PSYCHOLOGIA

1. Pięć rodzajów badań psychologicznych:

- EKSPERYMENT – w tym rodzaju badania warunki, które mogłyby wpłynąć na wyniki, są ściśle
kontrolowane przez badacza. To jedyna metoda, gdzie losowo przyporządkowuje się osoby do grup.

- BADANIA KORELACYJNE - Analiza korelacji w statystyce polega na zbadaniu czy dwie

zmienne są ze sobą istotnie statystycznie powiązane. Innymi słowy, sprawdza czy jakiekolwiek
dwie cechy, atrybuty lub własności (wyrażone liczbowo) współwystępują ze sobą. Obliczany
współczynnik zawsze waha się od -1 do 1.
• korelacja dodatnia – kiedy rośnie poziom jednej zmiennej, wówczas rośnie poziom drugiej
zmiennej
• korelacja ujemna – kiedy jedna zmienna spada, a druga zmienna rośnie
• korelacja zerowa – między zmiennymi nie występuje żaden związek
Korelacja może wskazywać na istnienie silnego związku nawet wówczas, gdy ma charakter ujemny.

- SONDAŻE – w badaniu tym poznajemy postawy, preferencje lub inne właściwości ludzi. W
badaniu tym zadajemy ludziom pytania o pożądane informacje. W ramach sondażu zwykle prosi się
osoby badane o udzielenie odpowiedzi na zestaw przygotowanych wcześniej pytań. Zaletą metody
sondażowej jest to, że pozwala ona łatwo zgromadzić wielką liczbę respondentów. Są jednak
pewne czynniki, które wpływają na wynik sondażu:
• szczerość badanych osób
• sposób formułowania pytań – czy są one zrozumiałe? Czy nie są tendencyjne?
• Właściwość próby – czy respondenci stanowią grupę reprezentatywną dla populacji będącej
przedmiotem zainteresowania ankietera

- OBSERWACJA W WARUNKACH NATURALNYCH - badacze, chcąc poznać, w jaki sposób

postępują ludzie w swoim naturalnym otoczeniu (w przeciwieństwie do sztucznych warunków
laboratoryjnych), stosują tę samą metodę obserwacji w warunkach naturalnych. obserwacje w
warunkach naturalnych są przeprowadzane w znacznie słabiej kontrolowanych sytuacjach niż
wszelkie eksperymenty, ponieważ badacze jedynie obserwują i zapisują zachowania, nie
manipulując środowiskiem. Należy wyraźnie zaznaczyć, że najlepsze obserwacje w warunkach
naturalnych są prowadzone według precyzyjnie przemyślanego planu. Jednakże, prowadząc tego
typu studia, badacz musi być szczególnie ostrożny przy formułowaniu wniosków na temat
związków przyczynowo-skutkowych.

- STUDIUM PRZYPADKU (nazywana przez terapeutów metodą kliniczną) – w metodzie tej nie
da się utworzyć grupy eksperymentalnej i kontrolnej, obejmuje więc ona zaledwie kilka jednostka,
a czasami wręcz jedną. To podejście badacze rezerwują zwykle do pogłębionego badania osób
posiadających rzadkie problemy lub niezwykłe talenty. Wada tego podejścia polega na jego
subiektywnym charakterze, znikomych rozmiarach grup badawczych i braku kontroli nad
zmiennymi, które mogły mieć wpływ na jednostki uczestniczące w badaniu.

2. KONTROLOWANIE TENDENCYJNOŚCI W BADANIACH PSYCHOLOGICZNYCH:

Pozostawiona bez kontroli tendencyjność badaczy może wpływać na to, w jaki sposób
zaprojektują badanie, zbiorą dane i zinterpretują uzyskane wyniki. Na szczęście metoda naukowa,
ze swoją otwartością na krytykę i z możliwością wykonania replikacji, dostarcza także środków
ograniczających tendencyjność emocjonalną badacza. Naukowcy powinni więc chcieć raczej
wykryć i poddać kontroli swoją tendencyjność, niż dopuścić do możliwości opublikowania
błędnych konkluzji.
Efekt oczekiwań może także wpływać na wnioski wyciągane przez naukowców, w sytuacji, gdy
obserwują oni jedynie to, co spodziewają się zaobserwować.

Przytoczone źródła tendencyjności mogą prowadzić nie tylko do błędnych wniosków, ale też do
kosztownych czy wręcz poważnych konsekwencji.

Powszechnie stosowanym sposobem kontrolowania efektu oczekiwań w badaniach leków jest

utrzymywanie pacjentów w nieświadomości („ślepocie”) co do tego, czy otrzymują faktyczny lek,
czy placebo (medycznie obojętną imitację leku). Jeszcze lepszą strategią jest zastosowanie próby
podwójnie ślepej, która polega na utrzymaniu w nieświadomości – co do tego, która grupa
otrzymuje leczenie – zarówno uczestników badania, jak i eksperymentatorów. W przypadku
sprawdzania skuteczności leku oznaczałoby to, że ani badacze, ani badani nie wiedzieliby (aż do
zakończenia procedury), które osoby otrzymują nowy lek, a które placebo.

3. ZAGADNIENIA ETYCZNE W BADANIACH PSYCHOLOGICZNYCH.

Badania psychologiczne mogą także budzić poważne wątpliwości etyczne dotyczące możliwości
zranienia uczestników lub narażenia ich na nadmierny stres. Żaden badacz nie chciałby dopuścić do
takiej sytuacji, jednak stosowane rozwiązania nie zawsze są oczywiste.
- oszustwa - Stosowanie oszustwa stwarza szczególnie zawiły problem dla badaczy w psychologii.
Dokument Zasady etyczne stwierdza, że w większości przypadków uczestnictwo w badaniach
powinno być dobrowolne i oparte na pełnej informacji. Oznacza to, że powinniśmy poinformować
uczestników, jakie napotkają wyzwania, i stworzyć im realną możliwość zrezygnowania z udziału.
- badania na zwierzętach - Inny stały problem etyczny wiąże się z wykorzystywaniem w
badaniach zwierząt laboratoryjnych, takich jak szczury, gołębie czy małpy. Zwierzęta są
atrakcyjnym obiektem badań ze względu na prostą budowę układu nerwowego oraz względną
łatwość przebadania dużej liczby osobników w kontrolowanych warunkach. Zwierzęta służą także
jako obiekt alternatywny względem ludzi w sytuacjach, gdy procedura jest ryzykowna lub wręcz
szkodliwa, jak na przykład wszczepianie do mózgu elektrod w celu badania poszczególnych jego
obszarów.

4. PYTANIA, NA KTÓRE NAUKA NIE MOŻE ODPOWIADAĆ:

Nauka nie nadaje się do odpowiadania na pytania, które nie mogą być sprawdzone empirycznie –
takie jak pytania z zakresu etyki, moralności, przekonań religijnych lub preferencji.

5. PERSPEKTYWY BADAWCZE W PSYCHOLOGII:

- perspektywa biologiczna (René Descartes) - Jego koncepcja wprowadzała rozdział między
duchowym umysłem a fizycznym ciałem. Genialność poglądu Descartes’a polegała na tym, że
pozwoliła Kościołowi utrzymać umysł poza obszarem badań naukowych, ale za to dopuścić
badania nad ludzkimi wrażeniami i zachowaniami jako opartymi na fizycznej aktywności układu
nerwowego. Perspektywa ta wciąż jest obecna we współczesnej psychologii. Zgodnie
z tym poglądem, nasza osobowość, preferencje, wzorce zachowania i zdolności są wynikiem
konstrukcji fizycznej. Wobec tego psycholodzy biologiczni poszukują przyczyn naszego
zachowania w układzie nerwowym, wewnątrzwydzielniczym (hormonalnym) i w genach. Interesują
się również psychologicznymi skutkami urazów środowiskowych, jak wypadki lub choroby.
Współcześni psycholodzy biologiczni, wolni od dyktatu średniowiecznego Kościoła, ponownie
połączyli umysł i ciało (jakkolwiek zagadnienie duszy pozostawili religii). W ich ujęciu umysł jest
produktem mózgu. Chociaż nie negują wartości innych perspektyw w badaniu umysłu i
zachowania, swoją misję widzą jako zdobycie możliwie najszerszej wiedzy o fizycznych
podstawach procesów psychicznych.

- psychologia ewolucyjna – zgodnie z nią znaczna część zachowania człowieka wynika z

wrodzonych tendencji – silnego wsparcia temu poglądowi udziela najnowsza fala badań
genetycznych. W ujęciu ewolucyjnym, nasz materiał genetyczny – w tym nasze najgłębiej
zakorzenione zachowania – został ukształtowany przez warunki, którym tysiące lat temu musieli
stawić czoła nasi odlegli przodkowie. Zgodnie z psychologią ewolucyjną, drzewo gatunku
ludzkiego ukształtowały siły środowiskowe, faworyzując przetrwanie i reprodukcję jednostek o
najbardziej przystosowawczych cechach psychicznych i fizycznych.

- tabela okresowa umysłu Wundta – idea niezrealizowana. Wundt zastanawiał się, czy udałoby
mu się uporządkować ludzką psychikę w sposób podobny do tego, w jaki tabela okresowa
porządkuje chemię. Chociaż Wundt nigdy nie zrealizował swojego marzenia o tabeli okresowej
umysłu, to on jest autorem tego przełomowego spostrzeżenia: metody naukowe mogą być
stosowane do badania umysłu, podobnie jak do badania ciała.

- introspekcja - w psychologii oraz pedagogice, obserwacja oraz analiza własnych subiektywnych

stanów psychicznych, myśli i przemyśleń.

- strukturalizm - Uczeń Wundta, Edward Bradford Titchener przeniósł poszukiwania elementów

świadomości do Ameryki, gdzie nazwał tę metodę strukturalizmem. Termin Titchenera był trafny,
ponieważ jego celem – podobnie jak celem Wundta – było odkrycie najbardziej podstawowych
„struktur” lub komponentów psychiki.

- funkcjonalizm (William James) – Psychologia powinna zajmować się funkcją świadomości, a

nie jej strukturą, przekonywał James. W konsekwencji stworzona przez niego odmiana psychologii
doprowadziła do powstania „szkoły” zwanej funkcjonalizmem. Ten typ myślenia sprawił, że
funkcjonaliści stali się pierwszymi psychologiami-praktykami, zajmującymi się tym, w jaki sposób
zastosować psychologię do poprawy jakości życia człowieka. Sam James wiele miejsca poświęcił w
swoich pracach rozwojowi wyuczonych „nawyków”, psychologii religii i nauczaniu.

- współczesna perspektywa poznawcza - kładzie nacisk na poznanie, aktywność umysłową, taką

jak wrażenia, percepcja, uczenie się, myślenie i pamięć.

- behawioryzm – według Watsona powinien być nauką o zachowaniu i warunkach środowiska,

które je kształtują. Behawioryści odrzucili więc naukę o wewnętrznym doświadczeniu, wybierając
w zamian badanie jednostki prowadzone całkowicie z zewnątrz, wyłącznie na podstawie tego, co
można zaobserwować bezpośrednio: czyli wpływu ludzi, przedmiotów i zdarzeń na zachowanie.
Psychologia powinna zająć się badaniem obserwowalnego zachowania i bodźców, które to
zachowanie kształtują.

- perspektywa holistyczna – skupienie się na całej osobie, a nie tylko na wybranych procesach.

- psychoanaliza - Sigmund Freud nauczał, że psychika ma trzy części: nieświadomy rezerwuar

energii, potrzeb i pragnień (id), strażnika moralności i wartości (superego) i świadomego
zarządcę osobowości (ego). Chociaż Freud nie był pierwszym badaczem, który dostrzegł, że
pewnych procesów psychicznych jesteśmy nieświadomi, jednak ani strukturalizm, ani
funkcjonalizm, ani Gestalt, ani też behawioryzm nie dopuszczały takiej możliwości, że procesy
nieświadome mogłyby dominować w osobowości człowieka i powodować zaburzenia
psychiczne.

- psychologia psychodynamiczna - Jak utrzymuje psychologia psychodynamiczna,

energia pochodząca z nieświadomości jest podstawą naszej motywacji. Praktycy specjalizujący się
w psychoterapii uznali takie ujęcie za szczególnie atrakcyjne. Pierwszym i najbardziej znanym
reprezentantem podejścia psychodynamicznego jest oczywiście Sigmund Freud, którego
system został nazwany psychoanalizą. Jednakże Freud i jego następcy nie byli jedynymi, których
aspiracją było wyjaśnienie psychiki człowieka jako całości. Zainteresowanie ogólnym
zrozumieniem osobowości było wspólne dla dwóch innych perspektyw: psychologii
humanistycznej oraz psychologii cechy i temperamentu.

- psychologia humanistyczna - Radykalnie nowa idea rozwinięta przez terapeutów

humanistycznych polegała na podkreśleniu znaczenia pozytywnej strony naszej natury, w tym
ludzkich zdolności, rozwoju i indywidualnego potencjału. Zgodnie z podejściem humanistycznym,
twój obraz siebie, twoje fizyczne i emocjonalne potrzeby mają wielki wpływ na twoje myśli,
emocje i działania. Psycholodzy humanistyczni odrzucili także to, co spostrzegali jako zimną i
mechaniczną psychologię naukową. W jej miejsce zaproponowali model ludzkiej natury
podkreślający wolną wolę, którą mogą się kierować ludzie, podejmując wybory kształtujące ich
życie.

- psychologia cechy i temperamentu - Podstawowa idea wyróżniająca to stanowisko brzmi:

różnice między ludźmi są wynikiem posiadania stałych właściwości i dyspozycji, nazywanych
cechami i temperamentami. Introwersja i ekstrawersja, które są być może najbardziej
podstawowymi cechami natury ludzkiej. Pozostałe cechy, które zidentyfikowali psycholodzy u
ludzi z całego świata, obejmują lęk lub dobre samopoczucie, otwartość na nowe doświadczenia,
ugodowość i sumienność.

- perspektywa rozwojowa – Zgodnie z perspektywą rozwojową, zmiana psychologiczna wynika

z interakcji między dziedzicznością zapisaną w naszych genach a wpływem naszego środowiska.
Psycholodzy rozwojowi pytają więc: co ma większy wpływ na to, kim się stajemy – natura czy
wychowanie? Jak możesz się domyślić, psycholodzy biologiczni podkreślają rolę natury,
behawioryści zaś – rolę wychowania. Natomiast psychologia rozwojowa jest obszarem, który
uwzględnia oba te wpływy. Zasadnicza idea określająca perspektywę rozwojową przedstawia się
następująco: ludzie zmieniają się w przewidywalny sposób, wraz z ujawnianiem się w miarę
upływu czasu działania czynników wrodzonych i środowiskowych. Innymi słowy, ludzie zachowują
się i działają różnie w różnych fazach swojego życia.

- perspektywa socjokulturowa – stawia w centrum ideę wpływu społecznego. Z tej perspektywy

psycholodzy społeczni od dawna badają tajniki wzajemnego lubienia się, miłości, uprzedzeń,
agresji, posłuszeństwa i konformizmu. Ale dopiero od niedawna zainteresowali się tym, w jaki
sposób procesy społeczne różnią się w poszczególnych kulturach.

PERSPEKTYWA BIOLOGICZNA KONCENTRUJE SIĘ NA:

• układzie nerwowym
• układzie wewnątrzwydzielniczym
• genetyce
• właściwościach fizycznych

PERSPEKTYWA BEHAWIORYSTYCZNA KONCENTRUJE SIĘ NA:

• uczeniu się
• kontrolowaniu zachowania przez środowisko
• bodźcach i reakcjach – z wyłączeniem procesów umysłowych

PERSPEKTYWA ROZWOJOWA KONCENTRUJE SIĘ NA:

• zmianach w funkcjonowaniu psychicznym w cyklu życia
• dziedziczności i środowisku
PERSPEKTYWA POZNAWCZA KONCENTRUJE SIĘ NA:
• procesach poznawczych, takich jak myślenie, uczenie się, pamięć i spostrzeganie
• umyśle rozumianym jako „maszyna” podobna do komputera
• sposobach wpływania emocji i motywacji na myślenie i spostrzeganiu („na gorącym
poznaniu”)

PERSPEKTYWA HOLISTYCZNA OBEJMUJE:

• stanowisko psychodynamiczne, które kładzie nacisk na nieświadomą motywację i
zaburzenia psychiczne
• stanowisko humanistyczne, które kładzie nacisk na zdrowie psychiczne i ludzki potencjał
• stanowisko oparte na pojęciu cechy i temperamentu, które kładzie nacisk na cechy
osobowościowe i różnice indywidualne

PERSPEKTYWA SOCJOKULTUROWA KONCENTRUJE SIĘ NA:

• wpływie społecznym za zachowanie i procesy psychiczne jednostki
• funkcjonowaniu jednostek w grupie
• różnicach międzykulturowych

6. W JAKI SPOSÓB POWIĄZANE SĄ ZE SOBĄ GENY I ZACHOWANIE?

- teoria ewolucji – zgodnie z którą przetrwanie organizmów zależy od ich adaptacji do

zmieniającego się środowiska. Ten ewolucyjny proces łączy genetykę z zachowaniem.
Ewolucja ukształtowała podłoże procesów psychicznych, faworyzując takie warianty genów, które
sprzyjały zachowaniom adaptacyjnym.

- dobór naturalny – jednostki lepiej przystosowane do środowiska będą się lepiej reprodukować, a
te, które są do środowiska przystosowane gorzej, zostawią niewiele potomstwa i ich linia wygaśnie.
Przez dobór naturalny gatunki stopniowo zmieniają się, doskonaląc swoje przystosowanie do
środowiska.

7. ZASTOSOWANIE MYŚLENIA EWOLUCYJNEGO W PSYCHOLOGII:

- Osoby cierpiące na fobie (skrajny i obezwładniający lęk) w większości reagują na bodźce, które
były sygnałem niebezpieczeństwa także dla naszych przodków (węże, pioruny, czy krew).

8. GENETYKA I DZIEDZICZENIE
- geny mają zakodowane informacje, które stają się cechami dziedzicznymi. Mimo tego, co
odziedziczyliśmy po rodzicach, jesteśmy jednostką różną od każdego z nich. Jednym ze źródeł tej
unikatowości jest doświadczenie: środowisko, w którym dorastamy, przedział czasowy i może
miejsce, z którego pochodzą nasi rodzice. Dodatkowo dochodzi do tego losowa kombinacja cech –
fizycznych i psychicznych – które każde z rodziców przekazało nam od przeszłych pokoleń,
własnych linii rodzinnych. To mieszane dziedziczenie stworzyło nasz unikatowy genotyp, czyli
genetyczny wzór, który sprawia, że jesteśmy inni niż wszystkie jednostki żyjące na Ziemi.
Wszelkie cechy fizyczne tworzą nasze fenotypy, włączając w to nie tylko cechy bezpośrednio
obserwowalne (twój wzrost czy kolor włosów), ale też cechy biologiczne, które są ukryte – takie
jak chemia czy „okablowanie” naszego mózgu.

9. GENETYCZNE WYJAŚNIENIE PROCESÓW PSYCHICZNYCH.

Tak jak na cechy fizyczne, geny wpływają także na nasze psychiczne właściwości. Geny wpływają
na tak zróżnicowane ludzkie atrybuty jak:
- inteligencja
- osobowość
- zaburzenia umysłowe
- zaburzenia pisania i uczenia się
- (prawdopodobnie) orientacje seksualne

Jedynie w kilku przypadkach jesteśmy w stanie wskazać, że jeden gen jest odpowiedzialny za
specyficzne zaburzenie psychiczne. Na przykład tylko jeden nieprawidłowy gen został powiązany z
rzadkim wzorcem impulsywnej przemocy. Wszystkie inne genetyczne zaburzenia zdają się
angażować różnorodne geny, często na więcej niż jednym chromosomie, np. schizofrenii, choroby
Alzheimera.

Dziedziczenie i środowisko zawsze wspólnie wpływają na nasze zachowanie i procesy umysłowe.

Przykładem interakcji między dziedzicznością a środowiskiem mogą być obserwacje dotyczące
zespołu Downa. Zaburzenie to jest związane z dodatkowym chromosomem 21. i prowadzi do
wyraźnie nieprawidłowego rozwoju fizycznego, jak również do opóźnienia umysłowego.

10. „RASA” I RÓŻNICE MIĘDZY LUDŹMI.

Pewne cechy związane z kolorem skóry oraz inne cechy fizyczne są mniej lub bardziej wspólne
ludziom, których przodkowie pochodzili z określonej części świata. Osoby pochodzące ze stref
tropikalnych kojarzone są raczej z ciemniejszą skórą, która zapewnia lepszą ochronę przed słońcem.
Chociaż powszechnie mówi się o „rasie” w odniesieniu do tych specyficznych charakterystyk, to
jednak biolodzy uważają, że nie ma takich fizycznych cech, które jasno dzielą ludzi na różne
„grupy rasowe”. Jesteśmy wszyscy tym samym gatunkiem.

11. PAMIĘĆ I JEJ RODZAJE:

• Pamięć to zdolność umysłu do kodowania, przechowywania i wydobywania informacji.
• Jawne wykorzystywanie pamięci – świadome wysiłki mające na celu zakodowanie lub
wydobywanie informacji za pomocą procesów poznawczych.
• Utajone wykorzystywanie pamięci – dostępność informacji dzięki procesom poznawczym,
przebiegającym bez świadomych wysiłków w celu zakodowania lub wydobycia informacji.
• Pamięć deklaratywna – pamięć informacji, takich jak fakty i wydarzenia; ich odtwarzanie
• Pamięć proceduralna – pamięć obejmująca procedury wykonywania czynności; sposób w
jaki umiejętności percepcyjne, poznawcze i ruchowe są nabywane, przechowywane i
wykorzystywane. Odnosi się do sposobu, w jaki zapamiętujemy, jak robi się różne rzeczy.
Teorie pamięci proceduralnej najczęściej koncentrują się na przebiegu uczenia się, na tym,
ile potrzeba uczenia się i w jakim czasie, aby nabyć daną umiejętność.
• Pamięć ikoniczna – pamięć doznań wzrokowych, pozwalająca na przechowywanie dużych
ilości informacji przez bardzo krótki czas.
• Pamięć krótkotrwała – procesy pamięciowe związane z przechowywaniem informacji
dotyczących nowych doświadczeń i wydobywaniem informacji z pamięci długotrwałej;
pamięć krótkotrwała ma ograniczoną pojemność i bez powtarzania przechowując informacje
tylko przez krótki czas
• pamięć długotrwała – procesy pamięciowe związane z przechowywaniem informacji, do
których można mieć dostęp w dowolnym, późniejszym czasie
• pamięć operacyjna (pamięć robocza) – zasób pamięci wykorzystywany do wykonywania
takich zadań, jak rozumowanie i rozumienie języka
• pamięć epizodyczna – pamięć długotrwała wydarzeń autobiograficznych oraz kontekstu, w
którym zaistniały
• pamięć semantyczna – wspomnienia uogólnione, kategorialne, jak znaczenia słów i pojęć
12. PRZEGLĄD PROCESÓW PAMIĘCIOWYCH:
- kodowanie – początkowe przetwarzanie informacji, które doprowadza do powstania jej
reprezentacji w pamięci; dzięki temu procesowi w pamięci tworzy się reprezentacja umysłowa
- przechowywanie – oznacza utrzymywanie w pamięci zakodowanego materiału przez jakiś czas.
- wydobywanie – odzyskiwanie przechowywanej informacji w jakimś późniejszym czasie.

Kodowanie wprowadza informację do pamięci, przechowywanie utrzymuje ją tak długo, jak to jest
potrzebne, a wydobywanie sprawia, że staje się ona dostępna

13. WSKAZÓWKI DO WYDOBYWANIA - są to bodźce pochodzące z wewnątrz lub z zewnątrz,

pomagające wydobyć informację z pamięci.
- odtwarzanie – metoda wydobywania, w której wymaga się od jednostki reprodukcji wcześniej
prezentowanej informacji
- rozpoznawanie – metoda wydobywania, w której wymaga się od jednostki rozpoznawania
bodźców, których doświadczyła wcześniej. Uświadamiamy sobie, że jakiś bodziec jest tym, który
był widziany lub słyszany wcześniej

14. SPECYFICZNOŚĆ KODOWANIA – zasada według której wydobywanie informacji z

pamięci jest łatwiejsze, jeśli sygnały otrzymane w czasie przypominania sobie są zgodne z
sygnałami obecnymi podczas kodowania informacji
- efekt miejsca w szeregu – cecha wydobywania z pamięci, polegająca na tym, że początkowe i
końcowe elementy listy są często lepiej odtwarzane niż elementy środkowe
- efekt pierwszeństwa – zjawisko polegające na lepszym pamiętaniu elementów występujących na
początku listy
- efekt świeżości – zjawisko polegające na lepszym pamiętaniu elementów występujących na końcu
listy
- dystynktowność kontekstowa – założenie, że zjawisko wpływu miejsca w szeregu może być
modyfikowane przez kontekst i większą wyróżnialność doświadczenia przywoływanego z pamięci

koncepcja poziomów przetwarzania – teoria, która mówi, że im głębiej jest przetwarzana

informacja, tym bardziej prawdopodobne jest jej przechowanie w pamięci

przetwarzanie dostosowane do transferu – pogląd, według którego pamięć funkcjonuje najlepiej,

gdy typ przetwarzania w trakcie kodowania jest podobny do typu procesów zachodzących w trakcie
wydobywania informacji z pamięci

torowanie – w przypadku pamięci utajonej, zwiększona łatwość zapamiętywania związana z

uprzednią ekspozycją słowa lub sytuacji

Interferencja proaktywna – zjawisko polegające na tym, że wspomnienia z przeszłości utrudniają

kodowanie i wydobywanie nowej informacji

Interferencja retroaktywna – zjawisko pamięciowe polegające na tym, że tworzenie się nowych

wspomnień utrudnia przypominanie sobie wspomnień wcześniejszych

Elaboratywne powtarzanie – technika służąca do poprawy pamięci przez wzbogacenie kodowania

informacji

Metapamięć – wiedza jawna lub utajona na temat zdolności pamięci oraz skutecznych strategii
pamięciowych; samowiedza dotycząca pamięci
Pamięć rekonstruktywna – proces integrowania informacji oparty na ogólnych typach
przechowywanej wiedzy, przy braku specyficznej reprezentacji pamięciowej

Wspomnienia fleszowe – wspomnienia żywe i bogate w szczegóły, powstające w reakcji na

zdarzenia osobiste lub publiczne, które ma duże znaczenie emocjonalne.

15. ZABURZENIA PAMIĘCI.

- Amnezja – upośledzenie pamięci spowodowane uszkodzeniem ciała, chorobą, zażywaniem
narkotyków lub traumą psychiczną. Z jej powodu człowiek zapomina liczne wydarzenia
natychmiast po tym, jak występowały; zapomina początkowe zdania przeczytanych paragrafów;
zapomina fabułę programów telewizyjnych
- Amnezja następcza – niezdolność do tworzenia jawnych wspomnień zdarzeń, następujących po
urazie mózgu.
- Amnezja wsteczna – niezdolność do wydobywania wspomnień z czasu poprzedzającego uraz
mózgu

16. UCZENIE SIĘ.

Uczenie się – proces oparty na doświadczeniu, który prowadzi do względnie trwałej zmiany
zachowania lub potencjału zachowania

Uczenie się a wykonanie – różnica między tym, co wyuczone, a tym, co przejawia się w
zachowaniu zewnętrznym

Habituacja – osłabienie reakcji behawioralnej, kiedy bodziec jest poddawany wielokrotnie.

Przykładowo, gdy oglądamy zdjęcie jakiejś sceny – za pierwszym razem, kiedy je zobaczyliśmy
nasza reakcja emocjonalna mogła być dość silna, jeśli jednak będziemy je oglądać wielokrotnie w
krótkich odstępach czasu, nasza reakcja emocjonalna będzie z czasem stawała się coraz słabsza

Uwrażliwienie – zwiększenie siły reakcji behawioralnej, kiedy bodziec jest poddawany

wielokrotnie. Nasza reakcja na bodźce staje się silniejsza, a nie słabsza. Przykładowo, jeśli
doświadczamy działania tego samego bolesnego bodźca kilkukrotnie w krótkich odstępach czasu.
Jeśli nawet intensywność tego bodźca nie zmienia się, to podalibyśmy, że doznawaliśmy większego
bólu w reakcji na ostatni bodziec w tej serii niż na pierwszy.

Warunkowanie klasyczne – typ uczenia się, w którym zachowanie (reakcja warunkowa) jest
wywoływane przez obojętny bodziec (bodziec warunkowy), który zyskuje tę zdolność poprzez
skojarzenie go z bodźcem istotnym biologicznie (bodźcem bezwarunkowym). Jeden bodziec czy
zdarzenie pozwala przewidzieć wystąpienie innego bodźca czy zdarzenia. Dany organizm uczy się
nowego skojarzenia dwóch bodźców – bodźca, który poprzednio nie wywoływał tej reakcji, i
bodźca, który wywołał ją w sposób naturalny.

Eksperyment Pawłowa: Jego najbardziej znany eksperyment dotyczył warunkowania ślinienia u

psów, których wyniki przyczyniły się do rozwinięcia teorii warunkowania klasycznego.
Eksperyment Pawłowa rozpoczął się od zainteresowania procesem trawienia u psów. Pawłow
zauważył, że psy zaczęły ślinić się nawet przed podaniem im jedzenia, gdy tylko zobaczyły
pracownika laboratorium, który je karmił. To zjawisko stało się punktem wyjścia do
przeprowadzenia bardziej systematycznych badań.
Podczas eksperymentu psy zostały umieszczone w specjalnych klatkach, a do ich pysków
zamocowano dreny ślinowe, które pozwalały na precyzyjne pomiar ilości śliny wydzielanej przez
zwierzęta. Następnie zaprojektowano serię bodźców dźwiękowych, świetlnych i innych, które
towarzyszyły podawaniu pokarmu psom.
Początkowo psy reagowały na bodźce dźwiękowe, świetlne itp. jedynie zainteresowaniem. Jednak
po kilku powtórzeniach, gdzie bodźce te były łączone z podaniem pokarmu, psy zaczęły
wykazywać reakcję ślinienia już na same bodźce, nawet jeśli pokarm nie był dostarczany. W ten
sposób Pawłow zademonstrował warunkowanie klasyczne, w którym pierwotnie obojętne bodźce
zaczęły wywoływać reakcje fizjologiczne w wyniku skojarzenia z bodźcem pierwotnie
wywołującym daną reakcję.
Eksperyment Pawłowa z psami miał ogromny wpływ na rozwój psychologii i badań nad uczeniem
się, a teoria warunkowania klasycznego stała się jednym z kluczowych elementów psychologii
behawioralnej.

Odruch – niewyuczona reakcja wywoływana przez specyficzne bodźce, które mają znaczenie
biologiczne dla organizmu.

Nabywanie – etap w eksperymencie nad warunkowaniem klasycznym, w którym reakcja

warunkowa jest po raz pierwszy wywoływana przez bodziec warunkowy

Wygaszanie – w warunkowaniu osłabienie związku warunkowego pod nieobecność bodźca

wzmacniającego lub bezwarunkowego

Zastosowania warunkowania klasycznego:

- uwarunkowana klasycznie reakcja – „to jest wstrętne!”, „to jest niebezpieczne!” - wygrywa z
wiedzą, że dany bodziec w rzeczywistości jest w porządku.

WARUNKOWANIE ZE WZMACNIANIEM:
- czynnik wzmacniający – każdy bodziec, który zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia danej
reakcji, gdy uczyni się go zbieżnym z tą reakcją. Czynniki wzmacniające zawsze definiuje się
empirycznie – w kategoriach ich wpływu na zmianę prawdopodobieństwa reakcji.
- wzmocnienie pozytywne – kiedy po jakimś zachowaniu następuje podanie bodźca apetytywnego.
Przykładowo szczur będzie obracał się wkoło, jeśli konsekwencją będzie dostarczanie mu
pożądanego pokarmu; Ludzie będą opowiadać dowcipy, jeśli konsekwencją ich opowiadania
- wzmocnienie negatywne – kiedy po jakimś zachowaniu zostanie usunięty bodziec awersyjny.
Przykładowo użycie parasolki podczas deszczu pozwala uniknąć nieprzyjemnego bodźca jakim jest
deszcz

KARANIE POZYTYWNE I NEGATYWNE:

- czynnik karzący – każdy bodziec, który zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia danej

reakcji, gdy uczyni się go zbieżnym z tą reakcją

- karanie pozytywne – podanie bodźca awersyjnego po danych zachowaniu, zmniejszające

prawdopodobieństwo wystąpienia tego zachowania. Na przykład dotknięcie gorącej kuchenki
powoduje ból, który karze poprzedzającą go reakcję, na skutek czego jest mniej prawdopodobne,
żeby następnym razem dotknąć tej kuchenki

- karanie negatywne – jest ono negatywne, ponieważ coś się odejmuje od sytuacji. Kiedy rodzice
pozbawiają dziecko kieszonkowego po tym, gdy uderzyło brata, dziecko to uczy aby nie ponawiał
tego zachowania w przyszłości
Pierwotny czynnik wzmacniający – to czynnik wzmacniający zdeterminowany biologicznie, taki
jak pokarm i woda.

Warunkowy czynnik wzmacniający – to w warunkowaniu klasycznym bodziec poprzednio

obojętny, który stał się czynnikiem wzmacniającym.

Dryfowanie w kierunku instynktu – występująca w zachowaniu wyuczonym zwierząt tendencja

do przechodzenia z czasem w zachowanie instynktowne

Uczenie się awersji do smaku – biologiczny mechanizm, dzięki któremu organizm w jednej próbie
uczy się unikać pokarmu, po spożyciu którego zachorował.

Mapa poznawcza – jest pamięciowym zapisem wiedzy o świecie, na podstawie którego jednostka
realizuje zachowania, ocenia środowisko, podejmuje decyzje.

17. INTELIGENCJA

Inteligencja – to ogólna zdolność do korzystania z doświadczeń i do wykraczania poza dostępne

informacje na temat otoczenia. Inteligencja to bardzo ogólna zdolność umysłowa, która obejmuje,
m.in. zdolnośc rozumowania, planowania, rozwiązywania problemów, abstrakcyjnego myślenia,
rozumienia złożonych myśli, szybkiego uczenia się i uczenia się na podstawie doświadczenia.

Wiek umysłowy – w skali inteligencji Bineta wiek funkcjonowania intelektualnego danego

dziecka, wyrażana przez średni wiek, w jakim normalnie uzyskują dany wynik.

Wiek życia – liczba miesięcy lub lat, które upłynęły od urodzenia danej osoby.

Iloraz inteligencji – wskaźnik uzyskiwany w standaryzowanych testach inteligencji; pierwotnie

obliczany przez podzielenie wieku umysłowego przez wiek życia, a następnie pomnożenie przez
100; obecnie obliczany bezpośrednio jako wynik testu inteligencji

Upośledzenie umysłowe – stan, w którym iloraz inteligencji jednostki wynosi 70-75 lub mniej i
wykazuje ona ograniczenia w zakresie umiejętności adaptacyjnych potrzebnych do realizowania
codziennych zadań życiowych.

Psychometria – gałąź psychologii specjalizująca się w testach psychologicznych

Czynnik g – według Spearmana, czynnik inteligencji ogólnej, leżący u podloża wszystkich

zachowan inteligentnych. Inteligencja zdeterminowana przez czynnik biologiczny, genetyczny. Jest
utożsamiana z wrodzoną inteligencją, inteligencją niewyuczoną, szybkością procesów umysłowych,
czy szybkością i jakością przesyłania impulsów nerwowych w neuronach, "tym z czym się
rodzimy", potencjałem intelektualnym.

Inteligencja skrystalizowana – aspekt inteligencji obejmujący indywidualną wiedzę, nabytą przez

daną osobę; wraz z jej umiejętnością uzyskiwania dostępu do tej wiedzy; mierzona jest za pomocą
testów słownikowych, arytmetycznych oraz testów wiedzy ogólnej

Inteligencja płynna – aspekt inteligencji związany z możliwością postrzegania złożonych relacji i

rozwiązywania problemów
Inteligencja emocjonalna – rodzaj inteligencji definiowany jako zdolność do trafnego i
odpowiedniego spostrzegania, oceniania oraz wyrażania emocji, do wykorzystywania emocji w celu
ułatwiania myślenia, do rozumienia i analizowania emocji, do efektywnego wykorzystywania
wiedzy emocjonalnej oraz do regulowania swoich emocji w celu stymulowania rozwoju, zarówno
emocjonalnego i intelektualnego

Zagrożenia płynące z testów inteligencji:

• Bariery kulturowe i językowe: Testy inteligencji mogą być oparte na języku i kulturze, co
może wpływać na wyniki osób z różnych terytoriów czy kultur. Osoby nieznające danego
języka lub niezaznajomione z daną kulturą mogą mieć trudności w zrozumieniu pytań lub
zadanego kontekstu.

• Uprzedzenia kulturowe: Testy inteligencji mogą być oparte na konkretnych normach

kulturowych, co może prowadzić do uprzedzeń. Niektóre grupy mogą być dyskryminowane,
co wpływa na sprawiedliwość testu.

• Środowisko testowe: Warunki, w jakich przeprowadza się test, mogą wpływać na wyniki.
Hałas, niekomfortowe warunki czy rozpraszające elementy mogą zakłócać koncentrację i
wpływać na skuteczność osiąganych wyników.

• Różnice kulturowe w pojmowaniu inteligencji: Różne kultury mogą różnie definiować

inteligencję i sukces. Testy opracowane w jednym kontekście kulturowym mogą nie
adekwatnie odzwierciedlać umiejętności i potencjał jednostek z innych kultur.

• Zdolności niezmierzone przez testy: Testy inteligencji zazwyczaj koncentrują się na

pewnych aspektach umysłowych, takich jak werbalna i matematyczna zdolność. Inne istotne
obszary, takie jak kreatywność czy społeczna inteligencja, mogą pozostawać niewyłapane.

• Efekt testowego lęku: Osoby poddające się testom inteligencji mogą odczuwać presję i stres
związany z oceną swojej inteligencji. To może wpływać na ich wyniki, niekoniecznie
odzwierciedlając ich prawdziwy potencjał.

• Brak uniwersalności: Testy inteligencji mogą być opracowane z myślą o konkretnej grupie
ludzi lub populacji, co sprawia, że ich wyniki nie zawsze są porównywalne między różnymi
grupami społecznymi czy etnicznymi.

Ważne jest zrozumienie tych zagrożeń i podejście do testów inteligencji z umiarem, biorąc pod
uwagę różnorodność jednostek i ich specyficzne konteksty życiowe.

18. EMOCJE.

Emocja – to złożony zespół zmian, obejmujący pobudzenie fizjologiczne, odczucia, procesy

poznawcze i reakcje behawioralne; pojawiające się w odpowiedzi na sytuację postrzeganą przez
jednostkę jako dla niej ważną

TRZY TEORIE NA TEMAT EMOCJI:

- Teoria reakcji organizmu Jamesa-Langego:
Teoria reakcji organizmu Jamesa-Langego to jedna z teorii emocji, przedstawiona
niezależnie przez amerykańskiego psychologa Williama Jamesa i duńskiego fizjologa Carla G.
Langego w latach 80. XIX wieku. Teoria ta zakłada, że emocje są wynikiem fizjologicznych reakcji
organizmu na bodźce z otoczenia.
 Podstawowe założenia tej teorii to:

• Stymulacja z otoczenia: Osoba doświadcza emocji w wyniku stymulacji z otoczenia,

czyli bodźca wywołującego reakcję emocjonalną.

• Fizjologiczna reakcja: Pierwszym etapem jest fizjologiczna reakcja

organizmu na stymulację. Na przykład, spotkanie niebezpiecznej sytuacji wywołuje
automatyczną reakcję fizjologiczną, taką jak przyspieszone bicie serca, podniesione
ciśnienie krwi czy napięcie mięśni.

• Świadomość fizjologicznej reakcji: Dopiero po wystąpieniu tej fizjologicznej

reakcji organizm odczuwa emocję. To odczucie jest wynikiem świadomości właśnie
tej reakcji fizjologicznej.

Podsumowując, teoria Jamesa-Langego sugeruje, że emocje nie są bezpośrednio związane z

percepcją bodźców z otoczenia, ale z fizjologicznymi reakcjami, które te bodźce wywołują, a
następnie z naszą świadomością tych reakcji. W skrócie: stymulacja → fizjologiczna reakcja →
świadomość emocji.

- Teoria ośrodkowych procesów nerwowych Cannona-Barda:

Teoria ośrodkowych procesów nerwowych Cannona-Barda to koncepcja przedstawiona
przez amerykańskich psychologów Waltera B. Cannona i Philipa Barda w latach 20. XX wieku. Ta
teoria stanowiła rozwinięcie wcześniejszej teorii Jamesa-Langego dotyczącej emocji. Według teorii
Cannona-Barda, emocje są wynikiem jednoczesnych reakcji fizjologicznych i aktywacji ośrodków
mózgowych.

Główne założenia tej teorii to:

• Równoczesność reakcji fizjologicznych i aktywacji mózgowej: W przeciwieństwie

do teorii Jamesa-Langego, Cannon i Bard twierdzili, że reakcje fizjologiczne i
aktywacja mózgowa występują jednocześnie, a nie jeden po drugim. Oba te aspekty
są integralnie powiązane w doświadczaniu emocji.

• Rola układu autonomicznego: W tej teorii podkreśla się rolę układu

autonomicznzego (czyli układu nerwowego regulującego funkcje niezależne od woli,
takie jak funkcje serca, oddychania czy trawienia) w doświadczaniu emocji.
Aktywacja układu autonomicznego jest kluczowym elementem fizjologicznej
odpowiedzi emocjonalnej.

• Rola mózgu: Bardziej zaawansowane ośrodki mózgowe, takie jak wzgórze,

kora mózgowa czy układ limbiczny, odgrywają kluczową rolę w procesie emocji. Te
ośrodki są zaangażowane zarówno w wywołanie reakcji fizjologicznych, jak i w
świadome doświadczanie emocji.

W skrócie, teoria Cannona-Barda podkreśla równoczesność aktywacji ośrodków mózgowych i

reakcji fizjologicznych w procesie emocji, zwracając uwagę na złożone interakcje pomiędzy
układem nerwowym a mózgiem w doświadczaniu emocji.
- Teoria oceny poznawczej emocji Lazarusa:
Teoria oceny poznawczej emocji zaproponowana przez Richarda Lazarusa to podejście,
które podkreśla rolę oceny poznawczej w procesie doświadczania emocji. Teoria ta jest często
uważana za alternatywę dla bardziej tradycyjnych teorii, takich jak teoria Jamesa-Langego czy
teoria Cannona-Barda. Według Lazurasa, ocena poznawcza odgrywa kluczową rolę w
kształtowaniu i różnicowaniu emocji.

Podstawowe założenia teorii oceny poznawczej emocji Lazarusa to:

• Ocena jako kluczowy element emocji: Lazarus podkreśla, że emocje są wynikiem

oceny sytuacji w kontekście celów, wartości i znaczenia dla jednostki. To, jak
jednostka ocenia sytuację, kształtuje jej doświadczenie emocjonalne.

• Ocena pierwotna i wtórna: Lazarus wyróżnia dwie główne formy oceny

poznawczej: ocenę pierwotną i ocenę wtórną. Ocena pierwotna dotyczy
natychmiastowego rozpoznania, czy sytuacja jest ważna i ma związek z celami
jednostki. Natomiast ocena wtórna obejmuje bardziej złożone procesy, takie jak
ocena dostępnych zasobów, strategii czy możliwości radzenia sobie w danej sytuacji.

• Regulacja emocji przez ocenę: Emocje są regulowane poprzez ocenę

poznawczą. Jeśli sytuacja jest postrzegana jako zgodna z celami i wartościami
jednostki, towarzysząca temu emocja jest zazwyczaj pozytywna. W przypadku oceny
sytuacji jako niezgodnej z celami lub wartościami, emocja jest zazwyczaj
negatywna.

• Indywidualne różnice w ocenie: Jednostki mogą różnić się w ocenie sytuacji,

co prowadzi do różnic w doświadczaniu emocji. Osoby odbierające daną sytuację
jako bardziej lub mniej znaczącą dla swoich celów będą miały różne reakcje
emocjonalne.

Teoria oceny poznawczej emocji Lazarusa podkreśla subiektywną i indywidualną naturę

doświadczania emocji, kładąc nacisk na procesy oceny, które prowadzą do wywołania konkretnych
reakcji emocjonalnych.

Subiektywny dobrostan – ogólna ocena własnego zadowolenia z życia i poczucia szczęścia

19. PROCESY ORGANIZUJĄCE PERCEPCJĘ

! Zadaniem percepcji jest określenie, na podstawie informacji zawartej w bodźcu zmysłowym,

czym jest bodziec dystalny (zewnętrzny)

Ból – reakcja organizmu na nieprzyjemne bodźce, które są wystarczająco silne, by zagrozić

zniszczeniem tkanki lub ją zniszczyć

Teoria tamy – teoria modulacji bólu, która głosi, że niektóre komórki w rdzeniu przedłużonyum
działają jak tama, przerywając i blokując pewne sygnały bólowe i dopuszczając do mózgu tylko
niektóre z nich.

Uwaga – stan koncentracji świadomości na pewnym obszarze informacji dostępnych percepcji.

Selekcja ukierunkowana na cel – czynnik determinujący wybieranie przez ludzi do dalszego
przetwarzania tylko części napływających bodźców sensorycznych; odzwierciedla dokonane
wybory jako funkcję własnych celów jednostki

Pochwycenie przez bodziec – czynnik określający, dlaczego ludzie wybierają i przetwarzają tylko
część bodźców sensorycznych; pojawia się, kiedy cechy bodźców – obiektów znajdujących się w
otoczeniu – automatycznie przyciągają uwagę; niezależnie od konkretnych celów osoby je
postrzegającej

Psychologia Gestalt – szkoła psychologiczna głosząca, że zjawiska psychiczne można zrozumieć

jedynie wtedy, gdy traktuje się je jako zorganizowane, ustrukturowane w całości, a nie rozproszone
zbiory pierwotnych elementów percepcyjnych.

Układ wzrokowy:
- fotoreceptory mieszczące się w siatkówce, zwane czopkami i pręcikami, przekształcają energię
świetlną w impulsy nerwowe
- komórki zwojowe w siatkówce integrują sygnały pochodzące z receptorów i komórek
dwubiegunowych. Ich aksony tworza nerwy wzrokowe, które spotykają się w skrzyżowaniu
wzrokowym
- informacja wzrokowa jest rozdzielana i wysyłana do kilku różnych obszarów w mózgu, które
przetwarzają dane o takich aspektach otoczenia wzrokowego, jak wygląd przedmiotów i ich
lokalizacja
- różne długości fal świetlnych wywołują wrażenia różnych barw

Słuch:
- słyszenie zachodzi dzięki falom dźwiękowym, które rożnią się pod zwzględem częstotliwości,
amplitudy i złożoności
- w ślimaku fale dźwiękowe przekształcane są w fale przenoszone przez płyn; wprawiają one w
ruch błonę podstawną

ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW:

rozwiązywanie problemów - myślenie ukierunkowane na rozwiązanie specyficznych problemów,

które prowadzi od stanu wyjściowego do stanu docelowego za pomocą zestawu operacji
umysłowych

rozumowanie – proces myślenia, w którym wnioski są wyprowadzane z zestawu faktów; myślenie

ukierunkowane na określony cel

!Heurystyka – strategia intuicyjna, oparta na doświadczeniu; Strategie poznawcze lub intuicje

płynące z praktyki, często stosowane jako skróty myślowe w rozwiązywaniu złożonych zadań
wymagających wnioskowania. Przykładowo, gdy czytamy powieść kryminalną chcielibyśmy
rozwiązać problem, kto zamordował przedsiębiorcę z firmy internetowe, to odrzucamy hipotezę, że
zrobił to rzeźnik, używając heurystyki, iż autorzy nie zastosowaliby tak oklepanego wątku.

Heurystyka dostępności - Ta heurystyka mówi o tym, że ludzie często oceniają

prawdopodobieństwo zdarzeń na podstawie tego, jak łatwo przychodzi im do głowy przykład lub
sytuacja związana z danym zdarzeniem.
Przykład: Po obejrzeniu reportażu o atakach rekina, możesz zwiększyć swoje przekonanie, że
spotkanie z rekinem w trakcie kąpieli w oceanie jest bardziej prawdopodobne, chociaż statystycznie
rzecz biorąc, takie spotkanie jest rzadkie. Dzieje się tak, ponieważ świeże i emocjonalne zdarzenie
(reportaż o atakach rekina) jest łatwiejsze do przypomnienia i może skłaniać do nadmiernej oceny
ryzyka.

Heurystyka reprezentatywności - Ludzie używają tej heurystyki, gdy oceniają, czy dany obiekt
lub sytuacja pasuje do określonej kategorii na podstawie tego, jak bardzo przypomina im obraz
tego, co uważają za typowe dla tej kategorii.
Przykład: Jeśli spotykasz osobę noszącą okulary, czytającą książkę na przystanku autobusowym,
możesz automatycznie ocenić, że jest ona studentem lub intelektualistą. Ta ocena opiera się na
stereotypie, że osoby noszące okulary i czytające książki są bardziej prawdopodobnie związane z
tymi grupami społecznymi.

Heurystyka zakotwiczenia – Ocenianie prawdopodobnej wartości danego zdarzenia lub skutku na

podstawie jakiegoś punktu odniesienia (kotwicy); często skutkujące niewystarczającym
dostosowaniem, wynikającym z niemożności oderwania się od tego punktu odniesienia
Przykład: Negocjacje cen samochodu:
Załóżmy, że jesteś zainteresowany zakupem samochodu używanego. Kiedy negocjujesz cenę z
dealerem, ten pierwszy podaje początkową, zazwyczaj wyższą kwotę. Ta wartość, nawet jeśli jest
nadmiernie wysoka, staje się kotwicą dla twoich dalszych negocjacji. Nawet jeśli obie strony
wiedzą, że rzeczywista wartość samochodu jest znacznie niższa, kotwica wpływa na proces
decyzyjny.
Jeśli dealer zacznie od ceny 15 000 złotych, a ty jesteś gotów zapłacić około 12 000 złotych, to
twoje początkowe oczekiwania zostały zakotwiczone na kwocie 15 000 złotych. Nawet po
obniżeniu ceny przez dealera do 13 000 złotych, ta obniżona kwota może wydawać się dla ciebie
akceptowalna, ponieważ w porównaniu z początkową kotwicą (15 000 złotych) wydaje się
atrakcyjniejsza.
Heurystyka zakotwiczenia wpływa na proces decyzyjny, ponieważ ludzie mają tendencję do
trzymania się pierwotnych punktów odniesienia, nawet jeśli te punkty są arbitralne. W przypadku
negocjacji, kotwica może znacząco wpłynąć na ostateczne decyzje i warunki umowy.

Fiksacja funkcjonalna – nieumiejętność dostrzeżenia nowego sposobu użycia przedmiotu,

uprzednio skojarzonego z innym celem; wpływa negatywnie na rozwiązywanie problemów i
twórczość

Rozumowanie dedukcyjne – sposób myślenia, w którym formułuje się wnioski wynikające

logicznie z dwóch lub większej liczby założeń czy przesłanek
Rozumowanie indukcyjne – rodzaj rozumowania, który wykorzystuje dostępne dane, aby
generować prawdopodobnie, ale niepewne wnioski

Efekt tendencyjności przesłanek – zjawisko zniekształcania procesu rozumowania przez

wcześniejszą wiedzę, postawy lub wartości, prowadzące do uznawania nieprawdziwych sądów