Zorlanmış Vorteks Deneyi 1/3

DENEY 6
ZORLANMIŞ VORTEKS DENEYĐ

1. AMAÇ

Deneyin amacı, zorlanmış vorteks hareketi yapan bir silindir r - yönünde,

içindeki sıvıda basınç dağılımının belirlenmesi.
 ∂V ∂Vr Vφ ∂Vr Vφ
2
∂Vr  ∂P
ρ r + Vr + − + Vz  = Fr –
2. GĐRĐŞ ∂t ∂r r ∂φ r ∂z ∂r
 
 2 
Kısmen dolu olan bir silindir içindeki sıvı sabit bir ω açısal  ∂ Vr 1 ∂Vr Vr 1 ∂ 2 Vr 2 Vφ ∂ 2 Vr 
hızı ile kendi ekseni etrafında döndürülürse kısa bir süre + µ + − + − + 
 ∂r 2 r ∂r r 2 r 2 ∂φ 2 r 2 ∂φ ∂z 2 
sonra silindir içinde relatif hızlar ortadan kalkar ve sıvı rijit  
cisim gibi hareket etmeye başlar (Şekil 1). (1)
φ - yönünde,
Zorlanmış bir vortekste, dışarıdan enerji sağlama nedeniyle
akışkanın hızı ve basıncı artar. Bu prensip santrifüj  ∂V
pompalarda kullanılır. Sıvı, pompaya merkezden alçak  φ ∂Vφ Vφ ∂Vφ Vr Vφ ∂Vφ  1 ∂P
ρ + Vr + + + Vz =Fφ–
basınçla girer. Kanatların veya savurucunun merkezinden,  ∂t ∂r r ∂φ r ∂z  r ∂φ
çevreye doğru ilerlerken hızı ve basıncı artar. Bu sayede  
pompa kanatlarında basınçlandırılan sıvı belli bir yüksekliğe  ∂ 2 Vφ 1 ∂Vφ Vφ 2
1 ∂ Vφ 2 Vr ∂ Vφ 
2
basılabilmektedir. + µ + − + + +
 ∂r 2 r ∂r r 2 r 2 ∂φ 2 r 2 ∂φ ∂z 2 

(2)
z z - yönünde,

 ∂V ∂Vz Vφ ∂Vz ∂Vz  ∂P

ω ρ z + Vr + + Vz  = Fz –

z  ∂t ∂ r r ∂φ ∂ z  ∂z
R  ∂ 2 Vz 1 ∂Vz 1 ∂ 2 Vz ∂ 2 Vz 
+ µ + + + (3)
 ∂r 2 r ∂r r 2 ∂φ 2 ∂z 2 

g denklemleri elde edilir.
φ
r
∂Vφ
θ Zorlanmış vorteks hareketinde, Vr, Vz, Fr, Fφ,
ho ∂φ
h1 ifadelerinin sıfır olduğu ve hareketin zamana bağlı olmadığı
göz önüne alınırsa, yukarıda verilen (1), (2) ve (3) nolu
r eşitlikler önemli oranda basitleşir.
Şekil 1. ω açısal hızı ile döndürülen sıvının yüzeyi ve
r – yönündeki eşitlik,
koordinat sistemi
 Vφ2 
ρ −  = – ∂P (4)
 r  ∂r
3. TEORĐ  

Silindirik koordinat sisteminde Navier-Stokes denklemleri φ - yönündeki eşitlik,

yazılırsa. 1 ∂P
=0 (5)
r ∂φ
Zorlanmış Vorteks Deneyi 2/3

elde edilir. Eş. (10), Eş. (9) 'da yerine konulursa, P = P(r,z)
z – yönündeki eşitlik, ifadesinin genel şekli bulunur.
∂P
= -ρg (6)
∂z
P – P1 = ρ
(
ω 2 r 2 − r12 )
– ρg(z – z1) (11)
2
haline gelir. (4), (5) ve (6) ifadeleri incelendiğinde basıncın
r' nin ve z 'nin fonksiyonu olduğu görülür (P = P(r,z)). Eğer 1 noktası serbest yüzeyde eksen üzerinde alınırsa,
Silindir içindeki basınç ifadesini hesaplamak isteyelim. P1 = Patm, r1 = 0, z1 = h1 olur. Bunun sonucu olarak Eş. (11) şu
hale gelir.
Şekil 2 'de görüldüğü gibi zorlanmış vortekste φ yönündeki
hız ifadesi aşağıdaki şekilde ifade edilebilir (Katı cisim
hareketi). ω2 r 2
P – Patm = ρ – ρg(z – h1) (12)
2
Vφ = ω r (7)
Sıvı yüzeyinde basıncın sabit ve atmosfer basıncına eşit
olduğu düşünülürse (P = Patm),

ω ω2 r 2
0=ρ – ρg(z – h1) (13)
2

Bu eşitlik düzenlenirse serbest yüzey denklemi elde edilir.

Vφ = ω r
θ r (ω r ) 2
z = h1 + (14)
2g

Zorlanmış vorteks hareketi esnasında hacmin sabit kaldığı

düşünülürse h1 ifadesi ho, R bilinenleri cinsinden yazılabilir.

Dönme olmadığı durumdaki sıvı hacmini yazalım.

Şekil 2. Zorlanmış vortekste akım çizgileri V = πR2 ho (15)

(7) nolu ifadeyi (4) nolu denklemde yerine koyarsak Dönme esnasındaki sıvı hacmini yazalım.
aşağıdaki basınç ifadesi elde edilir.
Rz R
∂P
=ρ
ω2 r 2
= ρ ω2 r (8)
V= ∫∫ ∫
2πr dz dr = 2πr z dr (16)
∂r r 00 0
R
 ω2 r 2 
Yukarıdaki ifadenin integrali alınarak, V= ∫ 2π h1 + 2g
 r dr


(17)
0
P r

∫ dP = ∫ ρω r dr
2
Buradan,
P1 r1

P – P1 = ρ
( )
ω 2 r 2 − r12
+ c(z) (9)

V = π  h 1R 2 +

ω2 R 4 


(18)
2  4g 

(9) eşitliği elde edilir. c(z) fonksiyonunun değerini tespit ifadesi elde edilir. Dönme olmadığı durumdaki sıvı hacmi,
etmek için (6) nolu eşitliği kullanalım: Eş. (18) deki hacime eşit olduğu düşünülürse, h1 için şu
eşitlik bulunur.
∂P
= -ρg
∂z ( ωR ) 2
∂P h1 = ho – (19)
= -ρg = c'(z) 4g
∂z
Sonuç olarak sıvının serbest yüzeyinin eşitliği için, aşağıdaki
Bu eşitlik integre edilirse, ifade elde edilir.

c(z) = -ρg(z – z1) (10)

Zorlanmış Vorteks Deneyi 3/3

( ωR ) 2  1  r 2 
z = ho –  −   (20) 5. CĐHAZ VE GEREÇLER
2g  2  R  
- Silindir kap
Serbest yüzeyin eğimini bulmak için (20) nolu ifadenin r 'ye - Elektrik motoru
göre türevi alınır. Bu durumda, - Redüktör
- Basınç ölçüm aleti
dz ω2 r
= (21)
dr g 6. DENEYĐN YAPILIŞI VE ĐSTENENLER

elde edilir. Silindir içinde belli yükseklikteki su, tabandaki döner bir
pleyt (kanatcık) vasıtası ile ω açısal hızı ile tahrik edilir.

4. TEKNĐK VERĐLER Belli bir süre sonra, tabandan verilen hareket bütün sıvı
içinde yayılır ve sıvı katı bir cisim gibi dönmeye başlar. Bu
Zorlanmış vorteksin oluştuğu silindirik kaba ait basınç ölçüm esnada sıvı içinde tabandan basınç ölçümü yapılır ve ölçüm
noktaları Şekil 3 'de ve radyal yöndeki uzaklıkları Tablo 1 'de panosunda radyal yönde bir dağılımın olduğu gözlenir.
verilmektedir.
1. Deney esnasında basınç ölçüm panosundaki basınç
değerlerini mmss olarak kayıt ediniz. Bu değerleri teorik
12 değerlerle karşılaştırınız.
10 2. Ölçülen basınç değerlerini kullanarak serbest yüzeyin
8 eğrisini bulunuz ve bu eğriyi teorik olarak elde edilen
6 eğri ile karşılaştırınız.
4
2
Bulduğunuz bütün sonuçları ve grafikleri düzgün bir şekilde
11 9 7 5 3 1 deney yazım formatına uygun olarak hazırlayınız. Birimlere
dikkat ediniz. Bulduğunuz sonuçların birimlerini yazmayı
unutmayınız. Bulduğunuz deneysel ve teorik değerler
arasındaki farkı yorumlayınız.

Şekil 3. Silindir kabın tabanındaki basınç ölçüm noktaları

Tablo 1. Silindir tabanındaki basınç ölçüm noktalarının

radyal yönde merkeze olan uzaklıkları
No R (mm)
1 30
2 40
3 50
4 60
5 70
6 80
7 90
8 100
9 110
10 120
11 130
12 140

Ayrıca deneyde kullanılan silindire ait bazı veriler aşağıda

verilmiştir:

Silindir iç yarıçapı (R) : 145 mm

Silindirin içindeki su yüksekliği (ho) : 300 mm
Yerçekimi ivmesi (g) : 9.81 m/s2
Elektrik motoru devir sayısı (n) : 1000 dev/dak
Dişli oranı : 6/31