Sokrates

(470 LUB 469 - 399 R. P.N.E)

 urodzony w Atenach, jeden z
największych myślicieli starożytnych,
twórca intelektualizmu etycznego.
Przeszedł do historii jako wzór
niezłomności moralnej i prawości.
Walczył w bitwach pod Potideą, Amfipolis
i Delion, gdzie dowiódł swego męstwa.
Wyrocznia delficka, gdy ją zapytano, czy
jest ktoś mądrzejszy niż Sokrates, miała
odpowiedzieć "nikt".
P. Kołodziński, Etyka, Gdynia 2022, s.151
https://zwiedzo-maniacy.pl/delfy
 Znany był z tego, że zagadywał w Atenach losowo
wybranych przechodniów, aby uprawiać z nimi
filozofię. Stąd zgromadził wokół siebie grono
uczniów, którzy porzucali dotychczasowe zajęcia.
Być może dlatego pod koniec życia wytoczono mu
proces o demoralizowanie młodzieży i szerzenie
kultów niezgodnych z religią państwową. Przebieg
procesu opisał Platon w Obronie Sokratesa. Po
ogłoszeniu wyroku (kara śmierci) wtrącono go do
więzienia, z którego chcieli go wydostać jego
uczniowie. Sokrates jednak stanowczo odmówił i
poddał się karze, dobrowolnie wypijając cykutę. Nie
pozostawił po sobie żadnych pism.
P. Kołodziński, Etyka, Gdynia 2022, s.151
 Kim był Sokrates? Filozofem? Mędrcem?
Nauczycielem? Włóczęgą?Mieszkał w Atenach,
chodził po mieście, zadawał pytania, drażnił i
fascynował. Nie napisał ani jednej książki, nie
założył szkoły, a mimo to jego znaczenie w
kulturze, w historii filozofii, w dziejach
moralności jest fundamentalne. Mówi się o
Sokratesie, że był reformatorem moralności,
wielkim pedagogiem ludzkości, misjonarzem,
mistrzem. Niektórzy twierdzą, że był
prekursorem chrześcijaństwa.
M. Środa, Etyka dla myślących, Warszawa 2020, s. 40
 Odejście od tematyki
ontologicznej i kosmologicznej w
filozofii i zainteresowanie
człowiekiem - kim w istocie jest
człowiek? Jakie cele powinien
sobie stawiać w życiu? Czy da się
wskazać jakieś powszechne
wzorce postępowania etycznego?
 Poznaj samego
siebie
UPRAWIANIE FILOZOFII PRZEZ AUTOREFLEKSJĘ
Poglądy
etyczne
 1. cnota jest dobrem bezwzględnym
Sokrates cnotą nazywał zalety moralne: np.
sprawiedliwość, odwagę, panowanie nad sobą.
Prawa moralne są powszechne, jednakowe dla
wszystkich ludzi (przeciwnik relatywizmu).
Sokrates wynosi dobra moralne ponad wszystko
inne:

"Czyż nie wstydzisz się dbać o pieniądze, zaszczyty, a

nie o rozum, prawdę i o to, aby dusza stała się
najlepsza?"

Człowiek powinien zabiegać o dobro najwyższe!

W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t.1, Warszawa 2004, s. 80-81
 2. Cnota wiąże się z pożytkiem i
szczęściem

tylko to, co dobre, jest najbardziej

pożyteczne
szczęście związane jest z cnotą, bo
z cnoty wynika
W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t.1, Warszawa 2004, s. 81
 3. Cnota jest wiedzą

wiedza jest dostatecznym warunkiem cnoty

to nie wiedza o żywiołach, gwiazdach, o kosmosie, lecz
o sprawiedliwości i odwadze, nie przyrodnicza, lecz
etyczna
a kto posiada wiedzę prawdziwą i pełną, ten nie może
nie przejąć się nią do głębi i nie może czynić inaczej
niż dobrze

" Jest to jedno i to samo wiedzieć, co jest sprawiedliwe, i

być sprawiedliwym"
W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t.1, Warszawa 2004, s. 81
areté (gr. ἀρετή) - cnota, sprawność
moralna, zdolność do czynienia dobra

intelektualizm etyczny - pogląd głoszący,

że postępowanie zależy wyłącznie od
wiedzy na temat dobra i zła; człowiek
wiedzący, co dobre nie może czynić zła -
jeśli zatem źle postępuje, oznacza to, że
jego wiedza na temat dobra jest niepełna
areté = episteme
intelektualizm etyczny

1. Wiedza o dobru jest warunkiem

wystarczającym cnoty
2. Zło wynika z niewiedzy
M. Łojek-Kurzętkowska, Filozofia, Gdynia 2021, s. 102
 Sokrates był pierwszym filozofem, który poruszył
zagadnienie sumienia. Zauważył istnienie w
człowieku wewnętrznego głosu, który określił
mianem daimonion. Przestrzega on przed złym
postępowaniem, przez co pośrednio wskazuje
postępowanie dobre. Głos ten nigdy nie wskazuje
sposobu ani formy działania. Mówi tylko, czego nie
robić. Według Sokratesa daimonion najgłośniej
przestrzega przed zajmowaniem się polityką.
P. Kołodziński, J. Kapiszewski, Etyka, Gdynia 2022, s.155
psyche - pierwotnie pierwiastek
życia, od czasów Sokratesa -
rozumna dusza ludzka. Według
filozofa stanowiła ona właściwe
"ja" osoby. Była ośrodkiem
etycznego doskonalenia się
człowieka opartego na
realizowaniu cnót
M. Łojek-Kurzętkowska, Filozofia, Gdynia 2021, s. 102
 pojmowanie duszy (gr. psyche) przez Sokratesa:

różni się od tego, co dzisiaj rozumiemy pod tym terminem

greccy filozofowie antyczni pojmują duszę jako przyczynę
życia (stąd wg Platona jest też "dusza zwierzęca"
nie było ważne, czy dusza jest śmiertelna, ani z jakiej
materii jest wykonana (niektórzy filozofowie uważali, że
dusza jest materialna)
P. Kołodziński, Etyka, Gdynia 2022, s.151
nie jest to dusza w znaczeniu religijnym, chrześcijańskim
tzn. dusza nadprzyrodzona
jest z natury dobra (zło to choroba duszy)
M. Środa, Etyka dla myślących, Warszawa 2020, s. 40
 Poglądy logiczne:

1. METODA EKLENKTYCZNA
2. METODA MAJEUTYCZNA
 metoda eklenktyczna

metoda zbijania, fałszywą tezę przeciwnika

Sokrates przyjmował poważnie (to nazywano
"ironią" Sokratesa) i po serii pytań zadawanych
przez mistrza okazywało się, że dana osoba niewiele
wie o rzeczywistości (twierdzenia wynikające z
wyjściowej tezy prowadziły do tez sprzecznych z
ogólnie przyjętymi prawdami lub z tezą wyjściową)
 metoda majeutyczna
- Sokrates mówił o sobie, że jest jak
akuszerka, która odbiera poród, a tym
samym pomaga w narodzinach dziecka;
różnica polega na tym, że majeutyka
(sztuka położnicza) Sokratesa polegała na
asystowaniu w narodzinach prawdziwej
wiedzy; naprowadzając rozmówcę na
odpowiedni tok myślenia, Sokrates
prowadził do odkrycia prawdy
M. Łojek-Kurzętkowska, Filozofia, Gdynia 2021, s. 108
W V w.p.n.e. pierwszy raz w dziejach rozgorzał spór
o to, czy dobro moralne jest obiektywne. Podczas
gdy nauczający przyszłych polityków sofiści
przekonywali, że "człowiek jest miarą
wszechrzeczy" (Protagoras) i tym samym wszelki
osąd na temat dobra i zła zależy od jednostki,
Sokrates twierdził, że dobro nie zależy od uznania
poszczególnych osób. Można się przecież mylić co
do prawdziwej oceny etycznej działań i błądzić w
kwestiach dotyczących moralności. Stanowisko
sofistów jest nazywane subiektywizmem etycznym.
M. Łojek-Kurzętkowska, Filozofia, Gdynia 2021, s. 101
subiektywizm etyczny - stanowisko zakładające,
że wartości, normy i zasady moralne są zależyne
od poznającego je podmiotu

obiektywizm etyczny - stanowisko zakładające,

że wartości, normy i zasady moralne istnieją
niezależnie od poznającego je podmiotu

M. Łojek-Kurzętkowska, Filozofia, Gdynia 2021, s. 101

 Według sofistów na ocenę podmiotu mają także
wpływ różne zewnętrzne czynniki, takie jak
prawo i zasady obowiązujące w danej
społeczności (relatywizm etyczny), ale ostateczna
dezycja co do zasadności postępowania jest
jednostkowa. Dla Sokratesa dobro nie zależy od
zewnętrznych czynników (absolutyzm etyczny).
To, że dana osoba podejmuje określone działania
i ma na ich temat własną opinię, nie czyni tych
działań słusznymi i prawdziwymi. Podobnie
każdy człowiek, niezależnie od tego, w jakiej
kulturze się obraca i w jakim czasie historycznym
żyje, powinien poszukiwać wspólnego i
uniwersalnego dobra.
M. Łojek-Kurzętkowska, Filozofia, Gdynia 2021, s. 101
 relatywizm etyczny - stanowisko
zakładające, że wartosci moralne są
zmienne i zależne od różnych
uwarunkowań (np. historycznych,
kulturowych, społecznych, osobowych
absolutyzm etyczny - stanowisko
zakładające niezależność wartości
moralnych od wszelkich uwarunkowań
(np. opinii, okoliczności historycznych itp.)
M. Łojek-Kurzętkowska, Filozofia, Gdynia 2021, s. 101
 Kto posiada wiedzę i , co za tym idzie,
cnotę, ten posiada największe dobro i
przez to jest szczęśliwy; a więc
nierozłączność szczęścia, rozumu i cnoty
była konsekwencją Sokratyzmu.
Konsekwencję tę przyjęły odtąd wszystkie
obozy filozofii greckiej i na tym
fundamencie budowały etykę.

W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t.1, Warszawa 2004, s. 85