Imigranci z Białorusi wsparciem dla rynku pracy i rozwoju

przedsiębiorstw w Polsce

Spis treści
Wstęp...............................................................................................................................2

Rozdział 1. Ruchy migracyjne – podstawowe zagadnienia teoretyczne.........................4

1.1 Pojęcie migracji i ich formy..................................................................................4

1.2 Czynniki wpływające na migracje.........................................................................7

1.3 Nowe tendencje w migracji.................................................................................11

1.4 Ekonomiczne efekty migracji..............................................................................13

Rozdział 2. Polityka migracyjna Polski........................................................................16

2.1. Cudzoziemcy na polskim rynku pracy – skala i struktura zjawiska...................16

2.2. Realny i potencjalny popyt na pracę cudzoziemców w Polsce..........................20

2.3. Polityka migracyjna Polski.................................................................................24

Rozdział 3. Imigracja z Białorusi do Polski: skutki ekonomiczne................................28

3.1. Statystyki migracyjne: Białorusini w Polsce......................................................28

3.2. Wpływ imigrantów z Białorusi na polską gospodarkę i rynek pracy.................30

3.3. Imigranci z Białorusi na polskim rynku pracy – opinie.....................................32

3.3.1. Warunki pracy..............................................................................................33
3.3.2. Szanse i bariery zatrudnienia.......................................................................34
3.3.3. Samoocena pozycji na rynku pracy.............................................................36
3.3.4. Imigranci z Białorusi o pracy i życiu w Polsce dziś i jutro.........................37

Podsumowanie..............................................................................................................39

Bibliografia...................................................................................................................40
 Wstęp

Migracje to zjawisko znane już od zarania dziejów. To właśnie dzięki nim w dużej
mierze następuje rozwój cywilizacji i ich wzajemne mieszanie się. Mogą stanowić zarówno
inspirację do pozytywnych zmian, jak i przyczynę konfliktów. Mają niezwykle istotny wpływ
zarówno na zwyczaje i standardy życia jednostek, jak i na rynek pracy w poszczególnych
państwach.Niezwykle istotnym zjawiskiem dla polskiej gospodarki jest masowe osiedlanie się
na terytorium naszego kraju osób pochodzących z państw zbliżonych do Polski pod
względem kulturowym, językowym i historycznym. Chodzi tu przede wszystkim o terytoria,
które dawniej wchodziły w skład naszego państwa. Szczególnym przypadkiem takiego
zjawiska są migracje osób z Białorusi. Kraj ten jest bowiem z jednej strony nam bliski, z
drugiej jednak, ze względów politycznych, wiemy o nim stosunkowo niewiele. O ile bowiem
przedostanie się z Polski na terytorium Ukrainy czy Litwy od czasu upadku systemu
komunistycznego jest stosunkowo proste, o tyle już w przypadku Białorusi do niedawna
istniały duże przeszkody.

Analiza sposobu, w jaki imigranci z Białorusi pomagają wspierać gospodarkę naszego

kraju, a w szczególności rynek pracy oraz rozwój przedsiębiorstw, wynika zdecydowanie
głębszego wniknięcia w temat. Przede wszystkim jednak trzeba zacząć od omówienia pojęcia
migracji w ogóle. Zadanie to zostało zrealizowane w dalszej części pracy. Kwestie związane z
napływem dużej ilości imigrantów na terytorium polski – szczególnie w ostatnich latach –
wzbudzają wiele kontrowersji. Niemniej jednak wymagają pewnych regulacji i odpowiadania
na ich potrzeby. A co za tym idzie, zmieniają m.in. rynek pracy i w istotny sposób wpływają
na stosunki polityczne. Dlatego też temat ten wymaga poświęcenia odpowiedniej uwagi, co
zostało zrobione poniżej. Przypływ imigrantów z Białorusi ma dla naszego społeczeństwa
zarówno znaczenie kulturowe, jak i ekonomiczne. Ponadto trzeba również zaznaczyć, że
dania na temat wpływu tego zjawiska na naszą gospodarkę i poziom życia – podobnie jak w
przypadku wszystkich innych grup imigrantów – są podzielone. Zgłębienie rzeczywistych
skutków ekonomicznych przyjazdu Białorusinów wymaga jednak przede wszystkim
zapoznania się ze statystykami. Dlatego też kwestia ta została poruszona w dalszej części
tekstu.
 Rozdział 1. Ruchy migracyjne – podstawowe zagadnienia
teoretyczne

1.1. Pojęcie migracji i ich formy

Definicja migracji powinna uwzględniać cały szereg różnych czynników. Wśród nich
wymienia się m.in. formę, cel, motyw i kierunek. Zdaniem Jerzego Pawła Gieorgicy
podstawowymi kryteriami rozróżniania migracji są
 przekraczanie granic politycznych,
 wzorce zachowań ruchowych,
 czynniki wpływające na podjęcie decyzji o migracji1.
W przypadku migracji pierwszego typu wyróżnia się migracje wewnętrzne, odbywające się w
obrębie tego samego państwa (pomiędzy wsiami, pomiędzy miastami, ze wsi do miast lub z
miast do wsi), a także międzynarodowe, polegające na przemieszczaniu się do innego
państwa. Migracje według wzorców zachowań dzielą się natomiast na krokowe (migracje z
małych osad do większych), wahadłowe (mające charakter cykliczny, tj. wyjazdy do pracy i
powroty do domu), okrężne (gdy osoba migrująca przeprowadza się w inne miejsce, wraca do
domu, a następnie migruje do miejsca docelowego), sezonowe (np. w celu wykonywania prac
w rolnictwie), powrotne (dotyczące osób, które wracają do domu po dłuższym pobycie w
innym miejscu), łańcuchowe (zapoczątkowane przez jedną grupę osób, za którą podążają
inni). Natomiast w przypadku migracji wynikających z indywidualnych decyzji wskazuje się
na dobrowolne i mimowolne przemieszczanie się. Przyczyny takiego zjawiska mogą tkwić w
indywidualnych celach, chęciach i marzeniach jednostek, bądź też mieć charakter zewnętrzny
(tj. wojna, zła sytuacja materialna, nieodpowiednie warunki polityczne itp. 2.
Oprócz wskazanych wyżej rodzajów w literaturze wskazuje się również na różnorodne
formy migracji. Podstawowym kryterium ich podziału jest ich kierunek, a więc to, czy dana
jednostka wyjeżdża z określonego państwa, czy też do niego wjeżdża. W tym pierwszym
przypadku wyróżnia się emigrację, przesiedlenie i deportację, natomiast w drugim –
imigrację, repatriację i reemigrację3.

1
J. P. Gieorgica, Polskie migracje w świetle procesów globalnych, Warszawa 2018, s. 23-24.
2
Ibidem, s. 23-25.
3
A. Sakson, Migracje – fenomen XX i XXI wieku, [w:] „Przegląd zachodni 2008”, nr. 2, s. 13.
 Zgodnie z definicją przyjętą przez Główny Urząd Statystyczny mianem emigracji
określa się wyjazdy za granicę, których celem jest bądź to osiedlenie się na stałe, bądź też
pobyt czasowy4. Pojęcie to nie obejmuje więc podróży w celu turystycznym czy też
wyjazdów związanych z konkretnymi wydarzeniami. Podobnie termin ten rozumie Tomasz
Kaczmarczyk. Jego zdaniem emigracja to przemieszczanie się z danego kraju do innego.
Podkreśla on również, że ruch taki musi odbywać się w celu osiedlenia się poza granicami
państwa swojego pochodzenia5.
Inną formą migracji z danego kraju jest przesiedlenie. Zgodnie z definicją podaną w
Zaleceniu Komisji (UE) 2015/914 z dnia 8 czerwca 2015 r. dotyczącym europejskiego
programu przesiedleń termin ten oznacza przekazanie osób wymagających ochrony
międzynarodowej z państwa trzeciego do państwa będącego członkiem UE, w porozumieniu
z tym państwem. Taka forma migracji odbywa się wyłącznie na wniosek Wysokiego
Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców i ma na celu głównie ochronę uchodźcy
przed jego odesłaniem na teren, na którym jego bezpieczeństwo byłoby zagrożone6.
Kolejnym rodzajem migracji, związanym z wyjazdem z danego państwa, jest
deportacja. Marta Szuniewicz poruszą tę kwestię pośrednio, omawiając temat ochrony
cudzoziemców przed bezprawnym wydaleniem 7. Stąd też można wywnioskować, że
deportacja w tym sensie oznaczałaby zesłanie cudzoziemca powrotem do kraju, z którego
pochodzi.
Zjawiskiem o przeciwstawnym charakterze jest imigracja. Należy przez nią zatem
rozumieć przybywanie do danego kraju z zagranicy, w celu osiedlenia się na stałe lub na
określony czas8. Nieco inaczej kwestię tę pojmuje się na poziomie Parlamentu Europejskiego.
Zgodnie z Rozporządzeniem (WE) nr 862/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11
lipca 2007 r. w sprawie statystyk Wspólnoty z zakresu migracji i ochrony międzynarodowej
imigracja to wszelkie działania mające na celu ustanowienie swojego miejsca zamieszkania
na terenie państwa docelowego. Pobyt taki musi wynosić co najmniej 12 miesięcy, lub też
mieć charakter wskazujący na właśnie taki czas trwania9.

4
Emigracja, https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-publicznej/
86,pojecie.html, [dostęp: 08.04.2021].
5
T. Kaczmarczyk, Migracja – charakterystyka zjawiska, [w:] „Zeszyty naukowe Państwowej Wyższej Szkoły
Zawodowej im. Witelona w Legnicy”, t. 16, nr. 3, s. 7-15.
6
Zalecenie Komisji (UE) 2015/914 z dnia 8 czerwca 2015 r. dotyczące europejskiego programu przesiedleń,
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32015H0914&from=EN, [dostęp:
10.04.2021].
7
M. Szuniewicz, Deportacja cudzoziemców w świetle zobowiązań Europejskiej Konwencji Praw Człowieka,
„Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego” 2014, nr 5, s. 93.
8
A. Sakson, op. cit., s. 12.
 Wjazd na terytorium danego państwa może również wynikać z repatriacji. Oznacza
ona powrót do kraju ojczystego. Zdaniem Andrzeja Saksona pojęcie to odnosi się m.in. do
jeńców wojennych, przesiedleńców czy też osób, które zostały przeniesione do innego
państwa na skutek internowania. Migracja tego rodzaju może mieć charakter zorganizowany
lub też przyjąć formę żywiołową10, czyli stanowiącą efekt swego rodzaju uniesienia
emocjonalnego i pojawiających się możliwości.
Ostatnią z wymienionych form migracji jest reemigracja. Może ona przyjąć dwie
formy. Pierwszą z nich jest emigracja do kolejnego kraju. Natomiast druga wiąże się z
powrotem do państwa, z którego dana jednostka pochodzi 11. W dużym uproszczeniu można
powiedzieć, że pod pojęciem tym kryje się emigracja ponowna 12. Trzeba jednak zaznaczyć, że
warunkiem koniecznym do zaklasyfikowania danego ruchu jako reemigracji jest jego
dobrowolny charakter.
Próba jednoznacznego zdefiniowania pojęcia migracji jako takiego stanowi niezwykle
trudne zadanie. Wynika to z przedstawionej wyżej różnorodności tego zjawiska. Jedną z
najbardziej powszechnych definicji przytacza J. P. Gieorgica. Zgodnie z nią termin ten
oznacza przepływ osób. Jego celem może być zarówno zmiana miejsca zamieszkania, jak i
poszerzenie działalności firmy13. Z kolei M. Pachocka i J. Misiuna podkreślają, że
podmiotami tego typu ruchów mogą być osoby zmieniające miejsce pobytu ze względu na
okoliczności zewnętrzne (wysiedleńcy, uchodźcy), jak i wewnętrzne (migranci ekonomiczni
bądź też osoby przeprowadzające się z innych powodów)14.
Na cele niniejszej pracy najbardziej odpowiednim posunięciem będzie przyjęcie
definicji łączącej w sobie wskazane wyżej podejścia. Przez migrację należy zatem rozumieć
wszelkiego rodzaju ruchy związane z przepływem osób, mające na celu zmianę miejsca
zamieszkania bądź też formę lub miejsce działalności zawodowej albo poszerzenie
działalności firmy, niezależnie od ich przyczyny i czasu trwania.

9
Rozporządzenie (WE) nr 862/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. w sprawie
statystyk Wspólnoty z zakresu migracji i ochrony międzynarodowej oraz uchylające rozporządzenie Rady
(EWG) nr 311/76 w sprawie zestawienia statystyk dotyczących pracowników cudzoziemców, https://eur-
lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A32007R0862, [dostęp: 10.04.2021].
10
A. Sakson, op. cit., s. 12-13.
11
T. Kaczmarczyk, op.cit., s. 8.
12
K. Markowski, Reemigracja kobiet z terenu województwa lubelskiego, Lublin 2010, s. 146.
13
J. P. Gierogica, op.cit., s. 15.
14
M. Piechocka, J. Misiuna, Migracje międzynarodowe – dylematy definicyjne i poznawcze. Przykłady z Unii
Europejskiej i Stanów Zjednoczonych, [w:] „Współczesny Matrix? Fikcja w życiu gospodarczym, politycznym i
społecznym, J. Osiński [red.], Warszawa 2015, s. 295.
 1.2 Czynniki wpływające na migracje

Jak już wspomniano, migracje mogą mieć bardzo różnorodny charakter. Jest on
uzależniony od bardzo wielu kwestii, takich jak region, w którym jednostka żyje, kultura, w
której się wychowuje czy też jej wiek. Czynniki te mają bowiem często wpływ na cele
zmiany miejsca zamieszkania. Inne będą zatem przyczyny przeprowadzek osób
zamieszkujących biedniejsze państwa, pełniących określone funkcje albo będących na
emeryturze. Kwestia ta została bardziej szczegółowo omówiona poniżej.
Choć migracje towarzyszą ludzkości od zarania dziejów, to jednak zawsze wynikały
one z pewnych potrzeb. Na skutek rewolucji neolitycznej najważniejsze z nich jednak
zniknęły, na skutek czego ludzie zaczęli prowadzić osiadły tryb życia. Stanowi to wyraz
tendencji przeciwnej – przywiązywania się do miejsca zamieszkania. Zdaniem Everetta Lee
aby migracja miała miejsce, musi się pojawić bodziec, który będzie na tyle silny, by skłonić
jednostkę do wykonania ruchu. Jednocześnie trzeba pamiętać, że siła ta jest zależna od
subiektywnej hierarchii wartości i postrzegania określonych czynników 15. Idąc dalej, można
stwierdzić, że czynniki decydujące o migracjach dzielą się na wypychające (push) oraz
przyciągające (pull)16. Według Agnieszki Piekutowskiej pierwsze z nich stanowią bodźce
skłaniające do emigracji, natomiast drugie do emigracji17.
Zagłębiając się w kwestię czynników skłaniających do wyjazdu z danego kraju bądź
też do osiedlenia się w innym, można dokonać również innego podziału. Zgodnie z nim
wskazuje się trzy grupy przyczyn migracji:
 ekonomiczne i demograficzne,
 polityczne,
 społeczne i kulturowe18.
Dane uzyskane w 2020 r. przez Parlament Europejski wskazują na to, że najczęstszymi
przyczynami pierwszego rodzaju są m.in. wyższe płace i lepszy standard życia, a także lepsze

15
E. Lee, Theory of migration, “Demography” 1966, nr 3, s. 16.
16
S. Kubiciel-Lodzińska, Imigracja zarobkowa do województwa opolskiego. Skala, warunki i perspektywy,
„Studia i monografie” 2012, s. 36.
17
A. Piekutowska, Uwarunkowania i implikacje współczesnych migracji ekonomicznych polsko-rosyjskich,
„Białostockie studia prawnicze” 2011, nr 9, s. 179.
18
D. Miłaszewicz, R. Siedlikowski, Zmiany demograficzne i procesy migracyjne oraz ich oddziaływanie na
rynku pracy, „Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach” 2016, nr
276, s. 111-112
możliwości zatrudnienia i edukacji19. Z kolei wśród ekonomiczno-społecznych przyczyn
wypychających wskazuje się ubóstwo, bezrobocie, wysoki przyrost naturalny, czy też braki w
edukacji oraz problemy związane z systemem opieki medycznej20.
Analizując przyczyny polityczne migracji warto pamiętać, ze często mają one
charakter okresowy. Oznacza to, że mogą znikać na skutek rewolucji, zmian władzy czy też
zwrotów w sposobie funkcjonowania systemów państw. Wśród tego rodzaju przyczyn
wypychających wskazuje się różnego rodzaju prześladowania. Mogą one mieć charakter
rasowy, religijny, etniczny bądź też kulturowy. Zdarzają się również prześladowania na tle
politycznym21. Jako przykład można tu podać ludobójstwo, którego dokonano w 1994 r. na
ponad 800 000 członków plemienia Tutsi22, bądź też prześladowania Żydów w czasie II
wojny światowej w Niemczech, Polsce i na Słowacji23. Problemy tego typu występowały
również w Polsce w czasach PRL (prześladowania Kościoła, a także maltretowanie członków
podziemia niepodległościowego i opozycji politycznej24). Oprócz społeczno-politycznych
czynników wypychających wskazuje się również na istnienie przyczyn przyciągających, tj.
większe poczucie bezpieczeństwa w innym państwie lub też wolność polityczna25.
Ostatnim z wymienionych rodzajów czynników decydujących o emigracji są kwestie
społeczne i kulturowe. Chodzi tu o wszelkie aspekty stylu życia osób migrujących. Zdaniem
Barbary Cieślińskiej to właśnie one są empirycznym przejawem zwyczajów i wartości
wyznawanych przez określone grupy społeczne26. W przypadku czynników wypychających
chodzi tu przede wszystkim o przejawy dyskryminacji etnicznej i religijnej, tj. gorsze
traktowanie osób innej rasy czy też niepożądane zachowania w stosunku do osób innego
wyznania27. Z kolei względy kulturowe, które mogą przyciągać do określonego państwa, to –
oprócz braku przejawów dyskryminacji – m. in. obecność członków rodziny lub pochodzenie
przodków osoby przeprowadzającej się28.

19
Przyczyny migracji: dlaczego ludzie migrują?,
https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/world/20200624STO81906/przyczyny-migracji-dlaczego-
ludzie-migruja, [dostęp: 16.04.2021].
20
D. Miłaszewicz, R. Siedlikowski, op.cit., s. 110.
21
Przyczyny migracji: dlaczego ludzie migrują?,
https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/world/20200624STO81906/przyczyny-migracji-dlaczego-
ludzie-migruja, [dostęp: 16.04.2021].
22
K. Głowacka, Ludobójstwo w Rwandzie i jego polityczne konsekwencje, „Poliarchia” 2015, t. 1, nr 4, s. 33.
23
Wspólne życie, okrutny koniec. Historia Żydów na Słowacji, https://www.jhi.pl/artykuly/wspolne-zycie-
okrutny-koniec-historia-zydow-na-slowacji,583, [dostęp: 16.04.2021].
24
K. Persak, P. Machcewicz, Polski wiek XX, t. IV, Warszawa 2010, s. 47.
25
D. Miłaszewicz, R. Siedlikowski, op.cit., s. 110.
26
B. Cieślińska, Emigracje bliskie i dalekie. Studium współczesnych emigracji zarobkowych na przykładzie
województwa podlaskiego, Białystok 2012, s. 16.
27
Czym jest dyskryminacja, https://www.rpo.gov.pl/pl/content/czym-jest-dyskryminacja, [dostęp: 16.04.2021].
28
D. Miłaszewicz, R. Siedlikowski, op.cit., s. 111.
 Parlament Europejski wyróżnia jeszcze jeden rodzaj czynników sprzyjających
migracjom. Chodzi tu o czynniki środowiskowe. Są one związane z klimatem i wynikającymi
z niego warunkami bądź też niebezpieczeństwami. Przyczynami emigracji mogą zatem być
klęski żywiołowe, tj. huragany czy trzęsienia ziemi 29. Natomiast o imigracji decyduje w
takich wypadkach m.in. brak wskazanych zagrożeń.
Zdaniem Danuty Miłaszewicz i Romana Siedlikowskiego migracje najczęściej
wynikają z kwestii ekonomicznych. Według tych autorów chodzi tu przede wszystkim o
różnice w wysokości wynagrodzeń za pracę 30. Niemniej jednak migracje mogą również
wynikać z różnego rodzaju działań mających na celu poprawę poziomu życia. Jak wskazują
Tomasz Homoncik, Klaudia Pujer i Iwona Wolańska, reforma oświaty przeprowadzona w
1988 r. w Wielkiej Brytanii poskutkowała wzrostem wsparcia dla osób wychowujących
dzieci, tj. zapewnieniem im opieki pod nieobecność rodziców, możliwości uczestniczenia w
zajęciach edukacyjnych czy też opiekę medyczną. Pomoc obejmowała również wsparcie
finansowe31. To, w połączeniu z różnicami w wysokości wynagrodzenia, stanowiło istotną
przyczynę migracji do tego kraju z państw biedniejszych, jakie miały miejsce na przełomie
XX i XXI wieku.
Niezwykle interesującą kwestią są przyczyny migracji osób w wieku emerytalnym. Z
badań przeprowadzonych przez Sławomira Pytla wynika, że jako czynniki decydujące o
przeprowadzce wskazywano najczęściej budowę domu bądź też kupno mieszkania w innym
miejscu, poprawę jakości życia, zakończenie pracy zawodowej, zmiany dotyczące stanu
zdrowia czy też potrzebę poprawy warunków związanych z otaczającym klimatem i
środowiskiem. Najmniej popularnymi przyczynami były natomiast: powrót do rodzinnego
domu, wejście w związek małżeński, konflikt z rodziną, praca w nowym miejscu oraz brak
środków do życia32.
Obywatele państw byłego Związku Radzieckiego również stanowią pewną
specyficzna, a zarazem największą w polskim kraju grupę imigrantów. Są to głównie osoby
pochodzące z Ukrainy, Białorusi, Mołdawii, Armenii i Rosji. Tematyka niniejszej pracy
obejmuje wyłącznie Białorusinów, dlatego też to na nich skupiono tutaj uwagę.

29
Przyczyny migracji: dlaczego ludzie migrują?,
https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/world/20200624STO81906/przyczyny-migracji-dlaczego-
ludzie-migruja, [dostęp: 16.04.2021].
30
Ibidem, s. 111.
31
T. Homoncik, K. Pujer, I. Wolańska, Ekonomiczno-społeczne aspekty migracji. Wybrane problemy, Wrocław
2017, s. 21
32
S. Pytel, Migracje emerytów w Polsce: czynniki, kierunki, konsekwencje, Katowice 2017, s. 79.
 Liczba osób pochodzących z Białorusi w latach 2008-2017 wzrosła prawie
dziesięciokrotnie (z 1325 do 11813)33. Kolejny duży wzrost nastąpił w okresie od 2019 do
2021 r. Obecnie liczba osób pochodzenia białoruskiego przebywających na terenie Polski
przekracza 30 00034. I choć nie przeprowadzono do tej pory badań dotyczących przyczyn ich
decyzji o wyjeździe z kraju swojego pochodzenia, to jednak pewne wnioski można wyciągnąć
na podstawie danych dotyczących imigrantów z Ukrainy i Mołdawii. Warunki życia na
wschodzie są bowiem zbliżone do siebie pod wieloma względami. Dlatego też jako główne
przyczyny migracji Białorusinów można wskazać kwestie ekonomiczne. Chodzi między
innymi o:
 brak środków do życia,
 potrzebę zarobienia pieniędzy,
 konieczność spłaty długów,
 potrzebę sfinansowania różnego rodzaju uroczystości rodzinnych,
 zakup mieszkania,
 chęć dokształcenia się,
 gromadzenie kapitału na własną działalność gospodarczą35.
Oprócz wskazanych wyżej przesłanek za przyjazdem do Polski przemawiają również
działania Rządu i polskich przedsiębiorców. Chodzi tu między innymi o:
 uproszczenie procedur związanych z zatrudnianiem,
 liberalizację legalizacji pobytu,
 zapewnianie możliwości awansu ekonomicznego,
 liberalizm polityczny36.
Na wzrost liczby imigrantów z Białorusi w Polsce ma bez wątpienia wpływ również
pogorszenie warunków na rynku rosyjskim, który przez bardzo długi czas stanowił główny
kierunek ich zainteresowania37.

33
M. Kruhlaya, Imigracja zarobkowa państw byłego ZSRR szansą dla rozwoju polskich przedsiębiorstw,
Białystok 2020, s. 123.
34
M. Chomiuk, W ciągu ostatnich dwóch lat liczba Białorusinów w Polsce wzrosła o połowę,
https://www.bankier.pl/wiadomosc/W-ciagu-ostatnich-dwoch-lat-liczba-Bialorusinow-w-Polsce-wzrosla-o-
polowe-8092030.html, [dostęp: 16.04.2021].
35
W. Konończuk, Pomiędzy Unią Europejską a Rosją. Problematyka migracji z Rosji, Białorusi i Mołdawii,
Warszawa 2005.
36
Polska cztery lata od wybuchu kryzysu migracyjnego – liczby i status Quo,
https://nowakonfederacja.pl/raport/polska-w-europejskim-kryzysie-migracyjnym/4-polska-cztery-lata-od-
wybuchu-kryzysu-migracyjnego-liczby-i-status-quo/4-2-specyfika-migracji-do-polski/, [dostęp: 16.04.2021].
37
Ibidem.
 1.3 Nowe tendencje w migracji
Coraz większa liczba polskich przedsiębiorców i pracodawców otwiera się na osoby
przyjeżdżające z zagranicy. W 2017 złożono 1,8 mln oświadczeń woli zatrudnienia
obcokrajowca, co w porównaniu z 2016 r. stanowiło liczbę większą o 40%. Przyczyną takiego
stanu rzeczy były zarówno niższe koszty, jak i specyficzne kompetencje oraz umiejętności,
jakie wykazują osoby przybywające na terytorium naszego kraju38. Chodzi tu m.in. o
kompetencje językowe oraz kulturowe39, obejmujące m.in. łatwość w asymilacji.
Mówiąc w skrócie, na polskim rynku pracy obserwuje się silne tendencje
proimigracyjne. Jednocześnie warto pamiętać, że niektóre województwa przyciągają większe
ich ilości i są bardziej otwarte, natomiast inne mniej. Zależy to od takich czynników, jak:
 dominujące poglądy polityczne (a czasem również religijne),
 poziom rozwoju gospodarczego,
 różnice kulturowe,
 dominującego charakteru gospodarki,
 położenia na mapie Polski.
Istotną różnicę na mapie migracji obserwuje się pomiędzy Polską wschodnią i Polską
zachodnią. Duża część imigrantów osiedlających się na wschodzie pochodzi z krajów byłego
związku radzieckiego. Przyczyną tego faktu może być m.in. stosunkowa bliskość językowa
tych regionów. Natomiast imigranci z krajów UE lub takich, w których dominującą religią
jest islam, wybierają raczej zachodnie rejony. Wynika to prawdopodobnie z większej
tolerancji, i – podobnie jak w przypadku Polski wschodniej, podobieństw językowych.
Zdaniem Radosława Kalety w przypadku imigracji Białorusinów do Polski obserwuje
się wyraźną tendencję wzrostową. Przejawia się ona między innymi w liczbie osób
posiadających stosowne dokumenty, uprawniające do pobytu na terytorium naszego kraju 40. O
ile jeszcze w 2008 r. w praktyce konieczne było posiadanie europejskich korzeni lub też ślub
z obywatelem jednego z państw UE, o tyle już w 2014 r. o zalegalizowanie pobytu było
znacznie łatwiej41.
Inną istotną, choć jedynie pośrednio związaną tendencją mającą wpływ na migracje do
Polski, jest zmniejszenie się wskaźnika przyrostu naturalnego. Dotyczy to również
pozostałych państw europejskich. W przypadku naszego kraju sytuacja jest szczególnie
38
M. Kruhlaya, op. cit., s. 125.
39
A. Górny, K. Kołodziejczyk, K. Madej, P. Kaczmarczyk, Nowe obszary docelowe w migracji z Ukrainy do
Polski. Przypadek Bydgoszczy i Wrocławia na tle innych miast, Warszawa 2019, s. 44.
40
R. Kaleta, Język polski jako obcy – wyzwania wobec rosnącej imigracji białoruskiej, „Zeszyty naukowe
Wyższej Szkoły Języków Obcych w Świeciu 2014, s. 121.
41
Ibidem, s. 121.
poważna. Powszechnie mówi się nawet, że „Polska wymiera” 42. Dlatego też konieczne jest
zapewnienie odpowiedniej liczby rąk do pracy, a napływ imigrantów dobrze rozwiązuje ten
problem.
Inną charakterystyczną tendencją jest odpływ inteligencji z rynków wschodnich.
Zdaniem M. Kruhlayi „wysoko wykwalifikowani specjaliści opuszczają kraj w poszukiwaniu
interesującej i dobrze płatnej pracy” 43. Potwierdza to fakt, że zdecydowana większość (70%)
imigrantów pochodzących z państw byłego ZSRR uznaje swój przyjazd do Polski za
opłacalny, a ponadto aż 60% z nich nie widzi dla siebie przyszłości w kraju swojego
pochodzenia. Wielu z nich podaje również jako przyczynę swojej decyzji korupcję i
nieprzestrzeganie prawa44.
Poza wykwalifikowanymi pracownikami z Białorusi przyjeżdżają również osoby
pracujące w sektorze budowlanym lub transportowym. Wielu imigrantów zatrudnia się też na
produkcji, czy też w handlu. Popularnym zajęciem wśród nich jest również praca biurowa 45.
Różnorodność ta łączy się z obecnymi niekorzystnymi warunkami pracy i życia na Białorusi,
tj. niskie płace oraz występujące konflikty polityczne46.
Podsumowując, wraz z coraz większym otwieraniem się na obywateli nowych państw
Polska otwiera się na nowe możliwości, pozwalające na zabezpieczenie rynku pracy, a co za
tym idzie – pracowników (np. w kwestii przyszłych świadczeń emerytalnych). Z drugiej
jednak strony poglądy na temat polityki migracyjnej naszego kraju są podzielone. Wynika to
częściowo z obaw oraz panujących stereotypów. Obserwuje się również wzrost
przestępczości w niektórych regionach. Dlatego też kwestia imigracji stanowi problem
wieloaspektowy. Można zatem stwierdzić, że zjawisko to oddziałuje na bardzo wiele sfer
naszego życia – zarówno zawodową, jak i emocjonalną. Najwyraźniej wpływ ten widać
jednak w sferze ekonomicznej. Dlatego też to właśnie tej kwestii poświęcona została kolejna
część tekstu.

1.4 Ekonomiczne efekty migracji

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w III kwartale 2020 r. nastąpił
spadek ruchu granicznego. W stosunku do tego samego okresu w 2019 r. ruch taki wykazało o
42
J. Bińkowski, Imigranci z Ukrainy ratunkiem dla polskiej demografii, [w:] „Imigranci wsparciem dla rynku
pracy i rozwoju przedsiębiorstw”, red. T. Kupczyk, Wrocław 2017, s. 8.
43
M. Kruhlaya, op. cit., s. 124.
44
Ibidem, s. 124.
45
Polska cztery lata od wybuchu kryzysu migracyjnego – liczby i status Quo,
https://nowakonfederacja.pl/raport/polska-w-europejskim-kryzysie-migracyjnym/4-polska-cztery-lata-od-
wybuchu-kryzysu-migracyjnego-liczby-i-status-quo/4-2-specyfika-migracji-do-polski/, [dostęp: 16.04.2021].
46
Ibidem.
38,5% mniej cudzoziemców i o 34,1% mniej Polaków. Nie oznacza to jednak, że liczba
imigrantów zaczęła spadać47.
Obecnie – mimo obostrzeń związanych z pandemią koronawirusa SARS-CoV-2 –
migracje nadal stanowią istotny czynnik wpływający na poziom gospodarczy i ekonomiczny
kraju. Ich wpływ przejawia się między innymi w statystykach zatrudnienia i konsumpcji.
Szczególnie istotną rolę odgrywa tu migracja zarobkowa. Jest ona jedną z determinant
poziomu dochodów zarówno całego społeczeństwa, jak i poszczególnych gospodarstw.
Efekty migracji w szczególny sposób dały się odczuć po akcesji naszego kraju do Unii
Europejskiej. Jednym z nich było uzyskanie środków przeznaczonych m.in. na tworzenie
nowych miejsc pracy oraz aktywizację zawodową obywateli. Do roku 2013 wsparciem objęto
bowiem ponad 2 mln osób bezrobotnych48. W efekcie tych działań średni dochód w wielu
gospodarstwach domowych zwiększył się.
Kolejnym efektem było zwiększenie swobody na rynku pracy. Wstąpienie Polski do
Unii Europejskiej poskutkowało bowiem większą swobodą przemieszczania się, co stanowiło
okazję do wyboru atrakcyjnych ofert zatrudnienia, zarobku bądź też warunków życia za
granicą dla:
 pracowników,
 przedsiębiorców,
 osób uczących się lub przebywających na emeryturze49.
Zdaniem Beaty Paliś „głównym beneficjentem migracji jest jej uczestnik” 50. Natomiast do
najważniejszych zysków, jakie całe państwo odnosi dzięki emigracji, należą spadek
bezrobocia oraz poprawa finansowania rozwoju rynku pracy 51. Nadmiar pracowników o
określonych kwalifikacjach zatrudnia się bowiem w innym państwie, w efekcie czego Polska
nie musi przeznaczać środków na zapewnienie im miejsc zatrudnienia. Ponadto nasze
państwo ma możliwość dostosowania własnych możliwości wchłaniania nowych rąk do
pracy52.

47
Ruch graniczny oraz wydatki cudzoziemców w Polsce i Polaków za granicą w III kwartale 2020 r.,
https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ceny-handel/handel/ruch-graniczny-oraz-wydatki-cudzoziemcow-w-
polsce-i-polakow-za-granica-w-iii-kwartale-2020-roku,13,29.html, [dostęp: 23.04.2021].
48
T. Homoncik, K. Pujer, I. Wolańska, op. cit., s. 13.
49
B. Puzio-Wacławik, Społeczno-ekonomiczne skutki migracji Polaków po akcesji Polski do Unii Europejskiej,
„Zeszyty Naukowe Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego” 2010, s. 180.
50
B. Paliś, Polityka migracyjna a ekonomiczne znaczenie imigracji i emigracji w opinii ekspertów,
„Współczesne problemy ekonomiczne” 2018, s. 23.
51
Ibidem, s. 23.
52
T. Homoncik, K. Pujer, I. Wolańska, op. cit., s. 15.
 Na kolejny pozytywny efekt emigracji wskazuje Marcin Muszyn. Jego zdaniem osoby
opuszczające swój kraj mają dobrą okazję do podniesienia swoich kwalifikacji językowych.
Przebywają bowiem w środowisku, które stwarza im najlepsze warunki do skutecznej nauki 53.
Dzięki temu po powrocie do Polski mogą oni ubiegać się o lepiej płatną pracę.
Jednym z odczuwanych przez społeczeństwo Polskie skutków migracji jest również
wzrost poziomu płac. O ile bowiem w 2003 r. minimalna pensja wynosiła 800 zł za miesiąc, o
tyle do roku 2016 wzrosła ona do poziomu 1850 zł. Z jednej strony trend ten jest pozytywny
w kontekście mikroekonomicznym, z drugiej jednak wiąże się bezpośrednio ze spadkiem
atrakcyjności inwestycyjnej naszego kraju54.
Skutki migracji obywateli państw wschodnich są odczuwalne zarówno dla Polski, jak i
dla krajów, z których osoby te pochodzą. W. Konończuk wskazuje na następujące efekty tego
zjawiska:
 ograniczenie możliwości dokonywania zmian w prawie migracyjnym,
 „drenaż mózgów”,
 zachwianie równowagi międzypokoleniowej55.
Pierwsza ze wskazanych konsekwencji wiąże się z poziomem uzależnienia gospodarki państw
od środków przesyłanych przez migrantów rodzinom pozostającym w krajach ich
pochodzenia. Jeśli stanowią one znaczny procent PKB, to wówczas decyzje niekorzystne dla
migrantów mogłyby istotnie zachwiać ich gospodarkę. Kwestia ta w przypadku Białorusinów
nie ma jednak zbyt dużego znaczenia. Transfery migrantów z tego kraju stanowią bowiem
zaledwie 1% jego PKB. Znacznie bardziej istotna jest jednak druga kwestia. Wiąże się ona
bowiem z wyjazdem wykwalifikowanych specjalistów, co nie pozostaje bez wpływu na
większość gałęzi rynku. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku zachwiania równowagi
demograficznej. Migranci stanowią bowiem grupę obywateli w młodym wieku, w efekcie
czego na terenie państw wyjścia pozostają raczej osoby starsze. Na skutek tego dochodzi do
starzenia się społeczeństw, co pociąga za sobą zarówno problemy ekonomiczne (konieczność
zapewnienia im środków do życia, gdy osiągną wiek poprodukcyjny), a także społeczne i
polityczne (dominacja osób przejawiających poglądy komunistyczne i niechętnych
zmianom56).

53
M. Murzyn, Etyczne aspekty migracji, [w:] Społeczne i gospodarcze skutki migracji: analiza wybranych
aspektów, [red.] P.Szymczyk, M. Maciąg, Lublin 2018, s. 14.
54
T. Homoncik, K. Pujer, I. Wolańska, op. cit., s. 15.
55
W. Konończuk, op. cit., s. 9-10.
56
Ibidem, s. 9-10.
 Według danych uzyskanych w 2008 r. przez Pawła Kaczmarczyka i Marka
Okólskiego, Białorusini zatrudniani byli w około 20% przedsiębiorstw. Największa liczba
firm (30%) zatrudniała natomiast Ukraińców, a nieco mniejsza (15%) Niemców 57. Osoby
pochodzenia białoruskiego coraz częściej zostają zatrudnione na terenie naszego kraju. W
samym 2019 r. wydano 27 tys. zezwoleń na pracę w Polsce właśnie dla Białorusinów 58.
Natomiast w dniu 1 stycznia 2021 r. ważne zezwolenia posiadało 28,8 tys. obywateli
Białorusi. Tendencji wzrostowej nie odwróciła również pandemia korona wirusa. Wręcz
przeciwnie, skłania ona raczej do przedłużania legalnego pobytu na terenie naszego kraju 59.
Podsumowując, migracje stanowią zjawisko niezwykle złożone, dlatego też ich wpływ
na gospodarkę nie jest łatwy do ocenienia. Preferencje zawodowe i konsumpcyjne oraz
sposoby funkcjonowania są bowiem w dużym stopniu zależne od kultury kraju pochodzenia
migranta, jak i od jego pozycji gospodarczej. Można założyć, że osoby pochodzące z
bogatszych regionów będą miały większy wkład w budżet państwa, niż osoby pochodzące z
regionów biedniejszych, niejednokrotnie przesyłające zarobione pieniądze swoim rodzinom.
Podobnie sytuacja wygląda w przypadku wpływu tego zjawiska na politykę migracyjną
naszego kraju – różne grupy wymagają wprowadzania różnych zmian i zaspokojenia
wielorakich potrzeb. Kwestia ta została przedstawiona w kolejnej części tekstu.

57
P. Kaczmarczyk, M. Okólski, Polityka migracyjna jako instrument promocji zatrudnienia i ograniczania
bezrobocia, Warszawa 2008, s. 67.
58
Białorusini ciągną do pracy w Polsce. Bardzo duży wzrost,
https://next.gazeta.pl/next/7,151003,26209033,bialorusini-ciagna-do-pracy-w-polsce-bardzo-duzy-wzrost-
to.html, [dostęp: 23.04.2021].
59
Liczba ważnych zezwoleń na pobyt cudzoziemców wzrosła, najwięcej obywateli Ukrainy,
https://www.prawo.pl/samorzad/cudzoziemcy-w-polsce-zezwolenia-w-2020-roku,506125.html, [dostęp:
23.04.2021.
 Rozdział 2. Polityka migracyjna Polski

2.1. Cudzoziemcy na polskim rynku pracy – skala i struktura zjawiska

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2015 r. w Polsce przebywało od

369,1 do 724,4 tys. cudzoziemców w wieku powyżej 18 lat, zameldowanych na pobyt
czasowy lub stały. Zdecydowaną większość z nich stanowili mężczyźni w wieku
produkcyjnym. Pod względem regionalnym rozkład ich liczby przedstawiał się następująco:
 Warszawa – 20,5%,
 Kraków – 8%,
 Podregion warszawski zachodni – powyżej 6%,
 Wrocław – powyżej 6%60.
Już rok później – w roku 2016 – liczba cudzoziemców przebywających legalnie na terenie
naszego kraju wynosiła od 600,8 do 943,1 tys. osób. Wynikało to ze wzrastającej liczby
obywateli takich państw, jak Ukraina, Rosja, Białoruś i Wietnam, a także pozostałe kraje
nienależące do Unii Europejskiej61. W Warszawie mieszkało wówczas 22% wszystkich
cudzoziemców, natomiast w Krakowie i regionie podwarszawskim zachodnim liczby te
wynosiły odpowiednio 7% i powyżej 6%, przy zachowaniu podobnej struktury wieku oraz
płci do tej, którą zaobserwowano w poprzednim roku62.
Dane z 1 stycznia 2021 r. wskazują, że obecna liczba cudzoziemców przebywających
legalnie na terytorium Polski wynosi 457,2 tys., co oznacza wzrost o 8% w porównaniu do
tego samego dnia w roku 2020. Największą część osób stanowili obywatele:
 Ukrainy (56,3% wszystkich cudzoziemców),
 Białorusi (6,6%),
 Niemiec (4,7%)63.

60
Szałtys D., Cudzoziemcy na krajowym rynku pracy w ujęciu regionalnym, Warszawa 2018, s. 15.
61
Ibidem, s. 15.
62
Ibidem, s. 15.
63
Podsumowanie 2020. Legalizacja pobytu, https://udsc.gov.pl/cudzoziemcy-w-polsce-po-2020-r/, [dostęp:
23.04.2021].
Powyższe dane oznaczają wzrost liczby obywateli Ukrainy o 29,4 tys. osób i Białorusi o 32
tys. Przybyło również osób pochodzących z Gruzji (2,4 tys.), Mołdawii (1,2 tys.) oraz Korei
Południowej (0,5 tys.)64.
Jak już zostało wspomniane, obecność cudzoziemców na polskim rynku pracy
wymaga również szeroko zakrojonych zmian w prawie. Zdaniem Doroty Kałuży-Kopias
obecnie duża część osób nie musi już starać się o uzyskiwanie stosownych zezwoleń na
wykonywanie pracy. Dotyczy to w szczególności imigrantów z krajów Unii Europejskiej 65.
Dokumentów tego typu nie wymaga się w szczególności od osób, które:
 mają zezwolenie na pobyt stały,
 są długoterminowymi rezydentami przebywających w Polsce Wspólnot Europejskich,
 ukończyły polskie szkoły ponadgimnazjalne lub studia na polskich uczelniach,
 otrzymały zezwolenie na pobyt tolerowany,
 posiadają status uchodźcy,
 pracują na stanowiskach naukowych,
 są obywatelami niektórych państw byłego ZSRR, tj. Ukraina, Białoruś, Mołdawia, Rosja
czy Gruzja66.
Procedura uzyskiwania zezwoleń (np. dla osób starających się o przedłużenie zatrudnienia)
została natomiast uproszczona w przypadku państw takich jak Armenia. Zmiany te objęły
m.in. obniżenie kosztów uzyskania takiego dokumentu67.
Kolejna zmiana, jaka nastąpiła w zakresie umożliwiania cudzoziemcom
podejmowania pracy na terytorium naszego kraju, dotyczyła pracowników sezonowych. Od
2018 r. osoby objęte tego typu zatrudnieniem nie muszą już bowiem uzyskiwać pozwoleń68.
Dane pochodzące z jednego z najpopularniejszych portali dotyczących pracy w Polsce
– praca.gov.pl – na pierwszy rzut oka mogą sugerować zaostrzenie polityki migracyjnej.
Liczba wydanych zezwoleń na pracę spadła bowiem z 347 433 w 2019 r. do 296 491 w 2020
r. w przypadku obywateli Ukrainy. Jeśli weźmiemy pod uwagę Białorusinów, to liczby te
wynoszą odpowiednio 29 129 i 28 553. W ich przypadku zatem spadek ten był znacznie
mniejszy. Natomiast w przypadku Mołdawian liczba zezwoleń spadła z 8 183 w 2019 r. do

64
Ibidem.
65
D. Kałuża-Kopias, Imigranci na polskim rynku pracy według statystyk MPiPS, „Studia Ekonomiczne. Zeszyty
Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach” 2016, s. 18.
66
Ibidem, s. 18.
67
Ibidem, s. 18.
68
Zatrudnianie cudzoziemców w Polsce, https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/statystyki-i-analizy/zatrudnianie-
cudzoziemcow-w-polsce, [dostęp: 23.04.2021].
7 720 w 2020 r.69 Analizując te dane należy jednak wziąć pod uwagę dwie kwestie. Po
pierwsze coraz większe otwieranie się rynku polskiego na osoby zza wschodnich granic, a po
drugie ograniczenia w migracjach i zmniejszenie ogólnej liczby pracowników
spowodowanych obecną pandemią. Wniosek o zaostrzeniu polityki migracyjnej byłby zatem
pochopny. Nawet gdyby okazał się jednak słuszny, to wówczas należałoby raczej sądzić, że
utrudnienia wynikają raczej z zaistniałej sytuacji, niż z polityki prowadzonej przez polskie
władze z własnej woli.
Analizując aktualne dane łatwo zauważyć, że największa liczba cudzoziemców
posiadających dokumenty uprawniające do pobytu na terenie Polski przebywa w
województwie mazowieckim. Ich liczba wynosi obecnie 123 532. Na drugim miejscu plasuje
się województwo małopolskie, w którym mieszka 57 832 takie osoby. Natomiast 43 793
cudzoziemców z uprawnieniami do pobytu w Polsce przebywa na terenie Wielkopolski.
Najmniej popularnymi rejonami są natomiast:
 Podkarpacie (9826 osób),
 województwo warmińsko-mazurskie (8185 osób),
 województwo świętokrzyskie (4759 osób)70.
Szczegółowe dane dotyczące liczby obcokrajowców w poszczególnych regionach Polski
przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Liczba cudzoziemców w poszczególnych województwach – stan na 23.04.2021.

Województwo Liczba cudzoziemców
Mazowieckie 123 532
Małopolskie 57 832
Wielkopolskie 43 793
Dolnośląskie 38 973
Łódzkie 29 708
Śląskie 29 161
Pomorskie 27 093
Zachodniopomorskie 26 139
Lubuskie 19 372
Lubelskie 19 095
Kujawsko-Pomorskie 19 050
Podlaskie 11 928
Opolskie 10 303
Podkarpackie 9 826

69
Zezwolenia na pracę cudzoziemców, https://psz.praca.gov.pl/web/urzad-pracy/-/8180075-zezwolenia-na-prace-
cudzoziemcow, [dostęp:23.04.2021].
70
Statystyki. Rok 2021, https://migracje.gov.pl/statystyki/zakres/polska/typ/dokumenty/widok/mapa/rok/2021/?
x=0.2918&y=0.3942&level=0.25, [dostęp:23.04.2021].
 Warmińsko- 8 185
Mazurskie
Świętokrzyskie 4 759

Źródło: Statystyki. Rok 2021, https://migracje.gov.pl/statystyki/zakres/polska/typ/dokumenty/widok/mapa/rok/

2021/?x=0.2918&y=0.3942&level=0.25, [dostęp:23.04.2021].

Rozkład terytorialny liczby cudzoziemców na terenie Polski jest zdecydowanie bardziej

przechylony w kierunku środkowej zachodniej części kraju. Regiony mniej popularne
znajdują się na wschodzie. Rozbieżność taka nie jest widoczna natomiast jeśli weźmiemy pod
uwagę podział na Polskę południową i północną71.
Wyniki uzyskane przez główny Urząd Statystyczny wskazują na wyraźną przewagę
mężczyzn w ogólnej populacji cudzoziemców. W lutym 2020 r. wśród ogółu osób
pochodzących z innych państw było ich aż 445 329, natomiast wśród pracowników –
281 044. Własną działalność gospodarczą prowadziło natomiast 14 184 mężczyzn. Z kolei w
przypadku kobiet liczby te przedstawiały się następująco:
 wśród osób fizycznych było 224 734 kobiet,
 117 697 kobiet było pracownicami,
 5 477 kobiet prowadziło działalność gospodarczą.
Liczby te zmniejszyły się w okresie od lutego do kwietnia. Pod koniec tego okresu wśród
osób fizycznych było 418 934 mężczyzn i 203 270 kobiet, natomiast wśród pracowników –
271135 mężczyzn i 111 734 kobiet. Odwrotna tendencja miała miejsce w przypadku
prowadzenia własnej działalności. We wskazanym okresie liczba mężczyzn w tym zakresie
wzrosła o 242 osoby, natomiast kobiet – o 62 osoby72.
Analizując kwestie związane z cudzoziemcami pracującymi w Polsce warto
przestudiować typy zezwoleń, jakie mogą oni uzyskać. W literaturze wskazuje się na pięć ich
rodzajów:
A – zezwolenia uzyskane na podstawie umowy z pracodawcą z Polski,
B – zezwolenia wydawane członkom zarządów,
C – zezwolenia dla osób, które zostały oddelegowane do pracy w Polsce przez zagranicznego
pracodawcę bądź też podmiot powiązany z nim długoterminową umową, a okres ich pobytu
przekracza 30 dni w ciągu jednego roku,
D – pracownicy realizujący tymczasowe bądź też okazjonalne usługi,
71
Ibidem.
72
Populacja cudzoziemców w Polsce w czasie COVID 19, https://stat.gov.pl/statystyki-eksperymentalne/kapital-
ludzki/aneks-populacja-cudzoziemcow-w-polsce-w-czasie-covid-19,12,2.html, [dostęp: 23.04.2021].
E – pracownicy oddelegowani w innych celach na okres przekraczający 3 miesiące w ciągu
jednego półrocza73.
Szczególną uwagę warto poświęcić zezwoleniom typu A. Są one bowiem wydawane wtedy,
gdy w danym regionie brakuje pracowników pochodzenia polskiego wykonujących określone
zawody. Ponadto potencjalne wynagrodzenie uzyskane przez cudzoziemca nie może być
niższe, niż w przypadku pracowników pochodzących z terytorium Polski74.
Jak wynika z powyższych analiz, skala zjawiska imigracji na terytorium Polski jest
bardzo duża. Przeważającym typem jest migracja zarobkowa, dlatego też większość osób
przyjeżdżających do naszego kraju jest w wieku produkcyjnym. Ponadto należy wziąć pod
uwagę fakt, że osoby przybywające do Polski posiadają bardzo zróżnicowane kwalifikacje, co
ma istotny wpływ na kształt rynku pracy, a także poziom zaspokojenia jego potrzeb i potrzeb
potencjalnych pracowników. Dlatego też niezwykle ważną kwestią jest dokładna analiza
potencjalnego i realnego popytu na pracę cudzoziemców. Problemowi temu poświęcono
kolejny podrozdział.

2.2. Realny i potencjalny popyt na pracę cudzoziemców w Polsce

Analiza problemów związanych z realnym i potencjalnym popytem na pracę wymaga

przede wszystkim wyjaśnienia pewnych podstawowych pojęć. Pierwszym z nich jest sam
termin „popyt”.
Według definicji przedstawionej w internetowym wydaniu Encyklopedii PWN przez
popyt należy rozumieć „ilość dóbr i usług, jakie ogół konsumentów chce i może kupić” 75.
Natomiast zdaniem Wojciecha Janika, Ireneusza Miciuły i Anny Kowalczyk pojęcie to
dotyczy ilości dobra, na jaką istnieje zapotrzebowanie, przy uwzględnieniu jego aktualnej
ceny76. Definicja ta uwzględnia wszystkie najważniejsze elementy, i dlatego też została
przyjęta na potrzeby niniejszej pracy.
Samo słowo popyt odnosi się do bardzo szerokiego zakresu. W związku z tym w
ramach tego pojęcia wyróżnia się jeszcze m.in.:
 popyt indywidualny,
 popyt rynkowy,

73
D. Kałuża-Kopias, op. cit., s. 19.
74
Ibidem, s. 19.
75
Popyt, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/popyt;3960531.html, [dostęp: 23.04.2021].
76
W. Janik, I. Miciuła, A. Kowalczyk, Teoria popytu a prawne i marketingowe aspekty dystrybucji w Unii
Europejskiej, Katowice 2016, s. 7.
 popyt globalny,
 popyt realny (efektywny),
 popyt potencjalny77.
Ze względu na tematykę niniejszego podrozdziału skupiono się wyłącznie na dwóch ostatnich
rodzajach.
Z definicji przytoczonych w dostępnej literaturze wynika, że o ile popyt potencjalny
oznacza ogół potrzeb społecznych, o tyle popyt realny uwzględnia również posiadaną przez
nich siłę nabywczą. Oznacza to, że przez popyt potencjalny należy rozumieć samo pragnienie
nabycia określonej ilości towarów, niepoparte odpowiednimi możliwościami dochodowymi,
natomiast przez popyt realny – chęć dokonania zakupu przy jednoczesnym posiadaniu
stosownych możliwości, skutkującą rzeczywistym nabyciem towarów78.
Czynników wpływających na zapotrzebowanie na pracę cudzoziemców jest wiele.
Niemniej jednak w uproszczeniu można stwierdzić, że jest ono uzależnione od czterech
rzeczy. Pierwszą z nich jest liczba istniejących już miejsc pracy. Chodzi tu o stanowiska w
zakładach, które się rozbudowują bądź też zmieniają system pracy poprzez zwiększenie
liczby zmian. Drugim istotnym czynnikiem są wolne miejsca, które tworzą się w wyniku
odchodzenia pracowników na emeryturę, decydują się na urlop macierzyński lub odbywają
służbę wojskową. Ponadto na popyt wpływa również zapotrzebowanie wynikające z
niedoborów kadrowych. Ich przyczyną mogą być wahania sezonowe albo zmiana miejsca
pracy przez osoby zatrudnione. Ostatnim czynnikiem jest wreszcie powstawanie nowych
miejsc pracy. Ma ono szczególne znaczenie w rejonach szybko rozwijających się79.
Niezwykle istotną kwestią jest również korelacja zachodząca pomiędzy poziomem
zapotrzebowania na pracę a stawką, jaką otrzymują osoby wykonujące ją. Pomiędzy tymi
dwiema zmiennymi obserwuje się bowiem odwrotną zależność. Oznacza to, że wraz ze
wzrostem stawek spada poziom zapotrzebowania na pracę. Natomiast większy popyt koreluje
ze stosunkowo niskimi stawkami80.
Analizując realny i potencjalny popyt na pracę cudzoziemców w Polsce trzeba
przyjrzeć się zarówno chęci podjęcia zatrudnienia przez osoby pochodzące z innych państw
(podaż pracy), jak i zapotrzebowanie ze strony pracodawców (popyt na pracę). Zdaniem

77
Ibidem, s. 9.
78
Ibidem, s. 11.
79
W. Jarmołowicz, M. Knapińska, Rynek pracy jako otoczenie i obszar gospodarowania w przedsiębiorstwie,
[w:] Gospodarowanie pracą we współczesnym przedsiębiorstwie. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Forum
Naukowe, W. Jarmołowicz [red.], Poznań 2007, s. 40
80
P. Sloane, P. L. Latreille, N. O'Leary, Modern Labour Economics, Routledge, Nowy Jork 2013, s. 121-125,
151-152
Grażyny Trzpiot obydwa te elementy w latach 2014-2017 wykazywały tendencję
wzrostową81. Wykres 1 przedstawia szczegółowe dane dla województwa śląskiego.

Wykres 1. Liczba cudzoziemców zatrudnionych województwie śląskim w latach 2014-2017 ogółem.

14000
12732
12000

10000

8000 7267

6000

4000
2418
2000 1781

0
2014 2015 2016 2017

Źródło: G. Trzpiot, Cudzoziemcy na rynku pracy w województwie śląskim, „Wiadomości statystyczne. Statystyka
w praktyce”, 2020, t. 65, z. 4.

Największy wzrost, jaki miał miejsce w tamtym okresie, zaobserwowano pomiędzy rokiem
2016 i 2017. Liczba zatrudnionych cudzoziemców zwiększyła się wtedy aż o 5 465 osób,
czyli o ponad 75%.
Według danych uzyskanych przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej
w 2020 r. pracownicy pochodzący z innych państw najczęściej zatrudniani byli jako robotnicy
przemysłowi, bądź też w charakterze rzemieślników (69 579 cudzoziemców). Nieco mniej
osób wykonywało różnego rodzaju proste prace (59 322) bądź też było zatrudnionych na
stanowisku operatorów lub monterów maszyn oraz urządzeń (40 227). Dane te dotyczą jednak
ogółu osób pochodzących z zagranicy. Sytuacja Białorusinów została natomiast
przedstawiona w tabeli 2.

Tabela 2. Liczba zezwoleń na pracę w Polsce wydanych obywatelom Białorusi w pierwszej połowie 2020 r.
Wykonywany zawód Liczba wydanych pozwoleń
Operatorzy oraz monterzy 5439
81
G. Trzpiot, Cudzoziemcy na rynku pracy w województwie śląskim, „Wiadomości statystyczne. Statystyka w
praktyce”, 2020, t. 65, z. 4, s. 11.
 maszyn i urządzeń
Robotnicy przemysłowi 4298
oraz rzemieślnicy
Pracownicy wykonujący 1500
proste prace
Pracownicy biurowi 395
Personel średniego szczebla 208
(w tym technicy)
Specjaliści 159
Pracownicy usług i sprzedawcy 117
Władze publiczne, 31
urzędnicy wyższego szczebla
i kierownictwo
Rolnicy, rybacy i ogrodnicy 18
Źródło: W. Szkwarek, Cudzoziemcy w Polsce. Sprawdzamy, w jakich zawodach pracują,
https://www.bankier.pl/wiadomosc/W-jakich-zawodach-pracuja-cudzoziemcy-w-Polsce-7966608.html, [dostęp:
26.04].

W przypadku osób pochodzących z Białorusi najwięcej zezwoleń wydano na pracę w

charakterze operatorów i monterów. Mniej popularne były natomiast stanowiska robotnicze i
rzemieślnicze. Najrzadziej podejmowali oni pracę w rolnictwie, rybołówstwie i ogrodnictwie,
a także w charakterze władz publicznych, urzędników wyższego szczebla i kierowników.
Wskazane wyżej dane pozwalają na zobrazowanie realnego popytu na pracę
Białorusinów oraz osób pochodzących z innych państw. Lepsze dostosowanie rynku pracy do
potrzeb ludzkich wymaga jednak jeszcze przeanalizowania popytu potencjalnego. Dostępne
dane wskazują na fakt, że w 2019 r. złożono 250 000 wniosków o zezwolenie na pobyt
czasowy bądź stały, lub też pobyt rezydenta długoterminowego. Oznacza to, że ich ilość
wzrosła o 11% w stosunku do roku 201882. Dane dotyczące wniosków złożonych w 2020 r.
nie są jeszcze dostępne, niemniej jednak należy sądzić, że tendencja ta utrzymywała się w
pierwszym kwartale, po czym zaczęłam tracić na sile na skutek wprowadzenia ograniczeń
związanych z pandemią koronawirusa SARS-CoV-2. Oznacza to, że w pierwszym półroczu
2020 r. na co najmniej 250 000 złożonych wniosków wydano łącznie 198 301 zezwoleń83.
Różnice pomiędzy realnym a potencjalnym popytem na pracę cudzoziemców mają
decydujące znaczenie nie tylko dla poziomu bezrobocia w krajach wyjścia. Są istotne również
dla państwa, do którego imigranci decydują się przyjechać. Jednym z jego zadań jest bowiem
zapewnienie dostępu do pracy na warunkach zgodnych z indywidualnymi potrzebami i
kwalifikacjami. Ma to na celu zapewnienie odpowiedniego poziomu oraz satysfakcji z życia.
82
K. Raźniewski, Czy rynek pracy w 2020 r. nadal oczekuje na cudzoziemców?, https://www.ey.com/pl_pl/hr-
wave/czy-rynek-pracy-w-2020-roku-nadal-oczekuje-na-cudzoziemcow1, [dostęp: 26.04].
83
: W. Szkwarek, Cudzoziemcy w Polsce. Sprawdzamy, w jakich zawodach pracują,
https://www.bankier.pl/wiadomosc/W-jakich-zawodach-pracuja-cudzoziemcy-w-Polsce-7966608.html, [dostęp:
26.04].
W tym celu konieczne jest odpowiednie dostosowanie całości polityki migracyjnej państwa.
Jej obecny stan został przedstawiony w kolejnym podrozdziale.

2.3. Polityka migracyjna Polski

Migracje są zjawiskiem, które ma bardzo istotny wpływ na całokształt
funkcjonowania społeczeństwa. Dlatego też prowadzenie prawidłowej i skutecznej polityki
migracyjnej wymaga wypracowania odpowiedniego podejścia do takich kwestii, jak ich
legalizacja, ochrona cudzoziemców czy też ich przestępczość. Konieczne jest również
stworzenie odpowiednich warunków edukacyjnych, a także przygotowanie do świadczenia
dla osób z zagranicy usług publicznych i realizacji programów integracyjnych. Prowadzi się
również różnorodne działania informacyjne i związane z powrotami Polaków.
Diagnozą stanu realizacji polityki migracyjnej zajmuje się Zespół do Spraw Migracji
funkcjonujący w ramach Departamentu Analiz i Polityki Migracyjnej Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych i Administracji. Prognozy zawarte w raporcie wydanym przez tę instytucję15
grudnia 2020 r. wskazują na możliwość wystąpienia w niedalekiej przyszłości dwóch
przeciwstawnych tendencji. Istnieją bowiem zarówno przesłanki sugerujące przyszły spadek
zapotrzebowania na pracę cudzoziemców, jak i takie, które przemawiają za jego wzrostem.
Do tych pierwszych zalicza się przede wszystkim możliwy spadek liczby wydanych zezwoleń
ze względu na ograniczenia wynikające z obecnej pandemii. Za wzrostem przemawiają
natomiast:
 starzenie się społeczeństwa,
 wzrost gospodarczy na Ukrainie,
 coraz mniejsza liczba Ukraińcow w wieku migracyjnym,
 zmiana polityki migracyjnej innych państw84.
Warto również wspomnieć, że prognozy przewidują duży spadek liczby osób w wieku
produkcyjnym. Do roku 2025 może się ona zmniejszyć nawet o 850 000. Jeszcze większy
spadek nastąpi w przypadku osób w wieku produkcyjnym mobilnym (18-44 lat). Szacuje się,
że może on sięgnąć aż 1 180 000 osób85.
Obecne tendencje dotyczące legalizacji pobytu cudzoziemców wskazują na coraz
większe otwarcie naszego kraju na ich przybywanie. O ile do 2018 r. uzyskanie zezwolenia

84
Polityka migracyjna Polski – diagnoza stanu wyjściowego, Warszawa 2020, s. 4-5.
85
Ibidem, s. 5.
możliwe było jedynie po wykonaniu tzw. testu pracy, o tyle już w późniejszym okresie
wymóg ten został zniesiony dla ponad 300 zawodów86.
Obszar polityki migracyjnej w zakresie pobytów legalnych obejmuje cztery rodzaje
migracji. Pierwszym z nich jest imigracja zarobkowa. Jednym ze związanych z nią wyzwań
jest konieczność zarządzania kwalifikacjami przybywających osób. Ponadto konieczne jest
podjęcie całego szeregu działań mających na celu integrację kulturową oraz ograniczanie
liczby konfliktów i napięć87.
Wyzwania związane z migracją zarobkową można podzielić na sześć głównych grup.
Pierwszą z nich są kwestie związane z działalnością instytucji i systemów. Jednym z nich jest
niska efektywność systemu legalizacji zatrudnienia oraz pobytu. Chodzi tu w szczególności o
opóźnienia w podejmowaniu konkretnych kroków, a także skomplikowane i niejasne
procedury oraz zbyt niskie nakłady na kadry urzędnicze. Ponadto zmieniające się
uwarunkowania związane z migracjami wymagają odpowiednich, szybkich reakcji.
Rozwinięcia wymaga również mechanizm reagowania na zmieniające się kierunki i tendencje
w migracji oraz systemy informatyczne. Ponadto dostosowania wymagają również narzędzia
służące do określania wpływu migracji na finanse państwa. Do kolejnej grupy wyzwań
zalicza się te związane z kwalifikacjami osób przyjeżdżających i niedoborami kadrowymi.
Chodzi tu w szczególności o problem z zapewnieniem odpowiednich warunków pracy osób
wysoce wykwalifikowanych. Wyzwaniem jest też uzupełnienie dzięki możliwościom
cudzoziemców deficytów w zawodach deficytowych, tj. lekarze, pielęgniarki i położne.
Trzecim rodzajem wyzwań są nadużycia na rynku pracy oraz konsekwencje migracji w tym
zakresie. Jednym z najważniejszych tego typu problemów jest segmentacja rynku pracy.
Jednocześnie brakuje odpowiednich instrumentów chroniących rynek pracy zarówno od
strony osób, które ją wykonują, jak i pracodawców. Powszechnym zjawiskiem jest też
dumping płacowy i nieodprowadzanie składek za cudzoziemców. Szczególnie ciekawą
kwestią jest również sytuacja tych cudzoziemców, którzy chcieliby prowadzić na terenie
naszego kraju własną działalność gospodarczą. Spotykają się oni bowiem z barierami
prawnymi, tj. niedostateczne wsparcie czy brak możliwości zakładania firmy ze względu na
posiadany tytuł pobytowy. Częstym zjawiskiem jest również wymuszanie samozatrudnienia
w celu uniknięcia konieczności opłacania składek. Nie do końca dopracowana jest również
kwestia prowadzenia przez cudzoziemców działalności nierejestrowanej. Do grupy piątej
zalicza się wszelkie wyzwania związane z uwarunkowaniami międzynarodowymi, tj.
86
Ibidem, s. 7.
87
A. Knap-Stefaniuk, W. J. Karna, Zarządzanie talentami jako instrument rozwoju zasobów ludzkich we
współczesnych organizacjach z uwzględnieniem problemu migracji, [w:] T. Kupczyk, op. cit., s. 52-55.
wdrażanie rozwiązań, które nie są dopasowane do rynku pracy w Polsce, konkurencja między
państwami, ograniczenia wewnątrzunijne czy delegowanie pracowników z zagranicy do
innych państw. Ostatni rodzaj wyzwań wiąże się z koniecznością zapewnienia
bezpieczeństwa państwowego. Chodzi tu przede wszystkim o zagrożenia wywiadowcze i
terrorystyczne, a także nieefektywność wymiany informacji pomiędzy poszczególnymi
instytucjami i zjawisko insider threat88, czyli kradzieży informacji przez osoby zatrudnione w
określonej firmie lub instytucji89.
Drugim istotnym rodzajem migracji jest imigracja studentów oraz pracowników
edukacyjnych. Jednym z nich jest przezwyciężenie wrażenia tymczasowości pobytu 90 i
zachęcenie imigrantów do nauki. Ponadto dużym ograniczeniem jest brak możliwości
wykorzystania całego potencjału polskich uczelni, przezwyciężenie postrzegania ich jako
zbiurokratyzowanych i nieprzyjaznych dla osób z zagranicy oraz zagrożenie nieuchwytnym
transferem technologii, a w obecnych czasach – brak możliwości przewidzenia ograniczeń w
podróżach oraz ograniczenie liczby kandydatów na studia ze względu na rozwój epidemii 91.
Duża część obcokrajowców przybywających do Polski podlega również obowiązkowi
posiadania ważnej wizy. Pociąga to za sobą konieczność zapewnienia odpowiedniej liczby
osób zatrudnionych w urzędach konsularnych, z uwzględnieniem ich niejednolitego
obciążenia. Ponadto ważnym problemem jest elektronizacja procedur postępowania oraz
udoskonalanie systemów informatycznych umożliwiających dostęp do danych o
imigrantach92.
Szczególnie niebezpiecznym zjawiskiem jest nielegalna migracja. Zdaniem Wioletty
Burawskiej stanowi ona czynnik, który w istotny sposób zagraża bezpieczeństwu państwa.
Wiążą się z nią następujące niebezpieczeństwa:
 zwiększone ryzyko wystąpienia aktów terroryzmu,
 możliwość powstawania zorganizowanych grup przestępczych,
 ogólny wzrost poziomu przestępczości,
 możliwość przemycania niebezpiecznych ładunków,
 ryzyko wzrostu częstotliwości prób przemycania narkotyków93.
88
Polityka migracyjna Polski – diagnoza stanu wyjściowego, Warszawa 2020, s. 4-5.
89
K. Florencka, Eksperci: „insider threat” jest wyzwaniem dla bezpieczeństwa IT,
https://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C411274%2Ceksperci-insider-threat-jest-wyzwaniem-dla-
bezpieczenstwa-it.html, [dostęp: 26.04.2021].
90
K. Błeszyńska, Uczniowie odmienni kulturowo jako zadanie i wyzwanie, „Nowa szkoła” 2006, nr 5, s. 8-11.
91
Polityka migracyjna Polski – diagnoza stanu wyjściowego, Warszawa 2020, s. 18.
92
Ibidem, s. 23.
93
W. Burawska, Nielegalna migracja jako jeden z czynników zagrożenia bezpieczeństwa państwa, „Obronność –
Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Obrony Narodowej, nr 1, s. 19.
Przeciwdziałanie tego typu zagrożeniom wymaga opracowania efektywnego
instytucjonalnego systemu służącego zapobieganiu nielegalnej migracji i jej nadzorowi. W
przypadku Unii Europejskiej integralną częścią realizacji tego celu jest tworzenie programów
takich jak:
 program z Tampere – w latach 2000-2004,
 program haski – w latach 2005-2009,
 program sztokholmski – w latach 2010-201494.
Niezwykle istotną rolę w zapobieganiu problemów związanych z nielegalną imigracją
odgrywa współpraca pomiędzy instytucjami państw członkowskich i państw trzecich, a także
instytucjami działającymi na arenie międzynarodowej. Chodzi tu w szczególności o policję,
służby graniczne czy też organy władzy sądowniczej95.
Ze względu ogólny wzrost zainteresowania Białorusinów pracą na terenie Polski
również i ta grupa imigrantów będzie przyczyniała się do generowania nowych wyzwań
związanych z migracjami. Szczególnie, że – biorąc pod uwagę obecne niekorzystne warunki
panujące na Białorusi – ich liczba może się w najbliższej przyszłości znacznie zwiększyć.
Aktualne statystyki oraz ekonomiczne skutki ich przyjazdu zostały przedstawione w kolejnym
rozdziale.

94
R. Suduł, Definicje i uwarunkowania nielegalnej imigracji, „Roczniki Wydziału Nauk Prawnych i
Ekonomicznych KUL”, t. 8-9, z. 1, s. 386.
95
Ibidem, s. 387.
 Rozdział 3. Imigracja z Białorusi do Polski: skutki
ekonomiczne