. geçen zaman
385
Özel Görelilik (Einstein Rölativitesi) (İzafiyet Teorisi)
TEST 1
1. I. Fizik yasaları tüm eylemsiz referans sistemle- 4. Durgun kütlesi m0 olan bir parçacık 0,8 c hızıyla
rinde aynıdır. hareket ediyor.
II. Işık hızı gözlem çerçevesinden bağımsız sabittir. Hareket halindeki kütlesi kaç m0 dır?
III. Madde ışık hızına yakın hızlarda hareket etti- (c: ışık hızı)
ğinde kütlesi artar.
3 4 5 5
Verilenlerden hangileri İzafiyet Teorisi için doğ- A) B) C) 1 D) E)
5 5 4 3
rudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
E) Katıhal fiziği
7. Michelson-Morley deneyi ile ilgili olarak; 10. Aşağıdaki bilim insanlarından hangisi modern
fizikle ilgili bir çalışma yapmamıştır?
I. Esir maddesinin ispatı üzerinedir.
II. Mutlak bir referans sisteminin olduğunu ispatla-
mak için yapılmıştır. A) Max Planck
III. Dünyanın hızının ışık hızına etkisi araştırılmıştır.
B) Werner Heisenberg
verilenlerden hangileri doğrudur? C) Erwin Schrödinger
rasında yol kenarındaki 10m uzunluğundaki III. Görece kütlesi büyük olan maddelerin hareket-
bahçe duvarını kaç m olarak görür? lerini açıklamaya çalışır.
(c: ışık hızı)
verilenlerden hangileri doğrudur?
A) 4 B) 6 C)8 D) 10 E) 12
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
12.
I. Mutlak bir olgudur. Bir araç dünyada AB arasını aynı referans siste-
II. İki olayın bir gözlem çerçevesine göre aynı mindeki gözlemciye göre 10dk sürede almaktadır.
anda gerçekleşmesidir. 0,8c hızıyla hareket etmekte olan uzay aracındaki
III. Göreceli bir olgudur. bu astronot bu olayı gözlemlemektedir.
D) I ve II E) II ve III A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12
387
Özel Görelilik (Einstein Rölativitesi) (İzafiyet Teorisi)
TEST 1
13. I. Klasik Fizik yasalarına göre, ışık hızına yakın 3
hızla giderken elimizdeki aynaya bakarsak ken- 16. Bir parçacığın momentumu c hızıyla giderken
dimizi net görürüz. 5
4
II. Modern Fizik yasalarına göre bir uzay aracın- P1, c hızıyla giderken P2dir.
5
daki astronot dünyada yapılan bir hareketin ya-
pılış süresini daha kısa ölçer. P1
Buna göre, oranı kaçtır?
III. Bir gözlemcinin referans sisteminde, aynı yer- P2
de olan olay süresine has zaman denir.
9 16 9 4
İfadelerinden hangileri doğrudur? A) 3 B) C) D) E)
4 9 16 9
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
D) I, II ve III E) II ve III
D) Yalnız II E) I, II ve III
D) I ve III E) I ve II
27 D) Açısal momentum
A) 9 B) C) 20 D) 15 E) 20
5 E) Kütle
388
TEST 2 Özel Görelilik (Einstein Rölativitesi) (İzafiyet Teorisi)
2 3
A) 1 B) C) D) 3 E) 6
3 2
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
7. 10 cm 10.
5 cm
ϑ = 0,6c
8. 3
ϑ= 11. I. Mekanik yasaları tüm eylemsiz referans sis-
2
temlerinde aynıdır.
SIRADIŞIANALİZ YAYINLARI
1 1 1
A) B) C) D) 4 E) 2
2 4 8
A) 30 B) 32 C) 36 D) 40 E) 45 A) 18 B) 20 C) 25 D) 28 E) 30
390
TEST 2 Özel Görelilik (Einstein Rölativitesi) (İzafiyet Teorisi)
13. Kütlesi m1, boyu L1 olan bir cisim boyu doğrultu- 16. I. Zaman
sunda hızlandırılıyor ve ışık hızına yakın hızla ha- II. Işık hızı
reket ettiriliyor. III. Kütle
IV. Referans sistemi
Bu durumda kütlesi m2, boyu L2 oluyor.
Özel Görelilik kuramına göre yukarıdakilerden
Buna göre,
hangisi görecelidir?
I. m2 > m1
II. m1 = m2 A) I ve II B) I ve III C) I ve IV
III. L2 > L1
D) II, III ve IV E) Hepsi
İfadelerinden hangileri doğru olur?
D) I ve III E) II ve III
A) 25 kg azalmıştır.
14. 0,6c hızıyla hareket eden bir araçtaki gözlemci
aracın içindeki yay sarkacının periyodunu 12s ola- B) 25 kg artmıştır.
rak ölçüyor.
C) Değişmemiştir.
Dünyadan uzay aracındaki yay sarkacının ha-
reketine bakan durgun gözlemci bu hareketin D) 30 kg azalmıştır.
periyodunu kaç s olarak ölçer?
E) 30 kg artmıştır.
A) 9 B) 12 C) 15 D) 16 E) 20