1

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟΥ ΚΩΝ. Ι. ΔΕΣΠΟΤΟΠΟΥΛΟΥ

ΣΤΗΝ ΠΑΓΩΝΑ ΚΑΚΑΝΟΠΟΥΛΟΥ

Μπορούμε να αξιολογήσουμε τους ηγέτες μας; Υπάρχουν κριτήρια

σύμφωνα με τα οποία ένας ηγέτης κρίνεται άξιος και ικανός και ένας άλλος
ανάξιος και επικίνδυνος; Η απάντηση έχει δοθεί ήδη εδώ και δυόμισι χιλιετίες
από τον Πλάτωνα, έναν από τους μεγαλύτερους διανοητές της
ανθρωπότητας. Έκτοτε, επί αιώνες τώρα, η πολιτική και πολιτισμική
παράδοση δεν έχει πάψει να αναφέρεται σ’ αυτόν για να αντλήσει απαντήσεις
στα θεωρητικά αλλά και πρακτικά ερωτήματα που την απασχολούν, αλλά και
για να τον υποβάλλει σε κριτική ή να προσπαθήσει να τον ξεπεράσει. Το έργο
του ξεπροβάλλει αναπόδραστα στον ορίζοντα κάθε θεωρητικής έρευνας. Η
πολιτική σκέψη, αλλά και η τέχνη και η λογοτεχνία που τροφοδοτήθηκαν απ’
αυτό, δεν μπορούν να το αγνοήσουν, τόσο χθες όσο και σήμερα. Από όλους
τους στοχαστές οπωσδήποτε ήταν εκείνος που η επίδρασή του υπήρξε η πιο
πλατειά, η πιο βαθιά, η πιο διαρκής.
Γιατί αυτό το έργο που είναι τόσο μακρινό, ώστε να βρίσκεται εκτός
χρόνου, συγκεντρώνει γύρω του τόσο τα θετικά όσο και αρνητικά πάθη όλων
των εραστών της σκέψης; Και ποιες σύγχρονες θεωρίες βρίσκουν στον
Πλάτωνα την πρώτη έκφρασή τους; Και ακόμη πως ζωγράφισε ο Πλάτωνας
τον ιδανικό ηγέτη και σε ποια χαρακτηριστικά του πλατωνικού ηγέτη
αναφέρονται όλα τα κόμματα όταν θέλουν να διαφημίσουν τα προσόντα του
αρχηγού τους; Σ’ αυτά τα ερωτήματα απαντά στη «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ», με
αφορμή το τελευταίο του βιβλίο «Φιλοσοφία του Πλάτωνος» που κυκλοφορεί
από τις εκδόσεις της Ακαδημίας Αθηνών, ο ακαδημαϊκός Κων/νος Ι.
Δεσποτόπουλος.
Ο Ακαδημαϊκός Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος, άριστος γνώστης της
αρχαιότητας και του Πλατωνικού έργου, διετέλεσε υπουργός παιδείας,
πρύτανης του Παντείου πανεπιστημίου και πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών.

---------------------------

-Κύριε Πρόεδρε, γιατί μετά από 2500 χρόνια ο Πλάτωνας είναι επίκαιρος.
-Η απάντηση δίνεται μόνο από την ανάγνωση των ίδιων των κειμένων
αν θέλετε και από όσα το βιβλίο μου περιέχει, προϊόν πολύχρονης με τον
Πλάτωνα οικειότητας. Από έφηβος εξοικειώθηκα με τη γλώσσα και με το
στοχασμό του Πλάτωνος και ήδη το 1957 είχα εκδώσει την «Πολιτική
Φιλοσοφία του Πλάτωνος» και το 1983 την «Φιλοσοφία της Ιστορίας
κατά Πλάτωνα». Πέρυσι εξέδωσα ένα βιβλίο όπου υπάρχει
συγκεντρωμένη η εμπειρία μου από την φιλοσοφία του Πλάτωνος όπου
έχω την ευκαιρία να διορθώσω σφάλματα καθιερωμένα γύρω από την
πολιτική του φιλοσοφία αλλά και από άλλους κλάδους της φιλοσοφίας,
όπως και να προβάλλω ορισμένες φιλοσοφικές επιτεύξεις του Πλάτωνος
ανυποψίαστες για τους περισσότερους ομιλητές. Μόνο η ανάγνωση του
βιβλίου μου ή των κειμένων του Πλάτωνος από αναγνώστη προσεκτικό,
μπορεί να δώσει απάντηση στο ερώτημά σας.
 2

-Επειδή είστε πολύ καλός γνώστης της πολιτικής φιλοσοφίας του Πλάτωνα,
ποια είναι τα στοιχεία της πολιτικής πρότασης του Πλάτωνα, ποια από αυτά
εφαρμόζονται στις σύγχρονες κοινωνίες και αν η ανθρωπότητα υιοθετούσε
πλήρως τα κελεύσματα του Πλάτωνα, θα διεκδικούσε για τον εαυτό της την
ευτυχία;
-Μετά τον Πλάτωνα επί αιώνες τώρα, έχουν ασχοληθεί με τα κελεύσματα της
Πολιτείας διάφοροι σημαντικότατοι στοχαστές. Όλοι τους, άμεσα ή
έμμεσα έχουν επηρεαστεί από τον Πλάτωνα. Ο Πλάτων έχει μια διπλή
σχέση με την Πολιτεία, είτε περιγράφει ιδεοτυπικά την πολιτική
πραγματικότητα, όπως υπάρχει στην θεωρία της ανθρωπότητας, είτε
διαγράφει ορισμένες αρχές για την ορθή πολιτική, ώστε να εκλείψουν τα
δεινά, όσα μαστίζουν την ανθρωπότητα. Ως κοινωνιολόγος της Πολιτείας
ο Πλάτων έχει ομιλήσει για τον πολιτικό τύπο που ονομάζει τιμοκρατία,
δηλαδή κάτι αντίστοιχο με το φεουδαρχικό σύστημα του μεσαίωνα, για
τον πολιτικό τύπο που ονομάζει ολιγαρχία, κάτι σύμφωνο με το
κεφαλαιοκρατικό σύστημα των νεωτέρων χρόνων, ιδίως του 18ου και 19ου
αιώνα, έπειτα για τη δημοκρατία, που έρχεται μέσα από τα σπλάχνα του
κεφαλαιοκρατικού συστήματος με κάποια επαναστατική δράση ορισμένης
πρωτοπορίας, περιγράφει τα ελαττώματα και τις αδυναμίες της
δημοκρατίας και εξηγεί τον τέταρτο τύπο την τυραννίδα που προκύπτει
μέσα από τη δημοκρατία. Είναι εκπληκτική η επαλήθευση όσων
περιγράφει εκεί ο Πλάτων από την Ιστορία της νεώτερης Ευρώπης.
Όσον αφορά την πολιτική δεοντολογία, ο Πλάτων αφού διαπιστώνει ότι
το ανθρώπινο γένος δεν έχει δεδομένη την πολιτική σοφία και πρέπει η
φιλοσοφία να αναπληρώσει το κενό αυτό, τονίζει πόσο κρίσιμη είναι η
πολιτική εξουσία. Εάν αξίζουν οι άρχοντες γίνονται πηγή ευδαιμονίας για
τους πολίτες, στην αντίθετη περίπτωση γίνονται πηγή μεγάλων ζημιών ή
και σχεδόν καταστροφής των κοινωνιών, και διαγράφει τα προσόντα που
πρέπει να έχει ο πολιτικός για να είναι άξιος της αποστολής του.
-Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του ηγέτη που προτείνει ο Πλάτωνας και αν
πιστεύετε ότι πραγματικά τέτοιοι ηγέτες μπορούν να βρεθούν στις σημερινές
κοινωνίες.
-Ο Πλάτωνας λέει ότι «αυτά που θα σας πω, ξέρω ότι είναι πολύ
δύσκολο να πραγματοποιηθούν, αλλά έχω καθήκον να τα προβάλλω,
ώστε οι άνθρωποι να διαθέτουν κριτήρια για την αξιολόγηση των
πολιτικών ηγετών στην πραγματικότητα και προπάντων να τείνουν να
προσεγγίσουν αυτά τα ιδεώδη που σας εμφανίζω». Λέγει λοιπόν ότι
πρώτον πρέπει ο μέλλων ηγέτης να είναι δοκιμασμένος και για την
αντοχή του στα γυμνάσια και στα μαθήματα, να μην δυσκολεύεται
δηλαδή να μαθαίνει και να είναι επίσης ανθεκτικός αντίκρυ στους
πειρασμούς. Δεύτερον να έχει εξαιρετική παιδεία, επιστημονική των
θετικών επιστημών και επιπλέον της φιλοσοφίας και αφού δοκιμασθεί επί
ορισμένα χρόνια ως βοηθός των αρχόντων, έπειτα αν είναι άξιος να
επιλεγεί για να ασκήσει και την ύπατη εξουσία. Και, βεβαίως, για να μη
 3

παρεκκλίνει από το καθήκον, ενδείκνυται μάλλον να μην έχει χωριστή

οικογένεια, ώστε να μη παρασυρθεί από το οικογενειακό φίλτρο προς
εύνοιες και πρέπει να φροντίσει ώστε να μην υπάρχει στην κοινωνία ούτε
φτώχεια, ούτε πλούτος, αλλά να υπάρχει έντιμη παραγωγική ενασχόληση
των πολιτών με την κατανομή των επαγγελμάτων, ανάλογα με την
προσωπική αξία του καθενός. Η προσωπική αξία του καθενός είναι
σύνθεση του φυσικού προικισμου του και του μόχθου του στην
εκπαίδευση, ώστε να αποκτήσει ικανότητες συγκεκριμένες. Βεβαίως,
τονίζει, όταν δεν έχουμε τέτοιους άρχοντες που πρέπει να είναι στον
φυσικό προικισμό τους κάτοχοι ισχυρής μνήμης, ευμάθειας,
μεγαλοπρέπειας, δηλ. όχι μικροπρέπειας και να είναι προσηλωμένοι στην
αλήθεια και να έχουν ανδρεία και σωφροσύνη και αφοσίωση στην
δικαιοσύνη, όταν δεν έχουμε τέτοιους άρχοντες, τότε ας προτιμήσουμε
τους πρεσβύτερους απλώς που με την εμπειρία της ηλικίας και με την
υπερνίκηση των παθών των συνδυασμένων με τη νεότητα, θα μας
απαλλάξουν τουλάχιστον από ακρότητες και από τα αντίστοιχα δεινά.
Πολύ απλά σας τα λέγω, ενώ μέσα στο βιβλίο μου αυτά εκφράζονται με
την ακρίβεια και την πληρότητα, όση απαιτεί ένα τέτοιο σπουδαίο
ζήτημα.
-Πόσο οι σύγχρονες κοινωνίες θα είχαν ανάγκη από έναν τέτοιο ηγέτη το
οποίο περιγράφει ο Πλάτωνας.
-Όλα τα κόμματα σήμερα όταν θέλουν να διαφημίσουν τους αρχηγούς
τους, λίγο-πολύ αναφέρουν μερικά, όχι όλα, από τα προσόντα που ζητεί ο
Πλάτων για τους αρχηγούς τους, ότι αν καταπολεμούν την ευνοιοκρατία,
όταν τονίζουν την αξιοκρατία, εγώ θα έλεγα την βελτιοκρατία, αυτή θα
ήταν η ακριβέστερη έκφραση, όταν θεωρούν τον αρχηγό τους
μορφωμένο, έξυπνο, ανδρείο και σόφρωνα διότι ένας μη σώφρων ή μη
καταρτισμένος, ένας άνθρωπος μετρίας ευφυΐας δεν μπορεί να προβληθεί
ως πολιτικός αρχηγός, όλα αυτά επαληθεύουν κάπως τον Πλάτωνα. Ως
προς το θέμα της εκλογής από τον λαό, αν ο λαός είναι εκπαιδευμένος και
καλά πληροφορημένος, τέτοιους άρχοντες θα διαλέγει.
-Ένα άλλο ζήτημα που υπάρχει κ. Πρόεδρε, είναι οι παρανοήσεις που
δέχθηκε ο Πλάτωνας αυτά τα 2500 χρόνια από την εμφάνισή του, μία εκ των
οποίων είναι ότι ήταν ένας ολιγαρχικός που εξέφρασε τις άρχουσες τάξεις της
εποχής του.
-Αυστηρότερη κριτική της ολιγαρχίας και της τυραννίδας δεν έχει
γραφεί από κανένα συγγραφέα. Ο Πλάτωνας είχε βέβαια καταγωγή από
αριστοκρατική οικογένεια, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι επηρεάστηκε από
την καταγωγή του, άλλωστε ένας μεγάλος φιλόσοφος δεν επηρεάζεται
από την κοινωνική του ένταξη και αυτό επαληθεύεται για όποιον
διαβάσει τα κείμενά του.
-Ποιες σύγχρονες πολιτικές θεωρίες επηρεάζονται από τον Πλάτωνα.
-Και η θεωρία που τονίζει την πάλη των τάξεων βρίσκει στο κεφάλαιο
του Πλάτωνα περί ολιγαρχίας την πρώτη έκφρασή της και ο πόθος για
 4

την αταξική κοινωνία βρίσκει στην πρόταση του Πλάτωνα την πρώτη
έκφρασή της. Μάλιστα είναι λάθος που λένε μερικοί, ο Πλάτων δέχεται
δουλεία όπως οι αρχαίοι είχαν δουλεία, ή ότι χωρίζει την κοινωνία σε
τρεις τάξεις, καθόλου, αυτά είναι εσφαλμένες εντυπώσεις από κάποιες
λογοτεχνικά κομψές εκφράσεις του Πλάτωνος. Ο Πλάτων οραματίζεται
αταξική κοινωνία και ξεχωρίζει από αυτήν την αταξική κοινωνία αυτούς
τους εκλεκτούς ανθρώπους, όσους πρέπει να εμπιστευθεί ο λαός για να
ασκήσουν εξουσία.
-Γιατί ακόμα και ακαδημαϊκοί δάσκαλοι αγνοούν τον Πλάτωνα, ενώ θα
έπρεπε να τον γνωρίζουν.
-Αυτό οφείλεται στο ότι οι σπουδές τους είναι πολύ ελλειπτικές, δεν
έχουν ενκύψει στα κείμενα και επηρεάζονται από βιβλία ξένων, μεστά
παρανοήσεων για τον Πλάτωνα.
Θα έπρεπε όλα τα ελληνόπουλα να γνωρίζουν τον Πλάτωνα;
-Καλόν είναι μεταξύ των άλλων που πρέπει να γνωρίζουν τα
ελληνόπουλα να έχουν και μια γνωριμία με τον Πλάτωνα. Βέβαια, δεν
μπορούμε να αξιώσουμε όλα τα ελληνόπουλα να γίνουν φιλόσοφοι και να
έχουν πλήρη γνώση του Πλάτωνος, αλλά από τα βιβλία τα
εμπεριστατωμένα για τον Πλάτωνα καλόν είναι οι δάσκαλοι και οι
καθηγητές να ρύονται αυτοί ορισμένες απλουστευτικά διατυπωμένες
αλλά γνήσια πιστές προς το πνεύμα του Πλάτωνος και να διδάξουν ολίγες
από τις σκέψεις του Πλάτωνος στα ελληνόπουλα, όπως λέτε.
-Σύμφωνα όμως με τα καινούργια μέτρα του υπ. Παιδείας παρατηρείται μία
τάση για μείωση των ανθρωπιστικών σπουδών στην μέση εκπαίδευση.
-Δεν θα το σχολιάσω γιατί διετέλεσα υπουργός παιδείας και δεν θέλω
να κάνω κριτική, άλλωστε η κατάσταση είναι ακόμη ασαφής ως προς την
πολιτική του Υπουργείου εις το θέμα της Παιδείας.
-Ποια είναι η διαφοροποίηση του τελευταίου σας βιβλίου σε σχέση με τα
προηγούμενα όσον αφορά την άποψή σας για τον Πλάτωνα..
-Δεν υπάρχει καμία διαφοροποίηση. Και το 1957 όταν πρωτοέγραψα
την Πολιτική Φιλοσοφία και αργότερα το 1983 όταν πρόβαλλα την
συμβολή του Πλάτωνος την εντελώς άγνωστη στη φιλοσοφία της
ιστορίας, δεν είπα τίποτε διαφορετικό απ’ ότι λέω τώρα με τη διαφορά ότι
το σημερινό βιβλίο εκτός από την πολιτική φιλοσοφία και την φιλοσοφία
της ιστορίας, σπουδαίες επιδόσεις του Πλάτωνα, έχει και άλλα κεφάλαια,
όπως είναι η Ψυχολογία του Πλάτωνος, όπως είναι η Διαλεκτική η
διαμορφωμένη από τον Πλάτωνα, όπως είναι η φιλοσοφία του Δικαίου
στον Πλάτωνα, όπως είναι η Ποιητική του Πλάτωνος, όπως είναι η
Κριτική του γραπτού λόγου από τον Πλάτωνα, όπως είναι ακόμη η
Πραξεολογία, τολμώ αυτή τη λέξη, εννοώ τον φιλοσοφικό κλάδο που
αναλύει τον πρακτικό στοχασμό όπως η παραδοσιακή λογική αναλύει τον
γνωσιακό λογισμό. Τέλος το βιβλίο μου έχει και ένα κεφάλαιο, που
γνωρίζω ότι αρέσει πολύ, για την επίδραση που έχει ασκήσει ο Πλάτων
στη γερμανική φιλοσοφία, ώστε η γερμανική φιλοσοφία από τα τέλη του
 5

18ου αιώνος ίσως να έχει επιδόσεις υπέρτερες από οποιαδήποτε άλλη

ευρωπαϊκή φιλοσοφία.
-Με βάση αυτά που έχει πει ο Πλάτωνας για την αθανασία της ψυχής, πόσο
έχει επηρεάσει τον Χριστιανισμό.
-Αυτό είναι ζήτημα σχεδόν θεολογικό, υπερβαίνει την αυστηρή μου
αρμοδιότητα γιαυτό θα μου επιτρέψετε να μην σας απαντήσω γιατί δεν
θέλω να αναμιχθώ σε θεολογικά ζητήματα ως μη ειδικός.