AFATI I FUNDIT DHE PARAFUNDIT- SO

1. Qysh menaxhohen hapesirat e lira ne disqe?

- Mund te menaxhohet me bitmap ose me Liste te nderlidhura.
Nevojitet nje liste per te evidentuar blloqet e lira te hapesires.
Duhet te gjejm hapesiren e lir me shpejtesi si dhe te lirojm ate ne te njejten menyre-
perdorim bitmap
Bitmap permban nje bit per secilin bllok,
nese biti eshte 1, blloku eshte I ilire, nese biti eshte 0 blloku eshte I zene.

2. Round robin?
- RR- secilit process I caktohet nga nje njesi kohore per ta perdorur CPUne, e cila eshte e njejte per te
gjitha proceset, kjo njesi quhet quantum time(q) qe varion nga 1-100 miliseconds, nese kemi n-
procese ne ready queue dhe q-quantum time, secili process do te perdor 1/n te kohes se CPU dhe
asnje process nuk do te pret ne ready queue me shume se (n-1)*q.
-
3. Seksioni kritik?
- Seksioni kritik – cdo proces ka nje segment te kodit qe quhet seksioni kritik. Ne kete
seksion procesi mundet te jete duke ndryshuar ndonje variable, duke rishikuar ne tabele,
duke shkruar nje file etj, ku nuk lejohet me u nderpre asnje prej proceseve tjera.
- Ky prb zgjidhet me keto kerkesa:
-perjashtimi reciprok – nese nje prc eshte duke e ekzekutu sesionin kritik atehere asnje
prc tejter nuk ben ta ekzekutoj seksionin kritik
- vazhdimesia – nese asnje rprej prc nuk ndodhen ne seksionin kritik, eshte obligative qe
me u thirr tjetri.
-pritjet e kufizuara (bounded waiting) – ekziston nje limit nje kufizim per nr se sa here
nje prc lejohet me hy ne fazen kritike pasi qe ai process te kete bere kerkesen dhe pasi qe
I eshte aprovu kerkesa.

4. Fragmentimi, llojet?
- Fragmentimi I jashtem ndodh kur hapesira e memories eshte e mjaftueshme per te vendosur
procesin mirepo nuk eshte e vazhduar, rregulla 50%- per cdo 2 blloqe tememories se alokuar e
3ta humbet pas fragmentimit
- Fragmentimi I brendshem ndodh Brenda bllokut te memories.
5. TLB qka eshte, edhe qysh bohet update?
- TLB (Translation Look-aside buffer)-memorie e shpejt e asocuar e cila ruan numrat e PAGEs si
dhe kornizen ku ato jane te ruajtura.
Behet update ne kete menyre: ne rast te qasjes se pasuksesshme ne TLB ajo ngarkohet. Nese
TLB ka frekuence te lart te qasjeve te sukseshme, perdorim softuer per me ngarku. Ndersa ne
 qasje te pa suksesshme nderprerje pastaj SO kontrollon nese page gjendet ne memorie, nese
gjendet ne SO e ngarkon ato ne TLB dhe nese nuk gjendet SO e ploteson TLB.
6. Memoriet sipas shpejtesise

1)Regjistrat, 2)Cache memoria, 3)Memoria kryesore, 4)SSD, 5)Disqet magnetike, 6)Disqet optike,
7)Shiritat(tapes)

7. Rregullat e alokimit te memories

- Gjate ciklit te procesit prej momentit te hyrjes ne sis, rritjes dhe nderprerjes, SO duhet me mbajt
evidence per memorien e disponushme dhe shfrytzimin e saj. Rregullat e alokimit jane:

-pershtatja e pare(first fit), pershtatja me e mire(best fit) dhe pershtatja me e dobet(worst fit).

-
8. Benefitet e multithreading
- Secili thread kur te krijohet ka regjistra te vecant, stack te veqant dhe program counter te
vecant. Benefitet jane se ka reagim me te shpejt, shume me leht mi nda proceset sesa shared
memory ose message passing, me lire se process creation dhe zgjerimi me I madh.
9. Komunikimi mes threadave

- Many to one – disa user threada asocohen me nje thread te vetem te kernelit, nje bllokim I nje
threadi shkakton qe te bllokohen te gjitha, pak systeme e perdorin kete model.

- One to one – secili user thread asocohet me nje kernel thread, shumica e librarive e perdorim
kete model, perparesi tjeter eshte puna paralele. Mangesi eshte se pjesa ne kernel eshte ma e kufizune.

- Many to many- lejohet qe disa threada ne nivel te userit me u asocu me disa threada ne nivel te
kernelit. Nese ndonje bllokon, nuk shkakton bllokimin e tjerve sepse mundet mu asocu me tjeret.

- Two level model- ne kuader te sistemit munden mu kriju dy lloje te komunikimit, edhe nje me
nje edhe shume me shume.

10. Algoritmet e cpu scheduling

- Jane: Shortest Job First(SJF), Shortest Remain Time First(SRTF), RoundRobin(RR) dhe Priority
scheduling.
11. Semafori dhe llojet e tij
- Semafori ne sistemet konkuruese ndryshe si qeles/Token eshte nje concept programimi
qe perdoret shpesh per te zgjidh problem te ndryshme me multi-threading.
- Llojet e semaforeve: Semaforet numerues(lloj I pergjithshem I semaforve), Semaforet
binary(rast specific I tyre)
Tri funksionet kryesore te semaforeve :
 -Vendos(Set)
-Kontrollo(check)
-Prit (Wait)
12. Metodat per te menaxhuar deadlocks
- e para mu siguru qe sistemi mos me hi kurr ne nje deadlock state,

Me leju me ndodh e me pas me bo recover

Dhe me injoru problemin e me pretendu se nuk ka ndodh asnjehere deadlock.

- Ndersa per mos me ndodh deadlock duhet me ndodh sepaku nje prej ketyre kushteve: mutual
exclusion, ose hold and wait, ose nonpreemption ose circular wait.

13.1 Deadlock characterization

- Mutual exclusion-vetem nje process pergjat nje kohe mundet me perdor nje resurs

- hold and wait – nje prc ka nje resurs dhe eshte ne pritje per me marr resursin e radhes

- non preemption-nuk liron resurset deri ne menyre vullnetare, ateherenprocesi e ka kry punen e tij

-circular wait – p0 eshte duke prit resursin e p1, p1 e pret ate te p2 e keshtu me radhe

13. Adresimet e memories behen ne 3 momente te ndryshme…

- Kohes kompajlluese(Compile time) – kompajlleri gjeneron lokacione direct ne memorien fizike,

duke fillu nga ndonje pozite fiks.
- Kohes se ngarkeses(Load time) – kompajlleri gjeneron nje adres mirepo SO e vendos adresen
fillestare te procesit. Dhe pasi qe prc te ngarkohet, nnuk leviz ne memorie.
- Koha ekzekutuese(Execution time) – kompajlleri gjeneron nje adrese pastaj SO e ben vendosjen
ne memorie, mirepo kjo mundet me ndryshu gjate ekzekutimit.
-
14. Rregullat e alokimit te memories

- gjate ciklit te procesit prej moementit te hyrjes ne sis, rrijes dhe nderprerjes, SO duhet me
mbajt evidence per memorien e disponushme dhe shfrytzimin e saj. Rregullat e alokimit jane:

- pershtatja e pare(first fit), pershtatja me e mire(best fit) dhe pershtatja me e dobet(worst fit).

15. PAGE
- Paging(faqosja) – procesi kalon 90% te kohes duke u qas veq ne 10%t e memories. Paging e
thjeshteson problemine hapesirave te pashfrytzushme(vrimave).
16. Paged segments
- Alokojme vetëm numrin e nevojshëm te tabelave te PAGEs
- Alokim i lehte i memories, munde te përdorim çdo kornize
- Ndarja behet ne dy nivele ose segment ose PAGE
 17. Algoritmet e zevendesimit te PAGE
- FIFO, MIN, LRU, RANDOM
18. Menyrat e organizimit te file ne disk
- File eshte njesi logjike e hapesires e ruajtur ne disk. Mund te permbaje programe ose te dhena.
File mund te jete te strukturuar ose jo te strukturuara.
- Struktura e perdorur per te treguar pozicionin e File ne disk dhe atributet e tij eshte peshkruesi I
file-file descriptor. File desc duhet te ruhen ne disk sikurse File.
19. Pershkruani menyren shume-shtresore te indeksimit te File-it. (Multilevel File Indexing)
- Nese secili file desc permban 14 tregues te blloqeve, 12 te paret tregojne blloqet e te dhenave,
ndersa I 13-ti mban nje reference drejt nje blloku i cili mban referenca per ne blloqe me te
dhena (indirekte), kurse I 14-ti tregon bllokun e treguesve tek blloqet indirekte (indirekte e
dyfisht),
perparesi: perkrah rritjen e File-it ; mangesi: shume kerkime.

20. Llojet e direktoriumeve

- Direktorium – struktura e te dhenave te SO per te pasqyruar emrat ne pershkruesit e File.
- Direktoriumet njeshtresore(single level) – nje emerim I hapesires per tere diskun, cdo emer
eshte unik. Permban cifte, perdor nje pjese te vecant te diskut per te rujt direktoriumin, nese
njeri File perdor nje emer atehere asnje file tejter nuk mundet me perdor
- Direktoriumet dyshtresore (two-level) – secili user ka direktoriumin e vecant mirepo secili prej
file te userve duhet te kete emer unik.
- Direktoriumet shumeshtresore (multi-level) – struktur e degezuar e hapesires emeruese

22. Organizimi/Skedulimi I Kokes se Diskut

- First-Come, First Served(FCFS), Shortest Seek Time First (SSTF), Algoritmi SCAN 90-100,100-
0,…), C-SCAN.
23. llojet e threadave:
User threads – menagjimi behet nga user-level threads library dhe
Kernel threads- krijohen, menaxhohen, suportohen prej kernelit.
- Thread library – mundeson menaxhimin e threadave ne user log. Tri kryesoret jane:
* POSIX Pthreads
* Windows threads
* Java threads
24. Kriteret e CPU Scheduling

- Scheduling - marrjen e prceseve prej listes se pritjes ne menyre qe me e percaktu cili ka

me u ekzekutu. Ate pune e bene cpu scheduler.
 Kriteret jane:
- CPU utilization – me majt CPU sa me busy qe mundet
- Throughput – nr I proceseve qe munden me u ekzekutu
- Turnaround time – per sa koh ni prc duhet me u perfundu
- Waiting time – per sa koha ka qen prc tu prit ne ready queue

25. Shpjego resource allocation graph( 9 pike) edhe

- Supozojm se procesi Pi kërkon një burim Rj
Kërkesa mund të jepet vetëm nëse konvertimi i skajit të kërkesës në një skaj të caktimit nuk rezulton
në formimin e një cikli në resource allocation graph.
26. LRU
- largojm pagen e cila ka perdiudhen me te madhe qe nuk esht perdor

- ALgoritmi me i pershtatshem eshte LRU sepse mundet me u modifiku. LRU perfekte eshte kur
evidentojm kohen per secilen PAGE sa here qe perdoret per heren e fundit(recently used).

27. Tema: Implementimi I file sistemeve:

File eshte njesi logjike e hapesire se ruajtur ne disk. SAKTE
Menyrat e qasjes ne File jane: direkte dhe me sesione. PASAKTE
Siperfaqja rrethore e diskut eshte e ndare logjikisht ne shirita te rrumbullaket qe jane te rindare ne
sector. SAKTE
Bashkesia e shiritave qe gjenden ne te njejtin nivel me njeren prej degeve formojne cilindrin. SAKTE
SSD ben defragmentim me te shpejte sesa disqet magnetike (HDD). SAKTE
28. Shpjegoni linkun e forte (hard-link) dhe linkun e bute(soft-link)
-Hard-link ka madhesine e njejte me madhesine e file-it original, cdo ndryshim ne file-in original
reflekton edhe ne hard link, nese fshihet file original ende mund ta perdorim hard-linkun.
-Soft-link ose shortcut ka madhesi shume me te vogel se file original, nese fshihet file original,
shortcut behet I paperdorshem.
29. Tema: Proceset, thread, sinkronizimi I proceseve
Thredi eshte njesia themelore e nje procesi. SAKTE
Programi eshte nje entitet pasiv I ruajtur ne disk. SAKTE
Tubet(pipes) perdoren per te komunikuar dy procese prind mes vete. SAKTE
Cdo process ka nje segment te kodit qe quhet seksioni kritik. SAKTE
30. Procesi ka 5 gjendje:
NEW, RUNNING, WAITING, READY, TERMINATED
31. Tema: Struktura e sistemeve operative Rrumbullaksoni prgj e sakta:
 Sistemi operativ eshte program ndermjetesies mes shfrytzuesve dhe harduerit komppjuterik. SAKTE
Programi I cili eshte aktiv gjate gjithe kohes eshte Bootstrap: SAKTE
Sistemi operativ ofrin ambient ku ekzekutohen programet dhe sherbimet e shfrytzuesve dhe
programeve. SAKTE
32. Per qfare sherbejne programet sistemore(System programs) dhe si ndahen ato:
System programs ofrojne mjedis te pershtatshem per zhvillimin dhe ekzekutimin e programit,
ato ndahen ne:
1)File Manipulation, 2)Status information, 3)Communication,
4)Background services, 5)Program load and execute,
6)Application program, 7)Programming language support
33. SHpjegoni sherbimin e sistemit opreativ “Manipulimi me file-sisteme?
Sistemi I file-ave ka interes te vecant, programet duhet te lexojn dhe shkruajn file dhe
direktoriume, t’i krijojne dhe ti fshijne ato, te listojne informacionin e file-it, mi kerku me i listu
me leje te menagjmentit etj.
34. Sherbimet e sistemit operativ:
1.User interface, 2.Ekzekutimi I programeve, 3.I/O paisjet, 4.Komunikimi
5.Manipulimi I File-ve, 6.Detektimi I errorave, 7.Logging, 8.Protection&security
35. Cka eshte kernel?
Kerneli njihet si zemra e sistemit operativ, eshte nje program qe ekzekutohet gjate gjithe kohes
sa kompjuteri eshte I ndezur.
36. Programet active dhe passive:

Programet te cilat gjenden ne disk quhen procese/entitete passive, ndersa programet

qe jane duke u ekzekutuar dhe ndonje pjese e tyre apo komplet ato gjennden ne memorie,
quhen procese/entitete active.

37. System calls:

System calls perdoren per te aktivizu ose funksionalizuar sherbimet qe ofron nje SO, shkruhen
ne high level language. Dhe sot perdoren me ane te API, 3 kryesore: WIN32, POSIX, Java API.
38. Pipes, llojet dhe dallimet:
Pipes jane kanale ose gypa qe perdoren per te komunikuar dy procese mes veti. Ndahen ne
ordinary pipes dhe named pipes. Ordinary pipes ne windows njihen si anonymous pipes, jane
nje-drejtimeshe, te dhenat shkruhen ne njeren ane dhe pranohen ne anen tjeter, vetem dy
procese munden te komunikojne me nje ordinary pipe dhe duhet me pas relacion prind-femije.
Ndersa named pipes- komunikim dy-drejtimesh, mund te perdoren edhe jashta relacioneve
parent-child, dhe jane me te fuqishme se ordinary pipes.
39. Menyrat e qasjes ne file:
1) qasja sekuenciale bit per bit dhe 2) qasja di rekte, e perdorin databazat.