Êîíôåäåðàöèÿ íà òðóäà „ÏÎÄÊÐÅÏÀ“

ÏÅÍÑÈÎÍÍÈ ÑÈÑÒÅÌÈ
 ÍßÊÎÈ ÑÒÐÀÍÈ ÎÒ ÅÂÐÎÏÅÉÑÊÈß ÑÚÞÇ
È ÁÚËÃÀÐÈß

Ñîôèÿ, àâãóñò 2009

Ñúñ ñúäåéñòâèåòî íà ðúêîâîäñòâîòî íà Íàöèîíàëíèÿ îñèãóðèòåëåí èíñòèòóò,
Ìèíèñòåðñòâîòî íà òðóäà è ñîöèàëíàòà ïîëèòèêà, êîåòî ñå ñúãëàñè äà ïðåäîñ-
òàâè ïðàâîòî íà èçïîëçâàíå íà ïðåâîäíèòå ìàòåðèàëè.

Áðîøóðàòà ñå ðàçïðîñòðàíÿâà áåçïëàòíî!

© Êîíôåäåðàöèÿ íà òðóäà “ÏÎÄÊÐÅÏÀ”

ñúñòàâèòåë - Âëàäèìèð Áîÿäæèåâ
 ÑÚÄÚÐÆÀÍÈÅ
Âúâåäåíèå ........................................................................................................................ 5

×àñò I. Ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíè ñèñòåìè

â íÿêîè åâðîïåéñêè ñòðàíè è ßïîíèÿ ....................................................................... 9
Àâñòðèÿ ............................................................................................................ 11
Áåëãèÿ ............................................................................................................... 19
Âåëèêîáðèòàíèÿ ............................................................................................. 25
Ãåðìàíèÿ .......................................................................................................... 30
Ãúðöèÿ .............................................................................................................. 38
Äàíèÿ ................................................................................................................ 41
Èðëàíäèÿ ......................................................................................................... 45
Èñïàíèÿ ............................................................................................................ 51
Èòàëèÿ .............................................................................................................. 60
Ëàòâèÿ .............................................................................................................. 62
Ëèõòåíùàéí ..................................................................................................... 66
Ëþêñåìáóðã ..................................................................................................... 71
Íèäåðëàíäèÿ ................................................................................................... 77
Íîðâåãèÿ .......................................................................................................... 83
Ïîðòóãàëèÿ ...................................................................................................... 88
Ñëîâåíèÿ .......................................................................................................... 92
Ôèíëàíäèÿ ....................................................................................................... 97
Ôðàíöèÿ ........................................................................................................... 99
×åõèÿ ............................................................................................................... 105
Øâåéöàðèÿ ..................................................................................................... 109
Øâåöèÿ ........................................................................................................... 113
ßïîíèÿ ............................................................................................................ 117

×àñò II. Ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà â Áúëãàðèÿ .............................. 120

×àñò III. "Ñðåáúðíèÿò ôîíä" â Áúëãàðèÿ ........................................................... 134

Ñðàâíèòåëíà õàðàêòåðèñòèêà íà ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíèòå

ñèñòåìè â Åâðîïåéñêèÿ ñúþç ................................................................................. 143

Îáùè ïðèíöèïè íà ôèíàíñèðàíå íà îñèãóðèòåëíèòå ñèñòåìè

â Åâðîïåéñêèÿ ñúþç .................................................................................................. 179

Ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíè âíîñêè â ñòðàíèòå îò Åâðîïåéñêèÿ ñúþç .............. 189

3
4
 ÂÚÂÅÄÅÍÈÅ
Ðåôîðìàòà â îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà îò 2000-òà ãîäèíà áåøå ïðåäèçâèêàíà
îò ïðîìåíèòå â ñòîïàíñêèÿ è îáùåñòâåíî-ïîëèòè÷åñêè æèâîò íà ñòðàíàòà, ðàç-
ðàñòâàùàòà ñå ñèâà èêîíîìèêàòà, âèñîêàòà áåçðàáîòèöà, âëîøåíàòà äåìîãðàô-
ñêà õàðàêòåðèñòèêà íà íàñåëåíèåòî, âèñîêèÿ ðàçìåð íà îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè
âúðõó ðàáîòîäàòåëèòå, ðàáîòíèöèòå è ñëóæèòåëèòå. Ðåôîðìàòà òðÿáâàøå äà áú-
äå ïðîâåäåíà, çà äà ñå îòãîâîðè íà ñîöèàëíî-èêîíîìè÷åñêèòå ðåàëíîñòè è äà íå
ñå äîïóñíå öÿëîñòåí ñðèâ íà íàöèîíàëíàòà îñèãóðèòåëíà ñèñòåìà.
 îáëàñòòà íà ïåíñèîííîòî îñèãóðÿâàíå, ðåôîðìàòà áåøå çàìèñëåíà è
ïðîâåäåíà ñ îãëåä ïîñòèãàíå íà àäåêâàòíîñò íà ïåíñèèòå è ôèíàíñîâà óñòîé-
÷èâîñò íà áàçàòà íà óâåëè÷àâàíå íà ëè÷íèÿ îñèãóðèòåëåí ïðèíîñ è ëè÷íàòà îò-
ãîâîðíîñò íà îñèãóðÿâàùèòå ñå ëèöà çà ðàâíèùåòî íà áúäåùèòå èì çàìåñòâà-
ùè äîõîäè îò ïåíñèè.  òîçè ñìèñúë, íàðåä ñúñ ñîëèäàðíàòà ïóáëè÷íà ðàçõî-
äî-ïîêðèâíà ïåíñèîííà ñõåìà ñå ðàçêðèõà è äâå íîâè êàïèòàëèçèðàíè ñõåìè –
çà çàäúëæèòåëíîòî äîïúëíèòåëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå â óíèâåðñàëíè è
ïðîôåñèîíàëíè ïåíñèîííè ôîíäîâå è çà äîáðîâîëíî îñèãóðÿâàíå â ÷àñòíè
ïåíñèîííè ôîíäîâå.
Îñúùåñòâåíà ïî íà÷èí, îñèãóðÿâàù áúäåùà ñòàáèëíîñò è ñèãóðíîñò çà äî-
õîäèòå íà áúäåùèòå ïåíñèîíåðè, ïîíàñòîÿùåì ó÷àñòíèöè â îñèãóðèòåëíèÿ
ïðîöåñ, ïî ñúùåñòâî ñ ðåôîðìàòà áåøå íàðóøåí îáùåñòâåíèÿò äîãîâîð ìåæ-
äó ïîêîëåíèÿòà îò 50-òå ãîäèíè íà ìèíàëèÿ âåê è ïîòúðïåâøè ñå îêàçàõà õî-
ðàòà, êîèòî ñúçíàòåëíî è îòãîâîðíî áÿõà èçäúðæàëè ïðåäèøíèòå ïåíñèîíåðè
è î÷àêâàõà ñúùîòî â ãîäèíèòå íà ñâîåòî ïåíñèîíèðàíå. Òåõíèÿò òðóä è äúëãî-
ãîäèøíîòî èì ó÷àñòèå â îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà áÿõà â ãîëÿìà ñòåïåí îáåç-
ëè÷åíè, à äîõîäèòå èì îò ïåíñèè ðåäóöèðàíè è ðÿçêî íàìàëåíè. Íåãàòèâíîòî
îòíîøåíèå íà ïåíñèîíåðèòå êúì ôèëîñîôèÿòà íà ïåíñèîííàòà ðåôîðìà êàòî
öÿëî ñå çàñèëè ñëåä íàðóøàâàíåòî íà ðåãëàìåíòèðàíèòå ñ ÊÇÎÎ (îò 2003 ã. -
ÊÑÎ) ïîñòàíîâêè çà àêòóàëèçàöèÿ è èíäåêñàöèÿ íà ïåíñèèòå ïðåç 2002 - 2005
ãîäèíà. Êàòî ñëåäñòâèå ñå ïîëó÷è:
■ ðÿçêî èçîñòàâàíå íà äîõîäèòå îò ïåíñèè îò ïîñòèãíàòèòå ñëåä 2000 ãîäè-
íà ðúñòîâå â èêîíîìè÷åñêî ðàçâèòèå è ãîäèøåí îñèãóðèòåëåí äîõîä, êàê-
òî è îò æèçíåíîòî ðàâíèùå â ñòðàíàòà;
■ èçîñòàâàíå ñ îêîëî 25 íà ñòî íà ðàçìåðèòå íà ñòàðèòå ïåíñèè â ñðàâíå-
íèå ñ íîâî îòïóñíàòèòå ïåíñèè ïðè ðàâåí ïðèíîñ â îñèãóðèòåëíàòà ñèñ-
òåìà;
■ ïðîìÿíà íà íàä 200 õèë.ïåíñèè çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò â òàêèâà
çà èíâàëèäíîñò ïðåç òîçè ïåðèîä, äúëæàùà ñå íà èçïîëçâàíàòà âúçìîæ-
íîñò (îòìåíåíà îò 2006 ã.) çà ïðå-ïåíñèîíèðàíå âúðõó íîâà îñèãóðèòåë-
íà áàçà;
■ ïîñòàâÿíå íà åäíà íå ìàëêà ÷àñò îò ïåíñèîíåðèòå (îêîëî 300 õèë. äóøè)
â çàâèñèìîñò îò çàùèòíàòà ñèñòåìà íà ñîöèàëíîòî ïîäïîìàãàíå ïîðàäè
èíâàëèäíîñò è îáåäíÿâàíå.
Èíåðöèÿòà â äåéñòâèÿòà íà ïðàâèòåëñòâîòî íà òðîéíàòà êîàëèöèÿ ïî îò-
íîøåíèå íà ðåàëíàòà àêòóàëèçàöèÿ íà ñòàðèòå ïåíñèè è ïðåâåæäàíåòî èì êúì
íàñòîÿùàòà èëè áëèçêà äî íåÿ îñèãóðèòåëíà áàçà (îñèãóðèòåëåí äîõîä), êàêòî
è ñðàâíèòåëíî âèñîêîòî óâåëè÷àâàíå íà ìèíèìàëíèòå ïåíñèè ïðåç 2006 ã. áåç
ïîñëåäâàùà äèôåðåíöèàöèÿ íà îñòàíàëèòå ïåíñèè, ñúùî íå äîïðèíåñå çà ïî-

5
äîáðÿâàíå íà ðàâíèùåòî íà èçïëàùàíèòå ïåíñèè. Íåùî ïîâå÷å, ñúùåñòâåíî ñå
íàðóøè áàëàíñà â ïåíñèîííàòà ñèñòåìà è çà ñìåòêà íà êðèâîðàçáðàíà ñîëè-
äàðíîñò ñå ñòèãíà äî íåñïðàâåäëèâîñò â îò÷èòàíåòî íà ëè÷íèÿ îñèãóðèòåëåí
ïðèíîñ íà ïåíñèîíåðèòå.
Áúëãàðñêèÿò ïåíñèîíåð, êàêòî è áúëãàðñêèÿò ðàáîòåù, ñå îêàçà íå ñàìî
íàé-áåäíèÿò ïåíñèîíåð â Åâðîïåéñêèÿ ñúþç, íî è íà Áàëêàíèòå, à òîé çàñëó-
æàâà çíà÷èòåëíî ïî-äîáðà ó÷àñò, ïî-äîáúð æèâîò è äîñòîéíè ñòàðèíè.
Èìåííî çà òîâà ÊÒ "Ïîäêðåïà", ïîñëåäîâàòåëíà â ñîöèàëíî-çàùèòíèòå ñè
äåéñòâèÿ, íå ìîæå äà îñòàíå áåçðàçëè÷íà è áåçó÷àñòíà êúì ñúäáàòà íà ñâîèòå
ðîäèòåëè. Îùå ïîâå÷å, ÷å ñèíäèêàëíèòå ÷ëåíîâå, íàñòîÿùè ðàáîòíèöè è ñëó-
æèòåëè, ðàçáèðàò, ÷å àêî äíåñ íå áúäàò çàùèòåíè ïåíñèîííèòå ïðàâà íà íàñ-
òîÿùèòå ïåíñèîíåðè, óòðå è òåõíèòå ïðàâà ùå ñå îêàæàò íåçàùèòåíè, à òîâà
ðóøè âÿðàòà èì â íàäåæäíîñòòà íà îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà.
ÊÒ "Ïîäêðåïà" ó÷àñòâà â ðàçëè÷íè ôîðóìè è êîìèñèè, êàêòî è â ïîäãîòîâ-
êà íà ìàòåðèàëè, ñâúðçàíè ñ èçïúëíåíèå íà àíãàæèìåíòèòå íà Áúëãàðèÿ ñëåä
ïðèåìàíåòî íè â ÅÑ çà ïîñòèãàíå íà íåçàâèñèìà è ôèíàíñîâî óñòîé÷èâà áúë-
ãàðñêà ïåíñèîííà ñèñòåìà. Âúâåäåíèÿò îò ÅÑ ïðåç 2001 ãîäèíà îòâîðåí ìåòîä
íà êîîðäèíàöèÿ íà áàçàòà íà 11 îáùè öåëè èçèñêâà: çàïàçâàíå íà êàïàöèòåòà
íà ñèñòåìèòå äà èçïúëíÿâàò ñîöèàëíèòå ñè ôóíêöèè, äà ïîääúðæàò ôèíàíñî-
âà ñòàáèëíîñò è äà ïîñðåùàò ïðîìåíÿùèòå ñå ôóíêöèè íà îáùåñòâîòî.
Ìîæå äà ñå êàæå, ÷å ñ ðåôîðìàòà â áúëãàðñêàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà ñà ïîñ-
òàâåíè îñíîâèòå íà åäíà ìîäåðíà, îòãîâàðÿùà íà åâðîïåéñêèòå öåëè ïåíñèîí-
íà ñèñòåìà. Òÿ îáà÷å å ñèñòåìà íà áúäåùåòî, ñèñòåìà, êîÿòî ùå îñèãóðè ïðè-
åìëèâè çà îáùåñòâåíîòî ðàçâèòèå äîõîäè îò ïåíñèè çà ïåíñèîíèðàùèòå ñå
ñëåä 2015 – 2020 ãîäèíà. Íî òðóäíî ìîæå äà îòãîâîðè íà ïðåäèçâèêàòåëñòâà-
òà, ñòîÿùè ïðåä äíåøíèòå ïåíñèîíåðè è îñîáåíî íà òåçè, ñâúðçàíè ñ ïîääúð-
æàíåòî íà àäåêâàòåí ðàçìåð íà ïåíñèèòå. Îùå ïîâå÷å, êîãàòî ïðèõîäèòå â ïóá-
ëè÷íèÿ ðàçõîäî-ïîêðèâåí ñòúëá íåïðåêúñíàòî íàìàëÿâàò çà ñìåòêà íà êàïèòà-
ëèçèðàíèòå óíèâåðñàëíà è ïðîôåñèîíàëíà ñõåìè, çà ñìåòêà íà íåïðåêúñíàòî-
òî íàìàëÿâàíå íà îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè íà ðàáîòîäàòåëèòå, çà ñìåòêà íà èç-
ïúëíåíèåòî íà ðàçëè÷íè çà ðàçëè÷íèòå ïðàâèòåëñòâà ïîëèòèêè, íåñâúðçàíè
ïðÿêî ñ ôóíêöèèòå è çàäà÷èòå íà Íàöèîíàëíèÿ îñèãóðèòåëåí èíñòèòóò (ãàðàí-
òèðàíè ìèíèìàëíè ïåíñèè, ðåøàâàíå íà äåìîãðàôñêè è çäðàâíè ïðîáëåìè,
"ïîäàðÿâàíå" íà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è ñúîòâåòíî íà îñèãóðèòåëíè âíîñêè, â
ò.÷. çà çåìåäåëñêè ñòîïàíè, çà ñèëîâè ìèíèñòåðñòâà è ïð.). Êàòî ðåçóëòàò äå-
ôèöèòúò â áþäæåòà íà ðàçõîäî-ïîêðèâíàòà ñîëèäàðíà ïåíñèîííà ñõåìà ðàñòå,
à òîâà îò ñâîÿ ñòðàíà å îñíîâàòåëíà ïðè÷èíà çà çàäúðæàíå íà ðàâíèùàòà íà
èçïëàùàíèòå ïåíñèè. Áëèçî ïîëîâèíàòà îò ïåíñèîíåðèòå ïîëó÷àâà ò.í. ëè÷íè
ïåíñèè çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò ñ ðàçìåð äî 120 ëâ. è ñðåä òÿõ äîìè-
íèðàò òåçè íà âúçðàñò 70 è ïîâå÷å ãîäèíè. Èçêëþ÷èòåëíî íèñúê å è êîåôèöè-
åíòúò íà çàìåñòâàíå íà äîõîäà.
ÊÒ "Ïîäêðåïà" íàñòîÿâà Ïðàâèòåëñòâîòî äà èçïúëíè ïîñòèãíàòèòå äîãîâî-
ðåíîñòè ñ Ïàêòà çà èêîíîìè÷åñêî è ñîöèàëíî ðàçâèòèå (2006 – 2009 ã) êàòî åä-
íîâðåìåííî ñ òîâà ïðîâåäå ìîíèòîðèíã çà îöåíêà îò íåçàâèñèìè åêñïåðòè íà
âúçäåéñòâèåòî íà ðåôîðìàòà âúðõó ñòàáèëèçèðàíåòî íà ïóáëè÷íàòà ñîëèäàðíà
ðàçõîäî-ïîêðèâíà ïåíñèîííà ñõåìà è âúçìîæíîñòèòå é çà ïîñòèãàíå íà àäåê-
âàòíè ïåíñèè çà íàñòîÿùèòå ïåíñèîíåðè, êàêòî è çà òåçè, êîèòî ùå ñå ïåíñèî-
íèðàò äî ìîìåíòà íà ðåàëíîòî äåéñòâèå íà êàïèòàëîâèòå ïåíñèîííè ñõåìè.

6
 Ðåøèòåëíî ñå ïðîòèâîïîñòàâÿìå íà îïèòèòå íà ïðàâèòåëñòâîòî ñèñòåìà-
òè÷íî äà íàìàëÿâà è äà ïðåðàçïðåäåëÿ îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè çà ïåíñèîííà-
òà ñèñòåìà è îñîáåíî çà íåéíèÿ ñîëèäàðåí ðàçõîäî-ïîêðèâåí ñòúëá, êàêòî è äà
ïîääúðæà ôîðìèðàíàòà îáùåñòâåíà íàãëàñà çà îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè êàòî
òåæêî áðåìå çà ìëàäîòî ïîêîëåíèå è ïðå÷êà ïðåä áèçíåñà çà ðàçâèòèå íà èêî-
íîìèêàòà.
Íèå èçèñêâàìå îò âñè÷êè ïðàâèòåëñòâà äà ðåàëèçèðàò ïîëèòèêè, íàñî÷åíè
êúì èçïúëíåíèå íà öåë 1 îò åäèíàäåñåòòå øèðîêè öåëè îò Ëàåêåí çà ïîëèòè-
êàòà çà àäåêâàòíè è óñòîé÷èâè ïåíñèè, à èìåííî - "äà ñå îñèãóðè, ÷å âúçðàñò-
íèòå õîðà íå ñà ïîñòàâåíè â ðèñê îò áåäíîñò è ÷å ùå ìîãàò äà ñå ðàäâàò íà
ïðèåìëèâ ñòàíäàðò íà æèâîò, ÷å ùå ìîãàò äà ñïîäåëÿò èêîíîìè÷åñêîòî áëà-
ãîñúñòîÿíèå â òåõíèòå ñòðàíè è ñúîòâåòíî ùå ìîãàò àêòèâíî äà ó÷àñòâàò â
ïóáëè÷íèÿ, ñîöèàëåí è êóëòóðåí æèâîò".
Âúçìîæíîñòè çà äîïúëíèòåëíè ñðåäñòâà â ïðèõîäíàòà ÷àñò íà ðàçõîäî-
ïîêðèâíàòà ñõåìà çà îñúâðåìåíÿâàíå íà ïåíñèèòå ìîãàò äà ñå íàìåðÿò è ïðè
ïîëîæåíèå, ÷å äúðæàâàòà â êà÷åñòâîòî ñè íà âñå îùå íàé-ãîëÿì ðàáîòîäàòåë,
è ãåíåðàòîð íà ïîëèòè÷åñêè ïðîãðàìè, çàïî÷íå äà èçïëàùà êîðåêòíî âñè÷êè
ñâîè çàäúëæåíèÿ êúì îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà.
ÊÒ "Ïîäêðåïà" ñ èçäàâàíåòî íà òàçè áðîøóðà öåëè äà ïðåäîñòàâè èíôîð-
ìàöèÿ íà âñè÷êè ñâîè ÷ëåíîâå è çàèíòåðåñîâàíè çà ïåíñèîííèòå ñèñòåìè â
ðàçëè÷íè ñòðàíè, çà ïðîáëåìèòå â òÿõ, çà ðàçëè÷íèòå ðåøåíèÿ, êîèòî ñà áèëè
âçåìàíè. Öåëòà å îïèòúò íà òåõíèòå ãðåøêè è óñïåõè äà ñòàíå äîñòúïåí êàêòî
çà ñèíäèêàëíèòå ÷ëåíîâå è òåõíèòå ðúêîâîäñòâà, òàêà è çà âñè÷êè óïðàâëÿâà-
ùè, íà êîèòî èì ïðåäñòîè äà âçåìàò ðåøåíèÿ çà ïðîìÿíà â ïåíñèîííî-îñèãó-
ðèòåëíàòà ñèñòåìà. Îñîáåíî ìÿñòî å îòäåëåíî è íà áúëãàðñêèÿ îïèò, êàêòî è
íà íàé-íîâèÿ çàêîí çà ò.íàð. "Ñðåáúðåí ôîíä" â Áúëãàðèÿ.
ÊÒ "Ïîäêðåïà" èçðàçÿâà áëàãîäàðíîñò íà ðúêîâîäñòâîòî íà Íàöèîíàëíèÿ
Îñèãóðèòåëåí Èíñòèòóò, êîéòî ëþáåçíî ïðåäîñòàâè çà ïîëçâàíå ÷àñò îò ìàòå-
ðèàëèòå â òàçè áðîøóðà, êàêòî è íà ÌÒÑÏ, êîåòî ñúäåéñòâà ÷ðåç ñâîÿòà èí-
ôîðìàöèîííà áàçà è ïðåâîäíè ìàòåðèàëè òàçè áðîøóðà äà ñòàíå ôàêò. Ñïåöè-
àëíè áëàãîäàðíîñòè èçðàçÿâàìå êúì Ôîíäàöèÿ "Ôðèäðèõ Åáåðò" - Ðåãèîíàë-
íî áþðî Ñîôèÿ, êîåòî ôèíàíñîâî îñèãóðè îòïå÷àòâàíåòî íà áðîøóðàòà è ñå-
ìèíàðà, íà êîéòî áÿõà äèñêóòèðàíè âúïðîñèòå, çàñåãíàòè â íåÿ.

7
8
 ×ÀÑÒ I.
ÏÅÍÑÈÎÍÍÎ ÎÑÈÃÓÐÈÒÅËÍÈ ÑÈÑÒÅÌÈ
 ÍßÊÎÈ ÅÂÐÎÏÅÉÑÊÈ ÑÒÐÀÍÈ
È ßÏÎÍÈß
 òàçè ÷àñò îò ïóáëèêàöèÿòà ñå ïðàâè ïðåãëåä íà ïîëîæåíèåòî íà ïåíñèîí-
íàòà ðåôîðìà â íÿêîè ñòðàíè îò Åâðîïà è ßïîíèÿ. Òîçè èíôîðìàöèîíåí ïðåã-
ëåä èìà çà öåë äà ïîêàæå õàðàêòåðíèòå îñîáåíîñòè â íàöèîíàëíèòå ïðàêòèêè
íà îòäåëíèòå äúðæàâè.
Âúïðîñúò, ñâúðçàí ñ ïðîâåæäàíåòî íà ïåíñèîííàòà ðåôîðìà å åäèí îò îñ-
íîâíèòå åëåìåíòè, íåïðåêúñíàòî ïðèñúñòâàù è îáñòîéíî ðàçèñêâàí â ïóáëè÷-
íèòå äåáàòè íà âñè÷êè ðàçâèòè ñòðàíè. Îò íà÷àëîòî íà 80-òå ãîäèíè çàïî÷íà
ïðîöåñ íà àäàïòèðàíå è ðåôîðìèðàíå íà ïåíñèîííèòå ñèñòåìè, êîéòî êàêòî
èçãëåæäà ùå ïðîäúëæè è ïðåç ñëåäâàùèòå ãîäèíè. Ðåôîðìèðàíåòî íà òåçè
ñèñòåìè ñå å íàëîæèëî ãëàâíî îò íàñòúïèëèòå ñîöèàëíî-èêîíîìè÷åñêè ïðî-
ìåíè, ñúîòâåòíî îñòàðÿâàíåòî íà ïåíñèîííèòå ðåæèìè è íåîáõîäèìîñòòà îò
òÿõíîòî îñúâðåìåíåíî ôóíêöèîíèðàíå, íà÷èíèòå èì íà ôèíàíñèðàíå è ðàçï-
ðåäåëÿíå, êàêòî è äåìîãðàôñêîòî ðàçâèòèå.
 ìåæäóíàðîäåí ïëàí âñè÷êè ãîëåìè îáùåñòâåíè ïåíñèîííè ðåæèìè ñå
ôèíàíñèðàò ïî åäèí è ñúùè íà÷èí. Îòäåëÿíåòî íà ïåíñèîííèòå ôîíäîâå ñúñ
ñâîèòå ñîáñòâåíè ïðàâèëà è ìåõàíèçìè ïðåäñòàâëÿâà, îò òåõíè÷åñêà ãëåäíà
òî÷êà, åäíà äîáðà ñèñòåìà, ïîçâîëÿâàùà ïîñòèãàíåòî íà îïðåäåëåíî ðàâíîâå-
ñèå íà ðåæèìèòå âúâ âðåìåòî.
 öÿë ñâÿò ñúùåñòâóâà ãîëÿìî ðàçíîîáðàçèå ïðè ðàçïðåäåëÿíåòî íà ñðåä-
ñòâàòà â ïåíñèîííèòå ðåæèìè. Ñúùåñòâóâàò ñòðàíè, êîèòî èçïëàùàò ïðåäâà-
ðèòåëíî äîãîâîðåíè ïåíñèè, êàêâàòî å ïðàêòèêàòà íà Âåëèêîáðèòàíèÿ è ßïî-
íèÿ èëè ïåíñèè, ïðîïîðöèîíàëíè íà çàïëàòàòà, êàêâàòî å ïðàêòèêàòà íà ÑÀÙ,
Ãåðìàíèÿ è Èñïàíèÿ èëè ïåíñèè, ïîëó÷àâàùè ñå îò íàòðóïâàíå íà âíîñêè, êî-
åòî ñå íàáëþäàâà ïðè íîâèòå ïåíñèîííè ðåæèìè, âúâåäåíè â Èòàëèÿ è Øâå-
öèÿ. Îò òåõíè÷åñêà ãëåäíà òî÷êà ïîëîæåíèåòî å åäíî è ñúùî è âúâ âñè÷êè ñëó-
÷àè ñå öåëè äúëãîñðî÷íî ðàçïðåäåëåíèå è öåëåñúîáðàçíî èçïîëçâàíå íà èç-
òî÷íèöèòå, ãàðàíòèðàùè äúëãîòðàéíîñòòà íà ñèñòåìèòå.
Èçïîëçâàíèòå íîâè ìåõàíèçìè íà ñúãëàñóâàíå è ìåòîäèòå, ñëåäâàíè îò õî-
äà íà ðåôîðìàòà, âúïðåêè òÿõíàòà çíà÷èìîñò, îñòàâàò âñå îùå ìàëêî ïîçíàòè.
Îñíîâíîòî â äåéíîñòèòå, êîèòî ñå èçâúðøâàò îò âñè÷êè ñòðàíè å ñâúðçàíî â
÷èñòî òåõíè÷åñêè àñïåêò ñ: óâåëè÷àâàíå íà âúçðàñòòà çà èçëèçàíå â ïåíñèÿ,
ïðîìÿíà â ïðàâèëàòà íà èç÷èñëÿâàíå è èíäåêñèðàíå íà ïåíñèèòå, ó÷àñòèå â îï-
ðåäåëÿíåòî íà ðàçìåðà íà âíîñêèòå è èçòî÷íèöèòå íà ôèíàíñèðàíå è ò.í.
Íàñòîÿùàòà ïóáëèêàöèÿ èëþñòðèðà ðàçëè÷íèòå ïîäõîäè â îáëàñòòà íà
ïåíñèîííàòà ñèñòåìà. Íÿêîè îò òÿõ ïðåäñòàâëÿâàò ïðèìåð çà ðàçâèòè ñòðàíè,
ïðîâåëè äúëáîêà ðåôîðìà â ïåíñèîííèòå ñè ñèñòåìè. Â îáù ïëàí òåçè ñòðàíè
ñà èçãðàäèëè ïðîöåäóðè è êîíñóëòàòèâíè îðãàíè, êîèòî ïîçâîëÿâàò íà ðàçëè÷-
íè ëèöà äà âçåìàò ó÷àñòèå ïðè ôîðìèðàíåòî íà ïîëèòè÷åñêè ðåøåíèÿ â îá-
ëàñòòà íà ïåíñèîííàòà ðåôîðìà. Ïî òîçè íà÷èí âúâ âñÿêà åäíà îò òåçè ñòðàíè
ìîæå äà ñå çàáåëåæè ïîä ðàçëè÷íè ôîðìè ó÷àñòèåòî íà îðãàíèçàöèèòå íà ðà-
áîòîäàòåëèòå è ðàáîòíèöèòå, ðàçëè÷íè ïðîôåñèîíàëèñòè è êîìïåòåíòíè ëè-
öà, ðàáîòåùè â òàçè îáëàñò. Ïðèìåðúò íà ïîñëåäíî ïðîâåäåíèòå ðåôîðìè
9
ïîçâîëÿâà äà ñå èëþñòðèðà íà÷èíúò, ïî êîéòî ôóíêöèîíèðàò ìåõàíèçìèòå è
ïî êîéòî ñå íàìåñâàò è âçèìàò îòíîøåíèå îòäåëíèòå êîìïåòåíòíè ëèöà. Íàï-
ðàâåíà å îöåíêà è ñà èçòúêíàòè ïîëîæèòåëíèòå è îòðèöàòåëíèòå ñòðàíè íà íà-
öèîíàëíèòå ïðàêòèêè â îáëàñòòà íà ïåíñèîííàòà ðåôîðìà.

10
 ÀÂÑÒÐÈß
I. Îñíîâíè ïðèíöèïè íà ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà
1. Îáõâàò íà ñèñòåìàòà
Ïåíñèîííàòà ñèñòåìà íà Àâñòðèÿ å èçãðàäåíà íà ïðèíöèïà "pay-as-you-
go"1, êàòî äúðæàâàòà ñúùî ó÷àñòâà âúâ ôèíàíñèðàíåòî â íÿêîè ñïåöèôè÷íè
ñëó÷àè. Ó÷àñòèåòî íà âñè÷êè çàåòè å çàäúëæèòåëíî. Òåõíèòå ïîëçè çàâèñÿò îò
äîõîäà èì è îò ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ. Íå ñå îñèãóðÿâàò
ñàìî òåçè, ÷èèòî äîõîäè ñà ïîä 316.19 åâðî íà ìåñåö.
Àâñòðèéñêàòà ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíà ñèñòåìà îáõâàùà âñè÷êè õîðà ñ
òðóäîâè äîõîäè. Ñúùåñòâóâàò åäíà îáùà ñèñòåìà, êîÿòî çàñÿãà âñè÷êè ðàáî-
òåùè è ñúäúðæà îòäåëíè ðàçïîðåäáè çà íÿêîè ïðîôåñèîíàëíè ñúñëîâèÿ (íàï-
ðèìåð ìèíüîðè); äâå ñïåöèàëèçèðàíè ñèñòåìè, êîèòî ñúîòâåòñòâàò íà îáùàòà
- çà çåìåäåëñêè ñòîïàíè è çà õîðà ñúñ ñâîáîäíè ïðîôåñèè; ðàçëè÷íè ñèñòåìè
çà äúðæàâíè ñëóæèòåëè (íàïðèìåð âúâ ôåäåðàëíîòî ïðàâèòåëñòâî, â ìèíèñ-
òåðñòâàòà èëè â óïðàâàòà íà ðàçëè÷íè ðàéîíè). Èìà è ïåíñèîííè ñõåìè çà îï-
ðåäåëåíè ïðîôåñèè íà ñâîáîäíà ïðàêòèêà (àäâîêàòè, ëåêàðè), êàêòî è ïîäîá-
íè ñïåöèàëèçèðàíè ñõåìè (çà íîòàðèóñè). Âñè÷êè òåçè ñèñòåìè ñà îò êëàñè÷åñ-
êèÿ âèä ïúðâè ñòúëá, ñ èçêëþ÷åíèå íà ñõåìèòå çà íÿêîè ñâîáîäíè ïðîôåñèè
èëè çàåòîñò íà õîíîðàð, êîèòî ôóíêöèîíèðàò â äîïúëíåíèå íà îáè÷àéíàòà ñïå-
öèàëèçèðàíà ñèñòåìà çà ñàìîíàåòè.
Ïî ïðèíöèï ïåíñèÿòà çàâèñè îò ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà ïåðèîäà, ïðåç êîé-
òî äàäåí ÷îâåê å ó÷àñòâàë â ñõåìàòà, è îò îáùàòà ñóìà íà âíîñêè. Ìèíèìàë-
íîòî èçèñêâàíå çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ å èíäèâèäúò äà èìà 180 ìåñåöà îñè-
ãóðèòåëåí ñòàæ â ïîñëåäíèòå 360 êàëåíäàðíè ìåñåöà. Çà ïîëó÷àâàíå íà ïúëíà
ïåíñèÿ èçèñêâàíåòî å 40ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ.
Äúðæàâíàòà ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíà ñèñòåìà â Àâñòðèÿ ïðàêòè÷åñêè îá-
õâàùà öÿëîòî ðàáîòåùî íàñåëåíèå. Àêî îòãîâàðÿò íà óñëîâèÿòà çà îòïóñêàíå
íà ïåíñèÿ, 80% îò ìúæåòå è 60% îò æåíèòå ñà âêëþ÷åíè â äúðæàâíàòà ïåíñè-
îííîîñèãóðèòåëíà ñõåìà. Îñâåí òîâà èìà ïåíñèè ïî ñïåöèàëèçèðàíàòà ñõåìà
çà äúðæàâíè ñëóæèòåëè, êîèòî íå ñà âçåòè ïðåäâèä â ïîñî÷åíèòå ïðîöåíòè.
Çíà÷èòåëíè ïðåîáðàçîâàíèÿ â îáõâàòà íà ïåíñèîíåðèòå íàñòúïâàò ñ âúâåäåíà-
òà ïðåç þëè 1996ã. êàòåãîðèÿ íà ò. íàð. îòñêîðî ñàìîíàåòè ðàáîòíèöè. Òàçè
ðåôîðìà ñå îïèòâà äà âêëþ÷è òàì, êúäåòî å âúçìîæíî, âñè÷êè õîðà ñ òðóäîâè
äîõîäè â ñèñòåìà çà îñèãóðèòåëíî ïëàùàíå. Ñëåäîâàòåëíî, òàêà ñå îáõâàùàò
õîðàòà ñúñ ñâîáîäíè ïðîôåñèè, êîèòî îñòàâàò èçâúí òðàäèöèîííèòå çà òúð-
ãîâñêè ïðåäïðèÿòèÿ èëè êîìïàíèè òðóäîâè ðàçïîðåäáè (òåëåâèçèîííè ðàáîò-
íèöè, ñàìîíàåòè, êîèòî ðàáîòÿò íà áàçàòà íà òðóäîâè äîãîâîðè). Îñâåí òîâà
÷ðåç òàçè ðåôîðìà ñå îñèãóðÿâà âúçìîæíîñò è çà õîðàòà ñ íèñêîïëàòåí òðóä
(ìåñå÷åí äîõîä îò òðóäîâà çàåòîñò, íåíàäõâúðëÿù 3,977 àâñòðèéñêè øèëèíãà2)
äà áúäàò âêëþ÷åíè â çàäúëæèòåëíî èëè äîáðîâîëíî îñèãóðèòåëíî ïëàùàíå.
Áëàãîäàðåíèå íà òåçè ìåðêè îùå 60,000 äóøè ùå ñå ïðèñúåäèíÿò êúì çàäúë-
æèòåëíàòà ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíà ñõåìà.

1 "Ðàçõîäíî-ïîêðèâåí ñîëèäàðåí ïðèíöèï" - ïåíñèîííèòå âíîñêè çà ðàáîòåùèòå äíåñ ñëóæàò çà

èçïëàùàíå íà ïåíñèèòå íà äíåøíèòå ïåíñèîíåðè.
2 Îò 1 ÿíóàðè 1999 ã. çà áåçêàñîâè îïåðàöèè, ñúîòâåòíî îò 1 ÿíóàðè 2002 ã. çà âñè÷êè îïåðàöèè
1EUR=13.7603 àâñòðèéñêè øèëèíãà.

11
 2. Äîïúëíèòåëíè ñèñòåìè
 Àâñòðèÿ âòîðèÿò ñòúëá (äîïúëíèòåëíèòå ïåíñèîííè ñõåìè) òðàäèöèîí-
íî èãðàå âòîðîñòåïåííà ðîëÿ. Òóê íå ñúùåñòâóâà îáùà çàäúëæèòåëíà ñõåìà ïî
âòîðèÿ ñòúëá. Äàííèòå ïîêàçâàò, ÷å ñàìî îêîëî 300,000 äóøè ó÷àñòâàò â äî-
ïúëíèòåëíè ïåíñèîííè ñõåìè, îò êîèòî èëè âå÷å ïîëó÷àâàò, èëè î÷àêâàò äà
ïîëó÷àò îïðåäåëåíè ñóìè. Òðåòèÿò ñòúëá (èíäèâèäóàëíè ïåíñèîííè ñõåìè) â
Àâñòðèÿ çàâèñè îò ëè÷íàòà ïðåöåíêà íà âñåêè ÷îâåê. Äàíú÷íèòå ðåôîðìè îò
2000ã. ïðåäîñòàâÿò ñòèìóë çà èíäèâèäóàëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå ÷ðåç ìî-
äåëà íà äîïúëíèòåëíèòå âíîñêè. Òàêà ñå äàâà ïðåäèìñòâî íà äîïúëíèòåëíèòå
ñõåìè ñ ÷àñòíè îñèãóðèòåëíè êîìïàíèè, íà âíîñêèòå íà ðàáîòíèöèòå êúì äà-
äåí ïåíñèîíåí ôîíä (êîåòî å ÷àñò îò âòîðèÿ ñòúëá), íà ñïåñòÿâàíèÿ â ïåíñèî-
íåí èíâåñòèöèîíåí ôîíä èëè íà äîáðîâîëíè äîáàâêè ïî äúðæàâíàòà ïåíñèîí-
íîîñèãóðèòåëíà ñõåìà. Äîïúëíèòåëíèòå ñóìè, âúçñòàíîâåíè îò äúðæàâàòà
ïðåç 2000ã., ñà ìàêñèìóì 481.61 øèëèíãà. Ñóìèòå ïî èíäèâèäóàëíèòå ñõåìè,
êîèòî âëèçàò â ìîäåëà íà äîïúëíèòåëíèòå âíîñêè, íå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè. Àë-
òåðíàòèâà íà òîâà å âúçìîæíîñòòà ïðè íÿêîè âèäîâå èíäèâèäóàëíè ñõåìè íàï-
ðàâåíèòå âíîñêè äà ñå èçâàäÿò îò îáëàãàåìèÿ äîõîä êàòî íîðìàòèâíî ïðèçíà-
òè ðàçõîäè. Íî òîçè ïîäõîä ìîæå äà ñå ïðèëîæè ñàìî çà åäíà ÷åòâúðò îò âíîñ-
êèòå äî îïðåäåëåí ôèêñèðàí òàâàí, êîéòî çàâèñè îò ãîëåìèíàòà íà äîìàêèíñ-
òâîòî. Çà äà îíàãëåäèì ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó òðèòå ñòúëáà â ïåíñèîííîîñè-
ãóðèòåëíàòà ñèñòåìà íà Àâñòðèÿ, ùå ïîñî÷èì, ÷å 94% îò íàñåëåíèåòî ó÷àñòâà
â ïúðâèÿ ñòúëá, à âúâ âòîðèÿ è òðåòèÿ - ïî 3%.

II. Ôèíàíñèðàíå íà ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà

1. Îñíîâåí ïðèíöèï
 Àâñòðèÿ îáùàòà ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíà ñèñòåìà ñå ãðàäè âúðõó ïðèíöè-
ïà çà èçïëàùàíå íà ïåíñèèòå âúç îñíîâà íà ïðàâåíèòå ïðåç ãîäèíèòå íà òðóäî-
âèÿ ñòàæ âíîñêè. Àâñòðèéñêàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà ñå ôèíàíñèðà ÷ðåç îñèãóðè-
òåëíè âíîñêè. Îáùàòà îñèãóðèòåëíà òåæåñò å 20.80%, êàòî 10.25% ñå ïàäà íà
çàåòèÿ, à 12.55% çà ðàáîòîäàòåëÿ. Ìàêñèìàëíèÿò îñèãóðèòåëåí äîõîä å 3,450
åâðî íà ìåñåö, à â íÿêîè ñëó÷àé (ïðè 13 è 14 çàïëàòà) - 6,900 åâðî íà ìåñåö).
2. Èçòî÷íèöè íà ôèíàíñèðàíå
Òîâà ñà âíîñêèòå, èçïëàùàíè îò îñèãóðÿâàùèòå ñå (è òåõíèòå ðàáîòîäàòå-
ëè, àêî íå ñà ñàìîíàåòè), è äúðæàâíèòå ñóáñèäèè. Ó÷àñòèåòî íà òåçè ôèíàíñî-
âè èçòî÷íèöè å ðàçëè÷íî â îòäåëíèòå ñèñòåìè. Òóê ùå ðàçãëåäàìå îáùàòà ñèñ-
òåìà çà ùàòíèòå ðàáîòíèöè è ñïåöèàëèçèðàíàòà ñèñòåìà çà ñàìîíàåòèòå.
Òðÿáâà äà ïî÷åðòàåì, ÷å ôàêòèòå, êîèòî ùå èçëîæèì, ñå îòíàñÿò íå ñàìî çà
ïåíñèÿòà çà ïðîñëóæåíî âðåìå, íî è çà ïåíñèèòå ïðè èíâàëèäíîñò, è çà íàñ-
ëåäñòâåíèòå ïåíñèè â ðàìêèòå íà äúðæàâíàòà ñõåìà â Àâñòðèÿ.
Äíåñ 74.6% îò ïðèõîäèòå ïî òàçè ñõåìà èäâàò îò âíîñêèòå íà îñèãóðÿâàùè-
òå ñå, à îñòàíàëàòà ÷àñò - îò äúðæàâíè ñóáñèäèè (òîâà ñà 24.4% îò ðàçõîäèòå
çà ïåíñèè). Íî òóê èìà çíà÷èòåëíè ðàçëè÷èÿ ìåæäó ñõåìèòå çà ùàòíè ðàáîò-
íèöè (17% îò ïåíñèîííèòå ðàçõîäè) è ñàìîíàåòè (68.2%). Äúðæàâíàòà ñóáñè-
äèÿ èìà çíà÷åíèå ïðåäè âñè÷êî çà äúëãîñðî÷íèòå àñïåêòè íà ïåíñèîííîîñèãó-
ðèòåëíàòà ñõåìà. Åòî çàùî å äîáðå äà ñå íàïðàâè ñðàâíåíèå ñ áðóòíèÿ âúòðå-
øåí ïðîäóêò. Ïðåç 1989ã. äúðæàâíàòà ñóáñèäèÿ å 29.8% îò ïåíñèîííèòå ðàçõî-
äè (çà ùàòíè ðàáîòíèöà 21.5%, çà ñàìîíàåòè 77.6%), èëè 2.8% îò áðóòíèÿ âúò-
ðåøåí ïðîäóêò. Ñåãà òÿ å 2.3% îò òîçè ïðîäóêò. Ñïîðåä ïðîó÷âàíå, ïðîâåäåíî

12
îò ñîöèàëíîòî ìèíèñòåðñòâî ïðåç 1997ã., àêî ñèñòåìàòà íå ñå ïðîìåíè, äúð-
æàâíàòà ñóáñèäèÿ ùå íàðàñòâà è ïðåç 2030ã. íàé-âåðîÿòíî ùå áúäå 39.8% îò
ðàçõîäèòå çà ïåíñèè, èëè 6.1% îò áðóòíèÿ âúòðåøåí ïðîäóêò. Ñ ïîñëåäíàòà
ïåíñèîííà ðåôîðìà ñå öåëè äà ñå íàìàëè òîçè ðàñòåæ, òàêà ÷å ïðåç 2030ã. äúð-
æàâàòà äà îñèãóðè 39.2% îò ðàçõîäèòå çà ïåíñèè, êîåòî å 5.8% îò áðóòíèÿ âúò-
ðåøåí ïðîäóêò.
Äúðæàâíàòà ñóáñèäèÿ íå ñúäúðæà ðàçõîäèòå çà ò. íàð. êîìïåíñàöèîííè
ïëàùàíèÿ. Òåçè ñóìè èçïúëíÿâàò ôóíêöèÿòà íà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ è ñå äîáà-
âÿò êúì ïåíñèèòå, êîèòî ñà ïîä ôèêñèðàíèÿ ãîäèøåí ìèíèìóì. Èçïëàùàò ñå
îò äúðæàâíèÿ áþäæåò. Ïðåç 1999ã. âíîñêèòå, ïëàòåíè îò îñèãóðÿâàùèòå ñå,
âúçëèçàò íà 219,000 ìèëèîíà, à ðåçåðâúò çà êîìïåíñàöèÿ å 10,000 ìèëèîíà øè-
ëèíãà.
Íåñúìíåíî âçàèìîäåéñòâèåòî ìåæäó âíîñêèòå íà îñèãóðÿâàùèÿ ñå è äúð-
æàâíàòà ñóáñèäèÿ çàòðóäíÿâà õîðàòà äà ðàçáåðàò êàê òî÷íî ñòàâà ôèíàíñèðà-
íåòî íà ïåíñèèòå èì. Åòî çàùî å ïî-ëåñíî äà ñå ïîçîâåì íà ò. íàð. ïðåäïîëà-
ãàåì ïðîöåíò íà âíîñêèòå, àêî íÿìàøå äúðæàâíà ñóáñèäèÿ. Ïðåäè ïîñëåäíà-
òà ïåíñèîííà ðåôîðìà òå áèõà ñå ðàâíÿâàëè íà 31.2% (ïðè äåéñòâèòåëíî ïëà-
ùàíè 22.8%) è áèõà íàðàñíàëè äî 34.2% ïðåç 2020ã. è 42.8% ïðåç 2030ã. Íî
ñëåä ìåðêèòå, ïðåäïðèåòè áëàãîäàðåíèå íà ðåôîðìàòà ïðåç 2000ã., ïðåäïîëà-
ãàåìèÿò ïðîöåíò íà âíîñêèòå ïðåç 2010ã. å 34, ïðåç 2020ã. 36.8, à ïðåç 2030ã.
41.8. Ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè ïðîöåíòúò íà âíîñêèòå îñòàâà ïîñòîÿíåí. Òå ñà
22.8%, îò êîèòî ðàáîòîäàòåëÿò ïëàùà 12.55%, à ðàáîòíèêúò 10.25%.

III. Óñëîâèÿ çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ

1. Îáùà õàðàêòåðèñòèêà
Çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå ñå èçèñêâà îïðåäåëåí ìèíè-
ìàëåí ïåðèîä íà ó÷àñòèå â îáùàòà ñõåìà, íåçàâèñèìî çà êàêúâ âèä ïåíñèÿ ñòà-
âà äóìà. Òúé êàòî àâñòðèéñêàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà å ñâúðçàíà ñ òðóäîâèòå äî-
õîäè, îñèãóðèòåëíèòå ïåðèîäè ñå ðàçãëåæäàò ñïîðåä òîçè ìèíèìàëåí ïåðèîä
íà ó÷àñòèå, êàòî òóê ñå âêëþ÷âàò è äðóãè ñúèçìåðèìè ïåðèîäè, ïðåç êîèòî íå
ñà áèëè ïëàùàíè âíîñêè (íàïðèìåð ñâúðçàíè ñ îòãëåæäàíåòî íà äåöà, âîåííà
ñëóæáà èëè âðåìå, ïðåç êîåòî ñà ïîëó÷àâàëè íÿêàêâè ñîöèàëíè ïîìîùè), ïå-
ðèîäè íà ó÷åáíè êóðñîâå èëè äîïúëíèòåëíà êâàëèôèêàöèÿ, íî ñàìî àêî ñà âíà-
ñÿíè ñúîòâåòíèòå îñèãóðîâêè.
Ñúùåñòâóâàò ñëåäíèòå âèäîâå ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå:
■ ðåäîâíà ïåíñèÿ;
■ ðàííà ïåíñèÿ ïîðàäè áåçðàáîòèöà;
■ ðàííà ïåíñèÿ áëàãîäàðåíèå íà ïðîäúëæèòåëåí îñèãóðèòåëåí ïåðèîä;
■ ðàííà ïåíñèÿ ïîðàäè íàìàëåíà òðóäîñïîñîáíîñò (çà ùàòíè ðàáîòíèöè)
èëè ïîðàäè íåâúçìîæíîñò çà ëè÷íà èçäðúæêà (ïðè ñàìîíàåòè);
■ ãúâêàâà (âðåìåííà) ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå.
Ïðàâîòî äà ñå ïîëó÷àâà ïúëíà ïåíñèÿ çàâèñè îò ïåðèîäà, ïðåç êîéòî ñà
ïëàùàíè îñèãóðîâêè, êàòî ñïîðåä âúçðàñòòà íà ïåíñèîíèðàíå ìîæå äà ñå
èçèñêâà ðàçëè÷íî âðåìå. Ñ ïåíñèîííèòå ðåôîðìè ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè ñå
âúâåæäàò ïðîìåíè ïî îòíîøåíèå íà áðîÿ îñèãóðèòåëíè ïåðèîäè, èçèñêâàíè çà
èíäèâèäóàëíèòå ñõåìè. Îñíîâíàòà òåíäåíöèÿ å òîçè áðîé äà ðàñòå, çà äà áúäå
ïî-òðóäíî ðàííîòî ïåíñèîíèðàíå (âçåìàò ñå ìåðêè çà óâåëè÷àâàíå íà ôàêòè-
÷åñêàòà âúçðàñò).

13
 2. Ïåíñèîííà âúçðàñò
Ïðè îáèêíîâåíàòà ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå çà ìúæåòå òÿ å 65, à çà æå-
íèòå - 60 ãîäèíè. Ïðè ðàííîòî ïåíñèîíèðàíå (ñ èçêëþ÷åíèå íà ñëó÷àèòå ïî-
ðàäè íàìàëåíà òðóäîñïîñîáíîñò èëè îãðàíè÷åíà âúçìîæíîñò çà ëè÷íà èçä-
ðúæêà) âúçðàñòòà å 60 ãîäèíè çà ìúæåòå è 55 - çà æåíèòå. Ïðè ñïîìåíàòèòå
èçêëþ÷åíèÿ âúçðàñòòà çà âñè÷êè å 55 ãîäèíè. Îò 1.09.1996ã. òÿ ñå ïðîìåíÿ íà
57 ãîäèíè çà ìúæåòå. Ôåäåðàëíèÿò êîíñòèòóöèîíåí çàêîí íà Àâñòðèÿ èçèñêâà
âúçðàñòòà çà æåíèòå ïîåòàïíî äà ñå èçðàâíÿâà ñ òàçè çà ìúæåòå. Ïðè îáè÷àé-
íàòà ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå òîçè ïðîöåñ ùå çàïî÷íå îò 1.01.2019ã. è ùå
çàâúðøè íà 1.01.2028ã. Çà ðàííàòà ïåíñèÿ ïåðèîäúò å 1.01.2024ã. - 1.01.2034ã.
Îò 1.10.2000ã. çàïî÷âà ïîñòåïåííî äà ñå óâåëè÷àâà âúçðàñòòà çà îáè÷àéíàòà
ïåíñèÿ (ñ 2 ìåñåöà íà âñÿêî êàëåíäàðíî òðèìåñå÷èå) 56.5 ãîäèíè çà æåíèòå è
61.5 çà ìúæåòå. Èçêëþ÷åíèÿ îò òîâà óâåëè÷åíèå ùå ñå ïðàâÿò ñàìî çà õîðàòà,
êîèòî ìîãàò äà äîêàæàò, ÷å ñà ñå îñèãóðÿâàëè áåç ïðåêúñâàíå îò íàé-ðàííèÿ
âúçìîæåí ìîìåíò íà òðóäîâàòà ñè çàåòîñò.
3. Ðàííî ïåíñèîíèðàíå
Òî èìà îãðîìíî çíà÷åíèå â Àâñòðèÿ. Ïðè èíäèâèäóàëíèòå ñõåìè ðàííèòå
ïåíñèè ñå ïðåâðúùàò â îáè÷àéíè ïåíñèè çà ïðîñëóæåíî âðåìå, êîãàòî ñå íà-
âúðøè ïðèåòàòà ñúñ çàêîí ïåíñèîííà âúçðàñò. Íî ïî ïðèíöèï ðàííà ïåíñèÿ å
âúçìîæíî äà ñå ïîëó÷àâà ñàìî â ïðîäúëæåíèå íà 5 ãîäèíè. Ïðåç ïîñëåäíèòå
10 ãîäèíè áðîÿò íà ïåíñèèòå êàòî öÿëî íàðàñòâà çíà÷èòåëíî. Çà ïåðèîäà 1989
- 1999ã. îáè÷àéíèòå ïåíñèè çà ïðîñëóæåíî âðåìå ñå óâåëè÷àâàò îò 791,000 íà
1,035,000; ðàííèòå ïåíñèè ïîðàäè ïðîäúëæèòåëåí ïåðèîä íà îñèãóðÿâàíå íà-
ðàñòâàò îò 102,000 íà 131,000; ðàííèòå ïåíñèè ïîðàäè áåçðàáîòèöà - îò 14,000
íà 19,000, à ðàííèòå ïåíñèè ïîðàäè íàìàëåíà òðóäîñïîñîáíîñò èëè îãðàíè÷å-
íè âúçìîæíîñòè çà ëè÷íà èçäðúæêà - îò 12,000 íà 71,000 (ñàìî çà ïåðèîäà
1994 - 1999ã.).
Ãúâêàâèòå (âðåìåííèòå) ïåíñèè, êîèòî ïî ïðèíöèï ñà íå ïîâå÷å îò 1,000 ãî-
äèøíî, òóê íå ñå âçåìàò ïðåäâèä. Òåçè ÷èñëà ïîêàçâàò ÿñíî, ÷å ðàííàòà ïåí-
ñèÿ, îñíîâàíà íà äúëúã îñèãóðèòåëåí ïåðèîä, å îñîáåíî ïðåäïî÷èòàíà. À ðàñ-
òåæúò â ïåíñèîííèòå ñðåäñòâà êàòî öÿëî å ñâúðçàí ñ äåìîãðàôñêàòà ñèòóàöèÿ,
òúé êàòî ïîêîëåíèÿòà îò ãîäèíèòå ñ âèñîêà ðàæäàåìîñò ñåãà äîñòèãàò ïåíñè-
îííà âúçðàñò. Íàðàñòâàíåòî ïðè ðàííèòå ïåíñèè, îñíîâàíè íà ñíèæåíà òðó-
äîñïîñîáíîñò èëè íåâúçìîæíîñò çà ëè÷íà èçäðúæêà, å íàé-ãîëÿìî, íî íå áè-
âà äà çàáðàâÿìå, ÷å òåçè ïåíñèè ñà âúâåäåíè ñðàâíèòåëíî îò ñêîðî - ïðåç
1993ã., è óâåëè÷åíèåòî íà áðîÿ èì å åñòåñòâåíî. Ïðåç 1970ã. ñðåäíàòà ïåíñè-
îííà âúçðàñò â Àâñòðèÿ å 64.2 ãîäèíè çà ìúæåòå è 61.5 - çà æåíèòå, à ïðåç
1999ã. 60.9 ãîäèíè çà ìúæåòå è 58.2 çà æåíèòå. Íàðàñòâà è ñðåäíàòà ïðîäúë-
æèòåëíîñò îò âðåìå, ïðåç êîåòî ñå ïîëó÷àâà ïåíñèÿ (âúâ âðúçêà ñ óäúëæàâàíå-
òî íà æèâîòà êàòî öÿëî): çà ìúæåòå îò 13.82 ãîäèíè ïðåç 1981ã. òÿ ñòàâà 15.98
(1990ã.), 16.58 (1994ã.) è 16 (1998ã.); çà æåíèòå îò 18.58 (1981.) òÿ ñòàâà 21.60
(1994.) è 22 (1998ã.); íàðàñíàëàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà æèâîòà ñúùî ñå îòðà-
çÿâà çíà÷èòåëíî. Ïðåç 1994ã. òÿ å 73.3 ãîäèíè çà ìúæåòå è 79.7 çà æåíèòå.
Ïðîãíîçèòå çà ïåðèîäà 2030 - 2050ã., àêî ñå âçåìàò åäíè îñðåäíåíè ñòîéíîñ-
òè, ñà 79 ãîäèíè çà ìúæåòå è 85 çà æåíèòå.

14
 IV. Èç÷èñëÿâàíå íà ïåíñèèòå
1. Îïðåäåëÿùè ôàêòîðè
Ïåíñèèòå â Àâñòðèÿ çàâèñÿò îò äâà îñíîâíè ôàêòîðà. Ïúðâèÿò å ïðîäúë-
æèòåëíîñòòà íà ïåðèîäà, ïðåç êîéòî ÷îâåêúò å ó÷àñòâàë â ïåíñèîííàòà ñèñòå-
ìà. Òóê ñå âçåìàò ïðåäâèä îñèãóðèòåëíèòå ïåðèîäè, êàêòî è íÿêîè ñïåöèôè÷-
íè ïåðèîäè, ïðåç êîèòî íå ñà ïëàùàíè âíîñêè. Âòîðèÿò îñíîâåí ôàêòîð å îñè-
ãóðèòåëíèÿò äîõîä. Âíîñêè ñå ïëàùàò äî åäíà îïðåäåëåíà ìàêñèìàëíà ñòîé-
íîñò (çà 2000ã. 43,200 øèëèíãà ìåñå÷íî ïëþñ 86,400 øèëèíãà çà 13-òî è 14-òî
ìåñå÷íî ïëàùàíå). Äíåñ íå ñå âçåìà ïðåäâèä öåëèÿò òðóäîâ ñòàæ, à îò âñè÷êè
ïåðèîäè ñå îòäåëÿò ñàìî íàé-äîáðèòå 15 ãîäèíè, êàòî çà ïî-îòäàëå÷åíèòå ïå-
ðèîäè å íåîáõîäèìà èíäåêñàöèÿ. Ñðåäíèÿò äîõîä çà òåçè 15 ãîäèíè ôîðìèðà
áàçàòà çà èç÷èñëåíèå íà ïåíñèÿòà. Ìàêñèìàëíàòà áàçà ïðåç 2000ã. 38,185 øè-
ëèíãà. Êúì íåÿ ñå ïðèáàâÿò îùå 8,312 øèëèíãà çà âðåìåòî, ïðåç êîåòî ñà îòã-
ëåæäàíè äåöà. Ìàêñèìàëíàòà ïåíñèÿ ïðåç 2000ã. å 30,548 øèëèíãà ìåñå÷íî,
êúì êîÿòî ïðåç ìàé è îêòîìâðè âñÿêà ãîäèíà ñå äîáàâÿò 13-òà è 14-òà ïåíñèÿ.
Òðÿáâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å íåçàâèñèìî îò âñè÷êè ðåôîðìè, îñíîâîïîëàãà-
ùèòå ïðèíöèïè íà àâñòðèéñêàòà ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíà ñèñòåìà íå ñà ñå
ïðîìåíèëè. Ñòðåìåæúò îáà÷å å äà ñå âúâåäå ïîâå÷å ïðîçðà÷íîñò è îòêðèòîñò
ïðè ïëàùàíå íà âíîñêèòå. Çà ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà çíà÷åíèå èìà êàêòî ðàçìå-
ðúò íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä, òàêà è ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ
ñòàæ, íî è âúçðàñòòà, ïðåç êîÿòî å íàïðàâåíà âíîñêàòà.
Ïðè èç÷èñëÿâàíåòî íà áàçàòà çà ïåíñèÿ áðîÿò íà ãîäèíèòå, êîèòî ñå âçåìàò
ïðåäâèä, ïîåòàïíî íàðàñòâà ñ öåë äà ñå îòñëàáè íàòèñêúò âúðõó ïåíñèîííîî-
ñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà, òúé êàòî âñÿêî óâåëè÷àâàíå íà òîçè ïåðèîä âîäè äî
ïî-ãîëÿìà ÿñíîòà ïî îòíîøåíèå íà âíîñêèòå. Îò 1.01.2003ã. çà ðàííî ïåíñèî-
íèðàíå âå÷å ùå ñå ðàçãëåæäàò 18 ãîäèíè îò òðóäîâèÿ ñòàæ. Ïðàâÿò ñå è îïèòè
ñïåöèôè÷íàòà ñõåìà çà äúðæàâíè ñëóæèòåëè äà ñå óåäíàêâè ïîâå÷å ñ îáùàòà
ñõåìà. Çíà÷èìà ñòúïêà â òàçè íàñîêà å ôàêòúò, ÷å áàçàòà çà ïåíñèèòå íà äúð-
æàâíèòå ñëóæèòåëè, êîÿòî ïðåäè ñå èç÷èñëÿâàøå ñàìî ñïîðåä äîõîäèòå èì
ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè, ñåãà ñúùî ñå ñúîáðàçÿâà ñ íàé-äîáðèòå 15 ãîäèíè
ïðåç öåëèÿ òðóäîâ ñòàæ. Ïðîìåíèòå â çàêîíà íå öåëÿò ñàìî íàìàëÿâàíå íà ïî-
ëó÷àâàíèòå ñóìè. Íàïðèìåð áàçàòà çà èç÷èñëåíèå ïðåç ïåðèîäèòå çà îòãëåæ-
äàíå íà äåöà äî 1.01.2000ã. å 6,685 øèëèíãà, à ñëåä òîâà 8,312 øèëèíãà. Âñè÷-
êè ðåôîðìè â òàçè ñôåðà èìàò çà öåë íå ñàìî îïðåäåëåíà ôèíàíñîâà, íî ñúùî
òàêà è ñîöèàëíà ïîëèòèêà. Äîñêîðî æåíèòå, îñòàíàëè âäîâèöè, äîêàòî îòãëåæ-
äàò äåöàòà ñè, èìàõà îñíîâàòåëíè ñòðàõîâå, ÷å ùå áúäàò îùåòåíè, êîãàòî ñå
îïðåäåëÿ ïåíñèÿòà èì. Ñåãà òåõíèòå èíòåðåñè ñà çàùèòåíè.
Ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ çà îòäåëåí ïåíñèîíåð å 653.19 åâðî, à çà ïåíñèîíåðè,
êîèòî æèâåÿò ñúâìåñòíî ñúñ ñúïðóã - 1,015.00 åâðî íà ìåñåö. Ìàêñèìàëíàòà
ïåíñèÿ å 2,401.58 åâðî íà ìåñåö.
2. Ôîðìóëà çà èç÷èñëÿâàíå íà ïåíñèÿòà
1.9% îò áàçàòà ñå èç÷èñëÿâà çà âñÿêà îò ïúðâèòå 30 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí
ñòàæ, à 1.5% - çà âñÿêà ñëåäâàùà îñèãóðèòåëíà ãîäèíà. Òàêà ìàêñèìàëíàòà
ïåíñèÿ å 79.5% îò áàçàòà çà èç÷èñëåíèå ñëåä 45 ãîäèíè ïëàùàíå íà âíîñêè. Îò
1.09.1996ã. òàçè ôîðìóëà ñå ïðîìåíÿ - çà ïúðâèòå 30 ãîäèíè ïðîöåíòúò å âå÷å
1.83, à çà ñëåäâàùèòå 1.675. Äðóãî óñëîâèå å 56 íàâúðøåíè ãîäèíè çà æåíèòå è
61 çà ìúæåòå. Êîãàòî ïåíñèîíèðàíåòî ñå èçòåãëÿ ïî-ðàíî èëè ñå îòëàãà çà ïî-
êúñíî, òåçè ïðîöåíòè ñå óâåëè÷àâàò èëè íàìàëÿâàò ïîñðåäñòâîì îïðåäåëåíè

15
ôàêòîðè, çàâèñåùè îò êîíêðåòíàòà âúçðàñò â ìîìåíòà. Èíòåðåñíî å äà ñå îò-
áåëåæè, ÷å ïðè òîâà âàæíà å íå îáè÷àéíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò, à 4 ãîäèíè ïðå-
äè íåÿ. Íàé-âèñîêàòà ñòîéíîñò íà ïåíñèÿòà çà ïðîñëóæåíî âðåìå íå ìîæå äà
íàäõâúðëÿ 80% îò èç÷èñëèòåëíàòà áàçà. 40 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ ñà äîñ-
òàòú÷íè çà ïîëó÷àâàíå íà ïúëíà ïåíñèÿ (80%) ïðè îáè÷àéíàòà ïåíñèîííà âúç-
ðàñò. Íî àêî ïåíñèîíèðàíåòî å ïî-ðàíî, âå÷å ñà íóæíè 45 ãîäèíè îñèãóðèòå-
ëåí ïåðèîä.
Ïåíñèîííàòà ôîðìóëà ñå ïðîìåíÿ îòíîâî ñëåä 1.01.2000ã. Ñåãà âñÿêà îñè-
ãóðèòåëíà ãîäèíà äîáàâÿ 2% êúì èç÷èñëèòåëíàòà áàçà. Òàêà å ïî-î÷åâèäíî íà-
ìàëåíèåòî ïðè ðàííîòî ïåíñèîíèðàíå, êàòî öåëòà å äà ñòàíå ïî-ïðèâëåêàòåë-
íî óâåëè÷àâàíåòî íà ïåíñèîííàòà âúçðàñò. Îáè÷àéíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò å
îòïðàâíà òî÷êà çà èç÷èñëÿâàíå íà íàìàëåíèåòî. Îòíåìàò ñå 2% îò èç÷èñëè-
òåëíàòà áàçà çà âñÿêà ãîäèíà ïåíñèîíèðàíå ïðåäè 60 ãîäèíè (òóê èìà îãðàíè-
÷åíèå - 10% îò èç÷èñëèòåëíàòà áàçà èëè äî 15% îò ïåíñèÿòà). Ñàìàòà ïåíñèÿ
íå ìîæå äà íàäõâúðëÿ 80% îò èç÷èñëèòåëíàòà áàçà. Óâåëè÷åíèÿòà â ñëó÷àé íà
îòëîæåíî ïåíñèîíèðàíå ñå çàïàçâàò íåïðîìåíåíè - çà âñÿêà îòëîæåíà ãîäèíà
ìåæäó 61 è 65 (ïðè æåíèòå) ñå äàâà äîïúëíèòåëíî 2% îò ïåíñèÿòà, ìåæäó 66
è 70 - 3%, à íàä 71 - 5%.
Àâñòðèéñêîòî ïðàâèòåëñòâî èñêà äà ñå ïîñòàâè îùå ïî-ñèëíî óäàðåíèå
âúðõó òåçè íàìàëåíèÿ è óâåëè÷åíèÿ, çà äà ñå ïîâèøè ðåàëíàòà ïåíñèîííà âúç-
ðàñò. Çàòîâà îò 2000ã. íàìàëåíèÿòà ñà âå÷å 3% (ñ îãðàíè÷åíèå äî 10.5% îò èç-
÷èñëèòåëíàòà áàçà èëè 15.5% îò ïåíñèÿòà), à óâåëè÷åíèÿòà ïðè îòëàãàíå íà
ïåíñèîíèðàíåòî ñà 4% îò èç÷èñëèòåëíàòà áàçà çà âñÿêà ãîäèíà. Êîãàòî ïåíñè-
ÿòà ñå îòëîæè, ìàêñèìàëíàòà é ñòîéíîñò ñòàâà 90% îò èç÷èñëèòåëíàòà áàçà.
3. Åëåìåíòè íà îñíîâíà çàùèòà è íà çàâèñèìîñò îò âíîñêèòå
Àâñòðèéñêàòà ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíà ñèñòåìà çàâèñè ïðåäè âñè÷êî îò
ïëàùàíèòå âíîñêè. Íî ñå âçåìàò ïðåäâèä è íÿêîè ñúèçìåðèìè ïåðèîäè, êîè-
òî íÿìàò ñúîòâåòåí îñèãóðèòåëåí åêâèâàëåíò, êàêòî è ìèíèìàëíàòà çàùèòà,
ïðåäîñòàâåíà íåçàâèñèìî îò âíîñêèòå ÷ðåç ñèñòåìà çà êîìïåíñàöèîííè ïîìî-
ùè. Ïðåç 1989ã. òàçè ïîìîù å 14.4% çà âñè÷êè ïåíñèè, à ïðåç 1999ã. âå÷å ñå íà-
ìàëÿâà íà 12.5%. Íî òóê èìà ãîëÿìà ðàçëèêà ìåæäó îòäåëíèòå ñòîïàíñêè ñåê-
òîðè - äîêàòî ðàáîòíèöèòå ïîëó÷àâàò 2.8%, íà çåìåäåëöèòå ñå ïàäàò 30.6%.
4. Äîìàêèíñòâîòî íà ïåíñèîíåðà
 àâñòðèéñêàòà ñèñòåìà ëè÷íèòå ïåíñèè ñå îñíîâàâàò íà îñèãóðèòåëíèÿ
ïðèíîñ íà âñåêè îòäåëåí ÷îâåê. Ñ äðóãè äóìè ñåìåéíîòî ïîëîæåíèå íå èãðàå
ðîëÿ. Íî àêî ïåíñèîíåðúò èçäúðæà äåöà, ìåñå÷íî ìó ñå äîáàâÿò 300 øèëèíãà.
Ñåìåéíîòî ïîëîæåíèå îáà÷å ñå âçåìà ïðåäâèä ïðè ñëó÷àèòå íà ìèíèìàëíà
ïåíñèÿ. Òîçè ìèíèìóì å 11,859 øèëèíãà çà áðà÷íà äâîéêà è ñå óâåëè÷àâàò ñ
885 øèëèíãà çà âñÿêî äåòå, êîåòî ñúïðóçèòå èçäúðæàò.
5. Îñúâðåìåíÿâàíå íà ïåíñèèòå
Òî ñòàâà âúç îñíîâà íà îêîí÷àòåëíàòà ñóìà, êîÿòî ïîëó÷àâàò ïåíñèîíåðè-
òå. Ñ äðóãè äóìè, àêî ðàáîòåùîòî íàñåëåíèå èçïèòà ïî-ãîëÿì íàòèñê ÷ðåç óâå-
ëè÷åíèå íà äàíúöèòå è âíîñêèòå, òîâà ñå îòðàçÿâà è âúðõó ïåíñèîíåðèòå.
Âñúùíîñò îñúâðåìåíÿâàíåòî å ïîëèòè÷åñêî ðåøåíèå, ïðè êîåòî ñúîáðàæåíè-
ÿòà çà ðàçïðåäåëÿíå íà ôèíàíñîâîòî áðåìå èãðàÿò âàæíà ðîëÿ.
Ñ ïîäãîòâÿíàòà ñåãà ðåôîðìà ñå ïðåäâèæäà òîâà îñúâðåìåíÿâàíå äà ñå
ôèêñèðà ÷ðåç îòäåëíà ôîðìóëà. Àêî ñúãëàñíî íåÿ óâåëè÷åíèåòî íà ïåíñèèòå å
ïîä ñòîéíîñòòà íà èíôëàöèÿòà, òîãàâà òàçè òðóäíà ñèòóàöèÿ ñå ðåøàâà ÷ðåç

16
åäíîêðàòíî èçïëàùàíå íà îïðåäåëåíà ñóìà çà âñåêè ïåíñèîíåð. Ïîäîáíà ìÿð-
êà èìà ïðåäèìñòâîòî, ÷å òîâà èíôëàöèîííî ïëàùàíå íå å íåäåëèì êîìïîíåíò
íà ïåíñèÿòà è â ñëåäâàùèòå ãîäèíè íå òàçè ïî-âèñîêà îáùà ñóìà, à ñàìî ñòîé-
íîñòòà îò êîíêðåòíîòî åæåãîäíî îñúâðåìåíÿâàíå ùå ñå èçïîëçâà êàòî áàçà çà
ïî-íàòàòúøíè èíäåêñàöèè.
Ñïîðåä ïðàâèòåëñòâîòî îñúâðåìåíÿâàíåòî íà ïåíñèèòå òðÿáâà äà ñå ïðå-
âúðíå â çàùèòíà ìÿðêà, êàòî ïðè òîâà å íóæíî äà ñå âçåìàò ïðåäâèä ôàêòîðè-
òå, îïðåäåëÿùè ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà æèâîòà. Íî êîìèòåòúò îò ñïåöèàëèñ-
òè, ïðèâëå÷åíè îò ïðàâèòåëñòâîòî, ïðåïîðú÷âà äà íå ñå âêëþ÷âàò òåçè ôàêòî-
ðè, à äà ñå ïðàâè ÷èñòî îñúâðåìåíÿâàíå.
Çà âñÿêà ãîäèíà îñèãóðèòåëåí ñòàæ íàä ñòàíäàðòíàòà âúçðàñò çà ïåíñèîíè-
ðàíå ñå ïîëàãàò 4.2% óâåëè÷åíèå íà ïåíñèÿòà. Ïåíñèèòå ñå èíäåêñèðàò âñåêè
ïúðâè ÿíóàðè. Ïðåç 2004ã. âñè÷êè ïåíñèè äî ðàçìåð îò 667.80 åâðî ñå óâåëè÷à-
âàò ñ 1.5%, à êúì òåçè íàä îïðåäåëåíàòà ñóìà ñå äîáàâÿ ôèêñèðàíà äîáàâêà îò
10.02 åâðî. Ïåíñèè, êîèòî íå ïðåâèøàâàò 780 åâðî ñà óâåëè÷åíè ñ îòäåëíà äî-
áàâêà îò 0.6 íà ñòî ñ îãëåä äà ñå êîìïåíñèðàò åâåíòóàëíè íåòíè çàãóáè â ñðàâ-
íåíèå ñ èçìèíàëàòà ãîäèíà.
Ïåíñèèòå ñà îáåêò íà äàíú÷íî îáëàãàíå áåç äàíú÷íè îáëåê÷åíèÿ. Ïåíñèî-
íåðèòå ïëàùàò 4.35% îò ñâîÿòà ïåíñèÿ çà îñèãóðÿâàíå ïðè áîëåñò.

V. Äåìîãðàôñêèòå ïðîìåíè è ïåíñèîííàòà ñèñòåìà

1. Âúçðàñòîâ êîåôèöèåíò
Òàêà íàðå÷åíèÿò êîåôèöèåíò íà ïåíñèîííèÿ òîâàð íàìèðà îòðàæåíèå â àâ-
ñòðèéñêàòà ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíà ñõåìà. Òîâà çàñÿãà âúïðîñà êîëêî ïåíñèè
ñå ïàäàò íà 1,000 äóøè îò ðàáîòåùîòî íàñåëåíèå, êîèòî ïëàùàò îñèãóðîâêè.
Ïðåç ïåðèîäà 1989 - 1999ã. òåõíèÿò áðîé íàðàñòâà îò 598 íà 617. Çàíàïðåä ñå
î÷åðòàâà ñëåäíàòà òåíäåíöèÿ:
ïðåç 2005ã. - 686;
ïðåç 2015ã. - 764;
ïðåç 2020ã. - 820;
ïðåç 2025ã. - 900;
ïðåç 2030ã. - 980.
Ñëåäîâàòåëíî ïðåç 2030ã. ïðèáëèçèòåëíî åäèí îñèãóðÿâàù ñå ÷îâåê ùå
òðÿáâà äà ïëàùà ñàìî çà åäíà ïåíñèÿ. Ïðîáëåìúò ñòàâà îùå ïî-ñåðèîçåí, êà-
òî ñå âêëþ÷àò è íàñëåäñòâåíèòå ïåíñèè.
2. Çàêîíîäàòåëíè ïðîìåíè. Îñíîâíè íàñîêè â ïðåäñòîÿùèòå ðåôîðìè.
Âñè÷êè ïåíñèîííè ðåôîðìè ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè íàðåä ñ äðóãèòå ñè öå-
ëè ñà ïðåäíàçíà÷åíè äà î÷åðòàÿò ìåðêè âúâ âðúçêà ñ äåìîãðàôñêîòî ðàçâèòèå.
Ïðåïîðúêèòå íà ñïåöèàëèñòèòå â òàçè íàñîêà ñà ñëåäíèòå:
■ èç÷èñëèòåëíàòà áàçà çà ïåíñèÿ äà îáõâàùà ïî-ãîëÿì áðîé îò ñåãàøíèòå
15 íàé-äîáðè îñèãóðèòåëíè ãîäèíè;
■ äà ñå èçðàáîòè ñòàíäàðòíà ôîðìóëà âúâ âèä íà ëèíåéíî óðàâíåíèå çà èç-
÷èñëÿâàíå íà ïåíñèèòå âúç îñíîâà íà óñòàíîâåíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò
60/65 ãîäèíè;
■ ïðîäúëæàâàíå íà òåíäåíöèÿòà ïåíñèîííàòà âúçðàñò çà æåíèòå äà ñå èç-
ðàâíè ñ òàçè íà ìúæåòå;
■ ïðîçðà÷íîñò íà ðàçõîäèòå, òîåñò ñóìèòå çà ñúèçìåðèìèòå ïåðèîäè - êà-
òî âîåííà ñëóæáà, îòãëåæäàíå íà äåöà, ïîëó÷àâàíå íà ïîìîùè ïðè çàáî-

17
 ëÿâàíå - äà ñå ïîåìàò îò ñúîòâåòíèòå îòãîâîðíè ñòðàíè (íàïðèìåð ðå-
çåðâíè áþäæåòíè ñðåäñòâà èëè çäðàâíîîñèãóðèòåëíè ôîíäîâå);
■ îñèãóðÿâàíå íà êàïèòàë, êîéòî äà ôèíàíñèðà âòîðèÿ è òðåòèÿ ñòúëá íà
ñèñòåìàòà.
Åòî íÿêîè îò êîíêðåòíèòå ìåðêè, âúâåäåíè ÷ðåç ïåíñèîííàòà ðåôîðìà:
■ ïîåòàïíî óâåëè÷åíèå íà âúçðàñòòà çà ðàííî ïåíñèîíèðàíå (îáùî ñ ãî-
äèíà è ïîëîâèíà), òàêà ÷å ïî-âúçðàñòíèòå ðàáîòíèöè äà íå ñà â íåèçãîä-
íî ïîëîæåíèå íà òðóäîâèÿ ïàçàð;
■ çàñèëâàíå íà ðîëÿòà, êîÿòî èìàò àêòóàëíèòå íàìàëåíèÿ è óâåëè÷åíèÿ íà
ïåíñèÿòà âúâ âðúçêà ñ ðàííîòî èëè îòëîæåíîòî îòòåãëÿíå îò àêòèâíà
òðóäîâà çàåòîñò;
■ óñúâúðøåíñòâàíå íà ñèñòåìàòà çà îñúâðåìåíÿâàíå íà ïåíñèèòå.
Îñâåí òîâà ñå ïðåäâèæäà ïî-òî÷íî èç÷èñëÿâàíå íà ðàçëè÷íèòå ïåíñèè çà
èíâàëèäè.
Ïðàâÿò ñå ñúùî òàêà ïðîó÷âàíèÿ âúâ âðúçêà ñ âòîðèÿ è òðåòèÿ ñòúëá íà
ïåíñèîííàòà ñèñòåìà è àêòèâèçèðàíåòî íà òÿõíàòà ðîëÿ.

18
 ÁÅËÃÈß
I. Îñíîâíè ïðèíöèïè â ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà
Ïåíñèîííàòà ñèñòåìà íà Áåëãèÿ å èçãðàäåíà íà ïðèíöèïà íà "pay-as-you-
go", ò.å. çàåòèòå ñåãà ïëàùàò ïåíñèèòå íà ïåíñèîíåðèòå äíåñ. Îñâåí òîâà, ó÷àñ-
òèåòî â íåÿ å çàäúëæèòåëíî çà âñè÷êè çàåòè áåç èçêëþ÷åíèÿ, êàòî áúäåùèòå èì
ïîëçè çàâèñÿò îò ðàçìåðà íà âíîñêèòå è ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ
ñòàæ, êàêòî è îò ñåìåéíèÿ èì ñòàòóñ. Çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ íå å íóæíî èç-
ïúëíåíèåòî íà îïðåäåëåíè ìèíèìàëíè èçèñêâàíèÿ, à çà ïîëó÷àâàíå íà ïúëíà
ïåíñèÿ å íåîáõîäèìî òðóäîâèÿò ñòàæ äà áúäå 43ã. çà æåíèòå è 45ã. çà ìúæåòå.
Ïðåäñòîè âúçðàñòòà çà æåíèòå äà áúäå ïîâèøåíà äî 44ã. îò 2006 äî 2009ã. è
íà 45ã. ñëåä 2009 ã.
Òÿ âêëþ÷âà åäèíñòâåíî ðàáîòíèöèòå, êîèòî ñà áèëè íà çàïëàòà è ñà çàåìà-
ëè ùàòíî ìÿñòî. Èçâúí òàçè ñèñòåìà îñòàâàò õîðàòà, êîèòî ñà ðàáîòèëè íà
íàäíèöà (ò.å. ïî ãðàæäàíñêè äîãîâîð) è ùàòíèòå ÷èíîâíèöè èëè ñëóæèòåëè.
Îò òÿõ ñå èçèñêâà äà äîêàæàò, ÷å ñà áèëè íàåòè íà ðàáîòà ñ òðóäîâ äîãîâîð.
Íàðåä ñ òàçè îñèãóðèòåëíà ñèñòåìà ñúùåñòâóâàò è äðóãè, íàïðèìåð åäíà çà
õîðàòà ñúñ ñâîáîäíè ïðîôåñèè (òâîðöè, ïèñàòåëè, àðòèñòè, õóäîæíèöè è çåìå-
äåëñêè ñòîïàíè, òúðãîâöè, çàíàÿò÷èè) è äðóãà çà äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè.

II. Ôèíàíñèðàíå
Äúðæàâíàòà ñèñòåìà ñå îñíîâàâà íà ïðåðàçïðåäåëåíèå. Ôèíàíñèðàíåòî íà
ñîöèàëíîòî îñèãóðÿâàíå, âêëþ÷èòåëíî è íà ôîíäîâåòå îò ïåíñèîííàòà ñõåìà
çà ùàòíè ðàáîòíèöè å ïî ïðèíöèï ïîâñåìåñòíî. Íåãîâèÿò õàðàêòåð ñå ïîñòà-
íîâÿâà ñúñ çàêîí, ïðèåò íà 30 ìàðò 1994ã. Ñîöèàëíîòî îñèãóðÿâàíå ñå ôèíàí-
ñèðà ÷ðåç ëè÷íè âíîñêè, äúðæàâíî ñóáñèäèðàíå è äðóãè, ò. íàð. àëòåðíàòèâíè
èçòî÷íèöè. Îò 1997ã. íàñàì 17.83% îò ñòîéíîñòòà íà äîïúëíèòåëíèòå îñèãó-
ðèòåëíè âíîñêè ñå çàäåëÿò çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå. Ñóìàòà ñå óñòàíîâÿâà çà
37,94% îò çàïëàòàòà, êàòî 24.87% ïëàùà ðàáîòîäàòåëÿò, à 13.07% - ðàáîòåùè-
ÿò. 33.5% îò ñúáðàíèòå ñðåäñòâà ñå îòïóñêàò íà Íàöèîíàëíèÿ ïåíñèîíåí èíñ-
òèòóò çà ïåíñèè çà ïðîñëóæåíè ãîäèíè è íàñëåäñòâåíè ïåíñèè îò ïî÷èíàë ñúï-
ðóã èëè ñúïðóãà.
Ôèíàíñèðàíåòî íà ïåíñèîííàòà ñèñòåìà íà Áåëãèÿ å ÷àñò îò îáùîòî ôè-
íàíñîâî óïðàâëåíèå íà ñòðàíàòà: âèñîêè äúðæàâíè ñóáñèäèè, àëòåðíàòèâíî
ôèíàíñèðàíå (íàïð. ÄÄÑ) è âàðèðà ñïîðåä íóæäèòå. Îñíîâíèÿò èçòî÷íèê ñà
âíîñêèòå, êàòî äúðæàâàòà ñúùî ìîæå äà ïîäïîìàãà ñèñòåìàòà ñ öåëåíàñî÷å-
íè ñóáñèäèè.
Ñòàíäàðòíàòà âúçðàñò çà ïåíñèîíèðàíå å 63ã. çà æåíèòå êàòî òÿ ïðîãðåñèâ-
íî ùå íàðàñòâà äî 65ã. äî 2009ã., à çà ìúæåòå - 65ã. Ñúùåñòâóâàò óñëîâèÿ çà
ïî-ðàííî ïåíñèîíèðàíå - 60ã. - ïðè óñëîâèå, ÷å ìîãàò äà áúäàò äîêàçàíè ïî-
íå 35ã. òðóäîâ ñòàæ (óñëîâèå îò 2005ã.).

III. Óñëîâèÿ çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå

1. Âúçðàñò
Òóê å íàëèöå ïðîìÿíà, âëÿçëà â ñèëà íà 1 þëè 1997ã. Ïåíñèîííàòà âúçðàñò
çà ìúæåòå è æåíèòå ñå óåäíàêâÿâà - 65 ãîäèíè. Óåäíàêâÿâà ñå è çíàìåíàòåëÿò
íà äðîáòà, èçïîëçâàíà êàòî áàçà çà èç÷èñëÿâàíå íà ïåíñèÿòà, è òîé ñòàâà ðà-
âåí íà 45. Òîâà ðàçïîðåæäàíå çà æåíèòå îáà÷å ùå âëåçå â ñèëà åäâà ïðåç 2009ã.

19
Ìåæäóâðåìåííî ùå ñå ïðåäïðèåìàò ìåðêè, çà äà ñå îñúùåñòâè òîçè ïðåõîä.
Ïðåç 1997ã. ïåíñèîííàòà âúçðàñò çà æåíèòå å 61 ãîäèíè, ïðåç 2000ã. - 62, ïðåç
2003ã. - 63, ïðåç 2006ã. - 64, è ïðåç 2009ã. - 65ã. Âúçðàñòòà, íà êîÿòî å âúçìîæ-
íî ïî-ðàííî ïåíñèîíèðàíå, å óñòàíîâåíà íàä 60 ãîäèíè è çà äâàòà ïîëà. Çà äà
ñå ïîèñêà òàêàâà ïåíñèÿ, òðÿáâà äà ñå èçïúëíÿò îïðåäåëåíè óñëîâèÿ (ñúáèðàò
ñå âñè÷êè ïðîñëóæåíè ãîäèíè è âñè÷êè èçïëàòåíè îñèãóðèòåëíè âíîñêè). Íåî-
áõîäèìèÿò òðóäîâ ñòàæ ñå ïðîìåíÿ îò 20 ãîäèíè ïðåç 1997ã. íà 35 ïðåç 2005ã.
Íà 1 ÿíóàðè 1999ã. îò 1,320,385 ïåíñèîíèðàíè çà ïðîñëóæåíî âðåìå 199, 946
äóøè ñà ïîèñêàëè äà ñå ïåíñèîíèðàò ïðåæäåâðåìåííî, êîåòî å 15.14%.
2. Ìåñòîæèòåëñòâî
Ïåíñèèòå çà ïðîñëóæåíî âðåìå è íàñëåäñòâåíèòå ïåíñèè ñå èçïëàùàò íà
áåëãèéöèòå íàâñÿêúäå ïî ñâåòà. Êàòî áåëãèéöè ñå ïðèåìàò ñúùî õîðàòà áåç
ãðàæäàíñòâî è áåæàíöèòå, ïðèçíàòè îò çàêîíà, êîéòî âëèçà â ñèëà íà 15 äåêåì-
âðè 1980ã. çàñÿãà âúïðîñèòå çà äîñòúï äî òåðèòîðèÿòà íà ñòðàíàòà, çà ïðàâî-
òî íà ïðåñòîé è ïðåáèâàâàíå, êàêòî è çà îòçîâàâàíå íà ÷óæäåíöè. Ïîìîùè ñå
îñèãóðÿâàò íà ÷óæäåíöè, àêî òå æèâåÿò â Áåëãèÿ ïî ñèëàòà íà íÿêàêâà ìåæäó-
íàðîäíà äîãîâîðåíîñò. Ïðè òÿõ ñå ïðèëàãàò ìåæäóíàðîäíèòå ñïîðàçóìåíèÿ çà
ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå.
3. Ïðåêðàòÿâàíå íà ïðîôåñèîíàëíàòà äåéíîñò
Ïî ïðèíöèï ïåíñèÿ ìîæå äà ïîëó÷è ñàìî ÷îâåê, ïðåêúñíàë âñÿêà ïðîôåñè-
îíàëíà äåéíîñò, ðàçëè÷íà îò ïîçâîëåíàòà ñïîðåä çàêîíà.
À åòî êàêâî å ðàçðåøåíî:
■ Ïðîôåñèîíàëíè äåéíîñòè â ñúîòâåòñòâèå ñ òðóäîâîïðàâíîòî çàêîíîäà-
òåëñòâî èëè ñúñ ñõîäåí ïðàâåí èëè ðåãóëàòîðåí ñòàòóò, çà êîèòî îáùèÿò
ïðèõîä íå íàäõâúðëÿ 293,513 áåëãèéñêè ôðàíêà3 ãîäèøíî. Òàçè ñóìà å
âàëèäíà çà öÿëàòà ãîäèíà. Ïðè íàñëåäñòâåíà ïåíñèÿ îò ñúïðóã èëè ñúï-
ðóãà, êîãàòî íàñëåäíèêúò íå ïîëó÷àâà è äðóãà ïåíñèÿ è íå å íàâúðøèë 65
ãîäèíè, òàçè ñóìà ñå ïîêà÷âà íà 587,026 áåëãèéñêè ôðàíêà. Êîãàòî ïåí-
ñèîíåðúò å îòãîâîðåí çà èçäðúæêàòà íà äåòå, ãîðíàòà ãðàíèöà ñòàâà
440,270 áåëãèéñêè ôðàíêà, à àêî ïåíñèÿòà å íàñëåäñòâåíà, ñóìàòà âå÷å å
733,783 áåëãèéñêè ôðàíêà.
■ Äåéíîñò, óïðàæíÿâàíà êàòî ñâîáîäíà ïðîôåñèÿ èëè â ïîìîù íà áðà÷íèÿ
ïàðòíüîð, àêî ïðèõîäèòå íå íàäâèøàâàò 234,810 áåëãèéñêè ôðàíêà ãî-
äèøíî. Òàçè ñóìà áå âàëèäíà çà öÿëàòà 2000 ã. Ïðè íàñëåäñòâåíà ïåíñèÿ
îò ñúïðóã èëè ñúïðóãà, êîãàòî íàñëåäíèêúò íå ïîëó÷àâà äðóãà ïåíñèÿ è
íå å íàâúðøèë 65 ãîäèíè, ñóìàòà ñå ïîêà÷âà íà 469,619 áåëãèéñêè ôðàí-
êà. Ïðè òåçè ñëó÷àè âúçðàñòòà è ïåíñèîííèòå ïðàâà ñå âçèìàò ïðåäâèä
îò 1 ÿíóàðè íà ñúîòâåòíàòà ãîäèíà èëè, êúäåòî å íåîáõîäèìî, îò äàòàòà,
êîãàòî çàïî÷âà äà ñå èçïëàùà íàñëåäñòâåíàòà ïåíñèÿ. Êîãàòî ïåíñèîíå-
ðúò å îòãîâîðåí çà èçäðúæêàòà íà äåòå, ãîðíàòà ãðàíèöà ñòàâà 352,215
áåëãèéñêè ôðàíêà, à àêî ïåíñèÿòà å íàñëåäñòâåíà, ñóìàòà âå÷å å 587,024
áåëãèéñêè ôðàíêà. Çà äà ñå îïðåäåëè ñòîéíîñòòà íà äàíúöèòå ïðåç äàäå-
íà ãîäèíà, äîõîäèòå îò ïðîôåñèîíàëíà äåéíîñò ñå ðàçãëåæäàò êàòî îáù
ïðèõîä, îò êîéòî ñå èçâàæäàò íîðìàòèâíî ïðèçíàòèòå ðàçõîäè è ñòîé-
íîñòòà íà âíîñêèòå, èçïëàòåíè â õîäà íà öÿëàòà ãîäèíà.

3 Îò 1 ÿíóàðè 1999ã. çà áåçêàñîâè îïåðàöèè, ñúîòâåòíî îò 1 ÿíóàðè 2002ã. çà âñè÷êè îïåðàöèè

1EUR=40.3399 áåëãèéñêè ôðàíêà.

20
 ■ Ïðîôåñèîíàëíè äåéíîñòè, ñâúðçàíè ñ ïîñòèæåíèÿ â íàó÷íàòà è õóäîæåñò-
âåíàòà ñôåðà, êîèòî íå îêàçâàò âëèÿíèå âúðõó ïàçàðà íà ðàáîòíàòà ñèëà
ïðè óñëîâèå, ÷å íå ñòàâà äóìà çà òúðãîâåö ïî ñìèñúëà íà òúðãîâñêèÿ çàêîí.
■ Âñÿêà äåéíîñò, èçáîðíà äëúæíîñò, çàíÿòèå èëè ñëóæáà, äîõîäúò îò êîè-
òî íå íàäâèøàâà 293,513 áåëãèéñêè ôðàíêà ãîäèøíî. Ïîñî÷åíèòå òóê ñó-
ìè ñå óìíîæàâàò ñ 1.5, àêî ïåíñèîíåðúò îòãîâàðÿ çà èçäðúæêàòà íà äåòå.
Íàñëåäñòâåíàòà ïåíñèÿ ñå ðàâíÿâà íà 80% îò ñòîéíîñòòà íà ïåíñèÿòà çà
ïðîñëóæåíî âðåìå íà ïî÷èíàëèÿ ïàðòíüîð, óñòàíîâåíà ïî ìåòîäà íà îá-
ùîòî èç÷èñëåíèå çà äâàìàòà ñúïðóçè. Àêî ïàðòíüîðúò óìðå ïðåäè äà èç-
ïúëíè óñëîâèÿòà çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå, ñòîé-
íîñòòà ñå èç÷èñëÿâà òåîðåòè÷íî, êàêòî áè ñå ïîëó÷èëà ïðè íîðìàëíà
ïåíñèÿ. Íî ïåðèîäúò, èçïîëçâàí êàòî áàçà çà îïðåäåëÿíå íà òàçè äîïúë-
íèòåëíà òåîðåòè÷íà ïåíñèÿ, ïðèêëþ÷âà íà 31 äåêåìâðè ïðåç ãîäèíàòà,
ïðåäøåñòâàùà ñìúðòòà.
Ðàçìåðúò íà ïåíñèèòå ñå îïðåäåëÿ îò ðàçìåðà íà ïîëó÷àâàíèÿ äîõîä, íàðåä
ñ ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ, ñåìåéíîòî ïîëîæåíèå, à îò 2009ã.
- è ïîëà. Çà âñÿêà ãîäèíà ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ñå èç÷èñëÿâà ïî ôîðìóëàòà:
Çà ñàìîñòîÿòåëåí èëè ñåìåéíè áåç çàâèñèì ñúïðóã:
Ìúæå: Äîõîä õ 60% õ 1/45;
Æåíè: Äîõîä õ 60% õ 1/43 (1/45 ñëåä 2009ã.)
Çà ñåìåéíè ñúñ çàâèñèì ñúïðóã:
Ìúæå: Äîõîä õ 75% õ 1/45;
Æåíè: Äîõîä õ 75% õ 1/43 (1/45 ñëåä 2009ã.)
Äîõîäúò ñå èç÷èñëÿâà ïîîòäåëíî çà íÿêîëêî ãðóïè:
■ Çà ãîäèíèòå ïðåäè 01.01.1995ã. äîõîäúò èìà ôèêñèðàí ðàçìåð îò
11,447.71 åâðî íà ãîäèíà.
■ Çà ãîäèíèòå ìåæäó 1955ã. è 1980ã. çà óïðàâëåíñêè ïåðñîíàë íÿìà ãîðíà
ãðàíèöà (ñ èçêëþ÷åíèå íà ãîäèíèòå ìåæäó 1955ã. è 1957ã.), à çà îñòàíà-
ëèòå ñå èç÷èñëÿâà ñóìà, êîðåñïîíäèðàùà íà 55.70 åâðî çà âñåêè äåí ðà-
áîòà (ïîíå 4 ÷àñà).
■ Çà ãîäèíèòå ñëåä 1980ã.: 39,367.70 åâðî.
Ïðè èç÷èñëÿâàíå íà ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà íàëè÷èåòî íà çàâèñèìè äåöà íå
ñå èìà ïðåäâèä. Îò÷èòàò ñå îáà÷å æèçíåíè ïåðèîäè êàòî: íåæåëàíà áåçðàáî-
òèöà, ïðåêúñâàíèÿ íà êàðèåðàòà, ñòà÷êè, ìàé÷èíñòâî, âîåííà ñëóæáà, íåâúç-
ìîæíîñò çà ðàáîòà è ò.í.
Èíäèâèäè ñ ïîíå 15ã. òðóäîâ ñòàæ, ÷èÿòî ïåíñèÿ çà öÿëàòà êàðèåðà íå íàä-
âèøàâà 11,724.61 åâðî/ãîäèøíî çà îòäåëåí èíäèâèä è 14,655.77 åâðî/ ãîäèøíî
çà äîìàêèíñòâî, èìàò ïðàâî íà ìèíèìóì, èç÷èñëåí íà áàçàòà íà ìèíèìàëíà-
òà ãàðàíòèðàíà çàïëàòà îò 14,234.69 åâðî çà öÿëàòà êàðèåðà. Ãàðàíòèðàíàòà
ìèíèìàëíà ïåíñèÿ çà öåëèÿ òðóäîâ ñòàæ å:
Çà îòäåëíè èíäèâèäè: 9,991.63 åâðî ãîäèøíî (832 åâðî ìåñå÷íî);
Çà äîìàêèíñòâî: 12,485.61 åâðî ãîäèøíî (1,040 åâðî ìåñå÷íî);
Ìàêñèìàëíà ïåíñèÿ íà òåîðèÿ íà ñúùåñòâóâà. Ïåíñèÿòà ïðè ðàííî ïåíñè-
îíèðàíå ñå èç÷èñëÿâà êàêòî íîðìàëíàòà ïåíñèÿ. Ïåíñèèòå ñå êîðèãèðàò àâòî-
ìàòè÷íî ñ ïðîöåíòà íà èíôëàöèÿòà, à ïðîìåíèòå â îáùîòî áëàãîñúñòîÿíèå ñå
îòðàçÿâàò ÷ðåç äîáàâêè.
Ïåíñèèòå ñà îáåêò íà äàíú÷íî îáëàãàíå, êàòî äàíúöè íå äúëæè òîçè, êîé-
òî ïîëó÷àâà ñàìî ïåíñèÿ, ÷èèòî ðàçìåð íå íàäâèøàâà ìàêñèìàëíèÿ ðàçìåð íà

21
ïðàâíî óñòàíîâåíèòå ïîìîùè ïðè áåçðàáîòèöà. Ïåíñèîíåðèòå ïëàùàò ìåæäó
0-2% îñèãóðîâêà çà ïîääúðæàíå íà ïðèíöèïà íà ñîëèäàðíîñò â çàâèñèìîñò îò
òîâà, äàëè ïåíñèÿòà èì å ïîä èëè íàä îïðåäåëåí ïðàã. Ìèíèìàëíèÿò ïðàã, ïîä
êîéòî íå ñå ïëàùàò îñèãóðîâêè å 1,452 åâðî ìåñå÷íî çà äâîéêà è 1,161 åâðî çà
ñàìîñòîÿòåëíî æèâååù. Îñâåí òîâà ïåíñèÿòà ñå íàìàëÿâà ñ 3.55% ïðè óñëî-
âèå, ÷å òÿ íå å ïîä 1,295 åâðî ïðè íàëè÷èå íà çàâèñèìè èíäèâèäè â äîìàêèí-
ñòâîòî è ïîä 1,092 åâðî - áåç íàëè÷èå.

IV. Ñõåìè çà äîïúëíèòåëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå.

Öåëòà èì å äà ñå îñèãóðè äîïúëíèòåëåí äîõîä êúì äúðæàâíàòà ïåíñèÿ.
Ó÷àñòèåòî â òÿõ íå å çàäúëæèòåëíî. 31% îò íàñåëåíèåòî äîáðîâîëíî ñå
âêëþ÷âà â äîïúëíèòåëíîòî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå. Äúðæàâíàòà íàìåñà ñ öåë
äà ñå óâåëè÷àò èíäèâèäóàëíèòå ïåíñèè ñå èçðàçÿâà â ïðåäîñòàâÿíå íà áëàãîï-
ðèÿòíè óñëîâèÿ çà èçïëàùàíå íà îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè.

V. Äåìîãðàôñêèòå ïðîìåíè è ïåíñèîííàòà ñèñòåìà

Ïðîöåíò íà õîðàòà íàä 65 ãîäèíè:
1980ã. 14.37%
1985ã. 14.33%
1990ã. 15.01%
1995ã. 15.07%
Òàçè òåíäåíöèÿ ñå äúëæè íà ôàêòà, ÷å ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà æèâîòà ñå
óâåëè÷àâà è íà âúçðàñò íàä 80 ãîäèíè æåíèòå ñà ïîâå÷å îò ìúæåòå â ñúîòíî-
øåíèå 2:1, à íàä 90 ãîäèíè - 3:1. Åòî êàê ñïîðåä ó÷åíèòå ùå ïðîäúëæè òîçè
ïðîöåñ:
2000ã. 21%
2010ã. 23%
2020ã. 25%
2030ã. 33%
Åäèí âñåîáõâàòåí ïîäõîä êúì ïðîáëåìèòå íà ñîöèàëíîòî îñèãóðÿâàíå áè
äàë íàé-äîáðàòà ãàðàíöèÿ çà ïðåõîäà êúì àêòèâíà ñîöèàëíà äúðæàâà.

VI. Ðåôîðìè è ïðåïîðúêè

Öÿëîòî óïðàâëåíèå íà ñîöèàëíîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà, êúì êîåòî ñå
ñòðåìè Áåëãèÿ, å îñíîâàíî âúðõó ïðèíöèïà íà ñêà÷åíèòå ñúäîâå. Òàêà äîïúë-
íèòåëíîòî óâåëè÷àâàíå íà ïåíñèèòå è ðàçøèðÿâàíåòî íà çäðàâíîòî îñèãóðÿâà-
íå ìîãàò äà ñå óðàâíîâåñÿò, êàòî ñå îòïóñíàò ïî-ìàëêî ñðåäñòâà çà ðàçâèòèå â
äðóãè ñåêòîðè. Ïî îòíîøåíèå íà ñõåìèòå çà îòïóñêàíå íà îñíîâíà è äîïúëíè-
òåëíè ïåíñèè ñúùåñòâåíîòî å äà ñå çàïàçè âîäåùàòà ðîëÿ íà äúðæàâíàòà ïåí-
ñèÿ. Ñïîðúò çà èëè ïðîòèâ äîïúëíèòåëíàòà ïåíñèÿ ñå îáåçñìèñëÿ îò ñàìèÿ
õîä íà ñúáèòèÿòà. Âúïðîñúò ñåãà ïî-ñêîðî å äà ñå îïðåäåëè êàê è ïðè êàêâè óñ-
ëîâèÿ äîïúëíèòåëíàòà ïåíñèîííà ñõåìà ìîæå äà îñèãóðè ïî-äîáðà ñîöèàëíà
çàùèòà. Òðÿáâà äà ñå äàäå âúçìîæíîñò â ðàìêèòå íà òàçè ñõåìà äà ñå îðãàíè-
çèðàò è îñúùåñòâÿò ðàçëè÷íè ôîðìè íà ñîëèäàðíîñò è ïîäêðåïà ìåæäó õîðà-
òà, çàñåãíàòè îò ìíîãîáðîéíèòå ðèñêîâå íà æèâîòà. Íàêðàòêî, ñèñòåìàòà çà
äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ òðÿáâà äà ñå äåìîêðàòèçèðà. Ïîñòåïåííîòî íàìàëÿâàíå
íà íàöèîíàëíèÿ äúëã å è îñòàâà îñîáåíî âàæåí ôàêòîð çà ôèíàíñèðàíå òî íà
ïåíñèîííîòî îñèãóðÿâàíå. Ôåäåðàëíîòî áþðî çà ïëàíèðàíå âúç îñíîâà íà ñâî-

22
èòå ïðîó÷âàíèÿ ñòèãà äî èçâîäà, ÷å áþäæåòíîòî ïåðî çà ïåíñèèòå ìîæå äà ñå
îãðàíè÷è, êàòî ñå íàìàëè ñòîéíîñòòà íà ëèõâåíèÿ ïðîöåíò ïðè óñëîâèå, ÷å
áþäæåòúò ñå èçïúëíÿâà òî÷íî è íàâðåìå. Ïðàâèòåëñòâîòî ñè äàâà ÿñíà ñìåò-
êà, ÷å òîçè åëåìåíò òðÿáâà äà ñå èìà ïðåäâèä, êîãàòî ñå îïðåäåëÿò ìåðêèòå çà-
íàïðåä. Áåëãèéñêîòî ïðàâèòåëñòâî â ìîìåíòà îáñúæäà ñúçäàâàíåòî íà îòäå-
ëåí ôîíä çà âúçðàñòíèòå õîðà.

VII. Áåëãèéñêèÿò "Ñðåáúðåí ôîíä"

Ïîðàäè âëîøàâàùàòà ñå äåìîãðàôñêà ñòðóêòóðà è íåáëàãîïðèÿòíîòî ñúî-
òíîøåíèå ìåæäó ðàáîòåùè è ïåíñèîíåðè ïðåç èäâàùèòå äåñåòèëåòèÿ áåëãèéñ-
êàòà ñòðàíà ùå çàïî÷íå äà èçïèòâà ôèíàíñîâè çàòðóäíåíèÿ ïðè èçïëàùàíåòî
íà ïåíñèèòå íà õîðàòà îò ò. íàð. ïîêîëåíèå áåéáè áóì. Çà äà ïîñðåùíå î÷àê-
âàíîòî óâåëè÷àâàíå íà ðàçõîäà çà ïåíñèè ñëåä 2010-2012 ã. â ïúðâèÿ ñòúëá íà
äúðæàâíàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà, Áåëãèÿ å ñúçäàëà ñúñ çàêîí ïåíñèîíåí äåìîã-
ðàôñêè ðåçåðâ Ñèëâúð ôîíä êàòî âèä ãàðàíöèîíåí ôîíä çà âúçðàñòíèòå õîðà,
íàèìåíîâàíèåòî íà êîéòî àñîöèèðà çà ñðåáúðíèòå êîñè. Ôîíäîâåòå îò òîçè
òèï ñå íàòðóïâàò ñ íàìåðåíèåòî äà ïîêðèâàò óâåëè÷åíèòå ðàçõîäè íà äúðæà-
âàòà çà ïåíñèè ïðåäâèä çàñòàðÿâàíåòî íà íàñåëåíèåòî âñëåäñòâèå íàìàëÿâàíå
íà ðàæäàåìîñòòà è óâåëè÷àâàíå íà ñðåäíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà æèâîòà. Òî-
âà å êàïèòàëèçèðàù ôîíä, êîéòî íå ãàðàíòèðà ïàðè çà ïåíñèè îò åäíà ãîäèíà
çà äðóãà, à íàòðóïâà ñðåäñòâà çà áúäåùèòå ïåíñèîíåðè.
Áåëãèéñêèÿò Ñèëâúð ôîíä çàïî÷âà äà àêóìóëèðà ôèíàíñîâ ðåñóðñ îò
2001ã. è çà ÷åòèðè ãîäèíè èìà 12 ìëðä. åâðî. Âñÿêà ãîäèíà áåëãèéñêîòî ïðà-
âèòåëñòâî ãëàñóâà è ðåøàâà êîëêî ïàðè äà ñå çàäåëÿò çà ôîíäà. Çàêîíúò ïðåä-
âèæäà èçïëàùàíåòî íà ïåíñèè îò ôîíäà äà çàïî÷íå ñëåä 2010ã. Èçòî÷íèöèòå
çà íàòðóïâàíå âúâ ôîíäà ñà èçëèøúöè â äúðæàâíèÿ áþäæåò, èçëèøúöè â ñî-
öèàëíè ôîíäîâå, ïðèõîäè îò èíâåñòèðàíåòî íà ñðåäñòâàòà íà Ñèëâúð ôîíä-,
äîïúëíèòåëíè ôèíàíñîâè ïîñòúïëåíèÿ îò ïðîäàæáà íà ïóáëè÷íà ñîáñòâåíîñò,
äàðåíèÿ è ïð. Èíâåñòèðàíåòî íà íàòðóïàíèòå ñðåäñòâà ñå ðàçðåøàâà ñàìî â
äúðæàâíè öåííè êíèæà. Ñ èçêóïåíèòå ÄÖÊ ôîíäúò ðåàëíî íàìàëÿâà ðàçìåðà
íà ïóáëè÷íèÿ äúëã. Íà ïðàêòèêà ñå ïðàâè óñêîðåíî ïðåäñðî÷íî ïîêðèâàíå íà
äúëãà, êàòî ñå îñâîáîæäàâàò ñðåäñòâà çà èçïëàùàíå íà ïåíñèèòå â áúäåùå.
Ñèëâúð ôîíä å èíñòðóìåíò çà âêàðâàíå íà ôèíàíñîâè ñðåäñòâà çà ïîêðèâàíå
íà äúðæàâíèÿ äåôèöèò ÷ðåç ôèíàíñîâè èíæåêöèè â ìîìåíòè îò âðåìå, êîãàòî
èìà ïîâå÷å ñðåäñòâà, îòêîëêîòî ñà íåîáõîäèìè çà èçïëàùàíå íà ïåíñèè. Ñ òå-
çè ôèíàíñîâè èíæåêöèè îò ðåçåðâíèÿ ïåíñèîíåí ôîíä ñå ïîêðèâàò ïðåäâàðè-
òåëíî ëèõâåíèòå ïëàùàíèÿ íà äúðæàâàòà ïî âúíøíèÿ è âúòðåøíèÿ äúëã. Òàêà
âúâ âðåìåòî ñå ãåíåðèðà ïå÷àëáà, ñ êîÿòî íàðàñòâàò ïàðèòå çà ïåíñèè.
Ôîíäúò ñå óïðàâëÿâà è àäìèíèñòðèðà îò äúðæàâàòà. Ðúêîâîäíîòî òÿëî -
óïðàâèòåëíèÿò ñúâåò, ñå ñúñòîè ñàìî îò äúðæàâíè ñëóæèòåëè - ñïåöèàëèñòè
â îáëàñòòà íà ñîöèàëíîòî äåëî, òðóäîâîòî ïðàâî, ïåíñèîííîòî îñèãóðÿâàíå.
Òå ñà ïðåäñòàâèòåëè íà ðàçëè÷íè äúðæàâíè âåäîìñòâà. ×ëåí íà óïðàâèòåëíèÿ
ñúâåò å ïðàâèòåëñòâåí êîìèñàð îò ìèíèñòåðñòâîòî íà ôèíàíñèòå. Èçãîòâÿ ñå
åæåãîäåí îò÷åò çà äåéíîñòòà è ñúñòîÿíèåòî íà ôîíäà, à îäèòúò ñå èçâúðøâà
îò íåçàâèñèì ñóáåêò. Ñèíäèêàòèòå è ðàáîòîäàòåëñêèòå îðãàíèçàöèè ïðÿêî íå
âçåìàò ó÷àñòèå ïðè óïðàâëåíèåòî íà òàçè èíñòèòóöèÿ. Ñîöèàëíèòå ïàðòíüîðè
ó÷àñòâàò íåïðÿêî, äîêîëêîòî ïðè ñúçäàâàíåòî íà ôîíäà òå ñà èçðàçèëè ñúãëà-
ñèå è ñà ñå àíãàæèðàëè ñ ïåðìàíåíòíàòà ñè ïîäêðåïà. Ïðåäè ñòàðòèðàíåòî íà

23
Ñèëâúð ôîíä â Áåëãèÿ å ïðîòåêëà ãîëÿìà ìåäèéíà êàìïàíèÿ ñðåä îáùåñòâå-
íîñòòà çà ïîïóëÿðèçèðàíå íà èäåÿòà çà ñúçäàâàíåòî è çà íåãîâàòà ñúùíîñò.
Ïîñòèãíàò å îáùåñòâåí êîíñåíñóñ çà ïðåäâàðèòåëíîòî çàäåëÿíå íà ôèíàíñîâ
ðåñóðñ áåç äà ñå íàìàëÿâàò ïåíñèèòå è áåç äà ñå óâåëè÷àâàò îñèãóðèòåëíèòå
âíîñêè. Âñÿêî ñëåäâàùî ïðàâèòåëñòâî èìà ìîðàëíîòî çàäúëæåíèå äà äîáàâÿ
êúì òîçè ôîíä. Âñÿêà óïðàâëÿâàùà ïîëèòè÷åñêà ñèëà, êîÿòî äðúçíå äà ïîñåã-
íå íà Ñèëâúð ôîíäà ðèñêóâà äà çàãóáè âëàñòòà. Â áåëãèéñêàòà ñòðàíà íà ïåí-
ñèîííàòà ïîëèòèêà îòãîâîðíî ñå ãëåäà êàòî íà ÷àñò îò ãëîáàëíàòà ñîöèàëíà
ïîëèòèêà.

24
 ÂÅËÈÊÎÁÐÈÒÀÍÈß
Ïåíñèîííàòà ñèñòåìà â Îáåäèíåíîòî êðàëñòâî ñå îñíîâàâà íà ñúòðóäíè-
÷åñòâî ìåæäó äúðæàâàòà (êîÿòî îñèãóðÿâà áàçèðàíàòà íà âíîñêè äúðæàâíà
ïåíñèÿ è äúðæàâíàòà ïåíñèîííà ñõåìà, ñâúðçàíà ñúñ ñïå÷åëåíèÿ äîõîä), ðàáî-
òîäàòåëèòå (òå îðãàíèçèðàò ïðîôåñèîíàëíèòå ïåíñèîííè ñõåìè) è ó÷àñòíèöè-
òå â èíäèâèäóàëíè ïåíñèîííè ñõåìè.

I. Îñíîâíè ïðèíöèïè â ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà

Âúâ Âåëèêîáðèòàíèÿ òÿ ñå ñúñòîè îò òðè ñòúëáà: Ïúðâèÿò ñòúëá å îñíîâ-
íàòà äúðæàâíà ïåíñèÿ. Âòîðèÿò ñòúëá å ñú÷åòàíèå îò äúðæàâíà ïåíñèÿ è íàé-
âå÷å ëè÷íè ïåíñèîííè ñïåñòÿâàíèÿ. Òîâà å äîïúëíåíèå êúì îñíîâíàòà äúð-
æàâíà ïåíñèÿ. Òóê âëèçàò äúðæàâíàòà ïåíñèîííà ñõåìà, áàçèðàíà íà äîõîäà,
ïðîôåñèîíàëíèòå è èíäèâèäóàëíèòå ñõåìè. Òðåòèÿò ñòúëá îáõâàùà äîáðîâîë-
íèòå ëè÷íè ñïåñòÿâàíèÿ íàä çàäúëæèòåëíèÿ ìèíèìóì. Îêîëî 14 ìèëèîíà ðà-
áîòíèöè èìàò äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ. Ñú÷åòàíèåòî íà ïúðâèÿ è âòîðèÿ ñòúëá
îñèãóðÿâà íà ìíîãî õîðà äîáðà ñòåïåí íà çàùèòà. Çà îíåçè, êîèòî íå ñà â ñúñ-
òîÿíèå äà ñè îñèãóðÿò çàäîâîëèòåëíà âòîðà ïåíñèÿ, ñå ïðåäâèæäà îïðåäåëåí
ãàðàíòèðàí äîõîä.
Âñè÷êè õîðà íà ùàòíà ðàáîòà, êàêòî è ñàìîíàåòèòå, ñ èçêëþ÷åíèå íà ìíî-
ãî íèñêîïëàòåíèòå, ñà äëúæíè äà ïëàùàò íàöèîíàëíè îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
Òîâà èì äàâà ïðàâî íà îñíîâíà äúðæàâíà ïåíñèÿ. Ùàòíèòå ðàáîòíèöè òðÿáâà
äà âíàñÿò è ïî âòîðèÿ ñòúëá, îñâåí àêî âìåñòî òîâà íå èçáåðàò äà ó÷àñòâàò â
èíäèâèäóàëíà ïåíñèîííà ñõåìà. Àêî õîðàòà ïðåäïî÷åòàò òîçè âòîðè âàðèàíò,
ïëàùàò ïî-íèñêè íàöèîíàëíè îñèãóðèòåëíè âíîñêè, à ïðàâèòåëñòâîòî âíàñÿ
îïðåäåëåíè ïî-íèñêè ñóìè ïî èíäèâèäóàëíàòà ñõåìà íà âñåêè îò òÿõ.
Íà õîðàòà, êîèòî íå ðàáîòÿò ïîðàäè áîëåñò èëè ñà áåçðàáîòíè, àêî îòãîâà-
ðÿò íà îïðåäåëåíè óñëîâèÿ, ñå ïðèçíàâàò èçïëàòåíè âíîñêè, êîèòî ñå çà÷èòàò
çà îñíîâíàòà äúðæàâíà ïåíñèÿ è çà íÿêîè äðóãè ïîìîùè, îòïóñêàíè îò äúðæà-
âàòà. Îíåçè, êîèòî íå ðàáîòÿò ïî äðóãè ïðè÷èíè (íàïðèìåð ïúëíîëåòíè ðå-
äîâíè ñòóäåíòè) èëè ÷èèòî äîõîäè ñà ïîä äàäåí ìèíèìóì, ìîãàò äîáðîâîëíî
äà ïëàùàò âíîñêè êúì äúðæàâíàòà ñõåìà. Ñîöèàëíî çàùèòåíè ñà õîðàòà ñ íèñ-
êè äîõîäè, êîãàòî îòãëåæäàò äåòå èëè ñå ãðèæàò çà äðóãè ÷ëåíîâå îò ñåìåéñò-
âîòî. Ïðè òîâà íå ñå îòïóñêàò ñðåäñòâà, à ñå ñúêðàùàâà îñèãóðèòåëíèÿò ïåðè-
îä, íóæåí çà ïîëó÷àâàíå íà ïúëíàòà îñíîâíà ïåíñèÿ (êàòî òîé íå ìîæå äà ñòà-
íå ïî-ìàëêî îò 20 ãîäèíè).
Ïðîôåñèîíàëíàòà ïåíñèÿ è èíäèâèäóàëíèòå ïåíñèîííè ñõåìè âúâ Âåëèêîá-
ðèòàíèÿ ñà èçðàç íà îïðåäåëåíî áëàãîñúñòîÿíèå. Òúé êàòî ïðè òÿõ ñà íàëèöå
ðåàëíè ñïåñòÿâàíèÿ, ÷îâåê ïðèäîáèâà ÷óâñòâî çà ñîáñòâåíîñò, êîåòî ïðè äúð-
æàâíèòå ïåíñèè ïî ïðèíöèï ëèïñâà. Ïàçàðíàòà ñòîéíîñò íà ôèíàíñîâèòå ñðåä-
ñòâà îò ïðîôåñèîíàëíèòå è èíäèâèäóàëíèòå ïåíñèîííè ñõåìè âúâ Âåëèêîáðè-
òàíèÿ ñå îöåíÿâà íà îêîëî 975 áèëèîíà ëèðè ñòåðëèíãè ïîâå÷å, îòêîëêîòî â
ñòðàíèòå îò Åâðîïåéñêèÿ ñúþç, âçåòè çàåäíî. Ïðîôåñèîíàëíèòå ïåíñèîííè ñõå-
ìè ñå óïðàâëÿâàò äîáðîâîëíî îò ðàáîòîäàòåëèòå èëè îò ãðóïà ðàáîòîäàòåëè è
îñèãóðÿâàò íà òåõíèòå ñëóæèòåëè äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ, à ÷åñòî è äðóãè ïîìî-
ùè, êàòî åäíîêðàòíà ñóìà â ñëó÷àé íà ñìúðò ïðè òðóäîâà çëîïîëóêà.
Ðàáîòîäàòåëèòå âíàñÿò îñèãóðîâêè (â äîïúëíåíèå êúì îñèãóðîâêèòå îò
ñòðàíà íà ðàáîòíèêà) è ïîåìàò àäìèíèñòðàòèâíèòå ðàçõîäè ïî ñõåìàòà. Èí-

25
äèâèäóàëíèòå ïåíñèè ñà äîñòúïíè çà âñåêè, êîéòî ðàáîòè. Ñúùåñòâóâàò äâà
îñíîâíè òèïà:
■ ñúñ ñïåöèàëíî ïðåäíàçíà÷åíèå (êîÿòî íå å äîñòúïíà çà ñàìîíàåòèòå, çà-
ùîòî òå ñà èçêëþ÷åíè îò äúðæàâíàòà ïåíñèîííà ñõåìà, ñâúðçàíà ñúñ
ñïå÷åëåíèÿ äîõîä);
■ îáèêíîâåíà èíäèâèäóàëíà ïåíñèÿ (äîñòúïíà çà ùàòíè è ñàìîíàåòè ðà-
áîòíèöè).
Îò 35 ìèëèîíà äóøè íà òðóäîñïîñîáíà âúçðàñò âúâ Âåëèêîáðèòàíèÿ 10.5
ìèëèîíà ÷ëåíóâàò â ïðîôåñèîíàëíè ñõåìè è îùå 10 ìèëèîíà â ëè÷íè ïåíñè-
îííè ñõåìè. Îêîëî 86% îò ïåíñèîíåðèòå ïîëó÷àâàò ïðèõîäè êàêòî îò äúðæà-
âàòà, òàêà è îò ÷àñòíè èçòî÷íèöè. 60% îò âñè÷êè ïåíñèîíåðè èìàò äîõîäè îò
ïðîôåñèîíàëíè ïåíñèè. Ñðåäíàòà ïðîôåñèîíàëíà ïåíñèÿ çà åäíà ñåäìèöà å 92
ëèðè, à õîðàòà, êîèòî ñà ñå ïåíñèîíèðàëè íàñêîðî, ïîëó÷àâàò ñðåäíî ïî 126
ëèðè. Òåçè ñðåäñòâà ñà íåçàâèñèìè îò îñíîâíàòà äúðæàâíà ïåíñèÿ.

II. Ôèíàíñèðàíå
Äúðæàâíàòà ïåíñèîííà ñõåìà ñå ôèíàíñèðà ÷ðåç âíîñêè îò ðàáîòåùîòî íà-
ñåëåíèå. Ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè òóê íå ñà ïðàâåíè ïðîìåíè. Â ïåðèîäà
1989/1999 ã. ðàçõîäèòå çà äúðæàâíà ïåíñèÿ âúçëèçàò íà 35.6 áèëèîíà ëèðè, èëè
37% îò âñè÷êè ðàçõîäè â ñîöèàëíàòà ñôåðà.
Ñ ìíîãî ìàëêè èçêëþ÷åíèÿ ïðîôåñèîíàëíèòå ïåíñèîííè ñõåìè è èíäèâè-
äóàëíèòå ïåíñèè ïðåäñòàâëÿâàò ðåàëíè ñïåñòÿâàíèÿ îò íàëè÷íè êàïèòàëîâè
ñðåäñòâà. Ïðîôåñèîíàëíàòà ïåíñèÿ ìîæå äà íå èçèñêâà ðàáîòíèêúò äà ïëàùà
îñèãóðîâêè òîãàâà ñàìî ðàáîòîäàòåëÿò âíàñÿ îïðåäåëåíè ñóìè. Êîãàòî îðãà-
íèçèðà ñõåìàòà, ðàáîòîäàòåëÿò âúâåæäà íåéíèòå ïðèíöèïè äàëè ùå ïëàùàò è
ðàáîòíèöèòå, êàêúâ ùå å ðàçìåðúò íà îòäåëíèòå ñòàâêè. Çà äà èçïúëíÿò äàíú÷-
íèòå èçèñêâàíèÿ, ðàáîòîäàòåëèòå ñà äëúæíè äà âëàãàò ñðåäñòâà â ñõåìàòà.

III. Óñëîâèÿ çà ïîëó÷àâàíå íà äúðæàâíà ïåíñèÿ

Ñåãà ïåíñèîííàòà âúçðàñò å 65ã. çà ìúæåòå è 60. çà æåíèòå. Ñ ïîñòàíîâëå-
íèå îò 1995ã. ñå ïðèåìà âúçðàñòòà çà æåíèòå äà ñå óâåëè÷è ïîñòåïåííî (çà ïå-
ðèîäà 2010-2020 ã.) îò 60 íà 65 ãîäèíè. Ïúëíà äúðæàâíà ïåíñèÿ ïîëó÷àâàò õî-
ðàòà, êîèòî ñà ïëàùàëè (èëè çà êîèòî ñà ïðåäñòàâåíè) íàöèîíàëíè îñèãóðè-
òåëíè âíîñêè ïðåç íàé-ìàëêî 90% îò ãîäèíèòå íà òðóäîâèÿ èì ñòàæ. Â ìîìåí-
òà çà æåíèòå ñà íåîáõîäèìè 39 ãîäèíè (îò 16 äî 59ã.), à çà ìúæåòå 44 ãîäèíè
(îò 16 äî 64 ãîäèíè). Çàäúëæèòåëíèÿò òðóäîâ ñòàæ çà æåíèòå ùå ñå óâåëè÷àâà
ïîåòàïíî, äîêàòî ïåíñèîííàòà âúçðàñò ïðè òÿõ ñå èçðàâíè ñ òàçè çà ìúæåòå.
Õîðàòà, êîèòî ñà ïëàùàëè âíîñêè ïðåç ïî-ìàëêî îò 90% îò òðóäîâèÿ ñè ñòàæ,
íî ïîíå ïðåç 25%, ïîëó÷àâàò íàìàëåíà ïåíñèÿ. À òåçè, ïðè êîèòî ïðîöåíòúò å
ïîä 25 (îêîëî 10 ãîäèíè), íÿìàò ïðàâî íà îñíîâíà ïåíñèÿ.
Èçïëàùàíåòî íà äúðæàâíàòà ïåíñèÿ íå ìîæå äà çàïî÷íå ïî-ðàíî îò óñòà-
íîâåíàòà âúçðàñò. Àêî ÷îâåê ïðîäúëæè äà ðàáîòè è ñëåä òàçè âúçðàñò, ìîæå
äà ïîëó÷àâà ïåíñèÿ íåçàâèñèìî îò äîõîäèòå ñè è áåç òå äà âëèÿÿò íà íåéíèÿ
ðàçìåð. Àêî îáà÷å íÿêîé ðåøè äà îòëîæè ïåíñèîíèðàíåòî ñè íàé-ìàëêî ñúñ
ñåäåì ñåäìèöè è íàé-ìíîãî ñ 5 ãîäèíè è ïðåç òîçè ïåðèîä íå ïîëó÷àâà äðóãè
ñðåäñòâà îò äúðæàâàòà, ïåíñèÿòà ìó ùå ñå óâåëè÷è ñúñ 7.5% ãîäèøíî. Ñëåä
àïðèë 2010ã. ìúæåòå è æåíèòå ùå ìîãàò äà îòëàãàò ïåíñèîíèðàíåòî ñè êîëêî-
òî ïîæåëàÿò è òîãàâà óâåëè÷åíèåòî ùå áúäå ñ îêîëî 10% ãîäèøíî.

26
 IV. Ïëàùàíèÿ â ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà
1. Îñíîâíà ïåíñèÿ
Òÿ èìà ïîñòîÿííà ñòîéíîñò è çàâèñè îò áðîÿ íà ãîäèíèòå, ïðåç êîèòî ñà
ïëàùàíè îñèãóðîâêè. Êîãàòî îìúæåíàòà æåíà íàâúðøè 60ã., ìîæå äà ïîëó÷è
îñíîâíà ïåíñèÿ íà áàçàòà íà îñèãóðîâêèòå, êîèòî ñàìà å ïëàùàëà èëè êîèòî
ñúïðóãúò é å âíàñÿë, ïðè óñëîâèå ÷å òîé å íàâúðøèë 65ã. è âå÷å ïîëó÷àâà îñ-
íîâíà ïåíñèÿ. Æåíàòà èìà ïðàâî äà èçáåðå îò òåçè äâà âàðèàíòà ïî-âèñîêàòà
ïåíñèÿ. Àêî ïåíñèÿòà, áàçèðàíà íà ëè÷íèòå é âíîñêè, å ïî-ìàëêà îò ìàêñèìó-
ìà, êîéòî åäíà ñúïðóãà ìîæå äà ïîëó÷àâà ñïîðåä âíîñêèòå íà ìúæà ñè, äâåòå
ñóìè ñå ñú÷åòàâàò, çà äà äîñòèãíàò òîçè ìàêñèìóì. Îò 2010ã. è ìúæúò ùå ìî-
æå äà ïîëó÷àâà îñíîâíà ïåíñèÿ ñïîðåä âíîñêèòå íà ñúïðóãàòà ñè, ïðè óñëîâèå,
÷å òÿ å ðîäåíà ñëåä 5.04.1950ã.
Àêî âúçðàñòíèÿò ÷îâåê èìà îñíîâíà ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå, òîé ìî-
æå äà ïîèñêà óâåëè÷åíèå, êîãàòî íà íåãîâà èçäðúæêà èìà äåöà. Íî òîâà óâåëè-
÷åíèå ñå îãðàíè÷àâà, àêî ñúïðóãàòà ìó ïå÷åëè íàä îïðåäåëåíî íèâî. Òàêîâà
óâåëè÷åíèå å âúçìîæíî è àêî ñúïðóãàòà, ñ êîÿòî ïåíñèîíåðúò æèâåå èëè êîÿ-
òî èçäúðæà, å ïîä 60ã. è íå ïå÷åëè íàä ôèêñèðàíîòî íèâî.
Ïðàâîòî íà îñíîâíà ïåíñèÿ ìîæå äà ñå íàñëåäÿâà èëè ïðåõâúðëÿ ìåæäó
áðà÷íèòå ïàðòíüîðè â ñëó÷àé íà ñìúðò èëè ðàçâîä. Ïðè ïðåêðàòÿâàíå íà áðà-
êà ïðåäè ïåíñèîííà âúçðàñò ïîðàäè ñìúðò èëè ðàçâîä åäèíèÿò îò ñúïðóçèòå
ìîæå äà çàìåñòè äðóãèÿ, êîéòî å ïî÷èíàë èëè ñ êîãîòî ñå å ðàçâåë, àêî íåãî-
âèòå îñèãóðèòåëíè âíîñêè ñà ïî-èçãîäíè çà ãîäèíèòå íà áðàêà èëè çà öåëèÿ
òðóäîâ ñòàæ äî ïðåêúñâàíåòî íà áðàêà, ïðè óñëîâèå ÷å òîçè ÷îâåê íå ñå îæåíè
èëè îìúæè ïîâòîðíî, ïðåäè äà íàâúðøè ïåíñèîííà âúçðàñò.
2. Äúðæàâíà ïåíñèÿ, ñâúðçàíà ñúñ ñïå÷åëåíèÿ äîõîä
Âòîðèÿò ñòúëá íà äúðæàâíàòà ïåíñèîííà ñõåìà çàâèñè îò äîõîäà. Õîðàòà
ìîãàò äà ñå îòêàæàò îò òàçè ïåíñèÿ, àêî ó÷àñòâàò â ïðîôåñèîíàëíà èëè èíäè-
âèäóàëíà ïåíñèîííà ñõåìà. Ïðè òàçè ñõåìà, îñíîâàíà íà äîõîäà, ñå ïîëó÷àâà
äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ, êîÿòî ñå èç÷èñëÿâà ïî ôîðìóëà â çàâèñèìîñò îò âíîñ-
êèòå è âúçíàãðàæäåíèÿòà ñëåä 1978ã., êîãàòî ñå âúâåæäà ñõåìàòà.
Ïúðâîíà÷àëíî öåëòà å äà ñå îñèãóðè äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ, ðàâíà íà 25%
îò äîõîäèòå ìåæäó îïðåäåëåí ìèíèìóì è ìàêñèìóì ïðåç íàé-äîáðèòå 20 ãî-
äèíè îò òðóäîâèÿ ñòàæ. Íî ñëåä 1988ã. òîçè ïðîöåíò å âå÷å 20. Ïðîìÿíàòà å â
ñèëà çà õîðàòà, íàâúðøâàùè ïåíñèîííà âúçðàñò ìåæäó 1999 è 2010ã. Èçèñêâà-
íåòî çà 20-òå íàé äîáðè ãîäèíè ñúùî îòïàäà è ñåãà òàçè ïåíñèÿ ñå îïðåäåëÿ
âúðõó öåëèÿ òðóäîâ ñòàæ. Æåíèòå, êîèòî ïîëó÷àâàò âäîâèøêà ïåíñèÿ (è âäîâ-
öèòå, íàâúðøèëè ïåíñèîííà âúçðàñò, ÷èÿòî ïî÷èíàëà ñúïðóãà ñúùî å áèëà íà
âúçðàñò çà ïåíñèÿ), ìîãàò äà íàñëåäÿò 100% òîçè âèä ïåíñèÿ íà ñâîÿ áðà÷åí
ïàðòíüîð. Îò íà÷àëîòî íà 2003ã. íàñëåäÿâàíàòà ñóìà å âå÷å 50%.
3. Åæåãîäíà èíäåêñàöèÿ íà äúðæàâíèòå ïåíñèè
Êàêòî îñíîâíàòà ïåíñèÿ, òàêà è ïåíñèÿòà, áàçèðàíà íà äîõîäèòå, ñå ïîâè-
øàâàò âñÿêà ãîäèíà ñïîðåä èíäåêñà íà ïîòðåáèòåëñêèòå öåíè íà ñòîêèòå. Óâå-
ëè÷åíèåòî åæåãîäíî ñå âúâåæäà îò àïðèë, êàòî ñå âçèìà ïðåäâèä èíäåêñúò çà
ñåïòåìâðè ïðåäèøíàòà ãîäèíà.

V. Äåìîãðàôñêèòå ïðîìåíè è ïåíñèîííèòå ñõåìè

1. Ïðåäèçâèêàòåëñòâà ïðåä ñõåìèòå
Íàñåëåíèåòî â Îáåäèíåíîòî êðàëñòâî, êàêòî â ïîâå÷åòî åâðîïåéñêè ñòðàíè,

27
áàâíî çàñòàðÿâà. Ñìÿòà ñå, ÷å ìåæäó 1998 è 2040ã. áðîÿò íà ïåíñèîíåðèòå ùå
íàðàñíå ñ 50% îò 10.5 ìèëèîíà íà 15.5 ìèëèîíà äóøè. Òîâà ñå äúëæè íà ðåêîð-
äíàòà ðàæäàåìîñò, ïîñëåäâàëà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà è ïðîäúëæèëà äî 60-òå
ãîäèíè íà ÕÕ âåê, êàêòî è íà ïî-âèñîêàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà æèâîòà êàòî ðå-
çóëòàò îò ïîäîáðåíîòî çäðàâåîïàçâàíå. Ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó ðàáîòåùîòî íà-
ñåëåíèå è ïåíñèîíåðèòå âúâ Âåëèêîáðèòàíèÿ ñúùî ñå ïðîìåíÿ, íî íå òàêà
äðàñòè÷íî, êàêòî â ìíîãî äðóãè åâðîïåéñêè ñòðàíè. Ïðåç 2040ã. íà âñåêè ïåí-
ñèîíåð ùå ñå ïàäàò 2.4 ðàáîòåùè, äîêàòî ñåãà òå ñà 3.4. Ùå ñå óâåëè÷àò äúð-
æàâíèòå ðàçõîäè çà ïåíñèè, òúé êàòî áðîÿò íà âúçðàñòíèòå õîðà ðàñòå. Íî êàê-
òî ïîêàçâà è òàáëèöàòà, áëàãîäàðåíèå íà âîäåíàòà ïîëèòèêà ñå î÷àêâà äà íàìà-
ëåå äåëúò îò áðóòíèÿ âúòðåøåí ïðîäóêò, ïðåäíàçíà÷åí çà äúðæàâíèòå ïåíñèè
âúïðåêè óâåëè÷åíèÿ áðîé ïåíñèîíåðè. Òåçè òåíäåíöèè îòðàçÿâàò íàðàñíàëàòà
ðîëÿ íà ÷àñòíîòî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå, êàêòî è îáâúðçâàíåòî íà ïîâèøåíè-
åòî ïðè îñíîâíàòà äúðæàâíà ïåíñèÿ ñ öåíèòå, à íå ñ âúçíàãðàæäåíèÿòà.

Ïåíñèîííè ðàçõîäè íà äúðæàâàòà

ÃÎÄÈÍÈ 2000-2001 2020-2021 2050-2051
Ðàçõîäè êàòî % îò ÁÂÏ 4.3 3.9 3.0
Áðîé íà ïåíñèîíåðèòå â ìèëèîíè 1 0.5 1 1.7 1 5.1
Äúðæàâíè ðàçõîäè çà åäèí ïåíñèîíåð
ñïðÿìî ÁÂÏ (çà 2000ã. = 1 00) 1 00 81 49

2. Ïðîáëåìè â íàñòîÿùàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà

Öåëèòå íà ïðàâèòåëñòâîòî ñà äà ñå ïîñòèãíå ñèãóðíîñò çà õîðàòà, êîèòî íå
ìîãàò äà ñå èçäúðæàò ñàìè, êàêòî è äà ñå óëåñíÿò äðóãèòå, êîèòî ñà ñïîñîáíè
äà çàäåëÿò ñðåäñòâà. Ñåãàøíàòà ñèñòåìà íå ïðåäîñòàâÿ òàêàâà ñèãóðíîñò íà
ïåíñèîíåðèòå, êîèòî íå ìîãàò äà ïîåìàò èçäðúæêàòà ñè èëè çàùîòî íå ñà êîí-
êóðåíòíè íà òðóäîâèÿ ïàçàð, èëè çàùîòî äîõîäèòå èì ñà òâúðäå íèñêè. Õîðà-
òà, êîèòî ïå÷åëÿò ïî-ìàëêî îò 3,300 ëèðè ãîäèøíî, íå ïëàùàò íàöèîíàëíè
îñèãóðèòåëíè âíîñêè è çàòîâà íÿìàò ïðàâî íà îñíîâíà äúðæàâíà ïåíñèÿ ñïî-
ðåä äîõîäà. Òàêà, êîãàòî îñòàðåÿò, òå ñà çàâèñèìè îò åäèí ñîöèàëíî ãàðàíòè-
ðàí ìèíèìàëåí äîõîä. Íÿêîè ïîïàäàò â òàçè ãðóïà, çàùîòî ðàáîòÿò ìíîãî
ìàëêî ÷àñîâå, äðóãè çàùîòî èì ñå çàïëàùà òâúðäå íèñêî íà ÷àñ.
Âúâåäåíàòà ïðåç àïðèë 1999ã. íàöèîíàëíà ìèíèìàëíà ðàáîòíà çàïëàòà ãà-
ðàíòèðà, ÷å îíåçè, êîèòî ðàáîòÿò îïðåäåëåí áðîé ÷àñîâå, ùå ïîëó÷àò òàêîâà
âúçíàãðàæäåíèå, ÷å äà èìàò ïðàâî íà îñíîâíà ïåíñèÿ. Âñå îùå îáà÷å îñòàâà
åäíà êàòåãîðèÿ õîðà, ïðåäèìíî æåíè, êîèòî ñà àêòèâíè íà òðóäîâèÿ ïàçàð, íî
ðàáîòÿò îãðàíè÷åí áðîé ÷àñîâå è ïå÷åëÿò ìàëêî çà ïî-äúëãè ïåðèîäè, ò.å. íÿ-
ìàò äîñòúï äî ïåíñèÿ, îñíîâàíà íà âíîñêè. Õîðàòà ñ íèñêè äîõîäè, êîèòî èç-
êàðâàò ìåæäó 3,300 è 9,500 ëèðè ãîäèøíî, êàòî öÿëî íå ó÷àñòâàò â èíäèâèäó-
àëíè ïåíñèîííè ñõåìè. Àäìèíèñòðàòèâíèòå ðàçõîäè è òàêñè ïî òåçè ñõåìè ñà
íåïîñèëíè çà òÿõ, ò.å. òå ñà ïðèíóäåíè äà ðàç÷èòàò íà ïåíñèÿ îò äúðæàâàòà, êî-
ÿòî ñúùî íå å çíà÷èòåëíà, çàùîòî çàâèñè îò ñðåäíèÿ äîõîä. Øàíñ çà òåçè âúç-
ðàñòíè å ÷ëåíñòâîòî â ïðîôåñèîíàëíà ïåíñèîííà ñõåìà.
Íåòðóäîñïîñîáíèòå è èíâàëèäèòå, êîèòî ñà ïðèíóäåíè äà ñå îòêàæàò îò
ïëàòåíà ðàáîòà, ñà â ïîäîáíà ïîçèöèÿ êàòî õîðàòà ñ íèñêè äîõîäè. Çà òÿõ îáèê-

28
íîâåíî å íåâúçìîæíî äà âíàñÿò çà ïåíñèÿ èëè äà çàäåëÿò êàêâèòî è äà áèëî
ñðåäñòâà, ñëåä êàòî íàïóñíàò òðóäîâèÿ ïàçàð. Ñàìî äúðæàâàòà ìîæå äà îñè-
ãóðè âòîðà ïåíñèÿ çà òåçè êàòåãîðèè. Íî ñåãàøíàòà äúðæàâíà âòîðà ïåíñèÿ å
ïðåäíàçíà÷åíà åäèíñòâåíî çà õîðà ñ íàé-íèñêè äîõîäè.
3. Íàñòîÿùè è áúäåùè ïðîìåíè
Çà äà ñå ñïðàâè ñ âñè÷êè òåçè ïðîáëåìè, ïðàâèòåëñòâîòî ïðåäëàãà íîâà
ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíà ñèñòåìà ñúñ ñúòðóäíè÷åñòâî ìåæäó îáùåñòâåíèÿ è
÷àñòíèÿ ñåêòîð, êúäåòî äà ñå ñú÷åòàÿò íàé-äîáðèòå ñòðàíè íà äúðæàâíèòå è
èíäèâèäóàëíèòå ñõåìè. Îñâåí òîâà å âçåòî ðåøåíèå îñíîâíàòà äúðæàâíà ïåí-
ñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå äà îñòàíå êàò áàçà íà ïåíñèîííèÿ äîõîä è ïðè ïî-çà-
ìîæíèòå, è ïðè ïî-áåäíèòå. Íåéíàòà ñòîéíîñò íÿìà äà ñå íàìàëÿâà. Äúðæàâ-
íàòà ïåíñèÿ, îñíîâàíà íà äîõîäà, ùå ñå ðåôîðìèðà ÷ðåç âúâåæäàíåòî íà âòî-
ðà äúðæàâíà ïåíñèÿ. Òàêà ùå ñå îãðàíè÷è áðîÿò íà õîðàòà, êîèòî ñå íóæäàÿò
îò ïîìîùè çà ñîöèàëíî ñëàáè. Íà ïúðâî âðåìå ùå áúäàò ïîäïîìîãíàòè èçê-
ëþ÷èòåëíî âúçðàñòíèòå ñ ãîäèøåí äîõîä ïîä 9,500 ëèðè ïðè òÿõ âòîðàòà ïåí-
ñèÿ ùå ñå ïîâèøè ïîâå÷å îò äâà ïúòè.
Ðåàëíà ïîìîù ùå óñåòÿò è ïåíñèîíåðèòå ñ äîõîäè ìåæäó 9,500 è 21,600 ëè-
ðè ÷ðåç ïî-âèñîêè îòñòúïêè. Íà ñëåäâàùèÿ åòàï, êîãàòî ñå âúâåäàò áàëàíñè-
ðàíèòå ïåíñèè, âòîðàòà äúðæàâíà ïåíñèÿ ùå ñå ïðåâúðíå â ïîñòîÿííà ñóìà.
Öåëòà å îíåçè, êîèòî èìàò ñðåäíè è âèñîêè äîõîäè, äà ó÷àñòâàò ïîâå÷å â èí-
äèâèäóàëíèòå ïåíñèîííè ñõåìè.
Íîâàòà ñõåìà ùå êðåäèòèðà õîðà ñ îïðåäåëåíà íåòðóäîñïîñîáíîñò, ñ ïðå-
êúñíàò òðóäîâ ñòàæ ïîðàäè èíâàëèäíîñò è ìàéêè ñ ìàëêè äåöà, çà äà ñå âêëþ-
÷àò âúâ âòîðàòà äúðæàâíà ïåíñèÿ. Îò àïðèë 1999ã. íà âñè÷êè ïåíñèîíåðè å ãà-
ðàíòèðàí îïðåäåëåí ìèíèìàëåí ñåäìè÷åí äîõîä. Îò àïðèë 2000ã. òîé å 78 ëè-
ðè çà ñàì ÷îâåê è 121 ëèðè çà áðà÷íè äâîéêè, êàòî ïðè ïî-âúçðàñòíèòå ñóìè-
òå ñå óâåëè÷àâàò. Òåçè ìèíèìàëíè ñðåäñòâà ðàñòàò çàåäíî ñ äîõîäèòå. Ïðàâè-
òåëñòâîòî ïðåäâèæäà óâåëè÷åíèå è â ñúîòâåòñòâèå ñ ðàñòåæà íà öåíèòå, äî-
êîëêîòî ïîçâîëÿâàò íàëè÷íèòå ñðåäñòâà â áþäæåòà. Ñ ïîñòàíîâëåíèå îò
1999ã. çà ðåôîðìà â ñîöèàëíàòà ñôåðà è ïåíñèèòå ñå ñëàãà îñíîâàòà çà âúâåæ-
äàíå íà ãúâêàâè, íàäåæäíè, ïîääúðæàíè ñ ïî-ìàëêî ñðåäñòâà áàëàíñèðàíè
ïåíñèîííè ñõåìè. Òå ñà äîñòúïíè çà âñè÷êè, âêëþ÷èòåëíî çà ñàìîíàåòèòå, è ñà
íàñî÷åíè íàé-âå÷å êúì õîðàòà ñ äîõîäè ìåæäó 9,500 è 21,600 ëèðè ãîäèøíî,
êîèòî íå ó÷àñòâàò â ïðîôåñèîíàëíà ïåíñèîííà ñõåìà.

29
 ÃÅÐÌÀÍÈß
I. Îñíîâíè ïðèíöèïè íà ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà
1. Îáõâàò íà ñèñòåìàòà
Ñîöèàëíèÿò êîäåêñ ðàçëè÷àâà ñëåäíèòå îñèãóðåíè ëèöà:
Ëèöà, ïîäëåæàùè íà çàäúëæèòåëíî îñèãóðÿâàíå ïî ñèëàòà íà çàêîí - òóê
ñå âêëþ÷âàò ëèöàòà, íàåòè ïî òðóäîâ äîãîâîð, óïðàæíÿâàùèòå ñâîáîäíà ïðî-
ôåñèÿ è äðóãè îñèãóðåíè. Êúì ïîñëåäíàòà êàòåãîðèÿ ñïàäàò ìàéêè èëè áàùè
ïî âðåìå íà îòãëåæäàíå íà äåòå, êàòî çà ðîäåíèòå ñëåä 1992ã. çà çàäúëæèòåëåí
îñèãóðèòåëåí ñòàæ ñå çà÷èòàò äî 3 ãîäèíè, à çà äåöà, ðîäåíè ïðåäè òîâà - äî
åäíà ãîäèíà. Âêëþ÷åíè ñà ñúùî ëèöàòà, êîèòî îò 1995ã. ñå ãðèæàò çà äðóãè íå
ïî òðóäîâî ïðàâîîòíîøåíèå íàé-ìàëêî 14 ÷àñà íà ñåäìèöà. Êúì çàäúëæèòåë-
íî îñèãóðåíèòå ñïàäàò è ëèöàòà íà ðåäîâíà èëè àëòåðíàòèâíà âîåííà ñëóæáà
è òåçè, êîèòî ïîëó÷àâàò ò. íàð. çàìåñòâàùè çàïëàòàòà ïëàùàíèÿ (òîâà ñà îáåç-
ùåòåíèÿ ïîðàäè îáùî çàáîëÿâàíå, íàðàíÿâàíå, îáåçùåòåíèÿ çà áåçðàáîòèöà è
äð.). Íàêðàÿ êúì äðóãèòå çàäúëæèòåëíî îñèãóðåíè ñïàäàò è ïîëó÷àâàùèòå
îáåçùåòåíèå ïðåäè ïåíñèîíèðàíå, àêî íåïîñðåäñòâåíî ïðåäè íà÷àëîòî íà
ïëàùàíåòî ñà áèëè çàäúëæèòåëíî îñèãóðÿâàùè ñå.
Ñúùåñòâóâàò è èçêëþ÷åíèÿ îò çàäúëæåíèåòî çà îñèãóðÿâàíå. Òîâà ñà òàêè-
âà ëèöà, êîèòî ìîãàò äà áúäàò èçêëþ÷åíè îò çàäúëæåíèåòî çà îñèãóðÿâàíå ïî
òÿõíà ìîëáà (ëèöàòà, êîèòî ïîëó÷àâàò ìèíèìàëíà ðàáîòíà çàïëàòà ïî òðóäî-
âî ïðàâîîòíîøåíèå èëè ìèíèìàëíî âúçíàãðàæäåíèå 400 îò ñâîáîäíà ïðîôå-
ñèÿ, ðàáîòåùèòå ïî äîãîâîð ñòóäåíòè è ïîëó÷àâàùèòå ïúëíà ïåíñèÿ ðàáîòå-
ùè ïåíñèîíåðè, êàòî çà òÿõ ñàìî ðàáîòîäàòåëÿò çàïëàùà ñâîÿòà ÷àñò îò âíîñ-
êàòà êàòî òàêñà çà ïîëèòèêàòà íà òðóäîâèÿ ïàçàð) è ëèöà, êîèòî ïî çàêîí ñà îñ-
âîáîäåíè îò çàäúëæåíèå äà ñå îñèãóðÿâàò.
Çàäúëæèòåëíî îñèãóðåíè ïî òÿõíà ìîëáà - îïðåäåëåíè ãðóïè ëèöà, êîèòî
íå ñà çàäúëæèòåëíî îñèãóðåíè, èìàò âúçìîæíîñò äà ïîäàäàò ìîëáà çà îñèãó-
ðÿâàíå. Òîâà ñà íàïðèìåð ëèöà, îêàçâàùè ïîìîù íà ñëàáîðàçâèòè ñòðàíè,
êàêòî è óïðàæíÿâàùèòå ñâîáîäíà ïðîôåñèÿ, àêî íå ñà çàäúëæåíè äà ñå îñèãó-
ðÿâàò ïî çàêîí.
Äîáðîâîëíî îñèãóðåíè - äà ñå îñèãóðÿâàò äîáðîâîëíî ìîãàò ãåðìàíöè è
÷óæäåíöè ñëåä íàâúðøâàíå íà 16 ãîäèíè, àêî íå ñà äëúæíè äà ñå îñèãóðÿâàò
ïî çàêîí. Äúðæàâíè ÷èíîâíèöè è ðàâíîïîñòàâåíè íà òÿõ ëèöà èìàò ïðàâî íà
äîáðîâîëíî îñèãóðÿâàíå ñàìî àêî äîòîãàâà ñà ïëàùàëè âíîñêè â ïðîäúëæå-
íèå íà 5 ãîäèíè. Îñèãóðåíèÿò ìîæå äà ïëàùà ïðîèçâîëíà ïî ðàçìåð âíîñêà â
ðàìêèòå íà îïðåäåëåíà ìèíèìàëíà è ìàêñèìàëíà ñóìà.
Äîïúëíèòåëíî îñèãóðåíè - ÷èíîâíèöè, ñúäèè, ïðîôåñèîíàëíè âîåííè è
äð., êîèòî íàïóñêàò ïîäîáíà îñâîáîäåíà îò îñèãóðÿâàíå çàåòîñò, áåç äà ñà ïî-
ëó÷èëè ïåíñèÿ îò ñâîÿ ïðåäèøåí îðãàí ïî íàçíà÷àâàíå, ñå îñèãóðÿâàò äîïúë-
íèòåëíî ïî çàäúëæèòåëíîòî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå.
Äîïúëíèòåëíî îñèãóðåíè ëèöà ñ ïðàâî íà ïåíñèÿ îò èçðàâíÿâàíå íà ïåíñè-
îííèòå ïðàâà ïðè ðàçâîä èëè îò ðàçäåëÿíå íà ïðàâîòî ìåæäó ñúïðóçè - òîâà
ñà ëèöà, íà êîèòî ñëåä ðàçâîäà, âúç îñíîâà íà èçâúðøåíî îò áðàêîðàçâîäåí
ñúä èçðàâíÿâàíå, èì ñå ïðåõâúðëÿ èëè îñíîâàâà ïåíñèîíåí ñòàæ.
Èçðàâíÿâàíåòî íà ïðàâàòà íà ïåíñèÿ èìà çà öåë äà âêëþ÷è ñúïðóãà, êîéòî
ïî âðåìå íà áðàêà íå å èìàë âúçìîæíîñò äà íàáåðå ñòàæ è ïðèäîáèòàòà ïî
âðåìå íà áðàêà ðàçëèêà â îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ ñå ðàçäåëÿ òàêà, ÷å âñåêè äà èìà

30
åäíàêúâ îñèãóðèòåëåí ñòàæ çà âðåìåòî íà áðàêà. Ðàçäåëÿíåòî íà ïåíñèÿòà îç-
íà÷àâà, ÷å ïðèäîáèòîòî ïî âðåìå íà áðàêà ïðàâî íà ïåíñèÿ ñå ðàçäåëÿ ïîðàâ-
íî ìåæäó ñúïðóçèòå. Ðàçäåëÿíåòî ñå èçâúðøâà ÷ðåç ïðåõâúðëÿíå íà ïåíñèîí-
íè òî÷êè, êîèòî ñå çàïàìåòÿâàò â îñèãóðèòåëíàòà ñìåòêà íà ñúîòâåòíèÿ ñúï-
ðóã êàòî äîáàâêà èëè îòáèâ. Òîâà å âúçìîæíî åäâà ñëåä ïðèêëþ÷âàíå íà ïåðè-
îäà íà îñèãóðÿâàíå, ò.å. êîãàòî åäèí èëè äâàìàòà ñúïðóçè ïðèäîáèÿò ïðàâî íà
ïåíñèÿ çà ñòàðîñò èëè åäèí îò òÿõ íàâúðøè 65-ãîäèøíà âúçðàñò.

II. Ôèíàíñèðàíå
Çàäúëæèòåëíîòî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå ñå ôèíàíñèðà ÷ðåç âíîñêè íà îñè-
ãóðåíèòå è íà òåõíèòå ðàáîòîäàòåëè, ÷ðåç äúðæàâíà ñóáñèäèÿ è äðóãè íîñèòå-
ëè íà ïðèõîäè.
Âíîñêè - òå ñå ñúáèðàò ñïîðåä ïðîöåíò íà âíîñêàòà äî îïðåäåëåí ðàçìåð
îò îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä - ò.íàð. ãðàíèöà íà îïðåäåëÿíå íà âíîñêàòà. Çà îñèãó-
ðèòåëåí äîõîä ñå ñìÿòàò âñè÷êè äîõîäè îò çàåòîñò, à ïðè äîáðîâîëíî îñèãóðå-
íè - âñÿêà âíîñêà ìåæäó ìèíèìàëíà îñíîâà è ãðàíèöàòà íà îïðåäåëÿíå íà
âíîñêàòà. Âíîñêèòå íà ëèöà, ïîëó÷àâàùè ïîìîùè çà áåçðàáîòíè, ñå èçïëàùàò
îò Ôåäåðàëíàòà ñëóæáà ïî òðóäà è ñà çà ñìåòêà íà ôåäåðàëíîòî ïðàâèòåëñòâî.
Çà çàïëàùàíåòî íà âíîñêè íà ñóáåêòè, çàäúëæåíè äà ñå îñèãóðÿâàò îò ðà-
áîòíîòî âúçíàãðàæäåíèå, âàæàò ïðàâèëàòà çà ïëàùàíå íà âíîñêèòå îò ëèöàòà
è ðàáîòîäàòåëèòå â ìåñòàòà çà ñúáèðàíå íà íîñèòåëÿ íà ïåíñèîííî îñèãóðÿâà-
íå (ïåíñèîííè è çäðàâíè êàñè). Çà ïåðèîäà íà îòãëåæäàíå íà äåöà ôåäåðàëíî-
òî ïðàâèòåëñòâî çàïëàùà .èñòèíñêè âíîñêè. çà ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå. Íîñè-
òåëèòå íà ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå âîäÿò îñèãóðèòåëíà ñìåòêà íà âñåêè îñèãó-
ðåí ÷ðåç èíäèâèäóàëåí îñèãóðèòåëåí íîìåð.  íåÿ ñå çàïàìåòÿâàò âñè÷êè äàí-
íè, êîèòî èìàò çíà÷åíèå çà ïåíñèîííîòî îñèãóðÿâàíå.
Äúðæàâíà ñóáñèäèÿ - ïðåõâúðëåíèòå êúì ïåíñèîííîòî îñèãóðÿâàíå ìíî-
ãîáðîéíè îáùåñòâåíè ïëàùàíèÿ, êîèòî áè òðÿáâàëî äà ñå ïîåìàò îò îáùåñò-
âîòî (êàòî âîåííè ðåïàðàöèè, ñòàæ, ïðåç êîèòî âíîñêèòå íå ñà çàäúëæèòåëíè,
ïëàùàíèÿ íà ÷óæäåñòðàííè ïåíñèè) ñå ôèíàíñèðàò îò îáùàòà äúðæàâíà ñóá-
ñèäèÿ. Äúðæàâíàòà ñóáñèäèÿ å îáâúðçàíà ñ ðàçâèòèåòî íà áðóòíàòà ñóìà íà
íàäíèöàòà èëè çàïëàòà íà ñðåäíîñòàòèñòè÷åñêèÿ ðàáîòåù è êúì äèíàìèêàòà
íà ïðîöåíòà íà âíîñêàòà. Ïðè óâåëè÷àâàíå ïðîöåíòà íà âíîñêàòà ñå ïîâèøàâà
è ñâúðçàíàòà ñ íåÿ äúðæàâíà ñóáñèäèÿ.
Äðóãè ïðèõîäè - êúì òÿõ íà ïúðâî ìÿñòî ñà äîõîäèòå íà ôîíäîâåòå. Ïúð-
âîíà÷àëíî íîñèòåëèòå íà ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå ñà èíâåñòèðàëè ïîâåðåíèòå
èì ôîíäîâå äúëãîñðî÷íî, ÷åñòî â íåäâèæèìè èìîòè, íî ñëåä ïðîìåíèòå îò
1992ã. ðàçëè÷íèòå âúçìîæíîñòè çà âëîæåíèÿ ñà òÿñíî îãðàíè÷åíè, çàùîòî
ëèêâèäíîñòòà íà íîñèòåëÿ èìà íàé-âèñîê ïðîöåíò.

III. Óñëîâèÿ çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ

Ïåíñèèòå îò çàäúëæèòåëíîòî îñèãóðÿâàíå ñå èçïëàùàò çà ñòàðîñò, ïðè íà-
ìàëåíà ðàáîòîñïîñîáíîñò è íà íàñëåäíèöè. Ïðè ïåíñèèòå çà ñòàðîñò õàðàê-
òåðíî å òîâà, ÷å ñ ðåôîðìàòà îò 1992ã. ñå âúâåæäàò ò.íàð. ÷àñòè÷íè ïåíñèè, êà-
òî ÷ðåç òÿõ îñèãóðåíèÿò ïîëó÷àâà âúçìîæíîñò çà ïëàâåí ïðåõîä îò òðóäîâ æè-
âîò êúì îòäèõ. ×àñòè÷íàòà ïåíñèÿ ìó ïîçâîëÿâà äà ïîëó÷àâà ÷àñò îò ïåíñèÿ-
òà çà ñòàðîñò è èçâúí òàçè ïåíñèÿ àêòèâíî äà ó÷àñòâà â òðóäîâèÿ æèâîò è â èç-
âåñòíè ðàìêè, â çàâèñèìîñò îò èçáðàíàòà ÷àñòè÷íà ïåíñèÿ, äà ïå÷åëè äîïúë-

31
íèòåëíî. Ïåíñèèòå ïîðàäè íàìàëåíà ðàáîòîñïîñîáíîñò ñå èçïëàùàò çà ÷àñ-
òè÷íà èëè ïúëíà íåðàáîòîñïîñîáíîñò.
Ïåíñèÿòà ïîðàäè ÷àñòè÷íà íåðàáîòîñïîñîáíîñò ñå ðàçãëåæäà êàòî äîïúë-
íåíèå êúì ðàáîòíàòà çàïëàòà, çàùîòî ëèöå ñ ÷àñòè÷íà íåðàáîòîñïîñîáíîñò
âñå îùå å â ñúñòîÿíèå äà çàðàáîòâà çàïëàòà, äîêàòî ïåíñèÿòà ïîðàäè ïúëíà
íåðàáîòîñïîñîáíîñò òðÿáâà äà çàìåñòâà çàïëàòà. Ïåíñèèòå çà íàñëåäíèöè
èìàò çà öåë äà êîìïåíñèðàò çàãóáàòà íà èçäðúæêà, êîÿòî íàñòúïâà çà áëèçêè-
òå ñëåä ñìúðòòà íà îñèãóðåíèÿ.
1. Ïåíñèîííà âúçðàñò
 ìîìåíòà îáè÷àéíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ çà ñòà-
ðîñò å 65 ãîäèíè çà ìúæåòå è æåíèòå, íî çà íÿêîè ïåíñèè (íàïð. Ïåíñèÿ çà ñòà-
ðîñò çà òåæêî èíâàëèäèçèðàíè) èçèñêâàùàòà ñå âúçðàñò å 63ã.
2. Âèäîâå ïåíñèè è ðàííî ïåíñèîíèðàíå
Ïåíñèè çà ñòàðîñò ñå èçïëàùàò êàòî: ðåäîâíà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò, ïåíñèÿ çà
ñòàðîñò çà äúëãîãîäèøíî îñèãóðåíè, ïåíñèÿ ïî ñòàðîñò çà òåæêî èíâàëèäèçè-
ðàíè, ïåíñèÿ çà ñòàðîñò ïîðàäè áåçðàáîòèöà èëè ñëåä ÷àñòè÷íà çàåòîñò íà
âúçðàñòíè è ïåíñèÿ çà ñòàðîñò çà æåíè.
Ïåíñèÿ çà ñòàðîñò - ïðåäïîñòàâêà çà èçïëàùàíå íà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò å íà-
âúðøâàíåòî íà ñúîòâåòíàòà íåîáõîäèìà çà îïðåäåëåíèÿ âèä ïåíñèÿ âúçðàñò è
íåîáõîäèìèÿ îáù ñòàæ êàòî ìèíèìàëåí îñèãóðèòåëåí ñòàæ. Îñâåí òîâà òðÿá-
âà äà ñúùåñòâóâàò ñúîòâåòíèòå ëè÷íè è ñïåöèôè÷íè ïðàâíî-îñèãóðèòåëíè
ïðåäïîñòàâêè. Ïåíñèîíåðè, êîèòî îùå íå ñà íàâúðøèëè 65ã., òðÿáâà îñâåí òî-
âà äà ñïàçâàò îïðåäåëåíè ðàìêè íà äîïúëíèòåëåí äîõîä, àêî îùå ðàáîòÿò ïî
äîãîâîð èëè óïðàæíÿâàò ñâîáîäíà ïðîôåñèÿ. Ïðè íàäâèøàâàíå íà ò.íàð. ðàì-
êè íà äîïúëíèòåëåí äîõîä ïåíñèÿòà íå ñå ñïèðà, à çàïî÷âà äà ñå èçïëàùà ÷àñ-
òè÷íà ïåíñèÿ â ðàçìåð íà åäíà òðåòà, ïîëîâèí èëè äâå òðåòè îò ïúëíàòà ïåí-
ñèÿ, ïðè ñïàçâàíå íà ñúîòâåòíèòå èíäèâèäóàëíè ðàìêè íà äîïúëíèòåëåí äîõîä.
Ïðàâî íà ðåäîâíà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò èìàò âñè÷êè îñèãóðåíè, êîèòî ñà íà-
âúðøèëè 65ã. è èìàò ïîíå ïåò ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ (â íåãî ñå âêëþ÷âàò
çàìåñòèòåëåí ñòàæ, ìåñåöè ñòàæ îò èçðàâíÿâàíå íà ïåíñèîííè ïðàâà ïðè ðàç-
âîä èëè ðàçäåëÿíå íà ïåíñèÿ ìåæäó ñúïðóçè).
Ñúùåñòâóâà è ïåíñèÿ çà ñòàðîñò çà äúëãîãîäèøíî îñèãóðåíè - ïðàâî íà
íåÿ èìàò 65-ãîäèøíèòå ñ îñèãóðèòåëåí ñòàæ îò 35 ãîäèíè. Êúì òîçè ñòàæ ñå
äîáàâÿò âñè÷êè ïåíñèîííî-ïðàâíè ïåðèîäè (ñòàæ áåç ïëàùàíå íà âíîñêè è
ïðèçíàò ñòàæ). Ëèöåòî ìîæå äà ïîëó÷è òàçè ïåíñèÿ è ïðåæäåâðåìåííî ïðè íà-
âúðøâàíå íà 63ã., êàòî ðàçìåðúò é ñå íàìàëÿâà çà âñåêè ìåñåö äî íàâúðøâàíå
íà 65ã. ñ 0.3% èëè ìàêñèìàëíî ñ 24 x 0,3% = 7,2%. Âúçðàñòîâàòà ãðàíèöà çà
ïðåæäåâðåìåííî ïåíñèîíèðàíå ùå áúäå ïîíèæåíà íà 62 ãîäèíè ÷ðåç äâàíàäå-
ñåò äâóìåñå÷íè ñòúïêè.
Ïåíñèÿ çà ñòàðîñò çà òåæêî èíâàëèäèçèðàíè - ïðàâî íà òàçè ïåíñèÿ èìàò
îñèãóðåíè, êîèòî ñà íàâúðøèëè 63ã. è ñòàæ îò 35ã., àêî ïðè ïðèäîáèâàíå ïðà-
âî íà ïåíñèÿ èì å áèëà ïðèçíàòà íàé-ìàëêî 50% èíâàëèäíîñò. Âúçìîæíî å è
ïåíñèîíèðàíå ïðè íàâúðøåíè 60ã. ñúñ ñúîòâåòíîòî íàìàëåíèå íà ïåíñèÿòà
(ìàêñ. 10.8%).
Ïåíñèÿ çà ñòàðîñò ïîðàäè áåçðàáîòèöà èëè ñëåä ÷àñòè÷íà çàåòîñò íà âúç-
ðàñòíè - ïðàâî íà òàçè ïåíñèÿ èìàò îñèãóðåíè, êîèòî ñà ðîäåíè ïðåäè 1952ã.,
íàâúðøèëè ñà 65ã. è ñëåä íàâúðøâàíå íà 58ã. è 6ì. ñà áèëè îáùî 52 ñåäìèöè
áåçðàáîòíè èëè íàé-ìàëêî 24 ìåñåöà ñà ðàáîòèëè ïî ÷àñòè÷íà çàåòîñò íà âúç-

32
ðàñòíè. Äðóãî èçèñêâàíå å ïðåç ïîñëåäíèòå 10ã. äà ñà ïëàùàëè çàäúëæèòåëíè
âíîñêè â ïðîäúëæåíèå íà îñåì ãîäèíè. È ïðè òàçè ïåíñèÿ ñúùåñòâóâàò ðàçïî-
ðåäáè çà çàùèòà íà äîáðîñúâåñòíîñòòà, êîèòî ïîçâîëÿâàò ïîëó÷àâàíåòî íà
ïúëíà ïåíñèÿ ïðåäè 60ã.
Ïåíñèÿ çà ñòàðîñò çà æåíè - âñè÷êè æåíè, íàâúðøèëè 65ã., êîèòî ñà ðîäå-
íè ïðåäè 1952ã., èìàò íàé-ìàëêî 15ã. ñòàæ è ñëåä íàâúðøâàíå íà 40ã. Ñà ïëà-
ùàëè â ïðîäúëæåíèå íà ïîíå 10ã. è 1ì. çàäúëæèòåëíè âíîñêè, èìàò ïðàâî íà
ïåíñèÿ. Çà æåíè ðîäåíè ïðåäè 1 ÿíóàðè 1942ã. è èìàùè 45 ã. ñòàæ, è îòãîâàðÿò
íà îïðåäåëåíè óñëîâèÿ (ðîäåíè ñà äî 7 ìàé 1941ã., è êúì òàçè äàòà ñà áåçðà-
áîòíè), ìîãàò äà ñå ïåíñèîíèðàò íà 60ã. ñ ïúëíà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò.
Ïåíñèÿ ïîðàäè íàìàëåíà ðàáîòîñïîñîáíîñò - ïî ïðèíöèï òåçè ïåíñèè ñå
èçïëàùàò êàòî âðåìåííè ïåíñèè. Êîãàòî íÿìà èçãëåäè çà ïðåîäîëÿâàíå íà íå-
ðàáîòîñïîñîáíîñòòà, ñå îòïóñêà áåçñðî÷íà ïåíñèÿ è àêî ïåíñèÿ å ïîëó÷àâàíà
9ã. è ðàáîòîñïîñîáíîñòòà ïðîäúëæàâà äà å íàìàëåíà, ïåíñèÿòà ñòàâà ïîñòîÿí-
íà. Âðåìåííèòå ïåíñèè ìîãàò äà áúäàò ïðîäúëæåíè, íî ñå ïðîâåðÿâà çäðàâîñ-
ëîâíîòî ñúñòîÿíèå. Îñèãóðåíèòå ñ íàìàëåíà ðàáîòîñïîñîáíîñò ìîãàò äà ïî-
ëó÷àâàò ïúëíà ïåíñèÿ ïîðàäè íåâúçìîæíîñòòà äà óïðàæíÿâàò ïðîôåñèÿòà ñè
è àêî íå ìîæå äà èì áúäå ïðåäëîæåíî ñúîòâåòíî ðàáîòíî ìÿñòî ñ íàìàëåíî
ðàáîòíî âðåìå, ïîðàäè íåáëàãîïðèÿòíà ñèòóàöèÿ íà òðóäîâèÿ ïàçàð.
Ïåíñèÿ çà íàñëåäíèöè - îáùàòà ïðåäïîñòàâêà å ñìúðòòà íà îñèãóðåí áëè-
çúê èëè ïðåäèøåí ñúïðóã. Ïðè÷èíàòà çà ñìúðòòà å áåç ïðàâíî çíà÷åíèå, íî ëè-
öà, êîèòî ñà ïðè÷èíèëè óìèøëåíî ñìúðòòà íà îñèãóðåíèÿ, íÿìàò ïðàâî íà ïåí-
ñèÿ çà íàñëåäíèöè. Ïðè ïåíñèÿ çà íàñëåäíèöè îò ïðîèçâîäíî ïðàâî (ïåíñèè çà
âäîâèöè, âäîâöè, ñèðàöè) ïî÷èíàëèÿò ñúïðóã èëè ðîäèòåë òðÿáâà äà èìà îáù
ñòàæ îò 5ã. èëè ñàì äà å ïîëó÷àâàë ïåíñèÿ. Ïåíñèèòå çà íàñëåäíèöè ñà:
■ Ïåíñèÿ çà âäîâèöè è âäîâöè - ñëåä ñìúðòòà íà îñèãóðåíèÿ îñòàíàëèÿò
æèâ ñúïðóã, êîéòî íå ñå å îæåíèë îòíîâî, èìà ïðàâî íà ïåíñèÿ, àêî å áèë
æåíåí çà ïî÷èíàëèÿ äî íåãîâàòà ñìúðò. Ïåíñèÿòà ìîæå äà áúäå ãîëÿìà
è ìàëêà. Ãîëÿìàòà ïåíñèÿ âúçëèçà íà 55% îò ïåíñèÿòà íà ïî÷èíàëèÿ. Çà
êîìïåíñàöèÿ íàñëåäíèöèòå, êîèòî ñà îòãëåäàëè äåöà, ïîëó÷àâàò êúì
ïåíñèÿòà äîïúëíèòåëíè èíäèâèäóàëíè ïåíñèîííè òî÷êè (åäíà òî÷êà çà
3ã. ãëåäàíå íà äåòå), êîèòî ñå èçïëàùàò êúì ïåíñèÿòà. Ìàëêà ïåíñèÿ ñå
èçïëàùà â ïðîäúëæåíèå íà 24 ìåñåöà ñëåä ñìúðòòà è å â ðàçìåð íà 25%.
Âìåñòî ïåíñèÿ çà âäîâèöè èëè âäîâöè ìîæå äà ñå èçáåðå íîâîâúâåäåíî-
òî ðàçäåëÿíå íà ïåíñèÿòà ìåæäó ñúïðóçè, ïðè êîåòî ñå ðàçäåëÿò ïåíñè-
îííèòå ïðàâà, ïðèäîáèòè ñúâìåñòíî, ïîðàâíî ìåæäó òÿõ. Çà ñúïðóçè,
ñêëþ÷èëè áðàê ñëåä 2001ã., âàæè è ñëåäíîòî: íÿìàò ïðàâî íà ïåíñèÿ, àêî
áðàêúò å ïðîäúëæèë ïî-ìàëêî îò åäíà ãîäèíà.
■ Ïåíñèÿ çà ñèðàöè - ïðàâî íà ïåíñèÿ èìàò äåöàòà (ñîáñòâåíè, îñèíîâåíè,
äîâåäåíè è îòãëåæäàíè â ñåìåéñòâîòî), à ïðè ñïåöèàëíè îáñòîÿòåëñòâà
âíóöè, áðàòÿ è ñåñòðè íà ïî÷èíàëèÿ. Àêî ñëåä ñìúðòòà íà åäèíèÿ ðîäè-
òåë äðóãèÿò å æèâ, ñå èçïëàùà ïîëîâèí ïåíñèÿ çà ñèðàöè, à àêî íÿìà æèâ
ðîäèòåë ïúëíà ïåíñèÿ. Ïðàâîòî ïðîäúëæàâà äà ñúùåñòâóâà äî íàâúðø-
âàíå íà 18ã., à ñëåä òîâà äî 26ã., àêî ñèðàêúò ïðîäúëæàâà äà ó÷è èëè ïî-
ðàäè ôèçè÷åñêî, èíòåëåêòóàëíî èëè äóøåâíî ðàçñòðîéñòâî íå å â ñúñòî-
ÿíèå äà ñå èçäúðæà ñàì.
■ Ïåíñèÿ çà îòãëåæäàíå - òîâà å ñïåöèàëåí ñëó÷àé íà íàñëåäñòâåíàòà ïåí-
ñèÿ. Âúâåæäàíåòî íà èçðàâíÿâàíå íà ïåíñèîííèòå ïðàâà ïðè ðàçâîä îò 1

33
 þëè 1997ã. äîâåäå äî òîâà, ÷å ðàçâåëèòå ñå ñëåä òàçè äàòà íÿìàò ïðàâî íà
íàñëåäñòâåíà ïåíñèÿ îò áèâøèÿ ñè ñúïðóã. Òîâà ñúçäàâà ïðîáëåìè, êîãà-
òî æèâèÿò (ðàçâåäåí) ñúïðóã íå ìîæå äà ðàáîòè, çàùîòî îòãëåæäà äåòå. Çà
òîçè ñëó÷àé å ïðåäâèäåíà ïåíñèÿòà çà îòãëåæäàíå. Ïðåäïîñòàâêèòå çà îò-
ïóñêàíåòî íà òîçè âèä ïåíñèÿ ñà: æèâèÿò ñúïðóã/à äà îòãëåæäà ñîáñòâåíî
èëè íà ñúïðóãà äåòå, äà íå ñå å îæåíèë ïîâòîðíî è äî ñìúðòòà íà ðàçâå-
äåíèÿ ñúïðóã ñàì äà èìà îáù îñèãóðèòåëåí ñòàæ îò ïåò ãîäèíè.

IV. Èç÷èñëÿâàíå è ðàçìåðè íà ïåíñèèòå

Îò âúâåæäàíåòî íà äèíàìè÷íàòà ïåíñèÿ ïðåç 1957ã. íåéíèÿò ðàçìåð òðÿá-
âà â ìàêñèìàëíà ñòåïåí äà îòãîâàðÿ íà ïðîòè÷àíåòî íà èíäèâèäóàëíèÿ ïðî-
ôåñèîíàëåí æèâîò. Çàòîâà òÿ å îðèåíòèðàíà ïðåäè âñè÷êî êúì ðàçìåðà íà ðà-
áîòíàòà çàïëàòà è âúçíàãðàæäåíèÿòà ïî âðåìå íà îñèãóðèòåëíàòà êàðèåðà,
êàêòî è êúì ðàçìåðà íà ïëàòåíèòå äîáðîâîëíè âíîñêè. Â íåÿ ñå îòðàçÿâàò èí-
äèâèäóàëíèòå ïîñòèæåíèÿ â òðóäîâèÿ æèâîò íà îñèãóðåíèÿ ñïðÿìî ñðåäíèòå.
Ïðèíöèïúò íà ðàâíîâåñèåòî ìåæäó âíîñêèòå è ïëàùàíèÿòà (îñèãóðèòåëåí
ïðèíöèï) å îñíîâåí çà ïî-êúñíàòà ïåíñèÿ. Â äóõà íà ñîöèàëíàòà ñïðàâåäëè-
âîñò â îïðåäåëÿíåòî íà ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà ó÷àñòâàò è äðóãè ïåðèîäè, íåñ-
âúðçàíè ñ âíîñêèòå. Çàòîâà âúðõó ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà îêàçâàò âëèÿíèå è ïå-
ðèîäè, ïðåç êîèòî íå ñà ïëàùàíè âíîñêè (íàïð. Âðåìå íà îáó÷åíèå â ó÷èëèùå
ñëåä íàâúðøâàíå íà 17ã.). Îò äðóãà ñòðàíà, ðåäîâíîòî àêòóàëèçèðàíå íà ïåí-
ñèèòå ñïðÿìî ðàçâèòèåòî íà çàïëàòèòå ïîçâîëÿâà íà ïåíñèîíåðèòå äà çàïàçÿò
ñâîÿ ñòàíäàðò íà æèâîò.
Ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ñå îïðåäåëÿ ñ ïîìîùòà íà ïåíñèîííà ôîðìóëà,
âêëþ÷âàùà òðè ôàêòîðà: ìåñå÷íèÿò ðàçìåð íà ïåíñèÿòà ñå ïîëó÷àâà, êàòî ñå
óìíîæàò (íà÷àëíèòå) ñòîéíîñòè íà:
■ óñòàíîâåíèòå ñ ïîìîùòà íà êîåôèöèåíòà çà äîñòúï äî ïåíñèÿ èíäèâèäó-
àëíè ïåíñèîííè òî÷êè (ÈÏÒ);
■ êîåôèöèåíòúò çà âèäà íà ïåíñèÿòà (Ê â.ï) è
■ àêòóàëíàòà ñòîéíîñò íà ïåíñèÿòà (ÀÑÏ).
Ïåíñèîííàòà ôîðìóëà ãëàñè:
ÈÏÒ x Ê â.ï x ÀÑÏ = ìåñå÷íà áðóòíà ïåíñèÿ
Èíäèâèäóàëíèÿò ðàçìåð íà ïåíñèÿòà çàâèñè îò íàáðàíèòå ïðåç îñèãóðè-
òåëíàòà êàðèåðà ïåíñèîííè òî÷êè. Êîëêîòî ïî-ãîëÿì å òåõíèÿò áðîé, òîëêîâà
ïî-âèñîêà å ïåíñèÿòà.
Èíäèâèäóàëíè ïåíñèîííè òî÷êè - òå ñå ïîëó÷àâàò, êàòî ñáîðúò íà âñè÷êè
ïåíñèîííè òî÷êè ñå óìíîæàâà ñ êîåôèöèåíòà çà äîñòúï äî ïåíñèÿ, à ïðè ïåí-
ñèèòå çà ñèðàöè è çà âäîâèöè/âäîâöè ñå óâåëè÷àâà è ñ äîáàâêà. Ïåíñèîííèòå
òî÷êè çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ ñå îïðåäåëÿò êàòî èíäèâèäóàëíàòà îñíîâà çà
îöåíêà íà âíîñêèòå (çàïëàòà, âúðõó êîÿòî ñà ïëàùàíè îñèãóðîâêè) íà îòäåëíèÿ
îñèãóðåí ñå ðàçäåëÿ íà ñðåäíàòà çàïëàòà íà âñè÷êè îñèãóðåíè çà êàëåíäàðíà-
òà ãîäèíà. Ñòîéíîñòèòå íà ñðåäíàòà çàïëàòà íà âñè÷êè îñèãóðåíè çà ãîäèíàòà
íà ïåíñèîíèðàíåòî è çà ïðåäõîäíàòà ãîäèíà ñå îïðåäåëÿò ïðåäâàðèòåëíî, çà-
ùîòî îáèêíîâåíî êúì ìîìåíòà íà ïåíñèîíèðàíåòî íÿìà êîíêðåòíè ñòàòèñòè-
÷åñêè äàííè. Ðàáîòíà çàïëàòà, ðàâíà íà ñðåäíàòà, äàâà åäíà ïåíñèîííà òî÷êà
(ïðè ïîëîâèí ñðåäíà çàïëàòà 0.5 òî÷êè è ñúîòâåòíî 1.5 òî÷êè ïðè çàïëàòà åä-
íà è ïîëîâèíà íàä ñðåäíàòà). Ñëåä 1 þëè 2000ã. ñòàæúò çà îòãëåæäàíå íà äå-
öà ñå îöåíÿâà íà 0.0833 ïåíñèîííè òî÷êè çà ìåñåö èëè 0.9996 òî÷êè çà ãîäèíà,

34
êàòî òîâà ïî÷òè îòãîâàðÿ íà ñðåäíàòà çàïëàòà íà âñè÷êè îñèãóðåíè ïðåç ãîäè-
íàòà íà îòãëåæäàíå. Çà 2004ã. òîâà ïðåäñòàâëÿâà ôèêòèâíà çàïëàòà îò 29,416
åâðî. È çà ñòàæ áåç ïëàùàíå íà âíîñêè ñå äàâàò òî÷êè (ïåðèîäè íà áåçðàáîòè-
öà, áîëåñò, îáó÷åíèå â ó÷èëèùå èëè âúâ ÂÓÇ), êàòî ñå îñíîâàâàò íà ñðåäíèÿ
äîõîä íà îñèãóðåíèÿ (ò.å. ïðàâè ñå îöåíêà íà îáùèÿ äîõîä). Ïðàçíèíèòå â îñè-
ãóðèòåëíàòà êàðèåðà íàìàëÿâàò òåçè ñòîéíîñòè. Èçâúðøåíîòî â ïîëçà èëè
âðåäà íà îñèãóðåíèÿ èçðàâíÿâàíå íà ïåíñèîííè ïðàâà ïîðàäè ðàçâîä ïðåäñ-
òàâëÿâà äîáàâêà èëè îòáèâ íà ïåíñèîííè òî÷êè.
Êîåôèöèåíò çà äîñòúï äî ïåíñèÿ - òîé ñå îïðåäåëÿ ïî âúçðàñòòà íà îñè-
ãóðåíèÿ êúì ìîìåíòà íà ïåíñèîíèðàíå èëè ïðè íàñòúïâàíåòî íà ñìúðòòà è
îïðåäåëÿ â êàêúâ îáõâàò èíäèâèäóàëíèòå ïåíñèîííè òî÷êè ñå çà÷èòàò ïðè îï-
ðåäåëÿíåòî íà ìåñå÷íèÿ ðàçìåð íà ïåíñèÿòà. Ñáîðúò íà òî÷êèòå ñå çà÷èòà â
ïúëåí ðàçìåð, à êîåôèöèåíòúò çà äîñòúï äî ïåíñèÿ å 1.0 ïðè ïåíñèè çà ñòà-
ðîñò, êîèòî çàïî÷âàò îò ìåñåöà íà íàâúðøâàíå íà 65ã. ëè íà ïî-íèñêà âúçðàñò
íà îñèãóðåíèÿ. Êîåôèöèåíòúò çà äîñòúï òðÿáâà äà èçðàâíè ïî-êúñèÿ èëè ïî-
äúëãèÿ ïåðèîä íà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ. Àêî îñèãóðåíèÿò å èçòåãëèë ïåíñèî-
íèðàíåòî ñè çà ñòàðîñò ïî-íàïðåä â ñðàâíåíèå ñ äîïóñòèìàòà âúçðàñòîâà ãðà-
íèöà, êîåôèöèåíòúò çà äîñòúï å ïî-ìàëúê îò 1.0.  òîçè ñëó÷àé òîé íàìàëÿâà
ñ 0.003 çà âñåêè ìåñåö èëè òîâà å îòáèâ îò 0.3% ïðè ïðåæäåâðåìåííî ïåíñèî-
íèðàíå. Àêî îáà÷å îñèãóðåíèÿò, âúïðåêè ñòàæà ñè, íå ñå ïåíñèîíèðà íà 65ã.,
êîåôèöèåíòúò çà äîñòúï ñå óâåëè÷àâà ñ 0.005 çà âñåêè ìåñåö (íàä 1.0), èëè òî-
âà å ìåñå÷íî óâåëè÷åíèå íà ïåíñèÿòà ñ 0.5%. Ñëåä 2001ã. êîåôèöèåíòúò çà äîñ-
òúï ïðè ïåíñèèòå ïîðàäè íàìàëåíà ðàáîòîñïîñîáíîñò è çà îòãëåæäàíå íà äå-
òå ñå íàìàëÿâà ñ 0.003 çà âñåêè ìåñåö ïðè ïåíñèîíèðàíå ïðåäè 63ã., ïðè íàñ-
ëåäñòâåíèòå ïåíñèè êîåôèöèåíòúò å ïî-íèñúê.
Êîåôèöèåíò çà âèäà íà ïåíñèÿòà - òîâà å îïðåäåëÿùàòà âåëè÷èíà çà îñè-
ãóðèòåëíàòà ôóíêöèÿ íà âèäà ïåíñèÿ â ñðàâíåíèå ñ ïåíñèÿòà çà ñòàðîñò, çà êî-
ÿòî òîé å 1.0 ïðè çàäúëæèòåëíî îñèãóðåíèòå ðàáîòíèöè è ñëóæèòåëè. Ñúîòâåò-
íèòå êîåôèöèåíòè çà âèäà íà ïåíñèÿòà ñå îïðåäåëÿò îò ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó
ðàçìåðà íà òåçè ïåíñèè è ïåíñèÿòà çà ñòàðîñò.
Àêòóàëíà ñòîéíîñò íà ïåíñèÿòà - òîâà å ñóìà â åâðî è å åäíàêâà çà âñè÷êè
âèäîâå ïåíñèè. Ñ íåéíà ïîìîù èç÷èñëåíèòå ïîîòäåëíî çà âñåêè îñèãóðåí èí-
äèâèäóàëíè ïåíñèîííè òî÷êè ñå ïðåîáðàçóâàò â îòãîâàðÿùè íà àêòóàëíîòî íè-
âî íà çàïëàòèòå ñóìè â åâðî. Àêòóàëíàòà ñòîéíîñò íà ïåíñèÿòà å ñóìà, êîÿòî
îòãîâàðÿ íà ìåñå÷íàòà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò, èç÷èñëåíà âúç îñíîâà íà ñðåäíàòà
ãîäèøíà ðàáîòíà çàïëàòà.
Îãðàíè÷åíèå - èç÷èñëåíàòà ÷ðåç ïåíñèîííàòà ôîðìóëà ìåñå÷íà ñóìà íà
ïåíñèÿòà íå âèíàãè ñúâïàäà ñúñ ñóìàòà íà ïåíñèîííîòî ïëàùàíå. Ðàçìåðúò íà
ïåíñèèòå ñå âëèÿå îò ðàçïîðåäáèòå çà ñúâïàäàíåòî íà ïåíñèèòå è äîõîäà, êàê-
òî è îò îïðåäåëåíè äîïúëíèòåëíè óñëóãè (íàïð. äÿëîâå îò ïëàòåíè ïî-âèñîêè
îñèãóðèòåëíè âíîñêè). Îñâåí òîâà îò áðóòíàòà ñóìà íà ïåíñèÿòà ñå óäúðæàò
âíîñêèòå íà ïåíñèîíåðà çà çäðàâíà îñèãóðîâêà.
ÂÈÄ ÏÅÍÑÈß ÊÎÅÔÈÖÈÅÍÒ
ïåíñèÿ ïîðàäè ÷àñòè÷íà íåðàáîòîñïîñîáíîñò 0.5
ïåíñèÿ ïîðàäè ïúëíà íåðàáîòîñïîñîáíîñò 1.0
ïåíñèÿ çà îòãëåæäàíå 1.0
ìàëêè ïåíñèè çà âäîâèöè/âäîâöè 1.0

35
ìàëêè ïåíñèè çà âäîâèöè/âäîâöè äî êðàÿ íà òðè ìåñeöa ñëåä
1.00
ìåñåöà íà ñìúðòòà
ìàëêè ïåíñèè çà âäîâèöè/âäîâöè äî êðàÿ íà òðè ìåñeöa ñëåä òîâà 0.25
ãîëåìè ïåíñèè çà âäîâèöè/âäîâöè äî êðàÿ íà òðè ìåñeöa ñëåä
1.00
ìåñåöà íà ñìúðòòà
ãîëåìè ïåíñèè çà âäîâèöè/âäîâöè äî êðàÿ íà òðè ìåñeöa ñëåä òîâà 0.55
ïîëîâèí ïåíñèÿ çà ñèðàöè 0.10
ïúëíà ïåíñèÿ çà ñèðàöè 0.20

V. Îñúâðåìåíÿâàíå
Àêòóàëèçàöèÿòà íà ïåíñèèòå êúì 1 þëè íà âñÿêà ãîäèíà ñå èçâúðøâà ÷ðåç
çàìåñòâàíåòî íà äîñåãàøíàòà àêòóàëíà ñòîéíîñò íà ïåíñèÿòà ñ íîâà. Òÿ ñå îï-
ðåäåëÿ ñ ïîñòàíîâëåíèå íà ôåäåðàëíîòî ïðàâèòåëñòâî, íî ïðåç 2004ã. àêòóàëè-
çàöèÿ íà ïåíñèèòå íå å èçâúðøåíà, êàòî ñ òàçè ìÿðêà ñå öåëè äà áúäå èçáåãíà-
òî óâåëè÷åíèåòî íà ïðîöåíòà íà âíîñêàòà çà çàäúëæèòåëíî ïåíñèîííî îñèãó-
ðÿâàíå.

VI. Äåìîãðàôñêè ïðîìåíè è ïåíñèîííèòå ñèñòåìè

Ïðåç 2004ã. çàäúëæèòåëíîòî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå å ïîäëîæåíî íà ïóá-
ëè÷íà äèñêóñèÿ ïîðàäè íàñòúïâàùèòå äåìîãðàôñêè ïðîìåíè. Îò ãîëÿìàòà
ïåíñèîííà ðåôîðìà â Ãåðìàíèÿ ïðåç 1957ã., ò.å. îò âúâåæäàíåòî íà çàâèñè-
ìîñòòà íà ïåíñèÿòà îò çàïëàòàòà è âíîñêèòå ñ ãîäèøíà àêòóàëèçàöèÿ ñïðÿìî
íèâîòî íà çàïëàòèòå íàñàì, òî ïðåòúïÿâà ìíîãîáðîéíè ïî-ãîëåìè èëè ïî-
ìàëêè ðåôîðìè. Òîâà ïîêàçâà, ÷å äíåøíàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà ìîæå äà áúäå
ïðèñïîñîáåíà êúì ïîñòîÿííî ïðîìåíÿùèòå ñå îáùåñòâåíè è èêîíîìè÷åñêè
óñëîâèÿ, áåç äà ñå íàëàãà äà áúäå èçöÿëî ïðîìåíåíà.

VII. Ðåôîðìè
Ñëåä âúçñòàíîâÿâàíå íà äúðæàâíîòî åäèíñòâî íà Ãåðìàíèÿ íà 3 îêòîìâðè
1990ã. çàïî÷âà íîâîòî îðãàíèçàöèîííî ñòðîèòåëñòâî íà ïåíñèîííîòî îñèãóðÿ-
âàíå â íîâèòå ôåäåðàëíè ïðîâèíöèè è ïðåíàñÿíåòî íà ïåíñèîííîîñèãóðèòåë-
íîòî çàêîíîäàòåëñòâî. ×åòèðè ìèëèîíà ïåíñèè îò ñúùåñòâóâàùàòà äîòîãàâà
ÃÄÐ ñà ïîâèøåíè äî çàïàäíîãåðìàíñêîòî íèâî ïðè ñúîáðàçÿâàíå ñ ðàçëèêàòà
â çàïëàòèòå ìåæäó Èçòîêà è Çàïàäà. Çà ãîäèíà è ïîëîâèíà òåçè ïåíñèè ñà èç-
öÿëî ïðîìåíåíè ïî çàïàäíîãåðìàíñêîòî ïåíñèîííî çàêîíîäàòåëñòâî. Îñíîâ-
íî ïîëîæåíèå â çàêîíà îò 1992ã. å åäíàêâî ïîâèøåíèå íà âúçðàñòîâàòà ãðàíè-
öà îò 60 è 63 íà 65 ãîäèíè îò 2001ã. Ïðîäúëæèòåëíîòî âëîøàâàíå íà èêîíî-
ìè÷åñêàòà ñèòóàöèÿ ñ ïðè÷èíåíàòà îò íåÿ âèñîêà áåçðàáîòèöà íàëàãàò ïðåç
1999ã. íîâè ðåøåíèÿ çà äúëãîñðî÷íî ñòàáèëèçèðàíå íà ïðîöåíòà íà âíîñêàòà.
Íàé-âàæíèòå ìåðêè â òàçè íàñîêà ñà: âúâåæäàíå íà äåìîãðàôñêè ôàêòîð, ïî-
âèøàâàíå íà âúçðàñòîâàòà ãðàíèöà çà òåæêî èíâàëèäèçèðàíèòå äî 63ã., ïîâè-
øàâàíå íà îöåíêàòà è ó÷àñòèåòî íà âðåìåòî çà îòãëåæäàíå íà äåöà, âúâåæäà-
íå íà äîïúëíèòåëíà ôåäåðàëíà ñóáñèäèÿ è ïðåìàõâàíå íà ïåíñèÿòà çà ñòàðîñò
ïîðàäè áåçðàáîòèöà è ÷àñòè÷íà çàåòîñò íà âúçðàñòíè, êàêòî è íà ïåíñèÿòà çà
ñòàðîñò çà æåíè, íî îò 2012 ã. Äðóãè îñíîâíè ìîìåíòè ñà: îò 1 þíè ïðàâèòåë-
ñòâîòî ïëàùà èñòèíñêè âíîñêè çà âðåìåòî íà îòãëåæäàíå íà äåòå, ôåäåðàëíî-
òî ïðàâèòåëñòâî ïîåìà ðàçõîäèòå ïî äîïúëâàíå íà âíîñêèòå â íîâèòå ïðîâèí-

36
öèè, áîðáà ñðåùó ò.íàð. ôàëøèâî ñàìî-îñèãóðÿâàíå è äð. Ñúñ çàêîí îò 20 äå-
êåìâðè 2000ã. ñå ïðîìåíÿ ñèñòåìàòà íà ïåíñèèòå ïîðàäè íàìàëåíà ðàáîòîñïî-
ñîáíîñò, êàòî ñòàðàòà ñèñòåìà å çàìåñòåíà ñ åäèííà è ñòåïåíóâàíà ñèñòåìà íà
ïåíñèè ïîðàäè íàìàëåíà ðàáîòîñïîñîáíîñò.
Íà ñëåäâàùèÿ åòàï ïðåç ìàðò è ìàé 2001ã. ñå ïðèåìà Çàêîíúò çà äîïúëíå-
íèå íà Çàêîíà çà ïåíñèîííèòå ôîíäîâå, êàòî îñíîâèòå åëåìåíòè â íåãî ñà: ïðî-
ìÿíà íà ôîðìóëàòà çà àêòóàëèçàöèÿ íà ïåíñèÿòà è ãàðàíòèðàíå íà ïåíñèîííî
íèâî îò 67%; èçãðàæäàíå íà ñàìîñòîÿòåëíî îáåçïå÷àâàíå íà ñòàðèíèòå íà æå-
íèòå ÷ðåç: ïî-âèñîêî ïðèçíàâàíå íà ñâúðçàíèÿ ñ ãëåäàíå íà äåöà ñòàæ ïðè èç-
÷èñëÿâàíå íà ïåíñèÿòà è ïîîùðåíèÿ ïðè îòãëåæäàíå íà ïîâå÷å äåöà; íîâà
óðåäáà çà âäîâèöè è ñèðàöè; ñòèìóëèðàíå íà ÷àñòíîòî êàïèòàëîâî äîïúëíè-
òåëíî îñèãóðÿâàíå; ïîäîáðÿâàíå íà èíôîðìàöèîííîòî îñèãóðÿâàíå íà íîñèòå-
ëèòå íà ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå è äð. Ïðåç 2003ã. ñå ïîâèøàâà íà 400 åâðî ãðà-
íèöàòà íà ìåñå÷íàòà ìèíèìàëíà çàïëàòà, âúðõó êîÿòî íå ñå ïëàùà âíîñêà. Çà
÷àñòòà íèñúê äîõîä äî 800 åâðî îñèãóðåíèòå ïëàùàò ïðîãðåñèâíî ïîâèøàâà-
ùè ñå íàìàëåíè âíîñêè ñàìî çà äîõîäà îò 400.01 äî 800 åâðî. Ïðåç ñúùàòà ãî-
äèíà, ñúñ çàêîí çà ãàðàíòèðàíå íà ïðîöåíòà íà âíîñêàòà, òîçè ïðîöåíò ñå ïî-
âèøàâà, à îñíîâàòà çà èç÷èñëÿâàíå íà âíîñêàòà ñå îïðåäåëÿ íà äâóêðàòíèÿ ðàç-
ìåð íà ñðåäíàòà çàïëàòà. Ïîñëåäíèòå ðåôîðìè îò 2004ã. ïðåìàõâàò àêòóàëè-
çèðàíåòî íà ïåíñèèòå íà 1 þëè 2004ã.; íàìàëÿâà ñå ìèíèìàëíàòà ãàðàíöèîí-
íà ðåçåðâà; ïúëíî ïîåìàíå íà âíîñêàòà çà îñèãóðÿâàíå çà ãëåäàíå è ãðèæè îò
ïåíñèîíåðèòå îò 1 àïðèë 2004ã., à îñâåí òåçè ïðîìåíè ñà ïëàíèðàíè è äðóãè
äúëãîñðî÷íè ìåðêè.

37
 ÃÚÐÖÈß
Ãðúöêàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà å ïîñòðîåíà íà ïðèíöèïà "pay-as-you-go", ò.å.
çàåòèòå ñåãà èçïëàùàò ïåíñèèòå íà ñåãàøíèòå ïåíñèîíåðè. Ó÷àñòèåòî â íåÿ å
çàäúëæèòåëíî çà âñè÷êè çàåòè áåç èçêëþ÷åíèÿ.
Ãðúöêàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà ñå ôèíàíñèðà ãëàâíî îò îñèãóðèòåëíè âíîñ-
êè. Çà îñèãóðåíèòå äî 31.12.1992ã. òå ñå ïëàùàò îò ðàáîòîäàòåëÿ è ñëóæèòåëÿ,
à çà òåçè ñëåä 01.01.1993ã. - îò ñëóæèòåëÿ, ðàáîòîäàòåëÿ è äúðæàâàòà. Äúðæà-
âàòà ñúùî òàêà ñóáñèäèðà è îñèãóðèòåëíèòå èíñòèòóöèè.
Îñèãóðèòåëíàòà òåæåñò å â ðàçìåð íà 20%. Íà ðàáîòíèêà ñå ïàäà 1/3, à íà
ðàáîòîäàòåëÿ - 2/3 îò íåÿ. Çà ëèöà, îñèãóðåíè ïðåäè 31.12.1992ã. ìàêñèìàëíè-
ÿò îñèãóðèòåëåí äîõîä å 2,058 åâðî, à çà òåçè ñëåä 01.01.1993ã. – 4,693 åâðî.
Îñèãóðèòåëíàòà òåæåñò íàðàñòâà ñ 3.6% (2.2% çà ñëóæèòåëÿ è 1.4 çà ðàáîòîäà-
òåëÿ) ïðè òåæêè è íåçäðàâîñëîâíè óñëîâèÿ íà òðóä è ñ 1% (çà ñìåòêà ñàìî íà
ðàáîòîäàòåëÿ) çà çàåòîñò ñ âèñîêà ñòåïåí íà ïðîôåñèîíàëíè ðèñêîâå. Çà îñè-
ãóðåíèòå ñëåä 01.01.1993ã. îò 2003 äî 2032ã. äúðæàâàòà ùå ðàçïðåäåëÿ ìåæäó
ïåíñèîíåðèòå 1% îò ÁÂÏ ïîä ôîðìàòà íà äîáàâêè.
Ìèíèìàëíîòî èçèñêâàíå çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ å 4,500 òðóäîâè äíè. Çà
îñèãóðåíè äî 31.12.1992ã. ïúëíà ïåíñèÿ (80% îò îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä) ïîëó÷à-
âàò òåçè, êîèòî èìàò 35ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ èëè 10,500 ðàáîòíè äíè, à çà îñè-
ãóðåíè ñëåä 01.01.1993ã. òÿ å â ðàçìåð íà 70% îò îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä, êàòî ñà
íåîáõîäèìè ïîíå 35ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ.
Ñòàíäàðòíàòà âúçðàñò çà ïåíñèîíèðàíå å êàêòî ñëåäâà:
■ Çà îñèãóðåíè äî 31.12.1992ã. - 65ã. çà ìúæåòå è 60ã. çà æåíèòå;
■ Çà îñèãóðåíè ñëåä 01.01.1993ã. - 65ã. çà ìúæåòå è æåíèòå.
Ãðúöêàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà ïðåäâèæäà ìíîæåñòâî îïöèè çà ïî-ðàííî
ïåíñèîíèðàíå. Òå ñà êàêòî ñëåäâà:
Çà îñèãóðåíè äî 31.12.1992ã.
● Áåç âúçðàñòîâî óñëîâèå çà òåçè ñ 37ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ èëè 11,100 ðà-
áîòíè äíè;
● Îò 62ã. çà ìúæå (57 çà æåíè) ïðè 10,000 ðàáîòíè äíè; Îò 58ã. çà ìúæå ïðè
10,500 ðàáîòíè äíè;
● Îò 55ã. çà ìàéêè ñ äåòå îò ìàëöèíñòâàòà ïðè 5,500 ðàáîòíè äíè; Îò 60ã.
çà ìúæå (55ã. çà æåíè) ïðè òåæêà è íåçäðàâîñëîâíà ðàáîòà ïðè 4,500 ðà-
áîòíè äíè, îò êîèòî 3,600 ñà ïðè òàêèâà óñëîâèÿ è 1,000 äíè ðàáîòà ïðåç
ìèíàëèòå 13ã.;
● Îò 55ã. (ìúæå è æåíè) ïðè 35ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ èëè 10,500 ðàáîòíè
äíè, îò êîèòî 7, 500 òðÿáâà äà ñà ïðè òåæêè è íåçäðàâîñëîâíè óñëîâèÿ íà
òðóä;
Ïðè íàìàëåíà ïåíñèÿ:
● Îò 65ã. (çà ìúæå è æåíè) ïðè 3,500 îñèãóðèòåëíè äíè (ïðåõîäíà ðàçïî-
ðåäáà äî 31.12.2008ã.);
● Îò 60ã. çà ìúæå (55ã. çà æåíè) ïðè 10,000 äíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ, îò êî-
èòî 100 íà ãîäèíà ïðåç ïîñëåäíèòå ïåò ãîäèíè;
● Îò 60ã. çà ìúæå (55ã. çà æåíè) ïðè 4,500 äíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ, îò êîè-
òî 100 íà ãîäèíà ïðåç ïîñëåäíèòå ïåò ãîäèíè;
● Îò 53ã. çà ìúæå è æåíè ïðè 35ã. òðóäîâ åòàæè èëè 10,500 äíè òðóäîâ
ñòàæ, îò êîèòî 7,500 òðÿáâà äà ñà áèëè ïðè íåçäðàâîñëîâíè óñëîâèÿ);

38
 ● Îò 50ã. çà ìàéêè ñ äåòå îò ìàëöèíñòâàòà èëè ñ äåòå ñ óâðåæäàíèÿ ïðè
5,500 äíè òðóäîâ ñòàæ.
Çà îñèãóðåíè ñëåä 01.01.1993ã.
● Áåç âúçðàñòîâ êðèòåðèé, àêî ñà íàëèöå 37 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ èëè
11,100 äíè;
● Îò 60ã. çà ìúæå è æåíè ïðè òåæêè è íåçäðàâîñëîâíè óñëîâèÿ íà òðóä ïðè
4,500 ðàáîòíè äíè èëè 15 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ;
● Îò 55ã. çà ìàéêè ñ äåöà îò ìàëöèíñòâàòà èëè ñ äåòå ñ óâðåæäàíèÿ ïðè
6,000 ðàáîòíè äíè èëè 20ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ;
● Îò 55ã. çà ìúæå è æåíè ïðè 35ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ èëè 10,500 äíè.
● Îò 60ã., àêî ãîäèíèòå ñà 15 èëè 4,500 äíè (êàòî 750 - â ïîñëåäíèòå ïåò
ãîäèíè);
Èçïëàùàíåòî íà ïåíñèèòå íå ìîæå äà áúäå îòëàãàíî âúâ âðåìåòî. Òåõíèÿò
ðàçìåð çàâèñè îò äîõîäà è áðîÿ íà ãîäèíèòå îñèãóðèòåëåí ñòàæ. Òå ñå èç÷èñ-
ëÿâàò çà äâå ãðóïè îò íàñåëåíèåòî - çà îñèãóðåíèòå ïðåäè 31.12.1992ã. è çà òå-
çè, îñèãóðåíè ñëåä 01.01.1993ã. Òîâà ñòàâà êàêòî ñëåäâà:
Çà îñèãóðåíè ïðåäè 31.12.1992ã.:
● Çà áàçà ñå âçåìà ñðåäíîòî áðóòíî òðóäîâî âúçíàãðàæäåíèå çà ïåòòå ãî-
äèíè ïðåäè ïåíñèîíèðàíåòî. Îò 01.01.2005ã. âñè÷êè îñèãóðåíè îò òàçè
ãðóïà èìàò ïðàâî äà èçáåðàò ïåòòå ãîäèíè ñ íàé-âèñîêè âúçíàãðàæäåíèÿ
îò ïîñëåäíèòå äåñåò ïðåäè ïåíñèîíèðàíå. Áàçàòà ñå èç÷èñëÿâà ïîîòäåë-
íî çà ñúùåñòâóâàùèòå â Ãúðöèÿ 28 îñèãóðèòåëíè êàòåãîðèè. Çà âñÿêà êà-
òåãîðèÿ èìà ôèêñèðàí ìàêñèìàëåí ïðàã, êàòî âñÿêà ñóìà íàä íåãî íå ñå
âçåìà ïðåäâèä ïðè èç÷èñëÿâàíå íà ïåíñèèòå.
● Âçåòèòå çà áàçà çàïëàòè ñå êîðèãèðàò ñ ãîäèøíèòå èíäåêñè íà èçìåíåíèå
íà ïåíñèèòå, îïðåäåëÿíè îò ïðàâèòåëñòâîòî. Ñëåä îïðåäåëÿíå íà áàçàòà
ñå èç÷èñëÿâà è ïåíñèÿòà, ÷èèòî ðàçìåð âàðèðà ìåæäó 70 è 30% îò áðóò-
íîòî âúçíàãðàæäåíèå çà îòäåëíèòå îñèãóðèòåëíè êàòåãîðèè.
Çà îñèãóðåíè ñëåä 01.01.1993ã.;
● Êúì âñÿêà ãîäèíà îñèãóðèòåëåí ñòàæ èìà 2% òåæåñò ïðè îïðåäåëÿíå íà
ðàçìåðà íà ïåíñèèòå. Çà òåçè ìåæäó 65 è 67ã. - 3%. Çà áàçà ñå âçåìàò ïîñ-
ëåäíèòå ïåò ãîäèíè ïðåäè íàñòúïâàíå íà ïåíñèîíèðàíåòî.
● Ïðè èç÷èñëÿâàíå ðàçìåðà íà ïåíñèèòå ñå îò÷èòàò ìàé÷èíñòâîòî è ó÷àñ-
òèåòî âúâ Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà. Íÿêîè äðóãè æèçíåíè ñúáèòèÿ êàòî
ïåðèîäèòå íà îáó÷åíèå, áîëåñò, áåçðàáîòèöà, ðîäèòåëñêà ãðèæà å âúç-
ìîæíî äà âëÿçàò â áàçàòà ñàìî ïðè óñëîâèå, ÷å èíäèâèäúò çàïëàòè ëèï-
ñâàùèòå îñèãóðîâêè è òî çà îãðàíè÷åí ïåðèîä îò âðåìå.
Íàëè÷èåòî íà ñúïðóã ñå èìà ïðåäâèä ñàìî ïðè èç÷èñëÿâàíå ðàçìåðà íà
ïåíñèèòå íà îñèãóðåíèòå îò ïúðâàòà ãðóïà. Äîáàâêàòà å 36.75 åâðî ìåñå÷íî.
Íàëè÷èåòî íà çàâèñèìè äåöà ñúùî ñå îò÷èòà. Òîâà ñòàâà êàêòî ñëåäâà:
Çà îñèãóðåíè ïðåäè 31.12.1992ã.:
● çà ïúðâî äåòå - 20% îò ïåíñèÿòà;
● çà âòîðî äåòå - 15% îò ïåíñèÿòà;
● çà òðåòî äåòå - 10% îò ïåíñèÿòà.
Çà îñèãóðåíè ñëåä 01.01.1993ã.:
● çà ïúðâî äåòå - 8% îò ïåíñèÿòà;
● çà âòîðî äåòå - 10% îò ïåíñèÿòà;
● çà òðåòî è âñÿêà ñëåäâàùî äåòå - 12% îò ïåíñèÿòà.

39
 Ãðúöêàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà ïðåäâèæäà èçïëàùàíåòî è íà ñïåöèàëíè äî-
áàâêè. Çà îñèãóðåíè ïðåäè 31.12.1992ã., ñëåä íàñòúïâàíå íà 3,000 îñèãóðèòåë-
íè äíè êúì çàïëàòàòà çà âñåêè 300 äíè, â êîèòî ñà ïðàâåíè îñèãóðîâêè, ñå äî-
áàâÿ 1%. Ñëåä íàñòúïâàíå íà 7,800 äíè, ïðîöåíòúò ñå ïîâèøàâà îò ñ ìåæäó 0.5
è 1.5 â çàâèñèìîñò îò ðàçìåðà íà çàïëàòàòà. Àêî ïåíñèîíåðúò å ñúñ çàãóáåíî
çðåíèå, ñå óâåëè÷àâà íåãîâàòà áàçîâà ïåíñèÿ. Çà îñèãóðåíè ñëåä 01.01.1993ã.
ñúùåñòâóâà âúçìîæíîñòòà, àêî ïåíñèîíåðúò å ñúñ çàãóáåíî çðåíèå, ïåíñèÿòà
ìó ñå óâåëè÷àâà ñ 25% îò ñðåäíîìåñå÷íàòà ñòîéíîñò íà áðóòíèÿ íàöèîíàëåí
ïðîäóêò íà ÷îâåê îò íàñåëåíèåòî çà 1991 ã. Ïðîöåíòúò ñå êîðèãèðà âñåêè ïúò,
êîãàòî ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà íà äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè íàðàñòâà. Çà 2004ã.
ñðåäíîìåñå÷íàòà ñòîéíîñò íà áðóòíèÿ íàöèîíàëåí ïðîäóêò íà ÷îâåê îò íàñå-
ëåíèåòî å 586.69 åâðî.
Ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ çà îñèãóðåíè äî 31.12.1992ã. å 411.77 åâðî, à çà òåçè
ñëåä 01.01.1993ã. - 420.30 åâðî, êîåòî ïðåäñòàâëÿâà 70% îò ìèíèìàëíàòà ðà-
áîòíà çàïëàòà íà æåíåí ðàáîòíèê, ôèêñèðàíà ÷ðåç Ãåíåðàëíîòî Íàöèîíàëíî
Êîëåêòèâíî Òðóäîâî Ñïîðàçóìåíèå îò 2002ã.
Ìàêñèìàëíàòà ïåíñèÿ å 1,952 åâðî çà âñè÷êè îñèãóðåíè ëèöà. Èçïëàùàíå-
òî íà ïåíñèèòå íå ìîæå äà áúäå îòëàãàíî âúâ âðåìåòî ïðè óñëîâèå, ÷å ïåíñè-
îíåðúò îùå ðàáîòè. Ïðåäâèäåíè ñà ìåõàíèçìè çà ñú÷åòàâàíå íà äîõîäèòå îò
çàåòîñò è ïåíñèèòå, êîèòî ñå çàïëàùàò ñ ðåäóêöèÿ îò 70%. àêî îáùèòå áðóòíè
äîõîäè íàäâèøàâàò îïðåäåëåí ëèìèò.
Ïåíñèèòå ñà îáåêò íà äàíú÷íî îáëàãàíå, êàòî íÿêîé ãðóïè (âåòåðàíè îò
âîéíèòå è òåõíèòå ñåìåéñòâà, íåçðÿùè è äðóãè ãðóïè áîëíè) ñå ïîëçâàò ñ îá-
ëåê÷åíèå.
Ïåíñèîíåðèòå ïëàùàò îñèãóðîâêè âúðõó ñâîèòå ïåíñèè:
● äî 397 åâðî - 1%
● ìåæäó 397 åâðî è 587 åâðî - 2%;
● ìåæäó 587 åâðî è 881 åâðî - 3%;
● ìåæäó 991 åâðî è 1,174 åâðî - 4%;
● çà ñóìè íàä 1,174 åâðî - 5%.

40
 ÄÀÍÈß
I. Îñíîâíè ïðèíöèïè â ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà
Îáõâàò
Òàêà íàðå÷åíàòà íàöèîíàëíà ïåíñèÿ ñúñòàâëÿâà ÷àñò îò äúðæàâíàòà ïåíñè-
îííà ñõåìà, îñèãóðÿâàùà ïîñòîÿííè ïåíñèè çà õîðàòà ñ äàòñêà íàöèîíàëíîñò,
êîèòî æèâåÿò â Äàíèÿ. Íàöèîíàëíàòà ïåíñèÿ íå å ïðÿêî îáâúðçàíà ñ ïðîôåñè-
îíàëíàòà äåéíîñò ïðåç àêòèâíèÿ ïåðèîä îò æèâîòà íà âúçðàñòíèÿ ÷îâåê.
Ãðàæäàíèòå îò äðóãè ñòðàíè, ÷ëåíêè íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç, çà êîèòî ñà â
ñèëà îáùèòå ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíè çàêîíîäàòåëíè ìåðêè, êàêòî è áåæàíöè-
òå è íåâúçâðàùåíöèòå, æèâååùè â äðóãà äúðæàâà îò Åâðîïåéñêèÿ ñúþç, ñå
ïîëçâàò ñúñ ñúùèòå ïðàâà êàòî äàò÷àíèòå.
Âúçðàñòíèòå îò ñòðàíè, ñ êîèòî Äàíèÿ å ñêëþ÷èëà ñïîãîäáà çà ñîöèàëíî
îñèãóðÿâàíå, èìàò ïðàâî íà íàöèîíàëíà ïåíñèÿ èëè èçïëàùàíå íà ïåíñèÿ â
÷óæáèíà, çà ðàçëèêà îò îñòàíàëèòå ÷óæäåíöè. Ãðàæäàíèòå íà äðóãè ñòðàíè
ïðèäîáèâàò ïðàâî íà íàöèîíàëíà ïåíñèÿ, àêî ñà æèâåëè â Äàíèÿ, ïðè òîâà íà
âúçðàñò ìåæäó 15 è 65 (67) ãîäèíè, ïåò îò êîèòî òðÿáâà äà ñà íåïîñðåäñòâåíî
ïðåäè ïåíñèîíèðàíåòî.
Ïî ïðèíöèï òàçè ïåíñèÿ ñå èçïëàùà ñàìî â Äàíèÿ. Äàò÷àíèòå ìîãàò äà ÿ ïî-
ëó÷àâàò è íàâñÿêúäå ïî ñâåòà, àêî ñà æèâåëè 30 ãîäèíè â ðîäèíàòà ñè ìåæäó 15
è 65 (67)-ãîäèøíà âúçðàñò. Àêî ïåíñèÿòà å áèëà îòïóñíàòà íà äàò÷àíèí, æèâååù
â ðîäèíàòà ñè, òÿ ùå ïðîäúëæè äà ìó ñå èçïëàùà è ïðè ïðåìåñòâàíå â äðóãà
ñòðàíà, ñòèãà äà å áèë â Äàíèÿ 10 ãîäèíè íà âúçðàñò ìåæäó 15 è 65 (67) ãîäèíè.
Çà äà ìîãàò ÷óæäåíöè äà ïîëó÷àâàò íàöèîíàëíà ïåíñèÿ èçâúí Äàíèÿ, òå
òðÿáâà äà ïîëó÷àò äîïúëíèòåëíî ðàçðåøåíèå. Õîðàòà îò ñòðàíè ÷ëåíêè íà Åâ-
ðîïåéñêèÿ ñúþç (à ñúùî áåæàíöèòå è íåâúçâðàùåíöèòå), çà êîèòî âàæàò îáùè-
òå çàêîíîâè ðàçïîðåäáè çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ñå âúçïðèåìàò êàòî ïðåáè-
âàâàùè íà äàòñêà òåðèòîðèÿ.

II. Ñõåìè çà äîïúëíèòåëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå

1. ÀÒÏ ïåíñèÿ
Òàêà íàðå÷åíàòà ÀÒÏ ïåíñèÿ, âúâåäåíà ïðåç 1964ã., å çàäúëæèòåëíà çà
ùàòíèòå ðàáîòíèöè è ñëóæèòåëè â Äàíèÿ. Âñè÷êè òå, íà âúçðàñò ìåæäó 15 è 65
(67) ãîäèíè, çàåäíî ñ òåõíèòå ðàáîòîäàòåëè ó÷àñòâàò â òàçè ñõåìà. Åäíà òðåòà
îò âíîñêèòå ñå ïëàùà îò ðàáîòíèêà, à äâå òðåòè - îò ðàáîòîäàòåëÿ. Çà ðåäîâ-
íîòî èçïëàùàíå å îòãîâîðåí ðàáîòîäàòåëÿò, êîéòî óäúðæà ñóìèòå îò çàïëàòè-
òå íà ñëóæèòåëèòå ñè.
Èìà òðè íèâà íà âíîñêè, êîèòî íå çàâèñÿò îò çàïëàòàòà, à îò áðîÿ íà ÷àñî-
âåòå ðàáîòà. Äâàìà äóøè, êîèòî ðàáîòÿò åäíàêúâ áðîé ÷àñîâå, òðÿáâà äà íàï-
ðàâÿò åäíàêâè âíîñêè è ùå ïîëó÷àò åäíàêâè ïåíñèè, íåçàâèñèìî îò ðàçëè÷íè-
òå èì çàïëàòè.
Ïðåäâàðèòåëíî óñëîâèå çà ó÷àñòèå â òàçè ïåíñèîííà ñõåìà å ùàòíàòà ðà-
áîòà äà áúäå ïîíå 9 ÷àñà ñåäìè÷íî (èëè 39 ÷àñà ìåñå÷íî). Òðèòå ðàâíèùà íà
âíîñêèòå ñå îïðåäåëÿò îò êîëè÷åñòâîòî ðàáîòíè ÷àñîâå. Íàé-âèñîêàòà ñòàâêà
å çà ðàáîòíî âðåìå 117 ÷àñà (è ïîâå÷å) ìåñå÷íî èëè 27 ÷àñà (è ïîâå÷å) ñåäìè÷-
íî. Âòîðàòà ñòàâêà å îò 78 äî 116 ÷àñà ìåñå÷íî èëè îò 18 äî 26 ÷àñà ñåäìè÷-
íî. È ïîñëåäíàòà ñå îòíàñÿ çà ðàáîòíî âðåìå îò 39 äî 77 ÷àñà ìåñå÷íî èëè îò
9 äî 17 ÷àñà ñåäìè÷íî.

41
 Òúé êàòî âíîñêèòå êúì òàçè äîïúëíèòåëíà ïåíñèîííà ñõåìà îñòàâàò ñðàâ-
íèòåëíî íèñêè, íåçàâèñèìî ÷å ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè ïîñòåïåííî ñå óâåëè-
÷àâàò, ñòîéíîñòòà íà ïåíñèÿòà ÀÒÏ å ìàëêî ïî-íèñêà îò ïîëîâèíàòà îò ñòîé-
íîñòòà íà îñíîâíàòà íàöèîíàëíà ïåíñèÿ.
2. Ðàííî ïåíñèîíèðàíå è ïîìîùè
Ãîëÿìà ÷àñò îò äàò÷àíèòå ñå âúçïîëçâàò îò ñõåìèòå, êîèòî èì ïîçâîëÿâàò
äà ñå ïåíñèîíèðàò ïî-ðàíî - â ìîìåíòà íàé-÷åñòî òîâà ñòàâà íà 61 ãîäèíè.
2.1. Ðàííà ñîöèàëíà ïåíñèÿ
Òÿ ñå îòïóñêà íà õîðà îò 50 äî 67 ãîäèíè è ñå äàâà âúç îñíîâà íà íÿêàêâè ñî-
öèàëíè è/èëè çäðàâíè ïðè÷èíè. Ïðè çäðàâíèòå îñíîâàíèÿ òðÿáâà äà èìà íåòðó-
äîñïîñîáíîñò îò ïîíå 50%. Ñîöèàëíèòå âêëþ÷âàò áåçðàáîòèöà, íèñêà êâàëèôè-
êàöèÿ è îãðàíè÷åí äîõîä. Êîãàòî òàêàâà ïåíñèÿ ñå äàäå íà ÷îâåê, íàâúðøèë 60
ãîäèíè, òÿ ñå ñúñòîè (ïîäîáíî íà íàöèîíàëíàòà ïåíñèÿ) îò åäíà îñíîâíà ñóìà,
äîáàâêè è äðóãà ñóìà, êîÿòî å ñïåöèôè÷íà òî÷íî çà òîâà ðàííî ïåíñèîíèðàíå.
2.2. Ðàííà ïåíñèÿ ïðè îñèãóðÿâàíå çà áåçðàáîòèöà
Âúâåäåíà ïðåç 1979 ã. ñ öåë äà íàñúð÷è ïî-âúçðàñòíèòå ðàáîòíèöè, ïî-ñïå-
öèàëíî òåçè áåç êâàëèôèêàöèÿ, äà îñâîáîäÿò ìåñòà íà ïî-ìëàäèòå è îïèòíè-
òå, òàçè ñõåìà ñå ðàäâà íà îãðîìåí óñïåõ è ÿ ïðåäïî÷èòàò ìíîãî õîðà îò âñè÷-
êè êàòåãîðèè òðóä. Äåñåò ãîäèíè ïî-êúñíî 10,000 äóøè ñà ñå âúçïîëçâàëè îò
ïðàâîòî ñè íà ðàííî ïåíñèîíèðàíå. Îò õîðàòà, êîèòî äíåñ æèâåÿò ñ òàêàâà
ðàííà ïåíñèÿ, 60% ñà çàïî÷íàëè äà ÿ ïîëó÷àâàò íà âúçðàñò îêîëî 60 ãîäèíè.
Ðàííîòî ïåíñèîíèðàíå å òÿñíî ñâúðçàíî ñ îñèãóðÿâàíåòî ïðè áåçðàáîòèöà.
Íàé-âàæíèòå óñëîâèÿ çà ïîëó÷àâàíå íà ðàííà ïåíñèÿ ñà ó÷àñòèå â îñèãóðÿâà-
íåòî ïðè áåçðàáîòèöà çà îïðåäåëåí ïåðèîä, êîåòî äàâà ïðàâî íà ïîìîùè ïðè
áåçðàáîòèöà, à ñúùî òàêà äàòñêî ìåñòîæèòåëñòâî ïðè íàâúðøåíè 60 ãîäèíè.
Íå å âúçìîæíî òàçè ïåíñèÿ äà ñå ïîëó÷àâà åäíîâðåìåííî ñúñ ñîöèàëíàòà.
Ïðåç 1999 ã. ïðîöåäóðàòà çà ðàííî ïåíñèîíèðàíå ñå ïðîìåíÿ. Öåëòà å õî-
ðàòà äà ñå ìîòèâèðàò äà îñòàíàò ïî-äúëãî íà ðàáîòà. Ïðè íîâàòà ñèñòåìà ïî-
ëó÷èëèòå ðàííà ïåíñèÿ ïðèäîáèâàò ïðàâî äà ðàáîòÿò ïðåç íåîãðàíè÷åí ïåðè-
îä îò âðåìå. Îòðàáîòåíèòå ÷àñîâå ñå ïðèñïàäàò îò îòïóñíàòàòà ñóìà òî÷íî
êàêòî ïîìîùèòå çà áåçðàáîòíè ñå íàìàëÿâàò â ñëó÷àé íà ÷àñòè÷íà áåçðàáîòè-
öà. Ïëàùàíåòî íà îñèãóðèòåëíè âíîñêè çà áåçðàáîòèöà êàòî óñëîâèå çà ïðàâî
íà ðàííî ïåíñèîíèðàíå ñå óäúëæàâà íà 25 ãîäèíè ïðåç ïîñëåäíèòå 30.
Âúçìîæíî å ÷îâåê äà ðåøè äà èçïëàùà âíîñêè êàêòî çà ðàííî ïåíñèîíèðà-
íå, òàêà è çà áåçðàáîòèöà èëè ñàìî çà áåçðàáîòèöà. Àêî èçáåðå ðàííî ïåíñèîíè-
ðàíå, êîãàòî íàâúðøè 60 ãîäèíè, ïîëó÷àâà óäîñòîâåðåíèå çà ðàííà ïåíñèÿ. è òî-
ãàâà ðåøàâà äàëè äà ïðåêúñíå òðóäîâèÿ ñè ñòàæ èëè äà ïðîäúëæè äà ðàáîòè.
Ñëåä (íàé-ìíîãî) 25 ãîäèíè ó÷àñòèå â ñõåìàòà çà ðàííî ïåíñèîíèðàíå äîá-
ðîâîëíèòå âíîñêè âå÷å ñà èçïëàòåíè. Òàêà òàçè ñõåìà ñå ôèíàíñèðà ÷àñòè÷íî
÷ðåç âíîñêèòå íà õîðàòà. Àêî ñå ïîëó÷è íà 60 ãîäèíè, ðàííàòà ïåíñèÿ íå å ðàâ-
íà íà ïîìîùèòå çà áåçðàáîòíè. Àêî ÷îâåê ðàáîòè äî 62 ãîäèíè, ïðåç öåëèÿ ïå-
ðèîä äî 65 ãîäèíè ùå ïîëó÷àâà ïåíñèÿ, ðàâíà íà ïîìîùèòå çà áåçðàáîòíè,
ïëþñ åäíà íåîáëàãàåìà ñ äàíúöè íàäáàâêà.
Êîãàòî ñå èç÷èñëÿâàò ðàííàòà ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå, ïåíñèÿòà ïî
äîãîâîðíà ñõåìà èëè ïåíñèÿòà âúç îñíîâà íà èíäèâèäóàëíè ñïåñòÿâàíèÿ, îò
ñóìèòå ñå ïðàâÿò óäðúæêè. Òîâà âàæè êàêòî ïðè ðåäîâíîòî èçïëàùàíå íà ÷àñ-
òè, òàêà è ïðè îòïóñêàíåòî íà öÿëàòà ñóìà. Íî è â òîçè ñëó÷àé ðàáîòèëèòå äî
62 ãîäèíè ñå ïîëçâàò ñ ïðåäèìñòâà.

42
 2.3. Íåïúëíà ïåíñèÿ
Òàçè ìàëêî èçïîëçâàíà ñõåìà ïîçâîëÿâà íà ùàòíèòå ðàáîòíèöè è íà õîðà-
òà íà ñâîáîäíà ïðàêòèêà ìåæäó 60 è 67 ãîäèíè äà ðàáîòÿò ïî÷àñîâî è â ñúùî-
òî âðåìå äà ïîëó÷àâàò íåïúëíà ïåíñèÿ. Âúçìîæíîñòòà ñå èçïîëçâà ãëàâíî îò
çåìåäåëñêèòå ñòîïàíè, êîèòî ïðîäúëæàâàò äà îáðàáîòâàò çåìèòå ñè è ñëåä êà-
òî íàâúðøàò 60 ãîäèíè. Óñëîâèÿòà çà ïîëó÷àâàíå íà íåïúëíà ïåíñèÿ ñà ñõîä-
íè ñ òåçè çà ðàííî ïåíñèîíèðàíå ïðè ñõåìàòà çà îñèãóðîâêà ïðè áåçðàáîòèöà:
■ äàòñêî ìåñòîæèòåëñòâî è íàâúðøåíè 60 ãîäèíè;
■ ó÷àñòèå â ñõåìàòà ÀÒÏ â ïðîäúëæåíèå íàé-ìàëêî íà 10 ãîäèíè ïðåç ïîñëåä-
íèòå 20 (çà ùàòíè ðàáîòíèöè è ñëóæèòåëè), òðóäîâ ñòàæ â Äàíèÿ ïðåç îïðå-
äåëåí ïåðèîä (çà ùàòíè ðàáîòíèöè è õîðà íà ñâîáîäíà ïðàêòèêà), êàêòî è
íàëè÷èå íà èçâåñòíà ñóìà, çàðàáîòâàíà îò íÿêàêâà íåçàâèñèìà äåéíîñò;
■ îãðàíè÷àâàíå â áðîÿ íà ðàáîòíèòå ÷àñîâå ïîíå ñ 1/4.
Ñóìàòà ñå ñâåæäà äî 1/37 îò óñòàíîâåíîòî îñíîâíî çàïëàùàíå íà åäèí ÷àñ.
Òîâà çàïëàùàíå ñúîòâåòñòâà íà 82% îò ìàêñèìàëíàòà äíåâíà ñóìà, êîÿòî ñå
îòïóñêà ïðè áîëåñò. Çà õîðàòà íà ñâîáîäíà ïðàêòèêà íåïúëíàòà ïåíñèÿ å óñòà-
íîâåíà ñóìà. Íàâúðøèëèòå 60 ãîäèíè ñëåä 1 þëè 1999 ã. Ìîãàò äà ïîëó÷àâàò
íåïúëíà ïåíñèÿ ìåæäó ñâîèòå 60 è 65 ãîäèíè. Òàçè ñóìà ñå íàìàëÿâà â çàâèñè-
ìîñò îò ó÷àñòèåòî èì â äðóãè ïåíñèîííè ñõåìè è ñõåìè çà èíäèâèäóàëíè ñïåñ-
òÿâàíèÿ. Ïîíèæåíèåòî ñå èç÷èñëÿâà ïî ñúùèÿ íà÷èí, êàêòî ïðè ðàííîòî ïåí-
ñèîíèðàíå. Ñõåìàòà çà íåïúëíàòà ïåíñèÿ ñå ôèíàíñèðà èçöÿëî îò äúðæàâàòà.

III. Ïàðè÷íè ñòîéíîñòè â ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà

1. Íàöèîíàëíà ïåíñèÿ
Íåéíàòà ñòîéíîñò çàâèñè îò ïåðèîäèòå, ïðåç êîèòî ÷îâåê å æèâÿë â Äàíèÿ.
40 ãîäèíè äàòñêî ìåñòîæèòåëñòâî äàâàò ïðàâî íà ïúëíà ïåíñèÿ.
Ïåíñèÿòà ñå ñúñòîè îò åäíà îñíîâíà ñóìà (êîÿòî ñå ïðåâåæäà â ñúîòâåòñò-
âèå ñ äîõîäà îò ïðîôåñèîíàëíàòà äåéíîñò íà ïåíñèîíåðà, ïðè ïîëîæåíèå ÷å
òîçè äîõîä íàäõâúðëÿ 210,600 äàòñêè êðîíè ãîäèøíî4) è äîáàâêè. Îñíîâíàòà
ñóìà áåç óäðúæêè íàáðîÿâà 49,560 êðîíè ãîäèøíî. Äîáàâêèòå ñå ïðèâåæäàò â
ñúîòâåòñòâèå ñ âñåêè äîõîä, êîéòî ïåíñèîíåðúò èëè íåãîâèÿò áðà÷åí ïàðòíüîð
èìàò, àêî îáùèÿò äîõîä íàäõâúðëÿ 93,200 êðîíè çà ñåìåéíà äâîéêà èëè 46,400
êðîíè çà ñàì ÷îâåê. Ñóìàòà íà ïåíñèîííèòå äîáàâêè áåç óäðúæêè å 22,536 êðî-
íè ãîäèøíî çà åäèí îò ñúïðóçèòå èëè 49,140 êðîíè çà ñàì ÷îâåê.
Ðàííàòà ïåíñèÿ, êîÿòî íå çàâèñè îò äîõîäà íà ïåíñèîíåðà èëè íà äðóãè õî-
ðà, âúçëèçà íà 12,600 êðîíè ãîäèøíî. Íå ñå äàâà óâåëè÷åíèå, àêî òîçè ÷îâåê
îòãîâàðÿ çà èçäðúæêàòà íà íÿêîé äðóã. Íàöèîíàëíàòà ïåíñèÿ ñå ôèíàíñèðà èç-
öÿëî îò äúðæàâàòà. Ðàííàòà ñîöèàëíà ïåíñèÿ ñå ôèíàíñèðà 35% îò äúðæàâà-
òà è 65% îò îáùèíàòà ïî ìåñòîæèâååíå.
Ïîäîáíî íà âñåêè äðóã äîõîä, êîéòî ñå îòïóñêà îò äúðæàâàòà, ñîöèàëíèòå
ïåíñèè ñå îñúâðåìåíÿâàò âåäíúæ ãîäèøíî ÷ðåç èíäåêñàöèÿ, êîÿòî ñå èç-÷èñ-
ëÿâà âúç îñíîâà íà ðúñòà â çàïëàòèòå.
4 Êðàëñòâî Äàíèÿ íå å ÷ëåí íà Åâðîçîíàòà è íå å âúâåëî åâðîòî. Åâðîçîíàòà å çîíà, îáåäèíÿâàùà
ñòðàíèòå-÷ëåíêè îò Åâðîïåéñêèÿ ñúþç, êîèòî ñà ïðèåëè åâðîòî êàòî îôèöèàëíà âàëóòà. Åâðî-
çîíàòà å ñúçäàäåíà ïðåç 1999ã. îò åäèíàäåñåò ñòðàíè îò ñúþçà, êúì êîèòî ñå ïðèñúåäèíÿâà è
Ãúðöèÿ ïðåç 2001ã.  ìîìåíòà Åâðîçîíàòà âêëþ÷âà 15 ñòðàíè: Àâñòðèÿ, Áåëãèÿ, Ãåðìàíèÿ, Ãúð-
öèÿ, Èðëàíäèÿ, Èñïàíèÿ, Èòàëèÿ, Êèïúð, Ëþêñåìáóðã, Ìàëòà, Ïîðòóãàëèÿ, Ñëîâåíèÿ, Ôèíëàí-
äèÿ, Ôðàíöèÿ è Õîëàíäèÿ. Ìîíàêî, Ñàí Ìàðèíî è Âàòèêàíà ñúùî ñà âêëþ÷åíè â çîíàòà, âúïðå-
êè ÷å íå ñà ÷ëåíîâå íà ñúþçà. Êúì äåêåìâðè 2008ã. 10 äàòñêè êðîíè (DKK) ñà 2.63 ëåâà.

43
 2. Äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ (ÀÒÏ)
Íåéíèÿò ðàçìåð çàâèñè îò ïåðèîäà íà ó÷àñòèå â ñõåìàòà è îò ðåçóëòàòèòå,
ïîñòèãíàòè ÷ðåç òàçè ïåíñèîííà ñõåìà. Íàé-âèñîêàòà äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ,
íà êîÿòî èìà ïðàâî âñåêè ÷îâåê, ó÷àñòâàë â ñõåìàòà îò ñúçäàâàíåòî é ïðåç
1964ã. è ðàáîòèë öåëîäíåâíî, äíåñ âúçëèçà íà îêîëî 19,000 êðîíè ãîäèøíî.
3. Âíîñêè çà ïåíñèÿ
Òåçè ñïåñòÿâàíèÿ ñå âðúùàò íà õîðàòà, êîãàòî íàâúðøàò 67 ãîäèíè (65 çà
òåçè, êîèòî ñà ñòàíàëè íà 60 ïðåäè 1 þëè 1999ã.). Èçïëàùàò ñå ìåñå÷íè ñóìè
â ïðîäúëæåíèå íà 10 ãîäèíè. Ñóìèòå ñà "ñîëèäàðèçèðàíè" â ñìèñúë, ÷å îòäåë-
íèÿò ÷îâåê ïîëó÷àâà ñðåäíàòà ñòîéíîñò íà âñè÷êè âíîñêè, ïîñòúïèëè ïî ñõå-
ìàòà, à íå íà íåãîâèòå ñîáñòâåíè. Èç÷èñëåíî å, ÷å ãîäèøíèòå ñóìè, ïîëó÷àâà-
íè îò òàçè ñõåìà çà çàäúëæèòåëíè âíîñêè, ùå ñå èçðàâíÿâàò ñúñ ñóìèòå, ïîëó-
÷àâàíè îò ïåíñèîííàòà ñõåìà ÀÒÏ, â ðàìêèòå íà íÿêîëêî ãîäèíè.
4. Ðàííà ïåíñèÿ ïðè îñèãóðÿâàíå çà áåçðàáîòèöà
Òàçè ðàííà ïåíñèÿ ñå ðàâíÿâà íà ïîìîùòà ïðè áåçðàáîòèöà èëè ïîíå íà
82% îò íåÿ è âúçëèçà íà 2,850 êðîíè ñåäìè÷íî, îêîëî 150,000 êðîíè ãîäèøíî
èëè íà 82% îò òåçè ñóìè. Ïðè íîâàòà ñèñòåìà ðàííàòà ïåíñèÿ ñå ôèíàíñèðà
÷àñòè÷íî îò âíîñêèòå, ïëàùàíè îò õîðàòà.

IV. Äåìîãðàôñêèòå ïðîìåíè è ïåíñèîííàòà ñèñòåìà

Êàêòî â ïîâå÷åòî çàïàäíîåâðîïåéñêè ñòðàíè, è â Äàíèÿ áðîÿò íà âúçðàñò-
íèòå õîðà íàðàñòâà. Íî â ñðàâíåíèå ñ äðóãèòå ñòðàíè Äàíèÿ íå å òîëêîâà äúë-
áîêî çàñåãíàòà îò òåçè ïðîöåñè. È âñå ïàê áðîÿò íà õîðàòà â àêòèâíà òðóäîâà
âúçðàñò íàìàëÿâà. Íà âñåêè âúçðàñòåí ÷îâåê ñå ïàäàò 4,5 äóøè îò ðàáîòîñïî-
ñîáíîòî íàñåëåíèå â çðÿëà âúçðàñò.
Èç÷èñëåíî å, ÷å ìåæäó 2010 è 2035ã. äåìîãðàôñêîòî ñòàðååíå ùå óâåëè÷è
îáùåñòâåíèòå ðàçõîäè â áðóòíèÿ íàöèîíàëåí ïðîäóêò ñ 4%. Ðàçíîñêèòå, ñâúð-
çàíè ñ âúçðàñòíîòî íàñåëåíèå (çäðàâíî îáñëóæâàíå è âñÿêàêâè äðóãè ãðèæè çà
òÿõ), ùå ôîðìèðàò 2.5% îò òîçè ðúñò, à ïî-ãîëåìèÿò áðîé ñîöèàëíè ïåíñèè ùå
äîâåäå äî îñòàíàëèòå 1.5%. Ïîñëåäèöèòå îò óâåëè÷àâàíåòî íà ïåíñèèòå ñ äî-
ãîâîðíà îñíîâà ïúê ùå çàñèëÿò îáðàòíàòà òåíäåíöèÿ. Òúé êàòî ïåíñèîííèòå
íàäáàâêè, êîèòî ôîðìèðàò ÷àñò îò íàöèîíàëíàòà ïåíñèÿ, çàâèñÿò îò äîõîäà íà
÷îâåêà è íåãîâèÿ áðà÷åí ïàðòíüîð, òåçè íîâè ïåíñèè âñúùíîñò ùå îãðàíè÷àò
ó÷àñòèåòî íà äúðæàâàòà â íàäáàâêèòå, êàòî é ïîçâîëÿò äà ñïåñòè ñðåäñòâà. Åòî
êàêúâ å ïðîöåíòúò íà õîðàòà íàä 65 ãîäèíè ïî îòíîøåíèå íà öÿëîòî íàñåëåíèå:
1980ã. 14.3%
1985ã. 15.0%
1990ã. 15.6%
1995ã. 15.3%
À ïðåç ñëåäâàùèòå ãîäèíè òîçè ïðîöåíò ùå ñå óâåëè÷è òàêà:
2000ã. 14.8%
2010ã. 15.9%
2020ã. 18.8%
2030ã. 20.7%
Ñëåä êàòî ñå îáíîâÿâà ñõåìàòà çà ðàííî ïåíñèîíèðàíå ïðè îñèãóðÿâàíå çà
áåçðàáîòèöà è ñå óòâúðæäàâàò ìíîãî íîâè ïåíñèè ñúñ ñúáèðàòåëíà èëè îáùà
îñíîâà, â Äàíèÿ íàñêîðî íå å èìàëî äðóãè ðåôîðìè â ïåíñèîííîîñèãóðèòåë-
íàòà ñèñòåìà êàòî öÿëî.

44
 ÈÐËÀÍÄÈß
Ìèíèñòúðúò íà ñîöèàëíèòå ãðèæè â Èðëàíäèÿ å îòãîâîðåí çà îðãàíèçèðà-
íåòî è ïðèëàãàíåòî íà ñîöèàëíîîñèãóðèòåëíèòå ñèñòåìè, âêëþ÷èòåëíî íà
ñâúðçàíèòå ñ äîõîäèòå è äðóãèòå ôîðìè íà ïîäêðåïà, êîèòî ïîçâîëÿâàò íà õî-
ðàòà äà ó÷àñòâàò â æèâîòà íà îáùåñòâîòî ïîçèòèâíî è ñìèñëåíî. Çà ñîöèàë-
íîòî áëàãîïîëó÷èå íà ñåìåéñòâàòà è îáùíîñòèòå ñå ñúäåéñòâà ÷ðåç êîíêðåò-
íè ïðîãðàìè çà ðàçâèòèå.  ìèíèñòåðñòâîòî ñå èçðàáîòâà è ÷ðåç íåãî ñå ïðè-
ëàãà ïåíñèîííàòà ïîëèòèêà. Äúðæàâíàòà ïåíñèîííà êîìèñèÿ, êîÿòî ñëåäè îá-
ùî ïåíñèîííàòà ñôåðà è äîêëàäâà íà ìèíèñòúðà çàêëþ÷åíèÿòà ñè, ñúùî èìà
ðîëÿ íà ñúâåòíèê â òàçè ïîëèòèêà êàòî öÿëî.

I. Îñíîâíè ïðèíöèïè â ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà

1. Îáõâàò íà ñèñòåìàòà
Ïåíñèîííàòà ñèñòåìà, èçãðàäåíà âúðõó ëè÷íè âíîñêè è ñîöèàëíè ïîìîùè,
íà ïðàêòèêà îáõâàùà öÿëîòî íàñåëåíèå. Ïðåç 1999ã. îò âñè÷êèòå 421,600 äóøè,
íàâúðøèëè 65 è ïîâå÷å ãîäèíè, 387,201 ïîëó÷àâàò ñîöèàëíè äîáàâêè êúì ïåí-
ñèèòå ñè (òóê ñå âêëþ÷âàò è íàä 46,432 âúçðàñòíè õîðà ñ êâàëèôèêàöèÿ). Ïðåç
ïîñëåäíîòî äåñåòèëåòèå â ñõåìàòà íà òåçè ïëàùàíèÿ íàñòúïâà çíà÷èòåëíà
ïðîìÿíà. Ìàêàð ÷å áðîÿò íà ïîëó÷àâàùèòå ñîöèàëíà ïåíñèÿ (ò.å. âúçðàñòíèòå
õîðà áåç ñðåäñòâà, êîèòî íå ñà ïðàâèëè âíîñêè ïðåç ãîäèíèòå) å âñå îùå ãîëÿì
93,023 ïðåç 1999ã., â ñðàâíåíèå ñ 1989ã. ïðè òÿõ ñå çàáåëÿçâà ñïàä ñ ïî÷òè 23%.
Ñúùî òàêà ïðåç 1989ã. õîðàòà ñ ïåíñèÿ, îñíîâàíà íà ëè÷íè âíîñêè, ñà ïîä 50%
îò âñè÷êè ïåíñèîíåðè, à ïðåç 1999ã. áðîÿò èì íàäõâúðëÿ 62%. Òàçè ïðîìÿíà
ìîæå äà ñå îáÿñíè ñ ôàêòà, ÷å ïîâå÷å õîðà (íàé-âå÷å æåíè) èçëèçàò íà ïàçàðà
çà ðàáîòíà ñèëà, êîåòî ñå äúëæè íà èêîíîìè÷åñêèÿ ðàñòåæ è íåïðåêúñíàòîòî
ðàçøèðÿâàíå íà çàäúëæèòåëíîòî ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå:
■ çà åäíîëè÷íèòå òúðãîâöè è õîðàòà ñúñ ñâîáîäíè ïðîôåñèè ïðåç 1988ã.;
■ çà õîðàòà, êîèòî èìàò íåïúëíî ðàáîòíî âðåìå ïðåç 1991ã.;
■ çà äúðæàâíèòå è îáùèíñêèòå ñëóæèòåëè, ïîñòúïèëè ñëåä 1995ã.
Òóê òðÿáâà äà äîáàâèì è ïðåìàõâàíåòî íà îñèãóðèòåëíèòå îãðàíè÷åíèÿ,
îñíîâàíè íà äîõîäèòå ïðåç 1974ã. Ðîëÿòà íà ïëàùàíèÿòà, èçãðàäåíè âúðõó
ëè÷íè âíîñêè, ùå ñå çàñèëâà çàíàïðåä. Ïðåäâèæäà ñå ïðåç 2016ã. 86% îò ïåí-
ñèîíåðèòå äà èìàò äîõîäè, îñíîâàíè íà ëè÷íèòå èì âíîñêè, äîêàòî ïðåç 1999ã.
òîçè ïðîöåíò å 62.
2. Ñõåìè çà äîïúëíèòåëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå
Äîïúëíèòåëíèòå ïåíñèè â Èðëàíäèÿ ñúäúðæàò òðè îñíîâíè òèïà ïåíñèîí-
íè ñïîðàçóìåíèÿ:
■ Ïåíñèîííè ñõåìè çà ðàáîòíèöèòå è ñëóæèòåëèòå â áþäæåòíàòà ñôåðà -
òåõíèòå âíîñêè ñà ñúîáðàçåíè ñ äîõîäà èì. Òóê âëèçàò äúðæàâíèòå ñëó-
æèòåëè, õîðàòà îò Íàöèîíàëíàòà ñëóæáà çà îõðàíà, îáùèíñêèòå ñëóæè-
òåëè, ó÷èòåëèòå è çäðàâíèòå ðàáîòíèöè, ïîñòúïèëè ïðåäè àïðèë 1995ã.
Òå ïëàùàò ïî-íèñêè ñîöèàëíè âíîñêè è ïî-êúñíî ïîëó÷àâàò ñðåäñòâà â
îãðàíè÷åíè ðàìêè.
■ Êîíñîëèäèðàíè ïðîôåñèîíàëíè ïåíñèîííè ñõåìè, ñúçäàäåíè îò èëè äî-
ãîâîðåíè ñ ðàáîòîäàòåëèòå ñ öåë òå äà îñèãóðÿò ñðåäñòâà çà ñâîèòå ðà-
áîòíèöè. Òóê ñå âêëþ÷âàò êîíñîëèäèðàíè ñõåìè, ñúçäàäåíè îò äúðæàâíè
òúðãîâñêè îðãàíèçàöèè è àãåíöèè.

45
 ■ Ëè÷íè ïåíñèè (âêë. è ïåíñèîííè ñïîðàçóìåíèÿ çà ãîäèøíà ðåíòà), äîãîâî-
ðåíè îò îòäåëíè õîðà, íàé-÷åñòî ñúñ ñâîáîäíè ïðîôåñèè èëè ñàìîíàåòè.

II. Ôèíàíñèðàíå íà ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà

Ñîöèàëíîîñèãóðèòåëíèòå âíîñêè ñà ïðîöåíò îò îáùèÿ îáëàãàåì äîõîä íà
ðàáîòåùèòå è õîðàòà ñúñ ñâîáîäíè ïðîôåñèè - òå ñà îáåêò íà ðàçíîîáðàçíè
îòñòúïêè è íå ìîãàò äà íàäõâúðëÿò îïðåäåëåíè ñòîéíîñòè. Ïî ïðèíöèï è ðà-
áîòîäàòåëÿò, è ðàáîòíèêúò ïëàùàò ñúîòâåòåí äÿë îò âíîñêèòå. Ðàáîòîäàòåëè-
òå ñà çàäúëæåíè îò ñîöèàëíîòî çàêîíîäàòåëñòâî äà ïðàâÿò íóæíèòå óäðúæêè
è äà ãè ïðåâåæäàò ïî äàäåíè ñìåòêè, òàêà ÷å ðàáîòíèöèòå äà ìîãàò äà ïîëó-
÷àò ñúáðàíèòå ñóìè, àêî è êîãàòî ñòàíå íåîáõîäèìî.
Ïðè ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò íàñåëåíèåòî âíîñêèòå íà ðàáîòíèöèòå ñå îïðåäå-
ëÿò îò òåõíèòå äîõîäè. Ðàçìåðúò íà ñîöèàëíîîñèãóðèòåëíèòå ïëàùàíèÿ çàâè-
ñè îò âèäà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ïðèëîæèì â äàäåíèÿ îòðàñúë, è íà ñâîé ðåä
äèêòóâà ñòîéíîñòòà íà ïåíñèÿòà è ñóìèòå, êîèòî õîðàòà áèõà ìîãëè äà ïîëó-
÷àò, êîãàòî ñòèãíàò óñòàíîâåíàòà âúçðàñò. Íàé-âå÷å ñå îñèãóðÿâàò ðàáîòíèöè-
òå è ðàáîòîäàòåëèòå îò èíäóñòðèàëíèÿ è òúðãîâñêèÿ ñåêòîð, êàêòî è îò ñôåðà-
òà íà îáñëóæâàíåòî. Âñåêè ÷îâåê, êîéòî ïå÷åëè íà ñåäìèöà 30 èëè ïîâå÷å èð-
ëàíäñêè ïàóíäà5, å çàäúëæåí äà ïëàùà ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíè âíîñêè, êàêòî
è âñåêè ñàìîíàåò èëè ñúñ ñâîáîäíà ïðîôåñèÿ, ÷èéòî ãîäèøåí äîõîä å 2500 èëè
ïîâå÷å ïàóíäà.
Ïðåç 1999ã. ðàçõîäèòå çà ñîöèàëíè ïîìîùè ñå ïîåìàò ãëàâíî îò äúðæàâà-
òà (54.7%) è îò Ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíèÿ ôîíä (44.9%). Â òîçè ôîíä ïðèõîäè-
òå èäâàò ÷ðåç âíîñêè îò ðàáîòîäàòåëèòå (73.8%), ðàáîòíèöèòå (20.3%) è ñàìî-
íàåòèòå (5.9%).
Ðàçõîäèòå çà ïåíñèîííèòå ñõåìè âúçëèçàò íà îêîëî 24% îò îáùèÿ áþäæåò
çà ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå, êîéòî ïðåç 1999ã. å 4 áèëèîíà ïàóíäà. Îò íåãî ðàç-
õîäèòå çà ïåíñèè âúç îñíîâà íà ëè÷íè âíîñêè ñà 392,26 ìëí., äîêàòî ïðè ïåí-
ñèèòå çà ïðîñëóæåíî âðåìå ñå èçðàçõîäâàò 402,8 ìëí. ïàóíäà. Çà 2000ã. ñóìè-
òå ñà 431,5 ìëí. çà ïåíñèè îò ëè÷íè âíîñêè è 472,3 ìëí. çà ïåíñèè çà ïðîñëó-
æåíî âðåìå.
Ïðåç ìàé 1998ã. Äúðæàâíàòà ïåíñèîííà êîìèñèÿ ïóáëèêóâà ñâîÿ äîêëàä
"Îñèãóðÿâàíå íà ïåíñèîííè äîõîäè", êîéòî ïðîèçòè÷à îò Èíèöèàòèâàòà çà íà-
öèîíàëíà ïåíñèîííà ïîëèòèêà. Åäíà îò íàé-âàæíèòå ïðåïîðúêè â íåãî å äà ñå
ñúçäàäå îáù ôîíä ñ öåë äà ñå íàìàëÿò áúäåùèòå ðàçõîäè çà ñîöèàëíè ïåíñèè.
Ïðàâèòåëñòâîòî ïðèåìà òàçè ïðåïîðúêà è ïðåç þëè 1999ã. îáÿâÿâà íàìåðåíè-
åòî ñè äà ñúçäàäå ðåçåðâíè ôîíäîâå, êîèòî äà ïîñðåùíàò áúäåùèòå ðàçõîäè
çà ñîöèàëíè ïîìîùè è ïåíñèè íà ñëóæèòåëèòå ñ áþäæåòíè çàïëàòè.
Ïîñòàíîâëåíèåòî, ñ êîåòî ñå ñúçäàâà âðåìåíåí ôîíä, êúäåòî äà ñå ñúõðà-
íÿâàò è êîíòðîëèðàò ïàðèòå, îòïóñíàòè ïðåç 1999ã., ñå ïðèåìà îò ïàðëàìåíòà
ïðåç äåêåìâðè ñúùàòà ãîäèíà è òàì ñå ïðåâåæäà ñóìàòà îò 3 áèëèîíà ïàóíäà.
Òóê âëèçàò 2,4 áèëèîíà, îòïóñíàòè îò òåëåêîìóíèêàöèîííàòà êîìïàíèÿ, íàñ-
ëåäèëà áèâøèÿ äúðæàâåí Òåëåêîì, è ïî÷òè 600 ìèëèîíà, êîåòî å 1% îò áðóò-
íèÿ íàöèîíàëåí ïðîäóêò çà 1999ã. Ñ ôèíàíñîâî ïîñòàíîâëåíèå îò 2000ã. å ïðå-
äîñòàâÿ íîâà ñóìà îò 1,85 áèëèîíà ïàóíäà, îò êîèòî îêîëî 1,2 áèëèîíà ñà îò

5 Îò 1 ÿíóàðè 1999ã. çà áåçêàñîâè îïåðàöèè, ñúîòâåòíî îò 1 ÿíóàðè 2002ã. çà âñè÷êè îïåðàöèè

1EUR = 0,787564 èðëàíäñêè ïàóíäà.

46
ïðîäàæáàòà íà Òåëåêîìà è îêîëî 650 ìëí. ñå ðàâíÿâàò îòíîâî íà 1% îò áðóò-
íèÿ íàöèîíàëåí ïðîäóêò çà 2000ã.
Íà 14 þíè 2000ã. å ïóáëèêóâàí ïðåäëîæåíèÿò îò ìèíèñòúðà íà ôèíàíñèòå
è îäîáðåí îò ïàðëàìåíòà çàêîí çà ñúçäàâàíå, ôèíàíñèðàíå è óïðàâëåíèå íà
Íàöèîíàëíèÿ ïåíñèîíåí ðåçåðâåí ôîíä. Ñ íåãî ïðàâèòåëñòâîòî ñå çàäúëæàâà
äà ïðåâåæäà îò äúðæàâíàòà õàçíà âúâ ôîíäà ñóìà, ðàâíà íà 1% îò áðóòíèÿ íà-
öèîíàëåí ïðîäóêò, âñÿêà ãîäèíà, ïîíå äî 2055-òà, è íå ñå îãðàíè÷àâà ñúçäàâà-
íåòî íà äîïúëíèòåëíè ôîíäîâå, ñëåä êàòî áúäàò îäîáðåíè îò ïàðëàìåíòà. Íà-
öèîíàëíèÿò ïåíñèîíåí ôîíä èìà ìàíäàò çà ñòðîãî òúðãîâñêè âëîæåíèÿ ñ öåë
äà ñå îñèãóðè íàé-ãîëÿìà âúçâðàùàåìîñò çà äúëúã ïåðèîä îò âðåìå, à òîâà ñå
ïîñòèãà ÷ðåç óïðàâëåíèå ñ äîáðå ïðåìèñëåí ðèñê. Çàáðàíåíî å ñúêðàùàâàíå
íà ñðåäñòâàòà ïðåäè 2025ã.

III. Óñëîâèÿ çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ

Çà ïåíñèÿ âúç îñíîâà íà ëè÷íè âíîñêè å íåîáõîäèìî:
■ èçïëàùàíåòî íà ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíè âíîñêè äà å çàïî÷íàëî, ïðåäè äà
ñà íàâúðøåíè 56 ãîäèíè (ïðè ïåíñèÿ âúðõó ëè÷íè âíîñêè) èëè 55 ãîäèíè
(ïðè ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå);
■ äà ñà èçïëàòåíè íàé-ìàëêî 156 ïúëíè âíîñêè èëè àêî ñðåäíîãîäèøíàòà
ñòîéíîñò å ìåæäó 10 è 19, äà èìà ïîíå 260 ïúëíè âíîñêè;
■ çà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ (ò.å. 50% èëè 48 ïàóíäà íà ñåäìèöà) ñðåäíîãîäèø-
íàòà ñòîéíîñò å íàé-ìàëêî 10 èçïëàòåíè âíîñêè, áðîåíè îò ÿíóàðè 1953ã.
çà æåíèòå (êîãàòî âëèçà â ñèëà åäèííàòà ñèñòåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâà-
íå) èëè îò äàòàòà íà ïúðâàòà ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíà âíîñêà, àêî òÿ å ïî-
êúñíî. Ñðåäíîãîäèøíàòà ñòîéíîñò íà âíîñêàòà îò 48 ïàóíäà íà ñåäìèöà
ñå èçèñêâà çà ìàêñèìàëíèÿ ðàçìåð ïåíñèÿ (96 ïàóíäà íà ñåäìèöà). Ñ âðå-
ìåòî íàñòúïâàò èçìåíåíèÿ â òåçè óñëîâèÿ. Ìåðêèòå âçåòè â òàçè îáëàñò
ïðåç ïîñëåäíèòå 20 ãîäèíè, íàðåä ñ ïîñòåïåííîòî ðàçøèðÿâàíå íà çàäúë-
æèòåëíîòî ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, òàêà ÷å ôàêòè÷åñêè äà âêëþ÷âà öÿëà-
òà ïëàòåíà ðàáîòíà ñèëà, ñà íàñî÷åíè ãëàâíî â äâå ïîñîêè. Ïúðâî, äà ñå
îáõâàíàò âñå ïîâå÷å õîðà è, âòîðî, äà ñå îãðàíè÷è âëèÿíèåòî íà èçâåñò-
íè àíîìàëèè, âúçíèêíàëè ñ âðåìåòî è îòðàçèëè ñå íà ðàçëè÷íè êàòåãî-
ðèè õîðà, êîèòî ïî ðàçëè÷íè ïðè÷èíè íå ñà ïëàùàëè îñèãóðîâêè ïðåç öå-
ëèÿ ñè òðóäîâ ñòàæ.
Òóê ñå âêëþ÷âàò:
■ Âúâåæäàíå îò àïðèë 1994ã. íà ïåíñèè çà äîìàêèíè. Ñòàâà äóìà çà õîðà,
êîèòî ïðåêàðâàò ïåðèîäè îò âðåìå èçâúí òðóäîâèÿ ïàçàð, çàùîòî ñå ãðè-
æàò èëè çà äåöà (äî 12 ãîäèíè), èëè çà áîëíè è èíâàëèäè. Ïî òî÷íî, òåçè
èíòåðâàëè íå ñå âçèìàò ïðåäâèä, êîãîòî ñå èç÷èñëÿâà ñòîéíîñòòà íà ïåí-
ñèÿòà. Ïî òàêúâ íà÷èí ìîãàò äà ñå ïðåíåáðåãíàò íàé-ìíîãî 20 ãîäèíè.
■ Ïðåç 1997ã. ìèíèìàëíàòà ñðåäíîãîäèøíà áàçà çà ïåíñèÿ âúðõó ëè÷íè
âíîñêè ñå íàìàëÿâà îò 20 äî 10 âíîñêè çà ãîäèíà. Êîãîòî ÷îâåê èìà ñðåä-
íîãîäèøíî îò 10 äî 14 âíîñêè, ïîëó÷àâà ïåíñèÿ, ðàâíà íà 50% îò ñòàí-
äàðòíèÿ ìàêñèìóì. Àêî âíîñêèòå ñà ãîäèøíî ìåæäó 15 è 19, ïåíñèÿòà å
75% îò óñòàíîâåíèÿ ìàêñèìóì.
■ Ñ Ïîñòàíîâëåíèå ¹4 îò 2000ã. ñå ïðèçíàâàò è âíîñêèòå, ïëàòåíè ïðåäè
1953ã. Òàêà îò 5 ìàé 2000ã. ñå âúâåæäà ñïåöèàëíà ïåíñèÿ îò 50% çà âñå-
êè, êîéòî å áèë íàåò è å ïëàùàë îñèãóðîâêè ïðåäè 1953ã. è êîéòî íå å óñ-

47
 ïÿë äà ïîëó÷è ïåíñèÿ èëè ïåíñèÿòà ìó (íåçàâèñèìî äàëè å âúðõó ëè÷íè
âíîñêè, èëè íå) å íèñêà. Çà äà èìà òàêàâà ïåíñèÿ îò 50%, ÷îâåê òðÿáâà äà
å ðàáîòèë è äà å ïëàùàë âíîñêè ñïîðåä çàêîíèòå íà íàöèîíàëíîòî çäðàâ-
íî îñèãóðÿâàíå ïðåäè 1953ã. è äà å íàïðàâèë íàé-ìàëêî 260 âíîñêè (ò.å.
â ïðîäúëæåíèå íà 5 ãîäèíè), êàòî òå ìîæå äà ñå îòíàñÿò çà ïåðèîäà ïðå-
äè 1953ã. Èëè äà ñà êîìáèíàöèÿ îò ñóìè, âíåñåíè ïðåäè è ñëåä 1953ã. Ïî-
ìîùèòå çà ãëåäàíå íà äåòå èëè âúçðàñòåí ÷îâåê è â òîçè ñëó÷àé ñà ïî-
ìàëêè - ñúùî 50%.
Ïåíñèîííàòà âúçðàñò â Èðëàíäèÿ å 65 èëè 66 ãîäèíè, â çàâèñèìîñò îò âèäà
ïåíñèÿ, çà êîéòî ñå êàíäèäàòñòâà. Òàçè âúçðàñò ñå íàëàãà ïîñòåïåííî ïðåç ïåðè-
îäà 1973 - 1975ã., ïðåäè êîéòî å áèëà âúçïðèåòà ãîðíà ãðàíèöà îò 70 ãîäèíè.
Åäèí îò êëþ÷îâèòå ôàêòîðè, îïðåäåëÿùè ñòîéíîñòòà íà ïåíñèÿòà, å âúç-
ðàñòòà çà ïåíñèîíèðàíå - 65 ãîäèíè. Â äîêëàäà, ñâúðçàí ñ Èíèöèàòèâàòà çà
íàöèîíàëíà ïåíñèîííà ïîëèòèêà, ñå ñî÷è âúçìîæíîñòòà çà ãúâêàâ ïîäõîä è
ïðàâî íà ïî-êúñíî ïåíñèîíèðàíå, êîÿòî òðÿáâà äà çàëåãíå â ñîöèàëíîòî çàêî-
íîäàòåëñòâî.  äîêëàäà ñå îòáåëÿçâà ïîëîæèòåëíîòî âúçäåéñòâèå îò óâåëè÷à-
âàíåòî íà âúçðàñòòà çà ñîöèàëíà ïåíñèÿ - óñëîâèÿòà íà ðàáîòà åñòåñòâåíî âî-
äÿò äî îïðåäåëåí ìîìåíò íà îòòåãëÿíå îò àêòèâíà äåéíîñò è ïåðñïåêòèâàòà çà
ïåíñèîíèðàíå ñòàâà ïî-ìàëêî ïðèâëåêàòåëíà, àêî ñîöèàëíàòà ïåíñèÿ íå çà-
ïî÷íå äà ñå èçïëàùà âåäíàãà. Çà äà ñå ñïåñòÿò ñðåäñòâà, å íåîáõîäèìî íà õî-
ðàòà ïîä ïåíñèîííà âúçðàñò äà ñå ïðåäîñòàâè âúçìîæíîñò äà ïðîäúëæàò äà
ðàáîòÿò è äà ïîëó÷àâàò ïðèõîäè. Ìàêàð ÷å íå ñå ïðåäâèæäà íàìàëÿâàíå íà
ïåíñèîííàòà âúçðàñò, ïðåäñòîè ïðàâèòåëñòâîòî äà ðàçãëåäà îñíîâàíèÿòà è
ïðåäèìñòâàòà íà òîâà äà ñå óâåëè÷àò âúçìîæíîñòèòå çà ïðîäúëæàâàíå íà ðà-
áîòà ñëåä âúçðàñòòà çà ïåíñèÿ, êîåòî ùå ïîçâîëè åäíà ïî-âèñîêà ñîöèàëíà
ïåíñèÿ ïðè ïî-êúñíî ïåíñèîíèðàíå.
Íå ñúùåñòâóâàò óëåñíåíèÿ çà ïî-ðàííî ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿòà âúðõó ëè÷íè
âíîñêè èëè çà ïðîñëóæåíî âðåìå, íî â íàìàëåí ðàçìåð. È âñå ïàê ñå îòïóñêàò
ò.íàð. ïðåäïåíñèîííè ïîìîùè, ïðåäíàçíà÷åíè çà õîðà, êîèòî ðàçïîëàãàò ñ îãðà-
íè÷åíè ñðåäñòâà è ñà íàâúðøèëè 55 ãîäèíè. Òå ìîãàò äà ñå îòòåãëÿò îò òðóäî-
âèÿ ïàçàð è äà êàíäèäàòñòâàò çà ñåäìè÷íè ïîìîùè. Çà òàçè öåë òðÿáâà äà ñà ïî-
ëó÷àâàëè äúëãî âðåìå ïîìîùè çà áåçðàáîòíè èëè âå÷å äà íå ïîëó÷àâàò ïîìîùè
çà ñàìîòåí ðîäèòåë èëè çà ãëåäàíå íà äåòå èëè áîëåí âúçðàñòåí. Ñõåìàòà å íà-
ïúëíî ñâîáîäíà è çàâèñè îò èçáîðà íà ÷îâåêà äàëè àêî å áåçðàáîòåí è íàâúðøè
55 ãîäèíè ùå ïðåäïî÷åòå äà ïðîäúëæè äà òúðñè ðàáîòà è äà ïîëó÷àâà ïîìîùè
çà áåçðàáîòíè, âìåñòî äà ñå ïåíñèîíèðà. Äîðè å âúçìîæíî, àêî íÿêîé âå÷å ïî-
ëó÷àâà ïðåäïåíñèîííè ïîìîùè, äà ñå âúðíå íà ðàáîòà ïî ñâîå æåëàíèå.
Ïîðàäè äîáðîòî ñúñòîÿíèå íà èðëàíäñêàòà èêîíîìèêà äíåñ ñèëíî íàìàëÿ-
âà áðîÿò íà õîðàòà, æåëàåùè äà ó÷àñòâàò â òàçè ïåíñèîííà ñõåìà. Ïîâå÷å îò
60% îò âúçðàñòíèòå ñ ïðåäïåíñèîííè ïîìîùè ñà íà 60 èëè ïîâå÷å ãîäèíè.
Î÷àêâà ñå çàíàïðåä òåõíèÿò áðîé äà ñïàäíå îùå. Íà äíåâåí ðåä å âúïðîñúò çà
ïðåñòðóêòóðèðàíå íà òàçè ñõåìà ñ îãëåä íà ñúâðåìåííèòå ïàçàðíè óñëîâèÿ.

IV. Ðàçìåð íà ñóìèòå â ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà

1. Ôàêòîðè, îïðåäåëÿùè òÿõíàòà ñòîéíîñò
Ïðè ñîöèàëíèòå ïåíñèè íÿìà ïðÿêà âðúçêà ìåæäó ïëàùàíèòå âíîñêè è
ñòîéíîñòòà íà ïîëó÷àâàíàòà íàêðàÿ ñóìà. Òåçè ñóìè ñå èçïëàùàò êàòî íåïðî-
ìåíëèâè ñåäìè÷íè ïîìîùè è ñå èç÷èñëÿâàò òàêà:

48
 ■ Èíäèâèäóàëíà ïåíñèÿ â çàâèñèìîñò îò îáùèÿ áðîé âíîñêè, êîèòî ñà èç-
ïëàòåíè è/èëè ïðèçíàòè;
■ Äàâà ñå óâåëè÷åíèå, àêî ÷îâåê èçäúðæà äðóã âúçðàñòåí èëè äåòå. Êîãàòî
ñòàâà äóìà çà âúçðàñòåí, å ïëàíèðàíî ñòîéíîñòòà äà íàðàñíå, òàêà ÷å äà
äîñòèãíå 70% îò èíäèâèäóàëíàòà ïåíñèÿ ïðåç ñëåäâàùèòå òðè ãîäèíè
(ïðîöåñúò çàïî÷âà îò áþäæåòà çà 2000ã.). Îùå åäíî ñïîðàçóìåíèå, êîíê-
ðåòíî çà òîâà óâåëè÷åíèå, ùå ïîçâîëè íà ïåíñèîíåðà ñ êâàëèôèêàöèÿ äà
ïå÷åëè ìåæäó 70 è 135 ïàóíäà íà ñåäìèöà;
■ Ïîìîùè çà ñàìîòíè õîðà (àêî ñà íàâúðøèëè 66 ãîäèíè è æèâåÿò ñàìè) è
ïîìîùè ïðè íàïðåäíàëà âúçðàñò (àêî ñà íàâúðøèëè 80 è ïîâå÷å ãîäèíè).
2. Ìåòîä íà èç÷èñëÿâàíå
Ñòîéíîñòèòå çà ñåäìè÷íà ïåíñèÿ âúç îñíîâà íà ëè÷íè âíîñêè (âëåçëè â ñè-
ëà îò 5 ìàé 2000ã.) ñà ñëåäíèòå:
ÑÐÅÄÍÎÃÎÄÈØÅÍ ÑÒÎÉÍÎÑÒ % ÎÒ ÌÀÊÑÈÌÀËÍÀÒÀ
ÁÐÎÉ ÂÍÎÑÊÈ (ÈÐËÀÍÄÑÊÈ ÏÀÓÍÄÀ) ÑÓÌÀ
48 96 1 00
20 – 47 94.1 0 98
15 – 19 72.1 0 75
10 – 14 48 50

Ìàêñèìàëíîòî óâåëè÷åíèå çà ñåäìèöà ïðè êâàëèôèöèðàí ðàáîòíèê èëè

ñëóæèòåë ïîä 66 ãîäèíè å 60.20 ïàóíäà, à íàä 66 ãîäèíè 64.60 ïàóíäà.
3. Îñúâðåìåíÿâàíå
Ïðàâèòåëñòâîòî å ïîåëî îòãîâîðíîñòòà äà óâåëè÷è ñòîéíîñòòà íà ïåíñèè-
òå äî 100 ïàóíäà ïðåç 2002ã. Â ñâîÿòà ïðîãðàìà òî ïîòâúðæäàâà íàìåðåíèåòî
ñè è äåêëàðèðà, ÷å äî 2002ã. òàçè òåíäåíöèÿ ùå îáõâàíå è âñè÷êè ñîöèàëíè
ïåíñèè. Îñâåí òîâà òî ïëàíèðà óâåëè÷åíèåòî íà ïåíñèèòå äà ñúîòâåòñòâà íà
ðàñòåæà íà äîõîäèòå êàòî öÿëî. Íà òîçè ïðîáëåì å ïîñâåòåí äîêëàäúò íà Äúð-
æàâíàòà ïåíñèîííà êîìèñèÿ .Îñèãóðÿâàíå íà ïåíñèîííè äîõîäè., êîéòî ïðåïî-
ðú÷âà íîâàòà ñòîéíîñò äà ñå ðàâíÿâà íà 34% îò ñðåäíèÿ äîõîä â èíäóñòðèàë-
íàòà ñôåðà. Ñåãà ìàêñèìàëíàòà ñåäìè÷íà ñóìà îò 96 ïàóíäà å åäâà 30% îò òî-
çè ñðåäåí äîõîä.

V. Äåìîãðàôñêèòå ïðîìåíè è ïåíñèîííàòà ñèñòåìà

1. Äåìîãðàôñêî ðàçâèòèå
Èíèöèàòèâàòà çà íàöèîíàëíà ïåíñèîííà ïîëèòèêà çàïî÷íà îò îêòîìâðè
1996ã. âúç îñíîâà íà ïðîó÷âàíå çà îáõâàòà íà ïðîôåñèîíàëíèòå ïåíñèè.
Ïðåç 1997ã. ñå ïóáëèêóâà ïúðâàòà îò 5-ãîäèøíèòå ñåðèè ñúñ ñòàòèñòè÷åñ-
êè ïðåãëåäè çà ñòîéíîñòòà íà ñîöèàëíèòå ïåíñèè, êîÿòî îáõâàùà ïåðèîäà îò
60 ãîäèíè ìåæäó 1996 è 2056ã. Òîâà èçñëåäâàíå ïîêàçâà, ÷å áðîÿò íà õîðàòà
íàä 65 ãîäèíè ùå ñå óâåëè÷àâà îò 11% îò íàñåëåíèåòî ïðåç 1996 äî 19% ïðåç
2026 è 27% ïðåç 2056ã.. Ñìÿòà ñå, ÷å òîãàâà âúçðàñòíèòå ùå áúäàò íàä 1 ìëí.
äóøè îò íàñåëåíèåòî, äîêàòî ïðåç 1996 ã. ñà áèëè 414,000 äóøè.
Àêî íèñêàòà ñìúðòíîñò, ïðåäâèæäàíà â äîêëàäà, ñòàíå ôàêò, áðîÿò íà õîðà-
òà íàä 80 ãîäèíè ùå íàðàñíå çà ñúùèÿ ïåðèîä îò 90,000 (2% îò íàñåëåíèåòî)
äî 317,000 (8%). Ìàêàð ÷å áðîÿò íà èðëàíäöèòå â àêòèâíà òðóäîâà âúçðàñò ùå
ñå óâåëè÷àâà ïðåç ñëåäâàùèòå 20 ãîäèíè, ñëåä òîâà ùå çàïî÷íå äà ñïàäà è ïðåç

49
2056ã. òå ùå áúäàò îêîëî 51% îò íàñåëåíèåòî. Òàêà òåõíèÿò äÿë ñïðÿìî íàâúð-
øèëèòå 65 è ïîâå÷å ãîäèíè ùå íàìàëåå îò 4.9 ïðåç 1996ã. íà 1.9 ïðåç 2056ã.
2. Ðåôîðìè è ïðåïîðúêè
Äîêëàäúò íà Äúðæàâíàòà ïåíñèîííà êîìèñèÿ îò 1998ã., ïîäãîòâåí âúâ
âðúçêà ñ Èíèöèàòèâàòà çà íàöèîíàëíà ïåíñèîííà ïîëèòèêà, å êóëìèíàöèÿòà
íà åäèí øèðîêîîáõâàòåí ïðîöåñ íà êîíñóëòàöèè ìåæäó ïðàâèòåëñòâîòî, ñîöè-
àëíèòå ïàðòíüîðè, ïåíñèîíåðèòå è ãðóïè îò àäâîêàòè, êîèòî çàùèòàâàò èíòå-
ðåñèòå íà âúçðàñòíèòå õîðà. Îñíîâíèòå ïðåïîðúêè â äîêëàäà îòðàçÿâàò äâóñ-
òðàííèÿ õàðàêòåð íà èðëàíäñêàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà, êîÿòî âêëþ÷âà ïîääúð-
æàíå íà ñòàáèëíè ñîöèàëíè ïåíñèè, áàçèðàíè íà ñîöèàëíîòî îñèãóðÿâàíå, è
ñúùåñòâåíè ïîäîáðåíèÿ â ïðîôåñèîíàëíèòå è èíäèâèäóàëíèòå ïåíñèè ñ êðàé-
íà öåë 70% îò ðàáîòåùèòå íà âúçðàñò íàä 30 ãîäèíè äà èìàò ïîêðèòèå çà ñâî-
èòå ïåíñèè ïî-êúñíî, äîêàòî ñåãà òå ñà ñàìî 50%. Òóê òðÿáâà äà ñå äîáàâÿò è
íÿêîè ïî-ñïåöèôè÷íè öåëè çà ïåíñèîííî ïîêðèòèå ïðè ðàáîòåùèòå æåíè, ñà-
ìîíàåòèòå è õîðàòà ñúñ ñâîáîäè ïðîôåñèè.
 îòãîâîð íà îñíîâíèòå ïðåïîðúêè îò äîêëàäà èðëàíäñêîòî ïðàâèòåëñòâî
èçäàäå äîêóìåíò, â êîéòî å ïîñî÷åí ÿñåí ïëàí çà îñèãóðÿâàíå íà áúäåùåòî ïðè
âúçðàñòíèòå õîðà. Ñúçäàâàò ñå ðàáîòíè ãðóïè ñ öåë:
■ äà ñå ðàçãúðíàò è ïðèëîæàò ïî-ïúëíî ïðåïîðúêèòå çà ïðåäâàðèòåëíî
íàòðóïâàíå íà ñðåäñòâà çà ñîöèàëíèòå ïåíñèè;
■ äà ñå óòî÷íÿò ïðîáëåìèòå îêîëî îïðîñòÿâàíåòî íà äàíú÷íèÿ ðåæèì çà
ïåíñèèòå;
■ äà ñå ïðîó÷è íàé-äîáðèÿò ïîäõîä çà óâåëè÷àâàíå íà ïàðè÷íîòî ïîêðèòèå
çà ïðîôåñèîíàëíèòå ïåíñèè;
■ äà ñå èçðàáîòÿò ïðåäëîæåíèÿ çà ïî-ÿñíîòî îòêðîÿâàíå íà öåëèòå â ïåí-
ñèîííàòà ïîëèòèêà è äà ñå ïîäãîòâÿò íóæíèòå çà òîâà êàäðè.
Ðåçóëòàòèòå îò ðàçèñêâàíèÿòà âúâ âòîðàòà è òðåòàòà îò òåçè ãðóïè ùå çà-
ëåãíàò â Çàêîíà çà ïåíñèèòå, êîéòî ùå ñå ïóáëèêóâà. Çà äà ñå ïîñòèãíå ðúñò â
ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíîòî ïîêðèòèå, Äúðæàâíàòà ïåíñèîííà êîìèñèÿ ïðåïî-
ðú÷âà äà ñå âúâåäàò ñìåòêè ñ ëè÷íè ïåíñèîííè ñïåñòÿâàíèÿ. Ïðåäâèæäà ñå òå
äà áúäàò ïî-åâòèíà, ëåñíî äîñòúïíà ëè÷íà èíâåñòèöèÿ, ïîçâîëÿâàùà íà õîðà-
òà, íåçàâèñèìî îò òåõíèÿ ñòàòóò, äà ñïåñòÿâàò çà ïåíñèÿ ïî åäèí ãúâêàâ íà÷èí,
êîéòî ñúùåâðåìåííî ùå äîïðèíåñå äà ñå äîïúëíè ðàçìåðúò íà ïåíñèèòå. Îñ-
íîâíà õàðàêòåðèñòèêà íà ñïîìåíàòèÿ Çàêîí çà ïåíñèèòå ùå áúäå òúêìî íîð-
ìàòèâíàòà ðàìêà, ñâúðçàíà ñúñ ñìåòêèòå çà ëè÷íè ïåíñèîííè ñïåñòÿâàíèÿ.

50
 ÈÑÏÀÍÈß
Èñïàíñêàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà ñå ôèíàíñèðà ïðåäèìíî ÷ðåç îñèãóðèòåë-
íè âíîñêè. Òå ñå èçïëàùàò îò çàåòèòå è îò ðàáîòîäàòåëèòå. Äúðæàâàòà ôèíàí-
ñèðà ñàìî ãàðàíòèðàíèòå ìèíèìàëíè ïåíñèè ïðè îïðåäåëåí îñèãóðèòåëåí
ñòàæ, êàêòî è äðóãèòå âèäîâå ñúùåñòâóâàùè â Èñïàíèÿ ïåíñèè, çà êîèòî íå ñå
èçèñêâà îñèãóðÿâàíå.
Èñïàíñêàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà å èçãðàäåíà íà ïðèíöèïà "pay-as-you-go",
ò.å. çàåòèòå äíåñ ÷ðåç âíîñêèòå ñè ôèíàíñèðàò ïåíñèèòå íà ñåãàøíèòå ïåíñè-
îíåðè. Ïëàùàíåòî íà îñèãóðîâêè å çàäúëæèòåëíî çà âñè÷êè çàåòè, ñ èçêëþ÷å-
íèå íà òåçè, êîèòî ïîëó÷àâàò ò.íàð. "ìàðãèíàëíè ðàáîòíè çàïëàòè". Çà ïîëó-
÷àâàíå íà ïåíñèÿ ìèíèìàëíîòî èçèñêâàíå å îñèãóðîâêè äà ñà ïëàùàíè çà îá-
ùî 15ã., êàòî îñèãóðÿâàíåòî òðÿáâà äà å ôàêò çà ïîíå äâå ãîäèíè òî÷íî ïðåäè
ñúáèòèåòî, êîåòî äàâà ïðàâî íà ïåíñèîíèðàíå.

I. Îñíîâíè ïðèíöèïè íà ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà

1. Îáõâàò íà ñèñòåìàòà
Ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà â Èñïàíèÿ å èçãðàäåíà íà òðè íèâà: çà-
äúëæèòåëíî (ìèíèìàëíîòî íèâî, êîåòî ãàðàíòèðà íà âñè÷êè ãðàæäàíè äîñòà-
òú÷íà çàùèòà â ñëó÷àé íà íåîáõîäèìîñò), äîïúëíèòåëíî è äîáðîâîëíî. Îáùåñ-
òâåíèÿò çàäúëæèòåëåí îñèãóðèòåëåí ðåæèì îáõâàùà äâà âèäà îñèãóðÿâàíå: 1)
íà îñíîâíî íèâî, è 2) ïðîôåñèîíàëíî, äîïúëíèòåëíî, ñ îãðàíè÷åí îáõâàò, òúé
êàòî ñå îòíàñÿ ñàìî äî òðóäîñïîñîáíîòî íàñåëåíèå. Òÿõíîòî óïðàâëåíèå å îò
ïóáëè÷åí õàðàêòåð, äîêàòî äîáðîâîëíîòî îñèãóðÿâàíå å ñúñ ñâîáîäåí õàðàêòåð.
Çàùèòíàòà äåéíîñò íà èñïàíñêàòà ñèñòåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå ñå îáå-
äèíÿâà, òðúãâàéêè îò åäèí ìîäóë íà öÿëîñòíà è óíèâåðñàëíà çàùèòà, êîÿòî
âêëþ÷âà çäðàâíàòà è ôàðìàöåâòè÷íàòà ïîìîù, ñåìåéíàòà çàùèòà, ñîöèàëíèòå
ñëóæáè è â îïðåäåëåíè ñëó÷àè ïàðè÷íàòà ïîìîù ïðè áåçðàáîòèöà. Äî òîçè âèä
ïðîòåêöèÿ èìàò äîñòúï âñè÷êè ãðàæäàíè ïðè åäíàêâè óñëîâèÿ, íåçàâèñèìî îò
òîâà äàëè ñà ðåàëèçèðàëè èëè íå âíîñêè â Ñèñòåìàòà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâà-
íå. Òàçè ïðîòåêöèÿ ñå äîïúëâà, îò åäíà ñòðàíà, îò ñèñòåìàòà çà ïàðè÷íè îáåç-
ùåòåíèÿ, êúäåòî ïî åäèí õàðìîíè÷åí è äèôåðåíöèðàí íà÷èí ñå âêëþ÷âà äî-
ïúëíèòåëíîòî îñèãóðÿâàíå, â êîåòî ñå ïðåäëàãàò ïëàùàíèÿ, çàìåñòâàùè âúç-
íàãðàæäåíèÿòà, ïîëó÷àâàíè ïî âðåìå íà òðóäîâà çàåòîñò (ñðåäíîàðèòìåòè÷íî
ìåæäó âúçíàãðàæäåíèå-âíîñêà è îáåçùåòåíèå). Îò äðóãà ñòðàíà, òàçè ñèñòåìà
ñå äîïúëâà îò çàäúëæèòåëíîòî îñèãóðÿâàíå, ÷èÿòî öåë å îòïóñêàíåòî íà ïëà-
ùàíèÿ, êîìïåíñèðàùè îñíîâíèòå íóæäè â ïîëçà íà ãðàæäàíèòå, êîèòî, íàìè-
ðàùè ñå â ñèòóàöèÿ íà íóæäà, íå äîñòèãàò äî äîïúëíèòåëíîòî îñèãóðÿâàíå.
2. Âèäîâå ïåíñèè
2.1. Ïåíñèè îò çàäúëæèòåëíîòî (îñíîâíî) íèâî. Ïðàâî íà ïåíñèÿ çà ñòà-
ðîñò è èíâàëèäíîñò èìàò âñè÷êè ãðàæäàíè, äîðè è êîãàòî íà ñà ðåàëèçèðàëè
âíîñêè èëè íÿìàò äîñòàòú÷íî îñèãóðèòåëíè ïåðèîäè çà ïîëó÷àâàíå íà îáåç-
ùåòåíèÿ îò çàäúëæèòåëíîòî îñèãóðÿâàíå. Òóê ñå îòíàñÿò è ñîöèàëíèòå ïåíñèè
íà èñïàíñêèòå åìèãðàíòè.
Ïåíñèè çà èíâàëèäíîñò
Óñëîâèÿòà çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ çà èíâàëèäíîñò ñà:
■ Âúçðàñò: îò 18 äî 65 ãîäèíè;
■ Ìåñòîæèòåëñòâî: ëåãàëíî ïðåáèâàâàíå â Èñïàíèÿ çà ïåðèîä íå ïî-ìàëúê

51
 îò 5 ãîäèíè, êàòî 2 îò òÿõ ïðåäè äàòàòà íà ïîäàâàíå íà ìîëáàòà.
■Ñòåïåí íà èíâàëèäíîñò èëè õðîíè÷íà áîëåñò > 65%. Ñúùåñòâóâàò äâå
ñòåïåíè íà èíâàëèäèçèðàíå: ïúðâàòà > 65%, à âòîðàòà > 75% è ñ ïðàâî
íà ÷óæäà ïîìîù, ïðè êîÿòî ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ñå óâåëè÷àâà ñ 50%.
■ Ëèïñà íà äîõîäè èëè íà äîñòàòú÷íî ôèíàíñîâè ïðèõîäè . êîãàòî òåõíè-
ÿò ñáîð å ïî-ìàëúê îò ãîäèøíàòà ñóìà íà îòïóñíàòîòî îáåçùåòåíèå.
Ìàêñèìàëíàòà ñòîéíîñò íà äîõîäèòå ñå óâåëè÷àâà ñ áðîÿ íà ÷ëåíîâåòå
íà äîìàêèíñòâîòî.
Ãîäèøíèÿò ðàçìåð ñå ñâåæäà äî ñóìà, ðàâíà íà ãîäèøíèòå äîõîäè èëè
ïðèõîäè, ñ êîèòî ðàçïîëàãà ïðàâîèìàùîòî ëèöå. Ñóìàòà íå ìîæå äà å ïî-ìàë-
êà îò 25% îò óñòàíîâåíàòà - 905 åâðî ãîäèøíî èëè 65 åâðî ìåñå÷íî (çà 2002ã.).
Ïåíñèè çà ñòàðîñò
Óñëîâèÿòà çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò ñà:
■ Íàâúðøåíè 65 ãîäèíè;
■ Çàêîííî ïðåáèâàâàíå â ñòðàíàòà çà ïåðèîä íå ïî-ìàëúê îò 10 ãîäèíè âúâ
âúçðàñòîâàòà ãðàíèöà ìåæäó 16 è 65-ãîäèøíà âúçðàñò è 2-ãîäèøåí íåï-
ðåêúñíàò ïðåñòîé â ñòðàíàòà íåïîñðåäñòâåíî ïðåäè ïîäàâàíå íà ìîëáà-
òà çà ïåíñèîíèðàíå;
■ Ëèïñà íà äîõîäè èëè íà äîñòàòú÷íî ôèíàíñîâè ïðèõîäè - êàêòî å ïðè
ïåíñèèòå çà èíâàëèäíîñò.
Ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà çà ñòàðîñò å ðàâåí íà ñóìàòà, ïîëó÷àâàíà ïðè èíâà-
ëèäíîñò çà 65% çàãóáåíà ðàáîòîñïîñîáíîñò.
Ñîöèàëíè ïåíñèè çà ñòàðîñò
Ïðàâî íà òîçè âèä ïåíñèÿ èìàò èñïàíñêèòå ãðàæäàíè èìèãðàíòè, êîèòî îò-
ãîâàðÿò íà ñëåäíèòå óñëîâèÿ:
■ Íàâúðøåíè 65 ãîäèíè;
■ Çàêîííî è ïîñòîÿííî ïðåáèâàâàíå èçâúí òåðèòîðèÿòà íà ñòðàíàòà;
■ Ëèïñà íà äîõîäè èëè íà äîñòàòú÷íî ôèíàíñîâè ïðèõîäè ñïðÿìî óñòàíî-
âåíà áàçà è íåâúçìîæíîñò çà ïîëó÷àâàíå íà äîõîäè îò äðóãè èçòî÷íèöè.
2.2. Ïåíñèè îò äîïúëíèòåëíîòî íèâî
×ðåç äîïúëíèòåëíîòî (ïðîôåñèîíàëíî) îñèãóðÿâàíå äúðæàâàòà ãàðàíòèðà
íà ëèöàòà, ïîïàäàùè â îáõâàòà íà íåãîâîòî ïðèëîæíî ïîëå (îòíàñÿ ñå ñàìî äî
òðóäîñïîñîáíîòî íàñåëåíèå), åäíà àäåêâàòíà çàùèòà ïðè ðèñêîâå è çàêîííî
äåôèíèðàíè ñèòóàöèè, áàçèðàíà íà ðåàëèçèðàíàòà ïðîôåñèîíàëíà çàåòîñò è ñ
îãëåä íà ÷ëåíîâåòå íà ñåìåéñòâîòî, çà êîèòî ñå ãðèæàò.
Ïåðñîíàëíèÿò îáõâàò íà äîïúëíèòåëíèòå îáåçùåòåíèÿ îò Ñèñòåìàòà çà ñî-
öèàëíî îñèãóðÿâàíå âêëþ÷âà èñïàíñêèòå ãðàæäàíè ñ ïîñòîÿííî ìåñòîæèòåëñ-
òâî è ÷óæäèòå ãðàæäàíè, ëåãàëíî ïðåáèâàâàùè íà èñïàíñêà òåðèòîðèÿ, íåçà-
âèñèìî îò òåõíèÿ ïîë, ãðàæäàíñêî ñúñòîÿíèå è ïðîôåñèÿ, â ñëó÷àèòå, êîãàòî
óïðàæíÿâàò òðóäîâàòà ñè äåéíîñò íà òåðèòîðèÿòà íà ñòðàíàòà.
Ñúùåñòâóâàò ñëåäíèòå ðåæèìè çà îñèãóðÿâàíå:
■ îáù ðåæèì - òîé å îñíîâíîòî ÿäðî íà ñèñòåìàòà è âêëþ÷âà ãëàâíî ðà-
áîòåùèòå çà ÷óæäà ñìåòêà â ðàçëè÷íèòå îòðàñëè íà èêîíîìèêàòà, íàâúð-
øèëè 16-ãîäèøíà âúçðàñò;
■ ñïåöèàëåí çåìåäåëñêè ðåæèì - âêëþ÷âà çåìåäåëñêèòå ðàáîòíèöè, èç-
âúðøâàùè äåéíîñò çà ÷óæäà ñìåòêà (íàä 16-ãîäèøíà âúçðàñò), êàêòî è
ðàáîòåùèòå çà ñîáñòâåíà ñìåòêà (íàä 18-ãîäèøíà âúçðàñò), ñîáñòâåíèöè
íà ìàëêè çåìåäåëñêè ñòîïàíñòâà;

52
 ■ ñïåöèàëåí ðåæèì çà ðàáîòåùèòå âúâ ôëîòà;
■ ñïåöèàëåí ðåæèì çà ðàáîòåùè çà ñîáñòâåíà ñìåòêà è çà ñàìîîñèãó-
ðÿâàùè ñå - âêëþ÷âàò ñå ïðåäèìíî ðàáîòíèöè îò èíäóñòðèÿòà è îáñëóæ-
âàùàòà ñôåðà, êîèòî ñ ëè÷åí òðóä è ñðåäñòâà îñúùåñòâÿâàò áåç ñêëþ÷åí
òðóäîâ äîãîâîð èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò ñ öåë ïîëó÷àâàíå íà äîõîäè. Òóê
ñà âêëþ÷åíè è çåìåäåëñêèòå ñòîïàíè, ðàáîòåùè çà ñîáñòâåíà ñìåòêà, êî-
èòî ñà ðåàëèçèðàëè îïðåäåëåíè äîáèâè;
■ ñïåöèàëåí ðåæèì çà ðàáîòåùèòå ïî äîìîâåòå;
■ ñïåöèàëåí ðåæèì çà îòðàñúëà íà âúãëåäîáèâà.
Ñðåä ñïåöèàëíèòå ðåæèìè Çàêîíúò çà îáùåñòâåíîòî îñèãóðÿâàíå ðàçãëåæ-
äà è òîçè íà îáùåñòâåíèòå, äúðæàâíèòå è âîåííèòå ñëóæèòåëè. Îò ñâîÿ ñòðà-
íà èñïàíñêèòå ñòóäåíòè è òåçè ñ îïðåäåëåíà ÷óæäà íàöèîíàëíîñò ñà âêëþ÷å-
íè â ïîëåòî íà ïðèëîæåíèå íà Ó÷åíè÷åñêîòî îñèãóðÿâàíå, àêî íå ñà íàâúðøè-
ëè 28-ãîäèøíà âúçðàñò, ïðèåòè ñà äúðæàâíà ïîðú÷êà è äð.
Ïåíñèè ïðè íåðàáîòîñïîñîáíîñò:
■ Çà ïúëíà òðàéíî çàãóáåíà ðàáîòîñïîñîáíîñò - 55% îò ðåãóëèðàùàòà
îñíîâà çà âðåìåííà íåðàáîòîñïîñîáíîñò. Êîãàòî ïðàâîèìàùîòî ëèöå íà-
âúðøè 65-ãîäèøíà âúçðàñò, ïåíñèÿòà ïðåìèíàâà â ïåíñèÿ çà ñòàðîñò, íî
òîâà íå ïðåäïîëàãà ïðîìÿíà íà îáåçùåòåíèåòî, êîåòî ùå ñå ïîëó÷àâà;
■ Çà àáñîëþòíî òðàéíî çàãóáåíà ðàáîòîñïîñîáíîñò - 100% îò ðåãóëèðà-
ùàòà îñíîâà;
■ Çà ïúëíà èíâàëèäíîñò - 150% îò ðåãóëèðàùàòà îñíîâà.
Êîãàòî çàãóáåíàòà ðàáîòîñïîñîáíîñò å ñëåäñòâèå îò òðóäîâà çëîïîëóêà
èëè ïðîôåñèîíàëíà áîëåñò, ðåãóëèðàùàòà îñíîâà ñå èç÷èñëÿâà, êàòî ñå ðàçäå-
ëÿ íà 12 ñáîðúò îò: äíåâíî âúçíàãðàæäåíèå çà 365 äíè, èçâúíðåäíè ÷àñîâå,
ïëþñ äîïúëíèòåëíè âúçíàãðàæäåíèÿ, ïëþñ äðóã âèä ïëàùàíèÿ; âñè÷êî òîâà,
ðàçäåëåíî íà áðîÿ ðåàëíî îòðàáîòåíè äíè, ðåçóëòàòúò óìíîæåí ïî 273; èçâúí-
ðåäíè ïëàùàíèÿ, íàãðàäè.
Îáåçùåòåíèÿ ïðè ñìúðò è íàñëåäñòâåíè ïåíñèè:
■ Âäîâèøêà ïåíñèÿ - ïðàâî äà ÿ ïîëó÷àâàò èìàò ïðåæèâåëèòå ñúïðóçè è â
îïðåäåëåíè ñëó÷àè - ïðåæèâåëèòå áèâøè ñúïðóçè. Ïåíñèÿòà å â ðàçìåð
íà 46% îò ðåãóëèðàùàòà îñíîâà. Êîãàòî äîõîäèòå íà ïåíñèîíåðà íå ïðå-
âèøàâàò îïðåäåëåíà ñóìà, ïåíñèÿòà å 50% îò äîõîäèòå, à ïðè îïðåäåëå-
íè ñåìåéíè çàäúëæåíèÿ å 70% îò ðåãóëèðàùàòà îñíîâà.
Ïðè ñìúðò íà ðàáîòíèê ïîðàäè îáùè ðèñêîâå (îáùî çàáîëÿâàíå èëè íåò-
ðóäîâà çëîïîëóêà) ðàçìåðúò ñå ïîëó÷àâà, êàòî ñå ðàçäåëè íà 28 ñóìàòà îò îñè-
ãóðèòåëíèòå âíîñêè çà 24 ìåñåöà, èçáðàíè çà ïåðèîäà îò 7 ãîäèíè ïðåäè äàòà-
òà íà ñìúðòòà èëè â îïðåäåëåíè ñëó÷àè - îò äàòàòà íà ïðåêðàòÿâàíå íà çàäúë-
æèòåëíîòî îñèãóðÿâàíå. Ïðè ïðîôåñèîíàëíè ðèñêîâå ñå ðàçäåëÿ íà 12 ðåàëíî-
òî âúçíàãðàæäåíèå íà ðàáîòíèêà çà åäíà ãîäèíà, ïðèáàâÿéêè íåïåðèîäè÷íèòå
ïëàùàíèÿ è âúçíàãðàæäåíèÿ.
Ïðè ñìúðò íà ïåíñèîíåð, ðåãóëèðàùàòà îñíîâà ùå áúäå ñúùàòà êàêòî èç-
ïîëçâàíàòà ïðè ïåíñèèòå çà ñòàðîñò èëè çà òðàéíî çàãóáåíà ðàáîòîñïîñîáíîñò
íà ïî÷èíàëèÿ. Êúì ðåãóëèðàùàòà îñíîâà ñå ïðèáàâÿò ñúîòâåòíèòå ïðåîöåíêè
çà âäîâèøêà ïåíñèÿ.
 ñëó÷àèòå íà íåäåéñòâèòåëíîñò íà áðàêà, ðàçäÿëà èëè ðàçâîä, ðàçìåðúò íà
ïåíñèÿòà ñå ðàçïðåäåëÿ ìåæäó ïðåæèâåëèòå ñúïðóçè è áèâøèòå ñúïðóçè, ïðî-
ïîðöèîíàëíî íà âðåìåòî, çà êîåòî å ïðîäúëæèë áðàêúò ñ ïî÷èíàëèÿ.

53
 Âäîâèøêàòà ïåíñèÿ å ñúâìåñòèìà ñ äîõîäèòå îò òðóäîâà äåéíîñò íà ïðà-
âîèìàùîòî ëèöå è ñ ïåíñèèòå çà ñòàðîñò èëè òðàéíî çàãóáåíà ðàáîòîñïîñîá-
íîñò, íà êîèòî áè èìàëî ïðàâî. Ïåíñèÿòà ñå ïðåêðàòÿâà ïðè ñêëþ÷âàíå íà íîâ
áðàê, íî âúïðåêè òîâà å âúçìîæíî íîâèÿò áðàê äà íå ïðåêðàòÿâà ïîëó÷àâàíå-
òî é, êîãàòî: ïåíñèîíåðúò å íàâúðøèë 61ã. èëè å ñ íàìàëåíà ðàáîòîñïîñîáíîñò
íàä 65%; òàçè ïåíñèÿ ñúñòàâëÿâà 75% îò äîõîäèòå ìó èëè îáùèòå äîõîäè ñëåä
ñêëþ÷âàíå íà íîâèÿ áðàê íå íàäâèøàâàò äâà ïúòè ìèíèìàëíîòî çà ñòðàíàòà
ãîäèøíî âúçíàãðàæäåíèå.
■ Ñèðàøêà ïåíñèÿ - ïðàâî äà ÿ ïîëó÷àâàò èìàò:
Äåöàòà íà ïî÷èíàëèÿ, íåíàâúðøèëè 18-ãîäèøíà âúçðàñò èëè íàä òàçè âúç-
ðàñò, êîãàòî ñà ñ íàìàëåíà ðàáîòîñïîñîáíîñò â ïðîöåíò, îïðåäåëåí êàòî òðàé-
íî çàãóáåíà ðàáîòîñïîñîáíîñò èëè ïúëíà èíâàëèäíîñò;
Êîãàòî äåòåòî íà ïî÷èíàëèÿ íå èçâúðøâà çàïëàòåíà òðóäîâà äåéíîñò, êàê-
òî è êîãàòî èçâúðøâà, íî ãîäèøíèÿò äîõîä, êîéòî ïîëó÷àâà, å ïî-ìàëúê îò
75% îò óñòàíîâåíèÿ ðàçìåð íà ìèíèìàëíàòà ðàáîòíà çàïëàòà, ïðè óñëîâèå ÷å
íå å íàâúðøèëî 22- èëè 24-ãîäèøíà âúçðàñò è äâàìàòà ðîäèòåëè ñà ïî÷èíàëè;
Äåöàòà íà ïðåæèâåëèÿ ñúïðóã, ïðèåòè â áðàê, ñêëþ÷åí íàé-ìàëêî 2 ãîäèíè
ïðåäè ñìúðòòà, àêî ñà áèëè èçäúðæàíè îò îñèãóðåíîòî ëèöå è íÿìàò ïðàâî íà
äðóã âèä ïåíñèÿ, íèòî ðîäíèíè, çàäúëæåíè äà ïîëàãàò ãðèæè çà òÿõ.
Ïåíñèÿòà å â ðàçìåð íà 20% îò ñúùàòà ðåãóëèðàùà îñíîâà, êîÿòî ñå èçïîë-
çâà çà èç÷èñëÿâàíå íà âäîâèøêàòà ïåíñèÿ.
■ Ïåíñèÿ èëè âðåìåííà ïîìîù â ïîëçà íà ðîäíèíè - ïðàâîèìàùèòå ëèöà
íà òîçè âèä ïåíñèÿ ñà: ìàéêà, áàáà, âäîâèöà, áàùà, äÿäî; âíóöè è áðàòÿ
è ñåñòðè, êîèòî ñà ïúëíè ñèðàöè è íå ñà íàâúðøèëè 18 ã. èëè ñà ñ îïðå-
äåëåí ïðîöåíò íàìàëåíà ðàáîòîñïîñîáíîñò; äåöà, ñàìîòíè õîðà, âäîâöè,
ðàçäåëåíè èëè ðàçâåäåíè íàä 45 ã., êîèòî ñà ñå ãðèæèëè çà îñèãóðåíèÿ).
Ïåíñèÿòà å â ðàçìåð íà 20% îò ñúùàòà ðåãóëèðàùà îñíîâà, êîÿòî ñå èç-
ïîëçâà çà èç÷èñëÿâàíå íà âäîâèøêàòà ïåíñèÿ. Ïðè âðåìåííàòà ïîìîù
ðîäíèíèòå òðÿáâà äà îòãîâàðÿò íà ñëåäíèòå óñëîâèÿ: äà ñà ñúæèòåëñòâà-
ëè ñ îñèãóðåíèÿ è äà ñà áèëè íà íåãîâà èçäðúæêà íàé-ìàëêî çà ïåðèîä îò
2 ãîäèíè ïðåäè ñìúðòòà ìó; äà íÿìàò ïðàâî íà îáùåñòâåíà ïåíñèÿ; äà íå
ïðèòåæàâàò ñðåäñòâà çà ïðåæèâÿâàíå èëè ðîäíèíè, êîèòî ñà çàäúëæåíè
è èìàò âúçìîæíîñòòà äà ñå ãðèæàò çà òÿõ. Òàêàâà ïîìîù ìîãàò äà ïîëó-
÷àò äåöàòà è áðàòÿòà è ñåñòðèòå íàä 22 ãîäèíè, ñàìîòíè, âäîâöè, ðàçäå-
ëåíè ïî ñúäåáåí ïúò èëè ðàçâåäåíè. Òÿ å â ðàçìåð íà 20% îò ðåãóëèðà-
ùàòà îñíîâà çà 12 ìåñåöà, âêëþ÷èòåëíî è äâå èçâúíðåäíè âíîñêè.
■ Ñïåöèôè÷íî ôèêñèðàíî îáåçùåòåíèå çà íàíåñåíè âðåäè - îòïóñêà ñå íà
ñúïðóãà/àòà, äåöàòà è ðîäèòåëèòå, êîãàòî ñìúðòòà íà îñèãóðåíèÿ ñå äúë-
æè íà òðóäîâà çëîïîëóêà èëè ïðîôåñèîíàëíà áîëåñò. Èç÷èñëÿâà ñå íà áà-
çàòà íà ðåãóëèðàùàòà îñíîâà ïðè òðóäîâà çëîïîëóêà è ïðîôåñèîíàëíî
çàáîëÿâàíå.
■ Ïîìîù ïðè ñìúðò - ñúñòîè ñå îò ôèêñèðàíà ñóìà îò 30,05 åâðî, êîÿòî
ñå èçïëàùà íà ëèöåòî, ïîåëî ðàçõîäèòå ïî ïîãðåáåíèåòî.
Èçâúíðåäíè ïåíñèè ïðè òåðîðèñòè÷íè àêòîâå
Èíâàëèäè èëè ñåìåéñòâà íà çàãèíàëè ïðè òåðîðèñòè÷åí àêò èìàò ïðàâî íà
èçâúíðåäíè ïåíñèè çà èíâàëèäíîñò èëè íà íàñëåäñòâåíè ïåíñèè. Çà äà ñå ïî-
ðîäè ïðàâî íà òîçè âèä ïåíñèÿ îò ñèñòåìàòà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, å íåî-
áõîäèìî ëèöàòà . æåðòâè íà òåðîðèñòè÷åí àêò, äà ñà ïðàâèëè âíîñêè â ñîöèà-

54
ëíîòî îñèãóðÿâàíå; äà ñà ïðåêðàòèëè äåéíîñòòà ñè (èëè íå) â åäèí îò ðåæèìè-
òå íà ñèñòåìàòà. Ðàçìåðúò íà òåçè ïåíñèè ñå èç÷èñëÿâà êàêòî ïðè ïåíñèèòå çà
èíâàëèäíîñò è íàñëåäñòâåíèòå ïåíñèè ïîðàäè òðóäîâà çëîïîëóêà. Ðàâåí å íà
200% îò ñóìàòà çà ïðèëàãàíå íà ñúîòâåòíèÿ çà ðåãóëèðàùàòà îñíîâà ïðîöåíò
â çàâèñèìîñò îò îáåçùåòåíèåòî, çà êîåòî ñòàâà âúïðîñ, êàòî íå ìîæå äà áúäå
ïî-ìàëúê îò òðèêðàòíèÿ ðàçìåð íà ìèíèìàëíàòà ðàáîòíà çàïëàòà.
Ðàííî ïåíñèîíèðàíå
 Èñïàíèÿ ñúùåñòâóâàò îïöèè çà ïî-ðàííî ïåíñèîíèðàíå, êàòî ïåíñèÿòà ñå
ðåäóöèðà ñ îïðåäåëåí ïðîöåíò çà âñÿêà ãîäèíà â çàâèñèìîñò îò ïðîäúëæèòåë-
íîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ è îò òîâà, äàëè ïåíñèîíèðàíåòî å ïî æåëàíèå
èëè íå. Òàêà íàïðèìåð, èíäèâèäèòå, îñèãóðÿâàíè ïðåäè 1961ã. ìîãàò äà ñå
ïåíñèîíèðàò íà 60ã., êàòî ïåíñèÿòà ñå ðåäóöèðà ñ 8% çà âñÿêà ïëàíèðàíà ãî-
äèíà ïî-ðàíî ïåíñèîíèðàíå. Ñòàíäàðòíàòà âúçðàñò ìîæå äà áúäå íàìàëåíà è
çà íÿêîè ãðóïè ðàáîòíèöè, êîèòî ñà îñúùåñòâÿâàëè òåæúê è íåçäðàâîñëîâåí
òðóä ïðè ëîøè óñëîâèÿ. Àêî äàäåí èíäèâèä òðÿáâà äà ñå ïåíñèîíèðà ïðèíó-
äèòåëíî, íî èìà ïîíå 40ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ, íàìàëåíèåòî íà ðàçìåðà íà ïåí-
ñèÿòà å 6% çà âñÿêà ãîäèíà.
 ñëó÷àèòå íà ïî-ðàííî ïåíñèîíèðàíå ïðè íàâúðøâàíå íà 61-ãîäèøíà âúç-
ðàñò, ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ùå ñå íàìàëè îò 6 äî 8% çà âñÿêà åäíà ãîäèíà, êî-
ÿòî ëèïñâà íà ðàáîòíèêà äî íàâúðøâàíå íà 65 ãîäèíè, è â çàâèñèìîñò îò ïðè-
äîáèòèÿ îñèãóðèòåëåí ñòàæ ïî ñëåäíèÿ íà÷èí:
■ ñ 30 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ: 8% (íàìàëÿâàíå çà âñÿêà ãîäèíà);
■ ìåæäó 31 è 34 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ: 7,5%;
■ ìåæäó 35 è 37 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ: 7%;
■ ìåæäó 38 è 39 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ: 6,5%;
■ ñ 40 ãîäèíè è ïîâå÷å îñèãóðèòåëåí ñòàæ 6%.
È îáðàòíî, êîãàòî ñå ïðåäÿâÿâà ïðàâî íà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò ïðè íàâúðøå-
íà 65-ãîäèøíà âúçðàñò è 35 ãîäèíè ñòàæ, ïðîöåíòúò ùå ñå óâåëè÷àâà ñ 2% çà
âñÿêà åäíà äîïúëíèòåëíà ãîäèíà, êîÿòî áè ìîãëà äà ñå âçåìå çà îñèãóðèòåëåí
ïåðèîä ñëåä íàâúðøâàíåòî íà 65 ãîäèíè, ïîðàäè êîåòî â òàêèâà ñëó÷àè ðàçìå-
ðúò áè ìîãúë äà íàäõâúðëè 100% îò ðåãóëèðàùàòà îñíîâà.
Ðåäóöèðàùèÿò êîåôèöèåíò îò îáù õàðàêòåð, êîéòî ñå ïðèëàãà ïðè ïî-ðàí-
íîòî ïåíñèîíèðàíå ïðè íàâúðøåíà 60-ãîäèøíà âúçðàñò (ïðàâî íà ðàáîòåùè çà
÷óæäà ñìåòêà ïðåäè 1.01.1967 ã.) å â çàâèñèìîñò îò òîâà äàëè òðóäîâèòå ïðà-
âîîòíîøåíèÿ ñà ïðåêðàòåíè ïî âèíà èëè íå íà ðàáîòíèêà, è îò ðåàëèçèðàíèòå
îñèãóðèòåëíè âíîñêè. Àêî å ïî âèíà íà ðàáîòíèêà, íàìàëÿâàíåòî å 8% çà âñÿ-
êà åäíà ãîäèíà äî 65 ã. è íå çàâèñè îò îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ. Êîãàòî âèíàòà íå
å íà ðàáîòíèêà, ñå ïðèëàãà ñúùàòà ïðîöåíòíà ñêàëà êàêòî ïðè ðàííîòî ïåíñè-
îíèðàíå íà 61-ãîäèøíà âúçðàñò.
Ïðè çåìåäåëñêèÿ ðåæèì è òîçè íà ñàìîîñèãóðÿâàùèòå ñå è ðàáîòåùèòå ïî
äîìîâåòå, êàòî îáùî ïðàâèëî íÿìà âúçìîæíîñò çà ïî-ðàííî ïåíñèîíèðàíå.
3. Äîáðîâîëíî íèâî
Äîáðîâîëíîòî íèâî â ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíèÿ ìîäåë èìà ñâîáîäåí îáõ-
âàò. Ñ íåãî ñå äîïúëâà ìèíèìàëíîòî è çàäúëæèòåëíî íèâî, êîåòî ãàðàíòèðà
íà âñè÷êè ãðàæäàíè äîñòàòú÷íà çàùèòà â ñëó÷àè íà íåîáõîäèìîñò.
Ôèíàíñèðàíåòî íà òîâà äîáðîâîëíî íèâî ñå èçâúðøâà ïîñðåäñòâîì êâîòè
çà ñîöèàëíî îáåçïå÷åíèå è çàñòðàõîâàòåëíè ïðåìèè îò äîáðîâîëíè ñîöèàëíè
âíîñêè, ïîä÷èíåíè íà ïðàâèëàòà çà îñèãóðèòåëíà ðåöèïðî÷íîñò.

55
 Ùî ñå îòíàñÿ äî âúïðîñà çà ïåíñèîííèòå ôîíäîâå, îò 1987 ã. â èñïàíñêîòî
çàêîíîäàòåëñòâî íå ñúùåñòâóâà îïðåäåëåíà ðåãóëèðàíîñò. Çàêîíúò çà ðåãóëè-
ðàíå íà ïåíñèîííîòî ïëàíèðàíå è ôîíäîâå ñå îïèòâà äà ñúçäàäå åäèí íîâ ìå-
õàíèçúì, êîéòî ùå ñå äîáàâè êúì âå÷å ñúùåñòâóâàùèòå, äîïúëâàéêè ìðåæàòà
îò îðãàíèçàöèè, êîèòî èçïúëíÿâàò ñúùèòå èëè ïîäîáíè çàäà÷è èëè íàé-ìàë-
êîòî èìàò ñúùîòî ïîëå íà äåéñòâèå. Ïåíñèîííèòå ôîíäîâå ñå îôîðìÿò êàòî
èíñòèòóöèè çà ñâîáîäíà è äîáðîâîëíà ïðåäâàðèòåëíà çàùèòà, êîèòî äàâàò
ïðàâî íà ëèöàòà, â ÷èÿòî ïîëçà ñà ñúçäàäåíè, äà ïîëó÷àâàò ðåíòè èëè êàïèòà-
ëè ïðè ïåíñèîíèðàíå, âäîâñòâî, ñèðà÷åñòâî èëè èíâàëèäíîñò. Ïåíñèîííèòå
ïàðòèäè, óïðàâëÿâàíè îò òåçè ôîíäîâå, ñå îñíîâàâàò ïðåäè âñè÷êî íà îïåðà-
òèâíèÿ ìåòîä çà êàïèòàëèçèðàíå, êàòî ïåðèîäè÷íèòå âíîñêè è ñúîòâåòíèòå èì
äèâèäåíòè ñå íàòðóïâàò äî îáðàçóâàíåòî íà ðåçåðâè, äîñòàòú÷íè çà ïîðàæäà-
íåòî íà ïðåäâèäåíèòå â ïëàíà îáåçùåòåíèÿ.

II. Ôèíàíñèðàíå íà ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà

Ôèíàíñèðàùèòå ñèñòåìè, èçïîëçâàíè çà ïîêðèâàíå íà ðàçõîäèòå ïî çàùèò-
íàòà äåéíîñò íà ñîöèàëíîòî îñèãóðÿâàíå ñå èçðàçÿâàò ïðåäè âñè÷êî â êàïèòà-
ëèçàöèÿ è ðàçïðåäåëåíèå. Èñïàíñêîòî ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå ïðèáÿãâà äî ñèñ-
òåìàòà çà ðàçïðåäåëåíèå, ïðåäïîëàãàùà íåïîñðåäñòâåíîòî èëè â êðàòêè ñðî-
êîâå ðàçïðåäåëÿíå íà âíîñêèòå è îñíîâíèòå ïîñòúïëåíèÿ, êîèòî ïîðàäè ëèï-
ñàòà íà âðåìå çà êàïèòàëèçèðàíå, ñå ïðåâðúùàò â îáåçùåòåíèÿ, èçïëàùàíè íà
ïðàâîèìàùèòå ëèöà. Òàçè ñèñòåìà ñå îñíîâàâà íà ïðèíöèïà íà ôèíàíñîâàòà
ñîëèäàðíîñò. Ïðè îïðåäåëåíè ñëó÷àè, îòíàñÿùè ñå äî ïðîôåñèîíàëíè çàáîëÿ-
âàíèÿ, å ïðåäâèäåíà ôèíàíñîâàòà ñèñòåìà çà êàïèòàëèçèðàíå íà ïåíñèèòå çà
òðàéíî çàãóáåíà ðàáîòîñïîñîáíîñò èëè ñìúðò.
Ôèíàíñîâàòà ñèñòåìà çà ðàçïðåäåëåíèå íà èñïàíñêîòî ñîöèàëíî îñèãóðÿ-
âàíå å îò ñìåñåí òèï, òúé êàòî èçïîëçâà è äâàòà ñúùåñòâóâàùè íà÷èíà çà èç-
âëè÷àíå íà ñðåäñòâà, çà äà ñå ñïðàâè ñúñ ñèñòåìàòà çà ñîöèàëíà çàùèòà: ïîñ-
ðåäñòâîì ñúáèðàåìîñòòà - âíîñêè, ëèõâè, ñàíêöèè è äð., è ÷ðåç îñíîâíèÿ äà-
íúê. Àêî èìà èçëèøúê îò ñîöèàëíèòå âíîñêè è ðàçõîäèòå ïî çàäúëæèòåëíèòå
îáåçùåòåíèÿ, òî òîé ñå ïðåíàñî÷âà çà îáðàçóâàíåòî íà ðåçåðâåí ôîíä, êîéòî
öåëè îáñëóæâàíåòî íà áúäåùè íóæäè íà ñèñòåìàòà.
Çàäúëæåíè äà âíàñÿò îñèãóðèòåëíè âíîñêè â îáùèÿ ðåæèì ñà êàêòî ðàáîò-
íèöèòå, òàêà è òåõíèòå ðàáîòîäàòåëè. Èçöÿëî çà ñìåòêà íà ðàáîòîäàòåëèòå
îáà÷å ñà îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè çà ïîêðèâàíå íà ðèñêîâåòå çà òðóäîâà çëîïî-
ëóêà è ïðîôåñèîíàëíè çàáîëÿâàíèÿ. Òå ñà îòãîâîðíè è çà îñúùåñòâÿâàíåòî íà
çàäúëæèòåëíîòî îñèãóðÿâàíå â íåãîâàòà öÿëîñò, çà âíàñÿíåòî êàêòî íà îñèãó-
ðèòåëíèòå âíîñêè, êîèòî ñà çà òÿõíà ñìåòêà, òàêà è íà òåçè çà ñìåòêà íà ðàáîò-
íèöèòå.
Îáùàòà ñóìà íà âíîñêàòà èìà äâà åëåìåíòà: îñíîâà íà âíîñêà è âèäà èëè
ïðîöåíòà, êîéòî òðÿáâà äà ñå ïðèáàâè êúì íåÿ, è âàðèðà ñïîðåä ðèñêîâåòå è
ðåæèìèòå. Îñíîâàòà íà âíîñêàòà â îáùèÿ ðåæèì çà âñè÷êè îáõâàíàòè ðèñêîâå
ïðåäñòàâëÿâà îáùàòà ñóìà íà âúçíàãðàæäåíèåòî, íåçàâèñèìî îò íåãîâàòà
ôîðìà èëè íàèìåíîâàíèå, íà êîåòî èìà ïðàâî ðàáîòíèêúò èëè êîåòî ðåàëíî
ïîëó÷àâà. Âúïðåêè ÷å âúçíàãðàæäåíèåòî íà ðàáîòíèêà å áàçàòà çà îïðåäåëÿíå
íà îáëàãàåìàòà îñíîâà, êúì êîÿòî ñå ïðèáàâÿ âèäúò èëè ïðîöåíòúò, çà äà ñå
äîñòèãíå äî âíîñêàòà, çàêîíîäàòåëñòâîòî ïðåäâèæäà ìèíèìàëíà è ìàêñèìàë-
íà ñòîéíîñò íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä.

56
 Çàêîíîóñòàíîâåíèÿò ìèíèìóì å äåéñòâàùàòà êúì âñåêè åäèí ìîìåíò îá-
ùà ñóìà íà ìèíèìàëíîòî çà ñòðàíàòà âúçíàãðàæäåíèå, óâåëè÷åíî ñ 1/6. Âúï-
ðåêè òîâà çà ðàáîòíèöè îò ïðîôåñèîíàëíè êàòåãîðèè ñ ïî-ãîëåìè âúçíàãðàæ-
äåíèÿ ñå óñòàíîâÿâàò 11 ãðóïè îñèãóðèòåëíè äîõîäè, êúäåòî ñå âêëþ÷âàò ðàç-
ëè÷íèòå ïðîôåñèîíàëíè êàòåãîðèè è çà âñÿêà ãðóïà ñå îïðåäåëÿ ìèíèìàëíà
îñíîâà. Ìàêñèìàëíèÿò îñèãóðèòåëåí äîõîä å åäíàêúâ çà âñè÷êè âèäîâå äåé-
íîñòè, ïðîôåñèîíàëíè êàòåãîðèè è ðèñêîâå è ñå îïðåäåëÿ âñÿêà ãîäèíà â Çà-
êîíà çà äúðæàâíèÿ áþäæåò.
Êúì îñíîâíàòà îñèãóðèòåëíà âíîñêà ñå äîáàâÿò ðàçëè÷íè ïðîöåíòè çà îò-
äåëíèòå ðèñêîâå è òàêà ñå îïðåäåëÿò ðàçëè÷íè âèäîâå îñèãóðèòåëíè âíîñêè çà
îáùèòå ðèñêîâå, çà òðóäîâèòå çëîïîëóêè è ïðîôåñèîíàëíà áîëåñò, çà áåçðàáî-
òèöà, çà ïðîôåñèîíàëíà ïîäãîòîâêà, çà Ôîíä çàùèòà íà âúçíàãðàæäåíèÿòà è
äîïúëíèòåëíèòå ïëàùàíèÿ è çà èçâúíðåäåí òðóä.
Äúðæàâíèòå ïîñòúïëåíèÿ â ñèñòåìàòà ïðåç 2002ã. âúçëèçàò íà 17,32% îò
áþäæåòà çà ïðèõîäèòå íà ñîöèàëíîòî îñèãóðÿâàíå è îñíîâíî ñà ïðåäíàçíà÷å-
íè çà: ôèíàíñèðàíå íà äîïúëíèòåëíè ïëàùàíèÿ çà ïåíñèè ïîä ìèíèìàëíèÿ
ðàçìåð îò äîïúëíèòåëíàòà ñèñòåìà; ïåíñèè çà èíâàëèäíîñò è çà ñòàðîñò; ïà-
ðè÷íè ïîìîùè çà îòãëåæäàíå íà äåòå.
Äðóã èçòî÷íèê íà ôèíàíñèðàíå ñà Âçàèìîñïîìàãàòåëíèòå êàñè çà òðóäîâè
çëîïîëóêè è ïðîôåñèîíàëíî çàáîëÿâàíå êúì ñîöèàëíîòî îñèãóðÿâàíå, ïðåä-
íàçíà÷åíè çà ïîääúðæàíå íà Îáùåñòâåíèòå ñëóæáè, êàïèòàëîâèòå ðàçõîäè çà
ïåíñèè è äðóãè îáåçùåòåíèÿ, êîèòî â îïðåäåëåíè ñëó÷àè ôèðìèòå ñà çàäúëæå-
íè äà âíàñÿò, è äð.

III. Óñëîâèÿ çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ

Ïåíñèÿòà çà ñòàðîñò å ïàðè÷íî îáåçùåòåíèå, íà êîåòî èìàò ïðàâî ëèöàòà,
êîèòî ùå ïðåêðàòÿò èëè ñà ïðåêðàòèëè, íàïúëíî èëè ÷àñòè÷íî, äåéíîñòòà ñè,
ïðè íàâúðøâàíå íà óñòàíîâåíà âúçðàñò è ïðèäîáèò îïðåäåëåí îñèãóðèòåëåí
ñòàæ.
Ïðàâîèìàùè ëèöà ñà âñè÷êè, óïðàæíÿâàùè òðóäîâà äåéíîñò è îòãîâàðÿùè
íà ñëåäíèòå óñëîâèÿ:
■ Ïîëå íà ïðèëîæåíèå è ïðåêðàòÿâàíå íà çàåòîñòòà - âñè÷êè, êîèòî ñà
âêëþ÷åíè èëè ñà áèëè âêëþ÷åíè â ïîëåòî íà ïðèëîæåíèå íà ñèñòåìàòà,
ðàáîòåùè è ïðåêðàòèëè äåéíîñòòà ñè êúì ìîìåíòà íà ïîðàæäàíå íà ïðà-
âîòî ñè íà ïåíñèÿ.
■ Âúçðàñò - êàòî îñíîâíî ïðàâèëî ñå èçèñêâà íàâúðøåíà 65-ãîäèøíà âúç-
ðàñò. Âúïðåêè òîâà, â ñëó÷àèòå íà ïðåêðàòèëè äåéíîñòòà ñè èëè ïðèðàâ-
íåíî íà òîâà ïîëîæåíèå, âúçðàñòòà ìîæå äà áúäå íàìàëåíà è äà äîñòèã-
íå äîðè 60 ãîäèíè (ñúãëàñíî ïðåõîäíè íîðìè ïðè óïðàæíÿâàíå íà òåæúê
òðóä, ðàáîòà â ìèíè, æåëåçíèöè è äð.), ïåíñèîíèðàíå ïî èçêëþ÷åíèå íà
64-ãîäèøíà âúçðàñò, ÷àñòè÷íî ïåíñèîíèðàíå è äð. Îò 1.01.2002 ã. ñúùåñ-
òâóâà âúçìîæíîñò çà ïåíñèîíèðàíå íà 61-ãîäèøíà âúçðàñò, êîãàòî ðà-
áîòíèêúò èìà îñèãóðèòåëåí ñòàæ îò 30 ãîäèíè, ïðåêðàòÿâàíåòî íà òðó-
äîâèÿ äîãîâîð òðÿáâà äà íå å ïî íåãîâà âèíà è äà áúäå ðåãèñòðèðàí êà-
òî áåçðàáîòåí â áþðîòî ïî òðóäà çà ïåðèîä íå ïî-ìàëúê îò 6 ìåñåöà, íå-
ïîñðåäñòâåíî ïðåäè ïåíñèîíèðàíåòî.
■ Îñèãóðèòåëåí ñòàæ - èçèñêâà ñå ìèíèìóì 15 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí
ñòàæ, îò êîéòî íàé-ìàëêî 2 ãîäèíè ïðåç ïîñëåäíèòå 15 ãîäèíè, íåïîñðåä-

57
 ñòâåíî ïðåäè ïðàâîïîðàæäàùàòà äàòà.  ñëó÷àèòå, êîãàòî ñå ïðåäÿâÿâà
ïðàâî íà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò ïðè ïðåêðàòåíà äåéíîñò èëè ïðèðàâíåíî íà
òîâà ïîëîæåíèå, çà êîÿòî íå ñà áèëè äúëæèìè îñèãóðèòåëíè âíîñêè, 2-ãî-
äèøíèÿò ïåðèîä ñëåäâà äà áúäå îò ïîñëåäíèòå 15 ãîäèíè, íåïîñðåäñòâå-
íî ïðåäè äàòàòà íà ïðåêðàòÿâàíå íà çàäúëæèòåëíîòî îñèãóðÿâàíå.
■ Ïðàâîïîðàæäàùà äàòà - òîâà å äàòàòà íà ïðåêðàòÿâàíå íà çàåòîñòòà
èëè äàòàòà íà çàÿâëåíèåòî çà îòïóñêàíå íà ïåíñèÿòà â îñòàíàëèòå ñëó÷àè.

IV. Èç÷èñëÿâàíå íà ïåíñèèòå

Çà ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà îò çíà÷åíèå ñà êàêòî ðàçìåðúò íà ìèíàëèÿ äîõîä,
òàêà è ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ. Ïåíñèÿòà ñå èç÷èñëÿâà
÷ðåç àäàïòèðàíå íà áðîÿ ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ êúì îïðåäåëåí ïðîöåíò -
50% çà 15ã. ñòàæ äî 100% çà 35ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ, ïëþñ 3% äîïúëíåíèå çà
âñÿêà äîïúëíèòåëíà ãîäèíà ìåæäó 16-òà è 25-òà, ïëþñ 2% íà ãîäèíà ñëåä íà-
÷àëîòî íà 26-òà. Ðàáîòíèöè íàä 65ã. ñ ïîâå÷å îò 35ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ èìàò
ïðàâî íà 2% íàðàñòâàíå íàä ñòî ïðîöåíòíîòî ðàâíèùå çà âñÿêà äîïúëíèòåë-
íà îñèãóðèòåëíà ãîäèíà.
Çà áàçà, ñëóæåùà çà èç÷èñëÿâàíå íà ïåíñèÿòà, ñå èçïîëçâàò 210 îò çàïëàòè-
òå, êîèòî èíäèâèäúò å ïîëó÷èë ïðåç 180-òå ìåñåöà, ïðåäøåñòâàùè ñúáèòèåòî,
êîåòî äàâà ïðàâî çà ïåíñèîíèðàíå. Ãîäèøíàòà ìàêñèìàëíà ïåíñèÿ å 29,205.40
åâðî.
Ïðè èç÷èñëÿâàíå íà ïåíñèÿòà êàòî åôåêòèâåí îñèãóðèòåëåí ñòàæ ñå ñ÷èòà
ïúðâàòà ãîäèíà ðîäèòåëñêè ãðèæè çà îòãëåæäàíå íà äåòå äî òðè ãîäèíè. Íà-
ëè÷èåòî íà çàâèñèì ñúïðóã ñå èìà ïðåäâèä ñàìî ïðè ìèíèìàëíàòà ãàðàíòè-
ðàíà ïåíñèÿ, íî íå è ïðè îôèöèàëíàòà. Íàëè÷èåòî íà çàâèñèìî äåòå íå ñå îò-
÷èòà.
Âñÿêà ãîäèíà ïåíñèîíåðèòå ïîëó÷àâàò íà äâà ïúòè äîïúëíèòåëíî ïëàùàíå
â ðàçìåð, ðàâåí íà ðàçìåðà íà ïîëó÷àâàíàòà ïåíñèÿ. Ìèíèìàëíèÿò áðîé ïåí-
ñèè, ïîëó÷àâàíè ïðåç ãîäèíàòà ñà 14 íà áðîé, à ìèíèìàëíèÿò èì ìåñå÷åí ðàç-
ìåð å êàêòî ñëåäâà:
■ çà èíäèâèäè íàä 65ã. 411.76 åâðî (çà îòäåëåí èíäèâèä) è 484.89 åâðî (ñúñ
çàâèñèì ñúïðóã);
■ çà èíäèâèäè äî 65ã. 383.66 åâðî (çà îòäåëåí èíäèâèä) è 453.16 åâðî (ñúñ
çàâèñèì ñúïðóã).
Ìàêñèìàëíàòà ïåíñèÿ å 2,086 åâðî.
Ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ñå îïðåäåëÿ, êàòî êúì ðåãóëèðàùàòà îñíîâà ñå ïðè-
áàâè ïðîöåíòúò, îòãîâàðÿù íà ñúîòâåòíèÿ îñèãóðèòåëåí ñòàæ, è ðåãóëèðàùè-
ÿò êîåôèöèåíò â çàâèñèìîñò îò íàâúðøåíàòà âúçðàñò êúì ïðàâîïîðàæäàùàòà
äàòà, àêî òàçè âúçðàñò å ïîä 65 ãîäèíè.
Ðåãóëèðàùàòà îñíîâà ñå ïîëó÷àâà, êàòî ñå ðàçäåëÿò íà 210 îñèãóðèòåëíèòå
îñíîâè çà ïðåäõîäíèòå íà ïðàâîïîðàæäàùàòà äàòà 180 ìåñåöà. Ïîñëåäíèòå 24
ñå âçèìàò â òÿõíàòà íîìèíàëíà ñòîéíîñò, à îñòàíàëèòå ñå àêòóàëèçèðàò, ñúã-
ëàñíî èçìåíåíèåòî íà ïîòðåáèòåëñêî-öåíîâèÿ èíäåêñ, êàòî ñå âçåìå çà îòï-
ðàâíà òî÷êà 25-èÿ ìåñåö, ïðåäõîäåí íà ïðàâîïîðàæäàùàòà äàòà.
Ïðîöåíòíàòà ñêàëà çàïî÷âà îò 50% çà 15 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ è ñå
óâåëè÷àâà ñ 3% çà âñÿêà äîïúëíèòåëíà ãîäèíà îò 16-òà äî 25-òà è ñ 2% îò 26-
òà äî äîñòèãàíå íà 100% çà 35 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ.

58
 V. Îñúâðåìåíÿâàíå (àêòóàëèçèðàíå) íà ïåíñèèòå. Ìàêñèìàëåí ðàçìåð íà
ïåíñèèòå è äîáàâêè êúì ìèíèìàëíèòå ðàçìåðè.
Ïåíñèèòå îò äîïúëíèòåëíèòå ñõåìè çà îñèãóðÿâàíå, êàêòî è ïåíñèÿòà çà
ñòàðîñò, ñå àêòóàëèçèðàò â íà÷àëîòî íà âñÿêà ãîäèíà â çàâèñèìîñò îò ñúîòâåò-
íèÿ ïîòðåáèòåëñêî-öåíîâè èíäåêñ, ïðåäâèäåí çà ñúîòâåòíàòà ãîäèíà. Ñúãëàñ-
íî íîðìàòèâíàòà óðåäáà ïðåç 2002 ã. ïåíñèèòå îò Ñèñòåìàòà çà ñîöèàëíî îñè-
ãóðÿâàíå îò äîïúëíèòåëåí âèä ñå àêòóàëèçèðàò ñ 2%.
Ñúùåñòâóâà, ðàçáèðà ñå, ìàêñèìàëíà ãðàíèöà (òàâàí) íà ðàçìåðà íà îá-
ùåñòâåíèòå ïåíñèè, êîÿòî çà 2002 ã. å óñòàíîâåíà â ðàçìåð íà 1953.10 åâðî ìå-
ñå÷íî (27,343.40 åâðî ãîäèøíî).
Çà ïåíñèèòå ïîä ìèíèìàëíèÿ ðàçìåð ñà ãàðàíòèðàíè äîáàâêè, ïðåäñòàâëÿ-
âàùè ðàçëèêàòà ìåæäó äåéñòâèòåëíèÿ ðàçìåð íà ïåíñèÿòà è òîçè íà óñòàíîâå-
íèÿ ìèíèìóì. Òåçè äîáàâêè ñà ñúâìåñòèìè ñ äîõîäè íà ïåíñèîíåðà îò ðàáî-
òà çà ñîáñòâåíà èëè çà ÷óæäà ñìåòêà è/èëè êàïèòàëè, êîãàòî íå ïðåâèøàâàò äî-
ïóñòèìèÿ ëèìèò.
Ñëåä íàâúðøâàíå íà ïåíñèîííà âúçðàñò èíäèâèäèòå ìîãàò äà ïðîäúëæàò
äà ðàáîòÿò, íî òÿõíàòà ïåíñèÿ ñå ñóñïåíäèðà äî ðåàëíîòî èì îòòåãëÿíå îò ïà-
çàðà íà òðóäà. Òàêà ñå àêòèâèðà ïðàâèëîòî çà 2% äîáàâêà êúì âñÿêà äîïúëíè-
òåëíà îñèãóðèòåëíà ãîäèíà. Ïåíñèèòå ñå èíäåêñèðàò âåäíúæ â íà÷àëîòî íà
âñÿêà ãîäèíà ñ èíäåêñà íà èíôëàöèÿòà. Òå ñà îáëàãàåìè, êàòî íÿìà îáëåê÷å-
íèÿ. Ïåíñèîíåðèòå íå çàïëàùàò íèêàêâè îñèãóðîâêè âúðõó ïîëó÷àâàíàòà îò
òÿõ ïåíñèÿ.
Âèäîâå îñèãóðèòåëíè âíîñêè - îáù ðåæèì 2002 ã.
Ðèñêîâå Ðàáîòîäàòåë Ðàáîòíèê Îáùî
Îáùè ðèñêîâå 23.6% 4.7% 28.3%
Ïðîôåñèîíàëíè Â çàâèñèìîñò – Â çàâèñèìîñò
ðèñêîâå îò çàåòîñòòà îò çàåòîñòòà
Áåçðàáîòèöà 6.7% 1.6% 8.3%
Ôîíä çà çàùèòà íà 0.4% – 0.4%
âúçíàãðàæäåíèåòî
Ïðîôåñèîíàëíà
0.6% 0.1% 0.7%
ïîäãîòîâêà
Èçâúíðåäåí òðóä
1 2% 2% 1 4%
- èçêëþ÷èòåëíî òåæúê

59
 ÈÒÀËÈß
Èòàëèàíñêàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà ñå ôèíàíñèðà îò îñèãóðèòåëíè âíîñêè,
ïëàùàíè îò çàåòèòå è ðàáîòîäàòåëèòå. Îáùàòà îñèãóðèòåëíà òåæåñò å 32.20%,
êàòî 8.89% ñå ïàäàò íà çàåòèÿ, à 23.81% ñå ïàäàò íà ðàáîòîäàòåëÿ. Âúçìîæíà å è
äîïúëíèòåëíà âíîñêà îò 0.5%. Íÿìà ìàêñèìàëåí ïðàã íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä.
Äúðæàâàòà èãðàå ñåðèîçíà ðîëÿ. Òÿ çàïëàùà íàïúëíî ñîöèàëíèòå ïåíñèè,
ïåíñèèòå ïðè ðàííî ïåíñèîíèðàíå, äîáàâêèòå êúì ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ è îò-
÷àñòè ïåíñèèòå îò ãåíåðàëíàòà ïåíñèîííà ñõåìà. Èòàëèàíñêàòà ïåíñèîííà ñèñ-
òåìà å èçãðàäåíà íà ïðèíöèïà "pay-as-you-go", ò.å. çàåòèòå ñåãà ÷ðåç ñâîèòå
âíîñêè èçïëàùàò ïåíñèèòå íà ñåãàøíèòå ïåíñèîíåðè. Ó÷àñòèåòî â íåÿ å çàäúë-
æèòåëíî çà âñè÷êè çàåòè, êàòî áúäåùèòå èì ïîëçè çàâèñÿò êàêòî îò ðàçìåðà íà
äîõîäà, òàêà è îò ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ. Ñúùåñòâóâà ñïå-
öèàëíà ñõåìà, óïðàâëÿâàíà îò Íàöèîíàëíèÿ Èíñòèòóò çà Ñîöèàëíà Çàùèòà, êî-
ÿòî îáõâàùà ôåðìåðè, àðåíäàòîðè, çàíàÿò÷èè, òúðãîâöè íà åäðî è äðåáíî.
Ìèíèìàëíèòå èçèñêâàíèÿ çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ ñà 20ã. îñèãóðèòåëåí
ñòàæ. Íîâàòà ñèñòåìà (â ñèëà îò 01.01.1996ã.) ïðåäïîëàãà ñàìî 5ã. Çà ïîëó÷à-
âàíå íà ìàêñèìàëíà ïåíñèÿ ñà íåîáõîäèìè 40ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ. Ñòàíäàð-
òíàòà âúçðàñò çà ïåíñèîíèðàíå å 65ã. çà ìúæåòå è 60ã. çà æåíèòå. Çà òåçè ñ 80
è íàä 80% íåòðóäîñïîñîáíîñò è çà õîðà ñúñ çàãóáåíî çðåíèå - 60ã. çà ìúæåòå
è 55ã. çà æåíèòå. Çà íîâàòà ñèñòåìà âúçðàñòòà âàðèðà ìåæäó 57 è 65ã. Ðàçìå-
ðúò íà ïåíñèÿòà âàðèðà â çàâèñèìîñò îò âúçðàñòòà.
Èòàëèàíñêàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà ïðåäëàãà âúçìîæíîñòè çà ïî-ðàííî ïåí-
ñèîíèðàíå â ñëåäíèòå ñëó÷àè:
■ íà 57ã. ïðè 35ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ;
■ ñëåä 37ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ - áåç çíà÷åíèå íà âúçðàñòòà;
■ çà ïåíñèîíåðè, ðàáîòåùè â êîìïàíèè ñ èêîíîìè÷åñêè çàòðóäíåíèÿ – òå
ìîãàò äà ñå ïåíñèîíèðàò ïåò ãîäèíè ñëåä ñòàíäàðòíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò;
■ ñïåöèàëíè óñëîâèÿ çà èíäèâèäè, ñòàðòèðàëè òðóäîâèÿ ñè æèâîò ïî ðàíî
(ïîíå 52 îñèãóðèòåëíè ñåäìèöè ìåæäó 14 è 19ã.); çà çàåòè, ðàáîòåùè ïðè
óâðåæäàùè çäðàâåòî óñëîâèÿ; çà ðàáîòíèöè, ÷èÿòî çàåòîñò èçèñêâà ðàáî-
òà ïðè ïðîìåíÿùè ñå è íåïðåäâèäèìè óñëîâèÿ (ìîáèëíè ðàáîòíèöè); çà
ðàáîòíèöè, óïðàæíÿâàùè ðú÷åí òðóä; çà àñèìèëèðàíè ïåðñîíè.
Çà èç÷èñëÿâàíå íà ïåíñèÿòà ñå èìàò ïðåäâèä äîõîäèòå è ïðîäúëæèòåë-
íîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ. Ïåíñèèòå ñå èç÷èñëÿâàò ïî ôîðìóëàòà:
Çà äîõîäè äî 37,884.08 åâðî (òàâàí): 2.00%*n*S;
Çà ðàçëèêàòà ìåæäó 37,884.08 åâðî è 50,385.92 åâðî (òàâàí*1.33): 1.60%*n*S;
Çà ðàçëèêàòà ìåæäó 50,385.92 åâðî è 62,887.76 åâðî (òàâàí*1.66): 1.35%*n*S;
Çà ðàçëèêàòà ìåæäó 62,887.76 åâðî è 71,979.96 åâðî (òàâàí*1.90): 1.10%*n*S;
Çà äîõîäè íàä 71,979.96 åâðî: 0.90%*n*S,
êúäåòî:
n = áðîé ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ (ìàêñ. 40), a S = áàçîâ äîõîä.
Çà íîâàòà ñèñòåìà çà âñÿêà ãîäèíà îñèãóðèòåëåí ñòàæ ñå âçåìàò 33% îò
áðóòíîòî òðóäîâî âúçíàãðàæäåíèå. Âíîñêèòå ñå èç÷èñëÿâàò âñÿêà ãîäèíà, ñïî-
ðåä ñðåäíèÿ ðàñòåæ íà ÁÂÏ â ïîñëåäíèòå ïåò ãîäèíè. Ðàçìåðúò íà ïåíñèèòå
ñå èç÷èñëÿâà ÷ðåç óìíîæåíèå íà áàçîâèÿ äîõîä ïî êîåôèöèåíò, ÷èÿòî ñòîéíîñò
çàâèñè îò ãîäèíèòå íà èíäèâèäà (ìåæäó 57 è 65). Ïîâå÷å íÿìà äà èìà ìèíè-
ìàëíà ïåíñèÿ.

60
 Áàçîâèÿò äîõîä ñå èç÷èñëÿâà ïî ñëåäíèòå êðèòåðèè:
■ çà òåçè, êîèòî äî 31.12.1992ã. ñà ðàáîòèëè ïîíå 15ã. - ñðåäíîãîäèøíîòî
áðóòíî òðóäîâî âúçíàãðàæäåíèå â ïîñëåäíèòå ïåò ãîäèíè (ñ òàâàí);
■ çà òåçè, êîèòî äî 31.12.1992ã. ñà ðàáîòèëè äî 15ã. - ñðåäíîãîäèøíîòî
áðóòíî òðóäîâî âúçíàãðàæäåíèå ïðåç îïðåäåëåí ïåðèîä ìåæäó ïîñëåä-
íèòå ïåò è äåñåò ãîäèíè (ñ òàâàí);
■ çà òåçè, ÷èèòî òðóäîâ æèâîò å çàïî÷íàë äî 01.01.1996ã. - îáùèÿò ðàçìåð
íà âíîñêèòå ïðåç öåëèÿ òðóäîâ æèâîò;
■ çà òåçè, ÷èèòî òðóäîâ æèâîò å çàïî÷íàë ñëåä 01.01.1996ã. (íîâà ñèñòåìà)
- ãîäèøåí òàâàí îò 82,402 åâðî (èçìåíÿ ñå â çàâèñèìîñò îò èíôëàöèÿòà).
Ïîä âíèìàíèå ñå âçåìàò ïåðèîäè íà áîëåñò, ìàé÷èíñòâî, âîåííà ñëóæáà,
áåçðàáîòèöà è ñìÿíà íà ðàáîòàòà.
Äîáàâêèòå ïðè íàëè÷èå íà çàâèñèì ñúïðóã è äåöà ñå ðåãóëèðàò ñïîðåä
äåéñòâàùîòî çàêîíîäàòåëñòâî â îáëàñòòà íà ñåìåéíèòå ïîìîùè. Ñïåöèàëíè
äîáàâêè êúì ïåíñèèòå ñå ïëàùàò â ñëåäíèòå ñëó÷àè: çà ïîëó÷àòåëè íà ìèíè-
ìàëíà ïåíñèÿ äî è íàä 70ã. âúçðàñò (âúçìîæíà å è ïî-íèñêà âúçðàñò äî 65ã. â
çàâèñèìîñò îò îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ); ïðè ëè÷íè äîõîäè, ïî-ìàëêè îò 6,967.35
åâðî è çà ôàìèëíè äîõîäè 11,750.96 åâðî ñå äîïëàùà 1,609.01 åâðî ãîäèøíî.
Ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ å 5,358.34 åâðî ãîäèøíî (446.5 åâðî ìåñå÷íî). Ñîöè-
àëíàòà ïåíñèÿ ñå ïðèðàâíÿâà äî ðàçìåðà íà ìèíèìàëíàòà, àêî îáëàãàåìèòå
äîõîäè íà èíäèâèäà ñà ïîíå äâà ïúòè ïî-ìàëêè îò ìèíèìàëíàòà ãîäèøíà ïåí-
ñèÿ. Çà îñèãóðåíè äî 01.01.1996ã. íÿìà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ.
Àêî èíäèâèäúò èìà ñúïðóã, ñîöèàëíàòà ïåíñèÿ ñå èçðàâíÿâà ñ ìèíèìàëíà-
òà ïåíñèÿ, àêî ñåìåéíèÿò ãîäèøåí äîõîä å ïî-ìàëúê îò 21,433.36 åâðî, ÷åòèðè
ïúòè ïî-ìàëúê îò ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ. Äîáàâêàòà å 70%, àêî äîõîäèòå ñà
ìåæäó 21,433.36 åâðî è 26,791.70 åâðî è ñòàâà 40% ïðè äîõîäè ìåæäó 21,433.36
åâðî è 32,150.04 åâðî.
 Èòàëèÿ íå ñúùåñòâóâà ìàêñèìàëíà ïåíñèÿ. Ñúùåñòâóâà âúçìîæíîñò çà
ïî-ðàííî ïåíñèîíèðàíå çà ðàáîòíèöè âúâ ôèðìè ñ èêîíîìè÷åñêè òðóäíîñòè.
Çà îñèãóðåíè äî 01.01.1996ã. òîâà å âúçìîæíî çà ìàéêè â êúùè, çà èíäèâèäè ñ
ðèñêîâè ïðîôåñèè. Îòëàãàíåòî íà èçïëàùàíåòî íà ïåíñèÿòà âúâ âðåìåòî å
âúçìîæíî çà çàåòè, äîñòèãíàëè ñòàíäàðòíàòà âúçðàñò çà ïåíñèîíèðàíè, íî íå
ñà óäîâëåòâîðèëè óñëîâèÿòà çà ïúëíà ïåíñèÿ. Òîãàâà èìà ãîäèøíî óâåëè÷åíèå
â ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà ìåæäó 3 è 3.5% â çàâèñèìîñò îò âúçðàñòòà. Çà çàåòè, êî-
èòî ñà óäîâëåòâîðèëè èçèñêâàíèÿòà çà ïúëíà ïåíñèÿ, íî ùå ñå òðóäÿò, ïîëó÷à-
âàò äîïúëíèòåëíè äîáàâêè êúì ïåíñèÿòà ñè.
Ðàçìåðúò íà ïåíñèèòå ñå êîðèãèðà â çàâèñèìîñò îò èçìåíåíèåòî â èçäðúæ-
êàòà íà æèâîòà êàêòî ñëåäâà:
■ çà ïåíñèè â ðàçìåð äâà ïúòè ðàçìåðà íà ãîäèøíàòà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ -
100% îò èçìåíåíèåòî;
■ çà ïåíñèè â ðàçìåð ìåæäó äâà è òðè ïúòè ãîäèøíàòà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ
- 90% îò èçìåíåíèåòî;
■ çà ïåíñèè â ðàçìåð, íàäâèøàâàù òðè ïúòè ðàçìåðà íà ãîäèøíàòà ìèíè-
ìàëíà ïåíñèÿ - 75% îò èçìåíåíèåòî.
Ïåíñèèòå ñà îáåêò íà äàíú÷íî îáëàãàíå áåç ñïåöèàëíè îáëåê÷åíèÿ. Ïåíñè-
îíåðèòå ïëàùàò 0.01 åâðî ìåñå÷íî (13 ïúòè) çà Íàöèîíàëíèÿ Èíñòèòóò íà
Èòàëèàíñêèòå Ïåíñèîíåðè.

61
 ËÀÒÂÈß
Ñòàðòèðàéêè ïðåç 1991 ã., ñèñòåìàòà çà ñîöèàëíà çàùèòà â Ëàòâèÿ ïîñòî-
ÿííî ñå àäàïòèðà êúì íîâè ïðîöåñè è óñëîâèÿ â èêîíîìèêàòà è ñîöèàëíèÿ æè-
âîò, ñâúðçàíè ñ ïðåõîäà îò öåíòðàëèçèðàíà ïëàíîâà èêîíîìèêà êúì ïàçàðíà.
Ñîöèàëíîòî îñèãóðÿâàíå çàåäíî ñúñ ñîöèàëíîòî ïîäïîìàãàíå è óíèâåðñàëíà-
òà ñèñòåìà çà äúðæàâíî ïîäïîìàãàíå ñå î÷åðòàõà êàòî íàé-ïîäõîäÿùèòå ìå-
òîäè çà îðãàíèçèðàíå íà ñîöèàëíàòà çàùèòà â Ëàòâèÿ. Äåñåò ãîäèíè ïî-êúñíî
ìîæå äà ñå êàæå, ÷å ðåôîðìèòå â òàçè îáëàñò ñà ïî÷òè çàâúðøåíè, êàòî â ñú-
ùîòî âðåìå å ÿñíî, ÷å ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà ñå íóæäàå îò áúäå-
ùè ïîäîáðåíèÿ.
Ïúðâèÿò îïèò çà ðåôîðìèðàíå íà ïåíñèîííàòà ñèñòåìà â Ëàòâèÿ, íàñëåäå-
íà îò ïåðèîäà "ÑÑÑÐ", áå ïðèåìàíåòî íà íîâ Çàêîí çà äúðæàâíèòå ïåíñèè â
êðàÿ íà 1990 ã.
Çàêîíúò âëèçà â ñèëà îò 01.01.1991 ã. Âñúùíîñò òîé å áàçèðàí íà ñúùàòà
ñîöèàëèñòè÷åñêà ñèñòåìà, èçãðàäåíà íà ïðèíöèïà "pay as you go" (ðàçõîäî-
ïîêðèâíèÿ ïðèíöèï), è ïî ñúùåñòâî å áèë äîðè ïî-ùåäúð îò ñòàðèÿ çàêîí. Çà-
êîíúò îáåùàâà ïðåêàëåíî âèñîêî ðàâíèùå íà ïåíñèèòå è ïî òàçè ïðè÷èíà å
áèë øèðîêî ïîäêðåïåí îò ðàçëè÷íèòå ñîöèàëíè ãðóïè.  íåãî ñúùåñòâóâà áà-
ëàíñ ìåæäó ðàâíèùåòî íà ïåíñèèòå è ôèíàíñîâèòå âúçìîæíîñòè (ñòàáèëíîñò-
òà) íà áþäæåòà. Òîâà âñúùíîñò å äîñòà ñëàáà ñòðàíà. Çàêîíúò íå ñå å ïðèäúð-
æàë êúì èçèñêâàíèÿòà íà äåìîãðàôñêàòà ñèòóàöèÿ è íîâèòå èêîíîìè÷åñêè
ïðîöåñè, õàðàêòåðíè çà ïåðèîäà íà ïðåõîä. Ïðåç 1993 ã. âå÷å ñòàâà ÿñíî, ÷å çà-
ðàäè ôèíàíñîâèòå îãðàíè÷åíèÿ å íåâúçìîæíî äà áúäàò ñïàçåíè îáåùàíèÿòà,
êîèòî ñà äàäåíè íà ïåíñèîíåðèòå.
Ñ öåë äà áúäàò ñúêðàòåíè ðàçõîäèòå èçïúëíåíèåòî íà çàêîíà å ïðåóñòàíî-
âåíî è îò 01.11.1993 ã. ñà âúâåäåíè âðåìåííè ïðàâèëà çà èç÷èñëÿâàíåòî íà ïåí-
ñèèòå. Âñúùíîñò òîâà îçíà÷àâà âúâåæäàíå íà ïåíñèè, åäíàêâè çà âñè÷êè. Îá-
ùàòà ñóìà íà ïåíñèÿòà ñå êàëêóëèðà îò áàçîâèÿ ïåðèîä, åäíàêâà çà âñè÷êè, è
ìàëêà äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ, çàâèñåùà îò ñòàæà íà âñåêè ïåíñèîíåð. Ïðîäúë-
æèòåëíîñòòà íà ñòàæà (ðåñïåêòèâíî ïåðèîäúò íà îñèãóðÿâàíå) å èìàë ìíîãî
ìàëêî âëèÿíèå âúðõó ñóìàòà, ïîëó÷àâàíà êàòî ïåíñèÿ. È, åñòåñòâåíî, òàçè ñèñ-
òåìà å îöåíåíà êàòî íåñïðàâåäëèâà. Âñåêè, êîéòî å ðàáîòèë äúëúã ïåðèîä ïðå-
äè 1991 ã., å î÷àêâàë äà èìà ñâîÿ ïðèíîñ êúì ðàçâèòèåòî íà ñòðàíàòà (äîðè àêî
ñòðàíàòà íå ñúùåñòâóâà ïîâå÷å). Âúïðåêè òîâà ïúðâèÿò çàêîí çà äúðæàâíèòå
ïåíñèè, ïðèåò â Ëàòâèÿ, ñåãà ñå êâàëèôèöèðà êàòî ïîðåäíèÿ ëîø îïèò, êîéòî
îáà÷å å ìíîãî âàæåí è ïîêàçàòåëåí ïðè ïî-íàòàòúøíîòî ðàçâèòèå íà ïåíñèîí-
íàòà ñèñòåìà. Òîâà å ïúðâîíà÷àëíèÿò îïèò íà ëàòâèéñêèòå ñîöèàëíî-îñèãóðè-
òåëíè ñïåöèàëèñòè çà âúâåæäàíå íà ïðàâíà ðàìêà è ôèíàíñîâè ïðîãíîçè â òà-
çè ñôåðà. Âàæíîñòòà íà òîâà äà ñå ïðàâÿò ïðàâèëíè äúëãîñðî÷íè ðàç÷åòè ñå
äîêàçâà íàïúëíî ÿñíî.
Ñëåäâàùèÿò åòàï îò ïåíñèîííàòà ðåôîðìà ñòàðòèðà ïðåç 1995 ã., êîãàòî å
ðåøåíî äà ñå âúâåäå òðè ñòúëáîâà ïåíñèîííà ñèñòåìà. Äî 1998 ã. è òðèòå ñòúë-
áà íà ïåíñèîííàòà ñèñòåìà ñà âå÷å äåéñòâàùè.
Ïðåõîäíèòå ïðàâèëà âêëþ÷åíè â çàêîíà çà äúðæàâíèòå ïåíñèè, ñà âúâåäå-
íè ñ öåë äà ñå èç÷èñëè íàòðóïàíèÿò ïåíñèîíåí êàïèòàë çà õîðà, êîèòî ñå ïåí-
ñèîíèðàò ïî âðåìå íà ïðåõîäíèÿ ïåðèîä è êîèòî äî 1996 ã. ñà àêóìóëèðàëè íè-
ùîæåí ïåíñèîíåí êàïèòàë â òåõíèòå èíäèâèäóàëíè ïåíñèîííè ñìåòêè.

62
 Ïðåõîäíèòå ïðàâèëà ñà ñèëíî êðèòèêóâàíè îò íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíè-
çàöèè, ïîëèòè÷åñêèòå ïàðòèè è ïåíñèîíåðèòå. Çàêîíúò å èçìåíåí 9 ïúòè äî
1996 ã. Ïðîìåíèòå ñà ïðåäèìíî â ïðåõîäíèòå ïðàâèëà, à íå â îñíîâíèòå èäåî-
ëîãè÷åñêè ïðèíöèïè. Îñíîâíèòå èäåè íà ïîïðàâêèòå â ïðàâíàòà ðàìêà ñà:
ïúðâî, äà ñå îãðàíè÷è îãðîìíàòà ðàçëèêà ìåæäó ãîëåìèòå è ìàëêèòå ïåíñèè,
è âòîðî, äà îñèãóðè ïî-ãîëÿìà ñèãóðíîñò íà õîðàòà, ÷èèòî ïåíñèè ñà áèëè èç-
÷èñëåíè ïî ïðåõîäíèòå ïðàâèëà è ñà áèëè äîñòà íèñêè. Ñ öåë òåçè ïðàâèëà äà
ñòàíàò ïî-ïðèåìëèâè îò 1997 ã. ìåðêèòå çà ñîöèàëíà çàùèòà ñà âêëþ÷åíè ïîñ-
òåïåííî â çàêîíà. Òåçè ìåðêè ñúùî ñà ïðåäíàçíà÷åíè äà èçãëàäÿò ðàçëèêàòà
ìåæäó íèñêèòå è âèñîêèòå ïåíñèè.
Êàêâî ñå ïðîìåíÿ?
■ Ñðåäíèÿò îñèãóðèòåëåí äîõîä â ñòðàíàòà ñå èçïîëçâà çà èç÷èñëÿâàíå íà
ïåíñèÿòà, àêî ÷îâåêúò èìà ñòàæ ïîâå÷å îò 30 ãîäèíè è íåãîâàòà èíäèâè-
äóàëíà ñðåäíà çàïëàòà ïðåç 1996-1999 ã. å áèëà ìíîãî íèñêà èëè òîé íå å
ðàáîòèë â ñïîìåíàòèÿ ïåðèîä.
■ Ïðàâèëàòà çà èíäåêñèðàíå íà ïåíñèèòå ñà ïðèëîæèìè ñàìî çà ìàëêèòå
ïåíñèè äî 1998 ã. Ñàìî ïåíñèèòå íà ëèöàòà, êîèòî ïîëó÷àâàò ïî-ìàëêî
îò 150 ëàòâèéñêè ëàòà (253 åâðî), ñå èíäåêñèðàò.
■ Îò 01.10.2002 ã. ïåíñèè, ïî-ìàëêè îò 90 ëàòâèéñêè ëàòà (152 åâðî), ñå èí-
äåêñèðàò ñ èíäåêñà íà ïîòðåáèòåëñêèòå öåíè è èíäåêñà íà çàïëàòèòå.
Ïåíñèè îò 91 äî 150 ëàòâèéñêè ëàòà ñå èíäåêñèðàò ñ èíäåêñà ïîòðåáè-
òåëñêèòå öåíè.
■ Ðàçìåðúò íà ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ ñå îïðåäåëÿ ñúãëàñíî ïðîäúëæèòåë-
íîñòòà íà òðóäîâèÿ ñòàæ:
– îò 10 äî 20 ãîäèíè - 33 ëàòâèéñêè ëàòà (56 åâðî);
– îò 21 äî 30 ãîäèíè - 39 ëàòâèéñêè ëàòà (66 åâðî);
– 31 ãîäèíè è ïîâå÷å - 45 ëàòâèéñêè ëàòà (76 åâðî).
Ïîïðàâêèòå, èçèñêâàùè äîïúëíèòåëíè ôèíàíñîâè ðåñóðñè, ñå áàëàíñèðàò
îò ìåðêèòå, îãðàíè÷àâàùè èíäåêñàöèÿòà íà âèñîêèòå ïåíñèè.
Ïðîìåíèòå, ïðèåòè ïðåäè ïàðëàìåíòàðíèòå èçáîðè ïðåç 1998 ã., ïðàâÿò çà-
êîíà çà äúðæàâíèòå ïåíñèè ïî-ñïðàâåäëèâ çà õîðàòà, êîèòî ñà ïîëó÷àâàëè
ïåíñèè, èç÷èñëåíè ïðåäè 1996 ã., è íå ñà ìîãëè äà ñå âúçïîëçâàò îò âúçìîæ-
íîñòèòå, äàâàíè îò íîâèÿ çàêîí.
Ñïîðåä ïðîìåíèòå "ñòàðèòå" ïåíñèîíåðè, êîèòî ñà ðàáîòèëè òðè ãîäèíè
ñëåä 1996 ã., ìîæåõà äà êàíäèäàòñòâàò çà ïðåèç÷èñëÿâàíå íà ïåíñèÿòà ñúãëàñ-
íî ïðàâèëàòà íà íîâèÿ Çàêîí çà äúðæàâíèòå ïåíñèè. Õîðàòà, êîèòî ñà èìàëè
è âèñîê ðàçìåð íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä ïðåç ïåðèîäà 1996-1999 ã. è ñà èñêàëè
ïðåèç÷èñëåíèå íà ïåíñèÿòà ñúãëàñíî íîâèÿ çàêîí, ñà ïîëó÷èëè ïåíñèè çíà÷è-
òåëíî ïî-âèñîêè îò ñòàðèòå.
Èíäåêñúò, âúâåäåí ïðåç ìàé 1998 ã., çà ïåíñèèòå, îòïóñíàòè ïðåäè 1996 ã.,
å çíà÷èòåëíî ïî-âèñîê îò èíäåêñà, ïðèëàãàí çà íîâî îòïóñíàòèòå ïåíñèè. Òî-
âà íå å áèëî ñúîáðàçåíî ñ ðúñòà íà èíôëàöèÿòà. Â ðåçóëòàò ðàçõîäèòå çà ïåí-
ñèîííè ïëàùàíèÿ ñå óâåëè÷àâàò çíà÷èòåëíî. Ñêîðî ñëåä èçáîðèòå áþäæåòíè-
ÿò äåôèöèò ïðèíóæäàâà ïðàâèòåëñòâîòî äà ïðåäëîæè íà ïàðëàìåíòà äà îòðå-
æå ðàçõîäèòå, êàòî âúâåäå îòíîâî ïðåäèøíèÿ ñòàòóñ è íàëîæè íÿêîëêî îãðà-
íè÷åíèÿ, íàïðèìåð îãðàíè÷åíèå íà ïðàâîòî ðàáîòåùè ïåíñèîíåðè äà ïîëó÷à-
âàò ïúëíèÿ ðàçìåð íà ïåíñèÿòà. Êúì 1 ñåïòåìâðè 2002 ã. â ñòðàíàòà å èìàëî
äåôèöèò â ðàçìåð íà 3,4 ìëí. ëàòâèéñêè ëàòà.

63
 Äðóã ïðîáëåì å ðàçìåðúò íà ïåíñèèòå. Ñðåäíèÿò ðàçìåð íà ïåíñèÿòà ñå
óâåëè÷àâà - îò 46.30 ëàòâèéñêè ëàòà (78 åâðî) ïðåç 1997 ã. äî 60.50 ëàòâèéñêè
ëàòà (102 åâðî) ïðåç 2001 ã.
Êîåôèöèåíòúò çà èç÷èñëÿâàíåòî íà ïåíñèèòå çà ñòàðîñò å ñðàâíèòåëíî ñòà-
áèëåí è å ïðèáëèçèòåëíî 40% îò ñðåäíèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä (â ñòðàíàòà).
47% îò îòïóñíàòèòå ïåíñèè çà ñòàðîñò ïðåç 2001 ã. ñà ñ ìèíèìàëåí ðàçìåð. Òî-
âà ïîêàçâà èçêëþ÷èòåëíàòà âàæíîñò íà ìðåæàòà çà ñîöèàëíà çàùèòà, ñïîìå-
íàòà ïðåäè òîâà.
Ñõåìàòà íà îáåçùåòåíèÿòà çà áåçðàáîòèöà å âúâåäåíà ïðåç 1992 ã. ñ öåë äà
îñèãóðè ñîöèàëíà çàùèòà çà õîðà, êîèòî ñà çàãóáèëè ðàáîòàòà ñè ïî âðåìå íà
èêîíîìè÷åñêàòà êðèçà â íà÷àëîòî íà 90-òå ãîäèíè.
Ïðåç 1996 ã. òàçè ñèñòåìà å ðåôîðìèðàíà ñúãëàñíî ïðèíöèïèòå íà ñîöèàë-
íîòî îñèãóðÿâàíå è íîâèÿò çàêîí çà îñèãóðÿâàíå ïðè áåçðàáîòèöà âëèçà â ñèëà.
Ðàçìåðúò íà îáåçùåòåíèÿòà çàâèñè îò ðàçìåðà íà âíîñêèòå, íàïðàâåíè çà
ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå (ñ ëèìèòèðàí ìàêñèìàëåí ðàçìåð) è ïðîäúëæèòåëíîñò-
òà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ. Ëèöà, êîèòî èìàò îñèãóðèòåëåí ñòàæ ïîíå åäíà ãî-
äèíà è êîèòî ñà ïëàùàëè ñâîèòå âíîñêè ïîíå äåâåò ìåñåöà ïðåç ïîñëåäíèòå
12, ïðåäè äà ñòàíàò áåçðàáîòíè, èìàò ïðàâî äà ïîëó÷àâàò îáåçùåòåíèÿ çà áåç-
ðàáîòèöà. Çàêîíúò å ïðèåò â êðàÿ íà 1999 ã. è âëèçà â ñèëà îò íà÷àëîòî íà 2000
ã. Îñíîâíèÿò ïðèíöèï íà ñèñòåìàòà ñïîðåä çàêîíà å äà ñå ñúçäàäàò ñòèìóëè
çà áåçðàáîòíèòå äà ñå âúðíàò êúì ïàçàðà íà òðóäà âúçìîæíî íàé-áúðçî è äà
ñå îãðàíè÷è äîáðîâîëíîòî íàïóñêàíå íà ðàáîòíè ìåñòà.
Ïðèíöèïèòå ñà ñëåäíèòå:
■ Îáåçùåòåíèåòî çà áåçðàáîòèöà ñå ïëàùà â ïðîäúëæåíèå íà äåâåò ìåñå-
öà è ðàçìåðúò ìó ñå îãðàíè÷àâà ïîñòåïåííî, àêî ñå ïëàùà ïîâå÷å îò òðè
ìåñåöà. Ïëàùàíåòî íà îáåçùåòåíèåòî ñå ïðåóñòàíîâÿâà çà äâà ìåñåöà,
àêî ëèöåòî, ðåãèñòðèðàëî ñå êàòî êàíäèäàò çà îáåçùåòåíèå, å íàïóñíàëî
ñâîÿòà ðàáîòà äîáðîâîëíî.
■ Áåçðàáîòíèòå ëèöà ïîëó÷àâàò ïîìîùè çà êâàëèôèêàöèîííè êóðñîâå è ñå
çàïëàùàò ÷àñò îò òðàíñïîðòíèòå è ðåæèéíèòå èì ðàçõîäè çà âðåìåòî, â
êîåòî òå ó÷àñòâàò â òÿõ.
■ Áåçðàáîòíèòå ëèöà ïîëó÷àâàò ïîíå ìèíèìàëíà çàïëàòà, äîêàòî ñà àíãà-
æèðàíè â ïëàòåíè ïðîãðàìè çà âðåìåííà çàåòîñò.
■ Áåçðàáîòíèòå ëèöà, êîèòî ïîëó÷àâàò îáåçùåòåíèå çà áåçðàáîòèöà, èìàò
ñòèìóëè äà ïðèåìàò êðàòêîñðî÷íè òðóäîâè äîãîâîðè è äà çàïàçÿò ïðà-
âîòî ñè äà ïîëó÷àâàò îáåçùåòåíèÿ, àêî äîãîâîðèòå èì íå áúäàò ïðîäúë-
æåíè.
Ñîöèàëíîòî îñèãóðÿâàíå ñðåùó ïðîôåñèîíàëíèòå áîëåñòè è èíöèäåíòè å
íàïúëíî íîâ êëîí íà ñîöèàëíîòî îñèãóðÿâàíå, âúâåäåí ïðåç 1997 ã.
Íîâèÿò çàêîí çà çàäúëæèòåëíî ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå çà ïðîôåñèîíàëíè çà-
áîëÿâàíèÿ è çëîïîëóêè å ïðèëîæèì çà ëèöà, êîèòî ñà áèëè îñèãóðÿâàíè ñúãëàñ-
íî óñëîâèÿòà íà íîâèÿ çàêîí è êîèòî ñà ñòðàäàëè îò ïðîôåñèîíàëíî çàáîëÿâà-
íå èëè ñà ïðåòúðïåëè òðóäîâà çëîïîëóêà ñëåä íà÷àëîòî íà 1997 ã. Ïðåäè òîâà
ðàáîòíèöèòå ñà èìàëè ïðàâî äà ïîëó÷àò êîìïåíñàöèè îò òåõíèÿ ðàáîòîäàòåë â
ñëó÷àé íà ïðîôåñèîíàëíî çàáîëÿâàíå èëè çëîïîëóêà ïî ðåäà íà ãðàæäàíñêîòî
çàêîíîäàòåëñòâî è ñúãëàñíî ìåðêèòå, îäîáðåíè îò Ìèíèñòåðñêè ñúâåò.
Ôàêòúò, ÷å ðàáîòîäàòåëèòå ñà áèëè âêëþ÷åíè âñå îùå â îñèãóðÿâàíåòî íà
çàùèòà â ñëó÷àé íà ïðîôåñèîíàëíî çàáîëÿâàíå èëè çëîïîëóêà, å áèë îñíîâà çà

64
íàäèãàíå íà ñîöèàëíè ïðîáëåìè âúâ âðåìåòî íà èêîíîìè÷åñêèÿ ïðåõîä. Ìíî-
ãî õîðà, êîèòî ñà èìàëè ïðàâî íà îáåçùåòåíèÿ, íå ñà ãè ïîëó÷àâàëè, çàùîòî
òåõíèÿò áèâø ðàáîòîäàòåë å ôàëèðàë èëè ïðîñòî å èç÷åçíàë. Ñ öåë äà ñå ðå-
øè ïðîáëåìúò â áúäåùå è çà äà ñå îñèãóðè àäåêâàòíà ñîöèàëíà çàùèòà, å âçå-
òî ðåøåíèå äà ñå ñúçäàäå ãàðàíöèîíåí ôîíä çà òåçè ñëó÷àè. Òîé å çàïî÷íàë ðà-
áîòà îò 01.01.2003 ã. Ôèíàíñîâèÿò ðåñóðñ ñå àêóìóëèðà ïîñòåïåííî, çà äà ïîê-
ðèå ðàçõîäèòå, íåîáõîäèìè çà çàäîâîëÿâàíåòî íà ïðåòåíöèèòå íà ðàáîòíèöè,
êîèòî ñà ðàáîòèëè â êîìïàíèè, êîèòî âå÷å ñà â íåñúñòîÿòåëíîñò.

65
 ËÈÕÒÅÍÙÀÉÍ
I. Îñíîâíè ïðèíöèïè â ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà.
Ñðåäñòâàòà çà ïåíñèèòå â Ëèõòåíùàéí ñå îñèãóðÿâàò âúç îñíîâà íà øâåé-
öàðñêèÿ ìîäåë, ò.å. ñèñòåìàòà íà òðèòå ñòúëáà: îáùî ôèíàíñèðàíå îò äúðæà-
âàòà (I ñòúëá), ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíè ñõåìè â èíäóñòðèàëíèÿ ñåêòîð (II
ñòúëá), äîáðîâîëíè ëè÷íè âíîñêè (III ñòúëá).
Ïúðâèÿò ñòúëá (ïåíñèèòå çà ïðîñëóæåíî âðåìå è ïî íàñëåäñòâî) êàòî îá-
ùà íàöèîíàëíà îñèãóðèòåëíà ñõåìà òðÿáâà äà ãàðàíòèðà ìèíèìóì ñðåäñòâà çà
öÿëîòî íàñåëåíèå: îñíîâíàòà ñòàâêà çà âñè÷êè ðàáîòåùè â Ëèõòåíùàéí (ùàò-
íè ðàáîòíèöè, ñàìîíàåòè, äúðæàâíè ñëóæèòåëè è ò.í.), êàêòî è çà âñè÷êè æè-
òåëè íà ñòðàíàòà, êîèòî íå ðàáîòÿò (äîìàêèíè - æåíè è ìúæå).
Âòîðèÿò ñòúëá (äîïúëíèòåëíîòî çàäúëæèòåëíî îñèãóðÿâàíå íà ðàáîòíèöè-
òå îò ðàáîòîäàòåëèòå) ñå ïðèáàâÿ êúì ïúðâèÿ ñòúëá è öåëòà ìó å äà ñå ïîä-
äúðæà äîáúð ñòàíäàðò íà æèâîò. Ïðåç 1989 ã. òîé ñå âúâåæäà êàòî çàêîíîâî
çàäúëæåíèå (äîòîãàâà ñúùåñòâóâà ïîä ôîðìàòà íà äîáðîâîëíî îñèãóðÿâàíå â
ðàçëè÷íè êîìïàíèè). Îíåçè ðàáîòíèöè, ÷èéòî ãîäèøåí äîõîä íàäõâúðëÿ îï-
ðåäåëåí ìèíèìóì (çà 2000 ã. 24,120 øâåéöàðñêè ôðàíêà), ïîëó÷àâàò òàêàâà
îñèãóðîâêà. Îñèãóðÿâàíåòî çà çëîïîëóêà (ñìúðò è èíâàëèäíîñò) çàïî÷âà íà 17
ãîäèíè. Ïúëíîòî îñèãóðÿâàíå (êîåòî ïîêðèâà è ôèíàíñîâèÿ ðèñê ïðè íàïðåä-
íàëà âúçðàñò) çàïî÷âà îò 24 ãîäèíè (è ñêîðî ùå ñå âúâåäå îò 23 ãîäèíè).
Çíà÷åíèåòî íà òîçè âòîðè ñòúëá íåïðåêúñíàòî íàðàñòâà . äîêàòî ïðåäè ãî-
äèíè îñèãóðåíèòå å òðÿáâàëî äà ïîñðåùàò ðàçõîäèòå ñè ñàìî ñ ïîìîùòà íà
ïúðâèÿ ñòúëá, ñåãà âòîðèÿò ñå óòâúðæäàâà êàòî çíà÷èòåëíà ñúñòàâêà íà ïåíñè-
ÿòà. Êîëêîòî ïîäúëãî ÷îâåê å îñèãóðÿâàí ÷ðåç âòîðèÿ ñòúëá, òîëêîâà ïîâå÷å
êàïèòàë ñå íàòðóïâà è òîëêîâà ïî-âèñîêè ñà ñóìèòå, êîèòî ïîëó÷àâà.
Òðåòèÿò ñòúëá ïîçâîëÿâà äà ñå ïðàâÿò äîïúëíèòåëíè èíäèâèäóàëíè âíîñ-
êè íà äîáðîâîëíà îñíîâà. Òåçè âíîñêè íå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè, íî â ðàìêèòå íà
îïðåäåëåíè ãðàíèöè. Ñóìèòå, êîèòî ñå ïîëó÷àâàò âúç îñíîâà íà äîáðîâîëíî-
òî ñàìîîñèãóðÿâàíå, íå ñå äîáàâÿò êúì îáëàãàåìèÿ ãîäèøåí äîõîä. Åòî çàùî
ñïåñòåíèòå òàêà ñðåäñòâà è ïîëó÷àâàíèòå ïî-êúñíî ñóìè ìîãàò â íàé-ãîëÿìà
ñòåïåí äà âëèÿÿò âúðõó îáëàãàåìèòå àâîàðè (ò.å. íàëè÷íà ñîáñòâåíîñò). Âñè÷-
êè ïî-âèñîêè äàíú÷íè ñòàâêè, ñâúðçàíè ñ èíäèâèäóàëíîòî îñèãóðÿâàíå çà ïî-
äîáðîòî áëàãîñúñòîÿíèå íà âúçðàñòíèòå õîðà, ñà íåñúâìåñòèìè ñ äàíú÷íîòî
çàêîíîäàòåëñòâî íà Ëèõòåíùàéí.

II. Ôèíàíñèðàíå íà ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà

Ïúðâèÿò ñòúëá (îñíîâíîòî îñèãóðÿâàíå) ñå ãðàäè âúðõó ïðîöåñà çà ðàçïðå-
äåëÿíå íà ðàçõîäèòå. Âòîðèÿò ñòúëá îáà÷å ñå áàçèðà íà ïðîöåñà çà îñèãóðÿâà-
íå íà êàïèòàë. Çà ïúðâèÿ ñòúëá çàêîíúò èçèñêâà ïåíñèîííèÿò ôîíä äà íàäõ-
âúðëÿ íàé-ìàëêî ïåò ïúòè ñòîéíîñòòà íà ãîäèøíèòå ðàçõîäè. Íà ïðàêòèêà
ñëåä 1981 ã. òîé íåèçìåííî íàäâèøàâà äåñåò ïúòè òàçè ñóìà. Íî çàêîíîäàòå-
ëÿò îñúâðåìåíÿâà òåõíè÷åñêèòå ðàç÷åòè íàé-ìàëêî íà âñåêè ïåò ãîäèíè, çà äà
ñå óâåðè äàëè ñà íåîáõîäèìè ôèíàíñîâè ìåðêè.
Ôèíàíñèðàíåòî íà ïúðâèÿ ñòúëá ñå îñúùåñòâÿâà òàêà:
■ âíîñêè îò õîðàòà, êîèòî ñå îñèãóðÿâàò (ùàòíè ðàáîòíèöè, ñàìîíàåòè èëè
÷èéòî ðàáîòîäàòåë íå å çàäúëæåí îò çàêîíà äà ïëàùà îñèãóðîâêè);
■ âíîñêè îò ðàáîòîäàòåëèòå;

66
 ■ âíîñêè îò äúðæàâàòà;
■ ïå÷àëáà îò ïåíñèîííèÿ ôîíä.
Ïðåç 1998ã. âíîñêèòå îò îñèãóðÿâàùèòå ñå è òåõíèòå ðàáîòîäàòåëè äîñòèãàò
54.72% îò îáùèòå ïîñòúïëåíèÿ (äúðæàâíèòå âíîñêè ñà 8.91%, à ïå÷àëáàòà îò
ñúáðàíèÿ êàïèòàë 36.37%; âñÿêà ãîäèíà ñúîòíîøåíèåòî çàâèñè îò ðàçìåðà íà
êàïèòàëîâàòà ïå÷àëáà ñïðÿìî îáùèòå ïîñòúïëåíèÿ). Ïðîãíîçèòå ïðè ïîñëåäíè-
òå ñòàòèñòè÷åñêè èçñëåäâàíèÿ ïîêàçâàò, ÷å âúç îñíîâà íà èçïîëçâàíèòå èêîíî-
ìè÷åñêè è äðóãè ïàðàìåòðè ñðåäñòâàòà â ïúðâèÿ ñòúëá ùå çàïî÷íàò äà íàìàëÿ-
âàò îò 2014ã. è ùå ñïàäíàò ïîä ïåòîðíèÿ ðàçìåð íà ãîäèøíèòå ðàçõîäè äî 2017ã.
Ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè íÿìà çíà÷èòåëíè ïðîìåíè ïî îòíîøåíèå íà âíîñ-
êèòå. Ïðîöåíòúò íà òåõíèÿ äÿë îò îáùèòå ïëàòåæíè ñðåäñòâà (êàòî îñèãóðÿâà-
ùèòå ñå ëèöà è òåõíèòå ðàáîòîäàòåëè ó÷àñòâàò íàðàâíî) îò 1973 ã. å ïîñòîÿ-
íåí 7.6. Çà ðàçëèêà îò ìíîãî äðóãè åâðîïåéñêè ñòðàíè, â Ëèõòåíùàéí õîðàòà,
êîèòî íå ðàáîòÿò, ñúùî ñà âêëþ÷åíè â ïúðâèÿ ñòúëá ïî îòíîøåíèå íà ðàçïî-
ðåäáèòå çà âíîñêèòå. Âñè÷êè íåðàáîòåùè ñúïðóçè èëè ñúïðóãè, ÷èéòî áðà÷åí
ïàðòíüîð ðàáîòè è ñå îñèãóðÿâà, áåç èçêëþ÷åíèå ñúùî òðÿáâà äà ïëàùàò âíîñ-
êè (ìàêàð è ìèíèìàëíè). Èçèñêâàíåòî å â ñèëà îò 1997 ã. Íî òîâà å ïî-îãðàíè-
÷åí äîïúëíèòåëåí ôèíàíñîâ èçòî÷íèê çà ïúðâèÿ ñòúëá â ñðàâíåíèå ñ íàëàãà-
íåòî íà îñèãóðèòåëíèÿ ïðèíöèï - êîéòî èìà ïðàâî íà ïåíñèÿ, å äëúæåí äà
ïëàùà îñèãóðèòåëíè âíîñêè. Òàêà âñè÷êè îñèãóðÿâàùè ñå õîðà ó÷àñòâàò âúâ
ôèíàíñèðàíåòî íà ïåíñèîííàòà ñèñòåìà, êîåòî äîïðèíàñÿ çà òÿõíàòà ñúïðè-
÷àñòíîñò êúì ñîöèàëíèòå ìåõàíèçìè èçîáùî.

III. Óñëîâèÿ çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ

Çà ïåíñèÿ ïî ïúðâèÿ ñòúëá (ò.å. çà ïðîñëóæåíî âðåìå èëè íàñëåäñòâåíà) å
íåîáõîäèìî äà ñà èçïëàùàíè âíîñêè ïðåç ïîâå÷å îò 11 ìåñåöà. Ñëåäîâàòåëíî
ìèíèìàëíèÿò îñèãóðèòåëåí ïåðèîä å åäíà ãîäèíà, íåçàâèñèìî îò ìåñòîæèâåå-
íåòî èëè íàöèîíàëíîñòòà. Àêî ñà ïðàâåíè âíîñêè áåç ïðåêúñâàíå îò 20-ãîäèø-
íà âúçðàñò äî ìîìåíòà íà ïåíñèîíèðàíåòî, ñå ïîëó÷àâà ò. íàð. ïúëíà ïåíñèÿ.
Àêî èìà ïåðèîäè áåç âíîñêè, ïåíñèÿòà å ÷àñòè÷íà. Òåçè èçèñêâàíèÿ ñà ñå ïðî-
ìåíèëè ñàìî â åäíî îòíîøåíèå ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè: ìèíèìàëíèÿò ïåðèîä
îò ïåò ãîäèíè çà èçïëàùàíå íà âíîñêè îò ÷óæäåíöè áåç ïîñòîÿíåí òðóäîâ äî-
ãîâîð, êîèòî íÿìàò ëèõòåíùàéíñêî ãðàæäàíñòâî, îòïàäà êàòî èçèñêâàíå ïðåç
1996 ã. (òàêà çàêîíîâèòå óñëîâèÿ çà ÷óæäåíöèòå âå÷å íå ñà ïî-ðàçëè÷íè).
Ïåíñèîííàòà âúçðàñò ñå ïðîìåíÿ íÿêîëêî ïúòè (íàìàëÿâàíåòî é çà ìúæå-
òå ïî ïúðâèÿ ñòúëá ïðåç 1997 ã., áåç äà ñå ñíèæàâà ñòîéíîñòòà íà ïåíñèÿòà,
èìà çíà÷èòåëíè ôèíàíñîâè ïîñëåäèöè). Êîãàòî ïðåç 1954 ã. ñå âúâåæäà ñõåìà-
òà çà ïåíñèÿ ïðè ïðîñëóæåíî âðåìå è çà íàñëåäñòâåíà ïåíñèÿ, âúçðàñòòà çà
ìúæåòå è æåíèòå ñå óñòàíîâÿâà íà 65 ãîäèíè. Îìúæåíèòå æåíè ñå âêëþ÷âàò â
ò.íàð. ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå íà áðà÷íè äâîéêè, ñëåä êàòî íàâúðøàò 60
ãîäèíè. Ïðåç 1973 ã. âúçðàñòòà çà íåîìúæåíè æåíè ñïàäà íà 62 ãîäèíè (à ïðè
ìúæåòå îñòàâà 65, êàêòî è ïðè îìúæåíèòå æåíè - 60, êîãàòî òðÿáâà äà ïîëó-
÷àò îáùà ïåíñèÿ ñúñ ñúïðóãà ñè). Ïðåç 1980 ã. âúçðàñòòà ïðè âñè÷êè æåíè ñå
èçðàâíÿâà íà 62, çà äà ñå âúâåäàò åäíàêâè ïðàâà çà ìúæåòå è æåíèòå, ïðåç 1997
ã. ñå óñòàíîâÿâà åäíà ïåíñèîííà âúçðàñò 64 ãîäèíè, íåçàâèñèìî îò ïîëà è ïî-
çèöèÿòà â îáùåñòâîòî. Òàçè âúçðàñò ñå âúâåæäà ïîåòàïíî.
Ïðè ïúðâèÿ ñòúëá (çà ïðîñëóæåíî âðåìå è ïî íàñëåäñòâî) íÿìà ïîäâèæíà
ïåíñèîííà âúçðàñò. Îòëàãàíå íà ïåíñèîíèðàíåòî (íàé-ìàëêî ñ åäíà è íàé-

67
ìíîãî ñ ïåò ãîäèíè) ñòàâà âúçìîæíî ïðåç 1969 ã. Òî âîäè äà ôàêòè÷åñêî íà-
ðàñòâàíå íà ïåíñèÿòà, êîåòî äíåñ å ìåæäó 5.2% (àêî å îòëîæåíà ñ åäíà ãîäè-
íà) è 31.5% (àêî ãîäèíèòå ñà ïåò). Ðàííîòî ïåíñèîíèðàíå ñå âúâåæäà ïðåç 1997
ã. (âúçìîæíî å íàé-ìíîãî äâå ãîäèíè ïî-ðàíî è ñóìàòà ñå íàìàëÿâà ñ 6.8%, àêî
ñòàâà äóìà çà åäíà ãîäèíà, è ñ 13.65%, àêî ñà äâå). Ïðè æåíèòå, ðîäåíè äî 1951
ã., òåçè ïðîöåíòè ñå íàìàëÿâàò íàïîëîâèíà çàðàäè óâåëè÷àâàíåòî íà ïåíñèîí-
íàòà âúçðàñò çà òÿõ, àêî ñå îòòåãëÿò, ñëåä êàòî íàâúðøàò 62 ãîäèíè.
Ïðàâèòåëñòâîòî ñåãà ïðåäëàãà äà ñå óòâúðäè âúçìîæíîñò çà ðàííî ïåíñè-
îíèðàíå íà 60 ãîäèíè è çà îòëàãàíå íà ïåíñèîíèðàíåòî äî 70 ãîäèíè. Ïðåä-
âèæäà ñå ïî-ðàííîòî èçïëàùàíå íà ïåíñèÿòà äà ñòàíå ïî-ïðèâëåêàòåëíî ÷ðåç
íÿêîëêî ïðîìåíè: ñèëíî íàìàëÿâàíå íà îãðàíè÷èòåëíèòå ïðîöåíòè, âúçìîæ-
íîñò çà ïî-ðàííî ïîëó÷àâàíå íà ïîëîâèíàòà ïåíñèÿ èëè çà ìåñå÷íî èçïëàùà-
íå íà ñóìèòå ïðè òîâà ïåíñèîíèðàíå. Ñìÿòà ñå, ÷å î÷àêâàíèòå ïî-ãîëåìè ðàç-
õîäè êàòî ðåçóëòàò îò ïîäîáðÿâàíå íà óñëîâèÿòà çà ðàííî ïåíñèîíèðàíå ùå
áúäàò êîìïåíñèðàíè ñ ïî-âèñîêèòå âíîñêè îò îñèãóðÿâàùèòå ñå è òåõíèòå ðà-
áîòîäàòåëè, êàêòî è îò ñòðàíà íà äúðæàâàòà.
Ïîâå÷å îò 10% îò îòïóñíàòèòå ïåíñèè ïðåç 1997 ã. ñà ñëó÷àè íà ðàííî ïåí-
ñèîíèðàíå. Ñúâñåì ìàëêî õîðà ñà îòëîæèëè ïåíñèîíèðàíåòî ñè. Íî äåéñòâè-
òåëíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò îñòàâà ïî-íèñêà îò îáùîïðèåòàòà. Òåíäåíöèÿòà å
äà ñå ïðåäïî÷èòà ïî-äúëãèÿò ïåðèîä íà ðàííî ïåíñèîíèðàíå . îò äâå ãîäèíè.
È ÿ èçáèðàò ãëàâíî ìúæå (ìàêàð ÷å ñå î÷àêâà ïî-ãîëÿì ïðîöåíò ïðè æåíèòå).
Èíòåðåñíî å äà ñå îòáåëåæè, ÷å ïîâå÷å õîðà ñ ÷óæäî ìåñòîæèòåëñòâî (64%) ðå-
øàâàò äà ñå ïåíñèîíèðàò ðàíî, îòêîëêîòî ðîäåíèòå è æèâååùèòå â Ëèõòåí-
ùàéí (36%). Íåñúìíåíî äåëúò íà ðàíî ïåíñèîíèðàëèòå ñå ùå íàðàñòâà ïðåç
ñëåäâàùèòå ãîäèíè.

IV. Ñòîéíîñò íà ïåíñèèòå

Ïåíñèÿòà ñå èç÷èñëÿâà ñïîðåä:
■ Ïåðèîäà, çà êîéòî ñà ïëàùàíè âíîñêè;
■ Ñúîòâåòíèÿ ñðåäåí ãîäèøåí äîõîä.
Îò ïåðèîäà íà èçïëàòåíè âíîñêè çàâèñè äàëè ùå ñå ïîëó÷àâà ïúëíà èëè
÷àñòè÷íà ïåíñèÿ. Âàæíà ðîëÿ èãðàå è ñðåäíèÿò ãîäèøåí äîõîä. Ïåíñèèòå ñå
îñúâðåìåíÿâàò ñ ïîñòàíîâëåíèå íà âñåêè äâå ãîäèíè ÷ðåç ò. íàð. ïåíñèîíåí
èíäåêñ (ïî àðèòìåòè÷åí ïúò ñå îò÷èòàò èíäåêñúò íà çàïëàòèòå è èíäåêñúò íà
öåíèòå â ðàçëè÷íèòå ðàéîíè).
Ïðè îïðåäåëÿíåòî íà ñðåäíèÿ ãîäèøåí äîõîä ñå îò÷èòà äîõîäúò íå ñàìî
ïðåç ãîäèíàòà, ïðåäøåñòâàùà ïîëó÷àâàíåòî íà ïåíñèÿ, íî è ïðåç öåëèÿ îñèãó-
ðèòåëåí ïåðèîä. Îò 1 ÿíóàðè 1997 ã., êîãàòî ñå âúâåæäàò ðàâíè ïðàâà çà ìúæå-
òå è æåíèòå, ñå ïðîìåíÿò ïîñëåäîâàòåëíî è ïîëó÷àâàíèòå ïåíñèè. Ïî-êîíêðåò-
íî òîãàâà çà ïðúâ ïúò ñå óçàêîíÿâà ïðàâîòî íà ëè÷íà ïåíñèÿ çà ñúïðóãèòå. Çà-
ïî÷âà äà ñå ïðèëàãà ò. íàð. ðàçäåëèòåëåí åëåìåíò - ïåíñèÿòà ñå ïîäåëÿ ìåæ-
äó äâàìàòà ñúïðóçè. Äîõîäúò, âúðõó êîéòî ñà ïðàâåíè âíîñêè è ñïîðåä êîéòî
å èç÷èñëåíà ïåíñèÿòà, çà ïåðèîäà íà áðàêà ñå ðàçäåëÿ íà ïîëîâèíà ìåæäó ïàð-
òíüîðèòå è òàêà ñå îïðåäåëÿ ñòîéíîñòòà íà ïåíñèÿòà.
Îò 1997 ã. âå÷å ñå îò÷èòà è îïðåäåëåíà ôèêòèâíà çàïëàòà, êîÿòî ñå äîáàâÿ
êúì äåéñòâèòåëíèÿ äîõîä, è ñå èç÷èñëÿâàò âíîñêèòå, êîèòî áèõà áèëè ïëàòåíè
âúðõó íåÿ. Ñòàâà äóìà çà íåðàáîòåùèòå - êðåäèòè çà îòãëåæäàíå íà äåòå ñå ïî-
ëàãàò íà õîðàòà ñ ðîäèòåëñêè ïðàâà íàä äåöà ïîä 16 ã., à èìà è êðåäèòè çà ãëå-

68
äàíå íà âúçðàñòåí ÷îâåê. Êîãàòî ñå èç÷èñëÿâà ïåíñèÿòà, òåçè äâà âèäà êðåäè-
òè ñå âçèìàò ïðåäâèä êàòî ñïå÷åëåí äîõîä. Íàïðèìåð, àêî äåòåòî âè å ðîäåíî
ïðåç ÿíóàðè 1998 ã., 47,760 øâåéöàðñêè ôðàíêà ùå ñå îò÷åòàò êàòî ôèêòèâåí
äîõîä ïðè èç÷èñëÿâàíåòî íà ïåíñèÿòà âè. Çà 1999 ã. ñóìàòà å 48,240 ôðàíêà. Ñ
äðóãè äóìè, ïðèåìà ñå, ÷å ñòå ïîëó÷èëè òàêàâà çàïëàòà è ñòå ïëàòèëè âíîñêè
âúðõó íåÿ - êàêâèòî âñúùíîñò âèå íå ñòå ïëàùàëè.
Ïúðâèÿò ñòúëá â ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà íà Ëèõòåíùàéí ñå õà-
ðàêòåðèçèðà â ãîëÿìà ñòåïåí ñ ïðèíöèïà íà ñîëèäàðíîñòòà. Àêî ñà ïëàùàíè
âíîñêè ïðåç öåëèÿ èçèñêâàí îò çàêîíà ïåðèîä, íàé-âèñîêàòà ïåíñèÿ å äâà ïú-
òè êîëêîòî ìèíèìàëíàòà (2,010 øâåéöàðñêè ôðàíêà èëè 1,005 ôðàíêà, ïëàùà-
íè ìåñå÷íî - 13 ïúòè â ãîäèíàòà). Íàïðèìåð àêî ÷îâåê áåç áðà÷åí ïàðòíüîð å
ïëàùàë ìèíèìàëíèòå ãîäèøíè âíîñêè, êîèòî ñåãà ñà 228 ôðàíêà, ïðåç öåëèÿ
ïåðèîä, äîêàòî ñå å îñèãóðÿâàë, ùå ìó áúäå îòïóñíàòà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ îò
13,065 ôðàíêà ãîäèøíî. Íî íå ñúùåñòâóâà ãîðíà ãðàíèöà çà èç÷èñëÿâàíå íà
âíîñêèòå. Àêî íÿêîé å ñïå÷åëèë 1,000,000 øâåéöàðñêè ôðàíêà ãîäèøíî îò ñâî-
áîäíà ïðîôåñèÿ, òîé ïëàùà çà òàçè ãîäèíà 76,000 ôðàíêà íà ïåíñèîííèÿ ôîíä.
Íî, íåçàâèñèìî îò âèñîêèòå âíîñêè, ìàêñèìàëíàòà âúçìîæíà ïåíñèÿ çà íåãî å
26,130 ôðàíêà ãîäèøíî. Òåçè âíîñêè, êîèòî íå ôîðìèðàò íåãîâàòà ïåíñèÿ, ñå
íàðè÷àò ñîëèäàðíè è ñà ðåøàâàù åëåìåíò â ïúðâèÿ ñòúëá íà ïåíñèîííîîñè-
ãóðèòåëíàòà ñèñòåìà â Ëèõòåíùàéí.
Ñòîéíîñòòà íà ïåíñèÿòà çàâèñè è îò ñúñòîÿíèåòî íà ñåìåéñòâîòî íà âúçðàñ-
òíèÿ ÷îâåê. Èçïëàùàò ñå íàñëåäñòâåíè ïåíñèè çà äåöà ïîä 18 ãîäèíè èëè àêî
ïðîäúëæàò îáðàçîâàíèåòî ñè . äîêàòî ó÷àò (ãîðíàòà ãðàíèöà å íàâúðøåíè 25 ãî-
äèíè), êàòî âñÿêî äåòå ïîëó÷àâà 40% îò îñíîâíàòà ïåíñèÿ. Êðåäèòèòå çà îòãëåæ-
äàíå íà äåòå è çà ãðèæè çà âúçðàñòåí ÷îâåê ñúùî ñå âçèìàò ïðåäâèä ïðè èç÷èñ-
ëÿâàíåòî íà ïåíñèÿòà. Èäåÿòà çà ñîëèäàðíîñò å ðåøàâàùà è òóê. Â òîçè àñïåêò
å âàæåí è ò. íàð. ðàçäåëèòåëåí åëåìåíò çà ïåíñèÿòà íà äâàìàòà ñúïðóçè.

V. Äåìîãðàôñêèòå ïðîìåíè è ïåíñèîííàòà ñèñòåìà

Òåíäåíöèèòå â ðàçâèòèåòî íà íàñåëåíèåòî â Ëèõòåíùàéí ñà è ùå ïðîäúë-
æàò äà áúäàò ñèëíî ïîâëèÿíè îò ïîëèòè÷åñêèòå è èêîíîìè÷åñêèòå óñëîâèÿ è
ïðîìåíè, êàòî ìèãðàöèîííèòå ïðîöåñè âñå òàêà ùå èìàò ðåøàâàùà ðîëÿ. Íî
å íåñúìíåíî, ÷å äåëúò íà âúçðàñòíèòå õîðà ùå ðàñòå. Òóê îáà÷å èìà åäíà îñî-
áåíîñò . â ïúðâèÿ ñòúëá íà ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà íà Ëèõòåíùàéí
èìà íåîáè÷àéíî âèñîê ïðîöåíò íà îñèãóðåíè õîðà, êîèòî ñà ÷óæäåíöè è ñà ðå-
øèëè äà ðàáîòÿò â ñòðàíàòà.
Äíåñ ïúðâèÿò ñòúëá â Ëèõòåíùàéí êàòî öÿëî å îñèãóðèòåëíà ñõåìà, ïðè
êîÿòî òåæåñòòà ïàäà âúðõó ìëàäèòå. Ñ õîäà íà èêîíîìè÷åñêîòî ðàçâèòèå â
ñòðàíàòà ñëåä 1950 ã. ñà ïðèâëå÷åíè ìíîãî ÷óæäåñòðàííè ðàáîòíèöè. Ïðåç
1950 ã. ÷óæäåíöèòå çàåìàò 31.42% îò ðàáîòíèòå ìåñòà, à ïðåç 1998 ã. 60.8%.
Áðîÿò íà õîðàòà, êîèòî ïëàùàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè, ïðîäúëæàâà äà ðàñòå (è
òîçè ïðèðàñò å ìíîãî ïî-çíà÷èòåëåí îò î÷àêâàíèÿ ñïîðåä ñòàòèñòèêàòà çà
ðàæäàåìîñòòà).
Áðîÿò íà âúçðàñòíèòå õîðà ùå íàðàñòâà íåäâóñìèñëåíî. Äî êðàÿ íà 1998 ã.
ïî ïúðâèÿ ñòúëá (ò.å. çà ïðîñëóæåíî âðåìå è ïî íàñëåäñòâî) ñå èçïëàùàò ïåí-
ñèè íà 7,199 äóøè, êîåòî å ñ 4.91% ïîâå÷å îò ïðåäèøíàòà ãîäèíà. Çà 1999 ã.
èìà íîâ ïðèðàñò îò 4.5%. È òîâà å â êîíòðàñò ñ óâåëè÷åíèåòî íà õîðàòà, çà-
äúëæåíè äà ïëàùàò âíîñêè - ñàìî 0.5%. Ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó ïåíñèîíåðè-

69
òå è ðàáîòåùèòå õîðà, êîèòî ïëàùàò îñèãóðîâêè, å âñå îùå áëàãîïðèÿòíî â
Ëèõòåíùàéí. Íàñåëåíèåòî, êîåòî æèâåå â ñòðàíàòà å 32,015 äóøè, à ðàáîòåùî-
òî íàñåëåíèå å 15,855 äóøè, ïðè 23,795 ðàáîòíè ìåñòà. Õîðàòà, êîèòî íå ðàáî-
òÿò, ñúùî ñà çàäúëæåíè äà ïëàùàò îñèãóðîâêè â ïåíñèîííèÿ ôîíä íà ïúðâèÿ
ñòúëá (è èìàò ïðàâî íà ïåíñèÿ), ìàêàð ÷å òåõíèòå âíîñêè íÿìàò òàêîâà çíà÷å-
íèå (êàêòî è ïåíñèèòå èì ñà ïî-íèñêè). Ñëåäîâàòåëíî, îò ãëåäèùå íà ïåíñèè-
òå, âàæåí å ñàìî áðîÿò íà ðàáîòåùîòî íàñåëåíèå.
Ìîæå äà ñå èç÷èñëè, ÷å ïðåç 2010 ã. âúçðàñòíèòå ñ ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî
âðåìå ùå ñà 12,209, äîêàòî ðàáîòåùèòå ùå ñà 25,047 äóøè, ò.å. ñúîòíîøåíèå-
òî ùå å 2.05:1. Âúâ âðúçêà ñ òåçè ïðîìåíè òðÿáâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å âòîðèÿò
ñòúëá îò ïåíñèîííàòà ñèñòåìà (ò.å. äîïúëíèòåëíî îñèãóðÿâàíå íà ðàáîòíèöè-
òå îò òåõíèòå ðàáîòîäàòåëè) å âúâåäåí êàòî çàäúëæèòåëíà ìÿðêà ïðåç 1989 ã.
 ðåçóëòàò íà íåãîâîòî íàðàñòâàùî çíà÷åíèå ùå ñå ïîñòèãíå èçâåñòíî ïîâè-
øåíèå íà ïåíñèèòå - êîëêîòî ïî-äúëãî ñúùåñòâóâà òîçè ñòúëá, òîëêîâà ïî-ãî-
ëåìè ùå ñà î÷àêâàíèÿòà îò íåãî. À òîâà íÿìà äà ñòàíå çà ñìåòêà íà ïúðâèÿ
ñòúëá. Äîðè ñå î÷àêâà òåæåñòòà âúðõó íåãî äà áúäå îáëåê÷åíà. Ñèñòåìèòå âúâ
âòîðèÿ ñòúëá ñå îñíîâàâàò íà ïðîöåäóðè, ñâúðçàíè ñ íàìèðàíå íà êàïèòàëîâè
èçòî÷íèöè, è ñëåäîâàòåëíî ñà ñðàâíèòåëíî ïî-ìàëêî ïîäâëàñòíè íà òåíäåíöè-
èòå â äåìîãðàôñêîòî ðàçâèòèå. Äîêàòî ïúðâèÿò ñòúëá ñå ôèíàíñèðà îò ïðîöå-
ñèòå, ñâúðçàíè ñ ðàçïðåäåëÿíå íà ðàçõîäèòå. Íàïîñëåäúê ñå ïîñòàâÿ âúïðîñúò,
äàëè íå å ïðåïîðú÷èòåëíî è â ïúðâèÿ ñòúëá äà ñå íàëîæè ñèñòåìàòà çà îñèãó-
ðÿâàíå íà êàïèòàë, çà äà ñå îñèãóðè ïî-íàäåæäíà çàùèòà íà òîçè âàæåí ñîöè-
àëåí ìåõàíèçúì.

70
 ËÞÊÑÅÌÁÓÐÃ
Âúâ Âåëèêîòî õåðöîãñòâî Ëþêñåìáóðã ðèñêîâåòå, íà êîèòî ñà èçëîæåíè
âúçðàñòíèòå õîðà, ñå ïîêðèâàò íàé-âå÷å ÷ðåç äúðæàâíè ñõåìè, ïî-êîíêðåòíî
îáùîòî çàäúëæèòåëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå çà ùàòíèòå ðàáîòíèöè è õîðà-
òà ñúñ ñâîáîäíè ïðîôåñèè, ïðè êîèòî ñå ñúáèðàò âíîñêè îò ëè÷íèÿ äîõîä, êàê-
òî è ñúùåñòâóâàùèòå ïî-ñïåöèôè÷íè èçèñêâàíèÿ çà äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè è
õîðàòà ñ ïîäîáåí ñòàòóò.
Âúâåæäàò ñå çàêîíè, çà äà ñå îñèãóðÿò ñðåäñòâà â ñëó÷àèòå, êîãàòî å ïðå-
êúñíàò òðóäîâèÿò ñòàæ. Òîãàâà ñå ïðèëàãàò ðàçíîîáðàçíè ìåðêè êàòî ïëàùà-
íå ñ îáðàòíà ñèëà íà âíîñêè çà âå÷å èçìèíàëè ïåðèîäè, äîáðîâîëíî îñèãóðÿ-
âàíå è èçïëàùàíå íà îñèãóðîâêè îò ñòðàíà íà äúðæàâàòà çà ðîäèòåëè, êîèòî
ñà ïðåêúñíàëè èëè îãðàíè÷èëè òðóäîâàòà ñè çàåòîñò ñëåä ðàæäàíå íà äåòå.
Çàêîíúò îò 8 þíè 1999 ã. ïðåäîñòàâÿ þðèäè÷åñêà áàçà çà äîïúëíèòåëíè
ïåíñèîííè ñõåìè, îðãàíèçèðàíè îò ïðåäïðèÿòèÿòà. Òîçè çàêîí ïîñòàíîâÿâà
ïðàâà â ñëó÷àé íà ïðåîáðàçóâàíå èëè íåïëàòåæîñïîñîáíîñò íà ïðåäïðèÿòèå-
òî. Òîé ãàðàíòèðà ðàâíîïîñòàâåíîñò íà æåíèòå è ìúæåòå, êàêòî è ïðè ðàáîòà
â åäíà èëè äðóãà ñòðàíà îò Åâðîïåéñêèÿ ñúþç.

I. Îñíîâíè ïðèíöèïè íà ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà

1. Îáùà ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíà ñõåìà
Òóê å çàäúëæèòåëíî îñèãóðÿâàíåòî çà íàïðåäíàëà âúçðàñò, èíâàëèäíîñò è
çëîïîëóêà ïðè âñè÷êè ùàòíè ðàáîòíèöè è õîðà ñúñ ñâîáîäíè ïðîôåñèè èëè
êîãàòî ìîãàò äà ñå óäîñòîâåðÿò ïåðèîäè ñ ïîäîáíà ïðîôåñèîíàëíà çàåòîñò. Çà
çàäúëæèòåëíîòî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå ñå çà÷èòàò è ïåðèîäè:
■ ïðåç êîèòî ñå èçïëàùàò ñðåäñòâà êàòî çàìåñòèòåë íà îñíîâíèÿ äîõîä è
îò òÿõ ñå óäúðæàò âíîñêè çà ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå (ïàðè÷íè ïîìîùè
ïðè áîëåñò, ìàé÷èíñòâî, òðóäîâà çëîïîëóêà, ïîìîùè ïðè ðàííî ïåíñèî-
íèðàíå);
■ íà ïðàêòè÷åñêî îáó÷åíèå, êîåòî å âúâ âðúçêà ñ îòïóñêàíèòå ñðåäñòâà çà
ïðîôåñèîíàëíî óñúâúðøåíñòâàíå ñëåä íàâúðøåíè 15 ãîäèíè;
■ äîïúëíèòåëíî îñèãóðåíè îò áðà÷íèÿ ïàðòíüîð è â çåìåäåëèåòî, îò ðîäè-
òåëèòå è ïðåêè ðîäñòâåíèöè èëè ïî ñúðåáðåíà ëèíèÿ äî òðåòî êîëÿíî,
íàâúðøèëè 18 ãîäèíè è ïðåäîñòàâÿùè íà âðåìåííî íàåòèÿ ðàáîòíèê çà-
åòîñò, êîÿòî ìîæå äà ñå ïðèåìå çà îñíîâíà òðóäîâà äåéíîñò;
■ ïðè ïîäàäåíî çàÿâëåíèå çà 24 ìåñåöà îò åäèíèÿ èëè äâàìàòà ðîäèòåëè
ñ öåë îòãëåæäàíå íà äåòå, àêî ñà ïëàùàëè çàäúëæèòåëíè îñèãóðèòåëíè
âíîñêè â ïðîäúëæåíèå íà 12 ìåñåöà ïðåç 36-òå ìåñåöà, ïðåäøåñòâàùè
ðàæäàíåòî èëè îñèíîâÿâàíåòî íà äåòåòî. Òîçè ïåðèîä ìîæå äà äîñòèã-
íå 48 ìåñåöà, àêî â ìîìåíòà íà ðàæäàíåòî èëè îñèíîâÿâàíåòî ðîäèòå-
ëÿò îòãëåæäà â äîìà ñè íàé-ìàëêî äâå äðóãè äåöà èëè àêî äåòåòî å ñ íÿ-
êàêúâ íåäúã. Îòðÿçúêúò îò 24 èëè 48 ìåñåöà ìîæå äà ñå ïîäåëè ìåæäó
ðîäèòåëèòå;
■ ïåðèîäè íà ðàáîòà â ðàçâèâàùà ñå ñòðàíà ñ öåë äà ñå ïîäïîìîãíå íàïðå-
äúêúò é;
■ ïðåç êîèòî ÷ëåíîâå íà ðåëèãèîçíè ñäðóæåíèÿ è ñõîäíè îðãàíèçàöèè ðà-
áîòÿò â ïîìîù íà áåäíè è ñîöèàëíî ñëàáè èëè â èíòåðåñ íà îáùåñòâîòî;
■ âðåìå íà âîéíà;

71
 ■íà çàäúëæèòåëíà âîåííà ñëóæáà â àðìèÿòà íà Ëþêñåìáóðã;
■íà ó÷àñòèå â ìèðîîïàçâàùè îïåðàöèè ïîä ðúêîâîäñòâîòî íà ìåæäóíà-
ðîäíè îðãàíèçàöèè.
Îñâåí òåçè îñèãóðèòåëíè ïåðèîäè ñúùåñòâóâàò îùå:
■ ïåðèîäè íà äîáðîâîëíà ñëóæáà â ëþêñåìáóðãñêàòà àðìèÿ (â ñèëà îò
1997 ã.);
■ ïðè ãðèæà çà äåòå, ïðåç öÿëîòî äåíîíîùèå èëè ñàìî äåíåì (â ñèëà îò
1998 ã.);
■ ïðè äîáðîâîëíî âêëþ÷âàíå â íÿêàêâà îáùåñòâåíîïîëåçíà äåéíîñò (â ñè-
ëà îò 1999 ã.);
■ â ñëó÷àèòå íà îòïóñê ïî ìàé÷èíñòâî (çà îòãëåæäàíå íà äåòå), çà êîåòî
îñèãóðÿâàíèÿò ïîëó÷àâà ïàðè÷íè ïîìîùè (â ñèëà îò 1999 ã.).
2. Äîïúëíèòåëíè ïåíñèîííè ñõåìè
 Ëþêñåìáóðã äîïúëíèòåëíèòå ñõåìè ñå ðàçâèâàò ãëàâíî â ÷óæäåñòðàííè-
òå ôèðìè èëè â ìíîãî ãîëåìèòå èíäóñòðèàëíè è òúðãîâñêè êîìïàíèè, êàêòî è
â áàíêîâèÿ ñåêòîð. Çàêîíúò îò 8 þíè 1999 ã. îñèãóðÿâà ïðàâíà îñíîâà çà ñú-
ùåñòâóâàùàòà ïðàêòèêà ñ öåë äà ñå ãàðàíòèðàò ïðàâàòà íà ùàòíèòå ðàáîòíè-
öè è äà ñå óåäíàêâè äàíú÷íîòî îáëàãàíå ïðè ðàçëè÷íèòå ðåæèìè çà äîïúëíè-
òåëíà ïåíñèÿ, ïî êîíêðåòíî âúòðåøíî ôèíàíñèðàíå ÷ðåç áàëàíñà íà ïðåäïðè-
ÿòèåòî è âúíøíî ôèíàíñèðàíå ïîä ôîðìàòà íà ïåíñèîíåí ôîíä èëè ãðóïîâà
çàñòðàõîâêà.
Çàêîíúò ñå îòíàñÿ çà âñè÷êè äîïúëíèòåëíè ïåíñèîííè ñõåìè, âúâåäåíè
ñëåä âëèçàíåòî ìó â ñèëà, êàêòî è çà âå÷å ñúùåñòâóâàùèòå, êîåòî âîäè äî ïî-
âèøàâàíå íà îáùàòà ãîäèøíà ñóìà íà ïåíñèèòå. Îñâåí òîâà çàêîíúò å ïðèëî-
æèì ñàìî çà äîïúëíèòåëíè ïåíñèîííè ñõåìè, âúâåäåíè îò äàäåíî ïðåäïðèÿ-
òèå çà âñè÷êèòå ìó ùàòíè ðàáîòíèöà èëè çà íÿêîè êàòåãîðèè îò òÿõ, êàòî ñå
èçêëþ÷àò èíäèâèäóàëíèòå ñïîðàçóìåíèÿ.
3. ×àñòíî îñèãóðÿâàíå
Çà äà ñå íàñúð÷è ðàçâèòèåòî íà èíäèâèäóàëíèòå ïåíñèîííè ñõåìè, äîïúë-
íèòåëíèòå ñóìè, èçïëàùàíè ïðè òàêîâà îñèãóðÿâàíå îò ñòðàíà íà îòäåëåí ÷î-
âåê, ñå ïðèñïàäàò îò îáùèÿ äîõîä, ïðåäè äà áúäå îáëîæåí ñ äàíúöè, êàòî çà
òîâà ñúùåñòâóâà ôèêñèðàí òàâàí, çàâèñåù îò ãîëåìèíàòà íà äîìàêèíñòâîòî
(1,200 åâðî çà ñàì ÷îâåê).

II. Ôèíàíñèðàíå íà ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà

Îáùèÿò ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëåí ðåæèì â Ëþêñåìáóðã ñå ôèíàíñèðà ÷ðåç
ñèñòåìà çà ðàçïðåäåëåíèå íà öåíèòå ïðåç ïåðèîä îò ñåäåì ãîäèíè, çà êîèòî ñà
èçïëàùàíè âíîñêè, êàòî ñå âúâåæäà êîìïåíñàöèîíåí ðåçåðâ, ðàâåí íà ïîíå 1,5
ïúòè ãîäèøíèÿ ðàçìåð íà ïëàùàíèÿòà. Ñëåä ðàäèêàëíàòà ðåôîðìà ïðåç 1984
ã., êîãàòî äúðæàâàòà ñå çàäúëæàâà äà ïëàùà åäíà òðåòà îò âíîñêèòå çà ïåíñè-
îííîòî îñèãóðÿâàíå, âìåñòî äà ãàðàíòèðà çà èçèñêâàíèÿ îò çàêîíà ðåçåðâ, íÿ-
ìà íåïîñðåäñòâåíà íåîáõîäèìîñò îò íîâè ïðîìåíè.
Îñíîâåí èçòî÷íèê íà ïîñòúïëåíèÿ ñà âíîñêèòå, óäúðæàíè îò ïðîôåñèîíàë-
íèòå ïðèõîäè íà îñèãóðÿâàùèòå ñå, êàòî ñóìàòà ñå ðàçäåëÿ íà ðàâíè ÷àñòè
ìåæäó ðàáîòîäàòåëÿ, ðàáîòíèêà è äúðæàâàòà (õîðàòà ñúñ ñâîáîäíè ïðîôåñèè
ïëàùàò äåëà è íà ðàáîòîäàòåëÿ, è íà ðàáîòíèêà). Îáùîòî ðàâíèùå íà îñèãó-
ðîâêèòå å 24%. Îñâåí òîâà äúðæàâàòà ïëàùà è ìíîãî äðóãè âíîñêè, íàïðèìåð
äúëæèìèòå ïî âðåìå íà åäíîãîäèøíèÿ îòïóñê ïî ìàé÷èíñòâî, êàêòî è ïðè

72
îñèãóðÿâàíèòå õîðà â ñåëñêîñòîïàíñêèÿ ñåêòîð. Äåëúò íà âíîñêèòå â íàñòîÿ-
ùèòå ïîñòúïëåíèÿ å ïîâå÷å îò 90%, îñòàíàëîòî ñå äîïúëâà îò äúðæàâàòà è îò
èçâúíáþäæåòíè ïðèõîäè.

III. Óñëîâèÿ çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ

Ïðè èç÷èñëÿâàíåòî íà ïåíñèèòå ñå âçèìàò ïðåäâèä äâà âèäà ïåðèîäè:
Ïúðâà êàòåãîðèÿ: ïåðèîäè, ïðåç êîèòî ñà èçïëàùàíè îñèãóðîâêè. Òå ñà çà
ïåðèîäà, ïðåç êîéòî ñå èç÷àêâà îòïóñêàíåòî íà ïåíñèÿòà è ïðè èç÷èñëÿâàíåòî
íà ðàçìåðà é.
Âòîðà êàòåãîðèÿ: äðóãè ïåðèîäè. Ïðåç òÿõ íå ñà ïëàùàíè îñèãóðîâêè è òå
ñå âçåìàò ïðåäâèä ñàìî çà äîïúëâàíå íà ïåðèîäà íà èç÷àêâàíå, íóæåí ïðè ðàí-
íîòî ïåíñèîíèðàíå (ñëåä 60 ãîäèíè), è ïðè îòïóñêàíå íà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ,
êàêòî è êîãàòî ïåíñèÿòà ñå ïîâèøàâà êàòî ôèêñèðàíà ñóìà. Òåçè ïåðèîäè ñà:
1. âðåìå, ïðåç êîåòî å èçïëàùàíà ïåíñèÿ çà èíâàëèäíîñò;
2. ïåðèîäè íà ó÷åíå èëè ïðîôåñèîíàëíî îáó÷åíèå, êîãàòî íå ñà êîìïåíñè-
ðàíè, êàòî êóðñîâå çà óñúâúðøåíñòâàíå, ïðè óñëîâèå ÷å ÷îâåê å íà âúçðàñò
ìåæäó 18 è 27 ãîäèíè. Òåçè ïåðèîäè ñå âçåìàò ïðåäâèä, êîãàòî ñòàâà äóìà çà:
■ êóðñ ïî îáùî èëè ïðîôåñèîíàëíî îáó÷åíèå â Ëþêñåìáóðã èëè â äðóãà
ñòðàíà, â äúðæàâíî èëè ÷àñòíî ó÷åáíî çàâåäåíèå çà ñðåäíî, ïîëóâèñøå
èëè âèñøå îáðàçîâàíèå;
■ âå÷åðíè êóðñîâå çà çàâúðøâàíå íà ñðåäíî èëè òåõíè÷åñêî îáðàçîâàíèå;
■ ó÷åáíà ïðîãðàìà çà ïðîôåñèîíàëíî óñúâúðøåíñòâàíå, â êðàÿ íà êîÿòî ñå
âçåìà äèïëîìà;
Îñèãóðÿâàíåòî ïðè òîçè âèä îáó÷åíèå âêëþ÷âà:
■ ïåðèîäèòå íà ãîäèøíè îòïóñêè, âêëþ÷èòåëíî âàêàíöèèòå ïî âðåìå íà
ó÷åáíàòà ãîäèíà;
■ ïðåêúñâàíèÿòà íà îáó÷åíèåòî âúâ âðúçêà ñúñ çäðàâíè ïðîáëåìè;
■ ïåðèîäèòå ìåæäó êðàÿ íà åäíàòà ó÷åáíà ãîäèíà è íà÷àëîòî íà ñëåäâàùàòà;
3. âðåìåòî, ïðåç êîåòî áåçðàáîòíèòå ìëàäåæè âñå îùå íÿìàò ïðàâî äà ïî-
ëó÷àâàò ïîìîùè ïðè áåçðàáîòèöà;
4. ïåðèîäè, ïðåç êîèòî åäèíèÿò ðîäèòåë îòãëåæäà â Ëþêñåìáóðã åäíî èëè
ïîâå÷å äåöà çà íå ïî-ìàëêî îò øåñò ãîäèíè.
Êîãàòî ñå âçåìàò ïðåäâèä òàêèâà ïåðèîäè, ñå ïðèåìà, ÷å ìàéêàòà îòãëåæ-
äà äåòåòî. Áàùàòà ìîæå äà ïîèñêà òîâà ïðàâî, àêî:
■ ãðèæèòå çà äåòåòî ñà ïîâåðåíè íà íåãî;
■ ìàéêàòà å çàåòà ïðîôåñèîíàëíî, äîêàòî òîé - íå;
■ áàùàòà æèâåå ñàì ñ äåòåòî;
■ è äâàìàòà ñúïðóçè ðàáîòÿò. Òîãàâà ñå ïðèåìà, ÷å çà äåòåòî ñå ãðèæè ðî-
äèòåëÿò ñ ïî-íèñúê ïðîôåñèîíàëåí äîõîä.
Òåçè ïåðèîäè íå òðÿáâà äà ñà ïî-ìàëêî îò 8 ãîäèíè çà ðàæäàíåòî íà äâå
äåöà, íèòî ïî-ìàëêî îò 10 ãîäèíè çà ðàæäàíåòî íà òðè äåöà. Àêî äåòåòî ñòðà-
äà îò ôèçè÷åñêî èëè ïñèõè÷åñêî çàáîëÿâàíå, ïåðèîäúò âå÷å å 18 ãîäèíè, îñâåí
àêî ñ íåãîâîòî îòãëåæäàíå è îáðàçîâàíèå íå å íàòîâàðåíà ñïåöèàëíà èíñòèòó-
öèÿ. Ìèíèñòåðñòâîòî íà ñîöèàëíîòî îñèãóðÿâàíå íå äúðæè íà èçèñêâàíåòî äå-
òåòî äà å îòãëåæäàíî â Ëþêñåìáóðã.
5. îñèãóðèòåëíè ïåðèîäè, ñúîòâåòñòâàùè íà ñàìîñòîÿòåëíà ïðîôåñèîíàë-
íà äåéíîñò, îñâîáîäåíà îò èçèñêâàíåòî äà ñå èçïëàùàò âíîñêè, ïðåäè 1 ÿíóà-
ðè 1993 ã.;

73
 6. 15-ãîäèøíè ïåðèîäè íà òðóäîâà çàåòîñò â Ëþêñåìáóðã, ïðåäè äà âëåçå
â ñèëà ïåíñèîííàòà ñõåìà, èçèñêâàùà ïðåäâàðèòåëíî ïëàùàíå íà âíîñêè, èëè
ïðè îñâîáîæäàâàíå îò çàäúëæèòåëíî îñèãóðÿâàíå ïî ñèëàòà íà ïðàâíè íîðìè,
ïðèëîæèìè êúì òåçè ðåæèìè, òúé êàòî âúïðîñíèòå ïåðèîäè íå ìîãàò äà äîï-
ðèíåñàò çà ïîâèøàâàíå íà êðàéíàòà ñóìà íà ïåíñèÿòà;
7. ïåðèîäè îò 1 ÿíóàðè 1990 äî 31 äåêåìâðè 1998 ã., êîãàòî ÷îâåê ñå å ãðè-
æèë çà äðóã, êîéòî ïîëó÷àâà ñîöèàëíà ïîìîù, èëè ìó å áèëà îòïóñíàòà ïîìîù
ïðè èíâàëèäíîñò èëè òåæêî çàáîëÿâàíå, êàêòî è àêî å ïîëó÷àâàë ïîìîù ïðè
çëîïîëóêà èëè äîïúëíåíèå êúì ìèíèìàëíèÿ ãàðàíòèðàí äîõîä;
8. ïåðèîäè íà òðóäîâà çàåòîñò, ïîäëåæàùè íà îñèãóðÿâàíå ïî çàêîíèòå â
ðîäèíàòà íà ÷îâåê, ïîëó÷èë ïîëèòè÷åñêî óáåæèùå, ïðåäè äà ñòàíå ãðàæäàíèí
íà Ëþêñåìáóðã, èçèñêâàíåòî å òîçè ÷îâåê äà íå ïîëó÷àâà ïîìîù îò íÿêàêâà
ìåæäóíàðîäíà îðãàíèçàöèÿ èëè ÷óæäà ñòðàíà.
Óñëîâèÿ çà ïðèäîáèâàíå ïðàâî íà ïåíñèÿ
Ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå ïðè íàâúðøåíè 65 ãîäèíè ïîëó÷àâàò âñè÷êè
îñèãóðÿâàëè ñå õîðà, êîèòî ìîãàò äà óäîñòîâåðÿò, ÷å ïîíå 120 ìåñåöà ñà ïëà-
ùàëè âíîñêè ïî çàäúëæèòåëíà, äîáðîâîëíà èëè óäúëæåíà îñèãóðèòåëíà ñõåìà
èëè ÷å ñà ïëàòèëè äîïúëíèòåëíî âíîñêè çà âå÷å èçìèíàë ïåðèîä.
Ïðàâî íà ïåíñèÿ ïðè íàâúðøåíè 60 ãîäíè èìà âñåêè, êîéòî ñå å îñèãóðÿ-
âàë è ìîæå äà äîêàæå, ÷å íàé-ìàëêî ïðåç 480 ìåñåöà å ïëàùàë âíîñêè ïî åä-
íà îò äâåòå êàòåãîðèè ñõåìè, êàòî òóê ñå âêëþ÷âàò ïîíå 120 ìåñåöà çàäúëæè-
òåëíî îñèãóðÿâàíå.
Ïðàâî íà ïåíñèÿ ïðè íàâúðøåíè 57 ãîäèíè èìà âñåêè, êîéòî å ïëàùàë
âíîñêè è ìîæå äà äîêàæå, ÷å íàé-ìàëêî ïðåç 480 ìåñåöà å ó÷àñòâàë â çàäúëæè-
òåëíîòî îñèãóðÿâàíå.
Ïðè ðàííîòî ïåíñèîíèðàíå õîðàòà èìàò ïðàâî äà ïðîäúëæàò ðàáîòà, íî
ñàìî ïðè íåçíà÷èòåëíî èëè íåïîñòîÿííî çàïëàùàíå, ò.å. äà èì íîñè ïðèõîäè,
êîèòî êàòî ñå ðàçïðåäåëÿò ïðåç êàëåíäàðíàòà ãîäèíà, äà íå íàäõâúðëÿò åäíà
òðåòà îò ìåñå÷íàòà ñòîéíîñò íà ìèíèìàëíàòà ðàáîòíà çàïëàòà.
Àêî îñèãóðÿâàëèÿò ñå ÷îâåê èìàë íÿêàêâà íåùàòíà ðàáîòà, ðàçëè÷íà îò îñ-
âîáîäåíèòå îò çàäúëæèòåëíè âíîñêè, ïðåäè äà íàâúðøè 65 ãîäèíè, òîé íÿìà
ïðàâî íà ðàííà ïåíñèÿ. Íî çàêîíúò ïîçâîëÿâà äà ñå ïîëó÷àâàò åäíîâðåìåííî
çàïëàòà è ïîëîâèí ïåíñèÿ. Àêî ïðèõîäúò îò çàïëàòàòà íàäõâúðëÿ ñïîìåíàòèÿ
òàâàí îò åäíà òðåòà ñòîéíîñò íà ìèíèìàëíàòà ðàáîòíà çàïëàòà, ïåíñèÿòà àâ-
òîìàòè÷íî ñå íàìàëÿâà íàïîëîâèíà. Êîãàòî ñå íàëàãà, çàêîíúò, êîéòî ðåãóëè-
ðà ñú÷åòàíèåòî íà ïåíñèÿ çà èíâàëèäíîñò ñúñ çàïëàòà, ïîçâîëÿâà ÷îâåêúò äà
ïîëó÷è è îñòàòúêúò îò ïåíñèÿòà ñè.
Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëîæè äî 68 ãîäèíè, ïðè óñëîâèå ÷å íà 65 ñà
èçïúëíåíè èçèñêâàíèÿòà çà íîðìàëíà ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå. Ïðè ïî-
äîáíî îòëàãàíå ñòîéíîñòòà íà ïåíñèÿòà ñå óâåëè÷àâà ñ îïðåäåëåí ñòàòèñòè-
÷åñêè êîåôèöèåíò, ñâúðçàí ñ âúçðàñòòà íà ÷îâåêà â ìîìåíòà íà ïîëó÷àâàíåòî
íà ïåíñèÿòà.

IV. Ðàçìåð íà ïåíñèèòå

Ñòîéíîñòòà íà ïåíñèÿòà çàâèñè îò áðîÿ íà ãîäèíèòå, ïðåç êîèòî ñà ïëàùà-
íè âíîñêè, è îò ñóìàòà íà âñè÷êè çàïëàòè, ïîëó÷àâàíè ïî âðåìå íà òðóäîâèÿ
ñòàæ. Áðîÿò íà ãîäèíèòå îïðåäåëÿ ÷àñòòà, êîÿòî å ôèêñèðàíà ñóìà (10,086
ëþêñåìáóðãñêè ôðàíêà ìåñå÷íî ïðè 40 ãîäèíè ñòàæ), à òÿ ñå íàìàëÿâà ïðî-

74
ïîðöèîíàëíî ñïîðåä ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà êàðèåðàòà. Ïðåç ïîñëåäíèòå ãî-
äèíè íå ñà ïðàâåíè ðàäèêàëíè ïðîìåíè êàêòî ïî îòíîøåíèå íà åëåìåíòèòå,
òàêà è íà ìåòîäèòå çà èç÷èñëÿâàíåòî é, à ñúùî - â íà÷èíà íà èíäåêñàöèÿ. Íî
àâòîìàòè÷íîòî èíäåêñèðàíå ñïîðåä ðúñòà íà öåíèòå è ðåäîâíîòî ïðèâåæäàíå
â ñúîòâåòñòâèå ñ òåíäåíöèèòå â çàïëàòèòå îêàçâà ñâîåòî âúçäåéñòâèå.
Ïåíñèèòå ñå îñíîâàâàò íà èçïëàùàíèòå âíîñêè. Íóæíè ñà ìèíèìóì 10 ïå-
ðèîäà íà èçïëàòåíè îñèãóðîâêè çà ïîëó÷àâàíåòî íà êàêâàòî è äà áèëî ïåíñèÿ.
Ñåìåéíîòî ïîëîæåíèå íå ñå âçèìà ïðåäâèä, êîãàòî ñå èç÷èñëÿâà ðàçìåðúò íà
ïåíñèÿòà.
1. Áàçà çà èç÷èñëÿâàíå
Ãîäèøíàòà ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå ñå ñúñòîè îò ñëåäíèòå åëåìåíòè:
A. Ïðîïîðöèîíàëíè ïîâèøåíèÿ, ðàâíÿâàùè ñå íà 1,78% îò ñóìàòà íà çàï-
ëàòèòå, íàäíèöèòå èëè äðóãè äîõîäè, êîèòî ñå âçåìàò ïðåäâèä, íà îñèãóðÿâà-
íèòå. Çà äà ñå ïîñòèãíå òàçè ñóìà, çàïëàòèòå, íàäíèöèòå èëè äðóãèòå äîõîäè
ñå ðåäóöèðàò äî ñòîéíîñòòà íà æèçíåí èíäåêñ 100 âúç îñíîâà íà ñðåäíèòå ìå-
ñå÷íè æèçíåíè èíäåêñè. Ñëåä òîâà òå ñå ñúîáðàçÿâàò ñ æèçíåíèÿ ìèíèìóì çà
áàçîâàòà ãîäèíà (1984). Çà òàçè öåë ñå óìíîæàâàò ïî îïðåäåëåí êîåôèöèåíò,
êîéòî èçðàçÿâà ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó ñðåäíàòà ñòîéíîñò íà çàïëàòèòå çà áà-
çîâàòà ãîäèíà è ñòîéíîñòòà èì ïðåç ãîäèíàòà, êîãàòî ñà èçïëàùàíè âíîñêèòå.
Á. Ïîâèøåíèÿ íà ôèêñèðàíàòà ñóìà, ñúîòâåòñòâàùè íà 22% îò ò. íàð. ïðå-
ïîðú÷èòåëåí ðàçìåð ñëåä îñèãóðèòåëåí ïåðèîä îò 40 ãîäèíè çà çàäúëæèòåë-
íè, äîáðîâîëíè è äîïúëíèòåëíî èçïëàòåíè èëè äîïúëíèòåëíî ñúêðàòåíè ïå-
ðèîäè. Ôèêñèðàíàòà ñóìà ñå óâåëè÷àâà ñ åäíà ÷åòèðèäåñåòà çà âñÿêà çàâúðøå-
íà èëè çàïî÷íàòà ãîäèíà, íî áðîÿò íà ãîäèíèòå, âçåòè ïðåäâèä, íå áèâà äà íàä-
õâúðëÿ 40.
Ïðåïîðú÷èòåëíèÿò ðàçìåð å ïàðàìåòúð, êîéòî ñå èçïîëçâà çà îïðåäåëÿíå
íà íÿêîè ïðàãîâå ïðè èç÷èñëÿâàíåòî íà ïåíñèèòå. Òîé å ôèêñèðàí íà 100 îò
ðàçìåðà íà æèçíåíèÿ èíäåêñ íà 1 ÿíóàðè 1984 ã. - íà 80,250 ôðàíêà. Ãîäèøíà-
òà ïåíñèÿ íå ìîæå äà áúäå ïî-ìàëêî îò 90 % îò ïðåïîðú÷èòåëíèÿ ðàçìåð, êî-
ãàòî îñèãóðÿâàíèÿò ÷îâåê å çàâúðøèë ïîíå åäèí åòàï îò 40-òå ãîäèíè, ïðåç
êîéòî å ïëàùàë çàäúëæèòåëíè âíîñêè, èëè ðàçïîëàãà ñ äîêóìåíòè çà íÿêàêâè
äðóãè ïåðèîäè. Òîâà îçíà÷àâà ìåñå÷íà ñóìà îò 41,261 ôðàíêà (1,023 åâðî). Àêî
÷îâåêúò íå å óñïÿë äà çàâúðøè òàêúâ åòàï, íî ìîæå äà äîêàæå 20 ãîäèíè íà èç-
ïëàùàíè îñèãóðîâêè îò ñúùèòå ïåðèîäè, ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ ñå íàìàëÿâà ñ
1/40 çà âñÿêà ëèïñâàùà ãîäèíà. Íèêîÿ ïåíñèÿ íå ìîæå äà íàäõâúðëÿ 5/6 îò ïåò-
êðàòíàòà ñòîéíîñò íà ïðåïîðú÷èòåëíèÿ ðàçìåð.
2. Èíäåêñàöèÿ íà ïåíñèèòå
Ïåíñèèòå ñå èç÷èñëÿâàò ñ ïîìîùòà íà æèçíåíèÿ èíäåêñ 100, êàòî çà îñíî-
âà ñå èçïîëçâà ðàçìåðúò ïðåç 1984 ã., êîéòî ñå ñúîáðàçÿâà ñ òåíäåíöèèòå â ðå-
àëíèòå çàïëàòè è ñå ïðèñïîñîáÿâà êúì ñòîéíîñòòà íà êîíêðåòíèÿ æèçíåí èí-
äåêñ.
Ñúîáðàçÿâàíå ñ ðàâíèùåòî íà çàïëàòèòå (ðåãóëèðàíå): ïðè ïåíñèèòå, èç-
÷èñëåíè çà áàçîâà ãîäèíà 1984 ã., ñå èçïîëçâà æèçíåí èíäåêñ 100 è ðåãóëèðàù
ôàêòîð îò 1219. Îñâåí îñíîâíîòî îñúâðåìåíÿâàíå íà ïåíñèèòå ïðåç 1991 ã.
ñðåäíîòî èì ðàâíèùå å íàðàñíàëî ñ 21.9% îò 1984 ã. ïî òàçè ïðè÷èíà. Òîçè
ôàêòîð ñå ïðåðàçãëåæäà âñÿêà ãîäèíà è ñå ïðîìåíÿ ñúñ ñïåöèàëåí çàêîí, ïðè-
ëîæèì íå ñàìî êúì âå÷å íàëè÷íèòå ïåíñèè, íî è êúì òåçè, êîèòî ïðåäñòîè äà
ñå îòïóñíàò.

75
 Ðåãóëèðàùèÿò ôàêòîð ñå îïðåäåëÿ âúç îñíîâà íà çàïëàòèòå ïðåäè ïîñëåä-
íàòà ãîäèíà, ïðåäøåñòâàùà ïðåðàçãëåæäàíåòî ìó, è íà çàïëàòèòå è íàäíèöè-
òå ïðåç áàçîâàòà ãîäèíà. Âçåìàò ñå ïðåäâèä çàïëàòèòå è íàäíèöèòå íà öÿëîòî
ðàáîòåùî íàñåëåíèå. Ñúîáðàçÿâàíå ñ æèçíåíèÿ ìèíèìóì (èíäåêñàöèÿ): ïåíñè-
èòå, èç÷èñëåíè ñïîðåä æèçíåíèÿ èíäåêñ 100 è îñúâðåìåíåíè ñ ðåãóëèðàùèÿ
ôàêòîð, àâòîìàòè÷íî ñå ñúîáðàçÿâàò ñ æèçíåíèÿ ìèíèìóì. Àêî òîé ñå ïîâè-
øè ñ 2.5%, ïðåç ñëåäâàùèÿ ìåñåö ïåíñèèòå ñå óâåëè÷àâàò ñúùî ñ 2.5%.

V. Äåìîãðàôñêèòå ïðîìåíè è ïåíñèîííàòà ñèñòåìà

Ïðîáëåìèòå, ñâúðçàíè ñ äåìîãðàôñêîòî ñòàðååíå, íå ñå îòðàçÿâàò òàêà
ñèëíî â Ëþêñåìáóðã, êàêòî â äðóãèòå ñòðàíè, òúé êàòî ïåíñèèòå ñå ôèíàíñè-
ðàò ãëàâíî îò ðàáîòåùîòî íàñåëåíèå. Òî íå ñå ñúñòîè ñàìî îò ìåñòíè õîðà è
âêëþ÷âà ïîâå÷å îò åäíà òðåòà ïðèõîäÿùè ðàáîòíèöè, ÷èéòî áðîé ðàñòå â ñú-
îòâåòñòâèå ñ ðàçâèòèåòî íà ëþêñåìáóðãñêàòà èêîíîìèêà. Âúçäåéñòâèåòî íà
äåìîãðàôñêèòå ïðîìåíè çàñåãà ñå êîìïåíñèðà äî ãîëÿìà ñòåïåí îò íåî÷àêâà-
íèÿ èêîíîìè÷åñêè ðúñò (ïðåç 1999 ã. ùàòíèòå ðàáîòíèöè ñå óâåëè÷àâàò ñ
5.3%), êîéòî ïðèâëè÷à íîâè ìëàäè êàäðè îò äðóãèòå ñòðàíè. Ïðîáëåìèòå, ñ
êîèòî âå÷å ñå ñáëúñêâàò ñúñåäíèòå äúðæàâè, ùå çàñåãíàò è Ëþêñåìáóðã, íî â
ïî-ñëàáà ñòåïåí. Çàòîâà íà òîçè åòàï íå ñå íàëàãàò áúðçè ðåôîðìè, ïðåäè ïðà-
âèòåëñòâîòî äà îáñúäè âúçìîæíèòå ñòúïêè.

76
 ÍÈÄÅÐËÀÍÄÈß
Ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà â Õîëàíäèÿ äíåñ ñå ñúñòîè îò òðè
ñòúëáà. Ïúðâèÿò å îñíîâíàòà ïåíñèÿ êúì ñúçäàäåíàòà ñúñ çàêîí íàöèîíàëíà
ïåíñèîííà ñõåìà, êîÿòî îñèãóðÿâà åäíàêâà ïåíñèÿ çà âñè÷êè ãðàæäàíè ïðè
îïðåäåëåíî íèâî íà ìèíèìàëíàòà ðàáîòíà çàïëàòà. Âòîðèÿò ñòúëá ñå ôîðìè-
ðà îò ïðîôåñèîíàëíàòà, íåðåãëàìåíòèðàíà ñúñ çàêîí ïåíñèîííà ñõåìà, êîÿòî
äîïúëâà ïúðâàòà ïåíñèÿ. Ïðîôåñèîíàëíèòå ïåíñèîííè ñõåìè ñà ÷àñò îò êî-
ëåêòèâíèòå òðóäîâè äîãîâîðè. Òðåòèÿò ñòúëá ñå ñúñòîè îò èíäèâèäóàëíè ñõå-
ìè, êîèòî íèòî ñà âúâåäåíè ñúñ çàêîí, íèòî ñà ÷àñò îò êîëåêòèâíè òðóäîâè
äîãîâîðè.

I. Ïúðâè ñòúëá
1. Ïðàâî íà ó÷àñòèå è ïðåõîäíè ðàçïîðåäáè
Òîâà å åäèíñòâåíàòà çàêîíîâà ðåãëàìåíòèðàíà ïåíñèîííà ñõåìà â Õîëàí-
äèÿ. Ïî ïðèíöèï âñè÷êè ãðàæäàíè ìåæäó 15 è 65 ãîäèíè ñà îñèãóðåíè çà íåÿ.
Íÿìà ðàçëèêà ìåæäó ìúæå è æåíè, ìåæäó äúðæàâíè ñëóæèòåëè, ùàòíè ðàáîò-
íèöè, õîðà ñúñ ñâîáîäíè ïðîôåñèè, çåìåäåëöè è äîìàêèíè. Ïðåç ñïîìåíàòèÿ
ïåðèîä ñóìàòà ñå íàòðóïâà, êàòî ñå èç÷èñëÿâàò ïî 2% çà âñÿêà îñèãóðèòåëíà
ãîäèíà. Òîâà âîäè äî ñòîéíîñò îò 100% ïðè íàâúðøâàíå íà 65 ãîäèíè, ïðè óñ-
ëîâèå ÷å íÿìà ïðåêúñâàíå â îñèãóðèòåëíèÿ ïåðèîä. Çà âñÿêà ãîäèíà, ïðåç êîÿ-
òî ãðàæäàíèíúò íå å îñèãóðÿâàí, çàùîòî íàïðèìåð å æèâÿë è ðàáîòèë èçâúí
ãðàíèöèòå íà Õîëàíäèÿ, ñòîéíîñòòà íà ïåíñèÿòà ñå íàìàëÿâà ñ 2%.
Êîãàòî ñå âúâåæäà òàçè ñèñòåìà, âúçíèêâà åäèí ïðîáëåì: ñàìî õîðàòà, íà-
âúðøèëè 15 ãîäèíè ñëåä 1.01.1957 ã., ùå ìîãàò äà ïîëó÷àò ïúëíà ïåíñèÿ. Öåë-
òà îáà÷å å âñè÷êè âúçðàñòíè îò 65 ãîäèíè íàãîðå äà èìàò ïðàâî íà íåÿ. Åòî çà-
ùî ñà íóæíè ïðåõîäíè ðàçïîðåäáè. Äîðè è äíåñ òå ñà îñîáåíî âàæíè çà ïåí-
ñèîíåðèòå. Åäâà ïðåç 2007 ã. (ò.å. 50 ãîäèíè ñëåä âúâåæäàíåòî íà îñíîâíàòà
ïåíñèîííà ñõåìà) òîçè âèä ïåíñèÿ ùå ìîæå äà ñå ïîëó÷àâà, áåç äà áúäå ÷àñ-
òè÷íî áàçèðàíà íà ïðåõîäíèòå ðàçïîðåäáè. Åòî êàêâî âêëþ÷âàò òåçè ðàçïî-
ðåäáè:
■ Çà õîðàòà, êîèòî íà 1.01.1957 ã. ñà áèëè íà âúçðàñò ìåæäó 15 è 65 ãîäèíè,
ñå ñìÿòà, ÷å ñà îñèãóðåíè çà ïåðèîäà ìåæäó ïåòíàäåñåòèÿ ñè ðîæäåí äåí
è 1.01.1957 ã., àêî ñà æèâåëè â Õîëàíäèÿ îáùî 6 ãîäèíè ñëåä 59-òèÿ ñè
ðîæäåí äåí.
■ Õîðàòà, êîèòî ïðåäè 1.01.1957 ã. âå÷å ñà íàâúðøèëè 65 ãîäèíè, èìàò ïðà-
âî íà ïúëíà ïåíñèÿ, àêî ñà æèâåëè â Õîëàíäèÿ îáùî 6 ãîäèíè ñëåä ñâîÿ
59-òè ðîæäåí äåí.
Ïðåõîäíèòå ðàçïîðåäáè ñå îòíàñÿò ñàìî çà õîðàòà ñ õîëàíäñêà íàöèîíàë-
íîñò. Íî àêî ñà îò äðóãè ñòðàíè, ñ êîèòî ñà ñêëþ÷åíè äåéñòâàùè ñïîðàçóìå-
íèÿ çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ãðàæäàíèòå èìàò ïðàâà êàòî íà õîëàíäöè.
Îêîëî 10% îò âñè÷êè íàñòîÿùè ïåíñèîíåðè ïîëó÷àâàò ïî-ìàëêè ñóìè, çà-
ùîòî íå îòãîâàðÿò èëè îòãîâàðÿò ñàìî ÷àñòè÷íî íà óñëîâèÿòà â ïðåõîäíèòå
ðàçïîðåäáè. Òåçè ðàçïîðåäáè ñå îòíàñÿò ñàìî çà õîëàíäöè ïî ïðîèçõîä (èëè
çà õîðà ñ òàêúâ ñòàòóò), êîèòî æèâåÿò â Õîëàíäèÿ. Íî ïðàâîòî çà óâåëè÷àâàíå
íà ïåíñèÿòà å â ñèëà çà âñè÷êè ãðàæäàíè íà ñòðàíàòà, íåçàâèñèìî îò ïðîèçõî-
äà èì, êàêòî è çà òåçè, êîèòî æèâåÿò èçâúí Õîëàíäèÿ, íî ó÷àñòâàò â õîëàíäñ-
êàòà äàíú÷íà ñèñòåìà âúç îñíîâà íà òîâà, ÷å ñà ðàáîòèëè òàì.

77
 2. Ñòîéíîñò íà ïåíñèèòå
Ïî îñíîâàòà ñõåìà ïåíñèÿ ñå îòïóñêà ïðè íàâúðøåíè 65 ãîäèíè. Íå ñå
ïðåäâèæäàò ïðîìåíè âúâ âúçðàñòîâàòà ãðàíèöà. Íå å âúçìîæíî ðàííî ïåíñè-
îíèðàíå èëè îòëàãàíå íà èçëèçàíåòî â ïåíñèÿ. Îñíîâíàòà ïåíñèÿ èìà ôèêñè-
ðàíà ñòîéíîñò, áàçèðàíà âúðõó îïðåäåëåíàòà ñúñ çàêîí ìèíèìàëíà ðàáîòíà
çàïëàòà. Ñòîéíîñòòà íà ïåíñèÿòà íå çàâèñè îò ïðåäèøíèòå äîõîäè, íèòî îò èç-
ïëàùàíèòå â ìèíàëîòî âíîñêè. Äîìàêèíèòå, êîèòî íèêîãà íå ñà ïëàùàëè îñè-
ãóðîâêè, ñúùî ïîëó÷àâàò òàêàâà ïåíñèÿ, ùîì íàâúðøàò 65 ãîäèíè. Åäèíñòâå-
íèÿò íîðìàòèâåí ôàêòîð ïðè îïðåäåëÿíå íà ðàçìåðà íà îñíîâíàòà ïåíñèÿ å
âèäúò íà äîìàêèíñòâîòî:
■ 50% îò ìèíèìàëíàòà ðàáîòíà çàïëàòà çà ÷îâåê, êîéòî æèâåå ñ ïàðòíüîð,
íåçàâèñèìî äàëè èìà ñêëþ÷åí áðàê (1,198 õîëàíäñêè ãóëäåíà èëè 544 åâ-
ðî íà ìåñåö îò 1.01.2000 ã.). Òîâà îçíà÷àâà, ÷å äâîéêèòå, íàâúðøèëè 65
ãîäèíè, ïîëó÷àâàò îáùî ñóìà, êîÿòî å ðàâíà íà 100% îò ìèíèìàëíàòà
ðàáîòíà çàïëàòà.
■ 70% îò ìèíèìàëíàòà ðàáîòíà çàïëàòà çà ÷îâåê, êîéòî æèâåå ñàì (1,728
õîëàíäêè ãóëäåíà èëè 784 åâðî íà ìåñåö îò 1.01.2000 ã.).
■ 90% îò ìèíèìàëíàòà ðàáîòíà çàïëàòà çà ñàìîòåí ðîäèòåë ñ íåæåíåíî
äåòå ïîä 18 ãîäèíè (2,154 ãóëäåíà èëè 977 åâðî íà ìåñåö îò 1.01.2000 ã.).
Êúì òåçè ñòîéíîñòè ñå äîáàâÿ è åäíîêðàòíàòà ñóìà çà ïî÷èâêà, êîÿòî ñå
ðàâíÿâà íà 8% îò îáùàòà ãîäèøíà ñóìà è ñå îòïóñêà ïðåç ìåñåö ìàé.
3. Äîïúëíèòåëíè ïëàùàíèÿ
Àêî íÿêîé ïîëó÷àâà îñíîâíà ïåíñèÿ è èìà ïàðòíüîð, îùå íå íàâúðøèë 65
ãîäèíè, ìó ñå îòïóñêà äîïúëíèòåëíà ñóìà îò 50% îò ìèíèìàëíàòà ðàáîòíà
çàïëàòà, êîÿòî ñå äîáàâÿ êúì íåãîâàòà ïåíñèÿ, ðàâíÿâàùà ñå íà 50% îò ìèíè-
ìàëíàòà ðàáîòíà çàïëàòà. Íî äîõîäèòå, êîèòî ïî-ìëàäèÿò ïàðòíüîð ïîëó÷àâà
îò ðàáîòàòà ñè, òðÿáâà äà ñå èçâàäÿò îò äîïúëíèòåëíî îòïóñêàíàòà ñóìà. Òî-
âà îáëåê÷åíèå ùå áúäå â ñèëà äî 2015 ã. Õîðàòà, êîèòî ùå íàâúðøàò 65 ãîäè-
íè ñëåä 2014 ã. è æèâåÿò ñ ïî-ìëàä ïàðòíüîð áåç äîõîäè, ùå òðÿáâà ñàìè äà
ñå ïîãðèæàò êàê äà ïîêðèÿò òîçè íåäîñòèã.
4. Ìèíèìàëíà ðàáîòíà çàïëàòà
Ìèíèìàëíàòà ðàáîòíà çàïëàòà, îïðåäåëåíà ñúñ çàêîí, å îáâúðçàíà ñ ðúñòà
íà çàïëàòèòå, êîèòî ñå ðåãóëèðàò ñ êîëåêòèâåí òðóäîâ äîãîâîð. Îñíîâíàòà
ïåíñèÿ ïúê å îáâúðçàíà ñ íîðìàòèâíî ôèêñèðàíàòà ìèíèìàëíà ðàáîòíà çàï-
ëàòà. Åòî çàùî îñíîâíàòà ïåíñèÿ ñå îñúâðåìåíÿâà äâà ïúòè ãîäèøíî – íà 1
ÿíóàðè è íà 1 þëè. Íî ñúùåñòâóâàù çàêîíîâ àêò çà îòìÿíà íà äîïúëíèòåëíî
èíäåêñèðàíå ïðåäîñòàâÿ âúçìîæíîñò òîâà îñúâðåìåíÿâàíå äà îòïàäíå è îñ-
íîâíèòå ïåíñèè äà ñå "çàìðàçÿò" çà îïðåäåëåí ïåðèîä îò âðåìå. Òàêà ñòàâà
ïðåç ïúðâàòà ïîëîâèíà íà 90-òå ãîäèíè çàðàäè íåáëàãîïðèÿòíèòå èêîíîìè-
÷åñêè óñëîâèÿ. Íî îò 1996 ã. íàòàòúê ñå âúçñòàíîâÿâà çàâèñèìîñòòà ìåæäó îñ-
íîâíàòà ïåíñèÿ è ìèíèìàëíàòà ðàáîòíà çàïëàòà.
5. Îñèãóðÿâàíå íà ñðåäñòâàòà
Òîçè ïðîáëåì ïðåäèçâèêâà îæèâåíà äèñêóñèÿ, êîãàòî ñå âúâåæäà îñíîâíà-
òà ïåíñèîííà ñõåìà. Ñúùåñòâóâàò äâå ñèñòåìè íà ôèíàíñèðàíå:
a) âúç îñíîâà íà âíîñêèòå, êîèòî ïëàùà ðàáîòåùîòî íàñåëåíèå;
á) ÷ðåç êàïèòàëèçèðàíå íà ñðåäñòâà.
Êîãàòî ñå ïðèëàãà ïúðâàòà ñèñòåìà, êàêòî å ïðåç 1998 ã. íàïðèìåð, ïåíñè-
èòå ñå ôèíàíñèðàò ÷ðåç îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè, ñúáðàíè ïðåç ñúùàòà ãîäèíà.

78
Ñ äðóãè äóìè, òåçè âíîñêè íå ñå ñïåñòÿâàò çà áúäåùåòî. Îáùî âçåòî, âñè÷êè
ïðèõîäè, ñúáðàíè ïðåç äàäåíà ãîäèíà, ñå èçïëàùàò êàòî ïåíñèè ïðåç ñúùàòà
ãîäèíà. Ïðè òàçè ñèñòåìà ðàáîòåùîòî íàñåëåíèå ïëàùà çà ïåíñèîíåðèòå.
Ïðè âòîðàòà ñèñòåìà âñè÷êè âíîñêè, ñúáðàíè îò õîðàòà ïîä 65 ãîäèíè, ñå
ñïåñòÿâàò, çà äà áúäàò èçïëàòåíè íà ñúùèòå õîðà, êîãàòî íàâúðøàò 65. Òàêà ñå
ñúçäàâà ôîíä ñ êîëåêòèâíè ñïåñòÿâàíèÿ, ò.å. ïî âðåìå íà òðóäîâèÿ ñè ñòàæ õî-
ðàòà çàäåëÿò ñðåäñòâà çà ñîáñòâåíèòå ñè ïåíñèè.
Çà ôèíàíñèðàíå íà îñíîâíàòà ïåíñèîííà ñõåìà å èçáðàíà ïúðâàòà ñèñòåìà.
Âñúùíîñò òîâà å åäèíñòâåíàòà âúçìîæíîñò, òúé êàòî õîðàòà íàä 65 ãîäèíè àâ-
òîìàòè÷íî ïîëó÷àâàò ïðàâî íà òàêàâà ïåíñèÿ, êîãàòî ñå âúâåæäà ñõåìàòà, ò.å.
îò 1.01.1957 ã. È ñëåä êàòî äúðæàâàòà íå ðàçïîëàãà ñúñ ñðåäñòâà çà òåçè ïåí-
ñèè, åäèíñòâåíèÿò èçõîä å òå äà ñå èçïëàùàò îò âíîñêèòå, íàïðàâåíè ïðåç ñú-
ùàòà ãîäèíà.
6. Ñúáèðàíå íà âíîñêèòå
Îñíîâíàòà ïåíñèÿ ñå èçïëàùà îò âíîñêèòå, óäúðæàíè îò äîõîäèòå íà ðàáî-
òåùîòî íàñåëåíèå. Îò 1.01.2000 ã. óäðúæêèòå ñå ðàâíÿâàò íà 17.9% îò ïðèõî-
äèòå íà õîðàòà ñ òðóäîâà çàåòîñò, êàòî îò äàíúöè ñå îñâîáîæäàâà ñóìàòà 8,950
ãóëäåíà (4,061 åâðî). Ìàêñèìàëíàòà çàïëàòà, äî êîÿòî òðÿáâà äà ñå ïëàùàò
âíîñêè íà òîçè ïðèíöèï, å 48,994 ãóëäåíà (22,233 åâðî) ãîäèøíî. Äîõîäè ïîä
3,995 åâðî ãîäèøíî ñà îñâîáîäåíè îò äàíúöè èëè îñèãóðèòåëíè óäðúæêè. Â çà-
âèñèìîñò îò èêîíîìè÷åñêàòà ñèòóàöèÿ ïðîöåíòúò íà óäðúæêèòå ìîæå äà ðàñ-
òå äî åäíà þðèäè÷åñêè ðåãëàìåíòèðàíà ãðàíèöà, êîÿòî ñå ðàâíÿâà íà 18.25%.
Åâåíòóàëíèÿò äåôèöèò, êîéòî íå å èçêëþ÷åíî äà ñå ïîÿâè çàíàïðåä áëàãîäà-
ðåíèå íà íåÿ, ùå áúäå çàïúëâàí ÷ðåç äúðæàâíè ñóáñèäèè.
Ðàáîòîäàòåëÿò óäúðæà âíîñêèòå îò çàïëàòèòå è ãè ïðåäîñòàâÿ íà äàíú÷íè-
òå ñëóæáè. Õîðàòà ñúñ ñâîáîäíè ïðîôåñèè ïîëó÷àâàò äàíú÷íà îöåíêà îò òåçè
ñëóæáè è òðÿáâà äà ïëàùàò íàïðàâî íà òÿõ. Äàíú÷íèòå âëàñòè ñà îòãîâîðíè
ïàðèòå äà ñå âíàñÿò â Ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíàòà áàíêà, êîÿòî ïúê èçïëàùà
ïåíñèèòå ïî îñíîâíàòà ñõåìà. Îò õîðàòà áåç äîõîäè íå ñå èçèñêâà äà ïëàùàò
âíîñêè. Íî òå èìàò ïðàâî äà ïîëó÷àâàò îñíîâíàòà ïåíñèÿ.
7. Ïîñòàíîâëåíèÿ è ìåðêè çà ðåøàâàíå íà ïðîáëåìà ñ ïåíñèèòå çàíàïðåä
È äâåòå ñèñòåìè çà ôèíàíñèðàíå íà ïåíñèèòå èìàò ñâîèòå ïðåäèìñòâà è
íåäîñòàòúöè. Ñèñòåìàòà ÷ðåç ñúáèðàíå íà âíîñêè å ìíîãî óÿçâèìà ïî îòíîøå-
íèå íà äåìîãðàôñêèòå ïðîìåíè, ò. å. çàñòàðÿâàíåòî íà íàñåëåíèåòî. Ñèñòåìà-
òà ÷ðåç êàïèòàëèçèðàíå íà ñðåäñòâà (èëè ñïåñòÿâàíå íà âíîñêèòå, îò êîèòî ïî-
êúñíî, ïðè íàâúðøâàíå íà 65 ãîäèíè, ñå èçïëàùà ïåíñèÿòà) ñå âëèÿå ìíîãî
ñëàáî îò çàñòàðÿâàíåòî íà íàñåëåíèåòî, íî ïúê å óÿçâèìà ñïðÿìî èíôëàöèÿòà.
Òúé êàòî îáà÷å îñíîâíàòà ïåíñèÿ å ôèêñèðàíà ñóìà, êîÿòî íå å ñâúðçàíà ñ ïðå-
äèøíèòå äîõîäè, ïðîáëåìèòå ñúñ çàñòàðÿâàíåòî íå ñà òîëêîâà ñåðèîçíè â Õî-
ëàíäèÿ, êàêòî â ïîâå÷åòî äðóãè ñòðàíè.
Íî âñå ïàê è òóê òåçè âúïðîñè ïîðàæäàò ìíîæåñòâî îáùåñòâåíè äèñêóñèè
è ïðîó÷âàíèÿ îò ñòðàíà íà ñïåöèàëèñòèòå. Îñíîâíèÿò ïðîáëåì å äàëè õîëàí-
äñêàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà (ïúðâèÿò è âòîðèÿò é ñòúëá) ùå ðàçïîëàãà ñ äîñòà-
òú÷íî ñðåäñòâà çàíàïðåä. Äîïúëíèòåëåí âúïðîñ å äàëè îñíîâíàòà ïåíñèîííà
ñõåìà òðÿáâà äà ïðîäúëæè äà ôóíêöèîíèðà ñïîðåä ñèñòåìàòà ÷ðåç ñúáèðàíå
íà âíîñêè è äàëè îò õîðàòà, êîèòî ïîëó÷àâàò îñíîâíà ïåíñèÿ, ñúùî òðÿáâà äà
ñå âçèìàò îïðåäåëåíè óäðúæêè âúâ âðúçêà ñúñ çàòðóäíåíèÿòà, ïîðîäåíè îò
çàñòàðÿâàíåòî íà íàñåëåíèåòî.

79
  êðàéíà ñìåòêà ñå ðåøàâà, ÷å:
■ Íÿìà äà ñå âçåìàò óäðúæêè îò õîðàòà ñ îñíîâíà ïåíñèÿ;
■ Óñòàíîâÿâà ñå ãîðíà ãðàíèöà íà îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè çà îñíîâíà ïåí-
ñèÿ îò äîõîäèòå íà ðàáîòåùîòî íàñåëåíèå – 18.25%;
■ Äåôèöèòúò, ïðåäèçâèêàí îò íåäîñòàòú÷íèòå âíîñêè, ùå ñå çàïúëâà ÷ðåç
äúðæàâíè ñóáñèäèè, à òå ùå ñå îñèãóðÿâàò ÷ðåç ïîñòúïëåíèÿ îò äàíúöè-
òå (êàêâèòî ïëàùàò è ïåíñèîíåðèòå);
Ñúçäàâà ñå ôîíä ñúñ ñïåñòÿâàíèÿ çà îñíîâíàòà ïåíñèîííà ñõåìà. Òåçè
ñïåñòÿâàíèÿ èäâàò îò äàíú÷íè ïîñòúïëåíèÿ. Äî 2020 ã. âúâ ôîíäà ìîãàò ñàìî
äà ñå âíàñÿò ïàðè. Ñëåä òîâà âå÷å ìîãàò è äà ñå òåãëÿò çà ôèíàíñèðàíå íà ðàç-
õîäèòå ïî îñíîâíàòà ïåíñèîííà ñõåìà. Ïðåäëîæåíè ñà è ìíîæåñòâî äðóãè
ìåðêè, íî â êðàéíà ñìåòêà ñà îòõâúðëåíè ïî ðàçëè÷íè ïðè÷èíè. Íàé-âàæíàòà
ïðåäïîñòàâêà â òîâà îòíîøåíèå å, ÷å öåíàòà íà ðàáîòíàòà ñèëà íå áèâà äà ñå
ïîâèøàâà. Äîâîäèòå ñà, ÷å îñíîâíàòà ïåíñèîííà ñõåìà ùå ïðîäúëæè äà ôóí-
êöèîíèðà, àêî äîñòàòú÷åí áðîé õîðà ó÷àñòâàò íà òðóäîâèÿ ïàçàð è ïëàùàò
îñèãóðèòåëíè âíîñêè. Àêî öåíàòà íà ðàáîòíàòà ðúêà íàðàñíå, íàïðèìåð ÷ðåç
ïî-âèñîêè âúçíàãðàæäåíèÿ, òîâà ùå íàìàëè áðîÿ íà ó÷àñòíèöèòå â òðóäîâèÿ
ïàçàð è ùå îãðàíè÷è ôèíàíñèðàíåòî íà îñíîâíàòà ïåíñèîííà ñõåìà. Ðåøåíè-
åòî äà ñå ñúçäàäå ñïåñòîâåí ôîíä çà îñíîâíàòà ïåíñèÿ ñå ïîëçâà ñ øèðîêà ïî-
ëèòè÷åñêà è îáùåñòâåíà ïîäêðåïà.

II. Âòîðè ñòúëá (ïðîôåñèîíàëíè ïåíñèè)

1. Îñíîâíè ïðèíöèïè
Ïðîôåñèîíàëíèòå ïåíñèè ñå âúçïðèåìàò êàòî ôîðìà íà òðóäîâî âúçíàã-
ðàæäåíèå. Çàòîâà ïðè òÿõ èìà äîãîâàðÿíå íà òðóäîâèòå óñëîâèÿ ìåæäó ñîöè-
àëíèòå ïàðòíüîðè – ðàáîòîäàòåëè è ðàáîòíèöè. Íå ñúùåñòâóâà îáù çàêîí,
êîéòî äà çàäúëæàâà ðàáîòîäàòåëèòå äà íàëàãàò íà ðàáîòíèöèòå äîïúëíèòåë-
íè óäðúæêè çà ïåíñèÿ. Íî ñëåä êàòî ñå ïîñòèãíå ïîäîáíà äîãîâîðåíîñò, òÿ
òðÿáâà äà ñå ñïàçâà. Ïîñòàíîâëåíèåòî çà ñïåñòîâåí ïåíñèîíåí ôîíä ñúäúðæà
îñíîâíè ãàðàíöèè çà òàçè öåë. Íàé-âàæíàòà îò òÿõ å, ÷å ïåíñèîííèòå âíîñêè
òðÿáâà äà ñå ñúáèðàò èçâúí êîìïàíèÿòà íà ðàáîòîäàòåëÿ. Òîâà ìîæå äà ñòàíå,
êàòî ñå ïîäïèøå ñïîðàçóìåíèå ñúñ çàñòðàõîâàòåëíà êîìïàíèÿ (ïðÿêî çàñòðà-
õîâàíå), êàòî ñå ñúçäàäå ïåíñèîíåí ôîíä èëè êúì ïðåäïðèÿòèåòî, èëè ÷ðåç
ïðèñúåäèíÿâàíå êúì âå÷å ñúùåñòâóâàù â îòðàñúëà ïåíñèîíåí ôîíä (â èíäóñ-
òðèàëíàòà ñôåðà). Ñúãëàñíî ïîñòàíîâëåíèåòî ìèíèñòúðúò íà ñîöèàëíèòå ãðè-
æè è òðóäîâàòà çàåòîñò ìîæå äà îïîâåñòè çàäúëæèòåëíî ó÷àñòèå íà âñè÷êè ðà-
áîòíèöè îò äàäåí îòðàñúë â èíäóñòðèÿòà è íà âñè÷êè ñàìîíàåòè îò ñúùèÿ ñåê-
òîð â îïðåäåëåíà ïåíñèîííà ñõåìà. Ïîäîáíî ðåøåíèå ñå âçåìà ñëåä ìîëáà îò
ïðåäñòàâèòåëè îò îðãàíèçàöèèòå êàêòî íà ðàáîòíèöèòå, òàêà è íà ðàáîòîäàòå-
ëèòå (ñîöèàëíèòå ïàðòíüîðè â òîçè ñåêòîð). Ôèðìèòå ñúñ ñâîÿ ïåíñèîííà ñõå-
ìà ìîãàò äà áúäàò èçêëþ÷åíè îò òàêîâà çàäúëæèòåëíî ó÷àñòèå. Ïðåç 1996 ã.
92% îò ðàáîòåùîòî íàñåëåíèå å âêëþ÷åíî â ïðîôåñèîíàëíî ïåíñèîííî îñèãó-
ðÿâàíå.
Ïðîôåñèîíàëíèòå ïåíñèîííè ñõåìè ñå ðàçëè÷àâàò ïî ìíîãî äåòàéëè, íàï-
ðèìåð ïî íà÷èíà, ïî êîéòî âíîñêèòå ñå ïîäåëÿò ìåæäó ðàáîòîäàòåëÿ è ðàáîò-
íèêà. Íàé-îáùî íà ðàáîòîäàòåëÿ ñå ïàäàò äâå òðåòè, à íà ðàáîòíèêà åäíà, íî
èìà è ìíîãî ðàçëè÷íè âàðèàíòè. Öåëòà íà ïîâå÷åòî ñõåìè å äà ñå îñèãóðè ïåí-
ñèÿ, ðàâíà íà 70% îò ïîñëåäíàòà çàïëàòà ñëåä 40-ãîäèøíî ó÷àñòèå, íî ïîâå÷å-

80
òî ñõåìè íà ïðàêòèêà îáåçïå÷àâàò 70% îò ñðåäíàòà ðàáîòíà çàïëàòà ïðåç öå-
ëèÿ òðóäîâ ñòàæ. Ïðîôåñèîíàëíèòå ïåíñèîííè ñõåìè ñå âúçïðèåìàò êàòî äî-
ïúëíåíèå êúì îñíîâíàòà äúðæàâíà ïåíñèÿ. Åòî çàùî îñíîâíàòà ïåíñèÿ å ôàê-
òîð, êîéòî ñå âêëþ÷âà â èç÷èñëåíèÿòà íà ïåíñèîííèòå ñõåìè îò âòîðèÿ ñòúëá,
çà äà ñå ïîñòèãíå ñïîìåíàòà ñòîéíîñò îò 70%.
2. Äàíú÷íî îáëàãàíå
Âíîñêèòå, êîèòî ïëàùàò ðàáîòîäàòåëèòå è ðàáîòíèöèòå, íå ñà îáëàãàò ñ
äàíúöè. Òîâà å çàëîæåíî â îáùîòî äàíú÷íî çàêîíîäàòåëñòâî è ìîæå äà ñå
ïðèëàãà ñúùî êúì çàñòðàõîâàòåëíè êîìïàíèè, ïðè óñëîâèå ÷å äåéíîñòòà èì ñå
ñâåæäà èçöÿëî èëè ïî÷òè èçöÿëî äî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå. Ïåíñèèòå ñå îá-
ëàãàò ñ äàíúöè êàòî íîðìàëíè äîõîäè.  ñëó÷àèòå íà êîëåêòèâíà ïåíñèîííà
ñõåìà, ñúçäàäåíà îò ðàáîòîäàòåëÿ, òÿ òðÿáâà äà ñå ïðèäúðæà êúì îïðåäåëåíè-
åòî çà òàêàâà ñõåìà, èçëîæåíî â Çàêîíà çà äàíú÷íî îáëàãàíå íà äîõîäèòå îò
òðóäîâè âúçíàãðàæäåíèÿ, çà äà íå ñå ïðàâÿò óäðúæêè îò âíîñêèòå íà ðàáîòíè-
êà è ðàáîòîäàòåëÿ. Òîâà îçíà÷àâà, ÷å êîëåêòèâíàòà ïåíñèîííà ñõåìà òðÿáâà äà
å ñïîðàçóìåíèå, ÷èÿòî åäèíñòâåíà èëè íàé-âàæíà è îñíîâíà öåë äà å îñèãóðÿ-
âàíå íà ïåíñèè çà ðàáîòíèöèòå è áèâøèòå ðàáîòíèöè íà ïðåäïðèÿòèåòî, à ñú-
ùî è çà òåõíèòå áðà÷íè ïàðòíüîðè (èëè ïàðòíüîðè áåç ñêëþ÷åí áðàê, íî ïðè
îïðåäåëåíè óñëîâèÿ) è äåöà (ïîä 30 ãîäèíè), êàêòî è êîãàòî ñà îñèíîâåíè. Ïðè
ïîäîáíà ïåíñèÿ íå òðÿáâà äà ñå íàäõâúðëÿò ðàçóìíèòå ñïîðåä îáùåñòâîòî
èçèñêâàíèÿ çà ïðîäúëæèòåëíîñò íà òðóäîâèÿ ñòàæ è ðàâíèùå íà çàïëàòàòà. Òÿ
ìîæå äà ñå îòíàñÿ è çà ñëó÷àè íà èíâàëèäíîñò.

III. Ðàííî ïåíñèîíèðàíå

1. Ïðåìèíàâàíå îò ñúùåñòâóâàùèòå ñõåìè êúì ïî-ãúâêàâè âàðèàíòè
Ñúùåñòâóâàùèòå ñõåìè çà ðàííî ïåíñèîíèðàíå ñà ðàçëè÷íè. Ñúçäàäåíè ñà
â íà÷àëîòî íà 70-òå ãîäèíè â ðåçóëòàò íà êîëåêòèâíî äîãîâàðÿíå è ñà âúâåäå-
íè êàòî ñðåäñòâî çà íàìàëÿâàíå íà áåçðàáîòèöàòà. Òåçè ñõåìè ñå îñíîâàâàò íà
ñèñòåìàòà ÷ðåç èçïëàùàíå íà âíîñêè è ìîãàò äà ñå ôèíàíñèðàò îò íàëè÷íèòå
ðåçåðâè èëè îðãàíèçèðàíè çà öåëòà ôîíäîâå. Óñëîâèÿòà â îòäåëíèòå ñõåìè
ìîãàò äà ñå ðàçëè÷àâàò, íî êàòî öÿëî òå îñèãóðÿâàò:
■ ïåíñèîíèðàíå íÿêîëêî ãîäèíè (íàé-÷åñòî îêîëî ïåò) ïðåäè óñòàíîâåíàòà
âúçðàñòîâà ãðàíèöè;
■ ðàâíèùå íà ïåíñèÿòà îò 70 äî 85% îò ïîñëåäíàòà çàïëàòà, îáèêíîâåíî
ïîä äîãîâîðåíèÿ ìàêñèìóì, äîêàòî ñå íàâúðøàò ãîäèíèòå çà íîðìàëíî
ïåíñèîíèðàíå.
Ó÷àñòèåòî â ðåäîâíèÿ ïåíñèîíåí ïëàí ïî ïðèíöèï ïðîäúëæàâà – êàòî ÷å
ëè ÷îâåêúò å âñå îùå íà ðàáîòà. Òàêàâà ïåíñèÿ íå ñå îòïóñêà èëè ñå ïðåêúñâà,
àêî âúçðàñòíèÿò ïîëó÷àâà â ïúëåí ðàçìåð ïîìîùè ïðè èíâàëèäíîñò èëè àêî
îñòàíå áåçðàáîòåí. Ìàêàð è ïðåäâèäåíè êàòî ñðåäñòâî çà áîðáà ñðåùó áåçðà-
áîòèöàòà â íà÷àëîòî íà 70-òå ãîäèíè, òåçè ñõåìè ïðåðàñòâàò â ïñåâäî-ïåíñè-
îííè ñõåìè ñ îãðîìåí áðîé ó÷àñòíèöè. È ñðåäñòâàòà, íóæíè çà òÿõ, ðÿçêî ñå
óâåëè÷àâàò. Íå ñëó÷àéíî ðàáîòîäàòåëèòå çàïî÷âàò äà òúðñÿò ïúòèùà äà ãè îã-
ðàíè÷àò.
Äíåñ ãúâêàâîòî ïåíñèîíèðàíå ñå ñìÿòà çà ïî-ïðàêòè÷íî è ðàçóìíî ðåøå-
íèå. Ìíîãî êîìïàíèè è îòðàñëè îò ïðîìèøëåíîñòòà âå÷å ãî ïðåäïî÷èòàò. Îñ-
íîâíàòà òðóäíîñò òóê å ïðåìèíàâàíåòî îò ôèíàíñèðàíå ÷ðåç âíîñêè êúì ôè-
íàíñèðàíå ÷ðåç êàïèòàëèçèðàíå íà ñðåäñòâà, êîåòî ñå èçèñêâà çà ãúâêàâîòî

81
ïåíñèîíèðàíå (ïðè íåãî ñà ïðèëîæèìè êëàóçèòå çà ñïåñòîâíèòå ïåíñèîííè
ôîíäîâå, êîèòî âñúùíîñò ïðåäâèæäàò ôèíàíñèðàíå ÷ðåç êàïèòàëèçèðàíå íà
ñðåäñòâà). Ãúâêàâîòî ïåíñèîíèðàíå ïðåäîñòàâÿ íà ðàáîòíèöèòå âúçìîæíîñò
çà ïî-ðàííî èëè ïî-êúñíî ïðåêðàòÿâàíå íà òðóäîâàòà çàåòîñò îò íîðìàëíàòà
âúçðàñò íà 65 ãîäèíè. Ðàííîòî ïåíñèîíèðàíå ùå äîâåäå äî ïî-íèñêà ïåíñèÿ äî
êðàÿ íà æèâîòà, à êúñíîòî – äî äîæèâîòíà ïî-âèñîêà ñóìà.
2. Çàìÿíà íà íàñëåäñòâåíàòà ïåíñèÿ ñ ïðàâî íà èçáîð çà ïî-âèñîêà èëè ïî-
ðàííà ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå
Ïðîôåñèîíàëíèòå ïåíñèîííè ñõåìè îáèêíîâåíî ïðåäëàãàò ïåíñèÿ çà ïðîñ-
ëóæåíî âðåìå, êàêòî è ïðàâî íà íàñëåäñòâåíà ïåíñèÿ çà ðîäíèíèòå. Íî ñå ïîñ-
òàâÿ âúïðîñúò – çàùî ÷îâåê òðÿáâà äà ïëàùà âíîñêè çà íàñëåäñòâåíà ïåíñèÿ,
êîãàòî íÿìà íàñëåäíèöè, êîèòî äà ïîèñêàò ïîäîáíà ïåíñèÿ, èëè êîãàòî òå
èìàò äîñòàòú÷íî ñîáñòâåíè äîõîäè. Çàòîâà íàñêîðî áå ïðèåò çàêîí çà ïðàâî-
òî íà èçáîð ìåæäó íàñëåäñòâåíà ïåíñèÿ çà ðîäíèíèòå è ïî-âèñîêà èëè ïî-ðàí-
íà ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå.

IV. Òðåòè ñòúëá (èíäèâèäóàëíè ïåíñèîííè ñõåìè)

1. Îñèãóðÿâàíå çà ãîäèøíà ðåíòà èëè íÿêàêâà îáùà ñóìà
Âñåêè ÷îâåê èìà âúçìîæíîñò çà ñêëþ÷è èíäèâèäóàëåí ïåíñèîíåí äîãîâîð
ñúñ çàñòðàõîâàòåë. Ñòàâà äóìà çà ãîäèøíà ðåíòà èëè ïîëó÷àâàíå íà íÿêàêâà
îáùà ñóìà, êîãàòî ñå íàâúðøè îïðåäåëåíà âúçðàñò. Òåçè ïðèõîäè ìîãàò äà äî-
ïúëâàò êàêòî ñàìî îñíîâíàòà äúðæàâíà ïåíñèÿ, òàêà è ñú÷åòàíèåòî îò íåÿ è
íÿêàêâà ïðîôåñèîíàëíà ïåíñèÿ.
2. Îñèãóðîâêè çà ãîäèøíà ðåíòà êàòî äîáàâêà êúì ïåíñèÿòà
Òîâà ñïîðàçóìåíèå äàâà ïðàâî íà äîæèâîòíà ôèêñèðàíà ïîñòîÿííà ñóìà,
êîÿòî ñå ïîëó÷àâà ïåðèîäè÷íî. Âúçìîæíî å òÿ äà ñå èíäåêñèðà, íî ïî ïðàâè-
ëî íå ìîæå äà ñå íàìàëÿâà èëè óâåëè÷àâà. Ïå÷åëèâøèòå àêöèè, ñâúðçàíè ñ
âíîñêèòå çà ãîäèøíà ðåíòà, ñúùî ñå ïðèáàâÿò êúì ñóìàòà, êîÿòî ñå ïîëó÷àâà
íàêðàÿ. Âíîñêèòå çà ãîäèøíà ðåíòà ìîãàò è äà íå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè äî îï-
ðåäåëåíè ãðàíèöè, êîèòî çàâèñÿò îò áðîÿ íà ñúùåñòâóâàùèòå èíäèâèäóàëíè
ñïîðàçóìåíèÿ. Ïðåç 1998 ã. îñíîâíàòà ñóìà, êîÿòî ñå îñâîáîæäàâà îò äàíú÷íî
îáëàãàíå, å íàé-ìàëêî 2704 åâðî.
3. Îñèãóðÿâàíå çà îáùà ñóìà, êîÿòî ñå ïîëó÷àâà åäíîêðàòíî
Ïðè òîâà ñïîðàçóìåíèå ïåíñèîíåðúò ïîëó÷àâà åäíà îáùà ñóìà â îïðåäå-
ëåí ìîìåíò îò æèâîòà ñè. Ïðè ñïåöèôè÷íè óñëîâèÿ ëèõâåíèòå êîìïîíåíòè íà
ïëàùàíèÿòà äî îïðåäåëåíè ãðàíèöè ñå îñâîáîæäàâàò îò äàíúöè. Åòî êàêâè ñà
ïî ïðèíöèï òåçè óñëîâèÿ:
■ ãîäèøíèòå âíîñêè òðÿáâà äà ñà ïëàùàíè áåç ïðåêúñâàíå ïðåç ïåðèîä îò
íàé-ìàëêî 15 ãîäèíè;
■ íàé-âèñîêàòà ãîäèøíà âíîñêà íå òðÿáâà äà íàäâèøàâà äåñåò ïúòè íàé-
íèñêàòà.
Ïðåç 1998 ã. ñóìèòå, îñâîáîäåíè îò äàíúöè, äîñòèãàò 27,273 åâðî ñëåä 15-
ãîäèøíî èçïëàùàíå íà âíîñêè è 92,273 åâðî ñëåä 20-ãîäèøíî èçïëàùàíå íà
âíîñêè.

82
 ÍÎÐÂÅÃÈß
I. Îñíîâíè ïðèíöèïè â ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà
Ïðåç 1936 ã. â Íîðâåãèÿ ñå âúâåæäà ïåíñèÿ çà õîðàòà, íàâúðøèëè 70 ãîäè-
íè. Òÿ ñå èçïëàùà ñàìî íà âúçðàñòíè, êîèòî íå ðàçïîëàãàò ñúñ ñîáñòâåíè
ñðåäñòâà. Òîâà óñëîâèå îòïàäà ïðåç 1957 ã., êîãàòî âñè÷êè âúçðàñòíè õîðà çà-
ïî÷âàò äà ïîëó÷àâàò åäíàêâà ïåíñèÿ. Ñ Íàöèîíàëíàòà îñèãóðèòåëíà ñõåìà
ïðåç 1967 ã. ñå âúâåæäà åäíà îñíîâíà ïåíñèÿ çà âñè÷êè ïåíñèîíåðè, íî è âúç-
ìîæíîñò çà äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ, êîÿòî ñå äîáàâÿ êúì îñíîâíàòà. Öåëòà å ñ
òàçè âòîðà ñóìà äà ñå ïðåîäîëåå ñïàäúò â æèçíåíèÿ ñòàíäàðò, êîéòî ñå íàá-
ëþäàâà ñëåä ïåíñèîíèðàíåòî.
Íîðâåæêàòà ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíà ñèñòåìà ïðåðàçïðåäåëÿ ñðåäñòâàòà
îò õîðàòà ñ âèñîêè äîõîäè êúì õîðàòà ñ íèñêè èëè áåç êàêâèòî è äà áèëî äî-
õîäè. Äâàòà ïîëà èìàò ðàâíè ïðàâà. Çàäúëæèòåëíî ñå îñèãóðÿâàò âñè÷êè, êîè-
òî æèâåÿò èëè ðàáîòÿò â Íîðâåãèÿ, êàêòî è îïðåäåëåíà êàòåãîðèÿ íîðâåæêè
ãðàæäàíè, êîèòî ðàáîòÿò èçâúí ñòðàíàòà. Òîâà å îñíîâîïîëàãàù ïðèíöèï îùå
îò âúâåæäàíåòî íà Íàöèîíàëíàòà îñèãóðèòåëíà ñèñòåìà. Ïåíñèèòå ïî òàçè
ñõåìà ñå èç÷èñëÿâàò âúâ âðúçêà ñ îïðåäåëåíà áàçîâà ñóìà, êîÿòî çà 1999 ã. å
46,423 íîðâåæêè êðîíè, à îò 31.01.2000 ã. å 46,950 êðîíè.

II. Ôèíàíñèðàíå íà ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà

Íàöèîíàëíàòà îñèãóðèòåëíà ñõåìà (è ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñõåìà) ñå
ôèíàíñèðàò îò âíîñêèòå, êîèòî ïëàùàò ùàòíèòå ðàáîòíèöè, õîðàòà ñúñ ñâî-
áîäíè ïðîôåñèè, ðàáîòîäàòåëèòå è ñ ïîäêðåïàòà íà äúðæàâàòà. Ðàçìåðúò íà
âíîñêèòå è íà äúðæàâíèòå ñóáñèäèè ñå îïðåäåëÿ îò Ïàðëàìåíòà. Âíîñêèòå çà
ùàòíèòå ðàáîòíèöè è ñàìîíàåòèòå ñå èç÷èñëÿâàò âúç îñíîâà íà äîõîäèòå. Àêî
äîõîäúò å ïî-ìàëúê îò 21,400 êðîíè, íå ñå ïëàùàò âíîñêè. Óäðúæêèòå íå òðÿá-
âà äà íàäõâúðëÿò 25% îò ïðèõîäèòå íàä òîçè ïðàã.
Çà ùàòíèòå ðàáîòíèöè îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè ñà 7.8% îò áðóòíèÿ èëè îá-
ùèÿ äîõîä. Çà õîðàòà ñúñ ñâîáîäíè ïðîôåñèè . 10.7%, àêî äîõîäúò èì íå íàä-
õâúðëÿ 12 ïúòè áàçîâàòà ñóìà (êîÿòî ñïîìåíàõìå â íà÷àëîòî), è 7.8%, àêî äî-
õîäúò èì íàäõâúðëÿ 12 ïúòè òàçè ñóìà. Çà ðàçëè÷íèòå êàòåãîðèè ñâîáîäíè
ïðîôåñèè ñúùåñòâóâàò ãðàíèöè íà äîõîäèòå äî 16 ïúòè, 75 ïúòè èëè 134 ïúòè
áàçîâàòà ñóìà, íàä êîèòî íå ñå ïëàùàò âíîñêè. Çà äðóãè âèäîâå ëè÷íè äîõîäè
(íàïðèìåð ïåíñèèòå) óäðúæêèòå ñà 3%. Îñâåí òîâà ïåíñèîíåðèòå ïëàùàò è ïî-
íèñêè äàíúöè îò ðàáîòåùèòå.
Âíîñêèòå íà ðàáîòîäàòåëÿ ñå èç÷èñëÿâàò êàòî ïðîöåíò îò èçïëàùàíèòå
çàïëàòè. Òåçè âíîñêè ñå ðàçëè÷àâàò â çàâèñèìîñò îò ìåñòîæèòåëñòâîòî. Èìà
ïåò ðåãèîíàëíè çîíè, îòðàçÿâàùè ðàâíèùåòî íà èêîíîìè÷åñêîòî ðàçâèòèå. Â
çàâèñèìîñò îò òÿõ âíîñêèòå íà ðàáîòîäàòåëèòå ñà 14.1%, 10.6%, 6.4%, 5.1% è
0%. Ïðåç ïîñëåäíèòå 15 ãîäèíè âíîñêèòå íà ðàáîòîäàòåëèòå êàòî öÿëî íàìà-
ëÿâàò. Íî îò òÿõ ñå èçèñêâà äîïúëíèòåëíà âíîñêà îò 12.5%, êîãàòî çàïëàòèòå
íàäõâúðëÿò 16 ïúòè áàçîâàòà ñóìà (ò.å. 751,200 êðîíè).

III. Óñëîâèÿ çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ

Õîðàòà, êîèòî æèâåÿò èëè ðàáîòÿò â Íîðâåãèÿ, è íÿêîè ãðóïè íîðâåæöè,
êîèòî ðàáîòÿò èçâúí ñòðàíàòà, èìàò ïðàâî íà îñíîâíà ïåíñèÿ, àêî íà âúçðàñò
ìåæäó 16 è 66 ãîäèíè ñà ïëàùàëè âíîñêè â ïðîäúëæåíèå íà òðè ãîäèíè áåç

83
ïðåêúñâàíå. Óñëîâèåòî äà ñà èçïëàùàíè âíîñêè â íàñòîÿùåòî íå ñå îòíàñÿ çà
õîðà, êîèòî ñà ñå îñèãóðÿâàëè ïîíå 20 ãîäèíè (âúç îñíîâà íà ïåðèîäè ñ ðàç-
ëè÷íî ìåñòîæèòåëñòâî) èëè èìàò ïðàâî íà äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ.
Ïåíñèîííàòà âúçðàñò ñïîðåä Íàöèîíàëíàòà îñèãóðèòåëíà ñõåìà å 67 ãîäè-
íè. Òàçè ãðàíèöà âëèçà â ñèëà îò 1973 ã., äîêîãàòî å 70 ãîäèíè. Ìåæäó 67 è 70
ãîäèíè ïåíñèÿòà å ïî-íèñêà è ñå îïðåäåëÿ îò äîõîäà ïðåäè òîâà. Àêî òîé íàä-
õâúðëÿ áàçîâàòà ñóìà, ïåíñèÿòà ñå íàìàëÿâà ñ 40% îò íàäâèøàâàùàòà ñòîé-
íîñò. Äî 1997 ã. íàìàëåíèåòî å áèëî 50%. Íå ñå ïðåäâèæäàò ïðîìåíè â ïåíñè-
îííàòà âúçðàñò. Êîãàòî ñå ïðàâÿò èç÷èñëåíèÿ çà î÷àêâàíàòà ïåíñèîííà âúç-
ðàñò ïðè õîðàòà ìåæäó 18 è 70 ãîäèíè, òÿ êëîíè êúì 59 ãîäèíè, à â ãðóïàòà îò
50 äî 70 ãîäèíè å ïî-âèñîêà - îêîëî 62.6 ãîäèíè. Îñíîâíàòà ðàçëèêà òóê ñå
äúëæè íà ïåíñèÿòà çà èíâàëèäíîñò, îòïóñêàíà íà ïî-ìëàäè õîðà.
Ïåíñèèòå çà èíâàëèäíîñò ñïàäàò êúì îòäåëíà ñõåìà, êîÿòî å è åäèíñòâåíà-
òà âúçìîæíîñò çà ðàííî ïåíñèîíèðàíå. Êîíêðåòíè ãðóïè ðàáîòíèöè îò îáùåñ-
òâåíèÿ ñåêòîð ñúùî ñå ïåíñèîíèðàò ïî-ðàíî: ïîæàðíèêàðè, ïîëèöàè è âîåííè
íà 60 ãîäèíè, ìîðÿöè íà äúðæàâíà ñëóæáà - íà 63, ÷èñòà÷è, íàäçèðàòåëè â çàò-
âîðè, àâèîäèñïå÷åðè, ìåäèöèíñêè ñåñòðè, æï ðàáîòíèöè è øîôüîðè íà äúð-
æàâíà ñëóæáà - 65.

IV. Ïåíñèè
Ñóìàòà, êîÿòî ïîëó÷àâàò âúçðàñòíèòå â Íîðâåãèÿ, ñå ñúñòîè îò îñíîâíà
ïåíñèÿ, äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ è/èëè ñïåöèôè÷íà äîáàâêà, êàêòî è âúçìîæíè
äîáàâêè çà äåöà è áðà÷åí ïàðòíüîð (â çàâèñèìîñò îò äîõîäà). Íà âñåêè ÷îâåê,
êîéòî ñå å îñèãóðÿâàë, ñå ãàðàíòèðà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ, ùîì íàâúðøè 67 ãî-
äèíè. Ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ ñå ñúñòîè îò îñíîâíà ïåíñèÿ è ñïåöèôè÷íà äîáàâ-
êà. Çà ñàì ÷îâåê ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ çà íàâúðøåíè ãîäèíè îò 1.01.2000 ã. å
84,204 êðîíè ãîäèøíî. Çà ÷îâåê ñ áðà÷åí ïàðòíüîð ïîä 60 ãîäèíè, êîéòî ïîëó-
÷àâà ïîìîùè, ñóìàòà å 107,676 êðîíè ãîäèøíî, à àêî å íàä 60 ãîäèíè 144,924
êðîíè. Àêî äâàìàòà ñúïðóçè âçèìàò ìèíèìàëíà ïåíñèÿ çà íàâúðøåíè ãîäèíè,
ñòîéíîñòòà é å 72,456 êðîíè çà âñåêè îò òÿõ. Äâàìà ïàðòíüîðè, êîèòî æèâåÿò
çàåäíî áåç áðàê, èìàò ñúùèòå ïðàâà êàêòî æåíåíèòå äâîéêè, àêî ïðåäè òîâà ñà
èìàëè áðàê ïîìåæäó ñè èëè çàåäíî èìàò äåöà.  ïðîòèâåí ñëó÷àé çà Íàöèî-
íàëíàòà îñèãóðèòåëíà ñõåìà òå ñà îòäåëíè äîìàêèíñòâà.
Ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ çà íàâúðøåíè ãîäèíè ñå óâåëè÷àâà ñ 12,000 êðîíè ãî-
äèøíî îò 1.05.1998 ã. Ïî òîçè íà÷èí ñå óêðåïâà ñèãóðíîñòòà íà Íàöèîíàëíàòà
îñèãóðèòåëíà ñõåìà è ñå ïîäîáðÿâà æèçíåíèÿò ñòàíäàðò íà ãîëÿìà ãðóïà ïåí-
ñèîíåðè ñúñ ñðàâíèòåëíî íèñêè äîõîäè.
1. Îñíîâíà ïåíñèÿ
Òÿ ñå èç÷èñëÿâà âúç îñíîâà íà îñèãóðèòåëíèÿ ïåðèîä è íå çàâèñè îò äîõî-
äà ïðåäè, íèòî îò ïëàùàíèòå âíîñêè. Çà ïúëíà îñíîâíà ïåíñèÿ ñå èçèñêâà îñè-
ãóðèòåëåí ïåðèîä îò íàé-ìàëêî 40 ãîäèíè. Ìàêñèìóìúò äîïúëíèòåëíà ïåí-
ñèÿ, êîéòî ñå ãàðàíòèðà, å 171,612 êðîíè.
Ìíîãî îò âúçðàñòíèòå õîðà íÿìàò âúçìîæíîñò äà ïîëó÷àâàò ïúëíà äîïúë-
íèòåëíà ïåíñèÿ. Çà òàçè öåë ñå îñèãóðÿâàò äîïúëíèòåëíè ñðåäñòâà çà õîðàòà,
ðîäåíè ïðåäè 1937 ã. è ñå èçèñêâà òå äà ñà ïëàùàëè âíîñêè ïðåç îïðåäåëåí ïå-
ðèîä ïðåäè 1967 ã. Òåçè äîïúëíèòåëíè ñðåäñòâà ñà ñàìî çà ãîäèøåí äîõîä ñ
ðàçìåð äî 5 ïúòè áàçîâàòà ñóìà (234,750 êðîíè) çà âñÿêà êàëåíäàðíà ãîäèíà.
Ïðè õîðàòà, ðîäåíè ìåæäó 1898 è 1917 ã., çà ïúëíà äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ ñå

84
èçèñêâàò 20 îñèãóðèòåëíè ãîäèíè. Çà ðîäåíèòå ìåæäó 1918 è 1936 ã. ñà íåîá-
õîäèìè ïåíñèîííè òî÷êè çà âñÿêà ãîäèíà îò 1967-à äî ãîäèíàòà íà 69-èÿ èì
ðîæäåí äåí. Çà äîõîäè ñúñ ñòîéíîñò ìåæäó 5 è 12 ïúòè áàçîâàòà ñóìà îñòàâà
èçèñêâàíåòî çà 40 ãîäèíè. Äîïúëíèòåëíèòå ñðåäñòâà ùå ñå èç÷åðïàò â êðàÿ íà
2007 ã., êîãàòî Íàöèîíàëíàòà îñèãóðèòåëíà ñõåìà âå÷å ùå å â ñúñòîÿíèå äà ïî-
åìå ïîâå÷å ðàçõîäè è íîâè ïåíñèîíåðè ùå èìàò âúçìîæíîñò äà ïîëó÷àâàò
ïúëíà äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ.
Îíåçè, êîèòî áåçâúçìåçäíî ñå ãðèæàò çà äåöà ïîä 7 ãîäèíè, çà èíâàëèäè,
áîëíè èëè õîðà íà ïðåêëîííà âúçðàñò ó äîìà ñè, ïîëó÷àâàò 3 òî÷êè â äîïúë-
íèòåëíàòà ïåíñèîííà ñõåìà. Òîâà ñúîòâåòñòâà íà ïåíñèÿ âúðõó òðóäîâè äîõî-
äè íà ñòîéíîñò 187,800 êðîíè.
×îâåêúò, ÷èéòî áðà÷åí ïàðòíüîð å ïî÷èíàë, íà 67 ãîäèíè èìà ïðàâî íà
ïåíñèÿ çà íàâúðøåíà âúçðàñò è ìîæå äà ïîëó÷àâà èëè ñâîÿòà ëè÷íà äîïúëíè-
òåëíà ïåíñèÿ, èëè 55% îò îáùàòà ñóìà îò ñâîÿòà äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ è òàçè
íà ïî÷èíàëèÿ, àêî òîâà å ïî-èçãîäíî çà íåãî.
2. Ñïåöèôè÷íè äîáàâêè
Çà õîðàòà, êîèòî íÿìàò èëè èìàò ñúâñåì ìàëêà äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ, Íà-
öèîíàëíàòà îñèãóðèòåëíà ñõåìà ïðåäâèæäà äðóãè äîáàâêè. Òå ñå ïîëó÷àâàò â
ïúëåí ðàçìåð, àêî îñèãóðèòåëíèÿò ïåðèîä å íàé-ìàëêî 40 ãîäèíè. Ïðè ïî-êúñ
ïåðèîä ñå íàìàëÿâà ïðîïîðöèîíàëíî. Ñïåöèôè÷íèòå äîáàâêè ñå óäúðæàò îò
äîïúëíèòåëíàòà ïåíñèÿ.
Çà ñàì ÷îâåê èëè æåíåí, ÷èéòî ïàðòíüîð íå å ïåíñèîíåð êúì Íàöèîíàëíà-
òà îñèãóðèòåëíà ñõåìà, òåçè äîáàâêè ñà 79.33% îò áàçîâàòà ñóìà (37,248 êðî-
íè). Àêî ïàðòíüîðúò å íàä 60 èëè ïîâå÷å ãîäèíè, äîáàâêèòå ñà 158.66% îò áà-
çîâàòà ñóìà (74,496 êðîíè). Àêî äâàìàòà ñúïðóçè ïîëó÷àâàò ìèíèìàëíà ïåí-
ñèÿ, äîáàâêèòå çà âñåêè îò òÿõ ñà êàòî çà ñàì ÷îâåê, ò.å. 79.33% îò áàçîâàòà ñó-
ìà (37,248 êðîíè). Çà ïåíñèîíåð, æåíåí çà ïåíñèîíåð, êîéòî ïîëó÷àâà äîïúë-
íèòåëíà ïåíñèÿ, ñïåöèôè÷íèòå äîáàâêè ñà 74% îò áàçîâàòà ñóìà (43,740 êðî-
íè). Íî ñóìàòà îò äîïúëíèòåëíàòà ïåíñèÿ è ñïåöèôè÷íèòå äîáàâêè íå òðÿáâà
äà áúäå ïî-íèñêà îò óäâîåíàòà ñòîéíîñò íà ñïåöèôè÷íèòå äîáàâêè, ò.å.
158.66% îò áàçîâàòà ñóìà (74,496 êðîíè). Ñúùîòî ñå îòíàñÿ è çà ñúæèòåëñòâà-
ùè ïàðòíüîðè, êîèòî ïðåäè ñà èìàëè áðàê èëè èìàò çàåäíî äåöà.
3. Äîáàâêè çà ïàðòíüîð èëè çà äåöà
Ïåíñèîíåð, êîéòî èçäúðæà ñâîÿ áðà÷åí ïàðòíüîð (èëè ïàðòíüîð, ñ êîãîòî
ñúæèòåëñòâà, íî ïðåäè ñà áèëè æåíåíè èëè èìàò çàåäíî äåöà), à òîé íå å ïåí-
ñèîíåð, èìà ïðàâî íà äîáàâêà äî 50% îò îñíîâíàòà ñè ïåíñèÿ. Òàçè äîáàâêà
çàâèñè îò äîõîäà è ñòèãà äî 50% îò ïðèõîäèòå, íàäõâúðëÿùè ìèíèìàëíàòà
ïåíñèÿ çà äâîéêè, ïëþñ 25% îò áàçîâàòà ñóìà. Àêî ïåíñèîíåð èçäúðæà äåòå
ïîä 18 ãîäèíè, ìîæå äà ïîëó÷è äîáàâêà 30% îò áàçîâàòà ñóìà (14,088 êðîíè)
çà âñÿêî äåòå. Òàçè äîáàâêà çàâèñè îò äîõîäèòå ïî ñúùèÿ íà÷èí, êàêòî è äî-
áàâêàòà çà ïàðòíüîð.
4. Îñúâðåìåíÿâàíå íà áàçîâàòà ñóìà
Òîâà ñòàâà ÷ðåç ãëàñóâàíå â ïàðëàìåíòà, îáèêíîâåíî âåäíúæ ãîäèøíî, òà-
êà ÷å äà âëåçå â ñèëà îò 1 ìàé. Öåëòà å äà ñå îñèãóðè ïðèáëèçèòåëíî åäíàêúâ
ðúñò â äîõîäèòå íà ïåíñèîíåðèòå è ðàáîòåùîòî íàñåëåíèå. Áëàãîäàðåíèå íà
ôîðìóëàòà, èçïîëçâàíà çà èç÷èñëÿâàíå íà äîïúëíèòåëíèòå ïåíñèè, îñúâðåìå-
íÿâàíåòî íà áàçîâàòà ñóìà âëèÿå âúðõó áðîÿ íà ïåíñèîííèòå òî÷êè è òàêà ïî-
âèøàâà ïåíñèèòå íà âñè÷êè âúçðàñòíè õîðà.

85
 5. Áðîé íà ïåíñèîíåðèòå
 êðàÿ íà 1999 ã. â Íîðâåãèÿ òå ñà 631,220. Îò òÿõ 248,150 äóøè, èëè 39%,
ïîëó÷àâàò ñïåöèôè÷íè äîáàâêè, à 548,818 äóøè, èëè 87%, ïîëó÷àâàò äîïúëíè-
òåëíà ïåíñèÿ.
6. Ðàçõîäè çà Íàöèîíàëíàòà îñèãóðèòåëíà ñõåìà
Ïðåç 1999 ã. ðàçõîäèòå âúçëèçàò îáùî íà 159,235 ìèëèîíà êðîíè. Òîâà å
ïðèáëèçèòåëíî 36.8% îò äúðæàâíèÿ áþäæåò è áþäæåòà çà íàöèîíàëíî îñèãó-
ðÿâàíå è 13.6% îò áðóòíèÿ íàöèîíàëåí ïðîäóêò. Äúðæàâíèòå ñóáñèäèè çà Íà-
öèîíàëíàòà îñèãóðèòåëíà ñõåìà ïðåç 1999 ã. ñà 44,192 ìèëèîíà, èëè 27.8% îò
îáùèòå ðàçõîäè çà ñõåìàòà. Ïðåç 1999 ã. ïî Íàöèîíàëíàòà îñèãóðèòåëíà ñõå-
ìà çà ïåíñèè ñà èçðàçõîäâàíè 62,307 ìèëèîíà êðîíè, êîåòî å ïðèáëèçèòåëíî
5.2% îò áðóòíèÿ íàöèîíàëåí ïðîäóêò.
7. Äðóãè ïåíñèîííè ñõåìè
 ãîëÿìà ÷àñò îò äúðæàâíèÿ ñåêòîð è â íÿêîè ÷àñòíè ñåêòîðè ðàáîòíèöè-
òå ïîëó÷àâàò äîïúëíèòåëíè ñóìè ÷ðåç ïðîôåñèîíàëíèòå ïåíñèîííè ñõåìè. Â
äúðæàâíèÿ ñåêòîð âñè÷êè, êîèòî ðàáîòÿò ïîíå 14 ÷àñà ñåäìè÷íî èëè ïîëó÷à-
âàò çàïëàòà, êîÿòî ñå ðàâíÿâà íà ïîëîâèíàòà îò çàïëàùàíåòî çà ïúëåí ðàáî-
òåí äåí, ó÷àñòâàò â ïðîôåñèîíàëíà ïåíñèîííà ñõåìà.  ÷àñòíèÿ ñåêòîð òåçè
ðàáîòíèöè ñà îêîëî 40%. Ïðîôåñèîíàëíàòà ïåíñèîííà ñõåìà â äúðæàâíèÿ
ñåêòîð å ñâúðçàíà ñ Íàöèîíàëíàòà îñèãóðèòåëíà ñõåìà. Òàêîâà ïúëíà ïåíñèÿ
ñå ïîëó÷àâà íàé-ìàëêî ñëåä 30 ãîäèíè, àêî ÷îâåê å ó÷àñòâàë â íåÿ ïîâå÷å îò 30
ãîäèíè.
Ñõåìàòà çà ðàííî ïåíñèîíèðàíå, êîÿòî å ÷àñò îò Íàöèîíàëíàòà îñèãóðè-
òåëíà ñõåìà, ñå óïðàâëÿâà ñúâìåñòíî îò ïðîôñúþçèòå è ðàáîòîäàòåëèòå â èí-
äóñòðèàëíèÿ ñåêòîð. Ïî òàçè ñõåìà îêîëî 60% îò ðàáîòåùîòî íàñåëåíèå ïî-
ëó÷àâà îïðåäåëåíè ñóìè. Ïðè íåÿ õîðàòà ìîãàò äà ñå ïåíñèîíèðàò íà 62 ãîäè-
íè ñ ìàëêî èëè áåç íèêàêâî íàìàëåíèå â ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà (êîÿòî áè ñå ïî-
ëó÷èëà ïðè ïåíñèîíèðàíå íà 67 ãîäèíè). Ñïîðåä íàñòîÿùèòå ðàçïîðåäáè å
âúçìîæíî ïúëíî èëè ÷àñòè÷íî ïåíñèîíèðàíå, à íà ïî-êúñåí åòàï - ïîâòîðíî
çàâðúùàíå íà ðàáîòà. Òàçè ñõåìà íå ñå îòíàñÿ çà õîðàòà ñúñ ñâîáîäíè ïðîôå-
ñèè.
Ôèíàíñîâàòà òåæåñò òóê ñå ïîåìà 40% îò äúðæàâàòà è 60% îò ðàáîòîäàòå-
ëèòå â ÷àñòíèÿ ñåêòîð çà òðóäåùè ñå ìåæäó 64 è 66 ãîäèíè. Çà ãðóïàòà ìåæäó
62 è 63 ãîäèíè äúðæàâàòà íå ó÷àñòâà íåïîñðåäñòâåíî. Íî òÿ ïðåäîñòàâÿ ïúë-
íàòà ñóìà çà ðàáîòåùèòå â äúðæàâíèÿ ñåêòîð. Â ñõåìàòà çà ðàííî ïåíñèîíè-
ðàíå ìîãàò äà ñå âêëþ÷àò:
■ Ñàìî õîðà, êîèòî ðàáîòÿò â ìîìåíòà, êîãàòî ïîäàâàò äîêóìåíòè çà òàçè
ïåíñèÿ. Òîãàâà òå òðÿáâà äà èìàò ãîäèøåí äîõîä, íàé-ìàëêî ðàâåí íà ñú-
îòâåòíàòà áàçîâà ñóìà.
■ Êàíäèäàòè, êîèòî èìàò ïåíñèîííè òî÷êè ïî Íàöèîíàëíàòà îñèãóðèòåë-
íà ñõåìà íàé-ìàëêî 10 ãîäèíè ïðåç ïåðèîäà îò 50-èÿ ñè ðîæäåí äåí äî è
âêëþ÷èòåëíî ãîäèíàòà, ïðåäè äà ïîäàäàò äîêóìåíòè.
■ Õîðà, êîèòî îòãîâàðÿò íà óñëîâèåòî ïðåç äåñåòòå ãîäèíè ñ íàé-âèñîê äî-
õîä ñëåä 1996-à ïðèõîäèòå èì ñðåäíî äà ñà áèëè íàé-ìàëêî äâà ïúòè
êîëêîòî áàçîâàòà ñóìà.
Äî 31.12.1999 ã. áðîÿò íà ïåíñèîíåðèòå ïî òàçè ñõåìà å 25,630.

86
 V. Äåìîãðàôñêè ïðîìåíè è ïðåäèçâèêàòåëñòâà â áúäåùåòî
Î÷àêâà ñå îáùèòå ðàçõîäè çà ïåíñèè ïî Íàöèîíàëíàòà îñèãóðèòåëíà ñõåìà
çàíàïðåä äà íàðàñòâàò çàðàäè óâåëè÷åíèåòî áðîÿ íà âúçðàñòíèòå õîðà. Äî
2040 ã. ùå íàðàñíå îñîáåíî áðîÿò íà õîðàòà íàä 67 ãîäèíè. Òîâà ñå äúëæè íà
çàñèëåíàòà ðàæäàåìîñò ñëåä Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà. Îò 2010 äî 2040 ã. òå ùå
ñå óâåëè÷àò ñ ïîâå÷å îò 70%. Äåëúò íà õîðàòà íàä ïåíñèîííà âúçðàñò ñïðÿìî
öÿëîòî íàñåëåíèå ùå íàðàñíå îò 15% ïðåç 1980 ã. Äî 24% ïðåç 2030 ã. Òîçè
ïðîáëåì ñå óòåæíÿâà îò çàñèëâàùàòà ñå òåíäåíöèÿ êúì ðàííî ïåíñèîíèðàíå.
Ôèíàíñîâîòî áðåìå ùå íàðàñòâà è çàðàäè âñå ïî-ãîëåìèÿ áðîé æåíè íà ïëà-
òåíà ðàáîòà ïðåç ïîñëåäíèòå äâå äåñåòèëåòèÿ, êîåòî ùå äîâåäå äî ïîâèøàâà-
íå ðàçõîäèòå çà äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ. Â ñúùîòî âðåìå äúðæàâíèòå ñðåäñòâà
ùå íàìàëåÿò çàðàäè ïîñòåïåííîòî îãðàíè÷àâàíå íà ïðèõîäèòå îò íåôòà.
Çà äà îòãîâîðè íà òåçè ïðåäèçâèêàòåëñòâà è íà íàðàñíàëèòå íóæäè îò
çäðàâíè è ñîöèàëíè ãðèæè çà çàñòàðÿâàùîòî íàñåëåíèå, ïðàâèòåëñòâîòî ñúç-
äàâà äâå êîìèñèè ïî âúïðîñèòå íà ïåíñèîííàòà ïîëèòèêà. Åäíàòà ñå çàíèìà-
âà ñ ïðîáëåìà çà ñðåäñòâàòà, íóæíè çà Íàöèîíàëíàòà îñèãóðèòåëíà ñõåìà, à
äðóãàòà - ñ âúçìîæíîñòèòå çà ãúâêàâî ïåíñèîíèðàíå. Ïðàâèòåëñòâîòî ïðî-
äúëæàâà äà ðàáîòè âúðõó íîâè ïðîåêòè â òàçè íàñîêà.

87
 ÏÎÐÒÓÃÀËÈß
I. Îñíîâíè ïðèíöèïè â ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà
1. Êàêâè êàòåãîðèè ñà îáõâàíàòè
 Ïîðòóãàëèÿ ïåíñèîííàòà ñèñòåìà âêëþ÷âà ñëåäíèòå êàòåãîðèè:
■ Îáùà ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíà ñõåìà – òóê âëèçàò âñè÷êè ùàòíè è íå-
ùàòíè ðàáîòíèöè. Èçïëàùàò ñå îïðåäåëåíè âíîñêè è ÷ëåíñòâîòî å çà-
äúëæèòåëíî.
■ Äîáðîâîëíà ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíà ñõåìà – äîñòúïíà çà âñè÷êè ãðàæ-
äàíè íà Ïîðòóãàëèÿ, íàâúðøèëè 18 ãîäèíè è òðóäîñïîñîáíè, ïðè óñëî-
âèå ÷å íå ó÷àñòâàò â çàäúëæèòåëíàòà ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíà ñõåìà. Êàê-
òî è çà ïîðòóãàëöè, êîèòî æèâåÿò èëè ðàáîòÿò â ÷óæáèíà è íå ñà îáõâà-
íàòè îò ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíî ñïîðàçóìåíèå, ïîäïèñàíî îò ñòðàíàòà
èì. Ñõåìàòà ñå îñíîâàâà íà èçïëàùàíèòå âíîñêè.
■ Ñîöèàëíà ñõåìà – çà õîðà, íàâúðøèëè 65 èëè ïîâå÷å ãîäèíè, êîèòî ñå
íóæäàÿò îò ôèíàíñîâà èëè ñîöèàëíà ïîìîù, íî íå ñà ïúëíîöåííè ó÷àñ-
òíèöè â îáùàòà èëè äðóãà çàäúëæèòåëíà ñõåìà. Ñðåäñòâàòà ñå îñèãóðÿ-
âàò â çàâèñèìîñò îò íàëè÷íèòå ðåñóðñè. Ïðåç ïîñëåäíèòå äåñåò ãîäèíè â
ïðèëîæåíèÿòà íà òåçè ñõåìè íå ñà íàñòúïèëè îñîáåíè ïðîìåíè.
2. Ðîëÿòà íà äîïúëíèòåëíèòå ñõåìè
Òå íå ñà çàäúëæèòåëíè. Ìàêàð ÷å çàêîíèòå â ñôåðàòà íà ñîöèàëíîòî îñèãó-
ðÿâàíå äàâàò âúçìîæíîñò äà ñå ñúçäàäàò ïîäîáíè ñõåìè, òå íå ñà øèðîêî ðàç-
ïðîñòðàíåíè. Ïî ïðèíöèï ñúùåñòâóâàò ïîä ôîðìàòà íà ïåíñèîííè ôîíäîâå,
ðúêîâîäåíè îò ÷àñòíè èíñòèòóöèè, íàé-âå÷å çàñòðàõîâàòåëíè êîìïàíèè è êîì-
ïàíèè, ñïåöèàëèçèðàíè â óïðàâëåíèåòî íà ïåíñèîííè ôîíäîâå. Ñòèìóëèòå çà
ó÷àñòèå â èíäèâèäóàëíè ïåíñèîííè ñõåìè âêëþ÷âàò äàíú÷íè îáëåê÷åíèÿ. Åä-
íà îò öåëèòå íà ïðàâèòåëñòâîòî å ñúæèâÿâàíå è àêòèâèçèðàíå íà äîïúëíèòåë-
íàòà ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíà çàùèòà. Çà òîâà ñå ïîäãîòâÿò êîíêðåòíè çàêîíè.

II. Ôèíàíñèðàíå íà ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà

Îáùàòà è äîáðîâîëíàòà ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíà ñõåìà ñå ôèíàíñèðàò íà
ïðèíöèïà íà ðàçïðåäåëåíèåòî. Ñðåäñòâàòà çà ñîöèàëíàòà ñõåìà èäâàò íà
ïðèíöèïà íà îáùåñòâåíàòà ñîëèäàðíîñò ÷ðåç îáëàãàíå ñ äàíúöè.
Îáùàòà ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíà ñõåìà çà ùàòíè ðàáîòíèöè ñå ôèíàíñèðà
÷ðåç âíîñêè îò ðàáîòíèöèòå. Ñòîéíîñòòà èì å 34.75% îò ðåàëíèòå äîõîäè, êà-
òî 11% ïëàùà ðàáîòíèêúò, à 23.75% – ðàáîòîäàòåëÿò. Òàçè îáùà ñòîéíîñò íà
âíîñêèòå å äîñòàòú÷íà çà ôèíàíñèðàíåòî íà âñè÷êè ïëàùàíèÿ â ñîöèàëíàòà
ñôåðà è íàé-âå÷å íà ïåíñèèòå.
Îáùàòà ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíà ñõåìà çà íåùàòíè ðàáîòíèöè ñå ôèíàíñè-
ðà îò ñàìèòå òÿõ. Âíîñêèòå âàðèðàò ìåæäó 25.4% è 32% è ñòîéíîñòòà èì îò-
ãîâàðÿ íà ñúîòâåòíèòå ðàâíèùà ïðè çàäúëæèòåëíèòå èëè äîáðîâîëíèòå ñõå-
ìè. Ïåíñèîííîòî îñèãóðÿâàíå å âêëþ÷åíî â çàäúëæèòåëíàòà ñõåìà. Ïî íåÿ
âíîñêèòå ïîêðèâàò ïåðèîäèòå íà ìàé÷èíñòâî, èíâàëèäíîñò, êàêòî è ñðåäñòâà-
òà çà ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå èëè íàñëåäñòâåíà ïåíñèÿ. Äîáðîâîëíàòà
ñõåìà îáõâàùà ñúùî ñëó÷àèòå íà áîëåñò, ïðîôåñèîíàëíî çàáîëÿâàíå è äåòñêè-
òå íàäáàâêè.
Ñòîéíîñòòà íà âíîñêèòå ñå îïðåäåëÿ âúç îñíîâà íà åäíà ôèêñèðàíà ñóìà
îò äîõîäè, êîÿòî ðàáîòíèêúò èçáèðà ñàì èçìåæäó 11 ðàâíèùà, èíäåêñèðàíè

88
ñúîáðàçíî íàé-âèñîêàòà ìèíèìàëíà çàïëàòà â ñòðàíàòà. Ðàçìåðúò íà âíîñêè-
òå ïî îáùàòà ñõåìà çà ùàòíè ðàáîòíèöè íå å ïðåòúðïÿë îñîáåíè ïðîìåíè ïðåç
ïîñëåäíèòå ãîäèíè. Çà íåùàòíèòå ðàáîòíèöè å ïðèåòî ôèíàíñîâî ñïîðàçóìå-
íèå, êîåòî âëèçà â ñèëà îò 1.01.1994 ã. Ñ òîçè çàêîíîâ àêò ñå ïðàâÿò ñåðèîçíè
ïðîìåíè ñ öåë äà ñå îáâúðæàò ðàçìåðúò íà âíîñêèòå è ñòåïåíòà íà îñèãóðåíà-
òà çàùèòà ñ äîñòàòú÷íî ðàçëè÷íîòî íà ïðàêòèêà ïîëîæåíèå íà íåùàòíèòå ðà-
áîòíèöè. Òàêà âíîñêèòå ñå ôèêñèðàò â ñúîòâåòñòâèå ñ ðåàëíàòà ñòîéíîñò íà
ïëàùàíèÿòà, êîåòî íå ñå å ïðàâåëî äîòîãàâà.
Ïðè ïðåäèøíàòà ñõåìà âíîñêèòå ñà 8, 12 è 15% â çàâèñèìîñò îò âèäà äåé-
íîñò. Ñëåä âëèçàíåòî â ñèëà íà ïîñëåäíèÿ çàêîí òåçè ïðîöåíòè ïîñòåïåííî ñå
âäèãàò, äîêàòî äîñòèãíàò ñåãàøíîòî ðàâíèùå. Äîáðîâîëíàòà ñîöèàëíî-îñèãó-
ðèòåëíà ñõåìà ñå ôèíàíñèðà ÷ðåç âíîñêè îò 16% âúðõó ñóìà, êîÿòî îñèãóðÿâà-
ùèÿò ñå èçáèðà ìåæäó íÿêîëêî âúçìîæíîñòè.
Íàé-íèñêîòî íèâî ñúîòâåòñòâà íà åäíà ìèíèìàëíà ðàáîòíà çàïëàòà, à íàé-
âèñîêîòî – íà ÷åòèðè ïúòè òàçè çàïëàòà. Òåçè âíîñêè ïîêðèâàò ôèíàíñèðàíå-
òî íà âñè÷êè ïëàùàíèÿ ïî îñíîâíàòà ñõåìà: ïðè èíâàëèäíîñò, ïåíñèÿ çà ïðîñ-
ëóæåíî âðåìå è íàñëåäñòâåíà ïåíñèÿ. Âúçìîæíà å è ïî-ãîëÿìà çàùèòà – çà
ïðîôåñèîíàëíè ãðóïè, êîèòî ìîãàò äà ñè ïîçâîëÿò ïî-âèñîêè âíîñêè. Ôèíàí-
ñîâàòà ñòðóêòóðà òóê å â ñèëà îò 1.02.1989 ã. è íå å ïðîìåíÿíà îò òîãàâà. Ñî-
öèàëíàòà ñõåìà ñå ôèíàíñèðà îò äúðæàâíè ïðèõîäè.

III. Óñëîâèÿ çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ

Ñïîðåä çàêîíà, ïðè îáùàòà ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíà ñõåìà, äåëúò íà ïåíñè-
ÿòà, ïðåñìåòíàò ñúãëàñíî îáùàòà ôîðìóëà, íå ìîæå íèòî äà å ïîä 30%, íèòî
äà íàäõâúðëÿ 80% îò ïîñî÷åíèÿ äîõîä, âúç îñíîâà íà êîéòî ñå ïðàâè èç÷èñëå-
íèåòî.  ñúîòâåòñòâèå ñ òîâà îñèãóðÿâàùèòå ñå ìîãàò äà ïîëó÷àò ïúëíà ïåí-
ñèÿ, ñëåä êàòî ñà èçïëàùàëè âíîñêè â ïðîäúëæåíèå íà 40 ãîäèíè. Òå èìàò ïðà-
âî íà ÷àñòè÷íà ïåíñèÿ, ñëåä êàòî èç÷àêàò ïåðèîä îò 15 êàëåíäàðíè ãîäèíè, íå-
çàâèñèìî äàëè ñà ïîñëåäîâàòåëíè èëè íå, ñ ïîñî÷åíèÿ äîõîä (åäíà êàëåíäàð-
íà ãîäèíà ñå áðîè, àêî ñà ïëàùàíè âíîñêè çà 120 äíè îò íåÿ).
Îò 1.01.1994 ã. ïðè èç÷èñëÿâàíåòî íà ïåíñèÿòà çàïî÷âàò äà ñå äîáàâÿò ïî
2% çà âñÿêà îñèãóðèòåëíà ãîäèíà. Äîòîãàâà òàçè ñòîéíîñò å 2.2%, êîåòî âîäè
äî ïîëó÷àâàíå íà ïúëíà ïåíñèÿ ïðè îñèãóðèòåëåí ïåðèîä îò ïðèáëèçèòåëíî
36.5 ãîäèíè. Ñ ïðîìÿíàòà ñå öåëè ïðåäè âñè÷êî ñõåìàòà äà ñå ïðèñïîñîáè êúì
óäúëæåíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà æèâîòà. ×åòèðèäåñåòòå ãîäèíè îñèãóðèòå-
ëåí ñòàæ, êîèòî ñå èçèñêâàò ñåãà, îòãîâàðÿò ïîâå÷å íà äíåøíèòå óñëîâèÿ, à è
ñà â ñúîòâåòñòâèå ñ òåíäåíöèèòå â ïî÷òè âñè÷êè ñòðàíè îò Åâðîïåéñêèÿ ñúþç.
Ñúùèòå óñëîâèÿ âàæàò è çà äîáðîâîëíàòà ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíà ñõåìà, à
ïðè ñîöèàëíàòà ñõåìà ïåíñèÿòà å ôèêñèðàíà ñóìà.
Âúçðàñò
Îáùà ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíà ñõåìà. Îò 01.01.2000 ã. ïåíñèîííàòà âúçðàñò
çà ìúæåòå è æåíèòå å 65 ãîäèíè. Èçðàâíÿâàíåòî ñå âúâåæäà ïîñòåïåííî ñúñ çà-
êîí, êîéòî âëèçà â ñèëà îò 1.01.1994 ã. Ïðåäè òîâà æåíèòå ñà ñå ïåíñèîíèðàëè
íà 62 ãîäèíè, à ìúæåòå – íà 65.
Ïðåç àïðèë 1999 ã. ñ ïîñòàíîâëåíèå ñå óçàêîíè ïðàâîòî íà ðàííî ïåíñèî-
íèðàíå – çà ðàáîòíèöè, íàâúðøèëè 55 ãîäèíè, êîèòî ñà èçïúëíèëè óñëîâèåòî
çà èçèñêâàíèÿ "ïåðèîä íà èç÷àêâàíå" îò 15 ãîäèíè è èìàò 30 êàëåíäàðíè ãî-
äèíè òðóäîâ ñòàæ. Ïðåäè äà ñà íàâúðøåíè 65 ã. ñå ïîëó÷àâà ïî-íèñêà ïåíñèÿ,

89
äîêàòî ïðè îòëàãàíå íà ïåíñèîíèðàíåòî ñëåä 65 ã. ïåíñèÿòà ñå óâåëè÷àâà ñúñ
ñúùàòà ñóìà, êîÿòî ñå îòíåìà â ïúðâèÿ ñëó÷àé, íî óñëîâèåòî å äà ñå óäîñòî-
âåðÿò 40 êàëåíäàðíè ãîäèíè, ïðåç êîèòî ñà ïëàùàíè âíîñêè. Ðàííîòî ïåíñèî-
íèðàíå å âúçìîæíî è ïðè ïðîäúëæèòåëíà áåçðàáîòèöà:
■ íà 60 ãîäèíè, àêî â äåíÿ, êîãàòî ñà ïîäàëè ìîëáà çà ïîìîùè íà áåçðà-
áîòíè, õîðàòà ñà íàâúðøèëè 55 èëè ïîâå÷å ãîäèíè è ñëåä êàòî ñà ïîëó-
÷àâàëè òàêèâà ïîìîùè ïðåç íîðìàòèâíî ïîñî÷åíèÿ ñðîê, ñà èçïúëíèëè
âñè÷êè îáùè óñëîâèÿ, èçèñêâàíè îò çàêîíà, çà ïåðèîäà íà èç÷àêâàíå;
■ íà 55 ãîäèíè çà õîðàòà, êîèòî èìàò îñèãóðèòåëåí ïåðèîä îò 20 êàëåíäàð-
íè ãîäèíè è ñà íàâúðøèëè 50 èëè ïîâå÷å ãîäèíè, êîãàòî ñà ñòàíàëè áåç-
ðàáîòíè.
Ïðè òåçè ñëó÷àè ïåíñèÿòà ñå íàìàëÿâà. Çàêîíúò ïîñòàíîâÿâà, ÷å ðàííîòî
ïåíñèîíèðàíå å âúçìîæíî è çà íÿêîè êàòåãîðèè õîðà, êîèòî ðàáîòÿò ïðè òåæ-
êè è íåçäðàâîñëîâíè óñëîâèÿ íà òðóä. Íî è òóê å íóæíî äà ñà èçïúëíåíè íîð-
ìàòèâíèòå èçèñêâàíèÿ çà ïåðèîäà íà èç÷àêâàíå è çà òðóäîâèÿ ñòàæ. Ñòàâà äó-
ìà çà:
■ ìèíüîðè, êîèòî ìîãàò äà ñå ïåíñèîíèðàò íà 50 ãîäèíè;
■ ìîðÿöè – íà 55 ã.;
■ àâèî-ñëóæèòåëè â áîðäîâèòå åêèïàæè – íà 60 ã.;
■ àâèî-äèñïå÷åðè – íà 55 ã.;
■ òàíöüîðè – íà 55 ã.
Ïðè äîáðîâîëíàòà ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíà è ïðè ñîöèàëíàòà ñõåìà ïåíñè-
îííàòà âúçðàñò å ñúùàòà, íî òóê çàêîíúò ïðåäâèæäà óñëîâèÿ çà ðàííî ïåíñè-
îíèðàíå.

IV. Ðàçìåð íà ïåíñèèòå

1. Ôàêòîðè, êîèòî âëèÿÿò
Îáùà ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíà ñõåìà. Ñòîéíîñòòà íà ïåíñèÿòà çàâèñè îò
äîõîäà, âúç îñíîâà íà êîéòî òÿ ñå èç÷èñëÿâà, è îò ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà îñè-
ãóðèòåëíèÿ ïåðèîä. Ïðè ðàííîòî ïåíñèîíèðàíå ñóìàòà çàâèñè è îò áðîÿ íà ãî-
äèíèòå ïðåäè óñòàíîâåíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò, êîéòî ñå âçèìà ïðåäâèä, êîãà-
òî ñå èç÷èñëÿâà íàìàëåíèåòî íà êðàéíàòà ñóìà. Êîãàòî ïåíñèîíèðàíåòî ñå îò-
ëîæè ñëåä 65 ã., ñóìàòà ñå óâåëè÷àâà çà âñÿêà äîáàâåíà ãîäèíà, ñòèãà äî òîçè
ìîìåíò äà ñà èçïëàùàíè âíîñêè â ïðîäúëæåíèå íà 40 ãîäèíè. Àêî ÷îâåêúò ïî-
ëó÷è ðàííà ïåíñèÿ è ñïðå äà ðàáîòè, òîé ìîæå äà ïðîäúëæè äà ïëàùà îñèãó-
ðîâêè, çà äà óâåëè÷è ïåíñèÿòà ñè, êîãàòî íàâúðøè íîðìàòèâíî óñòàíîâåíàòà
âúçðàñò.
Ïðè äîáðîâîëíàòà ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíà ñõåìà ôàêòîðèòå, îïðåäåëÿùè
ñóìèòå, ñà ñúùèòå, êàòî èçêëþ÷èì óñëîâèÿòà çà ðàííî ïåíñèîíèðàíå, êàêâîòî
òóê íå ñúùåñòâóâà.
2. Ìåòîä íà èç÷èñëåíèå
Îáùà ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíà ñõåìà. Ôîðìóëàòà å ñëåäíàòà:
0.02
____ ×Á
____ ×Ä
______
140
Á – áðîé íà îñèãóðèòåëíèòå ãîäèíè;
Ä – òðóäîâèÿò äîõîä îò 10 ãîäèíè, îïðåäåëåíè êàòî íàé-äîáðèòå îò ïîñ-
ëåäíèòå 15.

90
 Âñÿêà ãîäèíà ñå èçïëàùàò 14 ïåíñèè: åäíà äîïúëíèòåëíà çà Êîëåäà è åäíà
çà ïî÷èâêà ïðåç ëÿòîòî – íà ñòîéíîñò, ðàâíà íà ñóìàòà, êîÿòî ñå ïîëó÷àâà
ïðåç ñúîòâåòíèÿ ìåñåö. Ñòîéíîñòòà íà ïåíñèÿòà, óñòàíîâåíà ïî òîçè íà÷èí, íå
òðÿáâà äà å ïî-ìàëêà îò 30%, íèòî äà íàäõâúðëÿ 80% îò äîõîäà, âçåò êàòî îñ-
íîâà çà èç÷èñëåíèåòî. Òàçè ôîðìóëà âëèçà â ñèëà îò 1.01.1999 ã. ñëåä ïðèåìà-
íåòî íà ïîñòàíîâëåíèå çà ðàäèêàëíà ðåôîðìà â ïåíñèîííàòà ñèñòåìà. Îòòîãà-
âà âúâ ôîðìóëàòà ñúùî íàñòúïâàò ïðîìåíè: ãîäèøíèÿò ïðîöåíò çà ôîðìèðà-
íåòî íà ïåíñèÿòà ñå íàìàëÿâà îò 2,2 íà 2, à áàçîâèÿò äîõîä âå÷å ñå èç÷èñëÿâà
êàòî ñðåäíà ìåñå÷íà çàïëàòà çà ïåòòå íàé-äîáðè ãîäèíè îò ïîñëåäíèòå äåñåò.
Ïåíñèèòå ïî îáùàòà è äîáðîâîëíàòà ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíà ñõåìà ñå
ôèíàíñèðàò ÷ðåç èçïëàùàíå íà âíîñêè. Íî ïðè ïåíñèèòå ïî îáùàòà ñõåìà ñå
îòïóñêà äîïúëíèòåëíà ñóìà ïî ñîöèàëíàòà ñõåìà, àêî ñòîéíîñòòà, èç÷èñëåíà
ïî ôîðìóëàòà, å ïî-ìàëêà îò 30% îò áàçîâèÿ äîõîä, òàêà ÷å äà ñå ïîëó÷è ìè-
íèìàëíàòà ïåíñèÿ, ãàðàíòèðàíà îò çàêîíà. Ïðè èç÷èñëåíèåòî ñå âçåìàò ïðåä-
âèä è íÿêîè ïåðèîäè, ïðåç êîèòî íå ñà ïëàùàíè âíîñêè – âîåííà ñëóæáà, áåç-
ðàáîòèöà, çàáîëÿâàíå èëè ìàé÷èíñòâî.
3. Ñåìåéíî ïîëîæåíèå
 îáùàòà è äîáðîâîëíàòà ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíà ñõåìà ñåìåéíîòî ïîëî-
æåíèå íå èãðàå ðîëÿ ïðè îïðåäåëÿíåòî íà ïåíñèÿòà. Â ñîöèàëíàòà ñõåìà îáà-
÷å ñå âçåìà ïðåäâèä îáùèÿò ñåìååí äîõîä. Ñïîðåä çàêîíà áðóòíèÿò ìåñå÷åí
äîõîä íå òðÿáâà äà íàäõâúðëÿ 30% îò ìèíèìàëíàòà ðàáîòíà çàïëàòà, àêî ñòà-
âà äóìà çà ñàì ÷îâåê, èëè 50% îò íåÿ, àêî ñúùåñòâóâà ñåìåéíî äîìàêèíñòâî.
4. Îñúâðåìåíÿâàíå
Ñ ïðàâèòåëñòâåíî ðåøåíèå ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò âñÿêà ãîäèíà, êàòî
ñå ñúîáðàçÿâàò ñ äâèæåíèåòî â öåíèòå íà ñòîêèòå. Ñ ìèíèñòåðñêî ïîñòàíîâëå-
íèå îò 1.06.1999 ã. ñå óñòàíîâÿâàò ìèíèìàëíèòå ñòîéíîñòè íà ïåíñèèòå, èíäåê-
ñèðàíè ñïîðåä ìèíèìàëíàòà ðàáîòíà çàïëàòà, çà õîðà ñ îñèãóðèòåëåí ïåðèîä
ïîâå÷å îò 15 ãîäèíè. Ñòîéíîñòèòå âàðèðàò ìåæäó 65 è 100% îò ìèíèìàëíàòà
çàïëàòà â çàâèñèìîñò îò îñèãóðèòåëíèÿ ïåðèîä. Ïðåäè òîâà çàêîíúò å ôèêñè-
ðàë ñàìî åäíà ìèíèìàëíà ñòîéíîñò.

V. Äåìîãðàôñêèòå ïðîìåíè è ïåíñèîííàòà ñèñòåìà

Ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà ïîñòåïåííî
ñå òðàíñôîðìèðà. Ñ ðåôîðìàòà îò 1994 ã. ñå âúâåæäàò ðàäèêàëíè ïðîìåíè.
Îñâåí òåçè, êîèòî âå÷å ñïîìåíàõìå – èçìåíåíèå íà èç÷èñëèòåëíàòà ôîðìóëà;
óâåëè÷àâàíå íà ïåðèîäà íà èç÷àêâàíå, êîéòî îò 120 ìåñåöà íà èçïëàòåíè âíîñ-
êè ñòàâà 15 êàëåíäàðíè ãîäèíè ñ óäîñòîâåðåíè äîõîäè; èçðàâíÿâàíå íà ïåíñè-
îííàòà âúçðàñò çà ìúæåòå è æåíèòå (65 ãîäèíè) – ñå ïðåðàçãëåæäà è áàçîâè-
ÿò äîõîä çà èç÷èñëÿâàíå íà ïåíñèèòå, êîéòî âå÷å ñå ñúîáðàçÿâà ñ öåíèòå íà
ïîòðåáèòåëñêèòå ñòîêè. Çàíàïðåä íà äèñêóñèÿ ùå áúäàò ïîäëîæåíè äâà îñíîâ-
íè âúïðîñà:
■ òàâàíúò íà áàçîâèÿ äîõîä êàòî îïðåäåëÿù ôàêòîð çà ñîöèàëíî-îñèãóðè-
òåëíèòå âíîñêè;
■ ðàçâèòèå è óòâúðæäàâàíå íà äîïúëíèòåëíè ïåíñèîííè ñõåìè.

91
 ÑËÎÂÅÍÈß
 íà÷àëîòî íà 2007ã. íàñåëåíèåòî íà Ñëîâåíèÿ å 2.010.377 æèòåëè. Îò òÿõ
917.974 ñà àêòèâíî íàñåëåíèå, 838.005 àêòèâíî ðàáîòåùî íàñåëåíèå è 519.465
ïåíñèîíåðè. Ñëîâåíèÿ ñòàâà íåçàâèñèìà ñòðàíà ïðåç 1991ã. Òÿ ñòàâà ÷ëåí íà
Åâðîïåéñêèÿ ñúþç íà 01.05.2004ã., à îò 01.01.2007ã. å è ÷ëåí íà Åâðîïåéñêèÿ
Ïàðè÷åí Ñúþç.
Ïåíñèîííàòà ðåôîðìà â Ñëîâåíèÿ ñòàðòèðà ïðåç 1999ã. ñ ïðèåìàíåòî íà
íîâèÿ Çàêîí çà îñèãóðÿâàíå ïðè ïåíñèîíèðàíå è èíâàëèäíîñò, êîéòî âëèçà â
ñèëà íà 01.01.2000ã. Íåîáõîäèìîñòòà îò ðåôîðìà ñå ïîðàæäà ïîðàäè íåáëà-
ãîïðèÿòíèòå äåìîãðàôñêè ïðîìåíè è íàëîæèëîòî ñå äîïúëíèòåëíî ôèíàíñè-
ðàíå íà ðàçõîäíî-ïîêðèâíàòà ÷àñò íà ïåíñèîííàòà ñèñòåìà îò öåíòðàëíèÿ áþ-
äæåò.
Òîçè çàêîí âúâåæäà òðè ñòúëáîâà ïåíñèîííà ñèñòåìà ñ ìîäåðíèçèðàí ïúð-
âè ðàçõîäíî-ïîêðèâåí ñòúëá; âòîðè ñòúëá, âêëþ÷âàù äîïúëíèòåëíî çàäúëæè-
òåëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå (çà ðàáîòåùèòå â òðóäíè óñëîâèÿ) è äîïúëíè-
òåëíî äîáðîâîëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå (èíäèâèäóàëíî è êîëåêòèâíî); òðå-
òè ñòúëá - èíäèâèäóàëíîòî îñèãóðÿâàíå.
Ïúðâèÿò ñòúëá (îáùåñòâåí è çàäúëæèòåëåí) ñå ñúñòîè îò ñõåìà â çàâèñè-
ìîñò îò äîõîäà, ôèíàíñèðà ñå ÷ðåç ñîöèàëíè îñèãóðîâêè è å íàñî÷åíà êúì çà-
åòîñòòà.  òàçè ñõåìà ó÷àñòâàò âñè÷êè ðàáîòíèöè è ñàìîíàåòèòå, äîêàòî íåà-
êòèâíèòå ëèöà ìîãàò äîáðîâîëíî äà ñå ïðèñúåäèíÿò êúì íåÿ. Îáåçùåòåíèÿòà
ñå êàëêóëèðàò ñïîðåä ìåõàíèçìèòå íà ðàçõîäíî-ïîêðèâàíàòà ñèñòåìà è ñå ôè-
íàíñèðàò ÷ðåç îñèãóðîâêè, ïëàùàíè îò ðàáîòíèöèòå (15,5% îò áðóòíàòà çàï-
ëàòà), ðàáîòîäàòåëèòå (8,85% îò áðóòíàòà çàïëàòà), ñàìîíàåòèòå è ÷ðåç äúð-
æàâíè êîìïåíñèðàùè âíîñêè. Äî 1996ã. îáùàòà âíîñêà å áèëà 31%, ðàçäåëåíà
ïîðàâíî ìåæäó ðàáîòíèöè è ðàáîòîäàòåëè. Ïðåç 1996ã. Ïðàâèòåëñòâîòî íà
Ðåïóáëèêà Ñëîâåíèÿ ðåøàâà äà íàìàëè ñîöèàëíèòå îñèãóðîâêè, êîèòî âíàñÿò
ðàáîòîäàòåëèòå íà 8,85% ñ öåë äà ñå óâåëè÷è êîíêóðåíòíîñïîñîáíîñòòà íà
èêîíîìèêàòà íà Ñëîâåíèÿ.
Ðåôîðìàòà ïðåäâèæäà óâåëè÷àâàíå íà çàêîíîóñòàíîâåíàòà âúçðàñò çà ïåí-
ñèîíèðàíå: ïðè ìúæåòå òÿ ñå óâåëè÷àâà îò 58ã. íà 63ã.(ñ ÷åòèðè ìåñåöà âñÿêà
ãîäèíà) è òîçè ïðåõîä ïðèêëþ÷âà äî êðàÿ íà 2008ã.; ïðè æåíèòå – îò 53ã. ñå
óâåëè÷àâà íà 61ã., (ñ 6 ìåñåöà âñÿêà ãîäèíà) êàòî òîçè ïðîöåñ ïðè æåíèòå
ïðèêëþ÷âà äî êðàÿ íà 2022ã. Çà ïðèäîáèâàíå íà ïåíñèîííè ïðàâà å íåîáõîäèì
îñèãóðèòåëåí ñòàæ îò 40ã. çà ìúæåòå è 38ã. çà æåíèòå. Âñå îùå ìèíèìàëíèÿò
îñèãóðèòåëåí ñòàæ å 15ã. Âúçðàñòòà çà ïåíñèîíèðàíå ìîæå äà áúäå íàìàëåíà
íàé-ìàëêî ñ ïåò ãîäèíè çà âñÿêî ðîäåíî èëè îñèíîâåíî äåòå, îòãëåäàíî èëè
ïîäïîìàãàíî îò îñèãóðåíîòî ëèöå. Ïåíñèîíåðè ñ íèñêè äîõîäè èëè íåïúëåí
íàáîð îñèãóðèòåëíè âíîñêè ìîãàò äà êàíäèäàòñòâàò çà äîïúëâàíå íà ïåíñèîí-
íèÿ ñè äîõîä. Òîâà ïîäïîìàãàíå å íà áàçàòà íà ïîäîõîäåí òåñò è ñîöèàëíà ïî-
ìîù â òîçè ñëó÷àé ñå äàâà íà õîðà, êîèòî ñå íóæäàÿò îò íåÿ, íî òðÿáâà äà èç-
ïúëíÿò ðåäèöà óñëîâèÿ, êîèòî ñå ïðîâåðÿâàò âñåêè äâå ãîäèíè. ×ðåç ðåôîðìà-
òà ñå âúâåæäà è ò.íàð. íàöèîíàëíà ïåíñèÿ, êîÿòî ïî ñúùåñòâî å ïîäîõîäíî
îáåçùåòåíèå, íî çà ðàçëèêà îò ñîöèàëíîòî ïîäïîìàãàíå òÿ ìîæå äà ñå äàäå è
íà õîðà, êîèòî íå ïîëó÷àâàò íèêàêâà ïåíñèÿ. Ñ ðåôîðìàòà ñå âúâåæäà è ñèñòå-
ìà îò ñòèìóëèðàùè è äåìîòèâèðàùè ôàêòîðè, êîèòî èìàò çà öåë äà ïîäïî-
ìîãíàò îòëîæåíîòî ïåíñèîíèðàíå. Íà âñè÷êè îñèãóðåíè ëèöà, êîèòî íÿìàò

92
ïúëíèÿ îñèãóðèòåëåí ñòàæ è ñå ïåíñèîíèðàò ïðåäè äà íàâúðøàò 63ã. çà ìúæå-
òå è 61ã. çà æåíèòå, ïåíñèÿòà ñå íàìàëÿâà ïî àäåêâàòåí íà÷èí çà âñåêè ëèïñ-
âàù ìåñåö äî äîñòèãàíå íà çàêîíîóñòàíîâåíàòà âúçðàñò çà ïåíñèîíèðàíå. È
îáðàòíî, îêî ëèöåòî ïðîäúëæàâà äà ðàáîòè ñëåä íàâúðøâàíå íà íåîáõîäèìà-
òà âúçðàñò çà ïåíñèîíèðàíå è ïðèäîáèâàíå íà íåîáõîäèìèÿ îñèãóðèòåëåí
ñòàæ, ïåíñèÿòà ìó ñå óâåëè÷àâà ïî àäåêâàòåí íà÷èí çà âñåêè äîïúëíèòåëåí ìå-
ñåö ñëåä çàêîíîóñòàíîâåíàòà âúçðàñò çà ïåíñèîíèðàíå.
Èç÷èñëÿâàíåòî íà ïåíñèèòå â ðàìêèòå íà ïúðâè ñòúëá å ïî-íåáëàãîïðèÿò-
íî çà îñèãóðåíèòå ëèöà ñïîðåä íîâèÿ Çàêîí çà îñèãóðÿâàíå ïðè ïåíñèîíèðàíå
è èíâàëèäíîñò îò 1999ã. Ïåíñèÿòà çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò ñå èç÷èñ-
ëÿâà â ïðîöåíòè êàòî ñå èçõîæäà îò ïåíñèîííà áàçà, â çàâèñèìîñò îò áðîÿ ãî-
äèíè îñúùåñòâåí îñèãóðèòåëåí ñòàæ; 35% (ïðè ìúæåòå) è 38% (ïðè æåíèòå) çà
ïúðâèòå 15ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ è ïî 1,5% çà âñÿêà äîïúëíèòåëíà ïúëíà ãîäè-
íà îñèãóðèòåëåí ñòàæ íåçàâèñèìî îò ïîëà; çà ïåðèîäà íàä 6 ìåñåöà, íî ïî-ìà-
ëúê îò åäíà ïúëíà ãîäèíà íàòðóïâàíåòî ñå óâåëè÷àâà ñ 0,75%. Ïåðèîäà íà èç-
÷èñëÿâàíå íà ñðåäíîòî âúçíàãðàæäåíèå, êîåòî äà ïîñëóæè êàòî ïåíñèîííà îñ-
íîâà ñå óâåëè÷àâà îò 10 íà 18 íàé-äîáðè ïîñëåäîâàòåëíè ãîäèíè.  ñëåäñòâèå
íî òîâà ïåíñèîííàòà áàçà çà èç÷èñëÿâàíå íà ïåíñèèòå çàïî÷âà äà íàìàëÿâà:
■ Ïðåç 2000ã. – 85%;
■ Ïðåç 2010ã. – 72,5%;
■ Ïðåç 2020ã. – î÷àêâà ñå áàçàòà äà ïàäíå äî 61,5%.
Òîâà âîäè è äî íàìàëÿâàíå íà ïåíñèèòå. Îòíîøåíèåòî ìåæäó ñðåäíàòà
ïåíñèÿ çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò è ñðåäíàòà íåòíà çàïëàòà å íàìàëÿëî
îò 75.8% ïðåç 1999ã. äî 68.6% ïðåç 2006ã., êàòî ñðåäíàòà ïåíñèÿ å 530 åâðî.
Íî íàé-ñëîæíèòå ïðîöåäóðè ñïîðåä çàêîíîäàòåëñòâîòî îò 1999ã. ñà ðåâàëî-
ðèçàöèÿòà íà ïåíñèîííàòà îñíîâà è èíäåêñèðàíåòî íà ïåíñèèòå. Â Ñëîâåíñêà-
òà ïåíñèîííà ñèñòåìà, ïîä ðåâàëîðèçàöèÿ íà ïåíñèîííàòà îñíîâà ñå ðàçáèðà
ïðîöåäóðàòà íà ïðåèç÷èñëÿâàíå íà èçòî÷íèöèòå íà ïåíñèîíåí äîõîä â íàé-äîá-
ðèòå 18 ïîñëåäîâàòåëíè ãîäèíè òðóäîâ ñòàæ ÷ðåç èçïîëçâàíå íà âåêòîð íà ðå-
âàëîðèçàöèîíåí êîåôèöèåíò, çà äà ñå ïîëó÷è ïåíñèîííàòà áàçà. Âñúùíîñò òî-
âà å èíñòðóìåíò â ïåíñèîííàòà ñèñòåìà, çà äà ñå ïîëó÷è õîðèçîíòàëíà ñïðàâåä-
ëèâîñò ìåæäó ñåãàøíèòå è íîâèòå ïåíñèîíåðè. Îò äðóãà ñòðàíà, èíäåêñàöèÿòà
íà ïåíñèèòå å ïðîöåäóðà, çà äà ñå àäàïòèðàò ïåíñèîííèòå îáåçùåòåíèÿ êúì ñú-
ùåñòâóâàùèòå èêîíîìè÷åñêè óñëîâèÿ â ñòðàíàòà, êàòî ñå èçïîëçâà ñëîæåí íà-
áîð îò ïðàâèëà, êúäåòî èíäåêñúò íà ïîòðåáèòåëñêèòå öåíè å äîëíèÿ ïðàã, à èí-
äåêñà íà çàïëàòàòà å òàâàíà çà ñòîéíîñòòà íà íàðàñòâàíå íà ïåíñèèòå.
Ïðåç 2005ã. Ïðàâèòåëñòâîòî íà Ðåïóáëèêà Ñëîâåíèÿ âúâåæäà ðåäèöà ïðî-
ìåíè, çà äà óâåëè÷è ïåíñèèòå â ðåàëíè èçìåðåíèÿ. Íàé-âàæíàòà å âúâåæäàíå-
òî äâà ïúòè ãîäèøíî (ïðåç ôåâðóàðè è ïðåç íîåìâðè) íà èíäåêñàöèÿ íà ïåí-
ñèèòå. Âúâåæäà ñå óâåëè÷àâàíå ðàçìåðà íà ñóáñèäèÿòà çà îòäèõ íà ïåíñèîíå-
ðèòå è íàìàëÿâàíå êðèòåðèèòå çà äîñòúï äî âäîâèøêà ïåíñèÿ. Òåçè îáåçïå÷å-
íèÿ, îñîáåíî âúâåæäàíåòî íà ïúëíà èíäåêñàöèÿ íà ïåíñèèòå áè äîâåëî äî ñú-
ùåñòâåíè íåãàòèâíè äúëãîñðî÷íè åôåêòè ïî êîíòðîëèðàíå íà ðàçõîäèòå íà
ñèñòåìàòà íà ïóáëè÷íèòå ôèíàíñè. Ðàçëè÷èÿòà â îáåçùåòåíèÿòà è êðèòåðèèòå
çà äîñòúï ïî ïîë çíà÷èòåëíî ñå äîáëèæàâàò (ïî÷òè ñå èçðàâíÿâàò ñòîéíîñòè-
òå íà íàðàñòâàíå; êðèòåðèèòå çà äîñòúï äî ïåíñèîííè ïðàâà ïðè æåíèòå ñòà-
âàò âñå ïî-áëèçêè äî òåçè, âàæàùè çà ìúæåòå). Ìíîãî ïîâå÷å ñå àêöåíòèðà
âúðõó ïðèíöèïà íà âåðòèêàëíàòà ñïðàâåäëèâîñò èëè "ñîëèäàðíîñò". Òàêà íàï-

93
ðèìåð, îòíîøåíèåòî ìåæäó äâå ñðàâíèìè ïåíñèè (ñðàâíÿâàíå íà ïåíñèèòå å
âúçìîæíî, êîãàòî äâàìà ïåíñèîíåðè åäíîâðåìåííî âëèçàò â ïåíñèîííàòà ñèñ-
òåìà ïðè åäíè è ñúùè óñëîâèÿ è äâàìàòà èìàò ïúëåí êâàëèôèêàöèîíåí ïåðè-
îä) íå ìîæå äà íàäâèøàâà 4:1. Âìåñòî ÿñíî èçðàçåíè ìèíèìàëíà è ìàêñèìàë-
íà ïåíñèÿ, ïåíñèîííàòà ñèñòåìà â Ñëîâåíèÿ âêëþ÷âà ìèíèìàëíà è ìàêñèìàë-
íà ïåíñèîííà îñíîâà; ìèíèìàëíàòà âñå îùå âúçëèçà íà ïðèáëèçèòåëíî 62.5%
îò ñðåäíîòî íåòíî âúçíàãðàæäåíèå îò 2000ã., äîêàòî ìàêñèìàëíàòà å ÷åòèðè
ïúòè ìèíèìàëíàòà ïåíñèîííà îñíîâà. Ïðåðàçïðåäåëèòåëíèÿò åëåìåíò å è âúâ
ôàêòà, ÷å ñîöèàëíî îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè íå ñà îãðàíè÷åíè.
Äðóãî äîñòèæåíèå íà íîâîòî çàêîíîäàòåëñòâî å àäàïòèðàíåòî íà íàðàñò-
âàíåòî íà ïåíñèèòå íà íàñòîÿùèòå ïåíñèîíåðè êúì ïåíñèèòå íà íîâèòå ïåíñè-
îíåðè, êîåòî âúçëèçà ïðèáëèçèòåëíî íà 0.6% ãîäèøíî. Òîâà îçíà÷àâà, ÷å ïåí-
ñèèòå íà íàñòîÿùèòå ïåíñèîíåðè íàìàëÿâàò, êàòî ñå îò÷èòà òîâà, ÷å ïåíñèèòå
íà íîâèòå ïåíñèîíåðè ñà ïî-íèñêè.
Âòîðèÿò ñòúëá (÷àñòåí è äîáðîâîëåí) îáåäèíÿâà äîïúëíèòåëíîòî ïåíñèîí-
íî îñèãóðÿâàíå, êîåòî ìîæå äà ñå ïîäðàçäåëè íà: 1) èíäèâèäóàëíî è êîëåêòèâ-
íî; 2) äîáðîâîëíî è çàäúëæèòåëíî; 3) áàçèðàíî íà ïëàùàíèÿ îò ñòðàíà íà ðà-
áîòíèöèòå èëè ðàáîòîäàòåëèòå. Ïîðàäè çíà÷èòåëíîòî êîíñîëèäèðàíå íà ïåí-
ñèîííèÿ ïàçàð, ïðàêòè÷åñêè âòîðîòî è òðåòîòî ïîäðàçäåëåíèå ñà åäíàêâè çà-
ùîòî ìîæå äà ñå ãîâîðè çà èíäèâèäóàëíî äîïúëíèòåëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿ-
âàíå íà áàçà âíîñêè îò ñòðàíà íà ðàáîòíèöèòå è êîëåêòèâíî äîïúëíèòåëíî
ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå íà áàçà îñèãóðèòåëíè âíîñêè îò ñòðàíà íà ðàáîòîäà-
òåëèòå. Èíäèâèäóàëíîòî äîïúëíèòåëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå å äîáðîâîëíî,
äîêàòî êîëåêòèâíîòî äîïúëíèòåëíî îñèãóðÿâàíå ìîæå äà áúäå çàäúëæèòåëíî
èëè äîáðîâîëíî.
Ñïîðåä äåéñòâàùîòî çàêîíîäàòåëñòâî, âòîðèÿò ñòúëá âêëþ÷âà îñèãóðè-
òåëíè êîìïàíèè, ïåíñèîííè êîìïàíèè è äúðæàâàòà. Âòîðèÿ ñòúëá îáõâàùà
÷àñòíèòå ïðîôåñèîíàëíè ñõåìè, ôèíàíñèðàíè îò âíîñêèòå íà ðàáîòíèöèòå è
òåõíèòå ðàáîòîäàòåëè. Ó÷àñòèåòî â ïúðâè ñòúëá å óñëîâèå çà âêëþ÷âàíå âúâ
âòîðè ñòúëá. Ôèíàíñîâî èíâåñòèöèîííàòà ñõåìà ïðåäñòàâëÿâà íàáèðàíå íà
ñðåäñòâà â ëè÷íè ïåíñèîííè ñìåòêè çà äîïúëíèòåëåí äîõîä ïðè íàâúðøâàíå
íà âúçðàñòòà èëè ïðè äðóãè ñëó÷àè, îïðåäåëåíè îò ïåíñèîííàòà ñõåìà. Ìåñå÷-
íèòå îñèãóðèòåëíè âíîñêè èìàò ëèõâà ñ óãîâîðåíà ñòîéíîñò, èëè ïúê ïå÷åëÿò
îò èíâåñòèöèèòå, êîèòî ïðàâè óïðàâèòåëÿ íà ôîíäà. Ñúùåñòâóâà èçèñêâàíå çà
ìèíèìàëíà âúçâðúùàåìîñò íà ïåíñèîííèòå ôîíäîâå, íàé-ìàëêî 40% îò ñðåä-
íèÿ ãîäèøåí ëèõâåí ïðîöåíò ïî äúëãîñðî÷íèòå ïðàâèòåëñòâåíè îáëèãàöèè.
Ïåíñèîííèòå ñõåìè ïî âòîðè ñòúëá òðÿáâà äà áúäàò îäîáðåíè îò Ìèíèñ-
òåðñòâî íà Òðóäà, Ñåìåéñòâîòî è Ñîöèàëíèòå ðàáîòè. Äîïúëíèòåëíèòå âçàè-
ìíè ôîíäîâå ñå ðåãóëèðàò îò Ïàçàðíè Àãåíöèè ïî Ñèãóðíîñòòà, äîêàòî óïðà-
âèòåëíèòå ïåíñèîííè êîìïàíèè è îñèãóðèòåëíè êàìïàíèè ñå ðåãóëèðàò îò
Îñèãóðèòåëíà Íàäçîðíà Àãåíöèÿ. ×àñòíèòå äîáðîâîëíè ñõåìè íà ðàáîòíèöè-
òå ìîãàò äà áúäàò îòâîðåíè èëè çàòâîðåíè. Çà ðàáîòåùèòå â ïóáëè÷íèÿ ñåêòîð
ïðåç 2003ã. ñå ñúçäàâà çàäúëæèòåëíà ñõåìà.
Îñèãóðåíèòå ëèöà, êîèòî ó÷àñòâàò â äîïúëíèòåëíîòî äîáðîâîëíî ïåíñèîí-
íî îñèãóðÿâàíå ìîãàò äà ïðåòåíäèðàò çà äàíú÷íè îáëåê÷åíèÿ, àêî ïåíñèîííà-
òà ñõåìà å â îäîáðåíèÿ ñïèñúê íà Ìèíèñòåðñòâî íà Òðóäà, Ñåìåéñòâîòî è Ñî-
öèàëíèòå ðàáîòè. Ñïîðåä çàêîíîäàòåëñòâîòî íå ñå ïëàùà ÄÄÑ âúðõó âíîñêè-
òå è òå ñà îñâîáîäåíè îò 6,5% òàêñà îáñëóæâàíå. Äàíú÷íîòî îáëåê÷åíèå âúð-

94
õó âíîñêèòå, êîèòî ïëàùà îñèãóðåíîòî ëèöå å ïî îòíîøåíèå ðåäóöèðàíå íà
ëè÷íàòà äàíú÷íà îñíîâà íà îáëàãàåìèÿ äîõîä îò ñóìàòà, êîÿòî îñèãóðåíîòî
ëèöå ïëàùà â äîïúëíèòåëíîòî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå. Íî òîâà ðåäóöèðàíå íå
å íåîãðàíè÷åíî. Âíîñêàòà, êîÿòî ðàáîòîäàòåëÿ ïëàùà çà îñèãóðåíîòî ëèöå íå
ñå îò÷èòà â òàçè ëè÷íà äàíú÷íà îñíîâà îáëàãàåì äîõîä. Ïåíñèÿòà ñå âêëþ÷âà
â äàíú÷íàòà îñíîâà íà îáëàãàåìèÿ äîõîä â ãîäèíàòà, â êîÿòî áåíåôèöèåíòà
ïîëó÷àâà ïåíñèÿòà, äîêàòî âíîñêèòå, êîÿòî ðàáîòîäàòåëÿ ïëàùà ñå ïðèçíàâàò
çà äàíú÷íî îáëåê÷åíèå ïî êîðïîðàòèâíîòî äàíú÷íî îáëàãàíå íà äîõîäèòå, íî
òå íå ñå ñ÷èòàò çà èçïëàòåíè âúçíàãðàæäåíèÿ, íèòî ïúê çà èçïëàòåíè âíîñêè
âúðõó òÿõ.
Óïðàâèòåëÿ íà ïåíñèîííàòà ñõåìà ìîæå äà âúçâúðíå âõîäÿùèòå, èçõîäÿ-
ùèòå ðàçõîäè è ãîäèøíèòå ðàçõîäè ïî óïðàâëåíèåòî. Ìèíèñòúðà íà ôèíàíñè-
òå ïðåäïèñâà òîâà çà ñëåäíèòå âúçìîæíîñòè: ìàêñèìàëíèÿò ïðîöåíò çà âõîäÿ-
ùèòå ðàçõîäè – 5,5%; èçõîäÿùè ðàçõîäè – 1%; è êîìèñèîííà çà óïðàâëåíèå
– 1.5%. Âèæäà ñå, ÷å àäìèíèñòðàòèâíèòå ðàçõîäè ñà âèñîêè, íî òåíäåíöèÿòà å
äà ñïàäàò.
Âòîðèÿ ñòúëá âêëþ÷âà ïðèáëèçèòåëíî 400.000 îñèãóðåíè ëèöà. Ñëàáî å
ó÷àñòèåòî íà ðàáîòíèöèòå îò ñðåäíèòå è ìàëêè ïðåäïðèÿòèÿ. Òîçè ñòúëá å íå-
äîñòàòú÷íî ðàçâèò ïîðàäè íèñêà ñúáèðàåìîñò è íèñêà äîõîäíîñò.  ðàìêèòå
íà òîçè ñòúëá ïåíñèîííèòå ñõåìè ìîãàò äà áúäàò êîëåêòèâíè èëè èíäèâèäóà-
ëíè. Êîëåêòèâíèòå ñå ïîëçâàò ñ ïî-áëàãîïðèÿòíè äàíú÷íè îáëåê÷åíèÿ; ñúùåñ-
òâóâàò îáà÷å óñëîâèÿ çà òÿõíîòî ñúçäàâàíå – íàé-ìàëêî 51% ó÷àñòèå íà ðà-
áîòíèöèòå îò ïðåäïðèÿòèåòî. Íåáëàãîïðèÿòåí å ôàêòà, ÷å àäìèíèñòðàòèâíè-
òå ðàçõîäè ñà âèñîêè. Äðóãà îñîáåíîñò å òàçè, ÷å ñèñòåìàòà å ñèëíî ðåãóëèðà-
íà, êîåòî ñå èçðàçÿâà â èçèñêóåìà ìèíèìàëíà ñòîéíîñò íà âúçâðúùàåìîñò äî
60 % îò ïðèõîäèòå ïî äúëãîñðî÷íèòå ïðàâèòåëñòâåíè îáëèãàöèè.
Òðåòèÿ ñòúëá å ÷àñòåí è äîáðîâîëåí è ñå ñúñòîè îò èíäèâèäóàëíè ñïåñòÿ-
âàíèÿ ïîä ôîðìàòà íà çàñòðàõîâêà æèâîò êàòî òåçè ñïåñòÿâàíèÿ ñå àäìèíèñò-
ðèðàò îò çàñòðàõîâàòåëíè êîìïàíèè. Âíîñêèòå, êîèòî èíäèâèäèòå ïëàùàò ïî
òîçè ñòúëá ïîäëåæàò íà äàíú÷íè îáëåê÷åíèÿ.
Ïåíñèîííàòà ñèñòåìà â Ñëîâåíèÿ ñå àäìèíèñòðèðà îò Íàöèîíàëåí Îñèãó-
ðèòåëåí Èíñòèòóò çà Ïåíñèè è Èíâàëèäíîñò. Çà èçðàáîòâàíå íà ïîëèòèêàòà è
çàêîíîäàòåëñòâîòî îòãîâàðÿ Ìèíèñòåðñòâîòî íà òðóäà, ñåìåéñòâîòî è ñîöèà-
ëíèòå ðàáîòè. Èíñòèòóòà çà ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå è îñèãóðÿâàíå ïðè èíâà-
ëèäíîñò îòãîâàðÿ çà èçïëàùàíå íà îáåçùåòåíèÿòà. Òîé å òðèïàðòèòåí îðãàí,
êîéòî âêëþ÷âà ïðåäñòàâèòåëè íà ïðàâèòåëñòâîòî, ñîöèàëíèòå ïàðòíüîðè, è
äðóãè ñîöèàëíè îðãàíèçàöèè. Àãåíöèÿòà ïî ïëàùàíèÿòà íàáèðà ôèíàíñîâèòå
ïîñòúïëåíèÿ.
1. Ïðîìåíèòå îò ïåíñèîííàòà ðåôîðìà îò 1999ã. ùå òðÿáâà äà ñå ïîíåñàò
íàé-âå÷å îò ìëàäîòî ïîêîëåíèå. Ñåãàøíîòî ìëàäî ïîêîëåíèå è áúäåùèòå íî-
âè ãåíåðàöèè ùå òðÿáâà äà ïëàùàò ïî-âèñîêè âíîñêè çà ñúùàòà èëè äîðè ïî-
íèñêà ïåíñèÿ. Òîâà ñå äúëæè íà îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å íàìàëÿâà ñòîéíîñòòà íà
çàìåñòèìîñò è ïîðàäè åôåêòà îò ÷àñòè÷íàòà èíäåêñàöèÿ íà ïåíñèèòå ìåæäó
2000ã. è 2005ã. îò åäíà ñòðàíà, íî ïðåäè âñè÷êî ïîðàäè íàðàñòâàíå íà êîåôè-
öèåíòà íà çàâèñèìîñò êàòî ïîñëåäèöà îò äåìîãðàôñêîòî çàñòàðÿâàíå íà íàñå-
ëåíèåòî. Çà äà ñå ïîñòèãíå êîìïåíñàöèÿ íà áëàãîñúñòîÿíèåòî ÷ðåç äîïúëíè-
òåëíîòî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå, ìëàäîòî ïîêîëåíèå ùå òðÿáâà èëè äà íàìà-
ëè íàñòîÿùîòî ñè ïîòðåáëåíèå èëè äà óâåëè÷è ïðåäëàãàíåòî íà òðóäà ñè.

95
 2. Ïîíàñòîÿùåì, îáåìà íà ñïåñòÿâàíèÿòà ïî âòîðè ñòúëá â Ñëîâåíèÿ å
òâúðäå ìàëúê, çà äà êîìïåíñèðà ðåäóöèðàíåòî íà ïðàâàòà ïî çàäúëæèòåëíîòî
ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå. Ôàêò å, ÷å ó÷àñòèåòî â òîçè âèä îñèãóðÿâàíå å òâúðäå
íèñêî, êàêòî è òîâà, ÷å âíîñêèòå ïî òîçè âèä îñèãóðÿâàíå ñà òâúðäå íèñêè. Ïðè
ïåíñèîííà âúçðàñò 60ã. ìëàäîòî ïîêîëåíèå òðÿáâà äà ñïåñòÿâà ïðèáëèçèòåë-
íî 8.5% îò íåòíîòî âúçíàãðàæäåíèå, çà äà êîìïåíñèðà îáùèòå åôåêòè íà ïåí-
ñèîííàòà ðåôîðìà, äîêàòî êîìïåíñèðàíåòî íà ïðîìåíèòå, ñâúðçàíè ñ ïåíñè-
îííîòî çàêîíîäàòåëñòâî îò 2005ã. ìîæå äà ñå îñúùåñòâè ñúñ ñïåñòÿâàíèÿ îò
ïîðÿäúêà ïðèáëèçèòåëíî íà 5.0% îò íåòíîòî âúçíàãðàæäåíèå. Ñúîòâåòíîòî
(äîáðîâîëíî) ñïåñòÿâàíå ïî âòîðè ñòúëá îò íàñòîÿùîòî ìëàäî ïîêîëåíèå âúç-
ëèçà ïðèáëèçèòåëíî ñðåäíî íà 0.4% îò íåòíîòî âúçíàãðàæäåíèå.
3. ßñíî å, ÷å òîëêîâà áúðçî íå ìîãàò äà ñå ðàçâèÿò àëòåðíàòèâíèòå ôîðìè
íà ñïåñòÿâàíèÿ çà âúçðàñòíèòå õîðà, òàêà ÷å óñïåøíî äà ñå ñïðàâÿò ñ äúëãîñ-
ðî÷íèòå ïðîáëåìè íà ñòàðååíåòî. Ñëîâåíèÿ ùå èçèñêâà äîïúëíèòåëíè ìåðêè
íà ðåäèöà íèâà, çà äà ñå íîðìàëèçèðà äúðæàâíàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà. Ñ íî-
âîòî çàêîíîäàòåëñòâî îò 1999ã. ñå âúâåæäàò ñòèìóëè çà ïåíñèîííî ñïåñòÿâàíå
â êàïèòàëîâèòå ñèñòåìè. Äðóãî ðåøåíèå áè áèëî äà ñå ðåäóöèðà ðàçëèêàòà
ìåæäó ìèíèìàëíà è ìàêñèìàëíà ïåíñèîííà áàçà êàòî ñå óâåëè÷è ïðåäèøíàòà
è ñå íàìàëè ìàêñèìàëíàòà. Òîâà ùå óëåñíè òåçè, êîèòî èìàò íèñêè äîõîäè äà
ñïåñòÿâàò ïî âòîðè ñòúëá è ùå óâåëè÷è áðîÿ íà òåçè ñúñ ñðåäíèòå è ïî-âèñî-
êè äîõîäè ïðè ñïåñòÿâàíåòî. Òåçè ìåðêè ñå î÷àêâà äà äîïðèíåñàò çà ïðåíàñî÷-
âàíå íà ïîòðåáÿâàíåòî ïî âðåìå íà æèçíåíèÿ öèêúë è ïî-îïòèìàëíî ïðåäëà-
ãàíå íà òðóäà. Óâåëè÷åíàòà òðóäîâà àêòèâíîñò íà îñèãóðåíèòå ëèöà íà ïàçàðà
íà òðóäà ùå äîâåäå äî ïî-ãîëÿì îáåì âíîñêè çà çàäúëæèòåëíîòî ïåíñèîííî
îñèãóðÿâàíå, à òîâà îò ñâîÿ ñòðàíà ùå äîâåäå äî ðåäóöèðàíå íà äåôèöèòà â
ïåíñèîííèÿ ôîíä.

96
 ÔÈÍËÀÍÄÈß
Ïåíñèîííàòà ñèñòåìà íà Ôèíëàíäèÿ ñòúïâà íà äâå îñíîâè. Ïúðâàòà îñíî-
âà å îñèãóðèòåëíà ñõåìà, êîÿòî ïîêðèâà öÿëîòî èêîíîìè÷åñêî àêòèâíî íàñåëå-
íèå, à âòîðàòà å óíèâåðñàëíà ñõåìà, êîÿòî îñèãóðÿâà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ. Äâå-
òå ñõåìè ñà èíòåãðèðàíè è êîãàòî äîõîäèòå íà ïåíñèîíåðèòå íàäâèøàò îïðå-
äåëåí ðàçìåð, íå ñå èçïëàùà íàöèîíàëíà ïåíñèÿ.
Ïåíñèîííàòà ñèñòåìà íà Ôèíëàíäèÿ ñå ôèíàíñèðà ÷ðåç ñîöèàëíè îñèãó-
ðîâêè, äàíúöè è äúðæàâíè ñóáñèäèè. Ñúùåñòâóâàò äâà âèäà ïåíñèè ñ ðàçëè÷-
íà îñèãóðèòåëíà òåæåñò:
■ Íàöèîíàëíàòà ïåíñèÿ ñå ôèíàíñèðà ñå ÷ðåç îñèãóðîâêè è äàíúöè. Òå ñå
ïëàùàò îò ðàáîòîäàòåëèòå. Òåæåñòòà çà ðàáîòîäàòåëèòå îò ÷àñòíèÿ ñåê-
òîð å êàêòî ñëåäâà: 1.35%, 3.55% è 4.45% â çàâèñèìîñò îò ðàçìåðà ðàçõî-
äèòå çà ðàáîòíà çàïëàòà îò îáùèòå ðàçõîäè. Çà îáùèíèòå è öúðêâàòà å
2.40%. Çà äúðæàâàòà - 3.95%.
■ Çàäúëæèòåëíàòà îáâúðçàíà ñ äîõîäà ïåíñèÿ ñå ôèíàíñèðà ñå ÷ðåç îñèãó-
ðîâêè è äúðæàâíè ñóáñèäèè. Ïëàùàò ñå îò ðàáîòîäàòåëÿ, çàåòèòå, ñàìî-
íàåòèòå, ôåðìåðèòå è ìîðÿöèòå. Çà ðàáîòîäàòåëèòå îò ÷àñòíèÿ ñåêòîð
âíîñêàòà å 16.80%î, çà ìåñòíèòå âëàñòè - 17.45%, çà äúðæàâàòà - 18.90%,
çà öúðêâàòà - 27.00%. Çàåòèòå ïëàùàò 4.6% îò ñâîåòî áðóòíî òðóäîâî
âúçíàãðàæäåíèå. Ôåðìåðèòå è ñàìîíàåòèòå - 21.4%. Çà ìîðÿöèòå - 10.5%
çà ðàáîòîäàòåëÿ è 10.5% çà çàåòèòå.
Äúðæàâàòà ïëàùà îêîëî 29% îò ðàçõîäèòå çà íàöèîíàëíàòà ïåíñèÿ, íÿêîè
ñïåöèôè÷íè ïîìîùè, ãîäèøíè ñóáñèäèè çà ïîêðèâàíå íà ñúùåñòâóâàùè äåôè-
öèòè. Êúì 2004ã. ïî åäèí èëè äðóã êàíàë, äúðæàâàòà å ïîêðèëà íàä 50% îò îá-
ùèòå ðàçõîäè çà ïåíñèè.
Íàöèîíàëíàòà ïåíñèÿ ñå ôèíàíñèðà íà ïðèíöèïà "pay-as-you-go", à çàäúë-
æèòåëíàòà îáâúðçàíà ñ äîõîäà ïåíñèÿ -÷ðåç ñìåñåíî ôèíàíñèðàíå.
Îñèãóðÿâàíåòî çà íàöèîíàëíà ïåíñèÿ îáõâàùà âñè÷êè èíäèâèäè ìåæäó 16
è 65ã., æèâååùè íà òåðèòîðèÿòà íà Ôèíëàíäèÿ. Çà ñìåòêà íà òîâà, îñèãóðÿâà-
íåòî çà çàäúëæèòåëíàòà îáâúðçàíà ñ äîõîäà ïåíñèÿ å çàäúëæèòåëíî çà âñè÷êè
çàåòè, ñàìîíàåòè, ôåðìåðè è ò.í. ìåæäó 23 è 65ã. Çà çàåòè íÿìà èçêëþ÷åíèÿ, à
çà ñàìîíàåòè å âúçìîæíî èçêëþ÷åíèå, ñëåä 4 ìåñåöà çàïàçâàíå íà ñòàòóòà è
ãîäèøåí îñèãóðèòåëåí äîõîä äî 5,504.14 åâðî çà ñàìîíàåòè è 2,752.07 åâðî çà
ôåðìåðè.
Ìèíèìàëíîòî èçèñêâàíå çà ïîëó÷àâàíå íà íàöèîíàëíà ïåíñèÿ å ïîíå òðè
ãîäèíè ïðåñòîé âúâ Ôèíëàíäèÿ. Çà çàäúëæèòåëíàòà îáâúðçàíà ñ äîõîäà ïåí-
ñèÿ å ïîíå åäèí ìåñåö çàåòîñò è çàïëàòà íàä îïðåäåëåí ìèíèìóì îò 229.34 åâ-
ðî íà ìåñåö. Çà ïî-êðàòêè ïåðèîäè è çà ïî-íèñêè äîõîäè, ïåíñèÿ ñå ïîëó÷àâà,
àêî îáùèòå ãîäèøíè äîõîäè ñà íàä 723.60 åâðî.
Óñëîâèÿòà çà ïîëó÷àâàíå íà ïúëíà íàöèîíàëíà ïåíñèÿ ñà 40ã. ïðåñòîé
âúâ Ôèíëàíäèÿ, à çà çàäúëæèòåëíàòà îáâúðçàíà ñ äîõîäà ïåíñèÿ - 40ã. òðóä
êàòî çàåò èëè ñàìîíàåò. Ñòàíäàðòíàòà âúçðàñò çà ïåíñèîíèðàíå å 65ã. çà ìú-
æåòå è æåíèòå. Íàëèöå å è îïöèÿ çà ïî-ðàííî ïåíñèîíèðàíå - íà 60ã. áåç äðó-
ãè óñëîâèÿ. Èçïëàùàíåòî íà ïåíñèÿòà ìîæå äà áúäå îòëîæåíî âúâ âðåìåòî.
Íÿìà ãîðíà âúçðàñòîâà ãðàíèöà. Ðåàëíî òîâà îçíà÷àâà ïîæèçíåíà òðóäîâà
àêòèâíîñò.
Èç÷èñëÿâàíåòî íà ïåíñèèòå å ðàçëè÷íî çà âñåêè âèä ïåíñèÿ.

97
 Èç÷èñëÿâàíå íà íàöèîíàëíà ïåíñèÿ
Âçåìàò ñå ïðåäâèä ãîäèíèòå ïðåñòîé âúâ Ôèíëàíäèÿ, ñåìåéíèÿò ñòàòóñ,
ðàçìåðúò íà äðóãèòå äîõîäè è îáùèíàòà, â êîÿòî èíäèâèäúò æèâåå. Ïúëíèÿò
ðàçìåð íà ïåíñèÿòà å ìåæäó 419.16 åâðî è 496.38 åâðî ñïîðåä ñåìåéíèÿ ñòàòóñ
è îáùèíàòà. Àêî ãîäèíèòå íà ïðåñòîÿ ñà ïî-ìàëêî îò 40, ðàçìåðúò íà ïåíñè-
ÿòà íàìàëÿâà ïðîïîðöèîíàëíî ñúîáðàçíî áðîÿ íà ãîäèíèòå ïîä 40. Ðàçìåðúò
íà îñòàíàëèòå äîõîäè íà ïåíñèîíåðà íàìàëÿâàò ñ 50% íàöèîíàëíà ïåíñèÿ,
ñòèãà òå äà íàäâèøàâàò 559 åâðî ãîäèøíî. Íå ñå îò÷èòà íàëè÷èåòî íà çàâèñèì
ñúïðóã. Çà âñÿêî äåòå äî 16ã. êúì ïåíñèÿòà ñå äîáàâÿò 18.41 åâðî íà ìåñåö, äî-
ðè è íà òåçè ïåíñèîíåðè, êîèòî íå ïîëó÷àâàò íàöèîíàëíà ïåíñèÿ ïîðàäè äîõî-
äè ñ âèñîê ðàçìåð. Êúì íàöèîíàëíàòà ïåíñèÿ ñå ïîëàãà äîáàâêà, êîÿòî îáåç-
ïå÷àâà ïîòåíöèàëíèÿ ðèñê îò ôèçè÷åñêà çàâèñèìîñò (îò ãðèæè îò òðåòî ëèöå).
Äîáàâêèòå ñà òðè êàòåãîðèè: 51.97 åâðî, 128.93 åâðî è 257.84 åâðî íà ìåñåö.
Òîâà ñà ìàêñèìàëíèòå ðàçìåðè, êîèòî ñå ðåäóöèðàò â çàâèñèìîñò îò áðîÿ íà
ãîäèíèòå, ïðåêàðàíè âúâ Ôèíëàíäèÿ.

Èç÷èñëÿâàíå íà çàäúëæèòåëíàòà îáâúðçàíà ñ äîõîäà ïåíñèÿ

Âçåìàò ñå ïðåäâèä ðàçìåðúò íà îñèãóðèòåëíèòå äîõîäè è ïðîäúëæèòåë-
íîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ. Öåëòà å äà ñå äîñòèãíàò 60% îò ïîëó÷àâàíàòà
çàïëàòà ñëåä 40ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ. Ïðè èç÷èñëÿâàíå íà ðàçìåðà íà ïåíñèÿ-
òà ñå èçïîëçâà 1.5% îò ñóìàòà íà ãîäèøíèòå äîõîäè çà âñÿêà ãîäèíà. Çà òðóä
ñëåä 60ã. - 2.5%. Çà áàçà ñå âçåìàò äîõîäèòå â ïîñëåäíèòå 10ã. Íÿìà òàâàí íà
ìàêñèìàëíèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä. Íå ñå îò÷èòà íàëè÷èåòî íà çàâèñèì ñúïðóã
èëè äåöà.
Íÿìà ìèíèìàëíà è ìàêñèìàëíà ïåíñèÿ. Ïåíñèÿòà, ïîëó÷àâàíà ïðè ïî-ðàí-
íî ïåíñèîíèðàíå ñå ðåäóöèðà ñ 0.4% çà âñåêè ìåñåö, êîéòî ëèïñâà äî 65ã. Íà-
öèîíàëíàòà ïåíñèÿ ñå êîðèãèðà â çàâèñèìîñò îò åâîëþöèÿòà â èíäåêñà çà èç-
äðúæêàòà çà æèâîòà. Çàäúëæèòåëíàòà îáâúðçàíà ñ äîõîäà ïåíñèÿ ñå êîðèãèðà
ñúñ ñðåäíàòà àðèòìåòè÷íà ñòîéíîñò íà èíäåêñà íà èíôëàöèÿòà è èíäåêñà íà
íàðàñòâàíå íà ðàáîòíèòå çàïëàòè.
Ïåíñèèòå ñà îáåêò íà äàíú÷íî îáëàãàíå. Íå ñå ïëàùà äàíúê, àêî ïåíñèîíå-
ðúò ïîëó÷àâà ñàìî íàöèîíàëíà ïåíñèÿ, à ìàëêèòå ïåíñèè ñå îáëàãàò ñ ïî-íèñ-
êè äàíú÷íè ñòàâêè. Ñïåöèàëíèòå äîáàâêè íå ñå îáëàãàò. Ïåíñèîíåðèòå ïëàùàò
1.5% çà îñèãóðÿâàíå ïðè áîëåñò.

98
 ÔÐÀÍÖÈß
I. Îñíîâíè ïðèíöèïè â ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà
1. Êîè õîðà ñà îáõâàíàòè â ñèñòåìàòà
Àìáèöèèòå íà ïîñòàíîâëåíèÿòà îò 1945 ã. çà ñúçäàâàíå íà ñîöèàëíî-îñèãó-
ðèòåëíà ñèñòåìà ñå îñúùåñòâÿâàò åäâà ïðåç 70-òå ãîäèíè. Ïåíñèîííàòà ñèñòå-
ìà ïîñòåïåííî ñå ðàçøèðÿâà ñ âúâåæäàíåòî íà ñïåöèàëèçèðàíè ñõåìè çà ïðî-
ôåñèîíàëíè êàòåãîðèè, êîèòî ïúðâîíà÷àëíî íå ñà áèëè îáõâàíàòè (íåùàòíèòå
ðàáîòíèöè, íåçàåòèòå â ñåëñêîòî ñòîïàíñòâî – ïðåç 1948 ã., çåìåäåëöèòå –
ïðåç 1952 ã.) è ñ îòïóñêàíåòî íà îïðåäåëåí ìèíèìóì îò ïîìîùè çà âñåêè âúç-
ðàñòåí ÷îâåê áåç ñðåäñòâà è áåç ó÷àñòèå â êàêâàòî è äà áèëî ïåíñèîííà ñõåìà
(1952 ã.). Ñúñ çàêîíèòå îò 1974 è 1978 ã. âå÷å ñå îáõâàùàò è õîðàòà, êîèòî äî-
òîãàâà ïî ïðèíöèï ñà îñòàâàëè èçâúí ïåíñèîííîòî îñèãóðÿâàíå (çàòâîðíèöè,
äåéöè íà èçêóñòâîòî è õóäîæåñòâåíè òâîðöè, áðà÷íè ïàðòíüîðè, êîèòî ïîìà-
ãàò íà ñâîÿ ñúïðóã èëè ñúïðóãà, äîìàêèíè, îòãîâàðÿùè íà îïðåäåëåíè óñëî-
âèÿ, è ò.í.). Äíåñ ôàêòè÷åñêè å îáõâàíàòî öÿëîòî ðàáîòåùî íàñåëåíèå.
Íî âñå îùå íÿìà èçöÿëî åäèííà ñèñòåìà. Ñúùåñòâóâàíåòî ïðåäè 1945 ã.
íà ñïåöèàëíè ñõåìè çà ùàòíè ðàáîòíèöè è ñèëíîòî íåæåëàíèå íà íåùàòíè-
òå ðàáîòíèöè äà áúäàò âêëþ÷åíè â åäíà îáùà ñèñòåìà îáÿñíÿâà äíåøíîòî
ðàçäåëåíèå íà ïåíñèîííîòî îñèãóðÿâàíå íà 26 îñíîâíè ñõåìè. È âñå ïàê èìà
òåíäåíöèÿ êúì óåäíàêâÿâàíå íà âîäåùèòå ïðàâèëà è ïðèíöèïè: îñíîâíèòå
ñõåìè çà íàåìíèòå ñåëñêîñòîïàíñêè ðàáîòíèöè, çàíàÿò÷èèòå è òúðãîâöèòå
äíåñ ñà ïðèâåäåíè â ïúëíî ñúîòâåòñòâèå ñ îñíîâíèòå ðàçïîðåäáè çà ùàòíè-
òå ðàáîòíèöè.
Òåçè 26 ñõåìè ìîãàò äà ñå ãðóïèðàò â òðè êàòåãîðèè: çà íåùàòíè ðàáîòíè-
öè (çàíàÿò÷èè, òúðãîâöè, õîðà ñúñ ñâîáîäíè ïðîôåñèè, çåìåäåëöè è ò.í.), çà
ùàòíè ðàáîòíèöè ñ ïî-îñîáåí ñòàòóò (äúðæàâíè ñëóæèòåëè) è çà ùàòíè ðàáîò-
íèöè â ÷àñòíèÿ ñåêòîð. Ïðîöåíòèòå ñà ñúîòâåòíî 11%, 21% è 68%.
Ñïåöèàëèçèðàíèòå ñõåìè ñå îñíîâàâàò íà óñòàíîâåíèòå â çàêîíà óñëîâèÿ è
ïðàâèëà çà ïåíñèîíèðàíå. Ñ èçêëþ÷åíèå íà ñõåìàòà çà ìèíüîðèòå, ïðè äðóãè-
òå íÿìà ðàçëèêà ìåæäó îñíîâíàòà ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå è ñðåäñòâàòà
îò äîïúëíèòåëíèòå ïåíñèîííè ôîíäîâå. Òå ñà "ñàìîñòîÿòåëíè" èëè "îáâúðçà-
íè" ñõåìè – ïðè òÿõ ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà çàâèñè íåïîñðåäñòâåíî îò òðóäî-
âèòå óñëîâèÿ, ïðè êîèòî ñå ïåíñèîíèðà äàäåí ÷îâåê. Äðóãèòå ñõåìè, êîèòî îá-
õâàùàò ïî÷òè 80% îò ðàáîòåùîòî íàñåëåíèå, ñà îñíîâíè è ñå ãðàäÿò ïðåäè
âñè÷êî íà îñèãóðèòåëíèÿ ïðèíöèï, êàòî ñå äîáàâÿò (ñ íÿêîè èçêëþ÷åíèÿ –
ñõåìèòå çà åäíîëè÷íè çåìåäåëñêè ñòîïàíè è òúðãîâöè) çàäúëæèòåëíè äîïúë-
íèòåëíè ñõåìè.
2. Ñõåìè çà äîïúëíèòåëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå.
Òå çàåìàò âàæíî ìÿñòî. Ùàòíèòå ðàáîòíèöè â ÷àñòíèÿ ñåêòîð è â ñåëñêî-
òî ñòîïàíñòâî èìàò äîãîâîðíè äîïúëíèòåëíè ñõåìè, êîèòî ôóíêöèîíèðàò íà
ïðèíöèïà íà ðàçïðåäåëåíèåòî è ó÷àñòèåòî â òÿõ ñå ðåãóëèðà ñúñ çàêîí îò 1973
ã. Êàòî èçêëþ÷èì çåìåäåëñêèòå ñòîïàíè è òúðãîâöèòå, ïîäîáíè çàäúëæèòåë-
íè äîïúëíèòåëíè ñõåìè, îñíîâàíè íà ðàçïðåäåëèòåëíèÿ ïðèíöèï, èìàò è õî-
ðàòà ñúñ ñâîáîäíè ïðîôåñèè. Îñâåí òåçè ñõåìè, ïàê â ðàìêèòå íà îòäåëíèòå
ïðîôåñèè, ñúùåñòâóâàò è äðóãè ìåõàíèçìè. Çà ùàòíèòå ðàáîòíèöè ñõåìèòå ñà
îðãàíèçèðàíè íà êîëåêòèâíà îñíîâà è çàñÿãàò âñè÷êè ùàòíè ðàáîòíèöè îò äà-
äåíî ïðåäïðèÿòèå èëè ïðîôåñèîíàëåí îòðàñúë.

99
 Òå ìîãàò äà âêëþ÷âàò çàäúëæåíèÿ âúâ âðúçêà ñ áàëàíñà íà ïðåäïðèÿòèåòî,
ñõåìè, ðúêîâîäåíè îò äîïúëíèòåëíè îñèãóðèòåëíè èíñòèòóöèè (òîâà ñå ïðåê-
ðàòÿâà ïðåç 1994 ã.) èëè ñõåìè, ÷ðåç êîèòî ñå óâåëè÷àâàò äîáðîâîëíèòå âíîñ-
êè â çàñòðàõîâàòåëíè ïîëèöè ñ îðãàíèçàöèè, îáõâàíàòè îò îñèãóðèòåëíîòî çà-
êîíîäàòåëñòâî. Èìà è äîïúëíèòåëíè ñõåìè ïî èçáîð çà õîðàòà ñúñ ñâîáîäíè
ïðîôåñèè è òå ñå óïðàâëÿâàò îò òåõíèòå ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíè êîìïàíèè.
Íàêðàÿ îðãàíèçàöèè, îáõâàíàòè îò îñèãóðèòåëíîòî çàêîíîäàòåëñòâî, ñúùî
ïðåäëàãàò íåçàäúëæèòåëíè ïðîôåñèîíàëíè ïåíñèîííè ñõåìè íà õîðàòà ñúñ
ñâîáîäíè ïðîôåñèè è ùàòíèòå ðàáîòíèöè, ó÷àñòâàùè â ñïåöèàëèçèðàíè ñõå-
ìè, ïî-êîíêðåòíî – äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè. Íî òåçè äîáðîâîëíè ñõåìè çàñÿ-
ãàò ìàëêà ÷àñò îò ðàáîòåùîòî íàñåëåíèå.
Ïî îòíîøåíèå íà èíäèâèäóàëíèòå ïåíñèè â ÷àñòíèÿ ñåêòîð å âúçìîæíî
ó÷àñòèå â ëè÷íè ïåíñèîííè ñõåìè çà ïîêðèâàíå íà ëè÷íèòå íóæäè. Ïîäîáíè
äîãîâîðè ñå ïðåäëàãàò ïðåäèìíî îò êîìïàíèè, ñâúðçàíè ñ îñèãóðèòåëíîòî çà-
êîíîäàòåëñòâî. Ñïîðåä òåçè æèâîòî-çàñòðàõîâàòåëíè äîãîâîðè ñ ðåäîâíè
âíîñêè â ÿñíî ïîñî÷åíè ðàìêè õîðàòà èìàò ïðàâî íà äàíú÷íè îáëåê÷åíèÿ âúç
îñíîâà íà ñâîèòå ïëàùàíèÿ èëè äîïúëíèòåëíî âíåñåíè ñðåäñòâà.

II. Ôèíàíñèðàíå íà ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà

Êàêúâ å îñíîâíèÿò ïðèíöèï çà ôèíàíñèðàíå íà îáùàòà ïåíñèîííî-îñèãó-
ðèòåëíà ñèñòåìà (êàïèòàëèçàöèÿ, ðàçïðåäåëåíèå èëè ñìåñåíà ñèñòåìà)? Íàñ-
òúïèëè ëè ñà ïðîìåíè ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè?
Ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíèòå ñõåìè çà ùàòíèòå ðàáîòíèöè è õîðàòà ñúñ ñâî-
áîäíè ïðîôåñèè îò ñàìîòî íà÷àëî ôóíêöèîíèðàò âúç îñíîâà íà ïðèíöèïà çà
ðàçïðåäåëåíèå. Íî ïðåç 1998 ã. ñå ñúçäàâà ðåçåðâåí ôîíä, ïðåäíàçíà÷åí äà
ïîääúðæà òåçè ñõåìè, êîãàòî òå çàïî÷âàò äà ñå íóæäàÿò îò ïîâå÷å ñðåäñòâà â
ñëåäñòâèå íà äåìîãðàôñêèòå ïðîìåíè. Òîçè ôîíä ñå ôèíàíñèðà ñ äîïúëíèòåë-
íè ñðåäñòâà, ïîëó÷åíè ÷ðåç îïðåäåëåíè ìåõàíèçìè – ïðåäè âñè÷êî îò ïåíñè-
îííèÿ ñîëèäàðåí ôîíä. Äîïúëíèòåëíèòå ñõåìè ñúùî ôóíêöèîíèðàò íà ïðèí-
öèïà íà ðàçïðåäåëåíèåòî.
Îò ñúçäàâàíåòî ñè è ñïåöèàëèçèðàíèòå ñõåìè äåéñòâàò íà òîçè ïðèíöèï.
Ñàìî åäíà îò òÿõ èçïîëçâà ñìåñåíà ñèñòåìà (÷àñòè÷íà êàïèòàëèçàöèÿ) – ñïå-
öèàëèçèðàíàòà ñõåìà çà ñëóæèòåëè â Íàöèîíàëíàòà áàíêà íà Ôðàíöèÿ. Ñ èçê-
ëþ÷åíèå íà ñõåìàòà çà íàåìíè ñåëñêîñòîïàíñêè ðàáîòíèöè, ñúùåñòâåíà ÷àñò
îò êîÿòî ñå îñèãóðÿâà îò äúðæàâíèÿ áþäæåò, îñíîâíèòå è äîïúëíèòåëíèòå
ñõåìè â ÷àñòíèÿ ñåêòîð ñå ôèíàíñèðàò ïðåäèìíî ñ âíîñêè.
Êàêòî çà ùàòíèòå ðàáîòíèöè â ÷àñòíèÿ ñåêòîð, ñúçäàâàíåòî íà ïåíñèîíåí
ñîëèäàðåí ôîíä ïðåç 1993 ã. çíà÷èòåëíî ïðîìåíÿ ñòðóêòóðàòà íà ôèíàíñèðà-
íåòî. Â îáùàòà ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíà ñõåìà âíîñêèòå íà ðàáîòîäàòåëèòå è
ðàáîòíèöèòå ïðåäñòàâëÿâàò ñàìî 41 è 31% îò ñðåäñòâàòà çà 1999 ã. Îñòàòúêúò
ñå èçïëàùà îò äúðæàâàòà ïîä ôîðìàòà íà êîìïåíñàöèÿ çà îáëåê÷àâàíåòî íà
îñèãóðèòåëíàòà òåæåñò, êàòî ÷àñò îò ïîëèòèêàòà çà çàåòîñòòà (5%) èäâà íåïîñ-
ðåäñòâåíî îò äàíúöèòå çà òîâà (1%) èëè íåïðÿêî – ÷ðåç ïëàùàíèÿ îò äðóãè
ñõåìè èëè îò ïåíñèîííèÿ ñîëèäàðåí ôîíä, ïî-òî÷íî ôèíàíñèðàíå íà ìèíè-
ìàëíèòå ïåíñèè, óâåëè÷àâàíå íà ñåìåéíèòå íàäáàâêè, ïîìîùè ïðè áåçðàáîòè-
öà èëè ðàííî ïåíñèîíèðàíå è ò.í. (22%). Îãðîìíà ÷àñò îò ñïåöèàëèçèðàíèòå
ñõåìè ñå ôèíàíñèðàò ïðåäè âñè÷êî (à çà äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè – îñíîâíî)
÷ðåç ñîöèàëíè âíîñêè.

100
 III. Óñëîâèÿ çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ
Çà äà ó÷àñòâà â îáùàòà ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíà ñõåìà, ÷îâåê òðÿáâà äà îò-
ãîâàðÿ íà òðè óñëîâèÿ: äà å èçïëàùàë âíîñêè â òàçè ñõåìà íàé-ìàëêî åäíî
òðèìåñå÷èå, äà å ïðåóñòàíîâèë òðóäîâàòà ñè äåéíîñò (èçêëþ÷åíèå ñà ñëó÷àè-
òå íà ïîñòåïåííî ïåíñèîíèðàíå) è äà å íàé-ìàëêî íà 60 ãîäèíè.
Êîãàòî íàâúðøè 65 ãîäèíè, íåçàâèñèìî îò ïåðèîäà, ïðåç êîéòî å èçïëàùàë
îñèãóðèòåëíè âíîñêè, âúçðàñòíèÿò ïîëó÷àâà 50% îò ñâîÿòà ïúëíà ïåíñèÿ. Òî-
âà å âúçìîæíî è íà 60 ãîäèíè, àêî ÷îâåê ñå å îñèãóðÿâàë ïðåç èçâåñòåí ïåðè-
îä â ïîâå÷å ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíè ñõåìè.
Àêî õîðàòà íå îòãîâàðÿò íà óñëîâèÿòà çà ïîëó÷àâàíå íà ïúëíà ïåíñèÿ, êî-
ãàòî íàâúðøàò 65 èëè 60 ãîäèíè, òå ìîãàò äà âçåìàò íåïúëíà ïåíñèÿ èëè ÷àñ-
òè÷íà ïåíñèÿ. Ïðè íåÿ êîåôèöèåíòúò ñå îïðåäåëÿ èëè êàòî òðèìåñå÷èÿòà ñ íå-
èçïëàòåíè îñèãóðèòåëíè âíîñêè ñå ñúîòíåñàò ñ îñèãóðèòåëíèÿ ïåðèîä çà ïúë-
íà ïåíñèÿ, èëè êàòî çà áðîÿ íà òðèìåñå÷èÿòà, îñòàâàùè äî íàâúðøâàíå íà 65
ãîäèíè, ñå èç÷èñëè ñóìà îò 1.25% íà òðèìåñå÷èå.
Ïðàâî íà ïåíñèÿ ñå ïðèäîáèâà ñëåä 60 ãîäèíè. Ñúãëàñíî ðåôîðìàòà îò
1982 ã., õîðàòà ìîãàò äà ïîëó÷àò ïúëíà ïåíñèÿ íà òàçè âúçðàñò, àêî ñà èçïëà-
ùàëè îñèãóðîâêè çà îïðåäåëåí ïåðèîä. Îáùàòà ñõåìà íå âêëþ÷âà ìåõàíèçúì
çà ðàííî ïåíñèîíèðàíå ïðåäè 60 ãîäèíè è ñðåäíàòà âúçðàñò òóê å 61.62 (61.19
ãîäèíè çà îñèãóðÿâàëèòå ñå ìúæå è 62.14 ãîäèíè çà îñèãóðÿâàëèòå ñå æåíè).
Èçâúí ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà èìà ìåõàíèçìè çà ðàííî ïðåêúñâà-
íå íà òðóäîâàòà çàåòîñò, äî êîèòî ñåãà ïðèáÿãâà åäèí íà âñåêè ïåò äóøè íà
âúçðàñò ìåæäó 55 è 59 ãîäèíè.
1. Ôàêòîðè, îò êîèòî çàâèñè ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà
Ñòîéíîñòòà íà ïåíñèÿòà ïðè îáùàòà ñõåìà ñå îïðåäåëÿ îò ñðåäíàòà ãî-
äèøíà çàïëàòà â ðàìêèòå íà èçâåñòíè ãðàíèöè (ìàêñèìàëíàòà ãîäèøíà ñóìà
çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå ïðåç 1999 ã. å 173,640 ôðàíêà) è îò îñèãóðèòåëíèÿ ïå-
ðèîä ïî òàçè ñõåìà. Çà ïîëó÷àâàíå íà ïúëíà ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå çàï-
ëàòàòà, êîÿòî ñå èçïîëçâà êàòî îñíîâà çà èç÷èñëåíèå äî 1993 ã., å îñðåäíåíàòà
ñòîéíîñò ïðåç äåñåòòå íàé-äîáðè ãîäèíè. Ñëåä ðåôîðìàòà ïðåç 1993 ã. áðîÿò
íà ãîäèíèòå íàðàñòâà åæåãîäíî ñ ïî åäíà, òàêà ÷å ïðåç 2008 ã. äà äîñòèãíå 25
îò íàé-äîáðèòå ãîäèíè. Ñúùîòî ñå îòíàñÿ è çà èçèñêâàíèÿ îñèãóðèòåëåí ïåðè-
îä íà ó÷àñòèå âúâ âñè÷êè îñèãóðèòåëíè ñõåìè ïðåç òðóäîâèÿ ñòàæ, âçåòè çàåä-
íî: äî 1993 ã. ñà áèëè íåîáõîäèìè íàé-ìàëêî 150 òðèìåñå÷èÿ. Ñëåä òîâà ñå
óâåëè÷àâàò ñ åäíî òðèìåñå÷èå íà ãîäèíà, òàêà ÷å îò 1994 äî 2003 ã. äà äîñòèã-
íàò ïîñòåïåííî 160 òðèìåñå÷èÿ.
2. Ìåòîä çà èç÷èñëÿâàíå
Ïðè îáùàòà ñõåìà ìåòîäúò çà èç÷èñëÿâàíå íà ïåíñèÿòà (Ï) ñå áàçèðà íà
ñëåäíèòå åëåìåíòè: ëèêâèäíà ñòîéíîñò (Ò), ðàâíÿâàùà ñå íà 50%, ñòîéíîñò íà
îòñòúïêàòà (t), ðàâíà íà 1.25% çà òðèìåñå÷èå áåç îñèãóðèòåëíè âíîñêè, áðîé
íà òðèìåñå÷èÿòà áåç âíîñêè (n), òàêà ÷å äà ñå äîñòèãíàò 160 òðèìåñå÷èÿ (ïðå-
äè ðåôîðìàòà – 150); ïåðèîä íà èçïëàùàíè âíîñêè êúì îáùàòà ñõåìà (Ä) ñ
ãîðíà ãðàíèöà îò 150 òðèìåñå÷èÿ, ñðåäíà ãîäèøíà çàïëàòà (ÑÃÇ), èç÷èñëåíà
âúç îñíîâà íà 25-òå íàé-äîáðè ãîäèíè è èíäåêñèðàíà ñïîðåä ðúñòà íà öåíèòå
(ïðåäè ðåôîðìàòà ñå âçèìàò 10-òå íàé-äîáðè ãîäèíè è ñóìèòå ñå èíäåêñèðàò
ñïîðåä òîãàâàøíèòå çàïëàòè). Ñòîéíîñòòà íà ïåíñèÿòà ñå èç÷èñëÿâà ïî ôîð-
ìóëàòà:
Ï = (Ò - tn) × (Ä ÷ 150) × ÑÃÇ

101
 3. Ñåìåéíî ïîëîæåíèå
Ïðè îáùàòà ñõåìà ñåìåéíîòî ïîëîæåíèå ñå âçåìà ïðåäâèä, êîãàòî ñå èç-
÷èñëÿâà îñèãóðèòåëíèÿò ïåðèîä: ïðè æåíèòå ñå äîáàâÿò 8 òðèìåñå÷èÿ çà äåòå,
îòãëåæäàíî ïîíå 9 ãîäèíè, ïðåäè äà íàâúðøè 16. Ïåðèîäèòå, ïðåç êîèòî áà-
ùàòà èëè ìàéêàòà âçèìàò îòïóñêà, çà äà ñå ãðèæàò çà ñâîåòî äåòå, â íÿêîè ñëó-
÷àè ñúùî ñå èìàò ïðåäâèä ïðè èç÷èñëÿâàíåòî íà îñèãóðèòåëíèÿ ïåðèîä. Íî
òîâà âòîðî óâåëè÷åíèå íå ìîæå äà ñå äîáàâè êúì ïúðâîòî óâåëè÷åíèå îò 8
òðèìåñå÷èÿ çà ìàéêàòà. Ñåìåéíîòî ïîëîæåíèå å ôàêòîð çà ñòîéíîñòòà íà ïåí-
ñèÿòà è ïðè ñëåäíèòå äâå îáñòîÿòåëñòâà:
■ Ïåíñèÿòà ñå óâåëè÷àâà ñ 10%, êîãàòî ÷îâåê èìà ïîíå òðè äåöà èëè å ãëå-
äàë ïîíå òðè äåöà â ïðîäúëæåíèå íàé-ìàëêî íà 9 ãîäèíè, ïðåäè äà íàâúð-
øàò 16. Âñåêè îò äâàìàòà ñúïðóçè ìîæå äà ñå âúçïîëçâà îò òîâà ïðàâî;
■ Óâåëè÷åíèå ïðè ãðèæà çà áðà÷íèÿ ïàðòíüîð: ïåíñèÿòà íàðàñòâà ñ òâúð-
äà ñóìà îò 4,000 ôðàíêà, êîãàòî åäèíèÿò ïàðòíüîð ñå ãðèæè çà äðóãèÿ,
êîéòî ñúùî å ïåíñèîíåð, íàâúðøèë 65 ãîäèíè (èëè 60 â ñëó÷àèòå íà íåò-
ðóäîñïîñîáíîñò), íå ïîëó÷àâà ñîáñòâåíà ïåíñèÿ èëè ïîìîùè, íèòî ñóìè
îò ïðåäèøåí ñúïðóã èëè ñúïðóãà è íå ðàçïîëàãà ñúñ ñðåäñòâà, íàäõâúð-
ëÿùè îïðåäåëåíà ñòîéíîñò. Âúçìîæíî å äà ñå èçïëàòè íàëè÷íàòà ðàçëè-
êà, êîãàòî ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà èëè ïîìîùèòå å ïî-íèñúê îò ðàçìåðà íà
óâåëè÷åíèåòî.
 îáùàòà ñõåìà ñúùåñòâóâà è ïðàâîòî íà íàñëåäñòâåíà ïåíñèÿ îò ïî÷èíàë
áðà÷åí ïàðòíüîð. Òàçè ïåíñèÿ ñå äàâà (ñúîáðàçíî èìîòíèÿ öåíç) íà íàñòîÿùèÿ
èëè áèâøèÿ áðà÷åí ïàðòíüîð, àêî å íàâúðøèë 55 ãîäèíè è å èëè å áèë æåíåí
çà ïî÷èíàëèÿ íàé-ìàëêî äâå ãîäèíè äî äàòàòà íà ñìúðòòà. Àêî îò áðàêà å ðî-
äåíî äåòå, íÿìà òàêîâà îãðàíè÷åíèå. Ñòîéíîñòòà íà íàñëåäñòâåíàòà ïåíñèÿ å
54% îò ñóìàòà, êîÿòî ïåíñèîíåðúò ïîëó÷àâà èëè å ïîëó÷àâàë.
4. Èíäåêñàöèÿ
Ñëåä 1978 ã. ïåíñèèòå ïî îáùàòà ñõåìà âñÿêà ãîäèíà ñå îñúâðåìåíÿâàò â
çàâèñèìîñò îò ïðîìåíèòå â ïîòðåáèòåëñêèòå öåíè è åâåíòóàëíîòî íàðàñòâàíå
íà ïîêóïàòåëíàòà ñïîñîáíîñò ïðè ùàòíèòå ðàáîòíèöè.

IV. Äåìîãðàôñêèòå ïðîìåíè è ïåíñèîííàòà ñèñòåìà

1. Äåìîãðàôñêè òåíäåíöèè
Õîðàòà íàä 65 ãîäèíè ïðåäñòàâëÿâàò 14% îò öÿëîòî íàñåëåíèå ïðåç 1980
ã., 13.9% ïðåç 1990 ã. è 14.9% – ïðåç 1995 ã. Çà 2000 ã. òåõíèÿò äÿë å ìåæäó 15.8
è 16%, çà 2010 ã. ñå ïðåäâèæäà äà áúäå ìåæäó 16.5 è 17.3%, çà 2020 – ìåæäó
19.9 è 21.6%, çà 2030 ã. – ìåæäó 22.7 è 25.9%. Íà ìàêðîèêîíîìè÷åñêî íèâî äå-
ìîãðàôñêîòî ñúîòíîøåíèå (ìåæäó íàñåëåíèåòî íàä 60 ãîäèíè è íàñåëåíèåòî
îò 20 äî 59 ãîäèíè) ñå ïðîìåíÿ òàêà: 3.25 äóøè íàä 60 ãîäèíè íà âñåêè 10 äó-
øè â òðóäîñïîñîáíà âúçðàñò ïðåç 1980 ã. ñðåùó 3.7 âúçðàñòíè õîðà íà âñåêè 10
ðàáîòåùè ïðåç 1995 ã. Çàíàïðåä äåëúò íà ïåíñèîíåðèòå ùå ñå óâåëè÷àâà ñèë-
íî ïîðàäè íàðàñòâàùàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà æèâîòà è ïîðàäè ôàêòà, ÷å ìíî-
ãî îò ñëåäâîåííèòå ïîêîëåíèÿ äîñòèãàò ïåíñèîííà âúçðàñò. Ñúîòíîøåíèåòî
ìåæäó áðîÿ íà õîðàòà íàä 60 ã. è áðîÿ íà ðàáîòåùèòå ùå íàðàñòâà îò 3.8 ïðåç
2000 ã. íà 4.3 ïðåç 2010-òà, 5.3 ïðåç 2020-òà è 6.3 ïðåç 2030-òà, àêî ïðèðàñòúò
îò ðàæäàåìîñòòà å 1.8.
Ïðè îáùàòà ñõåìà çà ùàòíè ðàáîòíèöè ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó áðîÿ íà ðà-
áîòåùèòå, êîèòî ïëàùàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè, è áðîÿ íà ïåíñèîíåðèòå å 1.6

102
êúì 1 ïðåç 2000 ã., 1.5 ïðåç 2010-òà, 1.2 ïðåç 2020-òà è 1 ïðåç 2030 ã. ïðè ñúùèÿ
ïðèðàñò íà ðàæäàåìîñòòà – 1.8 è ïîñòîÿííà áåçðàáîòèöà 6%. Çà ïåíñèîííàòà
ñõåìà íà äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè ñúùîòî ñúîòíîøåíèå å 1.8 ïðåç 2000 ã., 1.4
ïðåç 2010-òà, 1.1 ïðåç 2020-òà è 1 ïðåç 2030 ã.
2. Ðåôîðìè
Öåëòà íà ðåôîðìàòà îò 1993 ã. â îáùàòà ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíà ñõåìà è
â ïðèðàâíåíèòå êúì íåÿ ñõåìè çà õîðà ñúñ ñâîáîäíè ïðîôåñèè (ñúùî çà òúð-
ãîâöè è çàíàÿò÷èè) å "äà ñå çàïàçÿò îñíîâíèòå ïðàâà íà îñèãóðÿâàëèòå ñå è ìå-
õàíèçìèòå çà ñîëèäàðíî ðàçïðåäåëåíèå, êàòà ñå ãàðàíòèðà ðàâíîïîñòàâåíîñò
ìåæäó ïîêîëåíèÿòà, ó÷àñòâàùè â óñèëèÿòà çà êîíòðîë íàä ïåíñèîííèòå ðàçõî-
äè". Òàçè ðåôîðìà çàñÿãà:
■ ôèíàíñèðàíåòî: ñúçäàâàíå íà ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëåí "ñîëèäàðåí"
ôîíä, êîéòî ñå ïîïúëâà îò ïðåäíàçíà÷åíèòå çà òîâà äàíúöè (äîíÿêúäå è
îò îáùèòå âíîñêè ñà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå);
■ ðàçøèðÿâàíå íà áàçàòà çà ôèíàíñèðàíå íà ñõåìèòå, êàòî ôîíäúò ñòàíå
îòãîâîðåí çà èçïëàùàíå íà "ñîëèäàðíè" ïîìîùè (îïðåäåëåíà ìèíèìàë-
íà ñóìà çà íàâúðøåíà âúçðàñò, ïîìîùè ïðè áåçðàáîòèöà, ñåìåéíè íàä-
áàâêè è ò.í.);
■ èç÷èñëÿâàíåòî íà ïåíñèÿòà:
à) Êàòà áàçà çà òîâà èç÷èñëåíèå ñå èçïîëçâà èíäåêñàöèÿòà íà öåíèòå
ñïðÿìî çàïëàòèòå çà ïåðèîä îò 5 ãîäèíè (äî 1978 ã. ïåíñèèòå ñå èíäåê-
ñèðàò ñïðÿìî çàïëàòèòå);
á) ïîñòîÿííî ñå óâåëè÷àâà ñ ïî åäíî òðèìåñå÷èå ãîäèøíî áàçàòà çà ñðåä-
íàòà çàïëàòà, èçïîëçâàíà çà îïðåäåëÿíå íà ïåíñèÿòà (îò 10-òå íàé-äîá-
ðè ãîäèíè ïîñòåïåííî ñå ïðåìèíàâà êúì 25, êàòî ïðåõîäúò òðÿáâà äà
çàâúðøè ïðåç 2008 ã.);
â) ñ ïî åäíî òðèìåñå÷èå íàðàñòâà ïîñòåïåííî îñèãóðèòåëíèÿò ïåðèîä,
íåîáõîäèì çà ïîëó÷àâàíå íà ïúëíà ïåíñèÿ (îò 150 ñå ïðåìèíàâà êúì
160 òðèìåñå÷èÿ, êîåòî òðÿáâà äà ïðèêëþ÷è ïðåç 2003 ã.);
■ èíäåêñàöèÿòà íà ñúùåñòâóâàùèòå (ò.å. âå÷å èçïëàùàíèòå) ïåíñèè: ñòîé-
íîñòòà èì òðÿáâà äà ñå îïðåäåëÿ ñïîðåä ïðàâèëîòî çà èíäåêñàöèÿ, ïðè-
ëîæåíî êúì çàïëàòèòå, êîèòî ñå èçïîëçâàò êàòî îñíîâà çà èç÷èñëÿâàíå íà
ïåíñèèòå.
 êðàÿ íà 1998 ã. ñå ñúçäàâà ðåçåðâåí ôîíä, êúäåòî äà ñå ñúáèðàò ñðåäñòâà-
òà çà ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíèòå ñõåìè çà ùàòíè ðàáîòíèöè â ÷àñòíèÿ ñåêòîð,
òúðãîâöè, çàíàÿò÷èè è âðåìåííè ñåëñêîñòîïàíñêè ðàáîòíèöè, òúé êàòî çà äå-
ìîãðàôñêîòî ñòàðååíå íà íàñåëåíèåòî òðÿáâà äà ñå âçåìàò ìåðêè. Ñåãà êúì òî-
çè ôîíä ñå íàñî÷âàò îïðåäåëåíè ñðåäñòâà. Òîé å ñúçäàäåí ñ 2 áèëèîíà ôðàíêà,
à ïðåç 2000 ã. ñå å î÷àêâàëî äà ïîëó÷è îùå 20 áèëèîíà. Ñ èçêëþ÷åíèå íà ïðà-
âèëàòà çà èíäåêñàöèÿ òàçè ðåôîðìà íå çàñÿãà ñïåöèàëèçèðàíèòå ñõåìè çà ùàò-
íè ðàáîòíèöè. Â çàäúëæèòåëíèòå äîïúëíèòåëíè ñõåìè çà ùàòíè ðàáîòíèöè
íàñòúïâàò ñúùåñòâåíè ïðîìåíè âúâ âðúçêà ñ ïîäïèñàíèòå ïðåç 1993 è 1996ã.
ñïîðàçóìåíèÿ.
3. Áúäåùåòî
Ôðåíñêîòî ïðàâèòåëñòâî çàïî÷íà ìíîãîáðîéíè êîíñóëòàöèè ïî âúïðîñà çà
áúäåùåòî íà ïåíñèîííàòà ñèñòåìà. Èçâåñòíèÿò äîêëàä ïî òàçè òåìà ïîêàçâà
ôèíàíñîâèòå çàòðóäíåíèÿ, ñ êîèòî ùå ñå ñáëúñêàò ôðåíñêèòå ïåíñèîííè ñõå-
ìè ïðåç ïåðèîäà 2005-2010 ã. ïîðàäè äåìîãðàôñêîòî ñòàðååíå íà íàñåëåíèå-

103
òî. Ïðåç ìàðò 2000 ã. ôðåíñêîòî ïðàâèòåëñòâî ôîðìóëèðà âîäåùèòå íàñîêè,
êîèòî ùå ãàðàíòèðàò ðàçïðåäåëèòåëíèÿ õàðàêòåð íà ïåíñèîííàòà ñèñòåìà è
ùå î÷åðòàÿò ðàçëè÷íè ïúòèùà çà ðåôîðìè â îòäåëíèòå ñõåìè.  îñíîâàòà íà
òåçè íàñîêè ñà ñëåäíèòå ïðèíöèïè:
■ Êîíñóëòàöèè ïðè ôîðìóëèðàíåòî èì è ãúâêàâ ïîäõîä ïðè îïðåäåëÿíåòî
íà êîíêðåòíèòå ìåðêè;
■ Ñúîáðàçÿâàíå ñ ðàçëè÷èÿòà è ñõîäñòâàòà ìåæäó ðàçëè÷íèòå ñõåìè;
■ Òúðñåíå íà ïî-ãîëÿìà áëèçîñò ìåæäó òÿõ è çàñèëâàíå íà "ñîëèäàðíîñòòà";
■ Ïî-ãîëÿìà ãúâêàâîñò êàòî îòðàæåíèå íà íóæäàòà îò ñïåöèôè÷åí èíäèâè-
äóàëåí èçáîð;
■ Ïðåäâèæäàíå íà äåìîãðàôñêèòå ïðîìåíè, çà äà ñå ðàçïðåäåëè ïî-ñïðà-
âåäëèâî òîâàðúò ìåæäó ðàçëè÷íèòå ïîêîëåíèÿ.
Ñúïúòñòâàíè îò ðåôîðìàòà, öåëÿùà çàñèëâàíå íà ðîëÿòà íà âúçðàñòíèòå
õîðà â îáùåñòâîòî, ïðåäëîæåíèòå îñíîâíè íàñîêè çà äúëãîòðàéíîñò è àêòóà-
ëíîñò íà ôðåíñêàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà ñà:
■ Äà ñå îïðåäåëÿò ÷ðåç äèñêóñèÿ íàé-äîáðèòå ðåøåíèÿ çà âñÿêà ñõåìà. Äî
2020 ã. ïåíñèîííàòà ñèñòåìà äà ñå çàçäðàâè è îáåäèíè. Ñúùåñòâóâàò
ïðåäëîæåíèÿ, êàêòî çà ùàòíèòå ðàáîòíèöè â ÷àñòíèÿ ñåêòîð, òàêà è çà
äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè îñèãóðèòåëíèÿò ïåðèîä, íóæåí çà ïîëó÷àâàíå íà
ïúëíà ïåíñèÿ, ïîñòåïåííî äà ñå óâåëè÷è äî 40 ãîäèíè. Äà ñå ïðîÿâÿâà ïî-
âå÷å ãúâêàâîñò â ìåòîäèòå çà èç÷èñëÿâàíå íà ïåíñèèòå ïî ñõåìèòå çà
ùàòíè ðàáîòíèöè, òúðãîâöè è çàíàÿò÷èè ñ öåë äà ñå äàäå ïî-ãîëÿìà ñâî-
áîäà íà èçáîðà îòíîñíî âúçðàñòòà çà ïåíñèîíèðàíå. Âîäÿò ñå äèñêóñèè
ìåæäó ñîöèàëíèòå ïàðòíüîðè è âúâ âðúçêà ñ äîïúëíèòåëíèòå ñõåìè çà
ùàòíè ðàáîòíèöè, îñîáåíî ïî âúïðîñà çà îñèãóðèòåëíèÿ ïåðèîä è ïåí-
ñèîííàòà âúçðàñò;
■ Ïîääúðæàíå íà ðåçåðâåí ïåíñèîíåí ôîíä, çà äà ñå ïðåîäîëåå íåðàâíîâå-
ñèåòî ïðåç ïåðèîäà 2020-2040 ã. Êàòî öÿëî òîé òðÿáâà äà íàäõâúðëè 1000
áèëèîíà ôðàíêà (ïðè ïîñòîÿííà ñòîéíîñò) ïðåç 2020 ã.;
■ Äà ñå ñúçäàäå Ñúâåò çà êîíñóëòàöèè íà ïåíñèîíåðèòå, â êîéòî äà èìà
ïðåäñòàâèòåëè îò ïðîèçâîäñòâåíèÿ ñåêòîð, ÷ëåíîâå íà ïàðëàìåíòà è õî-
ðà, ñïîñîáíè äà îðãàíèçèðàò äúëãîñðî÷íè êîíñóëòàöèè çà áúäåùåòî íà
ïåíñèîííàòà ñèñòåìà. Òå òðÿáâà íàé-âå÷å äà ïðåäñòàâÿò íàñòîÿùåòî è áú-
äåùåòî ôèíàíñîâî ïîëîæåíèå íà ðàçëè÷íèòå ñõåìè, êàòî îò÷èòàò èêîíî-
ìè÷åñêîòî, ñîöèàëíîòî è äåìîãðàôñêîòî ðàçâèòèå, äà ïðåöåíÿâàò êàêâî å
íóæíî çà òÿõíàòà äúëãîòðàéíà ôèíàíñîâà ñòàáèëíîñò è äà îñèãóðÿâàò
åäèíñòâîòî íà ïåíñèîííàòà ñèñòåìà, îñíîâàíî íà ðàçïðåäåëåíèåòî, êàòî
óòâúðæäàâàò ñîëèäàðíèÿ ïðèíöèï ìåæäó ñõåìèòå è ñòðåìåæà êúì ðàâíî-
ïîñòàâåíîñò è ñðåä ñàìèòå ïåíñèîíåðè, è ñðåä ðàçëè÷íèòå ïîêîëåíèÿ.
Íàé-êðàòêîñðî÷íàòà öåë â ñòðàòåãèÿòà íà ïðàâèòåëñòâîòî å äà ñå íàìàëè
áåçðàáîòèöàòà. Ìàêàð ÷å ôèíàíñîâèòå ðåçåðâè â ðåçóëòàò íà îãðàíè÷åíèåòî â
áåçðàáîòèöàòà ñà íåäîñòàòú÷íè, çà äà ñå ïðåîäîëåå äúëãîòðàéíîòî íåðàâíî-
âåñèå â ïåíñèîííàòà ñèñòåìà, ïðåäèçâèêàíî îò äåìîãðàôñêèòå ïðîìåíè, òå âñå
ïàê ñà âàæíà ñòúïêà ïðåç ñëåäâàùèòå äåñåò ãîäèíè.

104
 ×ÅÕÈß
Êàêòî ìíîãî åâðîïåéñêè ñòðàíè, ×åøêàòà ðåïóáëèêà ñå íàìèðà ïî ñðåäà-
òà íà ïúòÿ íà äåìîãðàôñêà òðàíñôîðìàöèÿ, âëèÿåùà îñòðî âúðõó íåéíàòà ïåí-
ñèîííà ñèñòåìà, êîÿòî â ïî-ãîëÿìàòà ñè ÷àñò å ôèíàíñèðàíà íà ðàçõîäíî-ïîê-
ðèâåí ïðèíöèï. Îáõâàòúò íà î÷àêâàíîòî äåìîãðàôñêî íàïðåæåíèå ìîæå ÿñíî
äà áúäå ïðåöåíåí îò ïðîãíîçèòå çà ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó âúçðàñòíîòî íàñå-
ëåíèå è íàñåëåíèåòî â ðàáîòîñïîñîáíà âúçðàñò. Â ìîìåíòà òîâà ñúîòíîøåíèå
å 30% â ïîëçà íà ðàáîòåùèòå, íî ïðîãíîçèòå ïðåäâèæäàò òî äà äîñòèãíå 50%
ïðåç 2025 ã. è äî ïîâå÷å îò 80% äî 2050 ã. Èìàéêè ïðåäâèä åñêàëèðàùîòî íàï-
ðåæåíèå, ïåíñèîííàòà ðåôîðìà ùå áúäå íåèçáåæíà. Ïðåç 90-òå ãîäèíè ÷åøêî-
òî ïðàâèòåëñòâî ïðåäïðèå íÿêîëêî ñòúïêè, ñ êîèòî ïîêàçà ñåðèîçíîñòòà íà äå-
ìîãðàôñêîòî ïðåäèçâèêàòåëñòâî. Ðàçõîäíî-ïîêðèâíàòà ñèñòåìà áåøå îáåêò íà
ðàçëè÷íè ðåôîðìè ïðåç òîâà äåñåòèëåòèå, âêëþ÷èòåëíî è ïîñòåïåííî óâåëè-
÷àâàíå íà âúçðàñòòà çà ïåíñèîíèðàíå çà ìúæåòå è æåíèòå, ïðîìåíè âúâ ôîð-
ìóëàòà çà èç÷èñëÿâàíå íà ïåíñèèòå, ïî-ñòðîãè ïðàâèëà çà ïåíñèîíèðàíå è äð.
Ñèñòåìàòà çà äîáðîâîëíî ÷àñòíî îñèãóðÿâàíå, îñíîâàíà íà èíäèâèäóàëíè
îñèãóðèòåëíè ñìåòêè, áå âúâåäåíà ïðåç 1994 ã. Ó÷àñòèåòî íà îñèãóðåíèòå ëè-
öà â òàçè ñèñòåìà áå ñòèìóëèðàíî ÷ðåç îñèãóðÿâàíå íà äúðæàâíà âíîñêà â èí-
äèâèäóàëíèòå ñìåòêè. Â êðàÿ íà 2000 ã. ïðèáëèçèòåëíî 2,3 ìëí. ðàáîòíèöè áÿ-
õà âêëþ÷åíè â äîïúëíèòåëíàòà îñèãóðèòåëíà ñèñòåìà, èëè òîâà ïðàâè ïðèá-
ëèçèòåëíî 50% îò ðàáîòíàòà ñèëà.
Âúïðåêè òåçè ïîëîæèòåëíè ñòúïêè, ÷åøêàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà îñòàâà
íåñïîñîáíà äà ñå ñïðàâè ñ äåìîãðàôñêîòî ñúòðåñåíèå, î÷àêâàíî ïðåç òîçè âåê.
Ïëàíèðà ñå ïóáëè÷íàòà ðàçõîäíî-ïîêðèâíà ñèñòåìà äà ïðèêëþ÷âà âñÿêà ãîäè-
íà ñ íàðàñòâàù äåôèöèò ïðåç ñëåäâàùèòå äåñåòèëåòèÿ. Êàòî ñå âçåìàò ïðåä-
âèä äåìîãðàôñêèòå ïðîãíîçè è ëèïñàòà íà ïî-íàòàòúøíè ðåôîðìè, äåôèöèòúò
íà ïóáëè÷íàòà ðàçõîäíî-ïîêðèâíà ñèñòåìà ñå î÷àêâà äà äîñòèãíå 8% îò ÁÂÏ
äî 2050 ã. Îãðàíè÷àâàíåòî íà òîçè àêòþåðñêè äèñáàëàíñ íåèçáåæíî ùå âêëþ÷-
âà íàìàëÿâàíå íà ïåíñèèòå, èìàéêè ïðåäâèä, ÷å îñèãóðèòåëíàòà âíîñêà âå÷å å
äîñòèãíàëà ïðåêîìåðíèòå 26% îò çàïëàòàòà è íå áè òðÿáâàëî äà áúäå óâåëè-
÷àâàíà.
×àñòíàòà ñèñòåìà çà äîáðîâîëíî îñèãóðÿâàíå ïî ïðèíöèï áè ìîãëà äà
ïîääúðæà ïåíñèîííèÿ ïðèõîä íà ðàçóìíè íèâà, íî î÷àêâàíèÿòà îò äåéñòâèåòî
íà ÷àñòíàòà îñèãóðèòåëíà ñèñòåìà íå ñà îñîáåíî äîáðè. Âúïðåêè î÷åâèäíî âè-
ñîêîòî ïîêðèòèå íà ðàáîòíàòà ñèëà, ó÷àñòèåòî â ñèñòåìàòà å ñèëíî íàñî÷åíî
êúì âúçðàñòíèòå ðàáîòíèöè è ïîâå÷åòî îò ðàáîòíèöèòå ïîä 40-ãîäèøíà âúç-
ðàñò âñå îùå íå ñà ïîêðèòè îò ÷àñòíàòà îñèãóðèòåëíà ñèñòåìà. Òîâà å ïðîá-
ëåì, êîéòî ïîðàæäà ñèëíà çàãðèæåíîñò, ïðè ïîëîæåíèå ÷å òîâà ñà òî÷íî ðà-
áîòíèöèòå, çà êîèòî ñå ïðåäïîëàãà, ÷å ùå ïîñòðàäàò íàé-ñåðèîçíî îò íàìàëÿ-
âàíåòî íà ïåíñèîííîòî âúçíàãðàæäåíèå.
Îñâåí òîâà ñðåäíàòà îñèãóðèòåëíà âíîñêà êúì ÷àñòíîòî îñèãóðÿâàíå îñòà-
âà äîñòà íèñêà - ïî-ìàëêî îò 3% îò ðàçìåðà íà çàïëàòàòà, ðàçõîäèòå ñà ñðàâ-
íèòåëíî âèñîêè, âúçâðàùàåìîñòòà áå ðàçî÷àðîâàùà, à íàðàñòâàíåòî íà íåòíè-
òå àêòèâè å äîñòà áàâíî. Ñëåä ñåäåì ãîäèíè íà ñúùåñòâóâàíå àêòèâèòå íà ÷àñ-
òíèòå ôîíäîâå ïðåäñòàâëÿâàò íå ïîâå÷å îò 2% îò ÁÂÏ. È íàêðàÿ, îïåðàöèèòå
íà ïåíñèîííèòå ôîíäîâå íå áÿõà ïðîçðà÷íè çàðàäè íÿêîëêî ïðàâíè è ðåãóëà-
òîðíè íåäîñòàòúêà. Òåçè ñëàáîñòè äîïúëíèòåëíî ïîäñèëèõà ñúìíåíèÿòà äàëè

105
÷àñòíèòå äîáðîâîëíè ôîíäîâå ùå ìîãàò äà èãðàÿò çíà÷èòåëíà ðîëÿ â îñèãóðÿ-
âàíåòî íà ïåíñèîííèÿ ïðèõîä.
×åøêàòà îñèãóðèòåëíà ñèñòåìà ñå íóæäàå îò çíà÷èòåëíà ðåôîðìà, âêëþ÷-
âàùà íå ñàìî ïóáëè÷íàòà ðàçõîäíî-ïîêðèâíà ñèñòåìà, íî ñúùî è ÷àñòíàòà
îñèãóðèòåëíà ñèñòåìà. Ðåôîðìèòå íà äúðæàâíàòà ñèñòåìà áè òðÿáâàëî äà ñå
ñúñðåäîòî÷àò âúðõó íàìàëÿâàíåòî íà ãîëåìèòå àêòþåðñêè äåôèöèòè. Ðåôîð-
ìàòà â ñôåðàòà íà ÷àñòíîòî îñèãóðÿâàíå òðÿáâà äà ñå íàñî÷è îñíîâíî â ïîäîá-
ðÿâàíå íà îáõâàòà ïðè ïî-ìëàäèòå ðàáîòíèöè, óâåëè÷àâàíå íà ðàçìåðà íà
ñðåäíàòà âíîñêà çà äîïúëíèòåëíî ÷àñòíî îñèãóðÿâàíå è ïî-ãîëÿìà ïðîçðà÷-
íîñò íà îïåðàöèèòå íà ÷àñòíèòå ïåíñèîííè ôîíäîâå.
Ïðè ïðîó÷âàíåòî íà ðàçëè÷íè âúçìîæíîñòè çà ðåôîðìà íà ïåíñèîííàòà
ñèñòåìà, ÷åøêèòå ëèäåðè ùå òðÿáâà íåèçáåæíî äà çàäàäàò âúïðîñà äàëè ÷àñò
îò îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè êúì äúðæàâíàòà ðàçõîäíî-ïîêðèâíà ñèñòåìà òðÿá-
âà äà áúäàò ïðåíàñî÷åíè êúì ÷àñòíàòà ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíà ñèñòåìà, ñ öåë
äà ñå ïîäîáðè öÿëîñòíîòî ðàçïðåäåëåíèå íà ðèñêîâåòå íà ïåíñèîííàòà ñèñòå-
ìà, è äà îñèãóðè àäåêâàòíî íèâî íà ïåíñèîíåí ïðèõîä, îñîáåíî çà ïî-ìëàäè-
òå ðàáîòíèöè.
Äúðæàâíàòà ðàçõîäíî-ïîêðèâíà îñèãóðèòåëíà ñèñòåìà íà ×åõèÿ ïîêðèâà
4,7 ìëí. îñèãóðåíè ëèöà, êîëêîòî ñà ïî÷òè âñè÷êè ðàáîòåùè â ñòðàíàòà. Òÿ
ïîêðèâà è 2,5 ìëí. ïåíñèîíåðè. Ñèñòåìàòà îñèãóðÿâà ïåíñèè çà ñòàðîñò, èíâà-
ëèäíîñò è ñîöèàëíà ïåíñèÿ. Ñ ïåíñèèòå çà ñòàðîñò ñå ðåàëèçèðàò ãðóáî òðè
÷åòâúðòè îò ïåíñèîííèòå ðàçõîäè.  íà÷àëîòî íà 90-òå ãîäèíè áþäæåòúò íà
ñîöèàëíîòî îñèãóðÿâàíå îò÷èòà èçëèøúöè, äîêàòî â êðàÿ íà äåñåòèëåòèåòî äå-
ôèöèòúò äîñòèãà 1% îò ÁÂÏ. Äåôèöèòúò ñå ïîÿâÿâà âúïðåêè âèñîêàòà çà ìåæ-
äóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè îñèãóðèòåëíà âíîñêà îò 26%. Âëîøàâàíåòî íà ôèíàí-
ñîâèòå ðåçóëòàòè íà ïóáëè÷íàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà ñå äúëæè íà áúðçîòî íà-
ðàñòâàíå íà ïåíñèîííèòå ðàçõîäè è íàìàëÿâàíå íà ïðèõîäèòå.
Îáùèÿò ðàçìåð íà îñèãóðèòåëíàòà âíîñêà (âêëþ÷èòåëíî îñèãóðîâêàòà çà
áåçðàáîòèöà è áîëåñò) âúçëèçà íà 34% îò áðóòíàòà çàïëàòà, êàòî 8% îò òÿõ ñå
ïëàùàò îò ðàáîòåùèòå. Òåçè íèâà ñà çíà÷èòåëíî ïî-âèñîêè îò ñðåäíèòå çà
ñòðàíèòå îò ÎÈÑÐ (Îðãàíèçàöèÿ çà èêîíîìè÷åñêî ñúòðóäíè÷åñòâî è ðàçâèòèå).
Ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíîòî çàêîíîäàòåëñòâî, ïðèåòî ïðåç 1995 ã., ïðåäâèæ-
äà ïîñòåïåííî óâåëè÷àâàíå íà ïåíñèîííàòà âúçðàñò, äîêàòî òÿ äîñòèãíå 62 ã.
çà ìúæåòå è 57-61 ã. çà æåíèòå. Ïðåç 1995 ã. çàêîíîäàòåëÿò âúâåäå ñúùî è íÿ-
êîè ïðîìåíè âúâ ôîðìóëàòà çà èç÷èñëÿâàíå íà ïåíñèèòå. Ïîçèòèâíàòà ïðîìÿ-
íà áå â óâåëè÷àâàíåòî íà áðîÿ íà ãîäèíèòå, êîèòî ñå âçåìàõà çà èç÷èñëÿâàíå
íà áàçàòà íà ïåíñèÿòà. Ïðîöåñúò ñúùî å ñòúïàëîâèäåí, êàòî ñå òðúãâà îò ñè-
òóàöèÿ, â êîÿòî ñå âçåìàò ïîä âíèìàíèå ïîñëåäíèòå 10 ãîäèíè, à ïðåç 2015 ã.
âå÷å òðÿáâà äà ñå âçèìàò ïîä âíèìàíèå ïîñëåäíèòå 30 ã.
 Óíãàðèÿ ïåíñèîííàòà âúçðàñò çà ìúæå è æåíè ùå äîñòèãíå 62 ã. ïðåç
2009 ã. Â Ïîëøà ïåíñèîííàòà âúçðàñò å 65 ã. çà ìúæåòå è 60 ã. çà æåíèòå. Íàï-
ðàâåíèòå ïðîãíîçè ïîêàçâàò, ÷å ðåôîðìàòà â ×åõèÿ å íåèçáåæíà è å íåîáõîäè-
ìî äî áúäå ïîñòàâåíà íà äíåâåí ðåä âúçìîæíî íàé-ñêîðî, çà äà ïàðèðà ïîíå
îò÷àñòè óâåëè÷àâàùèòå ñå äåôèöèòè â ïóáëè÷íàòà îñèãóðèòåëíà ñèñòåìà.
Îñèãóðÿâàíåòî íà ôèíàíñîâàòà æèçíåñïîñîáíîñò òðÿáâà äà ñå ôîêóñèðà íå
âúðõó óâåëè÷àâàíåòî íà îñèãóðèòåëíàòà âíîñêà, à âúðõó îãðàíè÷àâàíå íà íà-
ðàñòâàíåòî íà ðàçõîäèòå è ïî-ïðÿêîòî èì îáâúðçâàíå ñ îáåìà íà íàëè÷íèÿ ôè-
íàíñîâ ðåñóðñ.

106
 Êëþ÷îâ ìîìåíò â ïåíñèîííàòà ïîëèòèêà íà ×åõèÿ å ðàçâèòèåòî íà ÷àñòíè-
òå îñèãóðèòåëíè ôîíäîâå. Ó÷àñòèåòî â òÿõ å áàçèðàíî íà èíäèâèäóàëíè ïàð-
òèäè è ïðåõâúðëÿíåòî îò åäíà îñèãóðèòåëíà êîìïàíèÿ â äðóãà å ðàçðåøåíî.
Ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè ñå íàáëþäàâà çàáåëåæèòåëíà êîíñîëèäàöèÿ íà ïàçà-
ðà, êàêòî ïîêàçâà ñòàòèñòèêàòà. Ïðåç 1995 ã. ëèöåíçèðàíèòå ïåíñèîííè êîìïà-
íèè ñà áèëè 44, à ïðåç 2000 ã. òå ñà áèëè åäâà 20, êîåòî ïðåäñòàâëÿâà ðåäóêöèÿ
îò íàä 50%. Âúïðåêè íÿêîè ïîëîæèòåëíè õàðàêòåðèñòèêè, òðåòèÿò ñòúëá íà
ïåíñèîííàòà ñèñòåìà â ×åõèÿ îñòàâà íåäîñòàòú÷åí â ìíîãî àñïåêòè - ó÷àñòè-
åòî íà ìàëêî íà áðîé ïî-ìëàäè ðàáîòíèöè, ðàçî÷àðîâàùè íèâà íà âúçâðúùà-
åìîñò è áàâíî íàðàñòâàíå íà àêòèâèòå. Âúïðåêè ÷å îáùèÿò áðîé íà ÷ëåíîâåòå
íà äîáðîâîëíèòå ôîíäîâå å ãðóáî 50% îò ðàáîòíàòà ñèëà, áëèçî 20% îò îñè-
ãóðÿâàùèòå ñå â òÿõ ñà íàä 60-ãîäèøíà âúçðàñò è ïåíñèîíåðè.
Ñðåäíàòà âúçðàñò íà ó÷àñòíèöèòå â äîáðîâîëíèòå ôîíäîâå å 49 ãîäèíè. Ïî-
ìàëêî îò 20% îò ðàáîòíèöèòå ïîä 35-ãîäèøíà âúçðàñò ñà ÷ëåíîâå íà äîáðî-
âîëíèòå ïåíñèîííè ôîíäîâå. Îñíîâíî çàðàäè íèñêîòî íèâî íà âíîñêèòå çà äîá-
ðîâîëíèòå ïåíñèîííè ôîíäîâå, íåòíèòå èì àêòèâè ñà íàðàñíàëè ñàìî ñ 0,3% îò
ÁÂÏ ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè è îáåìúò èì å ñàìî 2,3% îò ÁÂÏ â êðàÿ íà 2000
ã. Íèñêàòà ñðåäíà ðåàëíà âúçâðúùàåìîñò íà àêòèâèòå è îòíîñèòåëíî âèñîêèòå
îïåðàòèâíè ðàçõîäè ñúùî äîïðèíàñÿò çà áàâíîòî íàòðóïâàíå íà àêòèâè.
Ñðåäíàòà ãîäèøíà âúçâðúùàåìîñò äîñòèãà åäâà 0,8-1,4% è å äàëå÷ ïî-íèñ-
êà îò ðúñòà íà çàïëàòèòå, äîêàòî ñðåäíàòà ðåàëíà âúçâðúùàåìîñò â ñòðàíèòå
îò ÎÈÑÐ å áèëà 3-4% íàä ñðåäíèÿ ðåàëåí ðúñò íà çàïëàòèòå ïðåç ïîñëåäíèòå
òðè äåñåòèëåòèÿ. Íèñêàòà âúçâðúùàåìîñò, ðåàëèçèðàíà îò ïåíñèîííèòå ôîí-
äîâå â ×åõèÿ, ìîæå äà áúäå îáÿñíåíà ñ òÿõíàòà ìíîãî êîíñåðâàòèâíà èíâåñòè-
öèîííà ïîëèòèêà. Òàçè êîíñåðâàòèâíà ïîëèòèêà å îò÷àñòè îïðàâäàíà çàðàäè
ïðîáëåìèòå íà ÷åøêèÿ êàïèòàëîâ ïàçàð ïðåç 90-òå ãîäèíè. Íàäìîùèåòî íà
íèñêîäîõîäíèòå è âèñîêî ëèêâèäíè èíñòðóìåíòè â ïîðòôåéëèòå íà ïåíñèîí-
íèòå êîìïàíèè ñå äúëæè ñúùî è íà êðàòêîñðî÷íèÿ õîðèçîíò, ñ êîéòî áîðàâÿò
ìåíèäæúðèòå.
Øèðîêîòî ó÷àñòèå íà ïî-âúçðàñòíè ðàáîòíèöè, êîèòî ìîãàò äà èçòåãëÿò
ñðåäñòâàòà îò òåõíèòå ïàðòèäè ñëåä êðàòêè ñðîêîâå íà íàòðóïâàíå íà ñóìèòå
è ìàëêîòî ñúùåñòâóâàùè îãðàíè÷åíèÿ çà ïðåõâúðëÿíå íà îñèãóðåíèòå îò åäèí
ôîíä â äðóã å ïðèíóäèëî ìåíèäæúðèòå íà ïîðòôåéëèòå äà ïðåäïðèåìàò äå-
ôàíçèâíè ñòðàòåãèè. Òîâà ãè êàðà äà ïðåäïî÷èòàò êðàòêîñðî÷íè è áúðçîëèê-
âèäíè àêòèâè. Ïîäîáåí òèï èíâåñòèöèîííà ïîëèòèêà å â óùúðá íà ïî-ìëàäè-
òå îñèãóðÿâàùè ñå ëèöà, êîèòî èìàò ïî-äúëúã ïåðèîä íà íàòðóïâàíå íà ñóìè
ïî ïàðòèäèòå ñè.
Îïåðàòèâíèòå ðàçõîäè íà ïåíñèîííèòå ôîíäîâå áÿõà îêîëî 14-18% îò îá-
ùèÿ ðàçìåð íà íàïðàâåíèòå âíîñêè. Çàñèëâàíåòî íà ðîëÿòà íà òðåòèÿ ñòúëá è
ïîäîáðÿâàíåòî íà íåãîâîòî ïðåäñòàâÿíå ìîæå áè ùå èçèñêâà îïðåäåëåíè ìåð-
êè, âêëþ÷âàùè:
1) îáâúðçâàíå íà ïðàâèëàòà çà ïåíñèîíèðàíå ñ ïðàâèëàòà íà ÷àñòíèòå ïåí-
ñèîííè ôîíäîâå;
2) ðàçäåëÿíå íà àêòèâèòå íà àêöèîíåðèòå è íà ó÷àñòíèöèòå;
3) ïðåöèçèðàíå íà ðåãóëàòîðíàòà ðàìêà çà ñúùåñòâóâàùèòå ïåíñèîííè
ôîíäîâå.
Âúïðåêè ÷å ðàçøèðÿâàíåòî íà ïîêðèòèåòî íà òðåòèÿ ñòúëá îò îñèãóðèòåë-
íàòà ñèñòåìà áè áèë æåëàíèÿò ðåçóëòàò, ìíîãî å âàæíî äà ñå èìàò ïðåäâèä ïî-

107
òåíöèàëíèòå îãðàíè÷åíèÿ íà ñòðàòåãèÿòà çà ïåíñèîííà ðåôîðìà. Îñíîâíèÿò
âúïðîñ, êîéòî ÷åøêèòå ïîëèòèöè òðÿáâà äà ïîñòàâÿò å ðàçìåðúò, äî êîéòî
ïîêðèòèåòî áè òðÿáâàëî äà áúäå ðàçøèðåíî ÷ðåç ñïîðàçóìåíèÿ â ñôåðàòà íà
äîáðîâîëíîòî îñèãóðÿâàíå. Èìà íÿêîëêî ðàçâèòè ñòðàíè ñ äúëãè òðàäèöèè â
÷àñòíîòî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå, êîèòî íå ñà óñïåëè äà óâåëè÷àò ïîêðèòèåòî
äî íèâà íàä ïîëîâèíàòà îò ðàáîòíàòà ñèëà, íåçàâèñèìî îò ðàçíîîáðàçèåòî íà
÷àñòíè ïåíñèîííè ñõåìè, êà÷åñòâåíà ðåãóëàòîðíà ðàìêà è äàíú÷íè ñòèìóëè.
Íÿêîëêî èçêëþ÷åíèÿ ñà Äàíèÿ, Õîëàíäèÿ è Øâåöèÿ, êîèòî ñà óñïåëè äà îñè-
ãóðÿò ïî÷òè óíèâåðñàëíî ïîêðèòèå ÷ðåç êîëåêòèâíè ñïîðàçóìåíèÿ ìåæäó ñèí-
äèêàëíèòå îðãàíèçàöèè è ðàáîòíèöèòå. Òîçè ðåçóëòàò ñå äúëæè íà èñòîðè÷åñ-
êè îáñòîÿòåëñòâà è èíñòèòóöèîíàëíèòå ñïîðàçóìåíèÿ, ñïåöèôè÷íè çà òåçè
ñòðàíè. Íî âúçìîæíîñòòà äà áúäå ðåàëèçèðàí ñúùèÿò ðåçóëòàò â ×åõèÿ èçã-
ëåæäà äîñòà íèñêà.
Ñëåäîâàòåëíî ñúùåñòâóâà ðèñê ïîêðèòèåòî íà òðåòèÿ ñòúëá îò îñèãóðè-
òåëíàòà ñèñòåìà äà îñòàíå íåçàäîâîëèòåëíî, îñîáåíî ñðåä ïî-ìëàäèòå ðàáîò-
íèöè. Íÿêîè ñòðàíè îò ÎÈÑÐ âúâåäîõà âòîðè ñòúëáîâå (âúâåäåíè ñúñ çàêîí)
èëè êâàçè âòîðè ñòúëá (âúâåäåíè ñ êîëåêòèâíè ñïîðàçóìåíèÿ), áàçèðàíè íà
ïðîôåñèîíàëíè ôîíäîâå, êîèòî ïî íà÷àëî áÿõà èçêëþ÷èòåëíî äîáðîâîëíè çà
ðàáîòåùèòå.
Ñâúðçàí ñ òîâà å è âúïðîñúò çà ñòåïåíòà, äî êîÿòî òðåòèÿò ñòúëá áè îñè-
ãóðèë ïðèåìëèâî óäîâëåòâîðåíèå îò öÿëîñòíîòî íàìàëÿâàíå îò ïëàùàíèÿòà
îò ïúðâèÿ îáùåñòâåí ñòúëá. Íåîáõâàíàòèòå îò òðåòèÿ ñòúëá ðàáîòíèöè áèõà
ïðåæèâåëè îñòúð ñïàä â ïåíñèîííèòå âúçíàãðàæäåíèÿ. Ðàáîòíèöèòå, îáõâàíà-
òè îò òðåòèÿ ñòúëá è âíàñÿùè 5% â òåõíèòå èíäèâèäóàëíè ïàðòèäè áèõà ìîã-
ëè äà ñòàáèëèçèðàò ïðèõîäèòå ñè, êàòî ñå ïðåäïîëàãà, ÷å âúçâðàùàåìîñòòà îò
òðåòèÿ ñòúëá ùå íàðàñòâà âúâ âðåìåòî äî íèâà, áëèçêè äî òåçè â ñòðàíèòå îò
ÎÈÑÐ (îêîëî 2% íàä ðúñòà íà çàïëàòèòå).
Àëòåðíàòèâíà âúçìîæíîñò, êîÿòî çàñëóæàâà îáñúæäàíå, áè âêëþ÷âàëà îò-
êëîíÿâàíå íà ÷àñò îò îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè îò ðàçõîäíî-ïîêðèâíàòà ñõåìà
êúì çàêîíîâî óñòàíîâåí äîïúëíèòåëåí ñòúëá çà âñè÷êè ðàáîòíèöè. Òðàíñôåð
â ðàçìåð íà 5% îò âíîñêàòà çà ðàçõîäíî-ïîêðèâíàòà îñèãóðèòåëíà ñèñòåìà
êúì âòîðè ñòúëá áè ìîãúë ïî÷òè äà ñòàáèëèçèðà îáùèÿ î÷àêâàí ñïàä â ïåí-
ñèîííèòå âúçíàãðàæäåíèÿ.
Çà äà ñå îñèãóðè àäåêâàòíî ïåíñèîííî âúçíàãðàæäåíèå çà ïî-ìëàäèòå ïî-
êîëåíèÿ, ìíîãî ñòðàíè ñà ïðèåëè ìíîãî ñòúëáîâè ïåíñèîííè ñèñòåìè. Ñúñåä-
íè ñòðàíè êàòî Óíãàðèÿ è Ïîëøà âå÷å ñà ïðèåëè òðè ñòúëáîâè îñèãóðèòåëíè
ñèñòåìè ñúñ çàäúëæèòåëåí è äîáðîâîëåí äîïúëíèòåëåí ïåíñèîíåí ôîíä. Â
Øâåöèÿ ñúùî å âúâåäåí çàäúëæèòåëåí ñòúëá. Ïðàâíàòà ðàìêà âúâ Âåëèêîáðè-
òàíèÿ äîïóñêà îñèãóðåíèòå äà ñå îòêàçâàò îò ó÷àñòèå â ðàçõîäî-ïîêðèâíàòà
îñèãóðèòåëíà ñèñòåìà, íî òîãàâà âêëþ÷âàíåòî èì èëè â ïðîôåñèîíàëíà îñè-
ãóðèòåëíà ñõåìà, èëè â ÷àñòíà ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíà ñõåìà å çàäúëæèòåëíî.

108
 ØÂÅÉÖÀÐÈß
I. Îñíîâíè ïðèíöèïè íà ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà è
îáõâàò
Ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà âêëþ÷âà ñëåäíèòå ðèñêîâå: 1) âðåìåí-
íà íåòðóäîñïîñîáíîñò è ìàé÷èíñòâî; 2) ñòàðîñò, îáåçùåòåíèÿ ïðè ñìúðò è
ïîñòîÿííà íåòðóäîñïîñîáíîñò, êàòî òîâà å ò. íàð. I ãðóïà; 3) îáùåñòâåíî îñè-
ãóðÿâàíå – II ãðóïà; 4) èíäèâèäóàëíî îñèãóðÿâàíå – III ãðóïà; 5) ñåìåéíè íàä-
áàâêè è 6) îñèãóðÿâàíå ïðè òðóäîâà çëîïîëóêà è ïðîôåñèîíàëíî çàáîëÿâàíå.
Îðãàíèçàöèÿòà íà îòäåëíèòå ðèñêîâå å ðàçëè÷íà, íî å âêëþ÷åíà â Öåíòðàë-
íèÿ ôåäåðàëåí îôèñ çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå. Çà I ãðóïà òîâà ñà êîìïåíñàöèîí-
íè ôîíäîâå (îáùåñòâåíè è ÷àñòíè) è Öåíòðàëà çà êîìïåíñèðàíå ïðè äîïúëíè-
òåëíà ïîñòîÿííà íåòðóäîñïîñîáíîñò, êúì êîÿòî èìà êàíòîíàëíè îôèñè çà îñè-
ãóðÿâàíå ïðè ïîñòîÿííà íåòðóäîñïîñîáíîñò è îôèñ çà îñèãóðÿâàíå íà âðåìåííî
ïðåáèâàâàùèòå â ÷óæáèíà. Îáùåñòâåíîòî îñèãóðÿâàíå îò II ãðóïà ñå îñúùåñò-
âÿâà ÷ðåç îòîðèçèðàíè èíñòèòóöèè çà äîáðîâîëíî îñèãóðÿâàíå, ãàðàíöèîííè
ôîíäîâå è èíñòèòóöèè çà äîïúëíèòåëíî îñèãóðÿâàíå. Èíäèâèäóàëíîòî îñèãóðÿ-
âàíå îò III ãðóïà å îðãàíèçèðàíî ÷ðåç áàíêîâè ôîíäîâå (áëîêèðàíè âëîãîâå) è
çàñòðàõîâàòåëíè îðãàíèçàöèè (çàñòðàõîâàòåëíè ïîëèöè). Çà îñèãóðÿâàíåòî ïðè
òðóäîâà çëîïîëóêà è ïðîôåñèîíàëíà áîëåñò å ñúçäàäåí Øâåéöàðñêè íàöèîíàëåí
îñèãóðèòåëåí ôîíä "Çëîïîëóêà", êîéòî îñèãóðÿâà îêîëî 60% îò ðàáîòåùèòå.
Îñâåí íåãî ñúùåñòâóâàò ÷àñòíè çàñòðàõîâàòåëíè èíñòèòóòè, ñúçäàäåíè ïî
Çàêîíà çà êîíòðîëà íà îñèãóðÿâàíåòî (îò 1978 ã.), îáùåñòâåíè ôîíäîâå çëîïî-
ëóêà è ôîíäîâå çà âðåìåííà íåòðóäîñïîñîáíîñò ïî Çàêîíà çà îñèãóðÿâàíå â
ñëó÷àé íà âðåìåííà íåòðóäîñïîñîáíîñò (îò 1994 ã.).
Îñíîâíè ïðèíöèïè íà îáùåñòâåíîòî îñèãóðÿâàíå.
Âñè÷êè ñëóæèòåëè, êîèòî ñà íàâúðøèëè 17 ã. è ïîëó÷àâàò îò åäèí ðàáîòîäà-
òåë ãîäèøíà çàïëàòà íàä 23,280 øâ. ôðàíêà, ñå îñèãóðÿâàò çàäúëæèòåëíî. Ôåäå-
ðàëíèÿò ñúâåò ìîæå äà âúâåäå çàäúëæèòåëíî îñèãóðÿâàíå, íàé-îáùî è çà ïîêðè-
âàíå íà ñïåöèôè÷íè ðèñêîâå, çà âñè÷êè ëèöà íà ÷àñòíà ïðàêòèêà, êîèòî ïðèíàä-
ëåæàò êúì äàäåíà ïðîôåñèîíàëíà ãðóïà.
Îñèãóðÿâàíåòî å äîáðîâîëíî çà ñëóæèòåëèòå è ëèöàòà íà ñâîáîäíà ïðàêòèêà,
êîèòî íå ñà îáõâàíàòè îò çàäúëæèòåëíîòî ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå. ×àñòòà îò ãî-
äèøíàòà çàïëàòà ìåæäó 23,280 øâ. ôðàíêà è 69,840 øâ. ôðàíêà òðÿáâà äà áúäå
îñèãóðåíà. Òàçè ÷àñò îò çàïëàòà ñå íàðè÷à áàçîâà çàïëàòà. Çà ðàáîòåùèòå íà íà-
ìàëåíî ðàáîòíî âðåìå èëè ïðè íåïîñòîÿííà çàåòîñò ïîëó÷åíîòî ìåñå÷íî âúçíàã-
ðàæäåíèå òðÿáâà äà áúäå ïðèâåäåíî êúì ãîäèøíàòà çàïëàòà ïðè èç÷èñëÿâàíå íà
îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè. Âñåêè ðàáîòîäàòåë, êîéòî èçïëàùà çàïëàòè íà çàäúëæè-
òåëíî îñèãóðåíè, å äëúæåí äà å â äîãîâîðíè îòíîøåíèÿ ñ îñèãóðèòåëíî çàâåäå-
íèå, âïèñàíî â ðåãèñòúðà íà ñîöèàëíîòî îñèãóðÿâàíå.
Îñíîâíè ïåíñèè (I ãðóïà) – ïåíñèÿ çà ïîñòîÿííà íåòðóäîñïîñîáíîñò è ïåí-
ñèÿ çà ñòàðîñò. Âñÿêî ôèçè÷åñêî ëèöå ñ ïîñòîÿíåí àäðåñ â Øâåéöàðèÿ èëè êîåòî
èçâúðøâà â ñòðàíàòà òúðãîâñêà èëè ïðîèçâîäñòâåíà äåéíîñò å ïî ïðèíöèï çà-
äúëæèòåëíî îñèãóðåíî. Ñúùîòî ñå îòíàñÿ è çà øâåéöàðñêèòå ãðàæäàíè, ðàáîòå-
ùè â ÷óæáèíà çà ñìåòêà íà øâåéöàðñêè ðàáîòîäàòåë. Çà øâåéöàðñêèòå ãðàæäà-
íè, æèâååùè â ÷óæáèíà îñèãóðîâêàòà å äîáðîâîëíà. Çà ëèöàòà, íå èçâúðøâàùè
òúðãîâñêà èëè ïðîèçâîäñòâåíà äåéíîñò, çàäúëæåíèåòî çà îñèãóðÿâàíå çàïî÷âà îò
1 ÿíóàðè íà ãîäèíàòà, êîÿòî ñëåäâà òàçè, ïðåç êîÿòî ñà íàâúðøèëè 20 ãîäèíè è
ïðîäúëæàâà äî íàâúðøâàíå íà 65 ã. çà ìúæåòå è 62 ã. çà æåíèòå.
109
 II. Ôèíàíñèðàíå – âíîñêè
1. Ñòàðîñò è îáåçùåòåíèå ïðè ñìúðò (I ãðóïà):
■ ñëóæèòåë – 4.2%;
■ ðàáîòîäàòåë – 4.2%;
■ ÷àñòíà ïðàêòèêà – 7.8% (è íàìàëåíèå ñòîéíîñòòà íà âíîñêàòà äî 4.2%
ïðè ãîäèøåí äîõîä äî 46,600 øâ. ôðàíêà ïî îïðåäåëåíà òàáëèöà);
■ îñèãóðåíè ëèöà ñ íåòúðãîâñêà äåéíîñò – â çàâèñèìîñò îò ñîöèàëíèòå óñ-
ëîâèÿ, ñòîéíîñòòà íà âíîñêàòà âàðèðà îò 324 äî 8,400 øâ. ôðàíêà ãîäèøíî.
2. Äîáðîâîëíî îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå (II ãðóïà):
Ðàçìåðúò íà âíîñêèòå ñå îïðåäåëÿ îò ïðàâèëíèöèòå íà èíñòèòóòèòå çà äîá-
ðîâîëíî îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå è ñå ðàçïðåäåëÿò ìåæäó ñëóæèòåëÿ è ðàáî-
òîäàòåëÿ, êàòî îáùàòà ñóìà, âíåñåíà îò ðàáîòîäàòåëÿ, òðÿáâà äà áúäå íàé-
ìàëêî ðàâíà íà òàçè, âíåñåíà îò ñëóæèòåëÿ. Ãàðàíöèîííèÿò ôîíä ñå ôèíàíñè-
ðà îò èíñòèòóöèèòå çà äîáðîâîëíî îñèãóðÿâàíå è ïðåäñòàâëÿâà âíîñêà, ðàâíà
íà 0.04% âúðõó çàïëàòàòà íà îñèãóðåíîòî ëèöå, êîÿòî ñëóæè çà èç÷èñëåíèå íà
ïåíñèÿòà ìó çà ïðîñëóæåíî âðåìå.
3. Èíäèâèäóàëíî, äîáðîâîëíî îñèãóðÿâàíå (III ãðóïà):
Çà ñëóæèòåëè âíîñêàòà å ìàêñèìóì 8% ãîäèøíî îò ñòîéíîñòòà íà ìèíè-
ìàëíàòà áàçîâà çàïëàòà (5,587 øâ. ôð.), êîÿòî ñå ïðèñïàäà îò îáëàãàåìèÿ äî-
õîä, à çà ÷àñòíè ëèöà – íàé-ìíîãî 20% ãîäèøíî îò äîõîäà îò òúðãîâñêà äåé-
íîñò, íàé-ìíîãî 40% îò ãîðíàòà ñòîéíîñò íà áàçîâàòà çàïëàòà (27,936 øâ. ôð.),
êîÿòî ñå ïðèñïàäà îò îáëàãàåìèÿ äîõîä.
4. Òðóäîâà çëîïîëóêà è ïðîôåñèîíàëíî çàáîëÿâàíå
Âíîñêè ñå âíàñÿò êàêòî îò ëèöåòî, òàêà è îò ðàáîòîäàòåëÿ, êàòî çà íåãî òÿ
å îïðåäåëåí ïðîöåíò îò ïå÷àëáàòà. Ïðåäïðèÿòèÿòà ñå êëàñèðàò ïî ñòåïåí íà
ðèñêà îò çëîïîëóêà è â çàâèñèìîñò îò ñïåöèôè÷íèòå óñëîâèÿ â ïðåäïðèÿòèå-
òî. Ñòîéíîñòòà íà ÷èñòîòî îáåçùåòåíèå âàðèðà îò 0.4 äî 135% ñúîáðàçíî êëà-
ñàöèÿòà, êàòî ìàêñèìàëíèÿò äîõîä å 97,200 øâ. ôð. ãîäèøíî.
Ñóáñèäèè îò äúðæàâàòà: ïðè I ãðóïà Êîíôåäåðàöèÿòà ïîåìà 17% îò ãî-
äèøíèòå ðàçõîäè è 3% ñå ïîåìàò îò Êàíòîíèòå.

III. Óñëîâèÿ çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ

1. Îñíîâíèòå âèäîâå ïåíñèè ñà: ïåíñèè çà ñòàðîñò, çà èíâàëèäíîñò è íàñ-
ëåäñòâåíè.
Ñúùåñòâóâàò äâà âèäà ïåíñèè çà èíâàëèäíîñò è çà ñòàðîñò: îáèêíîâåíà
ïåíñèÿ è èçâúíðåäíà ïåíñèÿ.
■ Çà èçïëàùàíå íà îáèêíîâåíà ïåíñèÿ íà øâåéöàðñêèòå ãðàæäàíè ñå èçèñ-
êâà äà ñà ïðàâèëè âíîñêè ïîíå â ïðîäúëæåíèå íà åäíà ïúëíà ãîäèíà, êà-
òî ïåíñèè, îòãîâàðÿùè íà èíâàëèäíîñò ïîä 50%, ñå èçïëàùàò åäèíñòâå-
íî íà îñèãóðåíèòå ëèöà ñ ïîñòîÿííà àäðåñíà ðåãèñòðàöèÿ â ñòðàíàòà;
■ Çà ÷óæäèòå ãðàæäàíè (â çàâèñèìîñò îò êëàóçèòå íà ìåæäóíàðîäíèòå ñïî-
ðàçóìåíèÿ): àêî ñà ïëàòèëè âíîñêè çà ïîíå 10 ãîäèíè èëè êîèòî ñà æèâå-
ëè â ñòðàíàòà íåïðåêúñíàòî è ñà çàïàçèëè àäðåñíàòà ñè ðåãèñòðàöèÿ â
ìîìåíòà íà íàñòúïâàíå íà èíâàëèäíîñòòà;
■ Çà èçïëàùàíå íà èçâúíðåäíà ïåíñèÿ å íåîáõîäèìî øâåéöàðñêî ãðàæäàí-
ñòâî è îñèãóðåíîòî ëèöå äà íÿìà ïðàâî íà îáèêíîâåíà ïåíñèÿ èëè àêî òÿ
å ïî-íèñêà îò èçâúíðåäíàòà.
Íàñëåäñòâåíè ïåíñèè ñå èçïëàùàò íà âäîâèöè:

110
 ■ êîèòî ïðè ñìúðòòà íà ñúïðóãà, èìàò åäíî èëè íÿêîëêî äåöà;
■ âäîâèöè, êîèòî íÿìàò äåöà, êîãàòî ñà íàâúðøèëè 45 ã. è ñà áèëè æåíåíè
çà ïî÷èíàëèÿ íàé-ìàëêî 5 ãîäèíè;
■ ðàçâåäåíàòà ñúïðóãà (ñëåä íàâúðøâàíå íà 45 ã.) ïðè ñìúðò íà áèâøèÿ é
ñúïðóã, àêî áðàêúò å ïðîäúëæèë ïîâå÷å îò 10 ãîäèíè è àêî ñúïðóãúò é å
èçïëàùàë èçäðúæêà.
Ïåíñèÿòà ñå ïðåêðàòÿâà ïðè ñêëþ÷âàíå íà íîâ áðàê, ïðè âúçíèêâàíå íà
ïðàâî íà îáèêíîâåíà ïåíñèÿ, èíäèâèäóàëíà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò èëè íåòðóäîñ-
ïîñîáíîñò è â ñëó÷àé íà ñìúðò. Îáèêíîâåíàòà íàñëåäñòâåíà ïåíñèÿ çà ñèðàê
ñå èçïëàùà íà äåöà, ÷èèòî áàùè èëè ìàéêè ñà ïî÷èíàëè, à äâîéíàòà íàñëåäñ-
òâåíà ïåíñèÿ ñå èçïëàùà ïðè ñìúðò è íà äâàìàòà ðîäèòåëè. Ïåíñèÿòà ñå ïðåê-
ðàòÿâà ïðè íàâúðøâàíå íà 18 ã., à â ñëó÷àé, ÷å äåòåòî ó÷è – äî 25 ã. è ïðè ïðè-
äîáèâàíå ïðàâî íà ïåíñèÿ çà èíâàëèäíîñò èëè çà âäîâèöà.
2. Ïåíñèîííà âúçðàñò
Ïðàâîòî íà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò âúçíèêâà ïðè íàâúðøâàíå íà 65 ã. çà ìúæå-
òå è 62 ã. çà æåíèòå.
3. Âèäîâå ïåíñèè è ðàííî ïåíñèîíèðàíå
Ïåíñèèòå çà ñòàðîñò ñà:
■ îáèêíîâåíà ïåíñèÿ – ïîëó÷àâà ñå îò ìúæåòå, íàâúðøèëè 65 ã., è îò æå-
íèòå, íàâúðøèëè 62 ã., ïðè èçïúëíåíè èçèñêâàíèÿ çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ;
■ ñåìåéíà ïåíñèÿ – ïîëó÷àâàò ÿ æåíåíèòå ìúæå, íàâúðøèëè 65 ã., ÷èéòî
ñúïðóãè ñà íàâúðøèëè 62 ã. èëè ñà èíâàëèäè;
■ äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ çà ñúïðóãà – èçïëàùà ñå íà æåíåíèòå ìúæå ñ ïðà-
âî íà èíäèâèäóàëíà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò, ÷èéòî ñúïðóãè ñà íàâúðøèëè 55ã.;
■ ïåíñèÿ çà äåöà – ïðè ñìúðò íà ëèöå, íà êîåòî å èçïëàùàíà ïåíñèÿ çà ñòà-
ðîñò, âñÿêî îò äåöàòà èìà ïðàâî íà ïåíñèÿ êàòî ñèðàê è ïåíñèÿòà ìîæå
äà áúäå åäèíè÷íà è äâîéíà.
Ïåíñèèòå çà ïîñòîÿííà íåòðóäîñïîñîáíîñò ñà ñúùèòå âèäîâå:
■ îáèêíîâåíà ïåíñèÿ – çà ìúæåòå è æåíèòå èíâàëèäè, îñâåí àêî íå ñå äúë-
æè ïåíñèÿ çà äâàìàòà;
■ ñåìåéíà ïåíñèÿ – ìúæåòå èíâàëèäè, ÷èèòî ñúïðóãè ñà ïîä 62 ã. èëè òå
ñàìèòå ñà ñ íàé-ìàëêî 40% èíâàëèäíîñò;
■ äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ çà ñúïðóãà – èçïëàùà ñå, êîãàòî ñúïðóãúò å èíâà-
ëèä è íÿìàò ïðàâî íà ñåìåéíà ïåíñèÿ;
■ ïåíñèÿ çà äåöà – ïðè ñìúðò íà ïåíñèîíåð, âñÿêî îò äåöàòà èìà ïðàâî íà
íàñëåäñòâåíà ïåíñèÿ, ïåíñèÿòà ìîæå äà áúäå åäèíè÷íà (40%) è äâîéíà
(60%);
Èçâúíðåäíèòå ïåíñèè ïî ïðèíöèï ñà ðàâíè íà ñòîéíîñòòà íà ìèíèìàëíà-
òà îáèêíîâåíà ïåíñèÿ çà ñúîòâåòíàòà êàòåãîðèÿ.
Ïåíñèèòå çà ïîñòîÿííà íåòðóäîñïîñîáíîñò ìîãàò äà áúäàò:
■ ïúëíà ïåíñèÿ – àêî ñòåïåíòà íà èíâàëèäíîñò å ïîíå 2/3;
■ ïîëîâèí ïåíñèÿ – àêî ñòåïåíòà íà èíâàëèäíîñò å ïîíå 50%;
■ ÷åòâúðò ïåíñèÿ – àêî îñèãóðåíîòî ëèöå å èíâàëèä ìèíèìóì 40%.
Íàñëåäñòâåíè ïåíñèè:
■ ïåíñèÿ çà âäîâèöà;
■ ïåíñèÿ çà ñèðàê – îáèêíîâåíà èëè äâîéíà.
Ôîðìà íà ðàííî ïåíñèîíèðàíå å âúçìîæíîñòòà çà îòëàãàíå íà ïîëó÷àâàíå-
òî íà ïåíñèÿòà çà ñòàðîñò, êàòî îòëàãàíåòî ìîæå äà áúäå íàé-ìàëêî çà åäíà

111
ãîäèíà, íî íå ïîâå÷å îò 5 ãîäèíè. Óâåëè÷åíèåòî íà ïåíñèÿòà çà òîâà, ÷å å îò-
ëîæåíà, îòãîâàðÿ íà ñòîéíîñòòà ïî äîêóìåíòè íà íåïîëó÷åíîòî îáåçùåòåíèå.
Ïðàâèëíèöèòå íà îñèãóðèòåëíèòå ôîíäîâå ìîãàò äà ïðåäâèæäàò åäíà è ñú-
ùà âúçðàñò çà ïðåæäåâðåìåííî ïåíñèîíèðàíå çà ìúæåòå è æåíèòå.

IV. Èç÷èñëÿâàíå è ðàçìåðè íà ïåíñèèòå

Èç÷èñëÿâàíåòî å â çàâèñèìîñò îò áðîÿ íà ãîäèíèòå, ïðåç êîèòî ñà ïðàâåíè
âíîñêè, è îò ñðåäíèÿ ãîäèøåí äîõîä.
Íàé-îáùî ïåíñèèòå ñå èç÷èñëÿâàò â ïðîöåíò îò "àâîàðèòå çà ñòàðîñò", ñ
êîèòî ðàçïîëàãà îñèãóðåíîòî ëèöå â ìîìåíòà íà íàâúðøâàíå íà âúçðàñòòà, äà-
âàùà ìó ïðàâî íà ïåíñèÿ (ñïîðåä áàçîâàòà çàïëàòà – ïðîìåíëèâ ïðîöåíò â çà-
âèñèìîñò îò âúçðàñòòà íà èçëèçàíå â ïåíñèÿ è ïðè óñëîâèå, ÷å çàèíòåðåñîâà-
íîòî ëèöå å ïîëó÷àâàëî îáåçùåòåíèÿ îò ïðåäèøíè îñèãóðèòåëè). Êîãàòî ïåí-
ñèÿòà å ïî-íèñêà ñ 10% îò ìèíèìàëíàòà èíäèâèäóàëíà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò è àêî
òîâà ñå ïðåäâèæäà îò ïðàâèëíèêà íà îñèãóðèòåëíèÿ ôîíä íà ïåíñèîíåðà, ñå
èçïëàùà åäíîêðàòíî ïàðè÷íî îáåçùåòåíèå.
Ïåíñèèòå çà èíâàëèäíîñò ñå èç÷èñëÿâàò ïî ñúùèÿ íà÷èí êàòî ïåíñèèòå çà
ñòàðîñò è ïðè ñúùèòå óñëîâèÿ, íî íà áàçàòà íà íàòðóïàíèÿ "àâîàð çà ïåíñèî-
íèðàíå" ïî ñòàðîñò â ìîìåíòà íà âúçíèêâàíå íà ïðàâîòî íà ïåíñèÿ çà èíâà-
ëèäíîñò è íà áàçàòà íà ñóìàòà îò áîíóñè çà ñòàðîñò, îòíàñÿùà ñå äî áúäåùè
ãîäèíè, èç÷èñëåíè âúðõó áàçîâàòà çàïëàòà íà îñèãóðåíîòî ëèöå ïðåç ïîñëåä-
íàòà ãîäèíà íà îñèãóðÿâàíåòî.
Ïðè ïåíñèèòå çà èíâàëèäíîñò:
■ ïúëíà ïåíñèÿ – àêî ïðè íàñòúïâàíå íà èíâàëèäíîñòòà îñèãóðåíîòî ëèöå
èìà ñúùèÿ áðîé ãîäèíè, êàòî òîçè âàëèäåí çà âúçðàñòòà ìó
■ ÷àñòè÷íà ïåíñèÿ – àêî âðåìåòî íà âíàñÿíå íà îñèãóðèòåëíè âíîñêè íå å
ïúëíî â ñðàâíåíèå ñ âúçðàñòòà íà ëèöåòî.
Ïðè ïåíñèèòå çà ñòàðîñò:
■ ïúëíà ïåíñèÿ – àêî îñèãóðåíîòî ëèöå å èçïëàùàëî âíîñêè ïðåç ïåðèîäà
îò 1 ÿíóàðè íà ãîäèíàòà, ñëåäâàùà òàçè, ïðåç êîÿòî å íàâúðøèëî 20 ã. è
ìîìåíòà, â êîéòî âëèçà â ñèëà ïðàâîòî ìó íà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò, è ïî âðå-
ìå íà ñúùèÿ áðîé ãîäèíè, êàòî òîçè çà íåãîâàòà êàòåãîðèÿ.
■ ÷àñòè÷íà ïåíñèÿ – àêî îñèãóðåíîòî ëèöå íÿìà íåîáõîäèìèÿ áðîé ãîäè-
íè íà ïëàùàíå íà âíîñêè, âàëèäåí çà íåãîâàòà êàòåãîðèÿ.
Ðåâèçèÿ íà ïåíñèÿòà ñå ïðàâè, àêî èíâàëèäíîñòòà íà îñèãóðåíîòî ëèöå ñå
ïðîìåíè, êàòî òîâà ìîæå äà äîâåäå äî óâåëè÷àâàíå, íàìàëÿâàíå èëè ñïèðàíå
íà ïåíñèÿòà. Ïðàâîòî íà ïåíñèÿ èçòè÷à ïðè ïðåêðàòÿâàíå èíâàëèäíîñòòà íà
ëèöåòî, íàâúðøâàíå íà âúçðàñòòà çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò è ïðè
ñìúðò íà îñèãóðåíîòî ëèöå.
Èçâúíðåäíèòå ïåíñèè ïî ïðèíöèï ñà ðàâíè íà ñòîéíîñòòà íà ìèíèìàëíà-
òà îáèêíîâåíà ïúëíà ïåíñèÿ çà ñúîòâåòíàòà êàòåãîðèÿ è íàìàëåíèå ïðè íàëè-
÷èå íà îãðàíè÷åíèÿ çà äîõîäà.

V. Îñúâðåìåíÿâàíå
Àêòóàëèçèðàíå íà ïåíñèèòå ñå èçâúðøâàíà âñåêè äâå ãîäèíè ïî ïðèíöèï, â
çàâèñèìîñò îò ïðîìåíèòå â çàïëàòèòå è öåíèòå, êàòî ñå îïðåäåëÿ íîâ èíäåêñ
íà ïåíñèèòå. Ïðåæäåâðåìåííà àêòóàëèçàöèÿ ñå èçâúðøâà, êîãàòî èíäåêñúò íà
ïîòðåáèòåëñêèòå öåíè íàðàñíå ñ ïîâå÷å îò 4% çà åäíà ãîäèíà.

112
 ØÂÅÖÈß
I. Îñíîâíè ïðèíöèïè íà ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà
è îáõâàò
Îò 1.01.1999 ã. â Øâåöèÿ ñå âúâåæäà íîâà íàöèîíàëíà ïåíñèîííà ñõåìà.
Ïúðâèòå ïëàùàíèÿ ïî íåÿ çàïî÷âàò îò 2001 ã. Òÿ çàìåíÿ ñòàðàòà ñõåìà çà ïðîñ-
ëóæåíî âðåìå, êîÿòî å â ñèëà îò 1960 ã., êàêòî è îñíîâíàòà ïåíñèîííà ñõåìà,
ôóíêöèîíèðàùà îò 1947 ã. Ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà îáõâàùà öÿëî-
òî íàñåëåíèå. Åäíà îò ïðè÷èíèòå çà ðåôîðìèðàíåòî é å ôàêòúò, ÷å äåëúò íà
ïåíñèîíåðèòå ñïðÿìî ðàáîòåùîòî íàñåëåíèå íàðàñòâà. Îñâåí òîâà ñå óâåëè÷à-
âà ñðåäíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà æèâîòà, êîåòî îçíà÷àâà, ÷å õîðàòà ïîëó÷àâàò
ïåíñèÿ çà ïî-äúëúã ïåðèîä. È òàêà çà ïåíñèèòå ñà íóæíè âñå ïîâå÷å ñðåäñòâà,
à òÿõíàòà ðåàëíà ñòîéíîñò å âñå ïî-íèñêà – åòî çàùî ñå íàëàãà ðåôîðìà.
Íîâàòà ïåíñèîííà ñõåìà èìà ìíîæåñòâî ðàçëè÷íè êîìïîíåíòè: ïåíñèÿ,
ñâúðçàíà ñ äîõîäà, äîïúëíèòåëíà äîáðîâîëíà ïåíñèÿ è ãàðàíòèðàíà ïåíñèÿ.
Ïðè íîâàòà ñèñòåìà èçöÿëî ñå ïðîìåíÿò óñëîâèÿòà çà õîðàòà, ðîäåíè ñëåä
1953 ã., à çà ðîäåíèòå ìåæäó 1938 è 1953 ã. ïðîäúëæàâàò äà äåéñòâàò íÿêîè îò
ñòàðèòå èçèñêâàíèÿ. Ïðè íîâàòà ñèñòåìà ñà âúçìîæíè è èíäèâèäóàëíè ïåíñè-
îííè ñõåìè.

II. Ôèíàíñèðàíå íà ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà

Íîâàòà ñèñòåìà å ïî-äîáðà çà èêîíîìèêàòà íà ñòðàíàòà. Ïðè ñòàðàòà å
òðóäíî äà ñå îïðåäåëÿò ðàçõîäèòå çà áúäåùèòå ïåíñèè íà õîðàòà, êîèòî â ìî-
ìåíòà ðàáîòÿò è ïëàùàò âíîñêè. Ïðè íîâàòà ñèñòåìà òåçè âíîñêè ñà ôèêñèðà-
íè. Ñòîéíîñòòà èì çàâèñè îò ðàçâèòèåòî íà äúðæàâíàòà èêîíîìèêà. Íå ñå
ïðåäâèæäàò íåñúîòâåòñòâèÿ ìåæäó ðúñòà íà ïåíñèèòå è ñúñòîÿíèåòî íà èêî-
íîìèêàòà. Îò ôèíàíñîâà ãëåäíà òî÷êà ñèñòåìàòà ñå ñúñòîè îò äâà âèäà ïåí-
ñèè: ñâúðçàíè ñ äîõîäà è äîïúëíèòåëíè äîáðîâîëíè ñïåñòÿâàíèÿ.
Ïåíñèè, ñâúðçàíè ñ äîõîäà, ùå ïîëó÷àò âñè÷êè, êîèòî ñà ðàáîòèëè íà ùàò
è ñà ïëàùàëè îñèãóðîâêè. Ñòîéíîñòòà íà òàçè ïåíñèÿ çàâèñè îò îáùàòà ñóìà,
êîÿòî ÷îâåêúò å âíåñúë â ñèñòåìàòà ïðåç öåëèÿ ñè òðóäîâ ñòàæ, è îò òåíäåí-
öèèòå â ðàçâèòèåòî íà èêîíîìèêàòà.
Ïðè äîïúëíèòåëíèòå äîáðîâîëíè ñõåìè âíîñêèòå ñå ñúáèðàò â îòäåëíè
ëè÷íè ñìåòêè è ñå èíâåñòèðàò. Õîðàòà, íà êîèòî íå ñå ïîëàãà ïåíñèÿ èëè áè-
õà ïîëó÷àâàëè ìíîãî íèñêà ñóìà, èìàò ïðàâî íà ãàðàíòèðàíà ïåíñèÿ. Äîïúë-
íèòåëíèòå äîáðîâîëíè ïåíñèè ñà íîâè çà Øâåöèÿ – òå ñå âúâåæäàò çàåäíî ñ
íîâèòå ïåíñèè çà ïðîñëóæåíî âðåìå. Ïðåäè òîâà ñèñòåìàòà å çàâèñåëà èçöÿëî
îò âíîñêèòå, êîèòî ïëàùà â ìîìåíòà ðàáîòåùîòî íàñåëåíèå. Ïåíñèèòå ïî íî-
âàòà ñõåìà ñå îñíîâàâàò íà ôèêñèðàíè âíîñêè â ðàçìåð íà 18.5% îò îñèãóðè-
òåëíèÿ äîõîä. Îò òÿõ 16% îòèâàò çà èçïëàùàíå íà íàñòîÿùèòå ïåíñèè, à 2.5%
ñå ïðåõâúðëÿò â ëè÷íà ñìåòêà çà äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ. Âòîðàòà ÷àñò îò âíîñ-
êèòå ñå âëàãà â ñïåöèàëåí ôîíä. Õîðàòà ñà ñâîáîäíè äà èçáèðàò êîé äà óïðàâ-
ëÿâà òàçè ÷àñò îò ïåíñèÿòà èì. Ñóìàòà â ïîäîáíè ïåíñèîííè ñìåòêè ñå ïðî-
ìåíÿ â çàâèñèìîñò îò âúçâðàùàåìîñòòà ïðè èíâåñòèöèèòå. Âúçìîæíî å ñúùî
ðàáîòåùèòå ñàìè äà ðåøàâàò êúäå äà âëîæàò ïàðèòå ñè è òàêà äà îïðåäåëÿò
ñòîéíîñòòà íà áúäåùàòà ñè ïåíñèÿ. Âíîñêèòå êúì ñèñòåìàòà ñå èçïëàùàò â çà-
âèñèìîñò îò îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä. Ðàáîòîäàòåëèòå è ñàìîíàåòèòå ïëàùàò
10.21%. Îñâåí òîâà èìà è åäíà îáùà âíîñêà îò 7%, êîÿòî å çàäúëæèòåëíà çà

113
âñè÷êè ðàáîòåùè â Øâåöèÿ. Ðàçëè÷íèòå ïîìîùè îò ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíàòà
ñèñòåìà, êîèòî çàìåñòâàò íåîáõîäèìèÿ äîõîä, ñúùî ñå îáëàãàò çà ïåíñèÿ. Ïðè
òîçè ñëó÷àé âíîñêèòå ñå ïëàùàò îò äúðæàâàòà. Îáùàòà âíîñêà îò 7% å íîâî-
âúâåäåíèå è å åëåìåíò îò ïåíñèîííàòà ðåôîðìà.

III. Óñëîâèÿ çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ

Âñè÷êè øâåäñêè ãðàæäàíè çàäúëæèòåëíî ïîëó÷àâàò ñóìè ïî ïåíñèîííî-
îñèãóðèòåëíàòà ñõåìà. Ïåíñèÿòà çàâèñè îò äîõîäà ïðåç öåëèÿ òðóäîâ ñòàæ
ñëåä íàâúðøâàíå íà 16 ãîäèíè. Ïî ïðèíöèï âñåêè îáëàãàåì äîõîä, çà êîéòî ñà
ïëàùàíè îñèãóðîâêè, ñå âçåìà ïðåäâèä ïðè ïðàâîòî íà ïåíñèÿ:
■ äîõîäè îò òðóäîâà çàåòîñò êàòî çàïëàòè, âúçíàãðàæäåíèÿ ïî ãðàæäàíñêè
äîãîâîðè, îáëàãàåìè ïîìîùè è ò.í.;
■ ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëè ñðåäñòâà, âêëþ÷èòåëíî ïîìîùè ïðè ïðîôåñèî-
íàëíè çàáîëÿâàíèÿ, ïðè ðåõàáèëèòàöèÿ, ñåìåéíè ïîìîùè, äåòñêè íàä-
áàâêè, ïîìîùè çà áåçðàáîòíè, çà ïîâèøàâàíå íà êâàëèôèêàöèÿòà, ïîæèç-
íåíè ðåíòè – ïðè òðóäîâà çëîïîëóêà è ïåíñèè çà èíâàëèäíîñò;
■ íÿêîè ïëàùàíèÿ ïî êîëåêòèâíè îñèãóðèòåëíè äîãîâîðè (ãðóïîâà çäðàâ-
íà çàñòðàõîâêà è çàñòðàõîâêà îò ðàáîòîäàòåëÿ çà òðóäîâè çëîïîëóêè).
Ïðàâî íà ïåíñèÿ äàâà äîõîä, êîéòî å äî 7.5 ïúòè ïî-âèñîê îò åäíà îïðåäå-
ëåíà îñíîâíà ñóìà. Çà 2000 ã. òîâà å ìåñå÷íà çàïëàòà îò 23,312 øâåäñêè êðî-
íè. Çàïëàòè îò åäèí è ñúù ðàáîòîäàòåë ïîä ïðàãà îò 1,000 êðîíè ãîäèøíî íå
ñå âçèìàò ïðåäâèä çà ïåíñèÿ. Ïðè òàêúâ äîõîä íå ñå ïëàùàò âíîñêè è íå ñå
ïðàâÿò óäðúæêè. Ñúùîòî âàæè è çà ñàìîíàåòèòå ðàáîòíèöè. Ïåíñèîííè ïðà-
âà ñà ïîëàãàò ñàìî çà äîõîäè, îáÿâåíè â äàíú÷íèòå äåêëàðàöèè. Ïåðèîäèòå íà
ìàé÷èíñòâî, âîåííà ñëóæáà è îáó÷åíèå ñúùî äàâàò ïðàâî íà ïåíñèÿ. Çà îòã-
ëåæäàíå íà äåòå ñå ïðèçíàâàò ïúðâèòå ÷åòèðè ãîäèíè ñëåä ðàæäàíåòî.
Íà ðîäèòåëè, êîèòî èìàò ïîâå÷å äåöà ïðåç òîçè 4-ãîäèøåí ïåðèîä, ñå ïî-
ëàãàò ïåíñèîííè ïðàâà ñàìî çà åäíî îò òÿõ. Ïðåç âñÿêà îò òåçè ãîäèíè ñàìî
åäèí îò ðîäèòåëèòå ìîæå äà ñå îñèãóðÿâà ïåíñèîííî.
Ïåíñèîííàòà âúçðàñò å ãúâêàâà âåëè÷èíà. È ïåíñèÿòà, ñâúðçàíà ñ äîõîäà,
è äîïúëíèòåëíàòà ïåíñèÿ îò äîáðîâîëíè âíîñêè, ñå èçïëàùàò ïðè íàâúðøâà-
íå íà 61 ãîäèíè. Âúçìîæíî å è îòëàãàíå íà ïåíñèîíèðàíåòî, çà êîåòî íÿìà îã-
ðàíè÷åí ñðîê. Ñúùåñòâóâàò ïúëíà è ÷àñòè÷íà ïåíñèÿ. Âúâ âñåêè ìîìåíò å âúç-
ìîæíî äà ñå ïðåìèíå îò ïúëíà êúì ÷àñòè÷íà ïåíñèÿ èëè âðåìåííî äà ñå ïðåê-
ðàòè ïåíñèîííîòî èçïëàùàíå. Ñòîéíîñòòà íà ïåíñèÿòà çàâèñè îò òåíäåíöèèòå
â ðàçâèòèåòî íà äîõîäèòå. Ñðåäñòâàòà, ñïå÷åëåíè ñëåä ïåíñèîíèðàíåòî, ñúùî
ñå âçåìàò ïðåäâèä è ìîãàò äà ïîâèøàò ïåíñèÿòà çàíàïðåä. Òîâà ñòèìóëèðà
âúçðàñòíèòå õîðà äà ïðîäúëæàò äà ðàáîòÿò. Ñïîðåä íîâàòà ñèñòåìà ïðè îïðå-
äåëÿíåòî íà ïåíñèÿòà ñå çà÷èòà âñåêè äîõîä, òàêà ÷å äîðè è ðàáîòà ñ ïî-ìàë-
êî ïðèõîäè áè ñå îòðàçèëà áëàãîïðèÿòíî.
Ãàðàíòèðàíàòà ïåíñèÿ ñå èçïëàùà ñëåä íàâúðøâàíå íà 65 ãîäèíè. Ïðåäè
ïåíñèîííàòà âúçðàñò å áèëà ôèêñèðàíà íà 65 ãîäèíè è å ñúùåñòâóâàëà âúç-
ìîæíîñò çà ðàííî ïåíñèîíèðàíå îò ìåñåöà, â êîéòî ñå íàâúðøâàò 60 ã. (ñ íà-
ìàëåíà ïåíñèÿ), êàêòî è çà îòëàãàíå äî ìåñåöà, êîãàòî ñå íàâúðøâàò 70 ãîäè-
íè (ñ óâåëè÷åíà ïåíñèÿ).
Ðàííà ïåíñèÿ å âúçìîæíà è ïðè èíâàëèäíîñò. Çà äà ïîëó÷è òàêàâà ïåíñèÿ,
÷îâåê òðÿáâà äà èìà íàìàëåíà òðóäîñïîñîáíîñò ïîíå 25%.  êðàÿ íà 1999 ã. â
Øâåöèÿ èìà 424,950 ïåíñèè çà èíâàëèäíîñò. Òîâà ñà 7.6% îò õîðàòà â òðóäîñ-

114
ïîñîáíà âúçðàñò. Ïðåç 1998 ã. äåéñòâèòåëíàòà ñðåäíà ïåíñèîííà âúçðàñò ïðè
ïðîñëóæåíî âðåìå å 60.5 ã. çà æåíèòå è 61.5 ã. çà ìúæåòå.

IV. Ïëàùàíèÿ â ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà

Ïåíñèÿòà ñå îñíîâàâà íà âñè÷êè ïðèõîäè, äåêëàðèðàíè ïî ñõåìàòà ñëåä íà-
âúðøâàíå íà 16 ãîäèíè. Ãàðàíòèðàíàòà ïåíñèÿ îñèãóðÿâà îïðåäåëåí ìèíèìàëåí
äîõîä. Ïåíñèèòå ñå ñâúðçàíè ñ èêîíîìè÷åñêèÿ ðàñòåæ â Øâåöèÿ. Ïðè ñòàðàòà
ñèñòåìà òå ñå èç÷èñëÿâàò ñïîðåä 15-òå ãîäèíè ñ íàé-äîáúð äîõîä. À çà ïîëó÷à-
âàíå íà ïúëíà ïåíñèÿ ñà íóæíè ñàìî 30 ãîäèíè òðóäîâ ñòàæ. Òîãàâà õîðàòà ñ ïî-
êðàòúê òðóäîâ ñòàæ, íî äîáðå çàïëàòåíà ðàáîòà, ñà â ïî-èçãîäíà ïîçèöèÿ îò ïî-
çëå ïëàòåíèòå ñ ïî-äúëúã òðóäîâ ñòàæ – äîðè àêî ïðèõîäèòå èì êàòî öÿëî ñà
åäíàêâè. Ïåíñèèòå ñå èç÷èñëÿâàò ðàçëè÷íî çà òðèòå äÿëà íà ñèñòåìàòà.
1. Ïåíñèÿ, ñâúðçàíà ñ äîõîäà è áàçèðàíà íà ïëàùàíèòå âíîñêè
Òàçè ïåíñèÿ ñå èç÷èñëÿâà, êàòî ñúáðàíèòå îáùî ñðåäñòâà ñå äåëÿò íà êîåôè-
öèåíò, ñâúðçàí ñ î÷àêâàíàòà ñðåäíà ïðîäúëæèòåëíîñò íà æèâîòà çà ïîêîëåíèå-
òî, êúì êîåòî ïðèíàäëåæè äàäåíèÿò ÷îâåê. Ïðè õîðàòà, êîèòî ñå ïåíñèîíèðàò
ïðåäè äà íàâúðøàò 65 ãîäèíè, ñóìàòà ñå èç÷èñëÿâà âúç îñíîâà íà êîåôèöèåíòà
çà ïðåäèøíàòà ãðóïà. Òàáëèöèòå çà î÷àêâàíàòà ñðåäíà ïðîäúëæèòåëíîñò íà æè-
âîòà ñå ïîäãîòâÿò ñïîðåä ñòàòèñòè÷åñêèòå äàííè çà ïåðèîä îò ïåò ãîäèíè.
Ïåíñèèòå ñå èíäåêñèðàò âñÿêà ãîäèíà ñïîðåä èêîíîìè÷åñêèÿ ðàñòåæ. Ïðè-
åòî å òîâà äà ñòàâà ñúãëàñíî åäíà óñòàíîâåíà íîðìà çà ðàñòåæ îò 1.6%. Àêî
äåéñòâèòåëíèÿò ðúñò å ïî-âèñîê îò òàçè ñòîéíîñò, ïåíñèèòå ñå èíäåêñèðàò
ñïîðåä ðåàëíèòå öèôðè. Àêî ðúñòúò íà ïðàêòèêà å ïî-íèñúê îò íîðìàòà, íå ñå
äàâà ïúëíà êîìïåíñàöèÿ çà íàðàñíàëèòå öåíè, ò.å. ïåíñèèòå ñå ïðîìåíÿò ñïî-
ðåä äåéñòâèòåëíàòà ñèòóàöèÿ. Ñâúðçàíèòå ñ äîõîäà ïåíñèîííè ñïåñòÿâàíèÿ
ñúùî ñå îñúâðåìåíÿâàò ÷ðåç ñïåñòÿâàíèÿòà íà ïî÷èíàëèòå, ïðåäè äà äîñòèã-
íàò ïåíñèîííà âúçðàñò. Òåçè ñðåäñòâà ñå ïîäåëÿò ìåæäó õîðàòà îò åäíà è ñú-
ùà 5-ãîäèøíà ãðóïà. Àäìèíèñòðàòèâíèòå ðàçõîäè ïî ïåíñèîííîòî îñèãóðÿâà-
íå ñå ðàçïðåäåëÿò ìåæäó âñè÷êè îñèãóðåíè ëèöà.
2. Ïåíñèÿ îò äîïúëíèòåëíè äîáðîâîëíè ñïåñòÿâàíèÿ
Êîãàòî õîðàòà ñïðàò äà ðàáîòÿò, òå ïîëó÷àâàò ïîä ðàçëè÷íè ôîðìè íà ïî-
æèçíåíà ðåíòà êàïèòàëà îò ïåíñèîííèòå ñè ñïåñòÿâàíèÿ, êàêòî è ëèõâèòå îò íå-
ãî. Æåíåíèòå äâîéêè, îáõâàíàòè îò ðåôîðìèðàíàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà, èìàò
ïðàâî äà ïðåõâúðëÿò ñâîèòå îñèãóðèòåëíè ñïåñòÿâàíèÿ êúì òàçè äîïúëíèòåë-
íà ñèñòåìà.  òàêúâ ñëó÷àé òå òðÿáâà äà óâåäîìÿò ñâîÿ ìåñòåí ñîöèàëíî-îñè-
ãóðèòåëåí êëîí íå ïî-êúñíî îò 31 ÿíóàðè â ãîäèíàòà íà ïðåõâúðëÿíåòî. Ïî-íà-
òàòúê ïðåõâúðëÿíåòî ùå ñå îñúùåñòâÿâà ïîñëåäîâàòåëíî – ãîäèíà çà ãîäèíà
– è ùå ñïðå, àêî åäèíèÿò èëè äâàìàòà ñúïðóçè ïîèñêàò äà ãî ïðåêðàòÿò.
3. Ãàðàíòèðàíà ïåíñèÿ
Çà ïúëíà ïåíñèÿ å íóæíî õîðàòà äà ñà æèâåëè 40 ãîäèíè â Øâåöèÿ. Ìàêñè-
ìàëíàòà ñòîéíîñò çà ñàì ÷îâåê å 2.13 ïúòè îò åäíà îïðåäåëåíà áàçîâà ñóìà, à
çà ñúïðóçè - ïî 1.90 ïúòè îò òàçè ñóìà. Ãàðàíòèðàíàòà ïåíñèÿ ñå íàìàëÿâà â
ñúîòâåòñòâèå ñ ïåíñèèòå, ñâúðçàíè ñ äîõîäà. Ïðàâèòåëñòâîòî îïðåäåëÿ òàçè
áàçîâà ñóìà âñÿêà ãîäèíà â çàâèñèìîñò îò ïðîìåíèòå â öåíèòå. Êîãàòî ñå èç-
÷èñëÿâà ñâúðçàíàòà ñ äîõîäà ïåíñèÿ çà ïðîñëóæåíî âðåìå, íå ñå âçåìà ïðåä-
âèä ñåìåéíîòî ïîëîæåíèå. Ïðè ïðåäèøíàòà ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíà ñèñòåìà
èíäåêñàöèèòå êàòî öÿëî ñå ïðàâÿò ñïîðåä áàçîâàòà ñóìà, ñâúðçàíà ñ ïîòðåáè-
òåëñêè öåíîâè èíäåêñ.

115
 4. Îáæàëâàíèÿ
Äàíú÷íèòå âëàñòè è ñîöèàëíî-îñèãóðèòåëíèòå ñëóæáè ñà îòãîâîðíè çà èç-
÷èñëåíèåòî íà äîõîäèòå, êîèòî ñå âçåìàò ïðåäâèä ïðè îïðåäåëÿíåòî íà ïåíñè-
ÿòà, êàêòî è íà îñòàíàëèòå ïåíñèîííè ñïåñòÿâàíèÿ çà âñè÷êè îñèãóðåíè ëèöà.
Ðåøåíèÿòà, ñâúðçàíè ñ äîáðîâîëíèòå ïåíñèè, ñå âçåìàò îò àäìèíèñòðàöèÿòà,
êîÿòî îòãîâàðÿ çà òÿõ. Àêî õîðàòà íå ñà óäîâëåòâîðåíè îò ðåøåíèåòî çà òåõ-
íèòå ïåíñèîííè ïðàâà, âçåòî îò ñúîòâåòíàòà ñîöèàëíà ñëóæáà èëè îò àäìèíèñ-
òðàöèÿòà, êîÿòî îòãîâàðÿ çà äîáðîâîëíèòå ïåíñèîííè ñïåñòÿâàíèÿ, òå ìîãàò
äà ïîèñêàò ïðåðàçãëåæäàíå èëè äà îáæàëâàò. Îòãîâîðíèòå îðãàíè ñà äëúæíè
äà ïðåðàçãëåäàò ðåøåíèåòî çà ïåíñèîííèòå ïðàâà èëè ïðåäâàðèòåëíèòå ïåí-
ñèîííè ñïåñòÿâàíèÿ. Àêî îïëàêâàíåòî å ñâúðçàíî ñ îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä, äà-
íú÷íèòå âëàñòè ñúùî òðÿáâà äà ïðåðàçãëåäàò èç÷èñëåíèåòî ìó. Æàëáèòå ñå
îáñúæäàò è îò äúðæàâíè àäìèíèñòðàòèâíè êîìèñèè, íî ñàìî ñëåä êàòî ñîöè-
àëíî-îñèãóðèòåëíàòà ñëóæáà èëè àäìèíèñòðàöèÿ ïî ïðåäâàðèòåëíèòå ñïåñòÿ-
âàíèÿ ñà ïðåðàçãëåäàëè ðåøåíèåòî ñè. Ñëåä òîâà ïåíñèîíåðúò ìîæå äà ñå
îáúðíå è êúì Àïåëàòèâíèÿ ñúä, íî åäèíñòâåíî ïðè óñëîâèå, ÷å èìà ðåøåíèå
çà ïðåðàçãëåæäàíå.

V. Äåìîãðàôñêèòå ïðîìåíè è ïåíñèîííàòà ñèñòåìà

Äåìîãðàôñêîòî ðàçâèòèå è íåãîâîòî âúçäåéñòâèå âúðõó ôèíàíñîâîòî ïîëî-
æåíèå ñà îñíîâíèòå ôàêòîðè çà âúâåæäàíåòî íà íîâàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà. Çà
äà ñòàíå ñèñòåìàòà ñòàáèëíà, ïåíñèèòå ñå îáâúðçâàò ñ äåìîãðàôñêèòå è èêî-
íîìè÷åñêèòå òåíäåíöèè â Øâåöèÿ. Íåîáõîäèìî å äà ñå îñúâðåìåíÿò íÿêîè äî-
ïúëíèòåëíè ïëàùàíèÿ, êàòî ïîìîùèòå çà æèëèùå, íàñëåäñòâåíèòå ïåíñèè,
êàêòî è äà ñå óñúâúðøåíñòâàò ïðåõîäíèòå ðàçïîðåäáè ïðè ïðåìèíàâàíåòî îò
ñòàðàòà êúì íîâàòà ñèñòåìà. Íî òðÿáâà äà ñå ðåøè è îùå åäèí âàæåí âúïðîñ
– àâòîìàòè÷íîòî áàëàíñèðàíå íà ñèñòåìàòà ñ öåë äà ñå ïîâèøè ôèíàíñîâàòà
é ñòàáèëíîñò è äà ñå ïîäñèãóðè íåçàâèñèìîòî é äåéñòâèå.

116
 ßÏÎÍÈß
I. Ïåðèîä íà îãðàíè÷åíèÿ â îáùåñòâåíîòî áëàãîñúñòîÿíèå
 êðàÿ íà 50-òå ãîäèíè ïðèåìàíåòî íà äâà çàêîíà – Çàêîí çà íàöèîíàëíà-
òà çäðàâíà çàñòðàõîâêà è Çàêîí çà íàöèîíàëíàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà, äàäå âúç-
ìîæíîñò íà ñàìîíàåòèòå, íà òåçè, êîèòî ñå çàíèìàâàò ñúñ çåìåäåëèå è äðóãè,
êîèòî ïðåäè òîâà íå ñà èìàëè äîñòúï äî ñõåìè çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, äà ñå
âúçïîëçâàò îò íàöèîíàëíî ïåíñèîííî è íàöèîíàëíî çäðàâíî îñèãóðÿâàíå.
 íà÷àëîòî íà àïðèë 1961 ã. áå âúâåäåíà âñåîáõâàòíà ñèñòåìà çà çäðàâíî è
ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå çà âñè÷êè ÿïîíñêè ãðàæäàíè. Òàçè ïîëèòèêà íà ñîöèàë-
íî áëàãîïîëó÷èå áå ïîäêðåïåíà ñ ïðàâèòåëñòâåíè ôèíàíñîâè ðåñóðñè, êîèòî áÿ-
õà â èçîáèëèå áëàãîäàðåíèå íà áúðçèÿ èêîíîìè÷åñêè ðàñòåæ. Ïîñòåïåííî òîâà
ñå ïðåâúðíà â îñíîâíà ñèñòåìà, îñèãóðÿâàùà áëàãîñúñòîÿíèåòî íà õîðàòà. Ïðåç
1973 ã. âðåìåòî, êîåòî íÿêîè íàðè÷àò "Ïúðâà ãîäèíà îò åðàòà íà áëàãîïîëó÷èå-
òî", èçìåíåíèå â Çàêîíà çà áëàãîñúñòîÿíèåòî íà âúçðàñòíèòå ïðåìàõâà òàêñèòå
çà çäðàâíè óñëóãè çà âúçðàñòíè, à ïîïðàâêà â íàöèîíàëíàòà ñèñòåìà çà çäðàâíî
îñèãóðÿâàíå óâåëè÷àâà ïðîöåíòà, ïîåìàí îò ïðàâèòåëñòâîòî çà ñåìåéíè çäðàâ-
íè íóæäè. Ñ èçìåíåíèÿ â Ïðàâèëíèêà çà ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå áå óâåëè÷åí
ðàçìåðúò íà ïåíñèèòå è âúâåäåíà äèíàìè÷íà ñêàëà (îòðàçÿâàùà ïðîìåíèòå â
ïîòðåáèòåëñêèòå öåíè), îò êîÿòî ñå îáëàãîäåòåëñòâàõà íàé-íóæäàåùèòå ñå.
Ñëåä ïåòðîëíèòå êðèçè ïðåç 1973 è 1979 ã. ßïîíèÿ íàâëåçå â ïåðèîä íà îã-
ðàíè÷åíèÿ â ñîöèàëíàòà ñôåðà. Ïðåç 1983 ã. áåøå ïðèåò Çàêîí çà çäðàâíî è ìå-
äèöèíñêî îáñëóæâàíå íà âúçðàñòíèòå. Çàêîíúò ïîñòàíîâÿâà çàïëàùàíåòî íà
ãåðèàòðè÷íîòî ìåäèöèíñêîòî îáñëóæâàíå äà ñå ïîåìå íå ñàìî îò íàöèîíàëíà-
òà çäðàâíà îñèãóðîâêà, íî è îò ðàáîòíè÷åñêè, êîîïåðàòèâíè èëè äðóãè çäðàâ-
íî-îñèãóðèòåëíè ôîíäîâå, êàòî ïî òîçè íà÷èí ñå îáëåê÷àò ðàçõîäèòå íà áþ-
äæåòà çà íàöèîíàëíàòà çäðàâíî-îñèãóðèòåëíà ñèñòåìà. Îñâåí òîâà áå âúâåäå-
íà ôèêñèðàíà öåíà çà ìåäèöèíñêî îáñëóæâàíå íà âúçðàñòíèòå ãðàæäàíè.
Ïðåç àïðèë 1986 ã. âëåçå â ñèëà íîâ ïðàâèëíèê çà ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå.
Ðåôîðìàòà â ïåíñèîííîòî îñèãóðÿâàíå öåëåøå ïðåäè âñè÷êî äà ñúçäàäå ñèñ-
òåìà, êîÿòî ìîæå äà áúäå ïîääúðæàíà â óñëîâèÿ íà çàñòàðÿâàíåòî íà ÿïîíñ-
êîòî îáùåñòâî ÷ðåç âúâåæäàíå íà îãðàíè÷åíèÿ âúðõó ïåíñèèòå äî òàêèâà ðàç-
ìåðè, êîèòî ìîãàò äà áúäàò ïîääúðæàíè áëàãîäàðåíèå íà ïîñòúïëåíèÿòà â
ïåíñèîííèòå ôîíäîâå îò ðàáîòåùèòå.

II. Ïðåðàçãëåæäàíå íà ïåíñèîííàòà ñèñòåìà

Ïîðàäè çàñòàðÿâàíåòî íà íàöèÿòà è íàìàëÿâàíå áðîÿ íà íàñåëåíèåòî â ðå-
çóëòàò íà íèñêàòà ðàæäàåìîñò ñèñòåìèòå çà ñîöèàëíà çàùèòà, âêëþ÷èòåëíî è
ïåíñèèòå, òðÿáâàøå äà áúäàò ïðåðàçãëåäàíè. Êàêòî áå ñïîìåíàòî âå÷å, ïðåç
1961 ã. áå ïîëîæåíî íà÷àëîòî íà ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå çà âñè÷êè ÿïîíñêè
ãðàæäàíè. Ãðàæäàíèòå áÿõà ðàçäåëåíè íà òðè ãðóïè: "ñîöèàëíà ïåíñèÿ" çà ñà-
ìîîñèãóðÿâàùèòå ñå, ïåíñèÿ çà ðàáîòåùèòå íà òðóäîâ äîãîâîð è "ñïîìàãàòåë-
íè ïåíñèè" çà äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè.  íà÷àëîòî íà 1986 ã. áå âúâåäåíà äâóñ-
òåïåííà ïåíñèîííà ñèñòåìà, áëàãîäàðåíèå íà êîÿòî öÿëîòî íàñåëåíèå ïîëó÷è
ïðàâî íà ñîöèàëíà ïåíñèÿ, êúì êîÿòî ñå èçïëàùàò äîïúëíèòåëíè ñóìè â îïðå-
äåëåíè ïðîïîðöèè.
 ìîìåíòà ïúðâàòà ñòåïåí íà äâóñòåïåííàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà å ñîöèàë-
íàòà ïåíñèÿ, êàòî îñèãóðåíîòî íàñåëåíèå å ðàçäåëåíî íà òðè ãðóïè â çàâèñè-

117
ìîñò îò ðàçìåðà íà ïîëó÷àâàíàòà ïåíñèÿ, ìåòîäúò íà ïëàùàíåòî íà ïåíñèîí-
íèòå âíîñêè è äàëè ñà óïúëíîìîùåíè äà ïîëó÷àâàò äîïëàùàíèÿ êúì ïåíñèèòå.
Ïúðâàòà êàòåãîðèÿ "Ãàðàíòèðàíè ïåíñèè" âêëþ÷âà ñòóäåíòè èëè ñàìîíàå-
òè ãðàæäàíè íà âúçðàñò îò 20 äî 60 ãîäèíè, êîèòî ñàìè âíàñÿò ñâîèòå îñèãó-
ðîâêè. Âòîðàòà êàòåãîðèÿ îáõâàùà ãëàâíî òåçè, êîèòî ñà íà òðóäîâ äîãîâîð
âúâ ôèðìà èëè áþäæåòíà îðãàíèçàöèÿ. Â òðåòàòà êàòåãîðèÿ âëèçàò ñúïðóãèòå
íà òåçè îò âòîðà êàòåãîðèÿ, êîèòî íÿìàò ñîáñòâåí äîõîä è ñëåäîâàòåëíî íå ñà
çàäúëæåíè äà ïðàâÿò îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
ßïîíñêèòå ðàáîòíèöè ïîëó÷àâàò ïðàâî íà ïåíñèè ñëåä íàâúðøâàíå íà 60
ãîäèíè. Ñëåä ðåôîðìàòà íà ïåíñèîííàòà ñèñòåìà ïðåç 1994 ã. èçïëàùàíåòî íà
äîïúëíèòåëíè ïåíñèè îò äîáðîâîëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå ñå îòëàãà äî íà-
âúðøâàíå íà 65 ãîäèíè. Äî ñêîðî æåíèòå â ßïîíèÿ ñå ïåíñèîíèðàõà íà 55 ãî-
äèíè. Â ìîìåíòà òàçè âúçðàñò å 60 ãîäèíè. Ñëåä 2018 ã. ïåíñèîííàòà âúçðàñò
ùå áúäå 65 ãîäèíè.
Íàé-ñåðèîçíèÿò ïðîáëåì, ñâúðçàí ñ íèñêàòà ðàæäàåìîñò â ßïîíèÿ, å íàìà-
ëÿâàíåòî íà áðîÿ íà õîðàòà, êîèòî äîïðèíàñÿò çà íàáèðàíå íà ñðåäñòâà çà ñî-
öèàëíî îñèãóðÿâàíå. Ñ òîâà å ñâúðçàíî è íåðàâíîìåðíîòî ðàçïðåäåëÿíå íà äà-
íú÷íàòà òåæåñò. Íàïðèìåð, óñèëåíî ñå êîìåíòèðà íåðàâíîïîñòàâåíîñòòà ìåæ-
äó äàíú÷íîòî áðåìå íà òåçè îò òðåòàòà êàòåãîðèÿ (ïðåäèìíî äîìàêèíè) è ñà-
ìîòíèòå è îìúæåíè ðàáîòåùè æåíè. Îò îáùî 19,1 ìèëèîíà ñàìîíàåòè è ñà-
ìî-îñèãóðÿâàùè ñå, 4.5–5 ìèëèîíà íå âíàñÿò ðåäîâíî âíîñêèòå èëè ïîëçâàò
ïðåôåðåíöèè. Êúì òÿõ ñå ïðèáàâÿò îùå 1.95 ìèëèîíà, êîèòî íÿìàò îñèãóðè-
òåëíè êíèæêè. Ïîäîáíè ôàêòîðè ðàçêëàùàò ôèíàíñîâàòà îñíîâà íà íàöèîíàë-
íàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà.
Ïðåç þëè 1995 ã. Ñúâåòúò çà ñîöèàëíî áëàãîïîëó÷èå êúì ïðàâèòåëñòâîòî
îäîáðè äîêóìåíò, îçàãëàâåí "Íîâà ñòðóêòóðà íà ñèñòåìàòà çà îáùåñòâåíî
áëàãîñúñòîÿíèå". Ñðåä îòäåëíèòå ïðåïîðúêè å è "èçãðàæäàíåòî íà ñèñòåìà çà
îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå çà ïîëçâàíå íà ñåñòðèíñêè ãðèæè" è "ïðåìèíàâàíå îò
îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå íà áàçà äîìàêèíñòâà êúì îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå íà
áàçà èíäèâèäè". Òîçè äîêóìåíò öåëè ïðåñòðóêòóðèðàíå íà ñèñòåìàòà è äîïðè-
íàñÿ çà ïî-ãîëÿìà ñèãóðíîñò íà õîðàòà, æèâååùè ïðåç XXI â.

III. Íîâ ïîäõîä êúì ñèñòåìàòà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå

Ïðåç 1994 ã. ðàçìåðúò íà ñðåäñòâàòà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå âúçëèçà íà
60.5 òðèëèîíà éåíè èëè 16.2% îò íàöèîíàëíèÿ äîõîä íà ßïîíèÿ. Çà ñðàâíåíèå,
ïðåç 1992 ã. òîçè ïîêàçàòåë å 19.4% â ÑÀÙ, 31.5% - â Ãåðìàíèÿ, 35.6% - âúâ
Ôðàíöèÿ è 52.5% - â Øâåöèÿ. Ðàçïðåäåëåíèåòî íà òåçè 16.2% å êàêòî ñëåäâà:
çà ïåíñèè - 8.3%, çà ìåäèöèíñêî îáñëóæâàíå - 6.1% è çà äðóãè ñîöèàëíè ðàç-
õîäè - 1.8%. Ãðàæäàíèòå ñà äîïðèíåñëè çà ñôîðìèðàíå íà 35.7% îò íàöèîíàë-
íèÿ äîõîä (23.2% îò äàíúöè è 12.5% îò âíîñêè çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå). Ñú-
îòâåòíèòå öèôðè çà ÑÀÙ ñà 36.3%, çà Ãåðìàíèÿ - 53.4%, çà Ôðàíöèÿ - 62.6%
è çà Øâåöèÿ - 69.8%.
Ñïîðåä ïðîãíîçè çà äåìîãðàôñêèòå ïðîìåíè â ßïîíèÿ, íàïðàâåíè îò Íàöèî-
íàëíèÿ èíñòèòóò çà äåìîãðàôñêè è ñîöèàëíè èçñëåäâàíèÿ, íàñåëåíèåòî íà ßïî-
íèÿ, êîåòî ïðåç 1997 ã. áå 126,160,000 äóøè ùå ïðîäúëæè äà ñå óâåëè÷àâà è ùå
äîñòèãíå âðúõíà òî÷êà ïðåç 2007 ã., êîãàòî ñå î÷àêâà äà áúäå 127,780,000 äóøè.
Î÷àêâà ñå ïðåç 2025ã. íàñåëåíèåòî äà íàìàëåå äî 120,910,000 äóøè è ïðåç 2050 äà
äîñòèãíå 104,960,000 äóøè (íèâî, ñúîòâåòñòâàùî íà íà÷àëîòî íà 70-òå ãîäèíè).

118
 Ïðåç 1997 ã. ïðîöåíòúò íà âúçðàñòíèòå íàä 65 ãîäèíè áå 15.5%. Î÷àêâà ñå
òîé äà íàðàñòâà è ïðåç 2006 ã. ùå áúäå 20%, à ïðåç 2025 ã. - 27.4%. Ïðåç 1995
ã. âñåêè ãðàæäàíèí íàä 65 ãîäèíè áå, òàêà äà ñå êàæå, "èçäúðæàí" îò 4.4 ðàáî-
òåùè (ìåæäó 15-64-ãîäèøíè), íî ïðåç 2025 ã. òîçè ãðàæäàíèí ùå ðàç÷èòà íà
åäâà 2.2 ðàáîòåùè. Òåçè öèôðè îòðàçÿâàò áúðçîòî ñòàðååíå íà íàöèÿòà, ïðè-
÷èíåíî îò íàìàëÿâàíå íà ðàæäàåìîñòòà è óäúëæàâàíå ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà
æèâîòà: îò 77 ãîäèíè çà ìúæåòå è 83.6 ãîäèíè çà æåíèòå ïðåç 1996 ã. íà 78.27
ãîäèíè çà ìúæåòå è 85.06 ãîäèíè çà æåíèòå ïðåç 2025 ã.Áðîÿò íà äåöàòà ïîä 15
ãîäèíè ïðîäúëæàâà äà íàìàëÿâà: ïðåç 1997 ã. áðîÿò èì áå ïî-ìàëúê îò áðîÿ
íà ïåíñèîíåðèòå íàä 65 ãîäèíè (19.40 ìèëèîíà äåöà è 19.74 ìèëèîíà âúçðàñò-
íè). Ïðåç 2025 ã. ñå ñ÷èòà ÷å áðîÿò íà äåöàòà ïîä 15 ãîäèíè ùå ñïàäíå äî 15.85
ìèëèîíà, èëè îêîëî 48% îò áðîÿ íà âúçðàñòíèòå íàä 65 ãîäèíè.
Ñòåïåíòà íà ïëîäîâèòîñò (ñðåäíèÿ áðîé äåöà, êîéòî åäíà æåíà áè ìîãëà
äà èìà) èìà ñèëíî âëèÿíèå âúðõó çàñòðàõîâàòåëíèòå ïðåìèè â ÿïîíñêàòà ïåí-
ñèîííà ñèñòåìà è ñðîäíè ñîöèàëíè ìåõàíèçìè. Ïðåç 1996 ã. òîçè ïîêàçàòåë áå
1.43 è ñå î÷àêâà äà ñïàäíå äî 1.38 ïðåç 2000 ã. Âúïðåêè ÷å ïðåç 2050 ã. ñå î÷àê-
âà óâåëè÷åíèå äî 1.61, òàçè öèôðà ùå å âñå îùå òâúðäå íèñêà îò íóæíèòå 2.08,
íåîáõîäèìè çà ïîääúðæàíå íà ïîñòîÿííî íèâî íà ÿïîíñêîòî íàñåëåíèå.
Ïîêðèâàíåòî íà âñåêèäíåâíèòå íóæäè íà ïåíñèîíåðèòå áè áèëî òðóäíî,
äîðè äà ñå çàïàçè äíåøíîòî íèâî íà ïåíñèèòå. Â ìîìåíòà ñðåäíèòå ðàçõîäè çà
ïîääúðæàíå íà äîìàêèíñòâîòî íà åäèí ïåíñèîíåð ñà îêîëî 270,000 éåíè (2,232
ù. ä.) íà ìåñåö, äîêàòî ìåñå÷íàòà ñîöèàëíà ïåíñèÿ, ëèõâè ïî ñïåñòÿâàíèÿ è
äèâèäåíòè âúçëèçàò íà îêîëî 240,000 éåíè (1,984 ù.ä.) ïî èç÷èñëåíèÿ íà Ìè-
íèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî è áëàãîóñòðîéñòâîòî. Ñëåäîâàòåëíî, íåîá-
õîäèìî å ïåíñèîíåðèòå äà ðàç÷èòàò íà ïî÷àñîâà ðàáîòà èëè äðóãè ôèíàíñîâè
èçòî÷íèöè.

119
 ×ÀÑÒ II
ÏÅÍÑÈÎÍÍÎ ÎÑÈÃÓÐÈÒÅËÍÀÒÀ ÑÈÑÒÅÌÀ
 ÁÚËÃÀÐÈß
Îñíîâíè õàðàêòåðèñòèêè íà ïåíñèîííàòà ñèñòåìà
Ïåíñèîííàòà ñèñòåìà â Áúëãàðèÿ ïðåòúðïÿ ñúùåñòâåíè ðåôîðìè ïðåç ïîñ-
ëåäíîòî äåñåòèëåòèå. Ïðåäèøíàòà ñèñòåìà ñ ðàçõîäíî-ïîêðèâåí ïúðâè ñòúëá
áåøå ïðåîáðàçóâàíà ÷ðåç ñúçäàâàíå è íà çàäúëæèòåëåí êàïèòàëîâ êîìïîíåíò.
Òðàäèöèîííèÿò ïúðâè ñòúëá îò ðàçõîäíî-ïîêðèâåí òèï ñå äîïúëíè è ñå ñúç-
äàäå òðè ñòúëáîâ ïåíñèîíåí ìîäåë6 ñ âúâåæäàíå íà çàäúëæèòåëåí è äîáðîâî-
ëåí êàïèòàëîâ êîìïîíåíò. Îòäåëÿíåòî íà áþäæåòà íà äúðæàâíîòî îáùåñòâå-
íî îñèãóðÿâàíå îò òîçè íà äúðæàâàòà, èçãðàæäàíåòî íà îáîñîáåíè ôîíäîâå ïî
ñîöèàëíè ðèñêîâå è âúâåæäàíåòî íà òðèïàðòèòíî óïðàâëåíèå íà ñèñòåìàòà íà
äúðæàâíî îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå ñà äðóãèòå àñïåêòè íà ïåíñèîííàòà ðåôîð-
ìà. Ïîñòèãíà ñå è çàçäðàâÿâàíå íà âðúçêàòà ìåæäó ó÷àñòèåòî â îñèãóðèòåëíèÿ
ïðîöåñ, îò åäíà ñòðàíà è äîñòúïà äî ïåíñèÿ è ðàçìåð íà ïåíñèÿòà, îò äðóãà
ñòðàíà.
Ïåíñèîííàòà ïîëèòèêà ñå ôîðìèðà è ïðîâåæäà îò Ìèíèñòåðñòâîòî íà òðó-
äà è ñîöèàëíàòà ïîëèòèêà. Ðàçõîäíî-ïîêðèâíèÿò êîìïîíåíò íà ïúðâèÿ ñòúëá
ñå óïðàâëÿâà îò Íàöèîíàëíèÿ îñèãóðèòåëåí èíñòèòóò (ÍÎÈ), êîéòî îòãîâàðÿ
çà èç÷èñëÿâàíåòî è ïëàùàíåòî íà ïåíñèèòå è íà äðóãè ñîöèàëíî îñèãóðèòåë-
íè ïëàùàíèÿ êàòî òåçè çà íåðàáîòîñïîñîáíîñò, ìàé÷èíñòâî, áåçðàáîòèöà è äð.
Âúâåäåíà å "òî÷êîâà ñèñòåìà" çà ïðèäîáèâàíå ïðàâî íà ïåíñèÿ çà îñèãóðèòå-
ëåí ñòàæ è âúçðàñò (îñíîâíàòà ïåíñèÿ, èçïëàùàíà â Áúëãàðèÿ). Òî÷êèòå ñå èç-
÷èñëÿâàò êàòî ñóìà îò îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ è âúçðàñòòà ïðè ïåíñèîíèðàíå
(Êîäåêñúò çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå ïðåäâèæäà ïîñòåïåííî ïîêà÷âàíå íà ïåí-
ñèîííàòà âúçðàñò è òî÷êèòå äîêàòî ñå äîñòèãíå 60-ãîäèøíà âúçðàñò è 94 òî÷-
êè çà æåíèòå, à çà ìúæåòå - 63-ãîäèøíà âúçðàñò è 100 òî÷êè). Ñáîðúò îò "òî÷-
êèòå" è çàêîíîóñòàíîâåíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò å ðàçëè÷åí ïðè æåíèòå è ìú-
æåòå. Êîãàòî ñáîðúò îò ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ è âúçðàñò-
òà å ïî-ìàëúê îò îïðåäåëåíèÿ, ïðàâî íà ïåíñèÿ ñå ïðèäîáèâà ïðè íàâúðøâà-
íå íà 65-ãîäèøíà âúçðàñò çà ìúæåòå è æåíèòå è ïîíå 15 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí
ñòàæ, îò êîèòî 12 ãîäèíè äåéñòâèòåëåí (åôåêòèâåí) ñòàæ.
Ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ñå áàçèðà íà ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ
ñòàæ è èíäèâèäóàëíèÿ êîåôèöèåíò íà ëèöåòî, êîéòî îòðàçÿâà îñèãóðèòåëíèÿ
ìó ïðèíîñ (èç÷èñëÿâà ñå êàòî ñúîòíîøåíèå ìåæäó ëè÷íèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä

6 Ïúðâè ñòúëá: çàäúëæèòåëåí, ðàçõîäíî-ïîêðèâåí. Âêëþ÷âà ïåíñèèòå, èçïëàùàíè îò ôîíäîâå,

ôèíàíñèðàíè ñ îñèãóðèòåëíè âíîñêè è/èëè ñ òðàíñôåðè îò ðåïóáëèêàíñêèÿ áþäæåò. Àäìèíè-
ñòðèðà ñå îò ÍÎÈ.
Âòîðè ñòúëá: äîïúëíèòåëåí, çàäúëæèòåëåí, êàïèòàëî-ïîêðèâåí. Âêëþ÷âà ïåíñèè, èçïëàùàíè
ñúñ ñðåäñòâà, íàòðóïàíè â óíèâåðñàëíè è/èëè ïðîôåñèîíàëíè ïåíñèîííè ôîíäîâå, óïðàâëÿâàíè
îò ëèöåíçèðàíè ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíè äðóæåñòâà. Ôèíàíñèðàíåòî å îò îñèãóðèòåëíè âíîñêè
îò ðàáîòîäàòåëè è ðàáîòåùè.
Òðåòè ñòúëá: äîïúëíèòåëåí, äîáðîâîëåí, êàïèòàëîïîêðèâåí. Âêëþ÷âà ïåíñèè, èçïëàùàíè ñúñ
ñðåäñòâà, íàòðóïàíè â äîáðîâîëíè ïåíñèîííè ôîíäîâå, óïðàâëÿâàíè îò ëèöåíçèðàíè ïåíñèîí-
íîîñèãóðèòåëíè äðóæåñòâà. Ôèíàíñèðàíåòî å îò îñèãóðèòåëíè âíîñêè, îïðåäåëåíè îò âîëÿòà íà
ñòðàíèòå. Ñúñòîè ñå îò ñõåìè íà áàçàòà íà êîëåêòèâíè òðóäîâè äîãîâîðè è îò ñõåìè íà áàçàòà
íà èíäèâèäóàëíîòî æåëàíèå íà ëèöåòî.

120
è ñðåäíèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä çà ñòðàíàòà). Ñúùåñòâóâà ìèíèìàëåí ðàçìåð
íà ïåíñèÿòà çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò, êîéòî îò 1 ÿíóàðè 2007 ã. ñå óñ-
òàíîâÿâà åæåãîäíî ñúñ Çàêîíà çà áþäæåòà íà Äúðæàâíîòî îáùåñòâåíî îñèãó-
ðÿâàíå (ÄÎÎ). Âúç îñíîâà íà ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúç-
ðàñò ùå ñå îïðåäåëÿò è ìèíèìàëíèòå ðàçìåðè íà îñòàíàëèòå êîíòðèáóòèâíè
ïåíñèè. Íà ëèöà íàä 70 ã., íà êîèòî ñðåäíèÿò äîõîä çà äîìàêèíñòâîòî å ïî-íè-
ñúê îò ãàðàíòèðàíèÿ ìèíèìàëåí äîõîä çà ïðåäõîäíèòå 12 êàëåíäàðíè ìåñåöà,
ñå èçïëàùà ñîöèàëíà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò. Ðàçìåðúò é ñå îïðåäåëÿ îò ïðàâèòåë-
ñòâîòî çà âñÿêà ãîäèíà, à ñðåäñòâàòà ñà çà ñìåòêà íà äúðæàâíèÿ áþäæåò. Èìà
ñúùî è ìàêñèìàëíà ãðàíèöà íà ðàçìåðà íà ïîëó÷àâàíèòå åäíà èëè ïîâå÷å ïåí-
ñèè, áåç äîáàâêèòå êúì òÿõ, èçïëàùàíè îò ðàçõîäíî-ïîêðèâíèÿ ñòúëá - 35% îò
ìàêñèìàëíèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä çà ïðåäõîäíàòà êàëåíäàðíà ãîäèíà. Ñúùåñ-
òâóâàò è âúçìîæíîñòè çà ïîëó÷àâàíåòî íà ïîâå÷å îò åäíà ïåíñèÿ (êàêúâòî å
ñëó÷àÿò ñ 16.9 % îò ïåíñèèòå), êàêòî è äîáàâêè êúì ëè÷íàòà ïåíñèÿ.
Îò 2007 ã. ïåíñèèòå, èçïëàùàíè îò ðàçõîäíî-ïîêðèâíèÿ ôîíä ñå îñúâðåìå-
íÿâàò ñ ïðîöåíò, ðàâåí íà 50% îò óâåëè÷åíèåòî íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä è 50%
îò èíäåêñà íà ïîòðåáèòåëñêèòå öåíè çà ïðåäõîäíàòà ãîäèíà - ò.íàð. "øâåé-
öàðñêî ïðàâèëî". Ðàçõîäíî-ïîêðèâíèÿò è êàïèòàëîâèÿò êîìïîíåíòè íà ïåíñè-
îííàòà ñèñòåìà (I è II ñòúëá) ñå ôèíàíñèðàò ÷ðåç âíîñêè îò ðàáîòíèöèòå è ðà-
áîòîäàòåëèòå. Ðàçìåðúò íà âíîñêèòå çà ïåíñèè îò ðàçõîäíî-ïîêðèâíèÿ êîìïî-
íåíò áå íàìàëåí îò 29% îò îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä íà 23% ïðåç 2006 ã. Çà òåçè,
ðîäåíè ñëåä 31.12.1959 ã., 5 ïðîöåíòíè ïóíêòà (ï.ï.) ñå íàñî÷âàò êúì óíèâåð-
ñàëíèòå ôîíäîâå íà çàäúëæèòåëíèÿ êàïèòàëîâ êîìïîíåíò îò çàêîíîóñòàíîâå-
íèÿ ñòúëá, êàòî òîçè ïðîöåíò ñå óâåëè÷è îò 2 ï.ï. â íà÷àëîòî. Âíîñêèòå ñà ðàç-
äåëåíè ìåæäó ðàáîòîäàòåëè è ðàáîòíèöè â ñúîòíîøåíèå 60:40, íî å ïðåäâèäå-
íî òîâà ñúîòíîøåíèå ïîñòåïåííî äà ñå èçìåíÿ, äîñòèãàéêè 50:50 è çà äâàòà çà-
êîíîóñòàíîâåíè êîìïîíåíòà. Ïðîôåñèîíàëíèòå ôîíäîâå íà êàïèòàëîâèÿ êîì-
ïîíåíò (ïðåäëàãàùè ðàííî ïåíñèîíèðàíå íà ðàáîòåùèòå âúâ âðåäíè è ñïåöè-
ôè÷íè óñëîâèÿ íà òðóä) ñå ôèíàíñèðàò îò äîïúëíèòåëíèòå âíîñêè, ïëàùàíè
åäèíñòâåíî îò ðàáîòîäàòåëèòå (12% çà ïúðâà êàòåãîðèÿ òðóä (ìèíüîðè, âîäî-
ëàçè, ëåòöè è ïð.) è 7% çà âòîðà êàòåãîðèÿ òðóä (ìåòàëóðçè è äð.). Âíîñêèòå
ïîêðèâàò âñè÷êè êîíòðèáóòèâíè ïåíñèè (çà âúçðàñò, òðóäîâà çëîïîëóêà è ïðî-
ôåñèîíàëíà áîëåñò, çà èíâàëèäíîñò ïîðàäè îáùî çàáîëÿâàíå, êàêòî è íàñëåä-
ñòâåíèòå ïåíñèè). Âíîñêèòå çà ïåíñèè ïðè òðóäîâà çëîïîëóêà è ïðîôåñèîíàë-
íà áîëåñò ñå èçïëàùàò èçöÿëî îò ðàáîòîäàòåëèòå. Äðóãèÿò ôèíàíñîâ èçòî÷íèê
çà ïåíñèîííàòà ñèñòåìà å ðåïóáëèêàíñêèÿò áþäæåò, îò êîéòî ñå ïîêðèâà ðàç-
õîäà çà ïåíñèè, íåñâúðçàíè ñ ó÷àñòèå â îñèãóðÿâàíåòî, çà÷èòàíåòî íà ñòàæ áåç
îñèãóðèòåëíè âíîñêè è äð. ïîäîáíè, ïðåäâèäåíè â çàêîíîäàòåëñòâîòî.
Çàäúëæèòåëíèÿò êàïèòàëîâ êîìïîíåíò ïðåäñòàâëÿâà îñèãóðÿâàíå ñ äåôè-
íèðàíè âíîñêè, êîèòî ñå íàòðóïâàò â èíäèâèäóàëíè ïàðòèäè, óïðàâëÿâàíè îò
ëèöåíçèðàíè ïåíñèîííî îñèãóðèòåëíè äðóæåñòâà (ëèöåíçèðàíè äðóæåñòâà, óï-
ðàâëÿâàùè äâàòà âèäà ôîíäîâå - çàäúëæèòåëåí óíèâåðñàëåí è çàäúëæèòåëåí
ïðîôåñèîíàëåí), êîèòî ñå ðåãóëèðàò îò äúðæàâíà èíñòèòóöèÿ - Êîìèñèÿòà çà
ôèíàíñîâ íàäçîð. Ïîêðèòèåòî íà óíèâåðñàëíèòå ôîíäîâå å îáùî çà âñè÷êè
îñèãóðåíè ëèöà, ðîäåíè ñëåä 1959 ã. Îáåçùåòåíèÿòà îò óíèâåðñàëíèòå ôîíäî-
âå ùå ñå ïîëó÷àâàò îò ìîìåíòà íà ïðèäîáèâàíå ïðàâî íà ïåíñèÿ çà îñèãóðè-
òåëåí ñòàæ è âúçðàñò èëè 5 ãîäèíè ïî-ðàíî ïðè îïðåäåëåíè óñëîâèÿ. Îáåçùå-
òåíèÿòà ñà âúâ âèä íà äîïúëíèòåëíà ïîæèçíåíà ïåíñèÿ, èç÷èñëåíà â ìîìåíòà

121
íà ïåíñèîíèðàíåòî èëè êàòî åäíîêðàòíà ñóìà/ðàçñðî÷åíî ïëàùàíå, êîãàòî ñó-
ìàòà å îòíîñèòåëíî ìàëêà (ïî-ìàëêà îò 20% îò ñîöèàëíàòà ïåíñèÿ çà ñòà-
ðîñò). Íàòðóïàíèòå ñðåäñòâà ñà èçöÿëî íàñëåäèìè ïî âñÿêî âðåìå îò ñúïðóçè-
òå, ðîäèòåëèòå è äåöàòà. Ïðîôåñèîíàëíèòå ôîíäîâå ïîêðèâàò ðàáîòåùèòå ïðè
óñëîâèÿòà íà ïúðâà è âòîðà êàòåãîðèÿ òðóä (ìèíüîðè, ìåòàëóðçè è äð. - îêî-
ëî 191,000 îñèãóðåíè). Òåçè ôîíäîâå ïîçâîëÿâàò ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ 8 ãîäè-
íè ïî-ðàíî îò ñòàíäàðòíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò çà ðàáîòåùèòå ïðè óñëîâèÿòà
íà ïúðâà êàòåãîðèÿ è 3 ãîäèíè ïî-ðàíî çà ðàáîòåùèòå ïðè óñëîâèÿòà íà âòî-
ðà êàòåãîðèÿ.
Äîïúëíèòåëíîòî äîáðîâîëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå ïðåäîñòàâÿ âúçìîæ-
íîñò íà ëèöàòà äà ñïåñòÿâàò íà áàçàòà íà äåôèíèðàíè âíîñêè â ÷àñòíè ïåíñèîí-
íè ôîíäîâå, óïðàâëÿâàíè îò ëèöåíçèðàíè ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíè äðóæåñòâà.
Âíîñêèòå ñå ïðàâÿò îò ëèöåòî, ðàáîòîäàòåë, äðóãî ôèçè÷åñêî èëè þðèäè÷åñêî
ëèöå. Çà âíîñêèòå ñå ïîëçâàò äàíú÷íè îáëåê÷åíèÿ. Ïëàùàíèÿòà ìîãàò äà áúäàò
ïåíñèè çà ñòàðîñò è èíâàëèäíîñò - ïîæèçíåíè èëè ñðî÷íè, êàêòî è íàñëåäñòâå-
íè ïåíñèè, à òàêà ñúùî ïîä ôîðìàòà íà åäíîêðàòíè ñóìè èëè ðàçñðî÷åíî.

Àíàëèç íà ïåíñèîííàòà ñèñòåìà

Àäåêâàòíîñò
Íèâàòà íà çàìåñòèìîñò â ñîëèäàðíèÿ ðàçõîäíî-ïîêðèâåí åëåìåíò íà áúë-
ãàðñêàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà ñà ñðàâíèòåëíî íèñêè. Ñðåäíèÿò áðóòåí êîåôèöè-
åíò íà çàìåñòâàíå, êúì 31.12.2005 ã., å 40.6%, à íåòíèÿò - 51.6%. Ñúùåñòâåíè
ðàçëè÷èÿ ñå íàáëþäàâàò ïî ïðèçíàê ïîë, âúçðàñò è êàòåãîðèÿ òðóä. Òàêà ëè÷-
íèòå ïåíñèè çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò íà æåíèòå ïðåç 2005 ã., ñà îñèãó-
ðèëè ñàìî 33.9 % çàìåñòâàíå íà áðóòíèÿ äîõîä, äîêàòî ïðîöåíòúò çà ìúæåòå
å 56.6%. Ðàáîòåùèòå ïðè óñëîâèÿòà íà ïúðâà êàòåãîðèÿ òðóä ìîãàò äà î÷àêâàò
ðàâíèùà íà çàìåñòèìîñò îò 77.1% îò íåòíèÿ äîõîä è 60.6% îò áðóòíèÿ ïðè
ïåíñèÿ çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò, äîêàòî çà ðàáîòåùèòå ïðè òðåòà êàòå-
ãîðèÿ òðóä (êàêâèòî ñà ïîâå÷åòî ðàáîòåùè) íèâàòà ñà ïî-ñêðîìíè - 50% îò
íåòíèÿ äîõîä è 39.3% îò áðóòíèÿ çà ñúùàòà ïåíñèÿ.
Ñåðèîçíî ïðåäèçâèêàòåëñòâî ïðåä ïîëèòèêàòà ïî àäåêâàòíîñò å ðèñêúò îò
áåäíîñò ñðåä âúçðàñòíèòå è íàé-âå÷å ñðåä íàé-âúçðàñòíèòå - íàä 75 ã. Ñðåä
âñè÷êè âúçðàñòíè íàé-óÿçâèìàòà ãðóïà ñà ñàìîòíî æèâååùèòå íà ìíîãî âèñî-
êà âúçðàñò, â ÷àñòíîñò æåíèòå. Ïåíñèîíåðèòå îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà è õî-
ðàòà ñ óâðåæäàíèÿ ñúùî ìîãàò äà áúäàò ñúîòíåñåíè êúì ãðóïèòå, ñåðèîçíî
çàñòðàøåíè îò áåäíîñò è ñîöèàëíî èçêëþ÷âàíå. Ïðèòåæàâàíàòà îò òÿõ íèñêà
ñòåïåí íà ïðîôåñèîíàëíà êâàëèôèêàöèÿ èëè ëèïñàòà íà òàêàâà, ñú÷åòàíà ñ ãî-
ëåìè ïðåêúñâàíèÿ â îñèãóðèòåëíèÿ ïðèíîñ äîïðèíàñÿò çà ïî-íèñêè ðàâíèùà
íà çàìåñòâàíå íà òåõíèòå äîõîäè.
Çà äà ãàðàíòèðà çàêðèëàòà íà íàé-óÿçâèìèòå ñðåä âúçðàñòíèòå, â ïåíñèîí-
íàòà ñèñòåìà ñúùåñòâóâà âçàèìîîáâúðçàíà ñèñòåìà îò ìèíèìàëíè îáåçùåòå-
íèÿ, ïîêðèâàùà øèðîê êðúã îò ðèñêîâå. Ìèíèìàëíèòå îáåçùåòåíèÿ èãðàÿò
âàæíà ðîëÿ â áúëãàðñêàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà. Òå ñå ïîëó÷àâàò îò 22.3% îò
âñè÷êè ïåíñèîíåðè â äúðæàâíîòî îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå. Îò ðåïóáëèêàíñ-
êèÿ áþäæåò ñå îòïóñêàò ñðåäñòâà çà ïîäïîìàãàíå íà ïî-âúçðàñòíèòå è áåäíè
õîðà ïðè ïëàùàíåòî çà îòîïëåíèå.
 êîíòåêñòà íà àäåêâàòíîñòòà, äîïúëíèòåëíîòî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå âñå
îùå èìà íåñúùåñòâåíî çíà÷åíèå. Ôîíäîâåòå çà äîïúëíèòåëíî çàäúëæèòåëíî

122
ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå âñå îùå íå ñà çàïî÷íàëè äà èçïëàùàò ïåíñèè, à ïîëó-
÷àâàùèòå ïåíñèè îò äîáðîâîëíèÿ êàïèòàëîâ åëåìåíò ñà òâúðäå îãðàíè÷åí
áðîé. Âúïðåêè òîâà, â ñòðàíàòà òðàéíî ñà ñå íàëîæèëè ãîëåìè î÷àêâàíèÿ çà
áúäåùàòà ðîëÿ íà äîïúëíèòåëíîòî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå.
Óñòîé÷èâîñò
Ñåðèîçåí ïðîáëåì å íàðàñòâàùèÿò äåôèöèò íà ðàçõîäíî-ïîêðèâíàòà ñèñ-
òåìà, êîéòî òåêóùî ñå ïîêðèâà ÷ðåç òðàíñôåðè îò äúðæàâíèÿ áþäæåò.
Ìîäåðíèçàöèÿ
Ðàçëèêèòå â ïåíñèîííèòå ïðàâà ïî ïðèçíàê ïîë ïîêàçâàò, ÷å ïðåä æåíèòå
âñå îùå ñúùåñòâóâàò îãðàíè÷åíèÿ ïðåä äîñòúïà èì äî îñèãóðèòåëíè ïðàâà. Òå
ñà â ïî-íåáëàãîïðèÿòíà ïîçèöèÿ íå ñàìî íà ïàçàðà íà òðóäà, íî è ïî îòíîøå-
íèå íà äîõîäèòå èì îò òðóä. Çà òîâà ãîâîðÿò ïî-íèñêèòå ðàâíèùà íà çàåòîñò,
ïî-ãîëåìèòå ïðåêúñâàíèÿ â îñèãóðèòåëíàòà êàðèåðà ïîðàäè áåçðàáîòèöà, îòã-
ëåæäàíå íà äåöà, çàâèñèìè ðîäíèíè, à òàêà ñúùî è ðàâíèùåòî íà ñðåäíèÿ èí-
äèâèäóàëåí êîåôèöèåíò çà æåíèòå.
Âúïðåêè ÷å èçïèòâà èçâåñòíè òðóäíîñòè, Áúëãàðèÿ ïîëîæè íåîáõîäèìèòå
óñèëèÿ äà ïðèîáùè ñúùåñòâóâàùèòå èíôîðìàöèîííè ñèñòåìè êúì èçèñêâàíè-
ÿòà íà åâðîïåéñêèòå èíñòèòóöèè. Ïðåäñòîè âúâåæäàíåòî íà Åâðîïåéñêàòà ñèñ-
òåìà çà ðàçõîäèòå çà ñîöèàëíà çàùèòà (ESSPROS), â õîä å äåéíîñòòà ïî ïðè-
ëàãàíå íà ñòàòèñòèêàòà çà äîõîäèòå è æèçíåíîòî ðàâíèùå (EU-SILC). Îñâåí
òîâà, çà íóæäèòå íà ïåíñèîííàòà ïîëèòèêà å èçãîòâåíà äúëãîñðî÷íà (äî 2050ã.)
ìàêðîèêîíîìè÷åñêà è äåìîãðàôñêà ïðîãíîçà. Ñúùåñòâóâà çàäúëæåíèåòî äðó-
æåñòâàòà çà äîïúëíèòåëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå ðåãóëÿðíî äà ïðåäîñòàâÿò
èíôîðìàöèÿ íà îñèãóðåíèòå ëèöà çà òåõíèòå íàòðóïàíè ïðàâà. Ñúùåñòâóâà è
ìåõàíèçúì çà èíôîðìèðàíå íà ãðàæäàíèòå îòíîñíî òÿõíîòî îñèãóðÿâàíå â
ÄÎÎ çà âñÿêà èçòåêëà êàëåíäàðíà ãîäèíà, íî íå è çà íèâàòà íà î÷àêâàíèòå äî-
õîäè îò ðàçõîäíî-ïîêðèâíèÿ åëåìåíò íà ïúðâèÿ ñòúëá.

á) Ïåðñïåêòèâà, ðåôîðìè è äåáàòè çà ïîëèòèêàòà

Áúëãàðèÿ ñå èçïðàâÿ ïðåä çíà÷èòåëíè äåìîãðàôñêè ïðåäèçâèêàòåëñòâà,
êîíêðåòíî ìèãðàöèÿòà - 733,000 ëèöà â ìîìåíòà ðàáîòÿò çàä ãðàíèöà è çàòî-
âà íå ïðàâÿò âíîñêè â ñîöèàëíî îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà. Ïðîãðåñèâíîòî íà-
ìàëÿâàíå íà îáùèÿ áðîé íà íàñåëåíèåòî, è ïî-ñïåöèàëíî íà íàé-ìëàäîòî ïî-
êîëåíèå, ïðåäïîëàãà, ÷å â áúäåùå ðàáîòíàòà ñèëà â Áúëãàðèÿ ùå íàìàëÿâà è
ùå çàñòàðÿâà.
Ïî îòíîøåíèå íà àäåêâàòíîñòòà, ðåôîðìèòå äîâåäîõà äî ïðîãðåñ, à ïðî-
äúëæàâàùèòå ðåôîðìè âñå îùå ïîäëåæàò íà äèñêóñèÿ. Íîâèÿò ìåòîä íà îñúâ-
ðåìåíÿâàíå íà ïåíñèèòå ãàðàíòèðà íà ïåíñèîíåðèòå, ÷å ùå çàïàçÿò ïîêóïàòåë-
íàòà ñè ñïîñîáíîñò. Ñúçäàäåíèòå ïîäðîáíè ïðàâèëà çà ïðîôåñèîíàëíè ñõåìè
(â òðåòèÿ ñòúëá), äîãîâîðåíè ÷ðåç êîëåêòèâåí òðóäîâ äîãîâîð èëè äðóãî êî-
ëåêòèâíî ñïîðàçóìåíèå ñå î÷àêâà äà ïîäîáðÿò àäåêâàòíîñòòà íà ïåíñèèòå íà
ëèöàòà ñ äîñòúï äî òàêèâà ñõåìè. Çà ïåðèîäà 1 þëè - 31 äåêåìâðè 2006 ã. ìè-
íèìàëíèÿò ðàçìåð íà ïåíñèÿòà çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò ñå îïðåäåëè
åäíîêðàòíî îò Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò, êàòî ìèíèìàëíèòå ðàçìåðè íà âñè÷êè îñ-
òàíàëè ïåíñèè çà òðóäîâà äåéíîñò ñå îïðåäåëÿò â ïðîöåíò îò íåãî. Îò 1 ÿíóà-
ðè 2007 ã. ìèíèìàëíèÿò ðàçìåð íà ïåíñèÿòà çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò
ñå îïðåäåëÿ åæåãîäíî ñúñ Çàêîíà çà áþäæåòà íà ÄÎÎ. Äèñêóòèðà ñå è âúçìîæ-
íîñòòà òîçè ìèíèìàëåí ðàçìåð äà ñå îáâúðæå êúì ìèíèìàëíàòà ðàáîòíà çàï-

123
ëàòà çà ñòðàíàòà. Âîäè ñå äåáàò è çà íåîáõîäèìîñòòà äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè
ñúùî äà ó÷àñòâàò ñ ëè÷íè âíîñêè â îñèãóðÿâàíåòî, êàêòî âñè÷êè îñòàíàëè îñè-
ãóðåíè ëèöà. Äðóã âúïðîñ, îáåêò íà äåáàòè, å äÿëîâîòî ðàçïðåäåëåíèå ìåæäó
ðàáîòîäàòåë è ðàáîòåù íà îñèãóðèòåëíàòà âíîñêà.
Îñíîâíî ïðåäèçâèêàòåëñòâî ïðåä áúëãàðñêàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà îñòàâàò
êîåôèöèåíòà íà çàâèñèìîñò (ñúîòíîøåíèåòî ðàáîòåùè-ïåíñèîíåðè) è ðàâíè-
ùàòà íà ïåíñèèòå çà ïåíñèîíèðàëèòå ñå ïî-ðàíî, êîèòî èçîñòàâàò îò íèâàòà íà
ïåíñèèòå çà ïåíñèîíèðàùèòå ñå â ìîìåíòà. Òðåâîãà ïðåäèçâèêâàò è ïåñèìèñ-
òè÷íèòå î÷àêâàíèÿ çà äèíàìèêàòà â êîåôèöèåíòà íà çàìåñòâàíå íà äîõîäèòå â
áúäåùå. Ïîðàäè íèñêèòå ðàâíèùà íà ðàáîòíèòå çàïëàòè è íàìàëåíèåòî íà îá-
ùàòà îñèãóðèòåëíà âíîñêà, â ñú÷åòàíèå ñ ïîâèøåíèÿ ðàçìåð íà âíîñêàòà çà êà-
ïèòàëîâèÿ çàäúëæèòåëåí åëåìåíò çà ñìåòêà íà ñîëèäàðíèÿ, ðàçìåðèòå íà ïåí-
ñèèòå â ïóáëè÷íîòî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå íÿìà äà äîâåäàò äî ñúùåñòâåíà
ïðîìÿíà íà êîåôèöèåíòà íà çàìåñòâàíå â áúäåùå. À âúïðåêè óâåëè÷åíèåòî íà
îñèãóðèòåëíàòà âíîñêà, äîïúëíèòåëíîòî çàäúëæèòåëíî îñèãóðÿâàíå ùå ãà-
ðàíòèðà íå ïîâå÷å îò 15-20 íà ñòî çàìåñòâàíå íà äîõîäà. Äðóã îñíîâåí ïðîá-
ëåì å âñå îùå çíà÷èòåëíèÿò äÿë íà íåôîðìàëíàòà èêîíîìèêà, êîåòî âîäè äî
ïî-íèñêè ïðèõîäè îò äàíúöè è âíîñêè.
Óâåëè÷àâàíåòî íà ïðîöåíòà íà çàåòîñò íà âñè÷êè ëèöà è ïî-ñïåöèàëíî íà
òåçè â ïðåä-ïåíñèîííà âúçðàñò å âàæíî ñ îãëåä íà óñòîé÷èâîñòòà. Ïî îòíî-
øåíèå íà óñòîé÷èâîñòòà ñå ïðåäâèæäà ïðîöåíòúò íà ÁÂÏ, êîéòî ñå îòäåëÿ çà
ïåíñèè äà íàìàëåå ïðåç ñëåäâàùèòå ãîäèíè. Ñúçäàäå ñå äåìîãðàôñêè èíâåñ-
òèöèîíåí "Ñðåáúðåí ôîíä" çà ñòàáèëèçèðàíå íà ïúðâèÿ ñòúëá íà ïåíñèîííà-
òà ñèñòåìà. Îñíîâíè èçòî÷íèöè íà ïðèõîäè ìîãàò äà áúäàò: ïîñòúïëåíèÿ îò
ïðèâàòèçàöèÿòà, ïðèõîäè îò áþäæåòíèÿ èçëèøúê, êàêòî è ñîáñòâåíè ïðèõî-
äè, çàâèñåùè îò êîíêðåòíèòå èíâåñòèöèîííè ñòðàòåãèè.  íà÷àëîòî íà 2006 ã.
áå ñúçäàäåíà íîâà Íàöèîíàëíà àãåíöèÿ ïî ïðèõîäèòå çà ñúáèðàíå íà îñèãó-
ðèòåëíèòå âíîñêè è äàíúöè, ñ öåë äà ñå ïîäîáðè ñúáèðàåìîñòòà. Òîâà, çàåä-
íî ñ âúâåäåíàòà ïðåç 2003 ã. çàäúëæèòåëíà ðåãèñòðàöèÿ íà òðóäîâèòå äîãîâî-
ðè è ìèíèìàëíè îñèãóðèòåëíè äîõîäè òðÿáâà äà äîïðèíåñå çà óñòîé÷èâîñò-
òà íà ñèñòåìàòà.
Áúëãàðèÿ âñå ïîâå÷å ðàç÷èòà íà êàïèòàëîâèòå ñõåìè. Âñå îùå èìà âúïðî-
ñè, êîèòî íå ñà äîáðå óðåäåíè, îòíîñíî ìîìåíòà íà èçïëàùàíå íà ñðåäñòâà îò
çàäúëæèòåëíèÿ êàïèòàëîâ ñòúëá, êàòî íÿêîè ïîëîæåíèÿ èçãëåæäà âëèçàò â
ïðîòèâîðå÷èå ñ îñíîâíèòå ïðèíöèïè íà ïåíñèîííîòî îñèãóðÿâàíå - íàïðèìåð
âúçìîæíîñòòà çà ïðåäîñòàâÿíå íà ïîæèçíåíè ïëàùàíèÿ áåç ïîääúðæàíå íà
ñðåäñòâàòà íà ôîíäîâåòå ïî ïðèçíàòèòå îò ÅÊ/ÌÎÒ àêòþåðñêè ìåòîäè. Èìà
âúçìîæíîñò çà ïðîìåíè â òàçè îáëàñò.
Ïðåç ïîñëåäíèòå íÿêîëêî ãîäèíè â Áúëãàðèÿ ñå ïðîâåæäà öÿëîñòíà ðåôîð-
ìà â ñîöèàëíîòî îñèãóðÿâàíå. Îò 1.01.2000 ã. âëåçå â ñèëà Êîäåêñúò çà çàäúë-
æèòåëíî îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå, à îò 2.08.2003 ã. å â ñèëà Êîäåêñúò çà ñîöè-
àëíî îñèãóðÿâàíå (ÊÑÎ), êîéòî óðåæäà îáùåñòâåíèòå îòíîøåíèÿ ïî çàäúëæè-
òåëíîòî îáùåñòâåíî è äîïúëíèòåëíî ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå è êîäèôèöèðà
ïðàâíàòà ìàòåðèÿ ïî çàäúëæèòåëíîòî êðàòêîñðî÷íî è äúëãîñðî÷íî îáùåñòâå-
íî îñèãóðÿâàíå, äîïúëíèòåëíîòî çàäúëæèòåëíî è äîïúëíèòåëíîòî äîáðîâîë-
íî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå. Ïî òîçè íà÷èí â ñòðàíàòà íè ñå èçãðàäè òðèñòúë-
áîâà ñèñòåìà íà ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå, îñíîâàíà íà ïðèíöèïà "ñèãóðíîñò
÷ðåç ìíîãîîáðàçèå", è îáõâàùàùà:

124
 Îáùåñòâåíà ñèñòåìà çà çàäúëæèòåëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå îò ðàçõîäî-
ïîêðèâåí òèï.
Ñèñòåìàòà âúâåæäà òÿñíî îáâúðçâàíå ìåæäó ðàçìåðà íà ïîëó÷àâàíèòå
îáåçùåòåíèÿ/ïåíñèè è ëè÷íèÿ ôèíàíñîâ ïðèíîñ íà îñèãóðåíèòå ëèöà, îïòè-
ìàëíî äèôåðåíöèðà îñèãóðèòåëíàòà òåæåñò ìåæäó îñèãóðåíèòå, îñèãóðèòåëè-
òå è äúðæàâàòà. Ðåãëàìåíòèðà íîâè ïî–ðåñòðèêòèâíè èçèñêâàíèÿ çà ïðèäîáè-
âàíå íà ïðàâî íà ïåíñèÿ çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò, êîèòî ÷ðåç ïîñòåïåí-
íîòî ñè óâåëè÷àâàíå äî îïðåäåëåíèòå â çàêîíà ìàêñèìóìè, íàìàëÿâàò ïåíñè-
îíåðñêèÿ òîâàð âúðõó àêòèâíîòî íàñåëåíèå è áëàãîïðèÿòñòâàò ðàçâèòèåòî íà
ñâîáîäíàòà ñòîïàíñêà èíèöèàòèâà. Ñúçäàâà íåîáõîäèìèòå ïðàâíè ìåõàíèçìè
è ñòèìóëè çà ïîâèøàâàíå ñúáèðàåìîñòòà íà îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè êàòî åä-
íîâðåìåííî ñ òîâà çàñèëâà òåêóùèÿ êîíòðîë âúðõó îñèãóðèòåëíèòå ïðèõîäè è
ïëàùàíèÿ.
×ðåç ñïàçâàíå ïðèíöèïà çà çàäúëæèòåëíîñò è âñåîáùíîñò, ïúðâèÿò ñòúëá
îáõâàùà âñè÷êè èêîíîìè÷åñêè àêòèâíè ëèöà, êàòî óñëîâèÿòà çà äîñòúï äî îñè-
ãóðèòåëíàòà ñèñòåìà ñà óíèâåðñàëèçèðàíè è íå çàâèñÿò îò ôîðìàòà íà îñúùåñ-
òâÿâàíàòà àêòèâíîñò. Åäíîâðåìåííî ñ òîâà ñå ïðîâåæäà äèôåðåíöèàöèÿ ìåæ-
äó êàòåãîðèèòå îñèãóðåíè ëèöà ñïîðåä áðîÿ è âèäîâåòå îñèãóðåíè ñîöèàëíè
ðèñêîâå, çà êîèòî ñà äëúæíè äà ñå îñèãóðÿâàò, êàêòî è ñïîðåä ïðàâíàòà ïðèðî-
äà íà ïúðâè÷íèòå ïðàâîîòíîøåíèÿ, êîèòî ïðåäøåñòâàò îñèãóðèòåëíèòå è â
ðàìêèòå íà êîèòî ñå îñúùåñòâÿâà òðóäîâàòà äåéíîñò. Òàêà ñå îïðåäåëÿ ðàçëè-
÷åí îáåì è èíòåíçèòåò íà îñèãóðèòåëíàòà çàêðèëà çà îòäåëíèòå êàòåãîðèè îñè-
ãóðåíè ëèöà, êîèòî ïî òîçè ïðèçíàê ñå îáîñîáÿâàò â òðè îòäåëíè ãðóïè:
Ïúðâà ãðóïà - çàäúëæèòåëíî îñèãóðåíèòå çà âñè÷êè ñîöèàëíè ðèñêîâå. Òî-
âà å íàé-ãîëÿìàòà ãðóïà, êîÿòî ñå õàðàêòåðèçèðà ñ øèðîòà è ïúëíîòà íà îñè-
ãóðèòåëíàòà çàêðèëà, ïðåäâèä îñúùåñòâÿâàíåòî íà òðóäîâà äåéíîñò ïî òðàåí
è ïîñòîÿíåí íà÷èí è ïîëó÷àâàíåòî íà ðåãóëÿðíè äîõîäè îò íåÿ. Òóê âëèçàò ðà-
áîòåùèòå ïî òðóäîâè è ïðèðàâíåíè íà òÿõ ïî ñâîÿòà òðàéíîñò è ïîä÷èíåíîñò
íà îïðåäåëåí ðåä ïðàâîîòíîøåíèÿ - ðàáîòíèöè è ñëóæèòåëè, íàåòè íà ðàáî-
òà çà ïîâå÷å îò 5 ðàáîòíè äíè èëè 40 ÷àñà; äúðæàâíè ñëóæèòåëè; ñúäèè, ïðî-
êóðîðè, ñëåäîâàòåëè, ñúäèÿ-èçïúëíèòåëè, ñúäèè ïî âïèñâàíèÿòà, ñúäåáíè ñëó-
æèòåëè, êàäðîâè âîåííîñëóæåùè ïî Çàêîíà çà îòáðàíàòà è âúîðúæåíèòå ñèëè
íà Ð. Áúëãàðèÿ, äúðæàâíè ñëóæèòåëè - îôèöåðè, ñåðæàíòè è ãðàæäàíñêè ëèöà
ïî Çàêîíà çà Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè è äúðæàâíèòå ñëóæèòå-
ëè-îôèöåðè, ñåðæàíòè è ãðàæäàíñêè ëèöà ïî Çàêîíà çà èçïúëíåíèå íà íàêàçà-
íèÿòà; ÷ëåíîâå íà êîîïåðàöèè, ïîëó÷àâàùè òðóäîâè âúçíàãðàæäåíèÿ; ëèöà, êî-
èòî ðàáîòÿò ïî âòîðè èëè ïî äîïúëíèòåëåí òðóäîâ äîãîâîð; èçïúëíèòåëè ïî
äîãîâîðè çà óïðàâëåíèå è êîíòðîë íà òúðãîâñêè äðóæåñòâà.
Âòîðà ãðóïà - çàäúëæèòåëíî îñèãóðåíè çà èíâàëèäíîñò, ñòàðîñò, ñìúðò,
òðóäîâà çëîïîëóêà è ïðîôåñèîíàëíà áîëåñò. Òîâà ñà ðàáîòíèöèòå è ñëóæèòå-
ëèòå, íàåòè íà ðàáîòà ïðè åäèí èëè ïîâå÷å ðàáîòîäàòåëè, êðàòêîòðàéíî è åïè-
çîäè÷íî (çà íå ïîâå÷å îò 5 ðàáîòíè äíè èëè 40 ÷àñà ïðåç êàëåíäàðíèÿ ìåñåö).
Äî 31.12.2001 ã. òàçè ãðóïà ëèöà áåøå îñèãóðÿâàíà ñàìî çà òðóäîâà çëîïîëóêà
è ïðîôåñèîíàëíà áîëåñò, èçöÿëî çà ñìåòêà íà ðàáîòîäàòåëèòå. Ñ èçìåíåíèå íà
ÊÑÎ îò 1.01.2002 ã. è íà òàçè ãðóïà îñèãóðåíè ëèöà ñå ïðåäîñòàâè âúçìîæ-
íîñòòà äà àêóìóëèðàò ïðàâà çà ïåíñèÿ.
Òðåòà ãðóïà - çàäúëæèòåëíî îñèãóðåíè çà èíâàëèäíîñò ïîðàäè îáùî çàáî-
ëÿâàíå, ñòàðîñò è ñìúðò. Òîâà ñà ïîëàãàùèòå íåçàâèñèì òðóä, ñàìî-îñèãóðÿ-

125
âàùè ñå (ñâîáîäíè ïðîôåñèè; çàíàÿò÷èè; åäíîëè÷íè òúðãîâöè; ñîáñòâåíèöè
èëè ñúäðóæíèöè â òúðãîâñêè äðóæåñòâà; çåìåäåëñêè ïðîèçâîäèòåëè) è ëèöà-
òà, êîèòî ïîëàãàò òðóä áåç òðóäîâè ïðàâîîòíîøåíèÿ. Ñàìîîñèãóðÿâàùèòå ñå
ìîãàò äà ðàçøèðÿò îáõâàòà íà ñîöèàëíèòå ðèñêîâå è äà ñå îñèãóðÿâàò ïî ñâîå
æåëàíèå è çà âñè÷êè îñèãóðåíè ñîöèàëíè ðèñêîâå áåç òðóäîâà çëîïîëóêà, ïðî-
ôåñèîíàëíà áîëåñò è áåçðàáîòèöà.
Ïúðâèÿò ñòúëá âúâåæäà åäèííî ïîíÿòèå çà îñèãóðèòåëåí äîõîä êàòî áàçà
çà ìåñå÷íîòî íà÷èñëÿâàíå è âíàñÿíå íà îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè, êîåòî ñå îòíà-
ñÿ è çà òðèòå ãðóïè îñèãóðåíè ëèöà è îáõâàùà âñÿêî óâåëè÷åíèå íà ïàòðèìî-
íèóìà íà îñèãóðåíèÿ, êîåòî å ðåçóëòàò îò äîõîäîíîñíàòà ìó òðóäîâà äåéíîñò.
ÊÑÎ ïðåïðàùà êúì îòäåëåí çàêîí - Çàêîíà çà áþäæåòà íà Äúðæàâíîòî îá-
ùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå (ÄÎÎ), êîéòî îïðåäåëÿ ìèíèìàëíèÿ è ìàêñèìàëíèÿ ìå-
ñå÷åí ðàçìåð íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä çà êàëåíäàðíàòà ãîäèíà, êàêòî è îñíîâíè-
òå èêîíîìè÷åñêè äåéíîñòè è êâàëèôèêàöèîííè ãðóïè ïðîôåñèè, çà êîèòî ñå âú-
âåæäà ìèíèìàëåí ìåñå÷åí ðàçìåð íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä ïî äåéíîñòè è ãðó-
ïè ïðîôåñèè çà íàåòèòå ïî òðóäîâ äîãîâîð ëèöà, êàêòî è ìèíèìàëåí îñèãóðèòå-
ëåí äîõîä çà ñàìîîñèãóðÿâàùèòå ñå ëèöà çà âñÿêà êàëåíäàðíà ãîäèíà. Ìàêñè-
ìàëíèÿò ìåñå÷åí ðàçìåð íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä å îáùèÿò ãîðåí ïðàã çà âñè÷-
êè îñèãóðåíè ëèöà, êàòî çà 2008 ã. òîé áåøå 1400 ëåâà, à çà 2009 ã. - 2000 ëåâà.
Çà ñàìîîñèãóðÿâàùèòå ñå ëèöà ñúùåñòâóâà äîëåí ïðàã - ìèíèìàëåí ìåñå-
÷åí ðàçìåð íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä, êàêòî ñëåäâà:
■ ìèíèìàëåí ìåñå÷åí ðàçìåð íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä çà ñàìîîñèãóðÿâà-
ùèòå ñå ëèöà - 240 ëåâà;
■ ïðåôåðåíöèàëåí ìèíèìàëåí ìåñå÷åí ðàçìåð íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä çà
çåìåäåëñêèòå ïðîèçâîäèòåëè - 120 ëåâà;
■ ïðåôåðåíöèàëåí ìèíèìàëåí ìåñå÷åí ðàçìåð íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä çà
çåìåäåëñêèòå ïðîèçâîäèòåëè, óïðàæíÿâàùè ñàìî çåìåäåëñêà äåéíîñò -
60 ëåâà.
Îò 1.01.2003 ã. îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè çà ðàáîòíèöèòå è ñëóæèòåëèòå è çà
èçïúëíèòåëèòå ïî äîãîâîðè çà óïðàâëåíèå è êîíòðîë íà òúðãîâñêè äðóæåñòâà,
ñå äúëæàò âúðõó ïîëó÷åíèòå áðóòíè ìåñå÷íè âúçíàãðàæäåíèÿ, íî âúðõó íå ïî-
ìàëêî îò ìèíèìàëíèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä ïî îñíîâíèòå èêîíîìè÷åñêè äåé-
íîñòè è êâàëèôèêàöèîííè ãðóïè ïðîôåñèè, îïðåäåëåí ñúñ Çàêîíà çà áþäæåòà
íà Äúðæàâíîòî îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå çà ñúîòâåòíàòà êàëåíäàðíà ãîäèíà.
Ìèíèìàëíèÿò îñèãóðèòåëåí äîõîä çà ðàáîòíèöèòå è ñëóæèòåëèòå, êîèòî ñúã-
ëàñíî óñëîâèÿòà íà òðóäîâèÿ äîãîâîð ðàáîòÿò ïðè íåïúëíî ðàáîòíî âðåìå
èëè íåïúëåí ìåñåö, ñå îïðåäåëÿ ïðîïîðöèîíàëíî íà çàêîíîóñòàíîâåíîòî ðà-
áîòíî âðåìå, ñúîòâåòíî ïúëíèÿò áðîé íà ðàáîòíèòå äíè ïðåç ìåñåöà.
Ñúãëàñíî âúçïðèåòèÿ ïðèíöèï çà ôîíäîâàòà îðãàíèçàöèÿ íà îñèãóðèòåë-
íèòå ñðåäñòâà, àêóìóëèðàíèòå îò ïúðâèÿ ñòúëá ïàðè÷íè ïîòîöè ñå îáîñîáÿâàò
â 4 îòäåëíè è ôèíàíñîâî ñàìîñòîÿòåëíè ôîíäà íà ÄÎÎ: ôîíä "Ïåíñèè"; ôîíä
"Òðóäîâà çëîïîëóêà è ïðîôåñèîíàëíà áîëåñò", ôîíä "Îáùî çàáîëÿâàíå è ìàé-
÷èíñòâî" è ôîíä "Áåçðàáîòèöà". Ñðåäñòâàòà çà ïåòèÿ ôîíä "Ïåíñèè, íåñâúð-
çàíè ñ òðóäîâà äåéíîñò" ñå îñèãóðÿâàò îò ðåïóáëèêàíñêèÿ áþäæåò è íå ñà
ñâúðçàíè ñ îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
Ðàçìåðúò íà îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè, êîèòî ñëåäâà äà çàïëàùàò îñèãóðåíè,
îñèãóðèòåëè è ñàìî-îñèãóðÿâàùè ñå ëèöà, å ðåãëàìåíòèðàí â ÊÑÎ. Ðàçìåðúò
íà âíîñêèòå çà ôîíä "Ïåíñèè" â êðàÿ íà 2007 ã. å 22% è áå íàìàëåí îò 29% îò

126
îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä (êîéòî äîõîä å ìåæäó îïðåäåëåíî ìèíèìàëíî è ìàêñè-
ìàëíî íèâî) ñ 7 ïðîöåíòíè ïóíêòà â ñðàâíåíèå ñ 2005 ã. Òàçè ñòúïêà áåøå íàï-
ðàâåíà ñ öåë äà ñå íàñúð÷àò ðàáîòîäàòåëèòå êúì ïî-àíãàæèðàíî ó÷àñòèå â
îñèãóðèòåëíèÿ ïðîöåñ, êàêòî è äà âíàñÿò îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè âúðõó ðåàë-
íèòå òðóäîâè âúçíàãðàæäåíèÿ. Äðóãà ïðè÷èíà çà íàìàëåíèåòî íà âíîñêàòà å
ñâúðçàíà ñúñ ñúçäàâàíå íà ïî-äîáðè ñòèìóëè çà áèçíåñà è ïî-âèñîêà êîíêó-
ðåíòíîñïîñîáíîñò íà áúëãàðñêàòà èêîíîìèêà. Çà ëèöàòà, ðàáîòåùè ïðè óñëî-
âèÿòà íà ïúðâà è âòîðà êàòåãîðèÿ òðóä (ò.í."ðèñêîâ" òðóä), ñå âíàñÿò äîïúë-
íèòåëíî 3% çà ñìåòêà íà ðàáîòîäàòåëÿ. Âíîñêàòà çà ôîíä "Îáùî çàáîëÿâàíå
è ìàé÷èíñòâî" å 3.5%, à çà ôîíä "Áåçðàáîòèöà" - 1% (3% ïðåç 2006 ã.). Âíîñ-
êàòà çà ôîíä "Òðóäîâà çëîïîëóêà è ïðîôåñèîíàëíà áîëåñò" å äèôåðåíöèðàíà
ïî ãðóïè îñíîâíè èêîíîìè÷åñêè äåéíîñòè â çàâèñèìîñò îò ñòåïåíòà íà ðèñêà
è å èçöÿëî çà ñìåòêà íà îñèãóðèòåëÿ. Âíîñêèòå ñà ðàçäåëåíè ìåæäó ðàáîòîäà-
òåëè è ðàáîòíèöè â ñúîòíîøåíèå 60:40. Òîâà ñúîòíîøåíèå ïîñòåïåííî ùå ñå
èçìåíÿ, äîñòèãàéêè 50:50 ïðåç 2010 ã. è ñëåä òîâà.
Îò 1.01.2006 ã. çàäúëæèòåëíèòå îñèãóðèòåëíè âíîñêè ñå ñúáèðàò îò Íàöè-
îíàëíà àãåíöèÿ ïî ïðèõîäèòå. Ñúçäàâàíåòî íà òàçè àãåíöèÿ å ñâúðçàíî ñ èçèñ-
êâàíèÿòà íà ÌÂÔ è Åâðîïåéñêèÿ ñúþç çà ïîâèøàâàíå ñúáèðàåìîñòòà íà ïóá-
ëè÷íèòå ïðèõîäè è ñèíõðîíèçèðàíå è âúâåæäàíå íà åäèííè ñïîñîáè çà ñúáè-
ðàíå è êîíòðîëèðàíå íà äàíúöèòå è îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè. Â ðåçóëòàò íà òî-
âà ïðåñòðóêòóðèðàíå áÿõà èçâúðøåíè ïðîìåíè â äàíú÷íîòî è îñèãóðèòåëíîòî
íè çàêîíîäàòåëñòâî.
Ïðàâî íà ïåíñèÿ çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò îò ïúðâèÿ ñòúëá (äúðæàâ-
íîòî îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå) ñå ïðèäîáèâà êîãàòî ëèöàòà îòãîâàðÿò åäíîâ-
ðåìåííî íà äâå óñëîâèÿ - äà ñà íàâúðøèëè îïðåäåëåíà âúçðàñò è ñáîðúò îò
òÿõíàòà âúçðàñò è òåõíèÿ îñèãóðèòåëåí ñòàæ å ðàâåí èëè ïî-ãîëÿì îò îïðåäå-
ëåí áðîé òî÷êè. Ìèíèìàëíàòà âúçðàñò çà ïåíñèîíèðàíå, êîÿòî ïî îòìåíåíèÿ
Çàêîí çà ïåíñèèòå áåøå 55 ã. çà æåíèòå è 60 ã. çà ìúæåòå, çàïî÷íà äà ñå óâåëè-
÷àâà îò 2000 ã. ïîñòåïåííî ñ 6 ìåñåöà âñÿêà êàëåíäàðíà ãîäèíà. Òîçè ïðîöåñ
çàâúðøè ïðåç 2005 ã. çà ìúæåòå, ïðè êîèòî áÿõà èçïúëíåíè çàêîíîâèòå èçèñê-
âàíèÿ çà âúçðàñò 63-ãîäèíè è áðîé òî÷êè - 100. Çà æåíèòå óâåëè÷àâàíåòî íà
âúçðàñòòà çà ïåíñèîíèðàíå ùå ïðîäúëæè äî 2009 ã., êîãàòî ùå ñå èçèñêâàò 60
ãîäèíè ïåíñèîííà âúçðàñò è 94 òî÷êè.
Ëèöàòà, êîèòî èìàò ïî-ìàëúê îñèãóðèòåëåí ñòàæ, ïðèäîáèâàò ïðàâî íà
ïåíñèÿ çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò ïðè íàâúðøâàíå íà 65 ã. âúçðàñò (çà
ìúæåòå è æåíèòå) è â ñëó÷àé, ÷å èìàò ïîíå 15 ã. ó÷àñòèå â îñèãóðÿâàíåòî.
Ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò çàâèñè îò ó÷àñòèåòî
íà ëèöàòà â îñèãóðÿâàíåòî (îñèãóðèòåëíèÿ èì ñòàæ). Ïðè îïðåäåëÿíåòî íà äî-
õîäà, îò êîéòî ñå èç÷èñëÿâà ïåíñèÿòà, ó÷àñòâà èíäèâèäóàëíèÿò êîåôèöèåíò íà
ëèöåòî. Òîçè êîìïîíåíò âíàñÿ èíäèâèäóàëíà ñïðàâåäëèâîñò è äèôåðåíöèàöèÿ
â îïðåäåëÿíåòî íà ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò. Íå-
ãîâàòà ðîëÿ å äà îò÷åòå ëè÷íèÿ ïðèíîñ íà îñèãóðåíîòî ëèöå â íàáèðàíåòî íà
îñèãóðèòåëíè ñðåäñòâà è ëè÷íèÿ ìó îñèãóðèòåëåí äîõîä, âúðõó êîéòî ñà áèëè
âíàñÿíè îñèãóðèòåëíèòå ìó âíîñêè.
Ïðè èç÷èñëÿâàíåòî ìó ñå âçåìàò ïðåäâèä òðè ïîñëåäîâàòåëíè ãîäèíè îò
ïîñëåäíèòå 15 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ äî 1.01.1997 ã. ïî èçáîð íà ëèöåòî è ïåðèî-
äà ñëåä òàçè äàòà äî ïåíñèîíèðàíåòî ìó. Îñèãóðÿâàíåòî âúðõó ïî-ãîëÿì äîõîä
îçíà÷àâà ïî-âèñîê èíäèâèäóàëåí êîåôèöèåíò è ñúîòâåòíî ïî-ãîëÿìà ïåíñèÿ.

127
 Ñ èçâúðøåíà ïðîìÿíà â ÊÑÎ ñå ïðèå îò 1.01.2007 ã. ìèíèìàëíèÿò ðàçìåð
íà ïåíñèÿòà çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò äà ñå îïðåäåëÿ åæåãîäíî ñúñ Çà-
êîíà çà áþäæåòà íà ÄÎÎ çà ñúîòâåòíàòà êàëåíäàðíà ãîäèíà.
Ñïðÿìî òàêà îïðåäåëåíèÿ ìèíèìàëåí ðàçìåð íà ïåíñèÿòà çà îñèãóðèòåëåí
ñòàæ è âúçðàñò ùå ñå îïðåäåëÿò âå÷å è ìèíèìàëíèòå ðàçìåðè íà îñòàíàëèòå
ïåíñèè çà òðóäîâà äåéíîñò (ïåíñèèòå çà èíâàëèäíîñò è íàñëåäñòâåíèòå ïåí-
ñèè). Ñàìî çà ïåðèîäà 01.07.2006 ã. äî 31.12.2006 ã., ñúñ çàêîíà ñå äàäå ïðàâî
íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò äà îïðåäåëè ìèíèìàëíèÿò ðàçìåð íà ïåíñèèòå çà îñè-
ãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò, ïî ïðåäëîæåíèå íà Ìèíèñòåðñòâî íà òðóäà è ñîöè-
àëíàòà ïîëèòèêà è Íàöèîíàëíèÿ îñèãóðèòåëåí èíñòèòóò.
Ìàêñèìàëíèÿò ðàçìåð íà ïîëó÷àâàíèòå åäíà èëè ïîâå÷å ïåíñèè, áåç äîáàâ-
êèòå êúì òÿõ, å ðàâåí íà 35% îò ìàêñèìàëíèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä çà ïðåäõîä-
íàòà êàëåíäàðíà ãîäèíà. Ïåíñèèòå, îòïóñíàòè äî 31 äåêåìâðè íà ïðåäõîäíàòà
ãîäèíà, ñå îñúâðåìåíÿâàò åæåãîäíî îò 1 þëè ñ ïðîöåíò ðàâåí íà ñáîðà îò 50%
îò íàðàñòâàíåòî íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä è 50% îò èíäåêñà íà ïîòðåáèòåëñêè-
òå öåíè ïðåç ïðåäõîäíàòà êàëåíäàðíà ãîäèíà.
Äîïúëíèòåëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå
Äîïúëíèòåëíîòî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå îáõâàùà âòîðèÿ (çàäúëæèòåëåí)
è òðåòèÿ (äîáðîâîëåí) ñòúëá íà áúëãàðñêàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà. Òî å èçãðà-
äåíî íà êàïèòàëîâ ïðèíöèï - âñåêè îñèãóðåí â äîïúëíèòåëåí ïåíñèîíåí ôîíä
ïðèòåæàâà èíäèâèäóàëíà îñèãóðèòåëíà ïàðòèäà, â êîÿòî ñå íàòðóïâàò (êàïè-
òàëèçèðàò) âñè÷êè íåãîâè âíîñêè. Ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíîòî äðóæåñòâî óï-
ðàâëÿâà ñðåäñòâàòà íà âñåêè ïåíñèîíåí ôîíä ñ ãðèæàòà íà äîáúð òúðãîâåö,
ïðè ñïàçâàíå ïðèíöèïèòå íà íàäåæäíîñò, ëèêâèäíîñò, äîõîäíîñò è äèâåðñè-
ôèêàöèÿ â èíòåðåñ íà îñèãóðåíèòå ëèöà. Äîõîäúò îò èíâåñòèðàíå íà ñðåäñòâà-
òà íà ôîíäà ñå íàòðóïâà â èíäèâèäóàëíèòå ïàðòèäè íà îñèãóðåíèòå ëèöà.
Âàæíà îñîáåíîñò å, ÷å ïðè ïðèäîáèâàíå ïðàâî íà ïåíñèÿ îò îñèãóðåíîòî
ëèöå, íåéíèÿò ðàçìåð ñå îïðåäåëÿ íà áàçàòà íà íàòðóïàíàòà ñóìà â ïàðòèäàòà
îò âíîñêè è äîõîä, íàìàëåíà ñ òàêñèòå è óäðúæêèòå, ïðåäâèäåíè â çàêîíîäà-
òåëñòâîòî. Ïåíñèÿòà îò äúðæàâíîòî îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå íà ëèöàòà, êîè-
òî çàäúëæèòåëíî ñå îñèãóðÿâàò â óíèâåðñàëåí ïåíñèîíåí ôîíä ñå íàìàëÿâà íà
áàçàòà íà ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó ðàçìåðèòå íà îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè â óíè-
âåðñàëíèÿ ôîíä è â äúðæàâíîòî îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå. Äîïúëíèòåëíîòî
ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå ñå îñúùåñòâÿâà îò ÷àñòíè ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíè
äðóæåñòâà ïðè óñëîâèÿòà íà ëèöåíçèîíåí ðåæèì è äúðæàâíî ðåãóëèðàíå è
êîíòðîë ñ öåë çàùèòà íà èíòåðåñèòå íà îñèãóðåíèòå ëèöà.
Êúì 31 ìàé 2008 ã. äåéíîñò ïî äîïúëíèòåëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå îñú-
ùåñòâÿâàò 9 ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíè äðóæåñòâà è âñÿêî îò òÿõ óïðàâëÿâà ïî
òðè òèïà ôîíäà - óíèâåðñàëåí ïåíñèîíåí ôîíä çà äîïúëíèòåëíî çàäúëæèòåë-
íî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå, ïðîôåñèîíàëåí ïåíñèîíåí ôîíä çà äîïúëíèòåëíî
çàäúëæèòåëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå è ôîíä çà äîïúëíèòåëíî äîáðîâîëíî
ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå. Ïðåç 2007 ã. äâå îò äðóæåñòâàòà ïîëó÷èõà ðàçðåøå-
íèå çà óïðàâëåíèå íà ÷åòâúðòè ôîíä - ôîíä çà äîïúëíèòåëíî äîáðîâîëíî
ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå ïî ïðîôåñèîíàëíè ñõåìè.  íà÷àëîòî íà 2008 ã. å ëè-
öåíçèðàíî íîâî ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíî äðóæåñòâî, êîåòî å â ïðîöåäóðà ïî
ïîëó÷àâàíå íà ðàçðåøåíèå çà óïðàâëåíèå íà ôîíäîâå çà çàäúëæèòåëíî è äîá-
ðîâîëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå. Íàäçîðúò âúðõó ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíèòå
äðóæåñòâà ñå èçâúðøâà îò Êîìèñèÿòà çà ôèíàíñîâ íàäçîð, êîÿòî å ñïåöèàëè-

128
çèðàíà àäìèíèñòðàòèâíà ñòðóêòóðà è ðúêîâîäñòâîòî é ñå èçáèðà îò Íàðîä-
íîòî ñúáðàíèå.
Äîïúëíèòåëíî çàäúëæèòåëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå
Îñèãóðÿâàíåòî âúâ âòîðèÿ ñòúëá èìà çàäúëæèòåëåí õàðàêòåð è äàâà ïðàâî
íà äîïúëíèòåëíà ïîæèçíåíà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò (îò ÓÏÔ) çà ðîäåíèòå ñëåä
31.12.1959 ã. è/èëè ïåíñèÿ çà ðàííî ïåíñèîíèðàíå - ñðî÷íà ïåíñèÿ (îò ÏÏÔ)
çà ñðîê îò 8 ãîäèíè çà ðàáîòåùèòå ïðè óñëîâèÿòà íà ïúðâà êàòåãîðèÿ òðóä è
ñðî÷íà ïåíñèÿ çà ñðîê îò 3 ãîäèíè çà ðàáîòåùèòå ïðè âòîðà êàòåãîðèÿ òðóä.
Ïðàâîòî íà ïåíñèÿ çà îñèãóðåíèòå ëèöà â óíèâåðñàëåí ïåíñèîíåí ôîíä íàñ-
òúïâà ïðè íàâúðøâàíå íà 63 ã. çà ìúæåòå è 60 ã. çà æåíèòå. Îñèãóðåíèòå ëèöà
â ïðîôåñèîíàëåí ïåíñèîíåí ôîíä ïðèäîáèâàò ïðàâî íà ñðî÷íà ïåíñèÿ, ñúîò-
âåòíî 8 ãîäèíè ïî-ðàíî îò íîðìàëíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò çà ðàáîòåùèòå â
ïúðâà êàòåãîðèÿ òðóä è 3 ãîäèíè ïî-ðàíî çà âòîðà êàòåãîðèÿ òðóä. Ïî æåëà-
íèå íà îñèãóðåíèÿ ôîíäúò çà äîïúëíèòåëíî çàäúëæèòåëíî ïåíñèîííî îñèãó-
ðÿâàíå ìîæå äà èçïëàùà äîïúëíèòåëíà ïîæèçíåíà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò ïåò ãî-
äèíè ïðåäè íàâúðøâàíå íà íîðìàëíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò, ïðè óñëîâèå ÷å
íàòðóïàíèòå ñðåäñòâà ïî èíäèâèäóàëíàòà ìó ïàðòèäà ïîçâîëÿâàò îòïóñêàíå
íà òàêàâà ïåíñèÿ â ðàçìåð íå ïî-ìàëúê îò ðàçìåðà íà ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ çà
îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò îò ÄÎÎ.
Äîïúëíèòåëíîòî çàäúëæèòåëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå íå çàìåñòâà, à äî-
ïúëâà äúðæàâíîòî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå, êàòî ïðåäîñòàâÿ âúçìîæíîñò íà
îñèãóðåíèòå ëèöà äà ïîëó÷àâàò çàåäíî ñ "äúðæàâíàòà" ïåíñèÿ îùå åäíà ïåíñèÿ
ïðè íàëè÷èåòî íà çàêîíîâî îïðåäåëåíèòå óñëîâèÿ. Âñè÷êè ðîäåíè ñëåä
31.12.1959 ã., êîèòî ïîäëåæàò íà çàäúëæèòåëíî îñèãóðÿâàíå ïî ÄÎÎ (ðàáîòÿò ïî
äîãîâîð èëè ñå ñàìîîñèãóðÿâàò), ïîäëåæàò è íà çàäúëæèòåëíî îñèãóðÿâàíå â
óíèâåðñàëåí ïåíñèîíåí ôîíä. Ðàáîòåùèòå ïðè óñëîâèÿòà íà ïúðâà èëè âòîðà
êàòåãîðèÿ òðóä (íåçàâèñèìî îò âúçðàñòòà èì) ñå îñèãóðÿâàò â ïðîôåñèîíàëåí
ïåíñèîíåí ôîíä çà ïåíñèÿ çà ðàííî ïåíñèîíèðàíå. Ðàçìåðèòå íà îñèãóðèòåëíè-
òå âíîñêè çà óíèâåðñàëåí è ïðîôåñèîíàëåí ôîíä ñà îïðåäåëåíè â ÊÑÎ. Ïðåç
2008 ã. âíîñêàòà çà óíèâåðñàëåí ôîíä å 5% îò áðóòíàòà ðàáîòíà çàïëàòà (èëè
îñèãóðèòåëåí äîõîä), êàòî 60% ñà çà ñìåòêà íà îñèãóðèòåëÿ è 40% ñà çà ñìåòêà
íà îñèãóðåíèÿ, ñ èçêëþ÷åíèå íà ñàìîîñèãóðÿâàùèòå ñå, êîèòî âíàñÿò ñàìè öå-
ëèÿò ðàçìåð íà âíîñêàòà. Ðàçìåðúò íà âíîñêàòà çà óíèâåðñàëåí ïåíñèîíåí ôîíä
ñå ïðèñïàäà îò ðàçìåðà íà âíîñêàòà çà ôîíä "Ïåíñèè" íà äúðæàâíàòà ïåíñèîí-
íà ñèñòåìà. Ðàçìåðúò íà âíîñêèòå çà ïðîôåñèîíàëåí ôîíä ñà 12% îò áðóòíàòà
ðàáîòíà çàïëàòà çà ðàáîòåùèòå ïðè óñëîâèÿòà íà ïúðâà êàòåãîðèÿ è 7% çà âòî-
ðà êàòåãîðèÿ òðóä, êàòî âíîñêèòå ñà èçöÿëî çà ñìåòêà íà ðàáîòîäàòåëÿ.
Îñèãóðåíîòî ëèöå èìà ïðàâî äà ïðîìåíè ó÷àñòèåòî ñè è äà ïðåõâúðëè íàò-
ðóïàíèòå ñðåäñòâà ïî ïàðòèäàòà ìó â äðóã èçáðàí îò íåãî ïåíñèîíåí ôîíä îò
ñúùèÿ âèä, óïðàâëÿâàí îò äðóãî ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíî äðóæåñòâî, ïðè îï-
ðåäåëåíè óñëîâèÿ. Ñóìàòà ïî ïàðòèäàòà íà ïî÷èíàëî îñèãóðåíî ëèöå èëè ïåí-
ñèîíåð ñå èçïëàùà åäíîêðàòíî èëè ðàçñðî÷åíî íà íåãîâèòå íàñëåäíèöè. Âñÿ-
êî îñèãóðåíî ëèöå èìà ïðàâî íà: åêçåìïëÿð îò ïðàâèëíèêà íà ôîíäà, ãîäèø-
íî èçâëå÷åíèå îò ïàðòèäàòà, èíôîðìàöèÿ çà èçâúðøåíè ïðîìåíè â ïðàâèëíè-
êà, èíôîðìàöèÿ çà ñòîéíîñòòà íà åäèí äÿë, äîïúëíèòåëíà èíôîðìàöèÿ çà ñúñ-
òîÿíèåòî íà èíäèâèäóàëíàòà ïàðòèäà ïðè ïîèñêâàíå.
Ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíèòå äðóæåñòâà èìàò ïðàâî äà ñúáèðàò ñëåäíèòå
òàêñè: ïðîöåíò îò âñÿêà îñèãóðèòåëíà âíîñêà ñ ìàêñèìàëåí ðàçìåð 5 íà ñòî,

129
èíâåñòèöèîííà òàêñà â ðàçìåð äî 1 íà ñòî ãîäèøíî âúðõó ñòîéíîñòòà íà íåò-
íèòå àêòèâè íà ôîíäà, êàêòî è äîïúëíèòåëíà òàêñà â ðàçìåð äî 20 ëâ. ïðè âñÿ-
êî ïðåõâúðëÿíå íà íàòðóïàíèòå ñðåäñòâà ïî èíäèâèäóàëíàòà ïàðòèäà îò åäèí
ôîíä êúì äðóã.
Äîïúëíèòåëíî äîáðîâîëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå
Îñèãóðÿâàíåòî â òðåòèÿ ñòúëá èìà äîáðîâîëåí õàðàêòåð. Ïîêðèòèòå ðèñ-
êîâå ñà ñòàðîñò, èíâàëèäíîñò è ñìúðò, êàòî îñèãóðåíèòå ëèöà èìàò ïðàâî íà
äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò (ñðî÷íà èëè ïîæèçíåíà ïî èçáîð íà îñèãóðå-
íîòî ëèöå), ðàçñðî÷åíî èëè åäíîêðàòíî èçïëàùàíå íà ñðåäñòâàòà. Ïðàâîòî íà
äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò âúçíèêâà ïðè íàâúðøâàíå íà âúçðàñò çà ïðè-
äîáèâàíå ïðàâî íà ïåíñèÿ çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò îò ÄÎÎ èëè äî 5
ãîäèíè ïðåäè íàâúðøâàíåòî íà òàçè âúçðàñò. Ïðàâîòî íà èíâàëèäíà ïåíñèÿ
âúçíèêâà îò äàòàòà íà èíâàëèäèçèðàíåòî, ïîñî÷åíà â ðåøåíèåòî íà êîìïåòåí-
òíàòà åêñïåðòíà ëåêàðñêà êîìèñèÿ è ïåíñèÿòà ìîæå äà áúäå ñðî÷íà èëè ïî-
æèçíåíà ñïîðåä îïðåäåëåíîòî â ðåøåíèåòî. Âñÿêî ôèçè÷åñêî ëèöå, íàâúðøè-
ëî 16 ãîäèíè, ìîæå äà ñå îñèãóðÿâà â äîáðîâîëåí ïåíñèîíåí ôîíä ëè÷íî èëè
äà áúäå îñèãóðÿâàíî îò ðàáîòîäàòåë èëè äðóã îñèãóðèòåë. Åäíî ëèöå ìîæå äà
ñå îñèãóðÿâà è äà áúäå îñèãóðÿâàíî åäíîâðåìåííî â íÿêîëêî äîáðîâîëíè ôîí-
äà áåç îãðàíè÷åíèÿ.
Äîáðîâîëíîòî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå ìîæå äà ñå èçâúðøâà, êàêòî çà ñîá-
ñòâåíà ñìåòêà, òàêà è çà ñìåòêà íà ðàáîòîäàòåë èëè äðóã îñèãóðèòåë. Êîíê-
ðåòíèÿò ðàçìåð íà âíîñêàòà ñå îïðåäåëÿ â äîãîâîðà ñ ïåíñèîííî-îñèãóðèòåë-
íîòî äðóæåñòâî. Òÿ ìîæå äà ñå îïðåäåëè êàòî àáñîëþòíà ñóìà èëè êàòî ïðî-
öåíò îò âúçíàãðàæäåíèåòî íà îñèãóðåíèÿ. Îñèãóðèòåëíèòå âíîñêè ìîãàò äà
áúäàò ìåñå÷íè, íà äðóãè ïåðèîäè èëè åäíîêðàòíè. Îñèãóðåíîòî ëèöå ìîæå äà
èçòåãëè ñðåäñòâàòà ïî èíäèâèäóàëíàòà ñè ïàðòèäà, íàòðóïàíè îò ëè÷íè âíîñ-
êè, ïî âñÿêî âðåìå ïðåäè ïðèäîáèâàíå íà ïðàâî íà ïåíñèÿ, êàòî ïðè èçïëà-
ùàíåòî èì òå ïîäëåæàò íà äàíú÷íî îáëàãàíå, â ñëó÷àé ÷å çà òÿõ ñà ïîëçâàíè
äàíú÷íè ïðåôåðåíöèè. Ñðåäñòâàòà, íàòðóïàíè îò âíîñêè íà ðàáîòîäàòåë èëè
äðóã îñèãóðèòåë, íå ìîãàò äà ñå èçòåãëÿò ïðåäè ïðèäîáèâàíå íà ïðàâî íà ïåí-
ñèÿ. Îñèãóðåíèòå ëèöà â äîáðîâîëåí ïåíñèîíåí ôîíä èìàò ïðàâî íà åêçåìï-
ëÿð îò ïðàâèëíèêà íà ôîíäà, ãîäèøíî èçâëå÷åíèå îò ïàðòèäàòà, èíôîðìàöèÿ
çà èçâúðøåíè ïðîìåíè â ïðàâèëíèêà, èíôîðìàöèÿ çà ñòîéíîñòòà íà åäèí äÿë,
äîïúëíèòåëíà èíôîðìàöèÿ çà ñúñòîÿíèåòî íà èíäèâèäóàëíàòà ïàðòèäà ïðè
ïîèñêâàíå.
Ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíîòî äðóæåñòâî ñúáèðà ñëåäíèòå òàêñè è óäðúæêè
çà óïðàâëåíèåòî íà ôîíäîâåòå çà äîïúëíèòåëíî äîáðîâîëíî ïåíñèîííî îñèãó-
ðÿâàíå - åäíîêðàòíà âñòúïèòåëíà òàêñà çà îòêðèâàíå íà èíäèâèäóàëíà îñèãó-
ðèòåëíà ïàðòèäà - íå ïîâå÷å îò 10 ëåâà, óäðúæêà êàòî ïðîöåíò îò âñÿêà îñè-
ãóðèòåëíà âíîñêà äî 7% è èíâåñòèöèîííà òàêñà â ðàçìåð äî 10% îò äîõîäà,
ðåàëèçèðàí îò èíâåñòèðàíåòî íà ñðåäñòâàòà. Ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíîòî äðó-
æåñòâî ìîæå äà ñúáèðà äîïúëíèòåëíè òàêñè ïðè ïðåõâúðëÿíå íà ñðåäñòâà îò
åäèí ôîíä çà äîïúëíèòåëíî äîáðîâîëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå â äðóã ñúîò-
âåòåí ôîíä, ïðè âñÿêî èçòåãëÿíå (èçöÿëî èëè ÷àñòè÷íî) íà ñðåäñòâà ïðåäè
ïðèäîáèâàíå íà ïðàâî íà ëè÷íà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò èëè çà èíâàëèäíîñò è êîãà-
òî îñèãóðåíîòî ëèöå ïîèñêà èçâëå÷åíèå çà ñúñòîÿíèåòî íà èíäèâèäóàëíàòà ñè
ïàðòèäà ïîâå÷å îò âåäíúæ ãîäèøíî. Ðàçìåðúò íà âñÿêà îò äîïúëíèòåëíèòå
òàêñè íå ìîæå äà íàäõâúðëÿ 20 ëåâà.

130
 Äîïúëíèòåëíî äîáðîâîëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå ïî ïðîôåñèîíàëíè ñõåìè
Ñ èçìåíåíèÿ ïðåç 2006 ã. â ÊÑÎ, â ñèëà îò äàòàòà íà âëèçàíå â ñèëà íà Äî-
ãîâîðà çà ïðèñúåäèíÿâàíå íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ êúì Åâðîïåéñêèÿ ñúþç, ñå
òðàíñïîíèðàò Äèðåêòèâà 86/378/ÅÈÎ çà ïðèëàãàíåòî íà ïðèíöèïà çà ðàâíîòî
òðåòèðàíå íà æåíèòå è ìúæåòå ïðè ïðîôåñèîíàëíè ñõåìè çà ñîöèàëíà ñèãóð-
íîñò; Äèðåêòèâà 98/49/ÅÎ îòíîñíî çàïàçâàíå íà äîïúëíèòåëíèòå ïåíñèîííè
ïðàâà ïðè äâèæåíèå â Îáùíîñòòà è íà Äèðåêòèâà 2003/41/ÅÎ çà äåéíîñòòà è
íàäçîðà íà èíñòèòóöèèòå çà ïðîôåñèîíàëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå, à òàêà ñú-
ùî áÿõà îòñòðàíåíè ïðå÷êèòå â ÊÑÎ çà ïðèëàãàíåòî íà ÷ëåíîâå 43-49 îò Äî-
ãîâîðà çà ÅÎ. Ñ íîâèòå çàêîíîâè ðàçïîðåäáè ñå ñúçäàäîõà ïðàâèëà çà ïåíñè-
îííî îñèãóðÿâàíå â ïðîôåñèîíàëíè ñõåìè ïî ñìèñúëà íà ãîðíèòå äèðåêòèâè.
Ïðîôåñèîíàëíèòå ñõåìè çà öåëèòå íà áúëãàðñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî âúçíèêâàò
ñ êîëåêòèâíî ñïîðàçóìåíèå èëè êîëåêòèâåí òðóäîâ äîãîâîð. Ñðåäñòâàòà íà
îñèãóðåíèòå ïî ïðîôåñèîíàëíà ñõåìà ëèöà ñå íàòðóïâàò è óïðàâëÿâàò â îòäå-
ëåí òèï ôîíäîâå - ôîíäîâå çà äîïúëíèòåëíî äîáðîâîëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿ-
âàíå ïî ïðîôåñèîíàëíè ñõåìè. Òåçè ôîíäîâå ñà îðãàíèçèðàíè è ôóíêöèîíèðàò
íà ñúùèòå ïðèíöèïè, êàêòî è ôîíäîâåòå çà äîïúëíèòåëíî äîáðîâîëíî îñèãó-
ðÿâàíå, è ñå óïðàâëÿâàò îò ïåíñèîííî-îñèãóðèòåëíè äðóæåñòâà. Ñúãëàñíî
ÊÑÎ âíîñêè âúâ ôîíä çà äîïúëíèòåëíî äîáðîâîëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå
ïî ïðîôåñèîíàëíè ñõåìè ìîãàò äà ïðàâÿò ïðåäïðèÿòèÿ îñèãóðèòåëè, ñúçäàäå-
íè ñúãëàñíî çàêîíîäàòåëñòâîòî íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ è íà âñÿêà äðóãà äúð-
æàâà-÷ëåíêà - çà îñèãóðåíèòå îò òÿõ ëèöà â ïðîôåñèîíàëíà ñõåìà, êàêòî è ôè-
çè÷åñêèòå ëèöà, îñèãóðåíè ïî ïðîôåñèîíàëíà ñõåìà. Îñèãóðÿâàíåòî ïî ïðîôå-
ñèîíàëíè ïåíñèîííè ñõåìè íà ïðåäïðèÿòèÿ îñèãóðèòåëè, ñúçäàäåíè ñúãëàñíî
çàêîíîäàòåëñòâîòî íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ, äàâà ïðàâî íà ñðî÷íà ïåíñèÿ çà
ñòàðîñò, åäíîêðàòíî èëè ðàçñðî÷åíî èçïëàùàíå íà íàòðóïàíèòå ñðåäñòâà ïî
èíäèâèäóàëíàòà ïàðòèäà, åäíîêðàòíî èëè ðàçñðî÷åíî èçïëàùàíå íà ñðåäñòâà
íà íàñëåäíèöèòå íà ïî÷èíàëî îñèãóðåíî ëèöå èëè íà ïåíñèîíåð.
Äåòàéëíî å óðåäåíà è âúçìîæíîñòòà çà ÷óæäè ïðåäïðèÿòèÿ-îñèãóðèòåëè äà
ïîâåðÿò óïðàâëåíèåòî íà ïðîôåñèîíàëíà ñõåìà íà áúëãàðñêî ïåíñèîííî-îñè-
ãóðèòåëíî äðóæåñòâî, êàêòî è áúëãàðñêî ïðåäïðèÿòèå-îñèãóðèòåë äà ïîâåðè
óïðàâëåíèåòî íà ñúçäàäåíà îò íåãî ïðîôåñèîíàëíà ñõåìà íà ÷óæäåñòðàííà èí-
ñòèòóöèÿ. Âúâåäåíè ñà è ïðàâèëà îòíîñíî çàïàçâàíå íà ïðàâàòà ïî ïðîôåñèî-
íàëíè ñõåìè ïðè äâèæåíèå íà îñèãóðåíèòå ëèöà â Îáùíîñòòà. Óðåäåíî å ïðåê-
ðàòÿâàíåòî íà âíàñÿíå íà îñèãóðèòåëíè âíîñêè çà îñèãóðåíèòå ëèöà ïî ïðîôå-
ñèîíàëíà ñõåìà â ðåçóëòàò îò ïðåìåñòâàíåòî èì îò Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ â äðó-
ãà äúðæàâà-÷ëåíêà - â òîçè ñëó÷àé òå çàïàçâàò ïðàâàòà ñè â ñúùàòà ñòåïåí êàê-
òî è îñèãóðåíèòå ëèöà, ïî îòíîøåíèå íà êîèòî âå÷å íå ñå âíàñÿò îñèãóðèòåë-
íè âíîñêè, íî êîèòî îñòàâàò â Áúëãàðèÿ. Ïî ñúùèÿ íà÷èí ñå çàïàçâàò ïðàâàòà
è íà äðóãè ëèöà, èìàùè ïðàâà ïî ñúîòâåòíàòà ïðîôåñèîíàëíà ñõåìà. Ðåãëà-
ìåíòèðàíè ñà ïëàùàíèÿòà çà îñèãóðåíè ëèöà ïî ïðîôåñèîíàëíà ñõåìà, êàêòî
è çà äðóãè ëèöà, èìàùè ïðàâà ïî òàêàâà ñõåìà, â äðóãè äúðæàâè-÷ëåíêè.
 èçñëåäâàíå âúðõó ÷àñòíèòå ïåíñèîííè ôîíäîâå íà ÎÈÑÐ (Îðãàíèçàöèÿòà
çà èêîíîìè÷åñêî ñúòðóäíè÷åñòâî è ðàçâèòèå) îò ôåâðóàðè 2009 ã. ñå ïîñî÷âà,
÷å ðàáîòíèöèòå îñíîâàòåëíî ñå áåçïîêîÿò çà ïîíèæàâàíå ñòîéíîñòòà (îáåçöå-
íÿâàíåòî) íà âëîæåíèÿòà â ÷àñòíè ïåíñèîííè ôîíäîâå, êàêòî è çà íàðàñòâàù
íàòèñê âúðõó ïðàâèòåëñòâàòà çà âçåìàíå íà ñïåøíè ìåðêè. Ïî îöåíêè íà ÎÈÑÐ
çàãóáèòå îò ÷àñòíè ïåíñèîííè ôîíäîâå ñà íàðàñíàëè ñúùåñòâåíî è äîñòèãàò

131
5,5 òðèëèîíà äîëàðà äî äåêåìâðè 2008 ã. Ñðåäíî ïðåç ãîäèíàòà ïåíñèîííèÿò
ôîíä èìà îòðèöàòåëíà âåëè÷èíà íà íîðìàòà íà ïå÷àëáà - îöåíÿâà ñå íà 23%.
 Íàöèîíàëíèÿ äîêëàä íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ ïî ñòðàòåãèèòå çà ñîöèàë-
íà çàêðèëà è ñîöèàëíî âêëþ÷âàíå çà 2006-2008 ã. áÿõà èäåíòèôèöèðàíè ñëåä-
íèòå îñíîâíè ïðåäèçâèêàòåëñòâà ïðåä ïåíñèîííàòà ñèñòåìà:
1) Íåäîñòèãúò íà ñðåäñòâà â ñèñòåìàòà è çíà÷èòåëíèòå äåìîãðàôñêè ðèñêîâå
ïðåä íåéíàòà ôèíàíñîâà óñòîé÷èâîñò â ñðåäíîñðî÷åí è äúëãîñðî÷åí ïëàí;
2) Íåçàäîâîëèòåëíîòî ðàâíèùå íà ïåíñèèòå è èçîñòàâàíåòî íà ðàçìåðèòå
íà ïåíñèèòå íà ïåíñèîíèðàëèòå ñå ïî-ðàíî â ãîäèíèòå â ñðàâíåíèå ñ íî-
âî-îòïóñíàòèòå ïåíñèè;
3) Íåîáõîäèìîñòòà îò óñúâúðøåíñòâàíå íà çàêîíîäàòåëñòâîòî â îáëàñòòà
íà äîïúëíèòåëíîòî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå ñ öåë ãàðàíòèðàíå èçïëàùà-
íåòî íà çàäúëæåíèÿòà êúì ïåíñèîíåðèòå â áúäåùå;
4) Íàëè÷èåòî íà ñèâà èêîíîìèêà, íàìàëÿâàùà îñèãóðèòåëíîòî ïîêðèòèå è
îñèãóðèòåëíàòà áàçà.
 ïîñëåäíèòå äâå ãîäèíè Áúëãàðèÿ ïðåäïðèå ñòúïêè, àäðåñèðàùè ïîñî÷å-
íèòå ïðåäèçâèêàòåëñòâà. Íàìàëÿâàíåòî íà ñèâàòà èêîíîìèêà è óêðèâàíåòî íà
îñèãóðèòåëíè âíîñêè áå ñðåä ïðèîðèòåòèòå íà ñòðàíàòà. Áÿõà ïîëîæåíè óñè-
ëèÿ çà îãðàíè÷àâàíå ñòèìóëèòå çà óêðèâàíå íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä, êàòî îá-
ùàòà îñèãóðèòåëíà âíîñêà áå íàìàëåíà ñ îáùî 9 ïðîöåíòíè ïóíêòà - ñ 6 ïóí-
êòà çà ñìåòêà íà ôîíä "Ïåíñèè" ïðåç 2006 ã. è ñ äîïúëíèòåëíè 3 ïóíêòà, îò êî-
èòî: 2 ïóíêòà çà ôîíä "Ïåíñèè", 1 ïóíêò çà ôîíä "Áåçðàáîòèöà".
 ñðàâíåíèå ñ 2005 ã., ïðåç 2007 ã. ñðåäíèÿò áðîé îñèãóðåíè ëèöà ñå å óâåëè-
÷èë ñ îêîëî 6.4%, à ïðèõîäèòå îò îñèãóðèòåëíè âíîñêè - ñúñ 7.6%. Òîâà ïîêàç-
âà, ÷å ñà íàëèöå ðåçåðâè, êàòî ïîñòèãíàòèòå ðåçóëòàòè â òàçè îáëàñò ìîãàò äà
áúäàò ïîäîáðåíè.
Ïîâèøàâàíåòî íà æèçíåíîòî ðàâíèùå íà ïåíñèîíåðèòå áå äðóã îñíîâåí ïðè-
îðèòåò íà ïåíñèîííàòà ïîëèòèêà. Çà öåëòà, â ïåðèîäà 2006 ã. - þëè 2008 ã. áÿõà
ïðåäïðèåòè íÿêîëêî öåëåâè óâåëè÷åíèÿ íà ïåíñèèòå. Ïðåç ÿíóàðè 2006 ã. âñè÷-
êè ïåíñèè áÿõà óâåëè÷åíè ñ ìåæäó 5.6 è 4 íà ñòî â çàâèñèìîñò îò ðàçìåðà íà ïåí-
ñèÿòà. Ïðåç þëè 2006 ã. áå ïðåäïðèåòî îùå åäíî óâåëè÷åíèå íà ïåíñèèòå ñúñ
ñðåäíî 4.5%, êàòî òî îáõâàíà ñàìî ïåíñèîíåðèòå ñ ïî-íèñêè ïåíñèè. Îò þëè
2007 ã. ïåíñèèòå áÿõà óâåëè÷åíè ñ 10% è ñúùî ñ òîëêîâà îò îêòîìâðè 2007 ã.
Ïðåç 2007 ã. áå âúâåäåí íîâ ìåõàíèçúì çà îñúâðåìåíÿâàíå íà ïåíñèèòå.
Ñïîðåä íåãî, ïåíñèèòå, îòïóñíàòè äî 31 äåêåìâðè íà ïðåäõîäíàòà ãîäèíà, ùå
ñå óâåëè÷àâàò îò 1 þëè âñÿêà ãîäèíà ñ ïðîöåíò, ðàâåí íà ïîëîâèíàòà îò èíô-
ëàöèÿòà è ïîëîâèíàòà îò ðúñòà íà ñðåäíèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä çà ñòðàíàòà çà
ãîäèíàòà, ïðåäõîæäàùà ãîäèíàòà íà îñúâðåìåíÿâàíå. Ïî ñèëàòà íà òîâà ïðà-
âèëî, ñ÷èòàíî îò 1 þëè 2008 ã. ïåíñèèòå áÿõà óâåëè÷åíè ñ 10.35%. Ñòàðèÿò ìå-
õàíèçúì, äåéñòâàë ïðåç 2005 ã. ïðåäè öåëåâèòå óâåëè÷åíèÿ îò 2006 ã. è 2007 ã.,
âêëþ÷âàøå 75% îò èíôëàöèÿòà è 25% îò ñðåäíèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä çà ñòðà-
íàòà çà ïðåäõîäíàòà ãîäèíà.
Çà íàìàëÿâàíå íà ðèñêà îò áåäíîñò ñðåä ïåíñèîíåðèòå áå íàïðàâåíà ïðî-
ìÿíà â ìåõàíèçìà çà îïðåäåëÿíå íà ìèíèìàëíèòå ïåíñèè. Îò 2007 ã. ãàðàíòè-
ðàíàòà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò ñå îïðåäåëÿ îò Íà-
ðîäíîòî ñúáðàíèå ñúñ Çàêîíà çà áþäæåòà íà Äúðæàâíîòî îáùåñòâåíî îñèãó-
ðÿâàíå. Òÿ ñëóæè çà áàçà çà îïðåäåëÿíå è íà âñè÷êè îñòàíàëè ïåíñèè çà òðóäî-
âà äåéíîñò ñ ìèíèìàëíè ðàçìåðè.

132
 Îòäåëíî îò çàêîíîâî îïðåäåëåíèòå èíñòðóìåíòè, ïðåç 2006 ã. è 2007 ã. ñ
ðåøåíèå íà ïðàâèòåëñòâîòî áÿõà îòïóñíàòè åäíîêðàòíè ïëàùàíèÿ çà âñåêè
ïåíñèîíåð â êðàÿ íà ãîäèíàòà - ò.íàð. "êîëåäíè ïåíñèè". Òå áÿõà ñúñ çíà÷è-
òåëíî ïî-âèñîê ðàçìåð â ñðàâíåíèå ñ 2005 ã. - äâà ïúòè ïî-âèñîêè ïðåç 2006 ã.
è ÷åòèðè ïúòè ïî-âèñîêè ïðåç 2007 ã. Êîëåäíèòå äîáàâêè íå ñà ðåãëàìåíòèðà-
íè çàêîíîâî, íî âñè÷êè ïðàâèòåëñòâà îò 2000 ã. íàñàì íåèçìåííî îòïóñêàò
ñðåäñòâà ñ òàçè öåë â êðàÿ íà ãîäèíàòà.
Ìåðêèòå â îáëàñòòà íà àäåêâàòíîñòòà èìàõà áëàãîïðèÿòíî âëèÿíèå âúðõó
ðàâíèùàòà íà ïåíñèèòå. Ïðåç 2007 ã. ñðåäíàòà ïåíñèÿ äîñòèãíà 171.62 ëâ. (88
åâðî) è íàðàñíà ñ 14.4% ñïðÿìî 2006 ã. è ñ 27.4% ñïðÿìî ñðåäíîòî ñè ðàâíè-
ùå çà 2005 ã. Ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò êúì êðàÿ
íà 2007 ã. å 102.85 ëâ. (52.5 åâðî), êîåòî å ñ 21% ïîâå÷å îòêîëêîòî 2006 ã. è ñ
íàä 49% ñïðÿìî 2005 ã.
Áÿõà ðåàëèçèðàíè ìåðêè çà ìîäåðíèçàöèÿ íà çàêîíîäàòåëñòâîòî, ðåãëà-
ìåíòèðàùî äåéíîñòòà ïî äîïúëíèòåëíîòî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå. Ñ ïðèåòè
èçìåíåíèÿ â Êîäåêñà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå áå âúâåäåíî èçèñêâàíåòî âñè÷-
êè äðóæåñòâà çà äîïúëíèòåëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå, óïðàâëÿâàùè ïðîôå-
ñèîíàëíè ïåíñèîííè ñõåìè, äà ïîääúðæàò ò.íàð. "òåõíè÷åñêè ðåçåðâè". Ñ òî-
âà ñå ãàðàíòèðà, ÷å òå âúâ âñåêè ìîìåíò ùå ðàçïîëàãàò ñ òîëêîâà ñðåäñòâà,
êîëêîòî ñà è òåõíèòå çàäúëæåíèÿ. Èçâúðøåíè áÿõà ïðîìåíè è â ñúîòâåòñòâèå
ñ Äèðåêòèâà 2004/113/ÅÎ çà ïðèëàãàíå íà ïðèíöèïà íà ðàâíîòî òðåòèðàíå íà
ìúæåòå è æåíèòå ïî îòíîøåíèå íà äîñòúïà äî ñòîêè è óñëóãè è ïðåäîñòàâÿíå-
òî íà ñòîêè è óñëóãè.  ðåçóëòàò, îò÷èòàíåòî íà ïîëà êàòî àêòþåðñêè ôàêòîð
ïðè îïðåäåëÿíå ðàçìåðà íà ïîæèçíåíàòà ïåíñèÿ ñå äîïóñêà, â ñëó÷àé ÷å ïåí-
ñèîííî-îñèãóðèòåëíîòî äðóæåñòâî ïðåäñòàâè àðãóìåíòè, ÷å ïîëúò èìà îïðå-
äåëÿùîòî çíà÷åíèå çà îïðåäåëÿíå íà ïåíñèÿòà. Òîâà òðÿáâà äà ñòàíå íà áàçà
íàäåæäíà è ðåäîâíî àêòóàëèçèðàíà ïóáëè÷íà ñòàòèñòè÷åñêà èíôîðìàöèÿ.
Îòïóñíàòèòå â êðàÿ íà ãîäèíàòà åäíîêðàòíè ïëàùàíèÿ çà ïåíñèîíåðèòå èìà-
õà ñèëíî ïîâèøàâàùî âúçäåéñòâèå âúðõó ïîêóïàòåëíàòà ñïîñîáíîñò íà ïåíñèèòå.
Ïðåäïðèåòè áÿõà ìåðêè çà ïîäîáðÿâàíå íà ôèíàíñîâàòà óñòîé÷èâîñò íà
äúðæàâíàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà. Ïðîäúëæè ïëàâíîòî óâåëè÷åíèå íà çàäúëæè-
òåëíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò. Ïðåç 2007 ã. æåíèòå ïðèäîáèâàõà ïðàâî íà ïåíñèÿ
ïðè íàâúðøåíè 59 ãîäèíè (ïðè 58 ãîäèíè è 6 ìåñåöà ïðåç 2006 ã.) è 93 òî÷êè
ñáîð îò ãîäèíèòå îñèãóðèòåëåí ñòàæ è ãîäèíèòå âúçðàñò. Çàêîíîóñòàíîâåíàòà
ïåíñèîííà âúçðàñò ùå ïðîäúëæè äà ñå ïîêà÷âà äî äîñòèãàíå íà 60 ãîäèíè ïðåç
2009 ã., à òàçè çà ìúæåòå îò 63 ã. áå ïîñòèãíàòà ïðåç 2005 ã.
Çàñèëåíè áÿõà ñòèìóëèòå çà óäúëæàâàíå íà òðóäîâèÿ æèâîò. Âñÿêà ãîäèíà
îñèãóðèòåëåí ñòàæ ñëåä íàâúðøâàíå íà çàäúëæèòåëíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò çà
ëèöà ñ äåéñòâèòåëåí îñèãóðèòåëåí ñòàæ îò 37 ã. çà ìúæåòå è 34 ã. çà æåíèòå ïðåç
2007 ã. íîñè 3 ïðîöåíòà, à íå 1 ïðîöåíò ïðè îïðåäåëÿíå ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà.
Ñòàðòèðà èçãðàæäàíåòî íà ðåçåðâåí ôîíä çà ïîäïîìàãàíå íà ïåíñèîííàòà
ñèñòåìà â óñëîâèÿòà íà äåìîãðàôñêè íàòèñê. Òîé ïðåäâèæäà 25% îò èçëèøú-
êà, 50% îò ïðèõîäèòå îò ïðèâàòèçàöèÿ, ïðèõîäè îò êîíöåñèîííè òàêñè è äðóãè,
äà áúäàò çàäåëÿíè çà íóæäèòå íà äúðæàâíàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà. Òå ùå áúäàò
èíâåñòèðàíè ïî ñïåöèàëíà èíâåñòèöèîííà ïðîãðàìà è ùå áúäàò èçïîëçâàíè çà
ïîêðèâàíå íà íåäîñòèã âúâ ôîíä "Ïåíñèè" â ðåçóëòàò îò íåãàòèâíîòî äåìîã-
ðàôñêî ðàçâèòèå. Ïðåäâèæäà ñå ïåðèîä íà íàòðóïâàíå îò 10 ã. ïðåäè ôîíäúò äà
çàïî÷íå äà òðàíñôåðèðà ñðåäñòâà êúì äúðæàâíàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà.

133
 ×ÀÑÒ III
"ÑÐÅÁÚÐÍÈßÒ ÔÎÍÄ" Â ÁÚËÃÀÐÈß
Êîãàòî Îòî ôîí Áèñìàðê âúâåæäà ïúðâèòå ïåíñèè çà ðàáîòíèöèòå íàä 70-
ãîäèøíà âúçðàñò ïðåç 1889 ã., ñðåäíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà æèâîòà â Ïðóñèÿ
å 45 ã. Ïðåç 1908 ã., êîãàòî Ëîéä Äæîðäæ íàëàãà èçïëàùàíåòî íà 5 øèëèíãà
ñåäìè÷íî çà áåäíÿöèòå, íàâúðøèëè 70 ã., áðèòàíöèòå, è òî ïðåäèìíî áåäíèòå,
ñå ñìÿòàò çà ùàñòëèâöè, àêî äîæèâåÿò äî 50 ã. Ïðåç 1935 ã., êîãàòî Àìåðèêà
âúâåæäà ñèñòåìàòà ñè çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, îôèöèàëíàòà ïåíñèîííà âúç-
ðàñò å 65 ã., êîåòî å 3 ã. íàä ñðåäíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà æèâîòà íà àìåðè-
êàíöèòå. Äúðæàâíàòà ïåíñèÿ e âúâåäåíà çà ìàëöèíàòà, êîèòî äîæèâåÿò, è òî çà
ïîñëåäíèòå èì äíè.
Äíåñ ïåíñèÿòà å çà âñè÷êè è ÷åñòî ñå ïîëó÷àâà çà äúëúã ïåðèîä îò âðåìå,
êîéòî ìîæå äà ñå ñðàâíè ñ öåëèÿ æèâîò íà ïðåäèøíè ïîêîëåíèÿ. Â Àìåðèêà
îôèöèàëíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò å 66 ã., íî ñðåäíèÿò àìåðèêàíåö ñå ïåíñèîíè-
ðà íà 64 ã. è ñå î÷àêâà äà æèâåå ñðåäíî îùå 16 ã. Ñðåäíèòå ðàçõîäè çà îáùåñ-
òâåíèòå ïåíñèèòå â ñòðàíèòå îò ÎÈÑÐ â ìîìåíòà ñå ðàâíÿâàò íà ìàëêî ïîâå÷å
îò 7% îò ÁÂÏ (à ïðåç 1935 ã. â Àìåðèêà ñà áèëè 0.2 íà ñòî îò ÁÂÏ). Â íÿêîè
ñòðàíè òîâà ÷èñëî ìîæå äà ñå óäâîè äî 2050 ã. Äà íå ãîâîðèì çà öåíàòà íà ëè÷-
íèòå ïåíñèè è çà äîïúëíèòåëíèòå ðàçõîäè çà çäðàâíà è äúëãîñðî÷íà ïîìîù.
 ñâåòà èìà åäèí ïîëîæèòåëåí ôàêò - õîðàòà æèâåÿò âñå ïî-äúëãî. Ïðî-
äúëæèòåëíîñòòà íà æèâîòà ñå óäúëæàâà ñ 2-3 ã. íà âñåêè 10 ã. Íàâðåìåòî ñòî-
ëåòíèöèòå áÿõà ðÿäêîñò, äíåñ ñàìî â Àìåðèêà èìà 100 000 ñòîëåòíèöè. Òîâà å
ñâúðçàíî ñ äðóãè 2 äåìîãðàôñêè îáðàòà.  ïîâå÷åòî áîãàòè ñòðàíè æåíèòå âå-
÷å íå ðàæäàò äîñòàòú÷íî, çà äà ïîääúðæàò áðîÿ íà íàñåëåíèåòî, à áåéáè-áóì
ïîêîëåíèåòî, ðîäåíî ñëåä Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà, çàïî÷íà äà ñå ïåíñèîíèðà.
Ïðåç 1950 ã. â ñòðàíèòå îò ÎÈÑÐ íà âñåêè 7 äóøè íà âúçðàñò îò 20 äî 64 ã. ñå
ïàäà ïî åäèí íà âúçðàñò íàä 65 ã. Äíåñ òîâà ñúîòíîøåíèå å 4 êúì 1 ñ òåíäåí-
öèÿ äà ñòàíå 2 êúì 1 äî 2050 ã. Òîâà èìà îïàñíîñò äà ðàçðóøè ñúùåñòâóâàùè-
òå äúðæàâíè ïåíñèîííè ñõåìè, êîèòî îñèãóðÿâàò ïðåîáëàäàâàùàòà ÷àñò îò
ïåíñèîííèÿ äîõîä â áîãàòèòå ñòðàíè.
Èçêóøàâàùî å äà ñè ìèñëèì, ÷å íÿêîè îò ïðîáèâèòå â òðóäîâàòà ñèëà â áî-
ãàòèòå ñòðàíè ìîãàò äà áúäàò çàïúëíåíè ñ èìèãðàíòè îò ïî-áåäíèòå äúðæàâè.
 ìîìåíòà òå äîíÿêúäå êîìïåíñèðàò íàìàëåëèÿ ïðèðàñò íà íàñåëåíèåòî â
ðàçâèòèÿ ñâÿò. Íî êîãàòî çàñòàðÿâàíåòî íàèñòèíà íàáåðå ñêîðîñò, íåäîñòèãúò
íà ïàçàðà íà òðóäà ùå ñòàíå òàêà îñåçàåì, ÷å ïðèòîêúò íà èìèãðàíòè ùå òðÿá-
âà äà ñå óâåëè÷àâà â ïúòè â ñðàâíåíèå ñ äíåøíèÿ. À êàòî ñå èìà ïðåäâèä ïî-
ëèòè÷åñêàòà ñúïðîòèâà ñïðÿìî íàñòîÿùèòå íèâà íà èìèãðàíòñêè ïîòîê, òîâà
èçãëåæäà ìàëêî âåðîÿòíî.
Õîðàòà, êîìïàíèèòå è ïðàâèòåëñòâàòà â áîãàòèòå ñòðàíè ùå òðÿáâà äà ñå
àäàïòèðàò. Èìà ïðèçíàöè, ÷å íàñåëåíèåòî è ôèðìèòå çàïî÷âàò äà ãî ïðàâÿò.
Ìíîãî ðàáîòîäàòåëè çàïàçâàò ïðåäðàçñúäúöèòå ñè êúì ïî-âúçðàñòíèòå ñëó-
æèòåëè è òîâà íåâèíàãè å áåç îñíîâàíèå: åôåêòèâíîñòòà íà ðú÷íèÿ òðóä íàï-
ðèìåð íàìàëÿâà â ñðåäíàòà âúçðàñò, âúçðàñòíèòå õîðà óñâîÿâàò ïî-áàâíî è ñå
àäàïòèðàò ïî-òðóäíî êúì íîâè òåõíîëîãèè. Íî ïúê íå å çàäúëæèòåëíî â ñëåä-
ïåíñèîííà âúçðàñò äà âúðøèø ñúùàòà ðàáîòà è äà çàåìàø ñúùèÿ ïîñò, íà
êîéòî ñè áèë. Â ßïîíèÿ, êúäåòî ïåíñèèòå ñà íàïðàâî ñïàðòàíñêè è ìíîãî õî-

134
ðà íàä 60 ã. è 70 ã. âñå îùå ðàáîòÿò, ãîëåìèòå êîìïàíèè êàòî "Õèòà÷è" íàïðè-
ìåð íàìèðàò íà÷èí äà ïðåíàçíà÷àò ïåðñîíàëà ñëåä ïåíñèîíèðàíå - íà äðóãà
äëúæíîñò è ñ ïî-íèñêà çàïëàòà.
Êàòî öÿëî ðàáîòîäàòåëèòå íå ñà ìíîãî èçîáðåòàòåëíè. Íî â íÿêîè òúðãîâ-
ñêè âåðèãè çàïî÷âàò äà íàåìàò ïåíñèîíåðè, çàùîòî êëèåíòèòå ãè íàìèðàò çà
ïî-ïðèâåòëèâè è ïî-ïîëåçíè. Ïúê è íåäîñòèãúò íà êâàëèôèöèðàíè êàäðè ñ
óìåíèÿ âå÷å ñúçäàâà íîâè âúçìîæíîñòè: ïðåç ïîñëåäíèòå åäíà-äâå ãîäèíè
êðèçàòà çà èíæåíåðè â Ãåðìàíèÿ íàêàðà äîñòà êîìïàíèè äà âúðíàò íà ðàáîòà
ñòàðèòå ñè êàäðè. Êîãàòî òðóäîâàòà ñèëà çàïî÷íå îñåçàåìî äà íàìàëÿâà êúì
2020 ã., ðàáîòîäàòåëèòå íÿìà äà èìàò ãîëÿì èçáîð.
Êîëêîòî äî âúçðàñòíèòå ñëóæèòåëè, ãîëÿìà ÷àñò îò òÿõ ïðåäïî÷èòàò äà ðà-
áîòÿò è ñëåä ïåíñèîííà âúçðàñò. Íåîòäàâíàøíî èçñëåäâàíå íà Financial
Times/Harris ïîêàçà, ÷å ïîâå÷åòî àìåðèêàíöè, áðèòàíöè è èòàëèàíöè áèõà ðà-
áîòèëè ïî-äúëãî çà ïî-âèñîêè ïåíñèè, ìàêàð ÷å ãåðìàíöèòå íàïðèìåð íå ñà
÷àê òîëêîâà åíòóñèàçèðàíè. È â òîâà èìà ðåçîí - àêî ðàáîòàòà íå å ìíîãî òåæ-
êà, ìíîãî õîðà áèõà ñå ÷óâñòâàëè ïî-äîáðå è èíòåëåêòóàëíî, è ôèçè÷åñêè, àêî
íå ñè ñòîÿò ïðîñòî ó äîìà. Ìíîçèíà îò áåéáè-áóì ïîêîëåíèåòî òâúðäÿò, ÷å íå
áèõà ñå îòòåãëèëè çàâèíàãè, à ïðåäïî÷èòàò äà ïðîäúëæàò äà ðàáîòÿò íà ñúê-
ðàòåí ðàáîòåí äåí.
Ìîãàò ëè ïðàâèòåëñòâàòà äà ãàðàíòèðàò, ÷å òàçè íåèçáåæíà ïðîìÿíà ùå
ïðåìèíå ãëàäêî?  áëèçêîòî ìèíàëî íÿêîè ïîëèòè÷åñêè ðåøåíèÿ ñòèãàõà äî
äåìîãðàôñêà ëóäîñò - íàïðèìåð ñõåìè çà ñúçäàâàíå íà íîâè ðàáîòíè ìåñòà
÷ðåç íàñúð÷àâàíå íà âúçðàñòíèòå äà ñå ïåíñèîíèðàò ïî-ðàíî. Äðóãè ìåðêè ïúê
ñòàâàò âñå ïî-ïðèåìëèâè è ðàçóìíè äíåñ - ïðåíîñèìîñòòà íà ïåíñèèòå, íà-
ñúð÷àâàíå íà ìèãðàöèÿòà, íà ëè÷íèòå ïåíñèîííè è çäðàâíè âíîñêè. Çàáðàíàòà
íà çàäúëæèòåëíàòà âúçðàñò çà ïåíñèîíèðàíå â ÷àñòíèÿ ñåêòîð (êàêòî å â Àìå-
ðèêà) çâó÷è ëîãè÷íî, çàùîòî ñúçäàâà óñëîâèÿ õîðàòà äà ñå ïåíñèîíèðàò ïîå-
òàïíî. Íî è âúçðàñòòà çà ïåíñèîíèðàíå çà äúðæàâíèòå ïåíñèè òðÿáâà äà ñå èç-
òåãëè íàçàä âúâ âðåìåòî. Íàñòîÿùåòî ïîâèøàâàíå íà ïðàãà äî 67- èëè 68-ãî-
äèøíà âúçðàñò êîìïåíñèðà åäèíñòâåíî âåðîÿòíîòî óäúëæàâàíå íà ïðîäúëæè-
òåëíîñòòà íà æèâîòà. 70 ã. áèõà áèëè ïî-ïîäõîäÿùà âúçðàñò çà ïåíñèÿ. Çàñåãà
ñàìî Äàíèÿ ïðåäïðèå ðàäèêàëíè ìåðêè è îáâúðçà âúçðàñòòà çà ïåíñèîíèðàíå
ñ ïðåäïîëàãàåìàòà ñðåäíà ïðîäúëæèòåëíîñò íà æèâîò.
Íà 14 íîåìâðè 2008 ã. âëåçå â ñèëà äúëãîî÷àêâàíèÿò çàêîí çà äúðæàâíèÿ
ôîíä çà ãàðàíòèðàíå óñòîé÷èâîñò íà äúðæàâíàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà (îáí. ÄÂ
áð.98 îò 2008 ã.). Ñúñ çàêîíà ñå ñúçäàäå ïðàâíàòà ðåãëàìåíòàöèÿ íà ñòàòóòà è
äåéíîñòòà íà åäíîèìåííèÿ ôîíä, ÷èÿòî îñíîâíà öåë å äà îñèãóðè äîïúëíèòåë-
íè ñðåäñòâà çà ôîíä "Ïåíñèè" íà äúðæàâíîòî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå â óñëî-
âèÿòà íà ñèëåí äåìîãðàôñêè íàòèñê.
Ñúçäàâàíåòî íà ôîíäà å ëîãè÷åí îòãîâîð íà äåìîãðàôñêèòå ïðåäèçâèêàòåë-
ñòâà, ïðåä êîèòî å èçïðàâåíà ñòðàíàòà. Ñïîðåä äàííèòå îò äúëãîñðî÷íàòà
ïðîãíîçà íà Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ çà Áúëãàðèÿ, äåìîãðàôñêîòî ðàçâèòèå â
ñëåäâàùèòå ãîäèíè ùå ñå õàðàêòåðèçèðà ñ ïðîöåñ íà çíà÷èòåëíî íàìàëåíèå íà
îáùàòà ÷èñëåíîñò íà íàñåëåíèåòî, ïðèäðóæåí ñ âëîøàâàíå íà íåãîâàòà âúçðàñ-
òîâà ñòðóêòóðà - óâåëè÷åíèå íà äåëà íà õîðàòà íàä òðóäîñïîñîáíà âúçðàñò è
ñâèâàíå íà òðóäîâèòå ðåñóðñè íà íàöèÿòà. È àêî ïðåç 2007 ã. áðîÿò íà íàñåëå-
íèåòî å áèë ïðèáëèçèòåëíî 7.64 ìëí.äóøè, òî ïðåç 2030 ã. ñå î÷àêâà òîé äà íà-
ìàëåå äî 6.75 ìëí.äóøè, à ïðåç 2050 ã. äîðè äà ñïàäíå ïîä 6 ìëí.äóøè. Óñïî-

135
ðåäíî ñ òîâà, äåëúò íà õîðàòà íàä 65-ãîäèøíà âúçðàñò ùå ñå óâåëè÷è îò 17.3 íà
ñòî îò îáùàòà ÷èñëåíîñò íà íàñåëåíèåòî ïðåç 2007 ã. äî 23.3 íà ñòî ïðåç 2030
ã. è 31.3 íà ñòî ïðåç 2050 ã. Ñòîéíîñòòà íà êîåôèöèåíòà íà âúçðàñòîâà çàâèñè-
ìîñò (áðîé ëèöà íàä 65 ã. íà 100 äóøè ìåæäó 15 è 64 ã.) ùå íàðàñòâà îò 25 êúì
100 ïðåç 2007 ã. äî 31 êúì 100 ïðåç 2030 ã. è áëèçî 55 êúì 100 ïðåç 2050 ã.
Ïîäîáåí ñöåíàðèé ñúñ ñèãóðíîñò ùå èìà íåãàòèâíî âëèÿíèå âúðõó äúëãîñ-
ðî÷íàòà óñòîé÷èâîñò íà ïóáëè÷íèòå ôèíàíñè è ìîæå äà îêàæå ñåðèîçåí íà-
òèñê â ïîñîêà óâåëè÷àâàíå íà áþäæåòíèòå ðàçõîäè çà ïåíñèè. Òîçè èçâîä ñå
ïîòâúðæäàâà îò ïðîãíîçèòå, ñïîðåä êîèòî â äúëãîñðî÷åí ïëàí (2050 ã. è ñëåä
òîâà) ðàçõîäèòå íà äúðæàâíèÿ áþäæåò, íàëîæåíè åäèíñòâåíî è ñàìî ïîðàäè
çàñòàðÿâàíåòî íà íàñåëåíèåòî ùå íàðàñíàò ñ 5 ïðîöåíòíè ïóíêòà7. Äúëãîñðî÷-
íèòå àêòþåðñêè ðàç÷åòè íà Íàöèîíàëíèÿ îñèãóðèòåëåí èíñòèòóò ñúùî äåìîí-
ñòðèðàò îáåçïîêîèòåëíà òåíäåíöèÿ. Òå ïîêàçâàò, ÷å ðàçõîäèòå çà ïåíñèè îò
ÁÂÏ ùå íàðàñíàò îò îêîëî 8.3 íà ñòî ïðåç 2007 ã. äî 9.9 íà ñòî ïðåç 2050 ã. Íå-
äîñòèãúò íà ñðåäñòâà â äúðæàâíîòî îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå ùå ñå óâåëè÷è îò
îêîëî 1.25 íà ñòî îò ÁÂÏ ïðåç 2010 ã. íà 2.76 íà ñòî îò ÁÂÏ ïðåç 2050 ã. Àê-
òþåðñêèÿò áàëàíñ å îòðèöàòåëåí è îò ìèíóñ 6.14 íà ñòî ïðåç 2010 ã. ùå íàðàñ-
íå äî ìèíóñ 12.75 íà ñòî ïðåç 2050 ã.8 Ïîäîáåí ñöåíàðèé ñå î÷àêâà âúïðåêè
ïðåäïðèåòèòå ïðåç òàçè ãîäèíà èíèöèàòèâè ïî îòíîøåíèå íà ôèíàíñèðàíåòî
íà ôîíä "Ïåíñèè" íà äúðæàâíîòî îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå - îò 1 ÿíóàðè îñè-
ãóðèòåëíàòà âíîñêà çà ôîíäà îò 22 íà ñòî äà ñòàíå 18 íà ñòî (10 íà ñòî çà îñè-
ãóðèòåëÿ è 8 íà ñòî çà ðàáîòíèêà èëè ñëóæèòåëÿ), êàòî çà ñìåòêà íà äúðæàâ-
íèÿ áþäæåò êúì ôîíä "Ïåíñèè" ñå òðàíñôåðèðàò 12 íà ñòî îò îñèãóðèòåëíèÿ
äîõîä èëè ñóìàòà îò îñèãóðèòåëíèòå äîõîäè íà âñÿêî îñèãóðåíî âúâ ôîíäà ëè-
öå. Åäíà îò ïðè÷èíèòå çà îòðèöàòåëíèÿ àêòþåðñêè áàëàíñ å èìåííî çàñòàðÿ-
âàíåòî íà íàñåëåíèåòî. Ñðåäíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà æèâîòà ùå ðàñòå, à
ñëåä 2020 ã. âñå ïî-ãîëÿì áðîé ëèöà ùå èçëèçàò îò ïàçàðà íà òðóäà. Ïðè ðàâ-
íè äðóãè óñëîâèÿ òîâà ùå äîâåäå äî ïîâèøàâàíå áðîÿ íà ïåíñèîíåðèòå è íå-
îáõîäèìîñò îò äîïúëíèòåëíè ðåñóðñè çà ïîñðåùàíå íà íàðàñíàëèòå ïîòðåá-
íîñòè íà ñèñòåìàòà.
Åäíà îò íàé-ðàçïðîñòðàíåíèòå êëàñèôèêàöèè íà ðåçåðâíèòå ïåíñèîííè
ôîíäîâå ãè ïîäðàçäåëÿ íà äâå ãîëåìè ãðóïè. Ïúðâàòà ãðóïà ñà ò.íàð. àâòîíîì-
íè ðåçåðâíè ôîíäîâå, êîèòî íå ñà ÷àñò îò ñõåìà çà ñîöèàëíà ñèãóðíîñò (sover-
eign pension reserve funds) è ðåçåðâíè ôîíäîâå, ÷àñò îò ñõåìà çà ñîöèàëíà ñè-
ãóðíîñò (social security reserve funds). Äðóãà êëàñèôèêàöèÿ ïðàâè ñúïîñòàâêà
ìåæäó ôîíäîâåòå íà áàçà èçáðàíèÿ ìîäåë çà óïðàâëåíèå. Òóê ñå ðàçëè÷àâàò
îùå äâà âèäà ðåçåðâíè ôîíäîâå - ñ èíòåãðèðàí ìîäåë íà óïðàâëåíèå, ïðè êîé-
òî ôîíäúò íå å ñàìîñòîÿòåëíî þðèäè÷åñêî ëèöå è å íà ïîä÷èíåíèå íà äúðæàâ-
íà èíñòèòóöèÿ, è ñúñ ñåãðåãèðàí ìîäåë íà óïðàâëåíèå, ïðè êîéòî ôîíäúò å îò-
äåëíî þðèäè÷åñêî ëèöå è èìà ñîáñòâåíî óïðàâëåíèå.
Ñúãëàñíî äâåòå êëàñèôèêàöèè, ñúçäàäåíèÿò ïðåç íîåìâðè òàçè ãîäèíà
ôîíä ìîæå äà áúäå îïðåäåëåí êàòî àâòîíîìåí ôîíä ñ èíòåãðèðàí ìîäåë íà
óïðàâëåíèå. Îò åäíà ñòðàíà, òîé å àâòîíîìåí, äîêîëêîòî ñå ñúçäàâà êàòî ñà-
ìîñòîÿòåëíî îáîñîáåíà ÷àñò îò äúðæàâíèÿ áþäæåò è íå å ÷àñò îò äúðæàâíî-
òî îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå. Îò äðóãà ñòðàíà, òîé å ñ èíòåãðèðàí ìîäåë íà óï-
7 Äîêëàä êúì ïðîåêòà íà çàêîí çà äúðæàâíèÿ áþäæåò íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ çà 2009 ã.
8 Íàöèîíàëåí äîêëàä çà ñòðàòåãèèòå çà ñîöèàëíà çàêðèëà è ñîöèàëíî âêëþ÷âàíå íà Ðåïóáëèêà
Áúëãàðèÿ (2008-2011 ã.)

136
ðàâëåíèå, òúé êàòî íå å îòäåëíî þðèäè÷åñêî ëèöå è å íà ïðÿêî ïîä÷èíåíèå íà
èçïúëíèòåëíàòà âëàñò. Îðãàí íà óïðàâëåíèå íà ôîíäà å óïðàâèòåëåí ñúâåò,
êîéòî ñå ñúñòîè îò ïðåäñåäàòåë è îñåì ÷ëåíîâå. Ïðåäñåäàòåë íà óïðàâèòåëíèÿ
ñúâåò å ìèíèñòúðúò íà ôèíàíñèòå, à çàìåñòíèê-ïðåäñåäàòåë - ìèíèñòúðúò íà
òðóäà è ñîöèàëíàòà ïîëèòèêà. Äâàìàòà ìèíèñòðè ñà ÷ëåíîâå íà óïðàâèòåëíèÿ
ñúâåò ïî ïðàâî. Îñâåí òÿõ, â óïðàâèòåëíèÿ ñúâåò âëèçàò óïðàâèòåëÿò íà Íàöè-
îíàëíèÿ îñèãóðèòåëåí èíñòèòóò èëè îïðåäåëåí îò íåãî ïðåäñòàâèòåë, òðèìà
ïðåäñòàâèòåëè íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà ôèíàíñèòå, åäèí ïðåäñòàâèòåë íà Ìè-
íèñòåðñòâîòî íà òðóäà è ñîöèàëíàòà ïîëèòèêà è ïî åäèí ïðåäñòàâèòåë íà íà-
öèîíàëíî ïðåäñòàâåíèòå îðãàíèçàöèè íà ñîöèàëíèòå ïàðòíüîðè.
Ïðè êîíñòðóèðàíå íà óïðàâèòåëíèÿ ñúâåò ñå çàëàãà íà ò.íàð. "ïðèíöèï çà
ïðîôåñèîíàëíîòî íà÷àëî". ×ëåíîâåòå íà ñúâåòà òðÿáâà äà èìàò âèñøå èêîíî-
ìè÷åñêî èëè þðèäè÷åñêî îáðàçîâàíèå, îáðàçîâàòåëíî-êâàëèôèêàöèîííà ñòå-
ïåí íå ïî-íèñêà îò "ìàãèñòúð" è äà èìàò ïðîôåñèîíàëåí îïèò íå ïî-ìàëêî îò
ïåò ãîäèíè â íÿêîÿ îò ñëåäíèòå ñôåðè: áàíêîâî äåëî, ôèíàíñè, óïðàâëåíèå íà
ôèíàíñîâè èíâåñòèöèè è òúðãîâèÿ ñ öåííè êíèæà, ñ÷åòîâîäñòâî.
Ôóíêöèèòå íà óïðàâèòåëíèÿ ñúâåò îòãîâàðÿò èçöÿëî íà îñíîâíèòå ôóíêöèè
íà âñåêè åäèí îðãàí íà óïðàâëåíèå íà ðåçåðâåí ïåíñèîíåí ôîíä. Ñúâåòúò îïðå-
äåëÿ èíâåñòèöèîííàòà ñòðàòåãèÿ è ïîëèòèêà, âçåìà èíâåñòèöèîííèòå ðåøåíèÿ,
íàçíà÷àâà èíâåñòèöèîííèòå ïîñðåäíèöè, äîêëàäâà çà ðåçóëòàòèòå îò äåéíîñòòà
íà ôîíäà. Ïðåäñåäàòåëÿò íà óïðàâèòåëíèÿ ñúâåò â ëèöåòî íà ìèíèñòúðà íà ôè-
íàíñèòå îðãàíèçèðà, ðúêîâîäè è êîíòðîëèðà öÿëîñòíàòà äåéíîñò íà ôîíäà, à
íåãîâàòà äåéíîñò ñå ïîäïîìàãà îò ñïåöèàëèçèðàíî çâåíî â ðàìêèòå íà Ìèíèñ-
òåðñòâîòî íà ôèíàíñèòå. Ñïåöèàëèçèðàíîòî çâåíî èìà çà çàäà÷à äà èçãîòâÿ ïðî-
åêòèòå íà äîêóìåíòèòå, íåîáõîäèìè çà èçïúëíåíèå íà ôóíêöèèòå íà óïðàâèòåë-
íèÿ ñúâåò. Çâåíîòî å íàòîâàðåíî è ñúñ çàäà÷àòà äà óïðàæíÿâà êîíòðîë âúðõó
ïðîöåñà íà èíâåñòèðàíå, êàêòî è äà ñëåäè çà äîõîäíîñòòà è ðèñêà íà èíâåñòè-
öèîííèòå ïîðòôåéëè è íà ôîíäà êàòî öÿëî. Äîïúëíèòåëíî êúì òîâà, óïðàâèòåë-
íèÿò ñúâåò ìîæå äà óòâúðäè êðèòåðèè çà èçáîð íà êîíñóëòàíòè, êîèòî äà ïîä-
ïîìàãàò äåéíîñòòà íà ôîíäà ïî îòíîøåíèå íà èíâåñòèöèîííàòà ìó ïîëèòèêà.
Ñúùî â ñúîòâåòñòâèå ñ ìåæäóíàðîäíèòå íàñîêè è ïðàêòèêà çà óïðàâëåíèå
íà ðåçåðâíè ïåíñèîííè ôîíäîâå, êúì ÷ëåíîâåòå íà óïðàâèòåëíèÿ ñúâåò, îñâåí
èçèñêâàíèÿ çà ïðîôåñèîíàëíà êâàëèôèêàöèÿ è îïèò, ñà ïîñòàâåíè ñòðîãè èçèñ-
êâàíèÿ çà íåñúâìåñòèìîñò è èçáÿãâàíå íà êîíôëèêò íà èíòåðåñè. Ïî òîçè íà-
÷èí ñå îñèãóðÿâà, ÷å ÷ëåíîâåòå íà óïðàâèòåëíèÿ ñúâåò ùå ïîñòàâÿò èíòåðåñè-
òå íà ôîíäà íàä ñâîèòå ëè÷íè èíòåðåñè. Òîâà å êðèòåðèé çà áåçïðèñòðàñòíîñò,
îáåêòèâíîñò è åôåêòèâíîñò â äåéíîñòòà íà óïðàâèòåëíèÿ ñúâåò êàòî öÿëî.
Ïî îòíîøåíèå íà ïðèõîäîèçòî÷íèöèòå íà ôîíäà, äúðæàâíèÿò ôîíä çà ãà-
ðàíòèðàíå óñòîé÷èâîñò íà äúðæàâíàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà ñå ñúçäàâà êàòî
ïðèåìíèê íà ñðåäñòâàòà, íàòðóïàíè ïî ñèëàòà íà ïðåõîäíèòå è çàêëþ÷èòåëíè-
òå ðàçïîðåäáè íà Çàêîíà çà äúðæàâíèÿ áþäæåò çà 2006, 2007 è 2008 ã., ñïîðåä
êîèòî 25 íà ñòî îò ðåàëèçèðàíèòå èêîíîìèè ïðè èçïúëíåíèåòî íà äúðæàâíèÿ
áþäæåò è 50 íà ñòî îò ïðèõîäèòå îò ïðèâàòèçàöèÿ ñå çàäåëÿõà çà íóæäèòå íà
ôîíäà îùå ïðåäè çàêîíîâàòà ðåãëàìåíòàöèÿ íà íåãîâàòà äåéíîñò. Êúì ìî-
ìåíòà ïî ñèëàòà íà òåçè ïàðàãðàôè ñà íàòðóïàíè 707.6 ìëí.ëâ.
Ñ âëèçàíå â ñèëà íà çàêîíà, ðåãëàìåíòèðàù ñòàòóòà è äåéíîñòòà íà ôîíäà,
ñå ïðàâè ïðîìÿíà â ñèñòåìàòà îò ïðèõîäîèçòî÷íèöè.  ñðîê äî 31 ìàé íà âñÿ-
êà ãîäèíà ïî ñìåòêàòà íà ôîíäà âå÷å ùå ïîñòúïâàò 90 íà ñòî îò ïðèõîäèòå îò

137
ïðèâàòèçàöèÿ è 25 íà ñòî îò îò÷åòåíèÿ èçëèøúê çà ïðåäõîäíàòà êàëåíäàðíà
ãîäèíà. Ïðåäâèäåíè ñà âúçìîæíîñòè êúì ôîíäà äà ïîñòúïâàò è ïðèõîäè îò
êîíöåñèè, êàêòî è ïðèõîäè îò äðóãè èçòî÷íèöè, îïðåäåëåíè ñúñ çàêîí èëè àêò
íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò. Â äîïúëíåíèå êúì òîâà, â ïîëçà íà ôîíäà ùå áúäàò
âñè÷êè ðåàëèçèðàíè ïå÷àëáè îò èíâåñòèðàíåòî íà ñðåäñòâàòà è ëèõâèòå îò äå-
ïîçèðàíåòî íà àêòèâèòå.
Íàòðóïàíèòå ñðåäñòâà íà ôîíäà ñå îáîñîáÿâàò â îòäåëíè èíâåñòèöèîííè
ïîðòôåéëè. Èíâåñòèöèîííèòå ïîðòôåéëè ñå ôîðìèðàò ïðè ñïàçâàíå íà ïðèí-
öèïèòå çà íàäåæäíîñò, äîõîäíîñò, ëèêâèäíîñò è äèâåðñèôèêàöèÿ. Òîâà îçíà-
÷àâà, ÷å ñðåäñòâàòà íà ôîíäà ùå áúäàò èíâåñòèðàíè â ðàçíîîáðàçíè ôèíàíñî-
âè èíñòðóìåíòè, ÷èÿòî ñòîéíîñò ìîæå äà áúäå ïðîâåðåíà ïî âñÿêî åäíî âðå-
ìå, îñèãóðÿâàùè äîõîäíîñò ïðè áàëàíñèðàí ðèñê.
 ñúîòâåòñòâèå ñ ïðèíöèïèòå çà íàäåæäíîñò, äîõîäíîñò, ëèêâèäíîñò è äè-
âåðñèôèêàöèÿ, ïðåä èíâåñòèöèîííàòà äåéíîñò íà ôîíäà ñà ïîñòàâåíè ñëåäíè-
òå îãðàíè÷åíèÿ:
■ äåïîçèòè â Áúëãàðñêà íàðîäíà áàíêà - áåç îãðàíè÷åíèÿ;
■ äåïîçèòè â áàíêè - äî 20 íà ñòî îò ñðåäñòâàòà;
■ àêöèè íà äðóæåñòâà åìèòåíòè îò äúðæàâè-÷ëåíêè íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç
- íå ïîâå÷å îò 70 íà ñòî îò ñðåäñòâàòà, à àêî àêöèèòå ñà íà äðóæåñòâà
åìèòåíòè îò äúðæàâè èçâúí Åâðîïåéñêèÿ ñúþç - íå ïîâå÷å îò 30 íà ñòî
îò ñðåäñòâàòà. È â äâàòà ñëó÷àÿ ñå èçèñêâà àêöèèòå äà ñà ïðèåòè çà òúð-
ãîâèÿ íà ðåãóëèðàíè ïàçàðè íà öåííè êíèæà èëè äà ñà òúðãóâàíè íà ìíî-
ãîñòðàííè ñèñòåìè çà òúðãîâèÿ. Äðóæåñòâàòà òðÿáâà äà èìàò ïðèñúäåí
îò ìåæäóíàðîäíà ïðèçíàòà àãåíöèÿ çà êðåäèòíà îöåíêà èíâåñòèöèîíåí
êëàñ êðåäèòåí ðåéòèíã çà äúëãîñðî÷íèòå ñè çàäúëæåíèÿ.
■ îáëèãàöèè è äðóãè äúëãîâè öåííè êíèæà, êîèòî èìàò ïðèñúäåí îò ìåæ-
äóíàðîäíî ïðèçíàòà àãåíöèÿ çà êðåäèòíà îöåíêà êðåäèòåí ðåéòèíã îò èí-
âåñòèöèîíåí êëàñ - íå 30 íà ñòî îò ñðåäñòâàòà.
■ èíñòðóìåíòè íà ïàðè÷íèÿ ïàçàð - íå ïîâå÷å îò 10 íà ñòî îò ñðåäñòâàòà;
■ äðóãè ïðåõâúðëÿåìè öåííè êíèæà, êîèòî äàâàò ïðàâî çà ïðèäîáèâàíå íà
àêöèè, èëè äðóãè öåííè êíèæà, ïîäîáíè íà àêöèè, ÷ðåç ïîäïèñêà èëè çà-
ìÿíà íà äðóæåñòâà - íå ïîâå÷å îò 10 íà ñòî îò ñðåäñòâàòà.
Êàòî ÷àñò îò ñòðàòåãèÿòà çà óïðàâëåíèå íà ðèñêà íà èíâåñòèöèèòå ñà çàëî-
æåíè è íÿêîè äîïúëíèòåëíè èçèñêâàíèÿ. Îáùàòà ïàçàðíà ñòîéíîñò íà èíâåñ-
òèöèèòå â àêöèè, îáëèãàöèè, èíñòðóìåíòè íà ïàðè÷íèÿ ïàçàð è äðóãè ïðåõâúð-
ëÿåìè öåííè êíèæà íà åäèí åìèòåíò íå ìîæå äà íàäõâúðëÿ 5 íà ñòî îò èíâåñ-
òèðàíèòå ñðåäñòâà íà ôîíäà. Èíâåñòèöèèòå âúâ ôèíàíñîâè èíñòðóìåíòè ñ
åìèòåíòè äðóæåñòâà îò äúðæàâè èçâúí Åâðîïåéñêèÿ ñúþç íå ìîæå äà ïðåâè-
øàâàò 35 íà ñòî îò èíâåñòèðàíèòå ñðåäñòâà.  ñëó÷àèòå, êîãàòî ôèíàíñîâèòå
èíñòðóìåíòè ñå åìèòèðàò îò äðóæåñòâà ñ îñíîâíà äåéíîñò îòïóñêàíå íà çàåìè
è/èëè òúðãîâèÿ è ïîñðåäíè÷åñòâî ñ öåííè êíèæà (íàïð. áàíêè, çàñòðàõîâàòåë-
íè èëè ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíè äðóæåñòâà, ëèçèíãîâè êîìïàíèè, èíâåñòèöè-
îííè ïîñðåäíèöè, èíâåñòèöèîííè äðóæåñòâà è äð.), îáùàòà ïàçàðíà ñòîéíîñò
íà àêöèèòå, îáëèãàöèèòå, ïàðè÷íèòå èíñòðóìåíòè è äðóãèòå ïðåõâúðëÿåìè
öåííè êíèæà îò òàêèâà åìèòåíòè íå ìîæå äà ïðåâèøàâà 40 íà ñòî îò èíâåñòè-
ðàíèòå ñðåäñòâà. Â äîïúëíåíèå, ñðåäñòâàòà íà ôîíäà, äåïîçèðàíè è èíâåñòè-
ðàíè â èíñòðóìåíòè, äåíîìèíèðàíè èëè ïëàòèìè â åâðî, íå ìîãàò äà áúäàò
ïî-ìàëêî îò 70 íà ñòî îò îáùèÿ ðàçìåð íà ñðåäñòâàòà.

138
 Èíâåñòèöèîííàòà ñòðàòåãèÿ íà ôîíäà èçêëþ÷âà âúçìîæíîñòòà ñðåäñòâàòà
äà ñå èíâåñòèðàò â áúëãàðñêè äúðæàâíè èëè îáùèíñêè öåííè êíèæà, êàêòî è â
àêöèè íà äðóæåñòâà, ðåãèñòðèðàíè íà òåðèòîðèÿòà íà ñòðàíàòà. Çàáðàíÿâàò ñå
èíâåñòèöèèòå â àêöèè èëè äÿëîâå íà êîëåêòèâíè èíâåñòèöèîííè ñõåìè èëè äî-
ãîâîðíè ôîíäîâå, íåäâèæèìî èìóùåñòâî è öåííè ìåòàëè. Òàêèâà àêòèâè ìî-
ãàò äà áúäàò ïðèäîáèâàíè ñàìî â ðåçóëòàò íà îáåçïå÷åíèÿ èëè áåçâúçìåçäíî.
Àêòèâèòå íà ôîíäà ùå ñå ñòðóêòóðèðàò â îòäåëíè èíâåñòèöèîííè ïîðòôåé-
ëè. Áðîÿò, âèäîâåòå ïîðòôåéëè, òÿõíàòà ñòðóêòóðà, öåëåâèòå ñòîéíîñòè, èí-
âåñòèöèîííèÿò õîðèçîíò, êàêòî è îñòàíàëèòå ïàðàìåòðè, âêëþ÷èòåëíî çà èç-
ìåðâàíå, îöåíêà è êîíòðîë íà äîõîäíîñòòà è ðèñêà íà ïîðòôåéëà, ãðàíè÷íèÿò
ðàçìåð íà äîïóñòèìàòà çàãóáà îò ïàçàðíàòà ñòîéíîñò, ïðàâèëàòà è îãðàíè÷å-
íèÿòà çà óïðàâëåíèå íà èíâåñòèöèîííèòå ïîðòôåéëè ñå îïðåäåëÿò îò óïðàâè-
òåëíèÿ ñúâåò íà ôîíäà.
Îáùèÿò êðèòåðèé ïðè ñòðóêòóðèðàíåòî íà èíâåñòèöèîííèòå ïîðòôåéëè å
ìèíèìèçèðàíåòî íà ðèñêà. Çàòîâà è ÷àñò îò àêòèâèòå íà èíâåñòèöèîííèòå ïîð-
òôåéëè ìîãàò äà áúäàò äåðèâàòíè èíñòðóìåíòè (íàïð. îïöèè, ôþ÷úðñè è ñóà-
ïîâå) ñàìî è åäèíñòâåíî â ñëó÷àé, ÷å òåçè èíñòðóìåíòè ñå èçïîëçâàò çà îãðà-
íè÷àâàíå è êîíòðîëèðàíå íà ðèñêîâå.
Ïðè âñè÷êè ñëó÷àè, ðàçìåðúò íà àêòèâèòå â àêöèè, îáëèãàöèè, ïàðè÷íè èí-
ñòðóìåíòè è äðóãè ïðåõâúðëÿåìè öåííè êíèæà íå ìîæå äà íàäõâúðëÿ 90 íà ñòî
îò îáùèÿ ðàçìåð íà àêòèâèòå íà èíâåñòèöèîííèÿ ïîðòôåéë.
 Çàêîíà çà äúðæàâíèÿ ôîíä çà ãàðàíòèðàíå óñòîé÷èâîñòòà íà äúðæàâíàòà
ïåíñèîííà ñèñòåìà å ïðåäâèäåíî, ÷å óïðàâëåíèåòî íà òàêà îïðåäåëåíèòå è
ñòðóêòóðèðàíè îò óïðàâèòåëíèÿ ñúâåò èíâåñòèöèîííè ïîðòôåéëè ñå âúçëàãà
íà ôèíàíñîâà èíñòèòóöèÿ ïîñðåäñòâîì äîãîâîð çà óïðàâëåíèå. Èçáîðúò íà óï-
ðàâèòåëè íà èíâåñòèöèîííè ïîðòôåéëè çàïî÷âà ñ ðåøåíèå íà óïðàâèòåëíèÿ
ñúâåò çà îòêðèâàíå íà ïðîöåäóðà çà èçáîð íà óïðàâèòåëè íà èíâåñòèöèîííè
ôîíäîâå. Â ðåøåíèåòî ñå îïðåäåëÿò õàðàêòåðèñòèêèòå íà ïîðòôåéëà, óñëîâè-
ÿòà è îãðàíè÷åíèÿòà çà óïðàâëåíèåòî, èçèñêâàíèÿòà êúì ëèöàòà - êàíäèäàòè è
äðóãè ñïåöèôè÷íè óñëîâèÿ. Êðàéíèÿò èçáîð íà óïðàâèòåë ùå ñå ïðàâè âúç îñ-
íîâà íà êðèòåðèè çà èçáîð, óòâúðäåíè îò óïðàâèòåëíèÿ ñúâåò íà ôîíäà. Ñàìî-
òî óïðàâëåíèå ñòúïâà íà äîãîâîð çà óïðàâëåíèå, â êîåòî ñà èç÷åðïàòåëíî èçá-
ðîåíè âñè÷êè èçèñêâàíèÿ êúì óïðàâèòåëÿ - êëàñîâåòå è âèäîâåòå àêòèâè, èí-
âåñòèöèîííèÿ õîðèçîíò, ìåòîäèòå çà îöåíêà íà àêòèâèòå, ìàêñèìàëíèÿò ðàç-
ìåð íà äîïóñòèìàòà çàãóáà îò ïàçàðíàòà ñòîéíîñò íà ïîðòôåéëà è ò.í. Êàòî
íåðàçäåëíà ÷àñò îò äîãîâîðà ñå óðåæäàò è ïðàâèëàòà çà îöåíêà íà ïàçàðíàòà
ñòîéíîñò è äîõîäíîñò íà èíâåñòèöèîííèÿ ïîðòôåéë è ïðàâèëàòà çà óïðàâëå-
íèå íà ðèñêà è ñïàçâàíå íà îáùèòå èíâåñòèöèîííè îãðàíè÷åíèÿ.
Ñïåöèàëíî âíèìàíèå çàñëóæàâà îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å äîãîâîðúò ñ óïðàâè-
òåëÿ íà èíâåñòèöèîííèÿ ïîðòôåéë ìîæå äà áúäå ïðåêðàòåí åäíîñòðàííî è íå-
çàáàâíî îò ñòðàíà íà ïðåäñåäàòåëÿ íà óïðàâèòåëíèÿ ñúâåò â ñëó÷àèòå, êîãàòî
íå ñà èçïúëíåíè èçèñêâàíèÿòà çà ðåáàëàíñèðàíå íà èíâåñòèöèîííèÿ ïîðòôåéë,
ñâúðçàíè ñ íàëîæåíèòå îáùè îãðàíè÷åíèÿ íà èíâåñòèöèèòå íà ôîíäà.
 îáîáùåíèå, ìîãàò äà áúäàò íàïðàâåíè ñëåäíèòå çàêëþ÷åíèÿ îòíîñíî èí-
âåñòèöèîííàòà ñòðàòåãèÿ íà ôîíäà:
Ïúðâî, èíâåñòèöèîííàòà ñòðàòåãèÿ ìîæå äà áúäå îêà÷åñòâåíà êàòî ñðàâíè-
òåëíî êîíñåðâàòèâíà, ìèíèìèçèðàùà ðèñêà è ïîçâîëÿâàùà íåãîâîòî åôåêòèâ-
íî óïðàâëåíèå. Çàëàãà ñå íà íàäåæäíè, ñèãóðíè è ëèêâèäíè èíâåñòèöèè â äîá-

139
ðå ðåãóëèðàíè ôèíàíñîâè èíñòðóìåíòè, ïðåäè âñè÷êî àêöèè è áàíêîâè äåïî-
çèòè, è ïî-ìàëêî â äúëãîâè èíñòðóìåíòè. Îïåðàöèèòå ñ äåðèâàòíè èíñòðóìåí-
òè ñà ñâåäåíè äî ìèíèìóì è ñå äîïóñêàò ñàìî êàòî ÷àñò îò äåéíîñòòà çà óï-
ðàâëåíèå íà ðèñêà. Â óñëîâèÿòà íà ãëîáàëíà ôèíàíñîâà êðèçà òàêúâ ïîäõîä ñå
òúëêóâà êàòî åäíî äîáðî è àäåêâàòíî ðåøåíèå.
Âòîðî, èíâåñòèöèîííàòà ñòðàòåãèÿ ùå ñå ðåàëèçèðà ïðåäè âñè÷êî â ñòðà-
íèòå-÷ëåíêè íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç è ïî-ìàëêî â òðåòè ñòðàíè. Àêöåíòúò å âúð-
õó èíâåñòèöèè â åâðî.
Òðåòî, ñ öåë ìèíèìèçèðàíå íà ðèñêà è åôåêòèâíîòî ìó óïðàâëåíèå ñà çà-
ëîæåíè è äîïúëíèòåëíè èçèñêâàíèÿ. Íàëèöå ñà íåîáõîäèìèòå ðåãëàìåíòàöèè,
÷å ñèãóðíîñòòà íà ñðåäñòâàòà íà ôîíäà íÿìà äà ñå âëèÿå îò äèñáàëàíñè âúâ
ôèíàíñîâèÿ ïàçàð ó íàñ èëè îò òðóñîâå âúâ ôèíàíñîâèÿ ñåêòîð â ñòðàíèòå-
÷ëåíêè íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç. Âåðîÿòíîñòòà âúíøíè êðèçè îò òðåòè äúðæàâè
èçâúí Åâðîïåéñêèÿ ñúþç äà ñå ïðåíåñàò ó íàñ ïîñðåäñòâîì èíâåñòèöèèòå íà
ôîíäà ñúùî å ñâåäåíà äî íåîáõîäèìèÿ ìèíèìóì.
×åòâúðòî, äåéíîñòòà ïî èíâåñòèðàíå íà ñðåäñòâàòà íà ôîíäà ñà ðåãóëèðà-
íè ïîñðåäñòâîì ñòðîãè è ÿñíè ïðàâèëà çà óïðàâëåíèå íà èíâåñòèöèîííè ïîð-
òôåéëè îò íåçàâèñèìè ôèíàíñîâè èíñòèòóöèè. Íà ïðåäñåäàòåëÿ íà óïðàâèòåë-
íèÿ ñúâåò ñà äàäåíè íåîáõîäèìèòå ïðàâîìîùèÿ äà çàùèòàâà èíòåðåñèòå íà
ôîíäà â ñëó÷àé íà íåèçïúëíåíèå íà äîãîâîðåíîñòèòå îò ñòðàíà íà èíâåñòèöè-
îííèÿ ïîñðåäíèê.
Äðóã âàæåí ìîìåíò, ñâúðçàí ñ äåéíîñòòà íà äúðæàâíèÿ ôîíä çà ãàðàíòè-
ðàíå óñòîé÷èâîñò íà äúðæàâíàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà å ðàçõîäâàíåòî íà ñðåä-
ñòâàòà.  òàçè âðúçêà, çàêîíúò ïîñòàíîâÿâà, ÷å ñðåäñòâàòà íà ôîíäà ñå èçïîë-
çâàò åäèíñòâåíî çà èíâåñòèðàíå ñ öåë èçâëè÷àíå íà äîõîäíîñò è òðàíñôåð íà
ñðåäñòâà çà áþäæåòà íà äúðæàâíîòî îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå çà ïîêðèâàíå íà
ðàçõîäè çà ïåíñèè íà ôîíä "Ïåíñèè". Ñàìèÿò òðàíñôåð íà ñðåäñòâà îò ôîíäà
êúì áþäæåòà íà äúðæàâíîòî îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå ìîæå äà ñå èçâúðøè íå
ïî-ðàíî îò 10 ãîäèíè ñëåä âëèçàíå â ñèëà íà çàêîíà è ùå ñå ðåãëàìåíòèðà ñúñ
çàêîíà çà äúðæàâíèÿ áþäæåò çà ñúîòâåòíàòà ãîäèíà. Òîâà å íåîáõîäèìî, çà äà
ìîæå ïî ñìåòêèòå íà ôîíäà äà ñå íàòðóïàò äîñòàòú÷íî ñðåäñòâà è òîé íàèñ-
òèíà äà áúäå â ñúñòîÿíèå äà îêàçâà àêòèâíà ïîäêðåïà íà äúðæàâíàòà ïåíñèîí-
íà ñèñòåìà â óñëîâèÿ íà äåìîãðàôñêè íàòèñê.
Ñâîáîäíèòå ñðåäñòâà íà ôîíäà, êîèòî íå ñà èíâåñòèðàíè, ùå ñå ñúõðàíÿ-
âàò â Áúëãàðñêàòà íàðîäíà áàíêà, êàòî îñòàòúêúò ïî ñìåòêèòå íà ôîíäà â êðàÿ
íà ãîäèíàòà ïðåìèíàâà êàòî íàëè÷íîñò çà ñëåäâàùàòà áþäæåòíà ãîäèíà è ñå
èçïîëçâà ïî ïðåäíàçíà÷åíèå.
 çàêëþ÷åíèå, ïîñðåäñòâîì ïðèåòèÿ çàêîí çà äúðæàâíèÿ ôîíä ñå ïîñòàâÿò
ñòðîãè èçèñêâàíèÿ çà êîíòðîë, îò÷åòíîñò è ïóáëè÷íîñò. Çà äà ìîæå äà óïðàæ-
íÿâà åôåêòèâåí êîíòðîë âúðõó äåéíîñòòà íà ôîíäà, ïðàâèòåëñòâîòî ùå îäîá-
ðÿâà äúëãîñðî÷íàòà èíâåñòèöèîííà ñòðàòåãèÿ è ñðåäíîñðî÷íàòà ñòðàòåãèÿ íà
ôîíäà. Èíôîðìàöèÿòà ùå áúäå ïóáëè÷íî äîñòîÿíèå è ùå áúäå íåðàçäåëíà
÷àñò îò äîêëàäà êúì ïðîåêòà íà çàêîí çà äúðæàâíèÿ áþäæåò çà ñúîòâåòíàòà
ãîäèíà. Îñâåí òîâà, äåéíîñòòà íà ôîíäà ùå ñå îò÷èòà â ñúîòâåòñòâèå ñ ïðàâè-
ëàòà è èçèñêâàíèÿòà íà îò÷åòíîñòòà íà äúðæàâíèÿ áþäæåò. Òîâà îçíà÷àâà, ÷å
âúðõó íåãîâàòà äåéíîñò ùå ñå îñúùåñòâÿâà êîíòðîë îò ñòðàíà íà Ñìåòíàòà ïà-
ëàòà. Íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî, çàêîíúò ïðåäâèæäà è ìåõàíèçúì çà êîíòðîë è îò
ñòðàíà íà Ïàðëàìåíòà. Äîêëàäúò çà ðåçóëòàòèòå îò äåéíîñòòà íà ôîíäà, êîé-

140
òî å îòãîâîðíîñò íà óïðàâèòåëíèÿ ñúâåò, ùå áúäå ÷àñò îò îò÷åòà çà èçïúëíå-
íèåòî íà äúðæàâíèÿ áþäæåò çà ñúîòâåòíàòà ãîäèíà è ùå áúäå âíåñåí çà ðàçã-
ëåæäàíå îò Íàðîäíîòî ñúáðàíèå.
Ñ öåë îñèãóðÿâàíå íà ïóáëè÷íîñò, çàêîíúò çà äúðæàâíèÿ ôîíä çàäúëæàâà
Ìèíèñòåðñòâîòî íà ôèíàíñèòå äà ïóáëèêóâà íà ñâîÿòà èíòåðíåò ñòðàíèöà èí-
ôîðìàöèÿ çà äåéíîñòòà è îïåðàöèèòå íà ôîíäà, âñè÷êè ïî-âàæíè äîêóìåíòè,
êàêòî è ðåøåíèÿòà çà èçáîð íà óïðàâèòåëè íà èíâåñòèöèîííè ïîðòôåéëè è
êîíñóëòàíòè.
Îñíîâíàòà íåîáõîäèìîñò îò ïðèåìàíåòî íà Çàêîíà çà äúðæàâíèÿ ôîíä çà
ãàðàíòèðàíå óñòîé÷èâîñò íà äúðæàâíàòà ñèñòåìà èëè íàêðàòêî "Ñðåáúðíèÿò
ôîíä", ñå ñâúðçâà ñ åäèí îò íàé-÷óâñòâèòåëíèòå ïðåäèçâèêàòåëñòâà, ïðåä êîè-
òî ñà èçïðàâåíè ïóáëè÷íèòå ïåíñèîííè ñèñòåìè. Òîâà å äåìîãðàôñêèÿò íàòèñê
è íåãîâîòî âúçäåéñòâèå âúðõó áàëàíñà ìåæäó ðàçõîäèòå, êîèòî ïåíñèîííèòå
ñèñòåìè ïðàâÿò çà îáåçùåòåíèÿ è ïðèõîäèòå, êîèòî òå ïîëó÷àâàò ïîä ôîðìàòà
íà îñèãóðèòåëíè âíîñêè îò ñòðàíà íà èêîíîìè÷åñêè àêòèâíîòî íàñåëåíèå.
Ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó ïðèõîäèòå îò âíîñêè è ðàçõîäèòå çà îáåçùåòåíèÿ ñå
âëèÿå îò ÷èñòî âúòðåøíè çà ïåíñèîííèÿ ìîäåë ôàêòîðè, íàïðèìåð ðàçìåð íà
îñèãóðèòåëíàòà âíîñêà, ôîðìóëàòà çà èç÷èñëÿâàíå íà ïåíñèèòå, ìåõàíèçìèòå
çà òÿõíîòî îñúâðåìåíÿâàíå èëè ïúê âúçðàñòòà çà ïåíñèîíèðàíå, íî è îò îáåê-
òèâíè ñîöèàëíî-èêîíîìè÷åñêè ÿâëåíèÿ è ïðîöåñè. Ñðåä âñè÷êè òÿõ ïî âàæ-
íîñò èçïúêâà äåìîãðàôñêîòî ðàçâèòèå íà íàñåëåíèåòî, äîêîëêîòî òî å îò îï-
ðåäåëÿùî çíà÷åíèå çà òîâà, êîëêî äóøè ùå ïðàâÿò îñèãóðèòåëíè âíîñêè â ïåí-
ñèîííàòà ñèñòåìà (îñèãóðåíèòå ëèöà) è ìåæäó êîëêî äóøè ùå òðÿáâà äà ñå
ïðåðàçïðåäåëÿò íàáðàíèòå îñèãóðèòåëíè ïðèõîäè (ïåíñèîíåðèòå).
Ôèíàíñîâîòî ñúñòîÿíèå íà ñèñòåìèòå çà ñîöèàëíà ñèãóðíîñò è äåìîãðàô-
ñêîòî ðàçâèòèå íà íàñåëåíèåòî ñå íàìèðàò â ñúñòîÿíèå íà âçàèìíà îáâúðçà-
íîñò. Çàòîâà è îïèñàíèòå òåíäåíöèè ñúñ ñèãóðíîñò ùå èìàò íåãàòèâíî âúç-
äåéñòâèå âúðõó äúëãîñðî÷íàòà óñòîé÷èâîñò íà ïóáëè÷íèòå ôèíàíñè è â ÷àñò-
íîñò - íà äúðæàâíîòî îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå.
Âúïðåêè ïðåäïðèåòèòå ìåðêè âúâ âðúçêà ñ ôèíàíñèðàíåòî íà ôîíä "Ïåí-
ñèè" íà äúðæàâíîòî îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå, à èìåííî îò 1 ÿíóàðè 2009 ã.
âíîñêàòà çà ôîíäà îò 22 íà ñòî äà ñòàíå 18 íà ñòî (10 íà ñòî çà îñèãóðèòåëÿ è
8 íà ñòî çà ñìåòêà íà îñèãóðåíîòî ëèöå), êàòî îò äúðæàâíèÿ áþäæåò êúì ôîíä
"Ïåíñèè" ñå òðàíñôåðèðàò 12 íà ñòî âúðõó ñóìàòà îò îñèãóðèòåëíèòå äîõîäè
íà îñèãóðåíèòå âúâ ôîíäà ëèöà, è ïðåç ñëåäâàùèòå ãîäèíè äúðæàâíîòî îá-
ùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå ùå èçïèòâà íåäîñòèã îò ñðåäñòâà.
Åäíà îò ïðè÷èíèòå çà íåäîñòèãà íà ñðåäñòâà â äúðæàâíàòà ïåíñèîííà ñèñ-
òåìà å èìåííî çàñòàðÿâàíåòî íà íàñåëåíèåòî. Ñðåäíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà
æèâîòà ùå ðàñòå, à ñëåä 2020 ã. âñå ïî-ãîëÿì áðîé ëèöà ùå èçëèçàò îò ïàçàðà
íà òðóäà. Ïðè ðàâíè äðóãè óñëîâèÿ òîâà ùå äîâåäå äî ïîâèøàâàíå áðîÿ íà
ïåíñèîíåðèòå. Îò ñâîÿ ñòðàíà, ñèñòåìàòà ùå èìà âñå ïî-âèñîêè ïîòðåáíîñòè
îò âñå ïîâå÷å äîïúëíèòåëíè ðåñóðñè, çà äà áúäå â ñúñòîÿíèå äà ïîñðåùà è èç-
ïúëíÿâà ïîåòèòå àíãàæèìåíòè êúì õîðàòà â ïåíñèîííà âúçðàñò.
Çàêîíúò çà äúðæàâíèÿ ôîíä çà ãàðàíòèðàíå óñòîé÷èâîñò íà äúðæàâíàòà
ïåíñèîííà ñèñòåìà, ñ êîéòî áå ñúçäàäåí è åäíîèìåííèÿò ôîíä, áå ïðèåò èìåí-
íî â îòãîâîð íà òåçè ïî-âèñîêè ïîòðåáíîñòè íà ñèñòåìàòà â ñðåäíîñðî÷åí è
äúëãîñðî÷åí ïëàí. Ìàêàð ÷å òîé áè ìîãúë äà ñúäåéñòâà çà ðåàëèçàöèÿòà íà
ðåäèöà ïîëèòè÷åñêè öåëè, â ò.÷. äà îñèãóðÿâà ïî-âèñîêà äîõîäíîñò îò äúðæàâ-

141
íèòå ðåçåðâè, äà íàñúð÷àâà èíäóñòðèàëèçàöèÿòà, äà êîìïåíñèðà áúäåùè íà-
ìàëåíèÿ íà ðàçõîäèòå íà áèçíåñà çà îñèãóðèòåëíè âíîñêè çà ñìåòêà íà ñâîèòå
ðàáîòíèöè è ñëóæèòåëè, äà îñèãóðè ðåñóðñè çà ïî-âèñîêè óâåëè÷åíèÿ íà ïåí-
ñèèòå èëè äîðè äà ñúäåéñòâà çà ïðîâåæäàíå íà àíòèèíôëàöèîííà ïîëèòèêà,
öåëòà íà ôîíäà ñå îãðàíè÷àâà åäèíñòâåíî äà òîâà äà ñå ãàðàíòèðàò ñðåäñòâà
çà èçïëàùàíå íà ïåíñèèòå â óñëîâèÿòà íà çàñèëåí äåìîãðàôñêè íàòèñê.
Ñ äðóãè äóìè, ôîíäúò òðÿáâà äà ïîäïîìàãà äúðæàâíàòà ïåíñèîííà ñèñòå-
ìà òîãàâà, êîãàòî ïîðàäè îáåêòèâíè îáñòîÿòåëñòâà, ñâúðçàíè ñ äåìîãðàôñêî-
òî ðàçâèòèå íà íàñåëåíèåòî, à íå ïîðàäè ïðîìÿíà â ïàðàìåòðèòå íà ïåíñèîí-
íèÿ ìîäåë, ïðèõîäèòå îò îñèãóðèòåëíè âíîñêè íÿìà äà ñà äîñòàòú÷íè, çà äà
ïîêðèÿò â ïúëíà ñòåïåí ðàçõîäèòå çà ïåíñèè. Òîâà å íåãîâàòà îñíîâíà öåë è òÿ
ùå ñå ðåàëèçèðà ïîñðåäñòâîì àêóìóëèðàíå, èíâåñòèðàíå è òðàíñôåðèðàíå íà
äîïúëíèòåëíè ñðåäñòâà îò ôîíäà êúì ôîíä "Ïåíñèè" íà äúðæàâíîòî îáùåñ-
òâåíî îñèãóðÿâàíå.
Ñàìèÿò ôîíä íå å êîíñòèòóèðàí êàòî ñàìîñòîÿòåëíî þðèäè÷åñêî ëèöå, à
êàòî îáîñîáåíà ÷àñò îò öåíòðàëíèÿ áþäæåò. Òîçè ìó ñòàòóò å ðåãëàìåíòèðàí
â ÷ë.1, àë.3 îò Çàêîíà çà äúðæàâíèÿ ôîíä çà ãàðàíòèðàíå óñòîé÷èâîñò íà äúð-
æàâíàòà ïåíñèîííà ñèñòåìà. Ïî ñâîÿ õàðàêòåð ôîíäúò ïðåäñòàâëÿâà ñïåöèôè-
÷åí ðåçåðâ, íî òîâà, êîåòî ãî îòëè÷àâà îò îñòàíàëèòå äúðæàâíè ðåçåðâíè ôîí-
äîâå, å íåãîâàòà ñïåöèàëíà öåë äà äîïðèíàñÿ çà ôèíàíñèðàíåòî íà ïåíñèîííà-
òà ïîëèòèêà. Çàòîâà òîé ñ îñíîâàíèå ìîæå äà áúäå íàðå÷åí è ïåíñèîíåí ðåçåð-
âåí ôîíä.

142
 ÑÐÀÂÍÈÒÅËÍÀ ÕÀÐÀÊÒÅÐÈÑÒÈÊÀ
ÍÀ ÏÅÍÑÈÎÍÍÈÒÅ ÑÈÑÒÅÌÈ Â ÅÂÐÎÏÅÉÑÊÈß
ÑÚÞÇ ÊÚÌ 1 þëè 2008 ã.1

1. Îñíîâíè õàðàêòåðèñòèêè íà ïåíñèîííàòà ñèñòåìà

2. Èçêëþ÷åíèÿ çà ó÷àñòèå â îñèãóðÿâàíåòî

3. Ìèíèìàëåí ïåðèîä çà îñèãóðÿâàíå çà ïðèäîáèâàíå ïðàâî íà ïåíñèÿ

4. Ñòàíäàðòíà âúçðàñò çà ïåíñèîíèðàíå

5. Ðàííî ïåíñèîíèðàíå

6. Îòëàãàíå íà ïåíñèîíèðàíåòî

7. Èç÷èñëÿâàíå ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà

8. Îñúâðåìåíÿâàíå íà ïåíñèèòå

9. Ìèíèìàëíè ïåíñèè

10. Ñúâìåñòÿâàíå íà ïåíñèè è äðóãè äîõîäè

11. Ñòèìóëè çà îòëàãàíå íà ïåíñèîíèðàíåòî

12. Äàíú÷íî îáëàãàíå íà ïåíñèèòå

13. Îñèãóðèòåëíè âíîñêè âúðõó ïåíñèèòå

1 Äàííèòå çà Áúëãàðèÿ ñà çà 2009 ã.

143
 ÄÚÐÆÀÂÀ ÎÑÍÎÂÍÈ ÕÀÐÀÊÒÅÐÈÑÒÈÊÈ ÍÀ ÏÅÍÑÈÎÍÍÀÒÀ ÑÈÑÒÅÌÀ
Çàäúëæèòåëíà ñõåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ôèíàíñèðàíà îñíîâíî îò
îñèãóðèòåëíè âíîñêè. Îáõâàùà öÿëîòî èêîíîìè÷åñêè àêòèâíî íàñåëå-
ÁÅËÃÈß íèå. Ïðåäîñòàâÿ îáåçùåòåíèÿ, áàçèðàíè íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä â çà-
âèñèìîñò îò ïëàòåíèòå îñèãóðèòåëíè âíîñêè, ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà
îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ è ñåìåéíàòà ñèòóàöèÿ íà ïåíñèîíåðà.

Ïúðâè ñòúëá: Äúðæàâíî îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå, ôóíêöèîíèðàùî íà

ðàçõîäîïîêðèâåí ïðèíöèï. Òî å çàäúëæèòåëíî çà âñè÷êè èêîíîìè÷åñêè
àêòèâíè ëèöà. Ïðåäîñòàâÿ îáåçùåòåíèÿ â çàâèñèìîñò îò ðàçìåðà íà
îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä è ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ.
ÁÚËÃÀÐÈß Âòîðè ñòúëá: Äîïúëíèòåëíî çàäúëæèòåëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå,
ôóíêöèîíèðàùî íà êàïèòàëîïîêðèâåí ïðèíöèï ñ äåôèíèðàíè îñèãóðè-
òåëíè âíîñêè. Èìà äâà âèäà ôîíäà - Óíèâåðñàëåí ïåíñèîíåí ôîíä (çà
ðîäåíèòå ñëåä 31.1 2.1 959 ã.) è Ïðîôåñèîíàëåí ïåíñèîíåí ôîíä (çà ðàáî-
òåùè ïðè ïúðâà è âòîðà êàòåãîðèÿ òðóä).
Ñõåìà çà çàäúëæèòåëíî ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ôèíàíñèðàíà îò îñèãó-
ðèòåëíè âíîñêè è ïîêðèâàùà öÿëîòî èêîíîìè÷åñêè àêòèâíî íàñåëåíèå.
×ÅÕÈß
Ïðåäîñòàâÿ îáåçùåòåíèÿ, çàâèñåùè îò îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ è ðàçìå-
ðà íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä.
Ñîöèàëíà ïåíñèÿ (Folkepension): Ñõåìà ñ óíèâåðñàëíî çà âñè÷êè æèòåëè
íà ñòðàíàòà, ïðåäîñòàâÿùà îáåçùåòåíèÿ â åäèí è ñúù çà âñè÷êè ðàç-
ìåð ñïîðåä ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà ïðåñòîÿ â ñòðàíàòà. Ôèíàíñèðà
ñå ñ äàíúöè.
ÄÀÍÈß
Äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ (arbejdsmarkedets tillægspension, ATP): Ñõåìà çà çà-
äúëæèòåëíî ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ôèíàíñèðàíà ñ îñèãóðîâêè è îáõâà-
ùàùà âñè÷êè èêîíîìè÷åñêè àêòèâíè ëèöà. Ïðåäîñòàâÿ îáåçùåòåíèÿ â
çàâèñèìîñò îò îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ è ðàçìåðà íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä.
Çàäúëæèòåëíà ñõåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ôèíàíñèðàíà îò îñèãó-
ðèòåëíè âíîñêè è äàíúöè. Òÿ ïîêðèâà âñè÷êè êàòåãîðèè îò íàåòèòå è
ÃÅÐÌÀÍÈß íÿêîè ãðóïè îò ñàìîñòîÿòåëíî çàåòèòå. Ïî ñõåìàòà ñå ïðåäîñòàâÿò
îáåçùåòåíèÿ, áàçèðàíè íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä è ïðîäúëæèòåëíîñòòà
íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ.
Ïåíñèÿ çà ñòàðîñò (vanaduspension): Ïåíñèÿòà ñå ïðåäîñòàâÿ ïî ñõå-
ìà, ôèíàíñèðàíà îò îñèãóðèòåëíè âíîñêè. Íåéíèÿò ðàçìåð çàâèñè îò
ðàçìåðà íà ìèíàëèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä è ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà îñè-
ãóðèòåëíèÿ ñòàæ.
Íàöèîíàëíà ïåíñèÿ (rahvapension): Òîâà å ãàðàíòèðàíà ìèíèìàëíà ïåí-
ÅÑÒÎÍÈß ñèÿ çà îíåçè, êîèòî íÿìàò ïðàâî íà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò. Ïåíñèÿòà ñå
ïðåäîñòàâÿ ïî ñõåìà, ôèíàíñèðàíà îò äàíúöè.
Äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ (kogumispension) èëè âòîðè ñòúëá: Çàäúëæèòåëíà
ñõåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ôóíêöèîíèðàùà íà êàïèòàëîïîêðèâåí
ïðèíöèï è äåôèíèðàíè îáåçùåòåíèÿ. Çàäúëæèòåëíà å çà âñè÷êè, ðîäåíè
ñëåä 1983 ã. ñ äîáðîâîëíî ó÷àñòèå çà ðîäåíèòå ïðåäè òîâà.
Ñõåìà çà çàäúëæèòåëíî ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ôèíàíñèðàíà îò îñèãóðè-
òåëíè âíîñêè. Ñõåìàòà ïîêðèâà âñè÷êè êàòåãîðèè íàåòè ëèöà è ïðåäîñ-
ÃÚÐÖÈß òàâÿ îáåçùåòåíèÿ â ðàçìåð, çàâèñåù îò îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä è ïðîäúë-
æèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ. Çà îòäåëíèòå êàòåãîðèè ñàìîñ-
òîÿòåëíî çàåòè (ñàìîîñèãóðåíè) èìà ðåäèöà ñàìîñòîÿòåëíè ñõåìè.

144
 Çàäúëæèòåëíà ñõåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ïîêðèâàùà âñè÷êè êàòå-
ãîðèè íàåòè. Ñõåìàòà ñå ôèíàíñèðà îò îñèãóðèòåëíè âíîñêè è ïðåäîñ-
ÈÑÏÀÍÈß òàâÿ îáåçùåòåíèÿ â ðàçìåð, çàâèñåù îò îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä è ïðî-
äúëæèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ. Ñúùåñòâóâà ñïåöèàëíà ñõå-
ìà çà ñàìîîñèãóðåíè.
Çàäúëæèòåëíè äúðæàâíè ñõåìè çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå - áàçîâè è äî-
ïúëíèòåëíè, ôèíàíñèðàíè ÷ðåç îñèãóðèòåëíè âíîñêè è äåéñòâàùè íà
ÔÐÀÍÖÈß
ðàçõîäîïîêðèâåí ïðèíöèï. Ðàçìåðúò íà îáåçùåòåíèÿòà çàâèñè îò îñè-
ãóðèòåëíèÿ äîõîä è ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ.
Çàäúëæèòåëíà ñõåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ôèíàíñèðàíà îò îñèãó-
ÈÐËÀÍÄÈß ðèòåëíè âíîñêè. Ñõåìàòà ïîêðèâà âñè÷êè êàòåãîðèè èêîíîìè÷åñêè àê-
òèâíè ëèöà è ïðåäîñòàâÿ îáåçùåòåíèÿ â åäèí è ñúù çà âñè÷êè ðàçìåð.
Çàäúëæèòåëíà ñõåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ôèíàíñèðàíà îò îñèãó-
ðèòåëíè âíîñêè. Ñõåìàòà îáõâàùà âñè÷êè êàòåãîðèè íàåòè ëèöà è ïðå-
ÈÒÀËÈß äîñòàâÿ îáåçùåòåíèÿ â çàâèñèìîñò îò îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä è ïðîäúë-
æèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ. Çà ñàìîñòîÿòåëíî çàåòèòå
(ñàìîîñèãóðÿâàùèòå ñå) èìà îòäåëíè ñõåìè.
Çàäúëæèòåëíà ñõåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ôèíàíñèðàíà îò îñèãó-
ðèòåëíè âíîñêè è ïîêðèâàùà öÿëîòî èêîíîìè÷åñêè àêòèâíî íàñåëåíèå.
ÊÈÏÚÐ
Ïî ñõåìàòà ñå ïðåäîñòàâÿò ïåíñèè â çàâèñèìîñò îò îñèãóðèòåëíèÿ
ñòàæ è ðàçìåðà íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä.
Çàäúëæèòåëíà ñõåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ôèíàíñèðàíà îò îñèãó-
ðèòåëíè âíîñêè è ïîêðèâàùà âñè÷êè êàòåãîðèè îò èêîíîìè÷åñêè àê-
òèâíîòî íàñåëåíèå. Èìà äâà ñòúëáà:
Ïúðâè ñòúëá:
Ðàçõîäîïîêðèâíà ñõåìà, ïðåäîñòàâÿùà îáåçùåòåíèÿ â çàâèñèìîñò îò
ËÀÒÂÈß ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ è ðàçìåðà íà îñèãóðèòåë-
íèÿ äîõîä.
Âòîðè ñòúëá:
Êàïèòàëîâîïîêðèâíà ñõåìà (óïðàâëÿâàíà îò äúðæàâàòà), ïðåäîñòàâÿ-
ùà îáåçùåòåíèÿ â çàâèñèìîñò îò ðàçìåðà íà íàòðóïàíèòå â èíäèâè-
äóàëíèòå ñìåòêè ñðåäñòâà.
Ïúðâè ñòúëá:
Çàäúëæèòåëíà ñõåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ïîêðèâàùà âñè÷êè êàòå-
ãîðèè îò èêîíîìè÷åñêè àêòèâíîòî íàñåëåíèå. Ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà
èìà äâà åëåìåíòà: áàçîâ (åäíàêúâ çà âñè÷êè) è çàâèñåù îò îñèãóðèòåë-
íèÿ äîõîä åëåìåíò (êîíòðèáóòèâåí).
ËÈÒÂÀ Âòîðè ñòúëá:
Ñòàðòèðà ïðåç 2004 ã. Âñÿêî ëèöå, îñèãóðåíî â ïúðâèÿ ñòúëá äîáðîâîë-
íî ìîæå äà èçáåðå äàëè äà îñòàíå ñàìî â äúðæàâíîòî îñèãóðÿâàíå èëè
äà ïðåõâúðëè ÷àñò îò âíîñêàòà ñè êúì ÷àñòíîòî. Ðàçìåðúò íà âíîñ-
êàòà å êàêòî ñëåäâà - 2.5% ïðåç 2004 ã., 3.5% ïðåç 2005 ã., 4.5% ïðåç
2006 ã. è 5.5% ïðåç 2007 ã.
Çàäúëæèòåëíà ñõåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ôèíàíñèðàíà îò îñèãó-
ðèòåëíè âíîñêè è äúðæàâíè ñóáñèäèè. Ñõåìàòà ïîêðèâà âñè÷êè êàòåãî-
ðèè èêîíîìè÷åñêè àêòèâíî íàñåëåíèå. Ðàçìåðúò íà îáåçùåòåíèåòî çà-
ËÞÊÑÅÌÁÓÐÃ
âèñè îò ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ è ðàçìåðà íà
îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä. Ïåíñèÿòà ñå ñúñòîè îò äâà åëåìåíòà - áàçîâ
(çàâèñè îò ñòàæà) è äîïúëíèòåëåí (çàâèñè îò îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä).

145
 Ñõåìà çà çàäúëæèòåëíî ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ïîêðèâàùà öÿëîòî èêî-
íîìè÷åñêè àêòèâíî íàñåëåíèå. Òÿ ñå ñúñòîè îò:
Ïúðâè ñòúëá:
Äúðæàâíà ïåíñèÿ, ôèíàíñèðàíà îò îñèãóðèòåëíè âíîñêè è â ðàçìåð, çà-
ÓÍÃÀÐÈß âèñåù îò ðàçìåðà íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä è ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà
îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ.
Âòîðè ñòúëá:
×àñòíà êàïèòàëîïîêðèâíà ñõåìà, ïðåäîñòàâÿùà îáåçùåòåíèÿ â ðàç-
ìåð, çàâèñåù îò íàòðóïàíèòå â èíäèâèäóàëíèòå ñìåòêè ñðåäñòâà.

Çàäúëæèòåëíà ñõåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ôèíàíñèðàíà îò îñèãó-

ðèòåëíè âíîñêè è ïîêðèâàùà âñè÷êè êàòåãîðèè îò èêîíîìè÷åñêè àê-
ÌÀËÒÀ òèâíîòî íàñåëåíèå. Ïðåäîñòàâÿ îáåçùåòåíèÿ â ðàçìåð, çàâèñåù îò
ðàçìåðà íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä è ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåë-
íèÿ ñòàæ.

Ïåíñèîííàòà ñèñòåìà å îò ñìåñåí òèï.

Òÿ èìà ñëåäíèòå êîìïîíåíòè:
(1) Ãåíåðàëíà ñèñòåìà çà âñè÷êè æèòåëè, ôèíàíñèðàíà îò îñèãóðèòåë-
íè âíîñêè âúðõó äîõîäèòå îò èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò. Ïî ñõåìàòà ñå
ïðåäîñòàâÿò ïåíñèè ñ ðàâåí çà âñè÷êè áàçîâ ðàçìåð, êîéòî ñå ïðîìå-
ÕÎËÀÍÄÈß
íÿ â çàâèñèìîñò îò ñåìåéíàòà ñèòóàöèÿ.
(2) Çàäúëæèòåëíè äîïúëíèòåëíè ñõåìè çà êîëåêòèâíî ïåíñèîííî îñèãó-
ðÿâàíå, ôóíêöèîíèðàùè âúç îñíîâà íà êîëåêòèâåí òðóäîâ äîãîâîð/ ñïî-
ðàçóìåíèå ìåæäó ñîöèàëíèòå ïàðòíüîðè (ïðîôåñèîíàëíè ïåíñèîííè
ñõåìè).

Çàäúëæèòåëíà ñõåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ôèíàíñèðàíà îò îñèãó-

ðèòåëíè âíîñêè. Ñõåìàòà îáõâàùà âñè÷êè êàòåãîðèè èêîíîìè÷åñêè
ÀÂÑÒÐÈß àêòèâíî íàñåëåíèå. Ðàçìåðúò íà îáåçùåòåíèÿòà çàâèñè îò ïðîäúë-
æèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ è ðàçìåðà íà îñèãóðèòåëíèÿ
äîõîä.

Çàäúëæèòåëíà ñõåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ôèíàíñèðàíà îò îñèãó-

ðèòåëíè âíîñêè. Ñõåìàòà ïîêðèâà âñè÷êè êàòåãîðèè îò èêîíîìè÷åñêè
àêòèâíîòî íàñåëåíèå. Ðàçìåðúò íà îáåçùåòåíèÿòà çàâèñè îò ïðîäúë-
ÏÎËØÀ
æèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ è ðàçìåðà íà îñèãóðèòåëíèÿ äî-
õîä. Ñúùåñòâóâàò ñïåöèàëíè ñõåìè çà ïîëèöàè, âîåííîñëóæåùè, ïðîêó-
ðîðè, ñúäèè.

Çàäúëæèòåëíà ñõåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ôèíàíñèðàíà îò îñèãó-

ðèòåëíè âíîñêè. Ñõåìàòà ïîêðèâà âñè÷êè êàòåãîðèè îò èêîíîìè÷åñêè
ÏÎÐÒÓÃÀËÈß àêòèâíîòî íàñåëåíèå. Ðàçìåðúò íà îáåçùåòåíèÿòà çàâèñè îò ïðî-
äúëæèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ è ðàçìåðà íà îñèãóðèòåëíèÿ
äîõîä.

Çàäúëæèòåëíà ñõåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ôèíàíñèðàíà îò îñèãó-

ðèòåëíè âíîñêè. Ñõåìàòà ïîêðèâà âñè÷êè êàòåãîðèè îò èêîíîìè÷åñêè
ÐÓÌÚÍÈß àêòèâíîòî íàñåëåíèå. Ðàçìåðúò íà îáåçùåòåíèÿòà çàâèñè îò ïðî-
äúëæèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ è ðàçìåðà íà îñèãóðèòåëíèÿ
äîõîä.

146
 Ïåíñèîííàòà ñèñòåìà å îò ñìåñåí òèï:
(1) Çàäúëæèòåëíà ñõåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå (Työeläke), ôèíàíñè-
ðàíà îò îñèãóðèòåëíè âíîñêè è ïîêðèâàùà âñè÷êè êàòåãîðèè îò èêî-
íîìè÷åñêè àêòèâíîòî íàñåëåíèå. Ðàçìåðúò íà ïåíñèèòå çàâèñè îò
ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ è ðàçìåðà íà îñèãóðè-
ÔÈÍËÀÍÄÈß òåëíèÿ äîõîä.
(2) Ôèíàíñèðàíà îò äàíúöèòå ñõåìà ñ óíèâåðñàëíî ïîêðèòèå (íàöèî-
íàëíà ïåíñèÿ, Kansaneläke) ãàðàíòèðàùà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ.
Äâåòå ïåíñèîííè ñõåìè ñà èíòåãðèðàíè è êîãàòî ðàçìåðúò íà ïåíñè-
ÿòà îò ôèíàíñèðàíàòà îò îñèãóðèòåëíè âíîñêè ñõåìà ïðåâèøè äàäåí
ëèìèò, íå ñå èçïëàùà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ.

Çàäúëæèòåëíà ñõåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ôèíàíñèðàíà îò îñèãó-

ðèòåëíè âíîñêè. Ñõåìàòà ïîêðèâà âñè÷êè êàòåãîðèè îò èêîíîìè÷åñ-
ÑËÎÂÅÍÈß êè àêòèâíîòî íàñåëåíèå. Ðàçìåðúò íà îáåçùåòåíèÿòà çàâèñè îò
ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ è ðàçìåðà íà îñèãóðè-
òåëíèÿ äîõîä.
Ïåíñèîííàòà ñèñòåìà å îò ñìåñåí òèï:
Ïúðâè ñòúëá:
Çàäúëæèòåëíà ñõåìà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå, ôèíàíñèðàíà îò îñèãó-
ðèòåëíè âíîñêè. Ñõåìàòà ïîêðèâà âñè÷êè êàòåãîðèè îò íàåòè è íÿêîè
êàòåãîðèè ñàìîîñèãóðåíè. Ðàçìåðúò íà îáåçùåòåíèÿòà çàâèñè îò
ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ è ðàçìåðà íà îñèãóðèòåë-
ÑËÎÂÀÊÈß íèÿ äîõîä. Ñúùåñòâóâàò ñïåöèàëíè ñõåìè çà ïîëèöàè, âîåííîñëóæåùè
è ñëóæèòåëè íà ìèòíèöèòå.
Âòîðè ñòúëá:
Ñõåìà, ôóíêöèîíèðàùà íà êàïèòàëîïîêðèâåí ïðèíöèï. Ñõåìàòà å çàäúë-
æèòåëíà çà âñè÷êè íîâîïîñòúïâàùè íà ïàçàðà íà òðóäà è äîáðîâîëíà
çà îñòàíàëèòå ëèöà. Ðàçìåðúò íà îáåçùåòåíèåòî çàâèñè îò ðàçìåðà
íà ñðåäñòâàòà, íàòðóïàíè â èíäèâèäóàëíèòå ñìåòêè íà ëèöàòà.
Ó÷àñòèåòî â ïåíñèîííîòî îñèãóðÿâàíå å çàäúëæèòåëíî. Òîâà ñòàâà â
óíèâåðñàëíà ñõåìà ñ òðè êîìïîíåíòà:
(1) Ñõåìà, ôèíàíñèðàíà îò îñèãóðèòåëíè âíîñêè, ôóíêöèîíèðàùà íà
ðàçõîäîïîêðèâåí ïðèíöèï
ØÂÅÖÈß (2) Ñõåìà "Ïðåìèóì", ôóíêöèîíèðàùà íà êàïèòàëîïîêðèâåí ïðèíöèï ñ
èíäèâèäóàëíè ñìåòêè çà îñèãóðåíèòå ëèöà
(3) Ñõåìà, ôèíàíñèðàíà îò äàíúöè, ïðåäîñòàâÿùà ãàðàíòèðàíà ìèíè-
ìàëíà ïåíñèÿ çà âñè÷êè, êîèòî íÿìàò ïðàâî íà êîíòðèáóòèâíà ïåíñèÿ
çà ñòàðîñò

Ïåíñèîííàòà ñèñòåìà èìà ñëåäíèòå êîìïîíåíòè:

(1) Ñõåìà, ôèíàíñèðàíà ñ îñèãóðèòåëíè âíîñêè çà ëèöà, íåíàâúðøèëè
ïåíñèîííà âúçðàñò. Ïî ñõåìàòà ñå ïðåäîñòàâÿò äúðæàâíè ïåíñèè ñ ðà-
âåí çà âñè÷êè ðàçìåð
(2) Ñõåìà, ôèíàíñèðàíà îò îñèãóðèòåëíè âíîñêè çà ëèöà, íàâúðøèëè
ïåíñèîííà âúçðàñò.
ÂÅËÈÊÎÁÐÈÒÀÍÈß
(3) Ñõåìà, ôèíàíñèðàíà îò îñèãóðèòåëíè âíîñêè, çà ëèöà, íåíàâúðøèëè
ïåíñèîííà âúçðàñò. Ïî ñõåìàòà ñå ïðåäîñòàâÿò ò.íàð. "ïåíñèè çà ïîñ-
òåïåííî ïåíñèîíèðàíå".
Çà ëèöà íàä 80 ã. ñå ïðåäîñòàâÿ äúðæàâíà ïåíñèÿ, ïî ñõåìà, ôèíàíñè-
ðàíà îò äàíúöè. Äúðæàâàòà ÷ðåç äàíúöèòå ïðåäîñòàâÿ è áàçèðàí íà
èìóùåñòâåí òåñò "ïåíñèîíåí êðåäèò" çà ëèöà íàä 60 ã.

147
ÄÚÐÆÀÂÀ ÈÇÊËÞ×ÅÍÈß ÇÀ Ó×ÀÑÒÈÅ Â ÎÑÈÃÓÐßÂÀÍÅÒÎ
ÁÅËÃÈß Íÿìà èçêëþ÷åíèÿ.
ÁÚËÃÀÐÈß Íÿìà èçêëþ÷åíèÿ.
×ÅÕÈß Íÿìà èçêëþ÷åíèÿ.
Âñè÷êè ðàáîòíèöè ñ ðàáîòíî âðåìå ïîä 9 ÷àñà ñåäìè÷íî íå ñå îñèãó-
ÄÀÍÈß
ðÿâàò çà äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ.
Îñâîáîäåíè ñà îò çàäúëæåíèå çà îñèãóðÿâàíå âñè÷êè ðàáîòíèöè, ïîëó-
÷àâàùè 400 åâðî íà ìåñåö, êàêòî è òåçè, êîèòî óïðàæíÿâàò íåðåãó-
ÃÅÐÌÀÍÈß
ëÿðíà çàåòîñò - äî 2 ìåñåöà èëè 50 äíè ãîäèøíî ñ äîõîäè ïîä 400 åâ-
ðî íà ìåñåö.
ÅÑÒÎÍÈß Íÿìà èçêëþ÷åíèÿ.
ÃÚÐÖÈß Íÿìà èçêëþ÷åíèÿ.
Âñè÷êè íàåìíè ðàáîòíèöè, çà êîèòî ñå ñìÿòà, ÷å íå ìîãàò äà ñè îñè-
ÈÑÏÀÍÈß
ãóðÿò áàçîâè ñðåäñòâà çà ñúùåñòâóâàíå.
ÔÐÀÍÖÈß Íÿìà èçêëþ÷åíèÿ.
Íàåìíè ðàáîòíèöè ñ äîõîäè ïîä 38 åâðî íà ñåäìèöà (1 44 åâðî íà ìå-
ÈÐËÀÍÄÈß
ñåö) è ñàìîñòîÿòåëíî çàåòè ñ ãîäèøåí äîõîä ïîä 3 1 74 åâðî.
ÈÒÀËÈß Íÿìà èçêëþ÷åíèÿ.
Íàåìíè ðàáîòíèöè â ñåìåéíà ôåðìà, êîèòî ïîìàãàò íà ñâîèòå ðîäè-
ÊÈÏÚÐ
òåëè.
ËÀÒÂÈß Íÿìà èçêëþ÷åíèÿ.
Îñâîáîäåíè ñà îò çàäúëæåíèå çà îñèãóðÿâàíå ôåðìåðèòå è ÷ëåíîâåòå
ËÈÒÂÀ
íà òåõíèòå ñåìåéñòâà, àêî ðàáîòÿò â ñåìåéíîòî ñòîïàíñòâî.
Îñâîáîäåíè ñà îò çàäúëæåíèå çà îñèãóðÿâàíå ðàáîòåùèòå íå íà òðó-
äîâ äîãîâîð, ÷èèòî ïðèõîäè çà ïîä 1/3 îò ò.íàð. "ñîöèàëíî ïðèåìëèâà"
ËÞÊÑÅÌÁÓÐÃ ìèíèìàëíà ðàáîòíà çàïëàòà. Îñâîáîäåíè ñà è íàåìíè ðàáîòíèöè ñ íå-
ðåãóëÿðíà çàåòîñò. Òîâà îáñòîÿòåëñòâî ñå óñòàíîâÿâà ïðåäâàðèòåë-
íî è íå ìîæå äà ïðîäúëæàâà ïîâå÷å îò 3 ìåñåöà íà ãîäèíà.
ÓÍÃÀÐÈß Íÿìà èçêëþ÷åíèÿ.
ÌÀËÒÀ Íÿìà èçêëþ÷åíèÿ.
ÕÎËÀÍÄÈß Íÿìà èçêëþ÷åíèÿ.
Îñâîáîäåíè ñà îò çàäúëæåíèå çà îñèãóðÿâàíå âñè÷êè íàåìíè ðàáîòíè-
ÀÂÑÒÐÈß öè, ÷èåòî äîõîäè îò âñè÷êè èçòî÷íèöè å ïîä ò.íàð. "ïðàã íà ìàðãèíàë-
íèòå äîõîäè" îò 349.01 åâðî íà ìåñåö.
ÏÎËØÀ Íÿìà èçêëþ÷åíèÿ.
ÏÎÐÒÓÃÀËÈß Íÿìà èçêëþ÷åíèÿ.
ÐÓÌÚÍÈß Íÿìà èçêëþ÷åíèÿ.
Îñâîáîäåíè ñà îò çàäúëæåíèå çà îñèãóðÿâàíå âñè÷êè íàåìíè ðàáîòíè-
öè, ÷èåòî òðóäîâî âúçíàãðàæäåíèå å ïîä 47.08 åâðî íà ìåñåö. Íå ñå
ÔÈÍËÀÍÄÈß îñèãóðÿâàò ñàìîñòîÿòåëíî çàåòè, êîèòî óïðàæíÿâàò äåéíîñò ïîä 4
ìåñåöà íà ãîäèíà è ÷èèòî ãîäèøåí äîõîä å ïîä 6 1 86.65 åâðî è 3 093.33
åâðî çà çåìåäåëñêè ïðîèçâîäèòåëè.

148
 Îñâîáîäåíè ñà îò çàäúëæåíèå çà îñèãóðÿâàíå ñàìîñòîÿòåëíî çàåòèòå
ÑËÎÂÅÍÈß
è ôåðìåðèòå, êîèòî ñà ñ ìíîãî íèñêè äîõîäè.
Îñâîáîäåíè ñà îò çàäúëæåíèå çà îñèãóðÿâàíå âñè÷êè ñàìîñòîÿòåëíî
ÑËÎÂÀÊÈß çàåòè, ÷èèòî ãîäèøåí äîõîä å ïîä 1 2 ïúòè ìèíèìàëíàòà ðàáîòíà çàï-
ëàòà çà ñòðàíàòà.
Îñâîáîäåíè ñà îò çàäúëæåíèå çà îñèãóðÿâàíå âñè÷êè íàåìíè ðàáîòíè-
ØÂÅÖÈß öè ñ äîõîä ïîä 1 840 åâðî íà ãîäèíà. Ãîäèøåí äîõîä ïîä òîçè ðàçìåð íå
ó÷àñòâà ïðè îïðåäåëÿíå ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà.
Íå ñå èçèñêâà îñèãóðÿâàíå è íå ñå ïðåäîñòàâÿ îáåçùåòåíèå íà íàåì-
íè ðàáîòíèöè ñ äîõîä ïîä 1 1 7 åâðî íà ñåäìèöà, êàêòî è íà ñàìîñòîÿ-
ÂÅËÈÊÎÁÐÈÒÀÍÈß òåëíî çàåòè ñ äîõîä ïîä 6 253 åâðî íà ãîäèíà (Ïðàã íà íèñêèòå äîõî-
äè). Íå ñå îñèãóðÿâàò è íàåìíè ðàáîòíèöè ñ äîõîä ïîä 1 35 åâðî íà ñåä-
ìèöà (Áàçîâ ïðàã).

ÌÈÍÈÌÀËÅÍ ÏÅÐÈÎÄ ÍÀ ÎÑÈÃÓÐßÂÀÍÅ ÇÀ ÏÐÈÄÎÁÈÂÀÍÅ ÏÐÀÂÎ

ÄÚÐÆÀÂÀ
ÍÀ ÏÅÍÑÈß
ÁÅËÃÈß Íÿìà ìèíèìàëåí ïåðèîä çà ó÷àñòèå â ñèñòåìàòà.
Èìà äâå èçèñêâàíèÿ:
(1) Ëèöåòî äà å äîñòèãíàëî çàêîíîóñòàíîâåíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò;
ÁÚËÃÀÐÈß
(2) Ñóìàòà îò áðîÿ ãîäèíè âúçðàñò è áðîÿ ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ
äà áúäå îïðåäåëåíà ñóìà.
25 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ ïðè ïåíñèîíèðàíå íà ñòàíäàðòíàòà ïåí-
×ÅÕÈß ñèîííà âúçðàñò è 1 5 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ ïðè ïåíñèîíèðàíå ïðè
65-ãîäèøíà âúçðàñò.
Ñîöèàëíà ïåíñèÿ:
Ïîíå òðè ãîäèíè ïðåñòîé â Äàíèÿ ìåæäó 1 5-òà è 65-òà ñè ãîäèøíèíà.
Çà ëèöà, êîèòî íå ñà ãðàæäàíè íà Äàíèÿ:
ÄÀÍÈß
1 0 ãîäèíè ïîñòîÿíåí ïðåñòîé, îò êîèòî 5 ãîäèíè ïðåäè ïåíñèÿ.
Äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ:
Íÿìà ìèíèìàëåí ïåðèîä çà ó÷àñòèå â ñèñòåìàòà.
ÃÅÐÌÀÍÈß Èçèñêâàò ñå 5 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ.
Ïúðâè ñòúëá:
Èçèñêâàò ñå 1 5 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ â Åñòîíèÿ.
ÅÑÒÎÍÈß Âòîðè ñòúëá:
Èçèñêâàò ñå 5 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ (ïåíñèè íå ñå èçïëàùàò ïðå-
äè 2009 ã.).
Èçèñêâàò ñå 1 5 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ èëè 4 500 äíè îñèãóðèòåëåí
ÃÚÐÖÈß
ñòàæ.
Èçèñêâàò ñå 1 5 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ, îò êîèòî ïîíå 2 ãîäèíè
ÈÑÏÀÍÈß òðÿáâà äà ñà áèëè â 1 5-ãîäèøíèÿ ïåðèîä íåïîñðåäñòâåíî ïðåäè îòïóñ-
êàíå íà ïåíñèÿòà.
Ãåíåðàëíà ñõåìà çà íàåòè: Ïðàâî íà ïåíñèÿ ñå ïðèäîáèâà âåäíàãà, êî-
ãàòî ñà ïëàòåíè îñèãóðîâêèòå çà åäíà ÷åòâúðòèíà îò ïåíñèÿòà –
ÔÐÀÍÖÈß 200 ÷àñà íà ìèíèìàëíà ðàáîòíà çàïëàòà.
Äîïúëíèòåëíà ñõåìà çà íàåòè è ðúêîâîäåí ñúñòàâ: Íÿìà ìèíèìàëåí ïå-
ðèîä çà ó÷àñòèå.

149
 Äúðæàâíà ïåíñèÿ (ïðåõîäíà): Ëèöàòà òðÿáâà äà ñà áèëè îñèãóðåíè ïðå-
äè íàâúðøâàíå íà 55-ãîäèøíà âúçðàñò è äà ñà ïëàòèëè âíîñêèòå çà ïî-
íå 260 îñèãóðèòåëíè ïåðèîäà, ñ÷èòàíî îò 1 953 ã. äî ãîäèíàòà ïðåäè
íàâúðøâàíå íà 65 ãîäèíè.
ÈÐËÀÍÄÈß Äúðæàâíà ïåíñèÿ (êîíòðèáóòèâíà): Ëèöàòà òðÿáâà äà ñà áèëè îñèãóðå-
íè ïðåäè íàâúðøâàíå íà 56-ãîäèøíà âúçðàñò è äà ñà ïëàòèëè âíîñêè-
òå çà ïîíå 260 îñèãóðèòåëíè ïåðèîäà, êàêòî è äà ñà ïëàòèëè îñèãóðè-
òåëíèòå âíîñêè çà ñðåäíî 1 0 îñèãóðèòåëíè ïåðèîäà çà âðåìåòî îò
1 953 ã. äî ãîäèíàòà ïðåäõîæäàùà íàâúðøâàíå íà 66-ãîäèøíà âúçðàñò.
Çà ëèöà, ðîäåíè ïðåäè 1 ÿíóàðè 1996 ã.: Èçèñêâàíåòî å 20 ãîäèíè îñèãó-
ðèòåëåí ñòàæ.
ÈÒÀËÈß
Çà ëèöà, ðîäåíè ñëåä 1 ÿíóàðè 1996 ã.: Èçèñêâàíåòî å 5 ãîäèíè îñèãóðè-
òåëåí ñòàæ.
Ïðàâîòî íà áàçîâà è äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ çàâèñè îò ïðîäúëæèòåë-
íîñòòà íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ è ïëàòåíèòå îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
Èçèñêâà ñå îñèãóðèòåëåí ñòàæ ïîíå 1 56 ñåäìèöè, êàòî îñèãóðèòåëíè-
ÿò äîõîä â ãîäèíàòà íà ïåíñèîíèðàíå òðÿáâà äà áúäå ðàâåí íà ïîíå
1 56 ïúòè áàçîâèòå îñèãóðèòåëíè äîõîäè (basic insurable earnings) çà ïå-
ðèîä îò ïîíå òðè ãîäèíè. Òîçè, êîéòî íàâúðøè ïåíñèîííà âúçðàñò, íî
ÊÈÏÚÐ
íå îòãîâàðÿ íà èçèñêâàíåòî, ìîæå äà ïðîäúëæè äà ïëàùà îñèãóðîâêè
äî èçïúëíåíèå íà êðèòåðèèòå. Íå ñå ïëàùàò âíîñêè ñëåä íàâúðøâàíå
íà 68-ãîäèøíà âúçðàñò. Àêî è òîãàâà êðèòåðèèòå íå ñà èçïúëíåíè, íà
ëèöåòî ñå ïëàùà åäíîêðàòíà ñóìà. Íà ëèöàòà, íàâúðøèëè 68-ãîäèøíà
âúçðàñò è íå íÿìàò ïðàâî íà ïåíñèÿ, ïîëó÷àâàò åäíîêðàòíî 1 5% îò
íàïðàâåíèòå îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
ËÀÒÂÈß Èçèñêâàíåòî å 1 0 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ.
ËÈÒÂÀ Èçèñêâàíåòî å 1 5 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ.
Èçèñêâàíåòî å ëèöåòî äà èìà 1 20 ìåñåöà îñèãóðèòåëåí ñòàæ, çà êîé-
òî ñà ïëàòåíè âíîñêè.  ñëó÷àé ÷å ëèöåòî å íà 65 ã. è íå èçïúëíÿâà
ËÞÊÑÅÌÁÓÐÃ
óñëîâèÿòà, ïëàòåíèòå îñèãóðèòåëíè âíîñêè (îñâåí òåçè, êîèòî ñà ïëà-
òåíè îò äúðæàâàòà) ñå âúçñòàíîâÿâàò.
Ïúðâè ñòúëá: Èçèñêâàíåòî å 1 5 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ.
ÓÍÃÀÐÈß Âòîðè ñòúëá: Íÿìà èçèñêâàíå çà ìèíèìàëåí ïåðèîä çà ó÷àñòèå â ñèñ-
òåìàòà.
Ëèöåòî òðÿáâà äà îòãîâàðÿ íà ñëåäíèòå óñëîâèÿ:
(1) Äà èìà ñðåäíî ïîíå 1 5 ñåäìè÷íè îñèãóðèòåëíè ïëàùàíèÿ íà ãîäèíà çà
ÌÀËÒÀ âñÿêà åäíà îò 1 956 äî 1 965 ã., èëè îò 1 9-ãîäèøíà âúçðàñò íàòàòúê, èëè:
(2) Äà èìà ïîíå 1 0 ãîäèíè òðóäîâ ñòàæ êàòî íàåòî ëèöå èëè ñàìîñ-
òîÿòåëíî çàåòî ëèöå ïðåäè ïåíñèîíèðàíåòî ñè.
ÕÎËÀÍÄÈß Íÿìà èçèñêâàíå çà ìèíèìàëåí ïåðèîä çà ó÷àñòèå â ñèñòåìàòà
Çà ëèöà, êîèòî íå ñà íàâúðøèëè 60 ã. íà 1 ÿíóàðè 2005 ã. ñå èçèñêâà 1 80
ìåñåöà îñèãóðèòåëåí ñòàæ, îò êîèòî 84 òðÿáâà äà áúäàò ïðèäîáèòè
îò çàåòîñò.
Çà ëèöà, êîèòî ñà íàâúðøèëè 50 ã. íà 1 ÿíóàðè 2005 ã. ñå èçèñêâàò 1 80
ÀÂÑÒÐÈß ìåñåöà îñèãóðèòåëåí ñòàæ â ïîñëåäíèòå 360 êàëåíäàðíè ìåñåöà; èëè
1 80 ìåñåöà îñèãóðèòåëåí ñòàæ/ 300 ìåñåöà îñèãóðèòåëåí ñòàæ áåç
çíà÷åíèå êîãà.
Çà ëèöà, êîèòî íå ñà íàâúðøèëè 50 ã. íà 1 ÿíóàðè 2005 ã. è êîèòî ñà ïðè-
äîáèëè ïîíå åäèí îñèãóðèòåëåí ìåñåö âàæàò ïî-áëàãîïðèÿòíè ïðàâèëà.

150
 Ïåíñèÿ çà ñòàðîñò ñ ãàðàíòèðàí ìèíèìóì:
Èçèñêâàíåòî å 25 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ çà ìúæå è 20 çà æåíè
Ïåíñèÿ çà ñòàðîñò áåç ãàðàíòèðàí ìèíèìóì:
ÏÎËØÀ
Çà ëèöà, ðîäåíè ïðåäè 1 ÿíóàðè 1 949 ã. èçèñêâàíåòî å 20 ãîäèíè îñèãó-
ðèòåëåí ñòàæ çà ìúæå è 1 5 çà æåíè, à çà ëèöà, ðîäåíè ñëåä 1 ÿíóàðè
1 949 ã. íå ñå èçèñêâà ìèíèìàëåí ïåðèîä çà ó÷àñòèå â ñèñòåìàòà
Èçèñêâàíåòî å ëèöåòî äà èìà 1 5 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ, êàòî âñÿ-
ÏÎÐÒÓÃÀËÈß êà åäíà îò òÿõ òðÿáâà äà áúäå äîêàçàíà ñ ïîíå 1 20 äíè ðåãèñòðèðàí
òðóäîâ ñòàæ.
Èçèñêâàíåòî å 1 1 ãîäèíè è 6 ìåñåöà çà ìúæåòå è æåíèòå êúì 1 ÿíóàðè
ÐÓÌÚÍÈß
2008 ã., êàòî òî ùå ñå ïîâèøàâà äî äîñòèãàíå íà 1 5 ãîäèíè ïðåç 2014 ã.
Íàöèîíàëíà ïåíñèÿ:
Èçèñêâàíåòî å ïîíå 3 ãîäèíè ïðåñòîé âúâ Ôèíëàíäèÿ ñëåä íàâúðøâàíå
íà 1 6-ãîäèøíà âúçðàñò.
Çàêîíîóñòàíîâåíà êîíòðèáóòèâíà ïåíñèÿ:
ÔÈÍËÀÍÄÈß
Çà íàåòè íÿìà ìèíèìàëíî èçèñêâàíå, à çà ñàìîñòîÿòåëíî çàåòèòå -
ïîíå 4 ìåñåöà îñèãóðèòåëåí ñòàæ ñ òàêúâ ñòàòóñ è ãîäèøåí äîõîä,
íàäâèøàâàù îïðåäåëåíà ñóìà (ñóìàòà çà ñåëñêîñòîïàíñêèòå ïðîèçâî-
äèòåëè å äâîéíî ïî-íèñêà).
ÑËÎÂÅÍÈß Èçèñêâàíåòî å 1 5 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ.
Ïúðâè ñòúëá: Èçèñêâàò ñå 1 5 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ.
ÑËÎÂÀÊÈß
Âòîðè ñòúëá: Èçèñêâàò ñå 1 5 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ.
Íÿìà èçèñêâàíå çà ìèíèìàëåí ïåðèîä çà ó÷àñòèå â ñèñòåìàòà çà ïîëó-
ØÂÅÖÈß ÷àâàíå ïðàâî íà êîíòðèáóòèâíà ïåíñèÿ. Çà ãàðàíòèðàíàòà îò äúðæà-
âàòà ïåíñèÿ ñå èçèñêâàò ïîíå 3 ãîäèíè ïðåñòîé â Øâåöèÿ.
Áàçîâà äúðæàâíà ïåíñèÿ:
Èçèñêâàíåòî å ïîíå 1 0 ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ.
Ïðîãðåñèâíî îáåçùåòåíèå çà ñòàðîñò:
Ëèöåòî òðÿáâà äà èìà ïîíå äîñòàòú÷åí áðîé ïðîãðåñèâíè îñèãóðèòåë-
íè ïëàùàíèÿ çà ïåðèîäà îò àïðèë 1 961 ã. äî àïðèë 1 975 ã. è äà å ïðè-
äîáèëî ïðàâî íà ïîíå 1 åäèíèöà ïðîãðåñèâíà ïåíñèÿ (1 åäèíèöà ïðîãðå-
ñèâíî îáåçùåòåíèå ñå ðàâíÿâà íà 1 0 åâðî çà ìúæåòå è 1 2 åâðî çà æå-
íèòå).
Ïåíñèÿ îò äúðæàâíà êîíòðèáóòèâíà ñõåìà:
Ëèöåòî òðÿáâà äà èìà îñèãóðèòåëåí äîõîä, ïðåâèøàâàù íèñêèÿ îñèãó-
ðèòåëåí ïðàã çà åäíà ïúëíà êàëåíäàðíà ãîäèíà â ðàìêèòå íà ïåðèîäà
îò àïðèë 1 978 ã. äî àïðèë 2002 ã.
ÂÅËÈÊÎÁÐÈÒÀÍÈß
Âòîðà äúðæàâíà ïåíñèÿ:
Ëèöåòî òðÿáâà äà óäîâëåòâîðÿâà åäíî îò ñëåäíèòå óñëîâèÿ çà ïîíå
åäíà êàëåíäàðíà ãîäèíà ñëåä àïðèë 2002 ã.:
(1) Äà å èìàëî îñèãóðèòåëåí äîõîä, ïðåâèøàâàù íèñêèÿ îñèãóðèòåëåí
ïðàã;
(2) Äà å èìàëî îñèãóðèòåëåí äîõîä ïî-íèñúê îò íèñêèÿ îñèãóðèòåëåí
ïðàã, íî äà ñå ãðèæè çà äåòå ïîä 6-ãîäèøíà âúçðàñò, áîëåí èëè ÷îâåê
ñ óâðåæäàíå;
(3) Äà èìà ïðàâî íà îáåçùåòåíèå çà òðàéíà íåðàáîòîñïîñîáíîñò, èëè
äà ïîëó÷àâà äîáàâêà çà òåæêî óâðåæäàíèÿ, êàòî å íàâúðøèëî ïåíñèîí-
íà âúçðàñò è å ðàáîòèëî ïðè íàé-òåæêèòå óñëîâèÿ íà òðóä íà ïî-ìàë-
êî 1 0 íà ñòî îò òðóäîâàòà ñè êàðèåðà ñëåä 1 978 ã.

151
ÄÚÐÆÀÂÀ ÑÒÀÍÄÀÐÒÍÀ ÂÚÇÐÀÑÒ ÇÀ ÏÅÍÑÈÎÍÈÐÀÍÅ
Ìúæå: 65 ã.
ÁÅËÃÈß
Æåíè: 64 ã. (65 ã. ïðåç 2009 ã.)
Ïúðâè ñòúëá:
Óñëîâèÿòà çà ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ çàâèñè îò ñáîðà íà ãîäèíèòå âúç-
ðàñò è ãîäèíèòå îñèãóðèòåëåí ñòàæ:
(1) Çà ìúæåòå - 63 ãîäèíè âúçðàñò è 37 ãîäèíè ñòàæ (1 00 òî÷êè)
(2) Çà æåíèòå – 60 ãîäèíè âúçðàñò è 34 ãîäèíè ñòàæ (94 òî÷êè). Ãî-
äèíèòå âúçðàñò ñå ïîâèøàâàõà ñ 6 ìåñåöà âñÿêà êàëåíäàðíà ãîäèíà, à
áðîÿò òî÷êè – ñ 1.
ÁÚËÃÀÐÈß Ëèöàòà ñ íåäîñòàòú÷åí áðîé òî÷êè ìîãàò äà ñå ïåíñèîíèðàò ñëåä 1 5
ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ (1 2 îò êîèòî äåéñòâèòåëåí) è íàâúðøåíè
65 ãîäèíè.
Âòîðè ñòúëá:
Ïðàâîòî íà ïåíñèÿ âúçíèêâà ïðè ïðèäîáèâàíå íà ïðàâî íà ïåíñèÿ îò
ïúðâè ñòúëá. Ïðè æåëàíèå íà îñèãóðåíîòî ëèöå å âúçìîæíî ïåíñèÿòà
îò Óíèâåðñàëåí ïåíñèîíåí ôîíä äà áúäå ïðåäîñòàâåíà 5 ãîäèíè ïðåäè
íàâúðøâàíå íà çàêîíîóñòàíîâåíàòà âúçðàñò ïî ïúðâè ñòúëá.
Ìúæå: 61 ã. è 1 0 ì.
Æåíè: çàâèñè îò áðîÿ íà îòãëåäàíèòå äåöà:
- áåç äåöà - 60 ã. è 4 ì.
- ñ 1 äåòå - 59 ã. è 4 ì.
- ñ 2 äåöà - 58 ã. è 4 ì.
×ÅÕÈß
- 3 èëè 4 äåöà - 57 ã. è 4 ì.
- 5 èëè ïîâå÷å - 56 ã. è 4 ì.
Ïåíñèîííàòà âúçðàñò ùå áúäå ïëàâíî óâåëè÷àâàíà ñ 2 ìåñåöà çà ìú-
æåòå è ñ 4 ìåñåöà çà æåíèòå äî äîñòèãàíå íà 63 ã. çà ìúæåòå è 62
çà æåíè áåç äåöà (ñúîòâåòíî 59 ñ 5 èëè ïîâå÷å äåöà).
Ñîöèàëíà ïåíñèÿ (Folkepension):
65 (67 çà ëèöà, íàâúðøèëè 60 ã. ïðåäè 1.7.1 999 ã.).
ÄÀÍÈß Äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ (arbejdsmarkedets tillægspension, ATP):
67. Ëèöàòà ìîãàò äà ïîëó÷àò ïåíñèÿ è ïðåäè 67 ã., íî íå ïðåäè 65 ã. Â
òîçè ñëó÷àé òÿ ñå íàìàëÿâà ïðîïîðöèîíàëíî.
Çà ìúæåòå è æåíèòå: 67 years.
Ïðåç 2007 ã. ñå âçåìà ðåøåíèå ïåíñèîííàòà âúçðàñò äà ñå óâåëè÷è
ïëàâíî äî äîñòèãàíå íà 67 ã. çà ïåðèîäà 201 2-2029 ã., çàïî÷âàéêè îò
òåçè, ðîäåíè ïðåç 1 947 ã. Ïúðâîòî óâåëè÷åíèå å åäèí ìåñåö çà ãîäèíà
ÃÅÐÌÀÍÈß (îò 65 ã. äî 66 ã.), à âòîðîòî – ñ äâà ìåñåöà íà ãîäèíà (îò 66 äî 67
ã.) Çà ëèöàòà, ðîäåíè ñëåä 1 964 ã., çàêîíîóñòàíîâåíàòà âúçðàñò ùå å
áåç ïðåõîäåí ïåðèîä 67ã. Ùå áúäå âúçìîæíî ïåíñèÿòà äà ñå ïîëó÷è íà
65 ã. áåç íàìàëåíèå íà íåéíèÿ ðàçìåð â ñëó÷àé íà ïîíå 45 ãîäèíè îñè-
ãóðèòåëåí ñòàæ.
Êúì 2007 ã.: Ìúæå: 63 ã.; Æåíè: 60 ã.
ÅÑÒÎÍÈß Ïåíñèîííàòà âúçðàñò çà æåíèòå ùå ñå óâåëè÷àâà ïëàâíî äî äîñòèãà-
íå íà 63 ã. çà ìúæåòå è æåíèòå ïðåç 201 6 ã.
Çà ðîäåíè ïðåäè 01.01.1993: Ìúæå: 65 ã.; Æåíè: 60 ã.
ÃÚÐÖÈß
Çà ðîäåíè ñëåä 01.01.1993: Ìúæå: 65 ã.; Æåíè: 65 ã.

ÈÑÏÀÍÈß 65 ã.

152
 Ãåíåðàëíà ñõåìà çà íàåòè (RGAVTS): 60 ã. çà ìúæåòå è æåíèòå.
Äîïúëíèòåëíà ñõåìà çà íàåòè (ARRCO) è çà ðúêîâîäíè ñëóæèòåëè
ÔÐÀÍÖÈß (AGIRC): 65 ã. çà ìúæåòå è æåíèòå, ñ âúçìîæíîñò ïåíñèÿòà äà ñå ïî-
ëó÷è íà 60 ã., àêî ëèöåòî èìà íåîáõîäèìèÿ áðîé ãîäèíè îñèãóðèòåëåí
ñòàæ çà ïîëó÷àâàíå íà ïúëíà ïåíñèÿ.
Äúðæàâíà ïåíñèÿ (Ïðåõîäíà): 65 ãîäèíè.
ÈÐËÀÍÄÈß
Äúðæàâíà ïåíñèÿ (Êîíòðèáóòèâíà): 66 ãîäèíè.
Çà ëèöà, ðîäåíè ïðåäè 1.1.1996:
Æåíè: 65 ã.; Ìúæå: 60 ã.
Çà ëèöà ñ òðàéíî çàãóáåíà ðàáîòîñïîñîáíîñò îò ïîíå 80% è ñëåïè õî-
ÈÒÀËÈß
ðà: 60 ã. çà ìúæåòå, 55 ã. çà æåíèòå.
Çà ëèöà, ðîäåíè ñëåä 1.1.1996:
Ãúâêàâà âúçðàñò çà ïåíñèîíèðàíå ìåæäó 57 è 65 ã.
ÊÈÏÚÐ Çà ìúæå è æåíè: 65 ã. è 63 ã. çà ìèíüîðè.
ËÀÒÂÈß Ìúæå: 62 ã.; Æåíè: 62 ã.
ËÈÒÂÀ Ìúæå: 62.5 ã.; Æåíè: 60 ã.
ËÞÊÑÅÌÁÓÐÃ Çà ìúæå è æåíè: 65 ã.
ÓÍÃÀÐÈß Çà ìúæå è æåíè: 62 ã.
Çà ëèöà, ðîäåíè ïðåäè 01.01.1952:
Ìúæå: 61 ã.; Æåíè: 60 ã.
Æåíèòå ìîãàò äà ñå ïåíñèîíèðàò íà 61 ã. ïî ñâîå æåëàíèå.)
Çà ëèöà, ðîäåíè â ïåðèîäà îò 1952 äî 1955 ã.:
Çà ìúæå è æåíè: 62 ãîäèíè.
ÌÀËÒÀ Çà ëèöà, ðîäåíè â ïåðèîäà îò 1956 äî 1958 ã.:
Çà ìúæå è æåíè: 63 ãîäèíè.
Çà ëèöà, ðîäåíè â ïåðèîäà îò 1959 äî 1961:
Çà ìúæå è æåíè: 64 ãîäèíè.
Çà ëèöà, ðîäåíè íà èëè ñëåä 01.01.1962:
Çà ìúæå è æåíè: 65 ãîäèíè.
ÕÎËÀÍÄÈß Çà ìúæå è æåíè: 65 ã.
Çà ìúæå: 65 ã.
Çà æåíè: 60 ã.
ÀÂÑÒÐÈß
Âúçðàñòòà çà æåíèòå ùå íàðàñòâà ïëàâíî â ïåðèîäà 2024 ã. è 2033 ã.
äî òÿõíîòî èçðàâíÿâàíå
ÏÎËØÀ Ìúæå: 65 ã. Æåíè: 60 ã.
ÏÎÐÒÓÃÀËÈß Çà ìúæå è æåíè: 65 ã.
Ìúæå: 63 ã. è 3 ì., äî äîñòèãàíå íà 65 ïðåç 201 4 ã.
ÐÓÌÚÍÈß
Æåíè: 58 ã. è 3 ì., äî äîñòèãàíå íà 60 ïðåç 201 4 ã.
Íàöèîíàëíà ïåíñèÿ (Kansaneläke): 65 ã. çà ìúæåòå è æåíèòå
ÔÈÍËÀÍÄÈß Çàäúëæèòåëíà êîíòðèáóòèâíà ïåíñèÿ (Työeläke): Ìúæåòå è æåíèòå èç-
áèðàò êîãà äà ñå ïåíñèîíèðàò - îò íàâúðøåíè 63 ã. äî 68 ã.
ÑËÎÂÅÍÈß Ìúæå: 63 ã. Æåíè: 61 ã.
Ìúæå: 60 ã. Æåíè: 57 ã.
ÑËÎÂÀÊÈß Ïåíñèîííàòà âúçðàñò ùå ñå óâåëè÷àâà ïëàâíî äî äîñòèãàíå íà 62 ã.
çà ìúæåòå è æåíèòå ïðåç 201 4 ã.

153
ØÂÅÖÈß Ãúâêàâî ïåíñèîíèðàíå ìåæäó 61 è 67 ã.
Ìúæå: 65 ã.
ÂÅËÈÊÎÁÐÈÒÀÍÈß Æåíè: 60 ã. (ùå íàðàñòâà ïëàâíî çà ïåðèîäà 201 0-2020 ã. äî äîñòèãà-
íå íà 65 ã.)

ÄÚÐÆÀÂÀ ÐÀÍÍÎ ÏÅÍÑÈÎÍÈÐÀÍÅ

ÁÅËÃÈß 60 ã. çà ìúæåòå è æåíèòå è 35 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ.
ÁÚËÃÀÐÈß (1) Ïúðâàòà ñõåìà å ò.íàð. "Ó÷èòåëñêè ïåíñèîíåí ôîíä", ïðè êîéòî ó÷è-
òåëèòå ìîãàò äà ñå ïåíñèîíèðàò 3 ãîäèíè ïî-ðàíî îò çàêîíîóñòàíî-
âåíàòà âúçðàñò çà ïåíñèîíèðàíå, àêî èìàò 30 ã. ó÷èòåëñêè ñòàæ çà ìú-
æåòå è 25 ã. ó÷èòåëñêè ñòàæ çà æåíèòå. Òîãàâà ñå èçïëàùà ïåíñèÿ â
ðàçìåð, íàìàëåí ñ 0.2 çà âñåêè ìåñåö ïî-ìàëêî îò ñòàíäàðòíàòà âúç-
ðàñò çà ïåíñèîíèðàíå. Àêî ëèöåòî ñå ïåíñèîíèðà íà ñòàíäàðòíàòà
âúçðàñò, îò ñòðàíà íà Ó÷èòåëñêèÿ ïåíñèîíåí ôîíä ñå èçïëàùà äîáàâ-
êà â 0.2% îò ïåíñèÿòà çà âñåêè ìåñåö, çà êîéòî èìà îñèãóðèòåëíà
âíîñêà âúâ Ôîíäà. Àêî ëèöåòî èìà 30 ã. ó÷èòåëñêè ñòàæ çà ìúæåòå è
25 ã. çà æåíèòå, è òî ñå ïåíñèîíèðà ñëåä íàâúðøâàíå íà ñòàíäàðòíà-
òà âúçðàñò çà ïåíñèîíèðàíå, îò Ó÷èòåëñêèÿ ïåíñèîíåí ôîíä ñå èçïëà-
ùà ïåíñèÿ â ïúëåí ðàçìåð äî èçïúëíåíèå íà èçèñêâàíèÿòà çà ñáîðà âúç-
ðàñò è ñáîðà ñòàæ, íå ïî-êúñíî îò íàâúðøâàíå íà 65-ãîäèøíà âúçðàñò.
(2) Äî 31 äåêåìâðè 201 0 ã. âêëþ÷èòåëíî ëèöàòà, êîèòî ñà ðàáîòèëè 1 0
ãîäèíè ïðè óñëîâèÿòà íà ïúðâà êàòåãîðèÿ òðóä èëè 1 5 ãîäèíè ïðè óñ-
ëîâèÿòà íà âòîðà êàòåãîðèÿ òðóä, ìîãàò äà ñå ïåíñèîíèðàò, àêî îò-
ãîâàðÿò íà èçèñêâàíèÿòà çà ñáîð îò îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò, íî
íå ïî-ðàíî îò 47 ãîäèíè çà æåíèòå è 52 ãîäèíè çà ìúæåòå ïðè ïúðâà
êàòåãîðèÿ òðóä è 52 ãîäèíè çà æåíèòå è 57 ãîäèíè çà ìúæåòå ïðè âòî-
ðà êàòåãîðèÿ òðóä.
(3) Äî 31 äåêåìâðè 201 0 ã. âêëþ÷èòåëíî ëèöàòà, êîèòî èìàò 1 0 ãîäè-
íè îñèãóðèòåëåí ñòàæ, ïîëîæåí ïðè óñëîâèÿòà íà ïúðâà êàòåãîðèÿ
òðóä (1 ãîäèíà ñòàæ = 3 ãîäèíè ñòàæ îò òðåòà êàòåãîðèÿ òðóä, ò.å.
ðàáîòåùèòå ïîä çåìÿòà, òóíåëíîòî è ìèííîòî ñòðîèòåëñòâî), ìî-
ãàò äà ñå ïåíñèîíèðàò ïðåäè íàâúðøâàíå íà ïåíñèîííà âúçðàñò, ïðè
óñëîâèå ÷å èìàò ñáîð îò âúçðàñòòà è îñèãóðèòåëåí ñòàæ 90 è 52-ãî-
äèøíà âúçðàñò çà ìúæåòå è 47-ãîäèøíà âúçðàñò çà æåíèòå.
(4) Äî 31 äåêåìâðè 201 4 ã. âêëþ÷èòåëíî, àêî òðóäîâèÿò äîãîâîð íà ëè-
öàòà, êîèòî ðàáîòÿò ïðè óñëîâèÿòà íà ïúðâà êàòåãîðèÿ òðóä (1 ãîäè-
íà ñòàæ = 3 ãîäèíè ñòàæ îò òðåòà êàòåãîðèÿ òðóä, ò.å. ðàáîòåùè-
òå ïîä çåìÿòà, òóíåëíîòî è ìèííîòî ñòðîèòåëñòâî), áúäå ïðåêðàòåí
ïîðàäè çàêðèâàíå íà ïðåäïðèÿòèåòî èëè ÷àñò îò ïðåäïðèÿòèåòî, ìî-
ãàò äà ñå ïåíñèîíèðàò íå ïî-ðàíî îò íàâúðøâàíå íà 45-ãîäèøíà âúç-
ðàñò, ïðè óñëîâèå ÷å èìàò ñáîð îò âúçðàñòòà è îñèãóðèòåëåí ñòàæ
90 è 52-ãîäèøíà âúçðàñò çà ìúæåòå è 47-ãîäèøíà âúçðàñò çà æåíèòå.
(5) Âúçìîæíîñò çà ðàííî ïåíñèîíèðàíå ñúùåñòâóâà â ðàìêèòå íà äî-
ïúëíèòåëíîòî çàäúëæèòåëíî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå - Ïðîôåñèîíàëåí
ïåíñèîíåí ôîíä. Ëèöàòà, êîèòî èìàò íå ïî-ìàëêî îò 1 0 ã. îñèãóðèòå-
ëåí ñòàæ ïðè ïúðâà êàòåãîðèÿ òðóä è âúçðàñò íå ïî-ìàëêî îò 8 ã. ïî-
íèñêà îò ñòàíäàðòíàòà èëè ëèöàòà, êîèòî èìàò íå ïî-ìàëêî îò 1 5 ã.
îñèãóðèòåëåí ñòàæ ïðè âòîðà êàòåãîðèÿ òðóä è âúçðàñò íà ïî-ìàëêî
îò 3 ã. ïî-íèñêà îò ñòàíäàðòíàòà, ìîãàò äà ïîëó÷àò ñðî÷íà ïðîôå-
ñèîíàëíà ïåíñèÿ çà ðàííî ïåíñèîíèðàíå. Òÿ ñå ïîëó÷àâà äî ïîëó÷àâàíå
íà ïåíñèÿ îò äúðæàâíîòî îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå.

154
 Âúçìîæíî å äî 3 ãîäèíè ïî-ðàíî îò ñòàíäàðòíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò
×ÅÕÈß
ïðè íàëè÷èåòî íà ïîíå 25 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ.
ÄÀÍÈß Íÿìà ðàííà ïåíñèÿ.
(1) Îò 63 ã. äî 67 ã. (îò 62 ã. äî 65 ã. çà ëèöà ñúñ ñåðèîçíè óâðåæäà-
íèÿ) è íàëè÷èåòî íà 35 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ;
(2) Îò 60 ã. äî 65 ã. çà æåíè, ðîäåíè ïðåäè 1 952 ã. è ñ ïîíå 1 5 ã. îñè-
ãóðèòåëåí ñòàæ, îò êîèòî 1 0 ã. ñëåä íàâúðøâàíå íà 40-ãîäèøíà âúç-
ðàñò;
ÃÅÐÌÀÍÈß (3) Îò 60 ã. äî 65 ã. çà ëèöàòà, ðîäåíè ïðåäè 1 952 ã. è ñ ïîíå 1 5 ã. îñè-
ãóðèòåëåí ñòàæ, àêî òå ñà áèëè îñèãóðåíè çà 8 îò ïîñëåäíèòå 1 0 ãî-
äèíè. Â ìîìåíòà ñà áåçðàáîòíè è ñà áèëè áåçðàáîòíè çà ïåðèîä îò 52
ñåäìèöè ñëåä íàâúðøâàíå íà 58.5 ã.
Ïåíñèÿòà ñå íàìàëÿâà ñ 0.3% çà âñåêè ìåñåö ïî-ìàëêî îò ñòàíäàðò-
íàòà ïåíñèîííà âúçðàñò.
Ïåíñèîííàòà ñèñòåìà ïîçâîëÿâà ñëåäíèòå âúçìîæíîñòè çà ðàííî ïåí-
ñèîíèðàíå:
(1) Ðàííà ïåíñèÿ 3 ãîäèíè ïðåäè ñòàíäàðòíàòà âúçðàñò;
(2) Ïåíñèÿ ïðè ïî-áëàãîïðèÿòíè óñëîâèÿ ñå ïîëó÷àâà 5 ãîäèíè ïî-ðàíî
îò ñòàíäàðòíàòà âúçðàñò ïðè 1 5 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ â ñëåäíèòå
ñëó÷àè:
- åäèíèÿò îò ðîäèòåëèòå èìà óâðåæäàíå, ïðîäúëæèëî ïîâå÷å îò 8 ãî-
äèíè;
- åäèíèÿò îò ðîäèòåëèòå å îòãëåäàë ïîâå÷å îò 5 äåöà çà ïåðèîä îò
ïîíå 8 ãîäèíè;
- ëèöå, ó÷àñòâàëî â ïî÷èñòâàíåòî íà ×åðíîáèëñêàòà àòîìíà öåíòðàëà;
- íåçàêîííî ïîñòàâåíè â çàòâîð èëè â èçãíàíèå çà ïåðèîä, ïî-ãîëÿì îò
5 ãîäèíè;
(3) Ðàííà ïåíñèÿ 3 ãîäèíè ïðåäè ñòàíäàðòíàòà âúçðàñò, àêî ðîäèòå-
ÅÑÒÎÍÈß ëÿò å îòãëåäàë 4 äåöà çà ïåðèîä îò ïîíå 8 ãîäèíè;
(4) Ðàííà ïåíñèÿ 1 ãîäèíà ïðåäè ñòàíäàðòíàòà âúçðàñò, àêî ðîäèòå-
ëÿò å îòãëåäàë 3 äåöà çà ïåðèîä îò ïîíå 8 ãîäèíè.;
(5) Ðàííà ïåíñèÿ çà ðàáîòåùè â òåæêè è íåçäðàâîñëîâíè óñëîâèÿ íà
òðóä (ðàáîòíèöè â õèìè÷åñêàòà ïðîìèøëåíîñò, ìåòàëîïðåðàáîòêàòà,
ïðîèçâîäñòâîòî íà ñòúêëî è ãóìà, ìèíüîðè è äð.) 5 èëè 1 0 ãîäèíè ïî-
ðàíî îò ñòàíäàðòíàòà âúçðàñò, àêî èìàò 1 5 äî 25 ãîäèíè îñèãóðèòå-
ëåí ñòàæ â äàäåíàòà ïðîôåñèÿ;
(6) Ðàííà ïåíñèÿ çà íÿêîè êàòåãîðèè îñèãóðåíè (ïèëîòè, ìîðÿöè, ìèíüî-
ðè, àðòèñòè è äð.), ÷èÿòî ñïîñîáíîñò äà óïðàæíÿâàò ïðîôåñèÿòà ñè å
íàìàëÿëà ïðåäè íàâúðøâàíå íà ñòàíäàðòíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò.
Èçèñêâàò ñå 1 5 äî 25 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ â ïðîôåñèÿòà, â çàâèñè-
ìîñò îò ñàìàòà ïðîôåñèÿ.
Âòîðè ñòúëá:
Íÿìà ðàííà ïåíñèÿ.
Çà ëèöà, ðîäåíè ïðåäè 01.01.1993 ã.:
Ïúëíà ïåíñèÿ:
(1) Áåç âúçðàñòîâî îãðàíè÷åíèå ïðè 37 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ èëè 1 1 1 00
ðàáîòíè äíè;
ÃÚÐÖÈß
(2) Îò 62 ã. çà ìúæåòå è 57 ã. çà æåíèòå ïðè 1 0 000 äíè îñèãóðèòåëåí
ñòàæ;
(3) Îò 58 ã. çà ìúæåòå è 35 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ èëè 1 0 500 ðàáîò-
íè äíè;

155
 (4) Îò 55 ã. çà ìàéêè ñ äåòå îò ìàëöèíñòâåí ïðîèçõîä ïðè 1 8 ã. îñè-
ãóðèòåëåí ñòàæ èëè 5 500 ðàáîòíè äíè;
(5) Îò 60 ã. çà ìúæåòå è 55 ã. çà æåíèòå ïðè òåæêè è íåçäðàâîñëîâíè
óñëîâèÿ íà òðóä ïðè 1 5 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ èëè 4 500 ðàáîòíè äíè
(îò òÿõ 3 600 ñà ïðè òåæêè è íåçäðàâîñëîâíè óñëîâèÿ íà òðóä è 1
000 äíè ñà â ïîñëåäíèòå 1 3 ã. ïðåäè ïåíñèîíèðàíå);
(6) Îò 55 ã. çà ìúæåòå è æåíèòå ïðè 35 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ èëè 1 0
500 ðàáîòíè äíè (îò òÿõ 7 500 òðÿáâà äà ñà ïðè òåæêè è íåçäðà-
âîñëîâíè óñëîâèÿ íà òðóä)
Íàìàëåíà ïåíñèÿ:
(1) Îò 65 ã. çà æåíèòå è ìúæåòå ïðè 3 500 îñèãóðèòåëíè äíè (äî
31.1 2.2008 ã.);
(2) Îò 60 ã. çà ìúæåòå è 55 ã. çà æåíèòå ïðè 1 5 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ
è 4 500 ðàáîòíè äíè (1 00 îò êîèòî ñà â ïîñëåäíèòå 5 ãîäèíè);
(3) Îò 60 ã. çà ìúæåòå è 55 ã. çà æåíèòå ïðè 33 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ
èëè 1 0 000 îñèãóðèòåëíè äíè (îò êîèòî 1 00 â ïîñëåäíèòå 5 ãîäèíè);
(4) Îò 65 ã. çà ìúæåòå è æåíèòå ïðè 3 500 îñèãóðèòåëíè äíè (äî
31.1 2.2008 ã.);
(5) Îò 53 ã. çà ìúæåòå è æåíèòå ïðè 35 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ èëè 1 0
500 ðàáîòíè äíè (îò êîèòî 7 500 ñà ïðè òåæêè è íåçäðàâîñëîâíè
óñëîâèÿ íà òðóä);
(6) Îò 50 ã. çà ìàéêè ñ äåòå îò ìàëöèíñòâåí ïðîèçõîä èëè äåòå ñ óâ-
ðåæäàíå ïðè 1 8 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ èëè 5 500 ðàáîòíè äíè.
Çà ëèöà, ðîäåíè ñëåä 01.01.1993 ã.
Ïúëíà ïåíñèÿ:
(1) Áåç âúçðàñòîâî îãðàíè÷åíèå ïðè 37 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ èëè 1 1,1 00
ðàáîòíè äíè;
(2) Îò 60 ã. çà ìúæåòå è æåíèòå ïðè òåæêè è íåçäðàâîñëîâíè óñëîâèÿ
íà òðóä ïðè 1 5 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ èëè 4 500 ðàáîòíè äíè (îò êî-
èòî 3/4 òðÿáâà äà ñà ïðè òåæêè è íåçäðàâîñëîâíè óñëîâèÿ íà òðóä);
(3) Îò 55 ã. çà ìàéêè ñ äåòå îò ìàëöèíñòâåí ïðîèçõîä èëè äåòå ñ óâ-
ðåæäàíå ïðè 20 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ èëè 6 000 ðàáîòíè äíè.
Íàìàëåíà ïåíñèÿ:
(1) Îò 55 ã. çà ìúæåòå è æåíèòå ïðè 35 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ èëè 1 0
500 ðàáîòíè äíè;
(2) Îò 60 ã. çà ìúæåòå è æåíèòå ïðè 1 5 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ èëè 4
500 äíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ (îò êîèòî 750 ñà â ïîñëåäíèòå 1 5 ã.).
(1) 60 ã. çà íÿêîè êàòåãîðèè îñèãóðåíè ëèöà, ó÷àñòâàëè â ñèñòåìàòà
ïðåäè 1.1.1 967 ã.
(2) 61 ã. çà íÿêîè íàåòè ëèöà â îïðåäåëåíè ñëó÷àè;
ÈÑÏÀÍÈß
(3) Ñòàíäàðòíàòà âúçðàñò îò 65 ã. ìîæå äà áúäå íàìàëÿâàíà çà íÿêîè
êàòåãîðèè íàåòè, ðàáîòåùè ïðè òåæêè, òîêñè÷íè, îïàñíè èëè íåç-
äðàâîñëîâíè óñëîâèÿ íà òðóä.

Ãåíåðàëíà ñõåìà çà íàåòè (RGAVTS):

(1) Îò 56 ã., àêî îñèãóðåíîòî ëèöå å ñòàðòèðàëî ñâîÿòà òðóäîâà äåé-
íîñò íà 1 4 ã. è îòãîâàðÿ íà óñëîâèÿòà çà ïåíñèîíèðàíå;
(2) Îò 55 ã. çà ëèöà ñ òåæêè óâðåæäàíèÿ, êîèòî èçïúëíÿâàò ìèíèìàë-
ÔÐÀÍÖÈß
íèòå óñëîâèÿ çà ïðèäîáèâàíå íà ïðàâî íà ïåíñèÿ.
Äîïúëíèòåëíà ñõåìà çà íàåòè (ARRCO) è ðúêîâîäíè ñëóæèòåëè (AGIRC):
Îò 55 ãîäèíè, àêî ëèöåòî èçïúëíÿâà óñëîâèÿòà çà ïîëó÷àâàíå íà ïúëíà
ïåíñèÿ.

156
ÈÐËÀÍÄÈß Íÿìà ðàííà ïåíñèÿ.
(1) Ðàííà ïåíñèÿ îò 58/59 ã. è 35 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ èëè ïðè 40 ã.
îñèãóðèòåëåí ñòàæ áåç çíà÷åíèå íà âúçðàñòòà;
(2) 5 ã. ïî-ðàíî îò ñòàíäàðòíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò, àêî ïðåäïðèÿòè-
åòî èçïèòâà èêîíîìè÷åñêè òðóäíîñòè;
ÈÒÀËÈß
(3) Ñïåöèàëíè óñëîâèÿ çà ëèöà, ñòàðòèðàëè ðàíî òðóäîâàòà ñè êàðèå-
ðà (ìèíóìóì 52 ñåäìèöè îñèãóðèòåëåí ñòàæ ìåæäó 1 4 è 1 9-ãîäèøíà
âúçðàñò), çà íàåìíè ðàáîòíèöè ïðè òåæêè è íåçäðàâîñëîâíè óñëî-
âèÿ íà òðóä è äð.
Ðàííî ïåíñèîíèðàíå å âúçìîæíî ïðè 63 ã. çà ìúæåòå è æåíèòå, â ñëó-
÷àé, ÷å:
(1) Îñèãóðèòåëíèÿò äîõîä íà ëèöåòî å ïîíå 70% îò áàçîâèòå îñèãóðè-
òåëíè äîõîäè (basic insurance incomes);
ÊÈÏÚÐ
(2) Èëè èìà ïðàâî íà ïåíñèÿ çà èíâàëèäíîñò ïðåäè íàâúðøâàíå íà 63 ã.
çà ìúæåòå èëè æåíèòå;
Ìèíüîðèòå ñ ïîíå 5 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ â ïðîôåñèÿòà èìàò ïðàâî
íà ðàííà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò ñëåä íàâúðøâàíå íà 58 ã.
Äî 01.07.2008 ã. ìúæåòå è æåíèòå ñ îñèãóðèòåëåí ñòàæ íå ïî-ìàëúê
ËÀÒÂÈß îò 30 ã. ìîãàò äà ïîëó÷àò ðàííà ïåíñèÿ 2 ã. ïî-ðàíî îò ñòàíäàðòíà-
òà âúçðàñò.
Ëèöàòà èìàò ïðàâî íà ðàííà ïåíñèÿ, â ñëó÷àé, ÷å:
(1) Èìàò îñèãóðèòåëåí ñòàæ îò 30 ã.
(2) Ðåãèñòðèðàíè ñà êàòî áåçðàáîòíè çà ïåðèîä íå ïî-ìàëúê îò 1 2 ìå-
ËÈÒÂÀ
ñåöà;
(3) Âúçðàñòòà èì å ïîíå 5 ã. ïî-íèñêà îò ñòàíäàðòíàòà ïåíñèîííà
âúçðàñò.
Ïðàâî íà ðàííà ïåíñèÿ ñå ïîëó÷àâà ïðè ñëåäíèòå óñëîâèÿ:
1) Îò 60 ã. ïðè 480 ìåñåöà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è íàëè÷èåòî íà ïåðè-
ËÞÊÑÅÌÁÓÐÃ
îäè, çà êîèòî íå ñå äúëæàò âíîñêè, íî ñå ïðèçíàâàò êàòî ñòàæ;
(2) Îò 57 ã. ïðè 480 ìåñåöà îñèãóðèòåëåí ñòàæ.
Ïúðâè ñòúëá:
(1) Ïðàâî íà ðàííà ïåíñèÿ èìàò ëèöàòà, êîèòî ðàáîòÿò ïðè òåæêè è
íåçäðàâîñëîâíè óñëîâèÿ íà òðóä. Ïðàâîòî ñå ïðèäîáèâà 2 ã. ïî-ðà-
íî îò ñòàíäàðòíàòà âúçðàñò çà ëèöà, êîèòî èìàò 1 0 ã. îñèãóðè-
òåëåí ñòàæ çà ìúæåòå è 8 ã. çà æåíèòå. Ïåíñèîííàòà âúçðàñò ñå
íàìàëÿâà ñ 1 ã. çà âñåêè ïåðèîä îò 5 ã. ñòàæ (çà ìúæåòå) è 4 ã. (çà
æåíèòå);
ÓÍÃÀÐÈß
(2) Ïðåäâàðèòåëíà ïåíñèÿ (íîâè ïðàâèëà îò 01.01.2008 ã.): èçïëàùà ñå
ïðåäè íàâúðøâàíå íà 62-ãîäèøíà âúçðàñò íà æåíè äî 57-ãîäèøíà
âúçðàñò è çà ìúæå äî 60-ãîäèøíà âúçðàñò, êîèòî èìàò ìèíèìóì 38
ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ.
(3) Ïðåäâàðèòåëíà ïåíñèÿ: çà õîðàòà, êîèòî ñå íóæäàÿò îò ìàêñèìóì
5 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ, ìîãàò äà ïîëó÷àò ïðåäâàðèòåëíî ïåíñèÿòà
ñè â íàìàëåí ðàçìåð, ïðîïîðöèîíàëíî íà ëèïñâàùèòå ãîäèíè ñòàæ.

Çà ëèöà, ðîäåíè ñëåä 01.01.1952: Íÿìà ðàííà ïåíñèÿ.

Çà ëèöà, ðîäåíè ìåæäó 1952 è1961 ã.: Ðàííà ïåíñèÿ îò 61 ã. âúçðàñò ïðè
ÌÀËÒÀ 35 îñèãóðèòåëåí ñòàæ (35 x 52 = 1 820 ñåäìè÷íè îñèãóðèòåëíè âíîñêè).
Çà ëèöà, ðîäåíè ñëåä 01.01.1962: Ðàííà ïåíñèÿ îò 61 ã. âúçðàñò ïðè 40
ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ (40 x 52 = 2080 ñåäìè÷íè îñèãóðèòåëíè âíîñêè).

157
ÕÎËÀÍÄÈß Íÿìà ðàííà ïåíñèÿ.
Ðàííà ïåíñèÿ ñå ïîëó÷àâà ïî îáùèÿ ðåä ïðè ñëåäíèòå óñëîâèÿ:
(1) Îò 62 ã. âúçðàñò çà ìúæåòå è æåíèòå;
(2) Îò 60 ã. âúçðàñò çà ðàáîòíèöè ñ 1 0 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ ïðè òåæ-
êè óñëîâèÿ íà òðóä â ïîñëåäíèòå 20 ã., íî îáùî 45 ã. îñèãóðèòåëåí
ÀÂÑÒÐÈß ñòàæ.
Ðàííà ïåíñèÿ ñå ïîëó÷àâà ïðè ïðåõîäåí ðåæèì ñå ïîëó÷àâà îò ëèöà, íà-
âúðøèëè 50 ã. íà 1.1.2005 ã. è èìàò 755 ìåñåöà æèâîò (62 ã. è 3 ì. çà
ìúæåòå) è 695 ìåñåöà æèâîò (57 ã. è 3 ì. çà æåíèòå). Âúçðàñòòà ïîñ-
òåïåííî ùå ñå óâåëè÷àâà, íî òîçè ðåæèì ùå îòïàäíå ïðåç 201 4 ã.
Çà ëèöà, ðîäåíè ïðåäè 01.01.1949 ã.:
(1) Îò 55 ã. âúçðàñò è 30 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ çà æåíè;
(2) 5 ã. ïî-ðàíî îò ñòàíäàðòíàòà âúçðàñò ïðè ëèöà ñ òåæêè óâðåæäà-
íèÿ, êîèòî ñà èçïúëíèëè èçèñêâàíåòî çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ çà ïðè-
äîáèâàíå ïðàâî íà ïåíñèÿ;
(3) 5 ã. ïî-ðàíî çà æóðíàëèñòè, æåëåçîïúòíè ðàáîòíèöè; 1 0 ã. ïî-ðàíî
ÏÎËØÀ çà ìèíüîðè, ëèöà, èçëîæåíè íà ðèñê îò àçáåñò è êàäìèé, ðàáîòíèöè
îò ñòîìàíîïðåðàáîòâàùàòà ïðîìèøëåíîñò, ïèëîòè, øîôüîðè; 1 5 ã.
çà ìóçèêàíòè ñ äóõîâè èíñòðóìåíòè.
Ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ñå èç÷èñëÿâà ñïîðåä ãîäèíèòå îñèãóðèòåëåí
ñòàæ.
Çà ëèöà, ðîäåíè ñëåä 01.01.1949 ã.:
Íÿìà ðàííà ïåíñèÿ.
Âúçìîæíè ñà ñëåäíèòå âèäîâå ðàííà ïåíñèÿ:
(1) Ðàííà ïåíñèÿ çà ëèöà, íàâúðøèëè 55 ã., êîèòî èìàò ïîíå 30 ã. îñè-
ãóðèòåëåí ñòàæ. Ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ñå íàìàëÿâà ïðîïîðöèîíàë-
íî íà ëèïñâàùèòå ãîäèíè äî ñòàíäàðòíà âúçðàñò;
(2) Ðàííà ïåíñèÿ çà áåçðàáîòíè ëèöà, íàâúðøèëè 62 ã., àêî ñà áåçðàáîò-
íè îò 57-òà ñè ãîäèøíèíà è 30 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ;
ÏÎÐÒÓÃÀËÈß
(3) Ðàííà ïåíñèÿ çà áåçðàáîòíè ëèöà, íàâúðøèëè 57 ã., êîèòî ñà áèëè
áåçðàáîòíè îò 52-òà ñè ãîäèøíèíà è 22 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ;
(4) Ðàííà ïåíñèÿ çà íàåìíè ðàáîòíèöè ïðè òåæêè è íåçäðàâîñëîâíè óñ-
ëîâèÿ íà òðóä, íàâúðøèëè 55 ã.
(5) Ðàííà ïåíñèÿ çà ëèöà, íàâúðøèëè 55 ã. ñ öåë çàùèòà íà èêîíîìè÷åñ-
êàòà äåéíîñò íà êîìïàíèèòå.
Ñúùåñòâóâàò ìíîæåñòâî âúçìîæíîñòè çà ïîëó÷àâàíå íà ðàííà ïåíñèÿ
çà ðàçëè÷íè êàòåãîðèè îò íàñåëåíèåòî. Òîâà ñà:
- ðàáîòíèöè ïðè òåæêè è íåçäðàâîñëîâíè óñëîâèÿ íà òðóä;
- ëèöà, ïîëó÷èëè óâðåæäàíå ïðåäè äà ïîëó÷àò ñòàòóñ "îñèãóðåí";
- ëèöà, æåðòâè íà ïîëèòè÷åñêè ðåïðåñèè ñëåä 6.3.1 945 ã.;
- âîåííî èíâàëèäè;
ÐÓÌÚÍÈß
Ðàííà ïåíñèÿ ïî îáùèÿ ðåä â ïúëåí ðàçìåð:
Ïðåäîñòàâÿ ñå äî 5 ã. ïî-ðàíî îò ñòàíäàðòíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò
çà îñèãóðåíè ëèöà ñ ïîíå 1 0 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ;
Ðàííà ïåíñèÿ ïî îáùèÿ ðåä â íàìàëåí ðàçìåð:
Ïðåäîñòàâÿ ñå äî 5 ã. ïî-ðàíî îò ñòàíäàðòíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò
çà îñèãóðåíè ëèöà ñ ïî-ìàëêî îò 1 0 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ.

Âúçìîæíî äà ñå ïîëó÷è ðàííà ïåíñèÿ ñëåä íàâúðøâàíå íà 62 ã. Ðàçìå-

ÔÈÍËÀÍÄÈß ðúò íà ïåíñèÿòà ñå íàìàëÿâà ñ 0.6% çà âñåêè ìåñåö (çà êîíòðèáóòèâ-
íà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò) è ñ 0.4% çà âñåêè ìåñåö (çà íàöèîíàëíà ïåíñèÿ).

158
 Íÿìà ñïåöèàëíà ðàííà ïåíñèÿ. Âúçìîæíè ñà èçêëþ÷åíèÿ îò 58 ã. âúç-
ÑËÎÂÅÍÈß
ðàñò çà ëèöà ñ 40 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ (ìúæå) è 38 ã. (æåíè).
Ïúðâè ñòúëá:
Ðàííà ïåíñèÿ å âúçìîæíà ïðè îñèãóðèòåëåí ñòàæ îò 1 5 ã. è ïëàòåíè
îñèãóðèòåëíè âíîñêè, ïîçâîëÿâàùè íà ëèöåòî äà ñå ïëàùà ìèíèìàëíà-
òà ïåíñèÿ â ðàçìåð 1.2 ïúòè æèçíåíèÿ ìèíèìóì çà ïåðèîä îò íå ïîâå-
ÑËÎÂÀÊÈß
÷å îò 2 ã. ïðåäè ïåíñèîííà âúçðàñò.
Âòîðè ñòúëá.
Ðàííà ïåíñèÿ å âúçìîæíà, àêî ëèöåòî ïîëó÷àâà ðàííà ïåíñèÿ îò ïúðâèÿ
ñòúëá. Íÿìà âúçðàñòîâî îãðàíè÷åíèå.
ØÂÅÖÈß Íÿìà ðàííà ïåíñèÿ.
ÂÅËÈÊÎÁÐÈÒÀÍÈß Íÿìà ðàííà ïåíñèÿ.

ÄÚÐÆÀÂÀ ÎÒËÀÃÀÍÅ ÍÀ ÏÅÍÑÈÎÍÈÐÀÍÅÒÎ

ÁÅËÃÈß Íÿìà âúçìîæíîñò çà îòëàãàíå íà ïåíñèîíèðàíåòî.
Îñèãóðåíèòå ëèöà ìîãàò äà ðàáîòÿò è ñëåä ïðèäîáèâàíå ïðàâî íà ïåí-
ÁÚËÃÀÐÈß
ñèÿ. Íÿìà âúçðàñòîâî îãðàíè÷åíèå.
Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà äî 90 äíè ñëåä íàâúðøâàíå íà
×ÅÕÈß
ñòàíäàðòíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò.
Ïîëó÷àâàíåòî íà íàöèîíàëíà ïåíñèÿ ìîæå äà ñå îòëàãà äî 1 20 ìåñåöà
ÄÀÍÈß ñëåä íàâúðøâàíå íà ñòàíäàðòíàòà âúçðàñò. Ïîëó÷àâàíåòî íà äîïúë-
íèòåëíàòà ïåíñèÿ ìîæå äà ñå îòëàãà äî íàâúðøâàíå íà 70 ã.
ÃÅÐÌÀÍÈß Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà çà íåîãðàíè÷åí ïåðèîä îò âðåìå.
ÅÑÒÎÍÈß Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà çà íåîãðàíè÷åí ïåðèîä îò âðåìå.
ÃÚÐÖÈß Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà äî 67 ã. âúçðàñò.
ÈÑÏÀÍÈß Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà çà íåîãðàíè÷åí ïåðèîä îò âðåìå.
Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà çà íåîãðàíè÷åí ïåðèîä îò âðåìå.
 ãåíåðàëíàòà ñõåìà çà îñèãóðÿâàíå íà íàåòè ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà
ñå óâåëè÷àâà ñëåä íàâúðøâàíå íà 60 ã., àêî ëèöåòî å èçïúëíèëî óñëîâè-
ÔÐÀÍÖÈß
ÿòà çà ïúëíà ïåíñèÿ è ñëåä íàâúðøâàíå íà 65 ã., àêî ëèöåòî íå èçïúë-
íÿâà óñëîâèÿòà çà ïúëíà ïåíñèÿ. Â äîïúëíèòåëíàòà ñõåìà çà íàåòè è
ðúêîâîäíè ñëóæèòåëè íÿìà ñïåöèàëíè ìåðêè.
ÈÐËÀÍÄÈß Íÿìà âúçìîæíîñò çà îòëàãàíå íà ïåíñèîíèðàíåòî.
ÈÒÀËÈß Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà äî 65 ã. âúçðàñò.
ÊÈÏÚÐ Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà äî 68 ã. âúçðàñò.
ËÀÒÂÈß Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà çà íåîãðàíè÷åí ïåðèîä îò âðåìå.
Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà äî 5 ã. ñëåä íàâúðøâàíå íà ñòàí-
ËÈÒÂÀ
äàðòíàòà âúçðàñò.
Íÿìà âúçìîæíîñò çà îòëàãàíå íà ïåíñèîíèðàíåòî. Àêî ëèöåòî ðàáîòè
ËÞÊÑÅÌÁÓÐÃ ñëåä íàâúðøâàíå íà 65 ã. âúçðàñò, íàïðàâåíèòå âíîñêè ìó ñå âúçñòà-
íîâÿâàò â êðàÿ íà êàëåíäàðíàòà ãîäèíà.
Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà çà íåîãðàíè÷åí ïåðèîä îò âðåìå,
ÓÍÃÀÐÈß
ñ èçêëþ÷åíèå íà äúðæàâíèòå ñëóæèòåëè.

159
 Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà çà íåîãðàíè÷åí ïåðèîä îò âðåìå,
ÌÀËÒÀ
îñâåí çà òåçè, êîèòî êàíäèäàòñòâàò çà ðàííà ïåíñèÿ.
ÕÎËÀÍÄÈß Íÿìà âúçìîæíîñò çà îòëàãàíå íà ïåíñèîíèðàíåòî.
ÀÂÑÒÐÈß Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà çà íåîãðàíè÷åí ïåðèîä îò âðåìå.
Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà çà íåîãðàíè÷åí ïåðèîä îò âðåìå.
ÏÎËØÀ Äîïúëíèòåëíèÿò îñèãóðèòåëåí ñòàæ ñå îò÷èòà ïðè îïðåäåëÿíå ðàçìå-
ðà íà ïåíñèÿòà.
ÏÎÐÒÓÃÀËÈß Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà çà íåîãðàíè÷åí ïåðèîä îò âðåìå.
ÐÓÌÚÍÈß Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà çà íåîãðàíè÷åí ïåðèîä îò âðåìå.
ÔÈÍËÀÍÄÈß Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà çà íåîãðàíè÷åí ïåðèîä îò âðåìå.
ÑËÎÂÅÍÈß Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà çà íåîãðàíè÷åí ïåðèîä îò âðåìå.
ÑËÎÂÀÊÈß Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà çà íåîãðàíè÷åí ïåðèîä îò âðåìå.
ØÂÅÖÈß Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà çà íåîãðàíè÷åí ïåðèîä îò âðåìå.
ÂÅËÈÊÎÁÐÈÒÀÍÈß Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà çà íåîãðàíè÷åí ïåðèîä îò âðåìå.

ÄÚÐÆÀÂÀ ÈÇ×ÈÑËßÂÀÍÅ ÐÀÇÌÅÐÀ ÍÀ ÏÅÍÑÈßÒÀ

Ïåíñèÿòà ñå èç÷èñëÿâà ïî ñëåäíàòà ôîðìóëà:
Ïåíñèîíåð, æèâååù ñàì èëè æåíåí, íî ñúïðóãúò/à íå å â ïåíñèîííà âúç-
ðàñò:
Ìúæå: Îñèãóðèòåëåí äîõîä x 60% x 1/45.
Æåíè: Îñèãóðèòåëåí äîõîä x 60% x 1/44 (45 ïðåç 2009 ã.)
Ïåíñèîíåð, æåíåí ñúñ ñúïðóã/-à â ïåíñèîííà âúçðàñò:
ÁÅËÃÈß Ìúæå: S x 75% x 1/45.
Æåíè: S x 75% x 1/44 (45 ïðåç 2009 ã.)
Êàòî îñèãóðèòåëåí äîõîä çà ðîäåíèòå äî 01.01.1 955 ã. ñå îò÷èòà ôèê-
ñèðàíà ñóìà îò 1 1,91 9.95 åâðî íà ãîäèíà.Êàòî îñèãóðèòåëåí äîõîä çà
ðîäåíèòå ìåæäó 1 955-1 957 ã. ñå îò÷èòàò áðóòíèòå äîõîäè áåç ëèìèò.
Êàòî îñèãóðèòåëåí äîõîä çà ðîäåíèòå ñëåä 1 980 ã. ñå îò÷èòà ôèêñè-
ðàíà ñóìà îò 44,081.27 åâðî íà ãîäèíà.

Ïúðâè ñòúëá:
Ïåíñèÿòà ñå èç÷èñëÿâà ïî ôîðìóëàòà: (Ñðåäåí îñèãóðèòåëåí äîõîä çà
ñòðàíàòà çà ïðåäõîäíèòå 1 2 ìåñåöà) õ (Èíäèâèäóàëåí êîåôèöèåíò) õ
(Áðîé ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ) õ 1.1%. Èíäèâèäóàëíèÿò êîåôèöèåíò
ïðåäñòàâëÿâà ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó ñðåäíèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä íà ëè-
öåòî çà 3 ïîñëåäîâàòåëíè ãîäèíè îò ïîñëåäíèòå 1 5 ã. ïðåäè 31.1 2.1 996
(ïî èçáîð íà ëèöåòî) è ñðåäíàòà ðàáîòíà çàïëàòà çà ñòðàíàòà çà ñú-
ùèÿ ïåðèîä. Çà ëèöà, êîèòî èìàò îñèãóðèòåëåí ñòàæ ñàìî ñëåä
ÁÚËÃÀÐÈß 31.1 2.1 996 ã. ñå âçåìà ïðåäâèä îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä çà öåëèÿ ïåðèîä äî
äàòàòà íà îòïóñêàíå íà ïåíñèÿòà.
Âòîðè ñòúëá:
Ïåíñèÿòà ïî Óíèâåðñàëíèÿ ïåíñèîíåí ôîíä ñå èç÷èñëÿâà íà áàçàòà íà
íàòðóïàíèòå ñðåäñòâà â èíäèâèäóàëíàòà ïàðòèäà íà ëèöåòî, áèîìåò-
ðè÷íèòå òàáëèöè è òåõíè÷åñêèÿ ëèõâåí ïðîöåíò. Ïåíñèÿòà îò Ïðîôå-
ñèîíàëíèÿ ïåíñèîíåí ôîíä ñå èç÷èñëÿâà íà áàçàòà íà íàòðóïàíèòå
ñðåäñòâà â èíäèâèäóàëíàòà ïàðòèäà íà ëèöåòî, ñðîêà çà ïîëó÷àâàíå
íà ïåíñèÿòà è òåõíè÷åñêèÿ ëèõâåí ïðîöåíò.

160
 Ïåíñèÿòà ñå ñúñòîè îò äâà åëåìåíòà:
(1) Áàçîâ åëåìåíò - 64 åâðî íà ìåñåö (ôèêñèðàí ðàçìåð)
(2) Ïðîöåíòåí ðàçìåð - ïðåäñòàâëÿâà ïðîèçâåäåíèå íà ñðåäíèÿ îñèãó-
ðèòåëåí äîõîä íà ëèöåòî çà 1 0-òå ã. ïðåäè ïåíñèîíèðàíåòî è ãîäè-
íèòå îñèãóðèòåëåí ñòàæ. Âñÿêà ãîäèíà îñèãóðèòåëåí ñòàæ íîñè
1.5%. Îò 2008 ã. òîçè ïåðèîäúò çà îïðåäåëÿíå íà îñèãóðèòåëíèÿ äî-
õîä ùå ðàñòå ñ 1 ã. äî äîñòèãàíå íà 30 ã. Ïîíàñòîÿùåì, íå öåëèÿò
×ÅÕÈß
îñèãóðèòåëåí äîõîä âëèçà ïðè èç÷èñëÿâàíå íà ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà.
Ñúùåñòâóâàò ñëåäíèòå ëèìèòè:
– äîõîäè äî 334 åâðî íà ìåñåö - 1 00%
– îò 334 äî 81 1 åâðî íà ìåñåö - 30%
– íàä 81 1 åâðî íà ìåñåö - 1 0%.
Òåçè ñóìè ñå èíäåêñèðàò åæåãîäíî ñ èíäåêñà íà íàðàñòâàíå íà ñðåä-
íàòà ðàáîòíà çàïëàòà.
Ñîöèàëíàòà ïåíñèÿ ñå ñúñòîè îò äâà åëåìåíòà:
(1) Áàçîâà ïåíñèÿ - çàâèñè îò áðîÿ ãîäèíè ïðåñòîé â ñòðàíàòà. Âñÿêà
ãîäèíà äàâà 1/40 îò ìàêñèìàëíèÿ ãîäèøåí ðàçìåð íà ïåíñèÿòà – 8
203 åâðî. Òîé ñå ïîëó÷àâà, àêî ëèöåòî å æèâÿëî ïîñòîÿííî â ñòðà-
íàòà îò 1 5 äî 65 ã. (67 ã.) Ðàçìåðúò íà áàçîâàòà ïåíñèÿ çàâèñè îò
ò.íàð. "ïðîôåñèîíàëíè äîõîäè" íà ïåíñèîíåðà (äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ)
è ñå íàìàëÿâà ñ íåéíèÿ ðàçìåð.
(2) Ïåíñèîííà äîáàâêà - çàâèñè îò áðîÿ íà ãîäèíèòå ïðåñòîé â ñòðà-
íàòà. Âñÿêà ãîäèíà äàâà 1/40 îò ìàêñèìàëíèÿ ðàçìåð îò 3 857 åâ-
ðî íà ãîäèíà çà ïåíñèîíåð, ñêëþ÷èë áðàê èëè ñúæèòåëñòâàù ñ äðóã
ÄÀÍÈß ïåíñèîíåð; èëè îò 8 257 åâðî çà ïåíñèîíåð, êîéòî íå å ñêëþ÷èë áðàê
èëè æèâåå ñàì. Ïåíñèîííàòà äîáàâêà ñå íàìàëÿâà ñïîðåä äîõîäèòå
íà ïåíñèîíåðà.
Äîïúëíèòåëíàòà ïåíñèÿ å â ãîäèøåí ðàçìåð îò 2 870 åâðî. Ïðåäîñòà-
âÿ ñå íà ëèöà, íàâúðøèëè 65 ã., êîèòî ñà áèëè îñèãóðåíè â äîïúëíèòåë-
íàòà ñõåìà íå ïî-êúñíî îò 1.4.1 964 ã. è äî òîçè ìîìåíòà ñà áèëè ðà-
áîòèëè íà ïúëíî ðàáîòíî âðåìå.  ïðîòèâåí ñëó÷àé äîïúëíèòåëíàòà
ïåíñèÿ ñå íàìàëÿâà ïðîïîðöèîíàëíî ñïîðåä áðîÿ íà ãîäèíèòå, êîãàòî
ëèöåòî íå å ðàáîòèëî íà ïúëíî ðàáîòíî âðåìå.
Âñè÷êè äîïúëíèòåëíè ïåíñèè, ÷èèòî ðàçìåð å ïîä 1 67 åâðî íà ãîäèíà
ùå áúäàò çàìåñòåíè ñ åäíîêðàòíî ïëàùàíå ïðåç 2008 ã.
Ôîðìóëàòà, ïî êîÿòî ñå èç÷èñëÿâàò ïåíñèèòå å ñëåäíàòà:
PEP x RA (1,0) x AR, êúäåòî
PEP – Ëè÷íè äîõîäíè òî÷êè. Òå ïðåäñòàâëÿâàò ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó
èíäèâèäóàëíèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä è ñðåäíèÿ çà ñòðàíàòà çà ñúîòâåò-
íàòà ãîäèíà, óìíîæåíî ïî ò.íàð. "ôàêòîð çà äîñòúï". Ôàêòîðúò çà
äîñòúï ñëåäâà âúçðàñòòà íà îñèãóðåíèÿ â ìîìåíòà è âúçìîæíèòå âëè-
ÃÅÐÌÀÍÈß ÿíèÿ â ñëó÷àé íà ðàííî èëè îòëîæåíî ïåíñèîíèðàíå
RA – Ôàêòîð çà âèä íà ïåíñèÿòà. Íåãîâàòà ñòîéíîñò çàâèñè îò âè-
äà íà ïåíñèÿòà - íà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò ñå ïîñòàâÿ òåãëî 1.0;
AR – Íàñòîÿùàòà ïåíñèîííà ñòîéíîñò. Òîçè ïîêàçàòåë ñúîòâåòñòâà
íà ñðåäíàòà ïåíñèÿ çà ñòðàíàòà. Íàñòîÿùàòà ïåíñèîííà ñòîéíîñò
ñå îñúâðåìåíÿâà ñ èíäåêñà íà íàðàñòâàíå íà ðàáîòíèòå çàïëàòè. Ïðåç
2007 ã. òÿ å 26.27 åâðî ìåñå÷íî è 23.09 åâðî ìåñå÷íî ïðåç 2008 ã.
Ïåíñèÿòà çà ñòàðîñò ñå ñúñòîè îò òðè åëåìåíòà:
(1) Áàçîâ ðàçìåð - 88 åâðî íà ìåñåö.
ÅÑÒÎÍÈß
(2) Êîìïîíåíò çà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ - áðîé ãîäèíè îñèãóðèòåëåí
ñòàæ óìíîæåíè ïî ñòîéíîñòòà çà âñÿêà ãîäèíà - 3.49 åâðî.

161
 (3) Êîìïîíåíò çà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä - ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó èíäè-
âèäóàëíèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä è ñðåäíèÿ çà ñòðàíàòà.
Áàçîâèÿò ðàçìåð è ñòîéíîñòòà íà âñÿêà ãîäèíà îñèãóðèòåëåí ñòàæ
ñà îáåêò íà ãîäèøíà èíäåêñàöèÿ.
Ïåíñèèòå ïî âòîðè ñòúëá ñà ïîä ôîðìàòà íà ïîæèçíåíè àíþèòåòè, èç-
÷èñëåíè ïðè åäíè è ñúùè çà ìúæåòå è æåíèòå òàáëèöè çà ñìúðòíîñò.
Çà ëèöà, ðîäåíè ïðåäè 01.01.1993 ã.:
Áàçîâàòà ïåíñèÿ ñå èç÷èñëÿâà êàòî ïðîöåíò îò ôèêòèâíà ðåôåðåíò-
íà ðàáîòíà çàïëàòà (ìåæäó 30 è 70%). Ôèêòèâíàòà ðàáîòíà çàïëàòà
ñå îïðåäåëÿ çà âñÿêà åäíà îò 28-òå îñèãóðèòåëíè êàòåãîðèè. Òÿ ôîð-
ìèðà ïðàã, êàòî âñè÷êè îñèãóðèòåëíè äîõîäè íà îñèãóðåíîòî ëèöå íàä
íåãî íå ñå îò÷èòàò ïðè îïðåäåëÿíå íà íåãîâàòà ïåíñèÿ. Ôèêòèâíàòà
ÃÚÐÖÈß ðàáîòíà çàïëàòà ïî êàòåãîðèè ñå îñúâðåìåíÿâà ñ ïðîöåíòà íà íàðàñ-
òâàíå íà ïåíñèèòå ïî ðåøåíèå íà ïðàâèòåëñòâîòî. Îñèãóðèòåëíèÿò
äîõîä, ïî êîéòî ñå èç÷èñëÿâà ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ñå ïîäáèðà çà 5
îò ïîñëåäíèòå 1 0 ã. ïî æåëàíèå íà îñèãóðåíîòî ëèöå.
Çà ëèöà, ðîäåíè ñëåä 01.01.1993 ã.:
Ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà çàâèñè îò ãîäèíèòå îñèãóðèòåëåí ñòàæ. Âñÿêà
ãîäèíà íîñè 2% îò îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä.
Ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ñå îïðåäåëÿ êàòî ïðîèçâåäåíèå íà ò.íàð. ñòàâ-
êà è ò.íàð. áàçà. Ñòàâêàòà çàïî÷âà ñ 50% çà ïúðâèòå 1 5 ã. îñèãóðèòå-
ëåí ñòàæ. Âñÿêà ãîäèíà îñèãóðèòåëåí ñòàæ íàä 1 5-òå äàâà äîïúëíè-
òåëíè 3% çà ãîäèíèòå ìåæäó 1 6-òà è 25-òà è 2% çà ãîäèíèòå ìåæäó
26 è 35. Òàêà îáùàòà ñòàâêà äîñòèãà 1 00%. Ëèöà íàä 65 ã., êîèòî
ÈÑÏÀÍÈß èìàò íàä 35 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ è ïðîäúëæàâàò äà ðàáîòÿò, ïîëó-
÷àâàò äîïúëíèòåëíè 2% çà âñÿêà ãîäèíà îñèãóðèòåëåí ñòàæ ñëåä òà-
çè âúçðàñò. Áàçàòà ñå îïðåäåëÿ îò ÷àñòíîòî ìåæäó ñóìàðíèÿ îñèãó-
ðèòåëåí äîõîä íà ëèöåòî çà 1 80-òå ìåñåöà íåïîñðåäñòâåíî ìåñåöà íà
îòïóñêàíå íà ïåíñèÿòà è ÷èñëîòî 21 0.
Ïåíñèèòå ñå èçïëàùàò 1 4 ïúòè íà ãîäèíà.
Ãåíåðàëíà ñõåìà çà íàåòè (RGAVTS):
Ïåíñèÿòà ñå èç÷èñëÿâà ïî ñëåäíàòà ôîðìóëà: (ðåôåðåíòíà çàïëàòà) õ
(ïåíñèîííà ñòàâêà) õ (áðîé ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ/ 1 60). Ðåôåðåí-
òíà çàïëàòà å ñðåäíàòà ðàáîòíà çàïëàòà îò 24-òå íàé-äîáðè ãîäèíè
çà îñèãóðåíèòå ïðåäè 1 947 ã. è îò 25-òå íàé-äîáðè ãîäèíè çà ðîäíèòå
ñëåä 1 947 ã. Ïåíñèîííàòà ñòàâêà çàâèñè îò âúçðàñòòà íà ëèöåòî è
ãîäèíèòå îñèãóðèòåëåí ñòàæ. Ìàêñèìàëíàòà ñòàâêà å 50% â ñëó÷àé,
÷å ëèöåòî èìà 1 60 òðèìåñå÷èÿ îñèãóðèòåëåí ñòàæ (40 ã.) Àêî ìàêñè-
ìàëíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ íå å äîñòèãíàòà,
ñòàâêàòà íàìàëÿâà ñ 5% íà ãîäèíà çà ðîäåíèòå ïðåäè 1 944 ã. è ñ 2.5%
çà ãåíåðàöèèòå, ðîäåíè ñëåä 1 952 ã. Ïåíñèîííàòà ñòàâêà å â ìàêñèìà-
ÔÐÀÍÖÈß
ëåí ðàçìåð çà îïðåäåëåíè êàòåãîðèè îñèãóðåíè - ëèöà ñ òðàéíè óâðåæ-
äàíèÿ, æåíè, ðàáîòèëè ðú÷åí òðóä è îòãëåäàëè 3 è ïîâå÷å äåöà, âîåí-
íîèíâàëèäè è âåòåðàíè îò âîéíèòå). Ìàêñèìàëíà å ñòàâêàòà è çà ëè-
öà, íàâúðøèëè 65 ã. ïî âðåìå íà îòïóñêàíå íà ïåíñèÿòà. Áðîÿò ãîäè-
íè îñèãóðèòåëåí ñòàæ å ðàç÷åòåí çà 1 50 òðèìåñå÷èÿ (37.5 ã.) çà ðîäå-
íèòå ïðåäè 1 943 ã. è 1 60 òðèìåñå÷èÿ (40 ã.) çà ðîäåíèòå ñëåä 1 947 ã.

Äîïúëíèòåëíà ñõåìà çà íàåìíè ðàáîòíèöè (ARRCO) è ðúêîâîäåí ñúñ-

òàâ (AGIRC):
Ïåíñèÿòà ñå èç÷èñëÿâà êàòî îáùèÿò áðîé ïåíñèîííè òî÷êè ñå óìíîæè
ïî ñòîéíîñòòà íà åäíà òî÷êà.

162
 Ñîöèàëíà ïåíñèÿ (ïðåõîäíà):
223.30 EURO íà ñåäìèöà (ìàêñèìóì). Àêî ñðåäíèÿò áðîé ñåäìèöè îñè-
ãóðèòåëåí ñòàæ â ðàìêèòå íà åäíà ãîäèíà å íàä 24, íî ïîä 48, ðàçìå-
ðúò íà ïåíñèÿòà ñå íàìàëÿâà ïðîïîðöèîíàëíî íà áðîÿ íà ëèïñâàùèòå
ãîäèíè.
ÈÐËÀÍÄÈß
Ñîöèàëíà ïåíñèÿ (êîíêòðèáóòèâíà):
223.30 EURO íà ñåäìèöà (ìàêñèìóì). Àêî ñðåäíèÿò áðîé ñåäìèöè îñè-
ãóðèòåëåí ñòàæ â ðàìêèòå íà åäíà ãîäèíà å ïî-ãîëÿì îò 1 0, íî ïî-ìà-
ëúê îò 48, ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ñå íàìàëÿâà ïðîïîðöèîíàëíî íà áðîÿ
íà ëèïñâàùèòå ãîäèíè.
Çà ëèöà, îñèãóðåíè ïðåäè 01.01.1996:
Äîõîäè äî 40,725.00 EURO (òàâàí): 2% x n x E
×àñòè÷åí ðàçìåð çà îñèãóðåíè ñ äîõîäè äî 54,1 64.25 EURO (òàâàí x
1.33): 1.6% x n x E
×àñòè÷íà ïåíñèÿ çà îñèãóðåíè ñ äîõîäè 67,603.50 EURO (òàâàí x 1.66):
1.35% x n x E
Äîõîäè äî 77 377.50 EURO (òàâàí x 1.90): 1.1% x n x E
Äîõîäè íàä 77 377.50 EURO: 0.9% x n x E
n = áðîé ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ (ìàêñèìóì 40 ã.).
S = ðåôåðåíòåí îñèãóðèòåëåí äîõîä. Çà ëèöàòà, êîèòî äî 31.1 2.1 992 ã.
èìàò 1 5 èëè ïîâå÷å ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ ñå âçåìà äîõîäúò îò
ïîñëåäíèòå 5 ãîäèíè. Çà ëèöàòà, êîèòî äî 31.1 2.1 992 ã. èìàò 1 5 è ïî-
ÈÒÀËÈß ìàëêî ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ ñå âçåìà äîõîäúò çà ïåðèîä ìåæäó
ïîñëåäíèòå 5 è ïîñëåäíèòå 1 0 ã., ïî æåëàíèå íà îñèãóðåíèÿ. Çà ëèöà,
êîèòî âëèçàò â îñèãóðèòåëíàòà ñèñòåìà ñëåä 01.01.1 996 ã. ñå âçåìà
äîõîäúò îò öÿëàòà îñèãóðèòåëíà êàðèåðà. Ðåôåðåíòíèÿò îñèãóðèòå-
ëåí äîõîä íå ìîæå äà íàäâèøàâà îïðåäåëåí òàâàí, êîéòî ñå àêòóàëè-
çèðà âñÿêà ãîäèíà ñ èíôëàöèÿòà.

Çà ëèöà, îñèãóðåíè ñëåä 01.01.1996:

Çà âñÿêà ãîäèíà îñèãóðèòåëåí ñòàæ ñå íàëàãà äÿë îò 33% îò îñèãóðè-
òåëíèÿ äîõîä. Ðàçìåðúò íà âíîñêàòà ñå ïðîìåíÿ âñÿêà ãîäèíà, â çàâè-
ñèìîñò îò ñðåäíèÿ ðåàëåí ðúñò íà ÁÂÏ â ïîñëåäíèòå 5 ã. Ïåíñèÿòà
ñå èç÷èñëÿâà êàòî ïðîèçâåäåíèåòî îò äÿëîâåòå ïî àêòþåðñêè êîåôè-
öèåíò, çàâèñåù îò âúçðàñòòà (ìèíèìóì 60 ã. è ìàêñèìóì 65 ã.)
Áàçîâà ïåíñèÿ:
60% îò îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä, êàòî ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ñå óâåëè÷à-
âà ñ 1/3, 1/6 è 1/6 çà ïúðâèÿ, âòîðèÿ è òðåòèÿ ÷ëåí îò ñåìåéñòâîòî â
èçâúíòðóäîñïîñîáíà âúçðàñò.  ñëó÷àé, ÷å ïåíñèîíåðúò å îìúæåíà æå-
ÊÈÏÚÐ íà ñúñ çàâèñèìè äåöà, ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ñå óâåëè÷àâà ñ 1/6 îò áà-
çîâàòà ïåíñèÿ çà âñÿêî äåòå, íî ïîâå÷å îò äâå äåöà.
Äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ:
1.5% îò îáùèÿ ðàçìåð íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä çà öÿëàòà êàðèåðà íà
îñèãóðåíèÿ. Ïåíñèÿòà çà ñòàðîñò ñå èçïëàùà 1 3 ïúòè íà ãîäèíà.
Ïúðâè ñòúëá:
Ïåíñèÿòà ñå èç÷èñëÿâà ïî ñëåäíàòà ôîðìóëà: P = K / G, êúäåòî
P = ãîäèøåí ðàçìåð íà ïåíñèÿòà;
K = âíåñåíèòå îò îñèãóðåíèÿ îñèãóðèòåëíè âíîñêè;
ËÀÒÂÈß
G = áðîé ãîäèíè, çà êîèòî ùå ñå èçïëàùà ïåíñèÿòà (àêòþåðñêè ïðîã-
íîçè).
Âòîðè ñòúëá:
Ïåíñèÿòà ìîæå äà ñå èç÷èñëè ïî äâà íà÷èíà:

163
 – íàòðóïàíèÿò êàïèòàë â èíäèâèäóàëíèòå ñìåòêè ìîæå äà áúäå ïðåõ-
âúðëåí â èíäèâèäóàëíàòà ñìåòêà â ïúðâè ñòúëá è ïåíñèÿòà äà ñå
èç÷èñëè ïî ãîðíèÿ íà÷èí;
– îñèãóðåíèÿò ìîæå äà çàêóïè ïîæèçíåí àíþèòåò îò îñèãóðèòåëíà-
òà êîìïàíèÿ.
Ïåíñèÿòà ñå èç÷èñëÿâà ïî ñëåäíàòà ôîðìóëà:
P = B + 0,005 õ S õ K õ D + 0.005 õ s õ k õ D + Pr
B = áàçîâà ïåíñèÿ, êîÿòî ñå îïðåäåëÿ îò äúðæàâàòà è íå ìîæå äà áú-
äå ïî-íèñêà îò 1 1 0% îò åêçèñòåíö ìèíèìóìà (ñúùî îïðåäåëÿí îò ïðà-
âèòåëñòâîòî).
S = îñèãóðèòåëåí ñòàæ íà ëèöåòî, íàòðóïàí ïðåäè 1 994 ã.
s = îñèãóðèòåëåí ñòàæ íà ëèöåòî, íàòðóïàí ñëåä 1 994 ã.
K = èíäèâèäóàëåí êîåôèöèåíò çà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä ïðåäè 1 994 ã.,
êîéòî ïðåäñòàâëÿâà êðàòíîòî íà èíäèâèäóàëíèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä
çà ïåðèîäà ïðåäè 1 994 ã. è ñðåäíàòà ðàáîòíà çàïëàòà çà ñòðàíàòà çà
ñúùèÿ ïåðèîä.
k = íå ìîæå äà èìà ñòîéíîñò, ïî-âèñîêà îò 5. Òîçè êîåôèöèåíò ñå èç-
÷èñëÿâà îò äúðæàâíèÿ îñèãóðèòåëåí ôîíä íà áàçàòà íà èíäèâèäóàëíèÿ
îñèãóðèòåëåí äîõîä íà ëèöåòî. Ðàáîòíàòà çàïëàòà, îò êîÿòî ñå èç-
ËÈÒÂÀ
÷èñëÿâà íàïðàâåíàòà îñèãóðèòåëíà âíîñêà ñå ðàçäåëÿ íà ñðåäíèÿ îñè-
ãóðèòåëåí äîõîä çà ñòðàíàòà è ñðåäíèÿ çà öåëèÿ ïåðèîä îò 1 994 ã.
D = ñðåäåí îñèãóðèòåëåí äîõîä çà ñòðàíàòà.
Êîåôèöèåíò 0.005: 0.5% îò ñðåäíàòà ðàáîòíà çàïëàòà çà ñòðàíàòà
ñå äîáàâÿ êúì ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà âúâ âñÿêà ñëåäâàùà ãîäèíà.
Pr = Äîáàâêà êúì ïåíñèÿòà, êîÿòî ñå ïîëàãà ñàìî íà òåçè, ÷èèòî îñè-
ãóðèòåëåí ñòàæ å íàä 30 ã. - 3% îò áàçîâàòà ïåíñèÿ çà âñÿêà ïúëíà
ãîäèíà îñèãóðèòåëåí ñòàæ íàä 30 ã.
Çà òåçè, êîèòî íå îòãîâàðÿò íà èçèñêâàíèÿòà çà ïîëó÷àâàíå íà ïúëíà
ïåíñèÿ ñå ïðèëàãà ñúùàòà ôîðìóëà, íî åëåìåíòúò "áàçîâà ïåíñèÿ - Â"
ñå íàìàëÿâà ïðîïîðöèîíàëíî. Çà ëèöàòà, êîèòî ñà îñèãóðåíè è âúâ âòî-
ðèÿ ñòúëá, äîïúëíèòåëíàòà ÷àñò îò ôîðìóëàòà ñå íàìàëÿâà ñúñ ñúî-
òíîøåíèåòî ìåæäó îñèãóðèòåëíàòà âíîñêà çà äúðæàâíîòî è îñèãóðè-
òåëíàòà âíîñêà çà ÷àñòíîòî ïåíñèîííî îñèãóðÿâàíå.
Ïåíñèÿòà ñå ñúñòîè îò äâå ÷àñòè: áàçîâà, çàâèñåùà îò áðîÿ ãîäèíè
îñèãóðèòåëåí ñòàæ, è äîïúëíèòåëíà, çàâèñåùà îò îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä.
Áàçîâàòà ÷àñò å ðàâíà íà 365.74 euro íà ìåñåö çà 40 ã. îñèãóðèòåëåí
ñòàæ. Äîïúëíèòåëíàòà ÷àñò ñå èç÷èñëÿâà êàòî 1.85% îò îñèãóðèòåë-
ËÞÊÑÅÌÁÓÐÃ íèÿ äîõîä. Àêî ëèöåòî ñå ðàáîòè è ñëåä 55-ãîäèøíà âúçðàñò, ðàçìåðúò
íà ïåíñèÿòà ñå óâåëè÷àâà ñ 0.01% çà âñÿêà ãîäèíà òðóäîâà äåéíîñòè.
 êðàÿ íà âñÿêà ãîäèíà ñå ïðàâè åäíîêðàòíà äîáàâêà êúì ïåíñèÿòà - ˆ
598.32 â ñëó÷àé íà 40 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ. Äîáàâêàòà ñå íàìàëÿâà
ïðîïîðöèîíàëíî, àêî ëèöåòî èìà ñòàæ ïîä 40 ã.
Ïúðâè ñòúëá:
Ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà çàâèñè îò áðîÿ ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ è ñå
èç÷èñëÿâà êàòî ïðîöåíò îò ñðåäíèÿ ìåñå÷åí äîõîä çà ïåðèîäà ñëåä
1 988 ã.: 33% çà ïúðâèòå 1 0 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ + 2% çà âñÿêà ãîäè-
íà îñèãóðèòåëåí ñòàæ îò 1 1 äî 25 ã. + 1% çà âñÿêà ãîäèíà îñèãóðèòå-
ÓÍÃÀÐÈß
ëåí ñòàæ îò 26 äî 36 ã. + 1.5% çà âñÿêà ãîäèíà îñèãóðèòåëåí ñòàæ ñëåä
36 ã. Îñèãóðåíîòî ëèöå èìà ïðàâî íà 75% îò ïåíñèÿòà, àêî òîé/òÿ
ó÷àñòâà âúâ âòîðè ñòúëá (÷àñòíà ïåíñèÿ).
Âòîðè ñòúëá: Ïåíñèÿòà ìîæå äà áúäå ïîæèçíåí èëè ñðî÷åí àíþèòåò
èëè åäíîêðàòíà ñóìà.

164
 Ïåíñèÿòà ñå èç÷èñëÿâà ïî ñëåäíàòà ôîðìóëà:
(1) Çà ëèöà, ðîäåíè ïðåäè 1 962 ã. :
N 1 /1 0 + N2 /20(*) x 1/50 x 2/3 x PI, êúäåòî:
N 1 = áðîÿò íà ñåäìèöèòå îñèãóðèòåëåí ñòàæ â ïîñëåäíèòå 1 0 ã.
N 2 = áðîé íà ñåäìèöèòå îñèãóðèòåëåí ñòàæ â 20-òå íàé-äîáðè ãî-
äèíè ñëåä íàâúðøâàíå íà 1 9-ãîäèøíà âúçðàñò.
PI = îñèãóðèòåëíèÿò äîõîä - íåòíàòà ðàáîòíà çàïëàòà çà 3-òå
íàé-äîáðè ãîäèíè îò ïîñëåäíèòå
ÌÀËÒÀ 1 0 ã., íàìàëåíà ñ ïðîìÿíàòà ñ èçäðúæêàòà íà æèâîòà (èíôëàöèÿòà)
*Çà ëèöà, ðîäåíè ìåæäó 01.01.1 952 ã. è 31.1 2.1 961 ã. – 25
(2) Çà ëèöà, ðîäåíè ñëåä 1.1.1 962:
N x 1/50 x 2/3 x PI, êúäåòî:
N = íàé-ãîëåìèÿò áðîé ñåäìèöè îñèãóðèòåëåí ñòàæ çà ãîäèíà â ïîñ-
ëåäíèòå 40 ã. ñëåä íàâúðøâàíå íà 1 8-ãîäèøíà âúçðàñò (ìàêñèìóì
50, ìèíèìóì 1 5).
PI = îñèãóðèòåëåí äîõîä - ñðåäíàòà ðàáîòíà çàïëàòà çà 1 0-òå íàé-
äîáðè ãîäèíè â ïîñëåäíèòå 40 ã. ïðåäè ïåíñèîíèðàíå.
Ïåíñèÿòà å ôèêñèðàíà ñóìà, çàâèñåùà îò ñåìåéíîòî ïîëîæåíèå:
– çà ñàìî ëèöå: 984.68 EUR íà ìåñåö
– çà ëèöà, ñúïðóçè/ñúæèòåëñòâàùè, è äâàìàòà íàä 65 ã.: 673.84 EUR
íà ìåñåö íà ëèöå;
ÕÎËÀÍÄÈß – çà ïåíñèîíåðè, ÷èèòî ñúïðóã/ ïàðòíüîð å ïîä 65 ã.: 984.86 EUR íà
ìåñåö, àêî ïåíñèÿòà å îòïóñíàòà ïðåäè 01.02.1 994 ã. è 673.84 EUR
íà ìåñåö, àêî ïåíñèÿòà å îòïóñíàòà ñëåä 01.02.1 994 ã.
Ïúëíà ïåíñèÿ ñå ïîëàãà ñëåä 50 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ. Çà âñÿêà ãîäèíà
ïî-ìàëêî ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ñå íàìàëÿâà ñ 2%.
Çà ëèöà, êîèòî íå ñà íàâúðøèëè 50 ã. íà 01.01.2005 ã.:
Ïåíñèÿòà ñå îïðåäåëÿ ïî ôîðìóëàòà: 1.78% îò îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä çà
íàé-äîáðèòå 1 8 ã. îò öåëèÿ îñèãóðèòåëåí ñòàæ. Ïåðèîäúò ùå ñå óâå-
ëè÷àâà ñúñ 1 22 ìåñåöà íà ãîäèíà äî äîñòèãàíå íà 40 ã. ïðåç 2028 ã.
Çà ëèöà, êîèòî íå ñà íàâúðøèëè 50 ã. íà 01.01.2005 ã.:
Ïåíñèÿòà ñå èç÷èñëÿâà ïî ôîðìóëàòà: 1.88% îò îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä çà
ÀÂÑÒÐÈß íàé-äîáðèòå 1 8 ã. îò öåëèÿ îñèãóðèòåëåí ñòàæ (40 ã. ïðåç 2028 ã.).
Ïðåç 2009 ã. ïðîöåíòúò ùå íàìàëåå äî 1.78%.
Âàæè èçèñêâàíåòî, ÷å ïåíñèèòå, îòïóñíàòè ïðåäè 01.01.2004 ã. òðÿáâà
äà áúäàò íå ïî-ìàëêè ñ íå ïîâå÷å îò 5% îò ïåíñèèòå, îòïóñíàòè ïðè
íîâîòî çàêîíîäàòåëñòâî. Ïðåç 2024 ã. äîïóñòèìàòà ðàçëèêà ùå ñå
óâåëè÷è íà 1 0%.
Ïåíñèèòå ñå èçïëàùàò 1 4 ïúòè â ðàìêèòå íà ãîäèíà.
Çà ëèöà, ðîäåíè ïðåäè 01.01.1949 ã.:
Ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ñå èç÷èñëÿâà ïî ñëåäíàòà ôîðìóëàòà:
E = kb x (wpw x os x 1.3% + wpw x on x 0.7% + 24%), êúäåòî:
kb = áàçîâ ðàçìåð, ðàâåí íà ñðåäíàòà ðàáîòíà çàïëàòà ìèíóñ îñèãó-
ðèòåëíèòå âíîñêè çà ïðåäõîäíàòà êàëåíäàðíà ãîäèíà (ðåôåðåíòíà ðà-
áîòíà çàïëàòà).
ÏÎËØÀ wpw = èíäèâèäóàëåí êîåôèöèåíò, ðàâåí íà ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó èí-
äèâèäóàëíàòà ðåôåðåíòíà ðàáîòíà çàïëàòà âúðõó íàöèîíàëíàòà ðåôå-
ðåíòíà ðàáîòíà çàïëàòà. Èíäèâèäóàëíàòà ðåôåðåíòíà ðàáîòíà çàïëà-
òà ñå îïðåäåëÿ íà áàçà 1 0-òå íàé-äîáðè ïîñëåäîâàòåëíè ãîäèíè îò
ïîñëåäíèòå 20 ã. ïðåäè ïåíñèîíèðàíå; èëè 20-òå íàé-äîáðè çà âðåìåòî
íà öåëèÿ îñèãóðèòåëåí ñòàæ.
os = áðîé ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ;

165
 on = áðîé ãîäèíè, ïðåç êîèòî ëèöåòî íå ñå å îñèãóðÿâàëî.
Çà ëèöà, ðîäåíè ñëåä 01.01.1949 ã.:
Ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ñå èç÷èñëÿâà, êàòî îáùàòà ñóìà, íàòðóïàíà â
èíäèâèäóàëíàòà ñìåòêà íà îñèãóðåíèÿ ñå ðàçäåëÿ íà ñðåäíàòà ïðîäúë-
æèòåëíîñò íà æèâîòà çà âúçðàñòîâàòà ãðóïà íà ïåíñèîíåðà.
Çà ëèöà, îñèãóðåíè ñëåä 01.01.2002 ã.:
Ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà çà ëèöàòà ñ îñèãóðèòåëåí ñòàæ äî 20 ã. ñå èç-
÷èñëÿâà ïî ñëåäíàòà ôîðìóëà: 2% õ (áðîé ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ) õ
(îñèãóðèòåëåí äîõîä). Àêî ëèöåòî èìà îñèãóðèòåëåí ñòàæ íàä 20 ã.,
âñÿêà ãîäèíà íîñè 2.3%, íî ñàìî çà îñèãóðåíè ëèöà ñ ïî-íèñêè äîõîäè.
Îñèãóðèòåëíèÿò äîõîä ñå èç÷èñëÿâà êàòî ñðåäíàòà ðàáîòíà çàïëàòà
ÏÎÐÒÓÃÀËÈß çà ïîñëåäíèòå 40 ã., óìíîæåíà ïî 1 4.
Çà ëèöà, îñèãóðåíè ïðåäè 31.12.2001 ã. è ÷èÿòî ïåíñèÿ ùå ñå èçïëàùà
ñëåä 01.07.2012 ã.:
Ìåñå÷íèÿò ðàçìåð ùå ñå êîðèãèðà ñ ò.íàð. "ôàêòîð çà ôèíàíñîâà óñ-
òîé÷èâîñò". Òîé ïðåäñòàâëÿâà ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó ñðåäíàòà ïðî-
äúëæèòåëíîñò íà æèâîòà ïðåç 2006 ã. è òàçè ïðåç ãîäèíàòà, ïðåäøåñ-
òâàùà îòïóñêàíåòî íà ïåíñèÿòà.
Ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ñå îïðåäåëÿ ïî ò.íàð. òî÷êîâà ñèñòåìà:
OAP = AAS x PPV, êúäåòî:
OAP = Ïåíñèÿ çà ñòàðîñò
AAS = Ñðåäíîãîäèøíà ñòîéíîñò = A AS/FCP
AS = Ãîäèøíà ñòîéíîñò = A NP/1 2
ÐÓÌÚÍÈß
FCP = Áðîé ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ
NP = Ìåñå÷åí áðîé òî÷êè = RE/AGW
RE = Îñèãóðèòåëåí äîõîä
AGW = Ìåñå÷íà áðóòíà ðàáîòíà çàïëàòà
PPV = Ñòîéíîñò íà ïåíñèîííàòà òî÷êà = 1 62 EUR
Íàöèîíàëíà ïåíñèÿ:
Òÿ å ñ ôèêñèðàí ðàçìåð ìåæäó 495.35 EUR è 558.46 EUR íà ìåñåö â çà-
âèñèìîñò îò ñåìåéíîòî ïîëîæåíèå è îáùèíàòà, â êîÿòî ëèöåòî æè-
âåå. Àêî ïåíñèîíåðúò å æèâÿë ïîä 40 ã. â ñòðàíàòà, íåãîâàòà ïåíñèÿ
ñå íàìàëÿâà ïðîïðöèîíàëíî (1 ã. = 1/40 îò ïåíñèÿòà). Àêî òîé ïîëó÷à-
âà è êîíòðèáóòèâíàòà çàäúëæèòåëíà ïåíñèÿ, ðàçìåðúò íà íàöèîíàëíà-
òà ïåíñèÿ ñå íàìàëÿâà ñ 50%. Íàìàëåíèåòî íå ñå îòíàñÿ çà ëèöà, êî-
ÔÈÍËÀÍÄÈß èòî ñà ïîëó÷èëè ñâîÿòà çàäúëæèòåëíà êîíòðèáóòèâíà ïåíñèÿ ñëåä íà-
âúðøâàíå íà 63-ãîäèøíà âúçðàñò.
Çàäúëæèòåëíà êîíòðèáóòèâíà ïåíñèÿ:
Òÿ ñå èç÷èñëÿâà êàòî ãîäèøíèÿò îñèãóðèòåëåí äîõîä çà ñúîòâåòíàòà ãî-
äèíà ñå óìíîæè ïî îïðåäåëåí êîåôèöèåíò. Ñðåäíèÿò îñèãóðèòåëåí äîõîä
çà ãîäèíèòå ìåæäó 1 8 è 52-ãîäèøíà âúçðàñò ïî 1.5%, çà ãîäèíèòå ìåæäó
53 è 62 ã. - 1.9%, çà ãîäèíèòå ìåæäó 63 è 68 ã. - 4.5%. Çà ïåðèîäè, çà÷è-
òàùè ñå çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ áåç äà ñå ïðàâÿò âíîñêè ñå ïîëàãàò 1.5%.

Ïåíñèÿòà ñå èç÷èñëÿâà ïî ðàçëè÷åí íà÷èí çà ìúæåòå è æåíèòå:

Ìúæå: 35% îò ñðåäíèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä çà 1 8 ïîñëåäîâàòåëíè ãîäè-
íè ñëåä 1 970 ã. çà ïúðâèòå 1 5 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ. Âñÿêà ñëåäâàùà
ãîäèíà îñèãóðèòåëåí ñòàæ äàâà 1.5% äî äîñòèãàíå íà 72.5% îò îñèãó-
ÑËÎÂÅÍÈß
ðèòåëíèÿ äîõîä ïðè 40 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ.
Æåíè: 38% îò ñðåäíèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä çà 1 8 ïîñëåäîâàòåëíè ãîäè-
íè ñëåä 1 970 ã. è 1.5% çà âñÿêà ãîäèíà îñèãóðèòåëåí ñòàæ ñëåä 1 5 äî
äîñòèãàíå íà 72.5% ïðè 38 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ.

166
 Ïåíñèîíåðèòå èìàò ïðàâî íà åäíîêðàòíî ïëàùàíå â êðàÿ íà ãîäèíàòà,
÷èèòî ðàçìåð ñå îïðåäåëÿ â çàâèñèìîñò îò ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà - õî-
ðàòà ñ ïî-íèñêè ïåíñèè ïîëó÷àâàò ïî-ãîëÿìà äîáàâêà.

Ïúðâè ñòúëá: Ïåíñèÿòà çà ñòàðîñò ñå èç÷èñëÿâà ïî ñëåäíèÿ íà÷èí:

APEP x PPI x CPV, êúäåòî:
APEP = Ñðåäíà èíäèâèäóàëíà ïåíñèîííà òî÷êà, èç÷èñëåíà êàòî ñúîò-
íîøåíèåòî ìåæäó ïðîèçâåäåíèåòî îò âñè÷êè ïåíñèîííè òî÷êè â ðàì-
êèòå îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ è áðîÿ ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ. Òî÷êàòà
ñå èç÷èñëÿâà êàòî ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó áðóòíèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä
ÑËÎÂÀÊÈß
íà ëèöåòî è íàöèîíàëíà ñðåäíà ðàáîòíà çàïëàòà. Ìàêñèìàëíèÿò ðàç-
ìåð íà òî÷êàòà å 3, íî ñàìî çà 2008 ã. – 2.51.
PPI = Áðîé ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ.
CPV = Íàñòîÿùà ïåíñèîííà ñòîéíîñò = 1.25% íàöèîíàëíàòà ñðåäíà
ðàáîòíà çàïëàòà çà ãîäèíàòà ïðåäè îòïóñêàíå íà ïåíñèÿòà.
Âòîðè ñòúëá: Ïåíñèÿòà ñå îïðåäåëÿ êàòî ïîæèçíåí/ñðî÷åí àíþèòåò.
Äúðæàâíà êîíòðèáóòèâíà ïåíñèÿ: Ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ñå èç÷èñëÿâà
êàòî ñúîòíîøåíèå ìåæäó ñóìàòà îò íàòðóïàíèòå ïåíñèîííè ïðàâà è
äåìîãðàôñêè êîåôèöèåíò, çàâèñåù îò ñðåäíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà
æèâîòà íà âúçðàñòîâàòà êîõîðòà íà ïåíñèîíåðà, âúçðàñòòà íà ïåíñè-
îíèðàíå è íîðìàòà íà ïðîãíîçíîòî óâåëè÷åíèå íà ðàáîòíèòå çàïëàòè.
ØÂÅÖÈß
Ïåíñèÿ îò ñõåìà "Ïðåìèóì": Ïåíñèÿòà ïðåäñòàâëÿâà ïîæèçíåí àíþèòåò
Ãàðàíòèðàíà ïåíñèÿ: Ïúëíà ïåíñèÿ ñå ïîëàãà ñëåä 40 ã. ïðåñòîé â ñòðà-
íàòà. Òÿ å ñ ôèêñèðàí ðàçìåð îò 9,264 EUR çà ëèöå, æèâååùî ñàìî è
8,264 EUR çà ëèöå, êîåòî æèâåå ñ ïàðòíüîð/ñúïðóã. Âñÿêà ãîäèíà ïðåñ-
òîé ïî-ìàëúê îò 40 ã., íàìàëÿâà ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà ñ 1/40.
Áàçîâà ïåíñèÿ:
Ðàçìåðúò å ôèñêèðàí è åäèí è ñúù çà âñè÷êè - 1 1 8 EUR íà ñåäìèöà, íà-
ìàëÿâà ñå ïðîïîðöèîíàëíî, çà âñåêè îñèãóðèòåëåí ïåðèîä, êîéòî íå
äîñòèãà çà ïîëó÷àâàíå íà ïúëåí ðàçìåð.
Ïåíñèÿ çà ïîñòåïåííî ïåíñèîíèðàíå:
Ðàçìåðúò å ôèêñèðàí è åäèí è ñúù çà âñè÷êè - 0.1 6 EUR íà ñåäìèöà çà
âñåêè 1 1 EUR îñèãóðèòåëåí äîõîä (ìúæå) èëè 1 3 EUR (æåíè).
Äúðæàâíà êîíòðèáóòèâíà ïåíñèÿ:
Ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ñå ïîëó÷àâà, êàòî ðàçìåðúò íà îñèãóðèòåëíèÿ
äîõîä ñå óìíîæè ïî êîåôèöèåíò îò 1.25% íà ãîäèíà. Çà ëèöà, êîèòî ñà
äîñòèãíàëè ïåíñèîííà âúçðàñò ñëåä 06.04.2000 ã., êîåôèöèåíòúò å
1.00% íà ãîäèíà. Êàòî îñèãóðèòåëåí äîõîä ñå âçåìà ðàçëèêàòà ìåæäó
äîõîäà, âúðõó êîéòî íå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè (íèñúê äîõîäåí
ÂÅËÈÊÎÁÐÈÒÀÍÈß
ëèìèò) è àêòóàëíèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä çà ïåðèîäà 1 978–2002 ã.
Âòîðà äúðæàâíà ïåíñèÿ:
Ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà ñå èç÷èñëÿâà ïî ñúùèÿ íà÷èí êàòî äúðæàâíàòà
êîíòðèáóòèâíà ïåíñèÿ, íî ñå îò÷èòà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä çà ãîäèíèòå
ñëåä 2002 ã. Îò àïðèë 201 0 ã. ùå ñå èçïîëçâàò ñëåäíèòå êîåôèöèåíòè:
(1) 2.0% íà ãîäèíà çà îñèãóðèòåëåí äîõîä íàä äîõîäà, çà êîéòî íå ñå
äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè è ïðàãà íà íèñêèòå äîõîäè.
(2) 0.5% íà ãîäèíà çà îñèãóðèòåëåí äîõîä íàä ïðàãà íà íèñêèòå äîõîäè
è ðàçëèêàòà: 3 ïúòè ïðàãà íà íèñêèòå äîõîäè ìèíóñ 2 ïúòè íèñêèÿ
äîõîäåí ëèìèò
(3) 1.0% íà ãîäèíà çà îñèãóðèòåëåí äîõîä, ïî-âèñîê îò ðàçëèêàòà ìåæ-
äó 3 ïúòè ïðàãà íà íèñêèòå äîõîäè è 2 ïúòè äîõîäíèÿ ëèìèò, è ãîð-
íèÿ äîõîäåí ëèìèò (òàâàí)

167
ÄÚÐÆÀÂÀ ÎÑÚÂÐÅÌÅÍßÂÀÍÅ ÍÀ ÏÅÍÑÈÈÒÅ
Àâòîìàòè÷íà èíäåêñàöèÿ ñ 2%, â ñëó÷àé, ÷å èíôëàöèÿòà íàäâèøè 2%
ñïðÿìî ïîñëåäíèÿ ïåðèîä íà èíäåêñàöèÿ.
ÁÅËÃÈß
Ñëåä 1 999 ã. ñòàðòèðà àäàïòàöèÿ (îñúâðåìåíÿâàíå) íà ïåíñèèòå íà íàé-
âúçðàñòíèòå - ñ 2% óâåëè÷åíèå íà ãîäèíà èëè ÷ðåç åäíîêðàòíè ïëàùàíèÿ.
Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò åæåãîäíî îò 1 þëè ñ ïðîöåíò, ðàâåí íà
ÁÚËÃÀÐÈß ñóìàòà îò 50% îò èíôëàöèÿòà è 50% îò ðúñòà íà ñðåäíèÿ îñèãóðè-
òåëåí äîõîä çà ïðåäõîäíàòà ãîäèíà.
Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò åæåãîäíî îò 1 ÿíóàðè íà âñÿêà ãîäèíà ñ
ïîíå 1 00% îò èíôëàöèÿòà è 1/3 îò íàðàñòâàíåòî íà ðåàëíèòå çàïëà-
òè. Äîïúëíèòåëíè óâåëè÷åíèÿ ñå ïðåäâèæäàò ïðè èíôëàöèÿ íàä 1 0%.
×ÅÕÈß
Ñúîòíîøåíèÿòà ìåæäó "ñòàðèòå" è íîâîîòïóñíàòèòå ïåíñèè ñå çà-
ïàçâà ÷ðåç àêòóàëèçàöèÿ íà ò.íàð."ëè÷íà áàçà çà îöåíêà" (personal
assessment base).
Ñîöèàëíà ïåíñèÿ: Îñúâðåìåíÿâàíåòî ñå ïðàâè åæåãîäíî â çàâèñèìîñò
ÄÀÍÈß îò äèíàìèêàòà íà çàïëàòèòå.
Äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ: Îñúâðåìåíÿâà ñå, àêî èìà äîñòàòú÷íî ñðåäñòâà.
Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò åæåãîäíî îò 1 þëè ÷ðåç ïðåèç÷èñëÿâàíå íà
îñíîâàòà íà ò.íàð. "íîâà ïåíñèîííà ñòîéíîñò" (new pension value).
Ïåíñèîííàòà ñòîéíîñò ñå àêòóàëèçèðà â çàâèñèìîñò îò äèíàìèêàòà
íà çàïëàòèòå îò ïðåäõîäíàòà êàëåíäàðíà ãîäèíà. Îò 2006 ã. ñå îò-
ÃÅÐÌÀÍÈß ÷èòà è äèíàìèêàòà íà îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä è ò.íàð. "ôàêòîð çà óñòîé-
÷èâîñò" - ïðîìÿíàòà â ïåíñèîííîîñèãóðèòåëíàòà âíîñêà, ñúîòíîøåíè-
åòî "ïåíñèîíåðè/îñèãóðåíè". Çà ïúðâè ïúò ïðåç 2005 ã. â îñúâðåìåíÿ-
âàíåòî íà ïåíñèèòå ñå âêëþ÷âà è ò.íàð. "äåìîãðàôñêè ôàêòîð": ñúîò-
íîøåíèå ïåíñèîíåðè/çàäúëæèòåëíî îñèãóðåíè.
Ïúðâè ñòúëá: Ïåíñèèòå ñå èíäåêñèðàò åæåãîäíî îò 1 àïðèë. Èíäåêñúò
ñå îïðåäåëÿ êàòî ñóìàòà îò 20% îò èíôëàöèÿòà è 80% îò ðúñòà íà
ÅÑÒÎÍÈß ïðèõîäèòå îò îñèãóðèòåëíè âíîñêè îò ò.íàð. "ñîöèàëåí äàíúê".
Âòîðè ñòúëá: Ïåíñèèòå ñå èç÷èñëÿâàò êàòî ïîæèçíåíè àíþèòåòè è
íÿìà îñúâðåìåíÿâàíå.
Íÿìà ôèêñèðàí ìåõàíèçúì è îñúâðåìåíÿâàíåòî çàâèñè îò ïîëèòèêàòà
ÃÚÐÖÈß
íà äîõîäèòå íà ïðàâèòåëñòâîòî.
Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò àâòîìàòè÷íî â íà÷àëîòî íà ãîäèíàòà ñ
ÈÑÏÀÍÈß
ïðîãíîçèðàíèÿ èíäåêñ íà ïîòðåáèòåëñêèòå öåíè.
Ïåíñèèòå ñå èíäåêñèðàò åæåãîäíî ñ ïðîãíîçíèÿ èíäåêñ íà ïîòðåáè-
ÔÐÀÍÖÈß
òåëñêèòå öåíè, îò êîéòî ñå èçêëþ÷âàò öåíèòå íà òþòþíà.
ÈÐËÀÍÄÈß Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò âåäíúæ ãîäèøíî.
Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò âåäíúæ ãîäèøíî â çàâèñèìîñò îò ïðîìÿ-
íàòà â èçäðúæêàòà íà æèâîòà:
Çà ïåíñèè äî ïåò ïúòè ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ: ñúñ 1 00%.
ÈÒÀËÈß
Çà ïåíñèè ìåæäó øåñò è ñåäåì ïúòè ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ: ñ 75%.
Çà ïåíñèè, íàäâèøàâàùè îñåì ïúòè ðàçìåðà íà ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ:
íÿìà îñúâðåìåíÿâàíå.

Áàçîâèòå îñèãóðèòåëíè äîõîäè ñå óâåëè÷àâàò âñÿêà ãîäèíà â çàâèñè-

ÊÈÏÚÐ
ìîñò îò ãîäèøíîòî èçñëåäâàíå íà çàïëàòèòå.

168
 Áàçîâèòå ïåíñèè ñå îñúâðåìåíÿâàò åæåãîäíî â íà÷àëîòî íà ãîäèíàòà
ñ ïðîöåíòà íà óâåëè÷åíèå íà áàçîâèòå îñèãóðèòåëíè äîõîäè. Äîïúëíè-
òåëíèòå ïåíñèè ñå îñúâðåìåíÿâàò â ñúùèÿ äåí â çàâèñèìîñò îò èí-
äåêñà çà íàðàñòâàíå íà èçäðúæêàòà íà æèâîòà (âòîðîòî ïîëóãîäèå íà
ìèíàëàòà ãîäèíà ñïðÿìî âòîðîòî ïîëóãîäèå íà ïî-ìèíàëàòà ãîäèíà).
Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò âñÿêà ãîäèíà è îò 1 þëè ñ èíôëàöèÿòà çà
ïúðâîòî ïîëóãîäèå íà ãîäèíàòà ñïðÿìî âòîðîòî ïîëóãîäèå íà ïðåäõîä-
íàòà ãîäèíà, àêî òÿ å íàä 1%.
Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò åæåãîäíî â çàâèñèìîñò îò íàðàñòâàíå-
òî íà öåíîâîòî ðàâíèùå è îñèãóðèòåëíèòå äîõîäè.
Îñúâðåìåíÿâàíåòî çàâèñè îò ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà:
Ïåíñèèòå, êîèòî íå íàäâèøàâàò òðè ïúòè ðàçìåðà íà áàçàòà çà îï-
ðåäåëÿíå íà ñîöèàëíèòå ïîìîùè ñå îñúâðåìåíÿâàò îò 1 àïðèë ñ èíô-
ëàöèÿòà è îò 1 îêòîìâðè ñ èíôëàöèÿòà è 50% îò ðúñòà íà ðåàëíèòå
ËÀÒÂÈß
çàïëàòè.
Ïåíñèèòå, êîèòî íàäâèøàâàò òðè ïúòè ðàçìåðà íà áàçàòà çà îïðåäå-
ëÿíå íà ñîöèàëíèòå ïîìîùè ñå îñúâðåìåíÿâàò îò 1 îêòîìâðè ñ èíôëà-
öèÿòà.
Ïåíñèèòå, êîèòî íàäâèøàâàò ïåò ïúòè ðàçìåðà íà áàçàòà çà îïðåäå-
ëÿíå ðàçìåðà íà ñîöèàëíèòå ïîìîùè íå ñå îñúâðåìåíÿâàò.
Áàçîâàòà è äîïúëâàùàòà ÷àñò îò ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâà ñ ðåøå-
ËÈÒÂÀ íèå íà ïðàâèòåëñòâîòî. Äîïúëâàùàòà ÷àñò îò ïåíñèÿòà ñå îñúâðå-
ìåíÿâà â çàâèñèìîñò îò äèíàìèêàòà íà ñðåäíèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä.
Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò ïî àâòîìàòè÷åí ìåõàíèçúì ñ ïðîöåíòà
ËÞÊÑÅÌÁÓÐÃ
íà èíôëàöèÿòà âñåêè ïúò, êîãàòî òÿ íàäâèøè 2.5%.
Ïúðâè ñòúëá:
Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò åæåãîäíî îò 1 ÿíóàðè ñ 50% îò ïðîãíîç-
íèÿ ðàçìåð íà èíôëàöèÿòà è 50% îò ïðîãíîçíèÿ ðàçìåð íà íåòíèòå äî-
õîäè îò òðóäîâà äåéíîñò. Ïðè íåîáõîäèìîñò, êîðåêöèèòå ñå ïðàâÿò
ÓÍÃÀÐÈß
ïðåç íîåìâðè.
Âòîðè ñòúëá:
Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò ïî ðåøåíèå íà ïåíñèîííèÿ ôîíä â çàâèñè-
ìîñò îò àêòþåðñêèòå îöåíêè.
Çà ðîäåíè ïðåäè 1 ÿíóàðè 1962 ã.:
Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò ñ ïî-ãîëÿìîòî îò: èíôëàöèÿòà èëè ðúñòà
íà çàïëàòèòå çà ïðîôåñèÿòà, êîÿòî å óïðàæíÿâàë ïåíñèîíåðúò.
ÌÀËÒÀ
Çà ðîäåíèòå ñëåä 1 ÿíóàðè 1962 ã.:
Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò ñ ïðîöåíò, ðàâåí íà ñóìàòà îò 70% îò ðúñ-
òà íà ñðåäíàòà ðàáîòíà çàïëàòà çà ñòðàíàòà è 30% îò èíôëàöèÿòà.
Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò îò 1 ÿíóàðè è îò 1 þëè â çàâèñèìîñò îò
ÕÎËÀÍÄÈß
ïðîöåíòà íà íàðàñòâàíå íà ðàáîòíèòå çàïëàòè.
Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò îò 1 ÿíóàðè (çà ïúðâè ïúò ïî âðåìå íà
âòîðàòà ãîäèíà ñëåä ïåíñèîíèðàíå) ñ ïðîöåíò, îïðåäåëåí îò ïðàâè-
ÀÂÑÒÐÈß òåëñòâîòî. Äîïúëíèòåëíî ñå ïðàâè åäíîêðàòíî ïëàùàíå â çàâèñè-
ìîñò îò ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà, êàòî ïåíñèîíåðèòå ñ ïî-íèñêè ïåíñèè
ïîëó÷àâàò ïîâå÷å.

Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò îò 1 ìàðò, àêî èíôëàöèÿòà å íàä 5% â

ÏÎËØÀ
ñðàâíåíèå ñ ïðåäõîäíàòà ãîäèíà.

169
 Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò âåäíúæ ãîäèøíî ïðè îò÷èòàíå íà ðåàëíèÿ
ÏÎÐÒÓÃÀËÈß ðúñò íà ÁÂÏ è èíôëàöèÿòà ñúñ ñïåöèàëíè ïî-áëàãîïðèÿòíè ïðàâèëà çà
ïîëó÷àâàùèòå ïî-íèñêè ïåíñèè.
Ñ áþäæåòà íà äúðæàâíîòî îáùåñòâåíî îñèãóðÿâàíå åæåãîäíî ñå ôèê-
ñèðà ò.íàð. "ñòîéíîñò íà ïåíñèîííàòà òî÷êà" (Pension Point Value). Íî-
âàòà ñòîéíîñò íà ïåíñèîííàòà òî÷êà òðÿáâà äà áúäå óâåëè÷åíà ïîíå
ñ ïðîãíîçíèÿ ðàçìåð íà èíôëàöèÿòà çà ñëåäâàùàòà êàëåíäàðíà ãîäèíà.
 ðàìêèòå íà ãîäèíàòà ñòîéíîñòòà íà ïåíñèîííàòà òî÷êà ìîæå äà
ÐÓÌÚÍÈß
áúäå àêòóàëèçèðàíà.
Âúïðåêè òîâà, ñòîéíîñòòà íà ïåíñèîííàòà òî÷êà íå ìîæå äà áúäå ïî-
íèñêà îò 37.5% îò ïðîãíîçíàòà ñðåäíà áðóòíà ðàáîòíà çàïëàòà è ïî-
âèñîêà îò 50% îò ïðîãíîçíàòà ñðåäíà áðóòíà ðàáîòíà çàïëàòà. Ñòîé-
íîñòòà íà ïåíñèîííàòà òî÷êà å åäíà è ñúùà çà âñè÷êè âèäîâå ïåíñèè.
Íàöèîíàëíà ïåíñèÿ: Åæåãîäíî, â çàâèñèìîñò îò èíôëàöèÿòà
Çàêîíîóñòàíîâåíà êîíòðèáóòèâíà ïåíñèÿ: Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò
ÔÈÍËÀÍÄÈß åæåãîäíî ñ èíäåêñ çà êîíòðèáóòèâíèòå ïåíñèè, ñ÷èòàíî îò 1 ÿíóàðè.
Èíäåêñúò ñúäúðæà 80% îò èíôëàöèÿòà è 20% îò ïðîìÿíàòà â ðàáîò-
íèòå çàïëàòè.
Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò äâóêðàòíî â ðàìêèòå íà ãîäèíàòà (îò
ÑËÎÂÅÍÈß ôåâðóàðè è îò íîåìâðè) â çàâèñèìîñò îò äèíàìèêàòà íà ðàáîòíèòå
çàïëàòè.
Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò åæåãîäíî îò 1 ÿíóàðè â çàâèñèìîñò îò
äèíàìèêàòà íà ñðåäíàòà áðóòíà ðàáîòíà çàïëàòà (òðåòî òðèìåñå-
÷èå íà ïðåäõîäíàòà ãîäèíà ñïðÿìî òðåòî òðèìåñå÷èå íà ïî-ïðåäèø-
ÑËÎÂÀÊÈß
íàòà ãîäèíà).
Îáåçùåòåíèÿòà ñå îñúâðåìåíÿâàò îò 1 þëè â çàâèñèìîñò îò èíôëà-
öèÿòà è äèíàìèêàòà íà ñðåäíàòà ðàáîòíà çàïëàòà.
Ãàðàíòèðàíèòå ïåíñèè ñå îñúâðåìåíÿâàò åæåãîäíî ñ èíôëàöèÿòà.
Äîïúëíèòåëíèòå ïåíñèè ñå îñúâðåìåíÿâàò â çàâèñèìîñò îò äèíàìèêà-
òà íà ñðåäíàòà ðàáîòíà çàïëàòà (ò.íàð. èíäåêñ íà ðàáîòíàòà çàïëà-
ØÂÅÖÈß òà), ñ êîéòî ñå íàìàëÿâà ñ íîðìàòà îò 1.6 ïóíêòà. Èçäðúæêàòà íà æè-
âîòà çà âúçðàñòíèòå å àâòîìàòè÷íî îáâúðçàíà êúì èíôëàöèÿòà.
Êîíòðèáóòèâíèòå ïåíñèè ñå îñúâðåìåíÿâàò â çàâèñèìîñò îò äèíàìè-
êàòà íà ðàáîòíèòå çàïëàòè.
ÂÅËÈÊÎÁÐÈÒÀÍÈß Ïåíñèèòå ñå îñúâðåìåíÿâàò åæåãîäíî ïîíå ñ ïðîöåíòà íà èíôëàöèÿòà.

ÄÚÐÆÀÂÀ ÌÈÍÈÌÀËÍÈ ÏÅÍÑÈÈ

Ëèöàòà ñ ïîíå 1 5 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ, ÷èÿòî ãîäèøíà ïåíñèÿ íå íàä-
âèøàâà 1 2,691.91 åâðî çà ñàìî ëèöå è 1 5,864.90 åâðî çà ëèöå, æèâååùî
â äîìàêèíñòâî, èìà ïðàâî ïåíñèÿ â ãàðàíòèðàí ðàçìåð. Òîé ñå èç÷èñ-
ÁÅËÃÈß ëÿâà âúðõó äîõîä îò 1 8,389.1 9 åâðî íà ãîäèíà.
Ãàðàíòèðàíàòà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ å ðàâíà íà 2/3 îò ôèêñèðàíèÿ äîõîä:
- çà ëèöå â äîìàêèíñòâî: 1 3,786.01 (75% îò áàçàòà)
- çà ëèöå, æèâååùî ñàìî: 1 1,032.28 (60% îò áàçàòà)
Ïúðâè ñòúëá: Ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ çà îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âúçðàñò ñå
îïðåäåëÿ åæåãîäíî ñúñ Çàêîíà çà áþäæåòà íà Äúðæàâíîòî îáùåñòâå-
ÁÚËÃÀÐÈß
íî îñèãóðÿâàíå.
Âòîðè ñòúëá: Íÿìà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ

170
 Áàçîâ ðàçìåð: Ôèêñèðàíà ñòîéíîñò îò 64 åâðî íà ìåñåö.
×ÅÕÈß
Äîïúëíèòåëåí ðàçìåð: Ôèêñèðàíà ñòîéíîñò îò 29 åâðî íà ìåñåö.
Ñîöèàëíà ïåíñèÿ: Ôèêñèðàíà ñòîéíîñò îò 1/40 îò áàçîâèÿ ðàçìåð 206
ÄÀÍÈß åâðî íà ãîäèíà.
Äîïúëíèòåëíà ïåíñèÿ: Ôèêñèðàíà ñòîéíîñò îò 1 66 åâðî íà ãîäèíà.
ÃÅÐÌÀÍÈß Íÿìà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ.
Ïúðâè ñòúëá: 1 00% îò íàöèîíàëíàòà ïåíñèîííà ñòàâêà – 1 01 åâðî íà
ÅÑÒÎÍÈß ìåñåö.
Âòîðè ñòúëá: Íÿìà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ.
Çà ëèöà, ðîäåíè ïðåäè 01.01.1993 ã.: Ôèêñèðàíà ñòîéíîñò îò 477.05 åâ-
ðî íà ìåñåö.
Çà ëèöà, ðîäåíè ñëåä 01.01.1993 ã.: Ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ å 70% îò ìèíè-
ÃÚÐÖÈß ìàëíàòà ðàáîòíà çàïëàòà çà æåíåí ðàáîòíèê, ôèêñèðàíà ñ Îáùîòî
íàöèîíàëíî êîëåêòèâíî ñïîðàçóìåíèå îò 2002 ã. Îò 1.1.2003 ã. ìèíèìàë-
íàòà ïåíñèÿ ñå îñúâðåìåíÿâà ñ ïðîöåíòà çà óâåëè÷åíèå íà ïåíñèèòå.
Êúì ìîìåíòà ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ å 471.86 åâðî íà ìåñåö.
Ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ èìà ìåñå÷åí ðàçìåð, çàâèñåù îò ñåìåéíîòî ïî-
ëîæåíèå íà ïåíñèîíåðà (ïåíñèÿòà ñå èçïëàùà 1 4 ïúòè â ãîäèíàòà):
– íàä 65 ã.: 528.55 åâðî (ñàìî ëèöå) èëè 658.75 åâðî (çà ëèöå ñúñ çà-
ÈÑÏÀÍÈß
âèñèì ñúïðóã);
– ïîä 65 ã.: 492.50 åâðî (ñàìî ëèöå) èëè 61 5.66 (çà ëèöå, ñúñ çàâèñèì
ñúïðóã).
Ãåíåðàëíà ñõåìà çà íàåìíè ðàáîòíèöè (RGAVTS): Ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ å
ñ ôèêñèðàí ðàçìåð îò 7,301.64 åâðî íà ãîäèíà. Íàìàëÿâà ñå ïðîïîðöèî-
íàëíî, àêî ëèöåòî íÿìà íåîáõîäèìèÿ ñòàæ çà ïîëó÷àâàíå íà ïúëíà ïåíñèÿ.
ÔÐÀÍÖÈß Äîáàâêà çà ñîëèäàðíîñò: Áàçèðàíà íà èìóùåñòâåí òåñò äîáàâêà çà ìíî-
ãî âúçðàñòíè õîðà ñ ôèêñèðàí ðàçìåð: 7,537.30 åâðî íà ãîäèíà çà ëèöå.
Äîïúëíèòåëíà ñõåìà çà íàåìíè ðàáîòíèöè (ARRCO) è ðúêîâîäåí ñúñ-
òàâ (AGIRC): Íÿìà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ.
Äúðæàâíà ïåíñèÿ (ïðåõîäíà): 21 8.90 åâðî íà ñåäìèöà, ôèêñèðàí ðàçìåð.
ÈÐËÀÍÄÈß Äúðæàâíà ïåíñèÿ (êîíòðîáóòèâíà): 1 1 1.70 åâðî íà ñåäìèöà, ôèêñèðàí
ðàçìåð.
Çà ëèöà, îñèãóðåíè ïðåäè 01.01.1996 ã.: Ôèêñèðàí ðàçìåð îò 5 760.56 íà
ãîäèíà. Ïåíñèÿòà çà ñòàðîñò ñå èçïëàùà â ìèíèìàëåí ðàçìåð, àêî ãî-
äèøíèÿ îñèãóðèòåëåí äîõîä íà ëèöåòî å äî 2 ïúòè ïî-íèñúê îò ãîäèø-
íèÿ ðàçìåð íà ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ. Àêî îñèãóðåíèÿò å ñêëþ÷èë áðàê,
ïåíñèÿòà ñå èçïëàùà â ìèíèìàëåí ðàçìåð àêî ãîäèøíèÿò îáëàãàåì äî-
ÈÒÀËÈß õîä å ïî-ìàëúê îò 4 ïúòè ðàçìåðà íà ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ. Ïîëàãà ñå
äîáàâêà îò 70% îò ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ, àêî äîìàêèíñêèÿò äîõîä å
ìåæäó 4 è 5 ïúòè ïî-íèñúê îò ãîäèøíèÿ ðàçìåð íà ìèíèìàëíàòà ïåí-
ñèÿ è â ðàçìåð íà 40%, àêî ãîäèøíèÿò äîìàêèíñêè äîõîä å ìåæäó 5 è 6
ïúòè ðàçìåðà íà ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ.
Çà ëèöà, îñèãóðåíè ñëåä 01.01.1996 ã.: Íÿìà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ.
85% îò áàçîâàòà ïúëíà ïåíñèÿ. Ðàçìåðúò íà ïåíñèÿòà çàâèñè îò ñå-
ìåéíîòî ïîëîæåíèå. Çà ëèöå, æèâååùî ñàìî ñå ïîëàãàò 60% îò ìèíè-
ìàëíèÿ ðàçìåð, à çà ëèöå, ñúæèòåëñòâàùî ñ äðóã âúçðàñòåí – 80% îò
ÊÈÏÚÐ
ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ. Ïðè äâàìà çàâèñèìè ÷ëåíîâå íà ñåìåéñòâîòî –
90% îò ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ, à ïðè òðè è ïîâå÷å ÷ëåíîâå íà äîìàêèí-
ñòâîòî â çàâèñèìà âúçðàñò ñå ïîëàãàò 1 00% îò ïåíñèÿòà.

171
 Ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ çàâèñè îò îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ è ðàçìåðà íà ãà-
ðàíòèðàíîòî îò äúðæàâàòà îáåçùåòåíèå çà ñîöèàëíà ñèãóðíîñò:
– äî 20 ã. – 1.1 õ îáåçùåòåíèåòî – 71 åâðî íà ìåñåö;
ËÀÒÂÈß
– 21-30 ã. – 1.3 õ îáåçùåòåíèåòî – 84 åâðî íà ìåñåö;
– 31-40 ã. – 1.5 õ îáåçùåòåíèåòî – 97 åâðî íà ìåñåö;
– 41 è ïîâå÷å ãîäèíè – 1.7 õ îáåçùåòåíèåòî – 1 1 0 åâðî íà ìåñåö.
ËÈÒÂÀ Íÿìà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ.
Ïåíñèÿòà íå ìîæå äà áúäå ïî-íèñêà îò 90% îò îñèãóðèòåëíèÿ äîõîä,
ËÞÊÑÅÌÁÓÐà âçåò ïðè èç÷èñëÿâàíåòî é, íî ñàìî àêî ëèöåòî èìà 40 ã. îñèãóðèòåëåí
ñòàæ. Âñÿêà ãîäèíà ïî-ìàëêî íàìàëÿâà ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà ñ 1/40.
Ïúðâè ñòúëá: Ìèíèìàëíèÿò ðàçìåð íà ïåíñèÿòà å ôèêñèðàíà ñóìà îò
1 1 3 åâðî íà ìåñåö, íî îñèãóðåíîòî ëèöå òðÿáâà äà èìà ïîíå 20 ã. îñè-
ÓÍÃÀÐÈß
ãóðèòåëåí ñòàæ.  ïðîòèâåí ñëó÷àé íÿìà ïðàâî íà ïåíñèÿ.
Âòîðè ñòúëá: Íÿìà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ.
Ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ å âúâ ôèêñèðàí ðàçìåð, â çàâèñèìîñò îò ñåìåé-
íîòî ïîëîæåíèå:
ÌÀËÒÀ
– çà ëèöå, ñêëþ÷èëî áðàê – 1 1 8.94 åâðî íà ñåäìèöà.
– çà ëèöå, æèâååùî ñàìî – 1 02.77 åâðî íà ñåäìèöà.
Íÿìà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ, ïåíñèèòå ñå îïðåäåëÿò â ðàâåí ðàçìåð ñïîðåä
ÕÎËÀÍÄÈß
ãîäèíèòå ñòàæ.
Íÿìà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ, íî ñúùåñòâóâà èçèñêâàíåòî, ÷å äîõîäúò íà
ïåíñèîíåðà (íå ñàìî ïåíñèÿòà) òðÿáâà äà áúäå ðàâåí èëè ïî-âèñîê îò
îïðåäåëåí ïðàã. Ïðàãúò ñå ôèêñèðà ñïîðåä ïîòðåáèòåëñêà êîøíèöà è
çàâèñè îò ñåìåéíîòî ïîëîæåíèå íà ïåíñèîíåðà:
– çà ëèöà, æèâååùè ñàìè ïðàãúò å 747.00 åâðî íà ìåñåö;
ÀÂÑÒÐÈß
– çà ëèöà, æèâååùè â åäíî è ñúùî äîìàêèíñòâî ñúñ ñúïðóã/ïàðòíüîð:
1,1 20.00 åâðî íà ìåñåö.
Àêî äîõîäúò íà ïåíñèîíåðà å ïîä òàçè ãðàíèöà, òîé ïîëó÷àâà äîáàâêà
äî äîñòèãàíåòî é. Äîáàâêàòà ñå ïîâèøàâà ñ 78.29 íà ìåñåö, àêî â äî-
ìàêèíñòâîòî èìà äåòå äî 1 8 ã. (èëè 27 ã., àêî ó÷è).
ÏÎËØÀ Ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ å ôèêñèðàíà ñóìà îò 1 66 åâðî íà ìåñåö.
Ïåíñèîíåðèòå èìàò ïðàâî íà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ â ðàçìåð íà 30% îò
ñâîÿ ñðåäåí îñèãóðèòåëåí äîõîä. Îñâåí òîâà, ïåíñèÿòà íå ìîæå äà áú-
äå ïî-íèñêà îò îïðåäåëåí ïðîöåíò îò ò.íàð. ãàðàíòèðàíàòà ñîöèàëíà
ïîìîù. Ðàçìåðúò ñå îïðåäåëÿ è â çàâèñèìîñò îò îñèãóðèòåëíèÿ ñòàæ
íà ïåíñèîíåðà:
– äî 1 5 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ – 57.8% îò ãàðàíòèðàíàòà ñîöèàëíà ïî-
ÏÎÐÒÓÃÀËÈß ìîù;
– îò 1 5 äî 20 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ – 64.5% îò ãàðàíòèðàíàòà ñîöè-
àëíà ïîìîù;
– îò 21 äî 30 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ – 71.2% îò ãàðàíòèðàíàòà ñîöè-
àëíà ïîìîù;
– íàä 30 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ – 89% îò ãàðàíòèðàíàòà ñîöèàëíà ïî-
ìîù.
ÐÓÌÚÍÈß Íÿìà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ.
Íÿìà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ, à íàöèîíàëíà ñïîðåä áðîÿ ãîäèíè ïðåñòîé â
ÔÈÍËÀÍÄÈß
ñòðàíàòà.

172
 Âñè÷êè îñèãóðåíè ëèöà èìàò ïðàâî íà ãàðàíòèðàíà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ
â ðàçìåð îò 35% îò ìèíèìàëíèÿ íåîáõîäèì äîõîä çà âúçðàñòíè äîìà-
ÑËÎÂÅÍÈß
êèíñòâà. Òîçè äîõîä ñå îïðåäåëÿ îò Èíñòèòóò çà ïåíñèè è èíâàëèä-
íîñò. Óñëîâèåòî å ïåíñèîíåðúò äà èìà ïîíå 1 5 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ.
ÑËÎÂÀÊÈß Íÿìà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ.
Íÿìà ìèíèìàëíà ïåíñèÿ.
Èìà ãàðàíòèðàíà ïåíñèÿ çà õîðàòà, êîèòî èìàò ìàëêà ïåíñèÿ èëè ñà
áåç ïåíñèÿ. Ïúëíàòà ãàðàíòèðàíà ïåíñèÿ å 2.1 3 ïúòè îò öåíîâàòà áà-
çà: 9,265 åâðî íà ìåñåö çà ëèöå, æèâååùî ñàìî è 8,265 åâðî íà ìåñåö
çà ëèöå â áðàê.
Çà ëèöà â òåæêî ñåìåéíî ïîëîæåíèå ñå ïîëàãà äîáàâêà çà èçäðúæêà íà
âúçðàñòíè ëèöà (íàä 65 ã.) Òÿ òðÿáâà äà îáåçïå÷è äîñòèãàíåòî íà äîñ-
ØÂÅÖÈß
òîåí æèçíåí ñòàíäàðò è ðàçõîäèòå çà æèëèùå.
Çà ëèöàòà, êîèòî íå èçïúëíÿâàò óñëîâèÿòà çà ãàðàíòèðàíà ïåíñèÿ, ñú-
ùåñòâóâà ïîìîù çà èçäðúæêà íà âúçðàñòíèòå íàä 65-ãîäèøíà âúç-
ðàñò. Ïîìîùòà îñèãóðÿâà ïðèåìëèâ ñòàíäàðò çà æèâîò ñëåä óäúðæà-
íå íà ðàçõîäèòå, ñâúðçàíè ñ ïîääðúæêà íà æèëèùåòî è å â ðàçìåð 1.294
ïúòè öåíîâàòà áàçà çà ëèöå, æèâååùî ñàìî è 1.084 îò öåíîâàòà áàçà
çà ëèöå â áðàê.
Áàçîâà äúðæàâíà ïåíñèÿ: Ìèíèìóì 25% îò ïúëíàòà äúðæàâíàòà êîíò-
ÂÅËÈÊÎÁÐÈÒÀÍÈß ðèáóòèâíà ïåíñèÿ.
Îáåçùåòåíèå ïðè ïëàâíî ïåíñèîíèðàíå: Ìèíèìóì 0.1 4 åâðî íà ñåäìèöà.

ÄÚÐÆÀÂÀ ÑÚÂÌÅÑÒßÂÀÍÅ ÍÀ ÏÅÍÑÈÈ È ÄÐÓÃÈ ÄÎÕÎÄÈ

Ñúâìåñòÿâàíåòî å âúçìîæíî, íî äîõîäèòå íà ïåíñèîíåðà íå áèâà äà
íàäâèøàâàò îïðåäåëåí ïðàã (7 421.57 åâðî íà ìåñåö èëè 1 7 1 49.20 åâ-
ðî, àêî å â ïåíñèîííà âúçðàñò). Ïðàãúò å ðàçëè÷åí çà íàåòèòå è ñà-
ìîñòîÿòåëíî íàåòèòå è ñå óâåëè÷àâà, àêî â äîìàêèíñòâîòî èìà äå-
ÁÅËÃÈß
öà. Àêî äîõîäúò íà ïåíñèîíåðà îò èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò íàäâèøàâà ñ
äî 1 5% ïðàãà, òîãàâà íåãîâàòà ïåíñèÿ ñå íàìàëÿâà â ñúùèÿ ïðîöåíò.
Àêî äîõîäúò íà ïåíñèîíåðà îò èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò íàäâèøàâà ñ ïî-
âå÷å îò 1 5% ïðàãà, íå ñå èçïëàùà ïåíñèÿ.
Íÿìà îãðàíè÷åíèÿ. Ïåíñèîíåðúò ìîæå äà ïîëó÷àâà è ïåíñèÿ è äîõîä îò
ÁÚËÃÀÐÈß
èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò åäíîâðåìåííî.
Íÿìà îãðàíè÷åíèÿ. Ïåíñèîíåðúò ìîæå äà ïîëó÷àâà è ïåíñèÿ è äîõîä îò
×ÅÕÈß
èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò åäíîâðåìåííî.
Áàçîâèÿò ðàçìåð íà ñîöèàëíàòà ïåíñèÿ ñå íàìàëÿâà ñ 30%, àêî äîõîäúò
íà ïåíñèîíåðà îò èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò íàäâèøàâàò îïðåäåëåí ïðàã
(34,835 åâðî íà ãîäèíà). Ñúùîòî íàìàëåíèå âàæè è çà äîáàâêèòå êúì
ÄÀÍÈß ïåíñèÿòà (ïðàãúò å 15,425 åâðî íà ãîäèíà çà ëèöå, æèâååùî ñàìî è 7,689
åâðî íà ãîäèíàòà çà ëèöå â áðàê). Ïðàãúò ñå çàâèøàâà, àêî â äîìàêèíñ-
òâîòî íà ïåíñèîíåðà èìà ëèöà â çàâèñèìà âúçðàñò. Äîïúëíèòåëíàòà
ïåíñèÿ íå ìîæå äà áúäå ïîëó÷àâàíà ñ äîõîä îò èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò.
Ñúâìåñòÿâàíåòî íà ïåíñèÿ ñ äîõîä îò òðóä å âúçìîæíî, íî ñëåä íà-
âúðøâàíå íà 65-ãîäèøíà âúçðàñò.  ñëó÷àé, ÷å ëèöåòî ñå ïåíñèîíèðà
ÃÅÐÌÀÍÈß ïðåäè 65 ã., äîõîäèòå îò èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò íå ìîãàò äà íàäâèøà-
âàò îïðåäåëåí ìåñå÷åí ïðàã. Ïðàãúò ìîæå äà áúäå çàâèøàâàí åäíîê-
ðàòíî â ðàìêèòå íà ãîäèíàòà.

173
 Íÿìà îãðàíè÷åíèå ïðè ïîëó÷àâàíå íà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò. Àêî ëèöåòî
ÅÑÒÎÍÈß ïîëó÷àâà ðàííà ïåíñèÿ èëè ïåíñèÿ ïðè áëàãîïðèÿòíè óñëîâèÿ, íå ñå ïîç-
âîëÿâà ñúâìåñòÿâàíå.
Ñúâìåñòÿâàíåòî å âúçìîæíî, íî àêî ïåíñèÿòà íàäâèøàâà 734 åâðî íà
ÃÚÐÖÈß ìåñåö, ðàçëèêàòà ìåæäó äåéñòâèòåëíèÿ ðàçìåð íà ïåíñèÿòà è 734 åâ-
ðî ñå íàìàëÿâà ñúñ 70%.
Èçïëàùàíåòî íà ïåíñèÿòà ñå ñóñïåíäèðà äîêàòî ïåíñèîíåðúò óïðàæ-
ÈÑÏÀÍÈß íÿâà èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò. Ñúâìåñòÿâàíåòî íà ïåíñèè è èêîíîìè÷åñ-
êà äåéíîñò å âúçìîæíî ïðè ïîëó÷àâàíå íà ÷àñòè÷íà ïåíñèÿ.
Ñúâìåñòÿâàíåòî íà äîõîäè îò èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò è ïåíñèÿ å âúç-
ÔÐÀÍÖÈß ìîæíî, àêî îáùèÿ äîõîä íà ïåíñèîíåðà íå íàäâèøàâà 1.6 ïúòè ìèíèìàë-
íàòà ðàáîòíà çàïëàòà.
Ñúâìåñòÿâàíåòî íà ïåíñèÿ ñ äîõîä îò òðóäîâà äåéíîñò å âúçìîæíî çà
ÈÐËÀÍÄÈß
ëèöà ñëåä íàâúðøâàíå íà 65 ã. âúçðàñò.  ïðîòèâåí ñëó÷àé å çàáðàíåíî.
Ñúâìåñòÿâàíåòî å âúçìîæíî çà äîõîäè îò òðóä è ñàìîñòîÿòåëíà çà-
åòîñò, íî äî îïðåäåëåí ðàçìåð íà ïåíñèÿòà. Àêî òÿ å äî ìèíèìàëíà-
òà íÿìà äîïúëíèòåëíè óñëîâèÿ. Íî àêî ïîëó÷àâàíàòà ïåíñèÿ å íàä ìè-
ÈÒÀËÈß
íèìàëíèÿ ðàçìåð, òî ðàçëèêàòà ìåæäó íåãî è ìèíèìàëíàòà ïåíñèÿ ñå
ïîëó÷àâà â 70%, ò.å. = ìèíèìàëíà ïåíñèÿ + 70% (äåéñòâèòåëåí ðàçìåð
- ìèíèìàëíà ïåíñèÿ).
Íÿìà îãðàíè÷åíèÿ. Ïåíñèîíåðúò ìîæå äà ïîëó÷àâà è ïåíñèÿ è äîõîä îò
ÊÈÏÚÐ
èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò åäíîâðåìåííî.
Íÿìà îãðàíè÷åíèÿ. Ïåíñèîíåðúò ìîæå äà ïîëó÷àâà è ïåíñèÿ è äîõîä îò
ËÀÒÂÈß èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò åäíîâðåìåííî, íî íå ïî-ðàíî îò íàâúðøâàíå íà
ñòàíäàðòíàòà ïåíñèîííà âúçðàñò.  ïðîòèâåí ñëó÷àé å çàáðàíåíî.
Íÿìà îãðàíè÷åíèÿ. Ïåíñèîíåðúò ìîæå äà ïîëó÷àâà è ïåíñèÿ è äîõîä îò
ËÈÒÂÀ
èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò åäíîâðåìåííî.
Íÿìà îãðàíè÷åíèÿ. Ïåíñèîíåðúò ìîæå äà ïîëó÷àâà è ïåíñèÿ è äîõîä îò
ËÞÊÑÅÌÁÓÐà èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò åäíîâðåìåííî, íî ïðè ïîëó÷àâàíå íà ñòàíäàðò-
íà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò. Çàáðàíåíî å ïðè ðàííà ïåíñèÿ.
Íÿìà îãðàíè÷åíèÿ. Ïåíñèîíåðúò ìîæå äà ïîëó÷àâà è ïåíñèÿ è äîõîä îò
ÓÍÃÀÐÈß èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò åäíîâðåìåííî, ñ ðàçëèêàòà ÷å ïåíñèèòå è äîõî-
äúò îò èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò ñå îáëàãàò ñ äàíúê.
Ðîäåíèòå ïðåäè 1 952 ã. ìîãàò äà ñúâìåñòÿâàò ïåíñèÿ è äîõîä îò èêî-
íîìè÷åñêà äåéíîñò ìåæäó ñâîÿòà 61 è 65-ãîäèøíèíà. Ðàçìåðúò íà äî-
ÌÀËÒÀ õîäà íå áèâà äà ïðåâèøàâà ìèíèìàëíàòà ðàáîòíà çàïëàòà. Ñëåä íàâúð-
øâàíå íà 65 ã. íÿìà îãðàíè÷åíèÿ. Ðîäåíèòå ñëåä 1 952 ã. íÿìàò ïðàâî
äà ðàáîòÿò è äà ïîëó÷àâàò ïåíñèÿ.
Íÿìà îãðàíè÷åíèÿ. Ïåíñèîíåðúò ìîæå äà ïîëó÷àâà è ïåíñèÿ è äîõîä îò
ÕÎËÀÍÄÈß
èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò åäíîâðåìåííî.
Íÿìà îãðàíè÷åíèÿ. Ïåíñèîíåðúò ìîæå äà ïîëó÷àâà è ïåíñèÿ è äîõîä îò
èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò åäíîâðåìåííî, íî ïðè ïîëó÷àâàíå íà ñòàíäàðò-
ÀÂÑÒÐÈß
íà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò. Ïðè ïîëó÷àâàíå íà ðàííà ïåíñèÿ ñúùî å âúçìîæ-
íî, íî àêî îáùèÿò äîõîä íå íàäâèøàâà îïðåäåëåí ëèìèò.
Íÿìà îãðàíè÷åíèÿ ñëåä íàâúðøâàíå íà ïåíñèîííà âúçðàñò. Ïåíñèîíå-
ÏÎËØÀ ðúò ìîæå äà ïîëó÷àâà è ïåíñèÿ è äîõîä îò èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò åä-
íîâðåìåííî.

174
 Íÿìà îãðàíè÷åíèÿ. Ïåíñèÿòà íà ïåíñèîíåðà ñå óâåëè÷àâà ñ 1/1 4 âúðõó
ÏÎÐÒÓÃÀËÈß 2% îò ðàáîòíàòà çàïëàòà ñëåä ïåíñèîííà âúçðàñò. Âúðõó äîõîäèòå
îò òðóä ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
Íÿìà îãðàíè÷åíèÿ. Ïåíñèîíåðúò ìîæå äà ïîëó÷àâà è ïåíñèÿ è äîõîä îò
ÐÓÌÚÍÈß èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò åäíîâðåìåííî, íî ïðè ïîëó÷àâàíå íà ñòàíäàðò-
íà ïåíñèÿ çà ñòàðîñò. Íå å âúçìîæíî ïðè ïîëó÷àâàíå íà ðàííà ïåíñèÿ.
Íÿìà îãðàíè÷åíèÿ. Ïåíñèîíåðúò ìîæå äà ïîëó÷àâà è ïåíñèÿ è äîõîä îò
ÔÈÍËÀÍÄÈß
èêîíîìè÷åñêà äåéíîñò åäíîâðåìåííî.
Íÿìà îãðàíè÷åíèÿ, àêî äîõîäúò íå íàäâèøàâà ìèíèìàëíàòà ðàáîòíà
ÑËÎÂÅÍÈß çàïëàòà.Ïåíñèîíåðúò ìîæå äà ïîëó÷àâà è ïåíñèÿ è äîõîä îò èêîíîìè-
÷åñêà äåéíîñò åäíîâðåìåííî.
ÑËÎÂÀÊÈß Íÿìà îãðàíè÷åíèÿ.
ØÂÅÖÈß Íÿìà îãðàíè÷åíèÿ.
ÂÅËÈÊÎÁÐÈÒÀÍÈß Íÿìà îãðàíè÷åíèÿ.

ÄÚÐÆÀÂÀ ÑÒÈÌÓËÈ ÇÀ ÎÒËÀÃÀÍÅ ÍÀ ÏÅÍÑÈÎÍÈÐÀÍÅÒÎ

ÁÅËÃÈß Íÿìà âúçìîæíîñò çà îòëàãàíå íà ïåíñèîíèðàíåòî.
Âñÿêà ãîäèíà îñèãóðèòåëåí ñòàæ ñëåä íàâúðøâàíå íà ñòàíäàðòíàòà
ïåíñèîííà âúçðàñò è îñèãóðèòåëåí ñòàæ áåç ïðåâðúùàíå îò 34 ã. çà
ÁÚËÃÀÐÈß
æåíèòå è 37 ã. çà ìúæåòå, êîèòî ïðîäúëæàâàò äà ðàáîòÿò è íÿìàò
îòïóñíàòà ïåíñèÿ, äàâà 3% âìåñòî 1% â ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà.
Çà âñåêè 90 äíè îòëàãàíå íà ïåíñèîíèðàíåòî ñå ïîëàãàò 1.5% óâåëè÷å-
×ÅÕÈß
íèå íà ïåíñèÿòà.
Ïåíñèÿòà ñå óâåëè÷àâà íà áàçà àêòþåðñêè ðàç÷åòè. Ñëåä 65-ãîäèøíà
âúçðàñò ñå äúëæè äîáàâêà êúì íàöèîíàëíàòà ïåíñèÿ. Äîïúëíèòåëíàòà
ÄÀÍÈß
ïåíñèÿ ñå óâåëè÷àâà ñ ôèêñèðàí ïðîöåíò çà âñåêè ìåñåö îò 67 äî 70-
ãîäèøíà âúçðàñò.
ÃÅÐÌÀÍÈß Âñåêè ìåñåö îòëàãàíå íîñè 0.5% óâåëè÷åíèå íà ïåíñèÿòà.
ÅÑÒÎÍÈß Âñåêè ìåñåö îòëàãàíå íîñè 0.9% óâåëè÷åíèå íà ïåíñèÿòà.
Çà ëèöàòà ìåæäó 63 è 67 ã., âñÿêà ãîäèíà ñëåä 35-òàòà ãîäèíà îñèãó-
ÃÚÐÖÈß
ðèòåëåí ñòàæ íîñè 3% ïðè èç÷èñëÿâàíå íà ïåíñèÿòà.
Âñÿêà ãîäèíà îñèãóðèòåëåí ñòàæ ñëåä íàâúðøâàíå íà 65-ãîäèøíà âúç-
ÈÑÏÀÍÈß
ðàñò íîñè 2% óâåëè÷åíèå íà ïåíñèÿòà.
Ãåíåðàëíà ñõåìà çà íàåìíè ðàáîòíèöè (RGAVTS):
Îò 1.1.2007 ã. çà âñåêè îñèãóðåí ñëåä íàâúðøâàíå íà 60 ã., êîéòî èìà
40 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ, âñÿêà äîïúëíèòåëíà ãîäèíà íîñè 0.75% óâå-
ÔÐÀÍÖÈß
ëè÷åíèå íà ïåíñèÿòà çà ïúðâàòà ãîäèíà, 1% çà âñÿêî ñëåäâàùî òðèìå-
ñå÷èå äî íàâúðøâàíå íà 65-ãîäèøíà âúçðàñò è 1.25% çà âñÿêî òðèìå-
ñå÷èå ñëåä 65-ãîäèøíà âúçðàñò.
ÈÐËÀÍÄÈß Íÿìà ñïåöèàëíè ñòèìóëè.
Íàåìíè ðàáîòíèöè ñ ïîíå 40 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ ïîëó÷àâàò äîáàâêà
ÈÒÀËÈß
êúì ïåíñèÿòà âúâ ôèêñèðàí ðàçìåð.

ÊÈÏÚÐ Âñåêè ìåñåö îòëàãàíå íîñè 0.5% óâåëè÷åíèå íà ïåíñèÿòà.

175
ËÀÒÂÈß Íÿìà ñïåöèàëíè ñòèìóëè.

Âñÿêà ãîäèíà ñëåä ïîëó÷àâàíå ïðàâî íà ïåíñèÿ íîñè 8% óâåëè÷åíèå íà

ËÈÒÂÀ
ïåíñèÿòà.

Àêî ëèöåòî ïðîäúëæàâà äà ðàáîòè ñëåä 65-ãîäèøíà âúçðàñò, ïëàòåíè-

ËÞÊÑÅÌÁÓÐÃ
òå âíîñêè ñå âúçñòàíîâÿâàò â êðàÿ íà ãîäèíàòà.

Ïúðâè ñòúëá: Âñåêè ìåñåö îòëàãàíå íà ïåíñèîíèðàíåòî íîñè óâåëè÷å-

ÓÍÃÀÐÈß íèå îò 0.5% íà ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà.
Âòîðè ñòúëá: Íÿìà ñïåöèàëíè ñòèìóëè.

ÌÀËÒÀ Íÿìà ñïåöèàëíè ñòèìóëè.

ÕÎËÀÍÄÈß Íÿìà âúçìîæíîñò çà îòëàãàíå íà ïåíñèîíèðàíåòî.

Âñÿêà ãîäèíà îòëàãàíå íîñè 4.2% óâåëè÷åíèå íà ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà,

ÀÂÑÒÐÈß
íî íå ïîâå÷å îò 3 ãîäèíè.

ÏÎËØÀ Íÿìà ñïåöèàëíè ñòèìóëè.

Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà îò 65 ã. äî íàâúðøâàíå íà 70-ãî-

äèøíà âúçðàñò. Ïåíñèÿòà ñå óâåëè÷àâà ïî äèôåðåíöèðàíî, â çàâèñè-
ìîñò íà ìåñåöèòå, ñ êîèòî ëèöåòî å îòëîæèëî ñâîåòî ïåíñèîíèðàíå.
ÏÎÐÒÓÃÀËÈß
Âñåêè ìåñåö íîñè áîíóñ – òîé âàðèðà ìåæäó 0.33 è 1.0% â çàâèñèìîñò
îò áðîÿ ãîäèíè îñèãóðèòåëåí ñòàæ è âðåìåòî ñëåä ïåíñèîííàòà âúç-
ðàñò, ïðåç êîåòî íå å ïîëó÷àâàíà ïåíñèÿ.

Âñÿêà äîïúëíèòåëíà ãîäèíà ñëåä íàâúðøâàíå íà ïåíñèîííà âúçðàñò íî-

ÐÓÌÚÍÈß
ñè 3.6% óâåëè÷åíèå íà ïåíñèÿòà.

Âñåêè ìåñåö îòëàãàíå íà ïåíñèîíèðàíåòî íîñè 0.6% óâåëè÷åíèå íà

ÔÈÍËÀÍÄÈß ïåíñèÿòà. Ïåíñèîíèðàíåòî ìîæå äà ñå îòëàãà îò 65 ã. äî 68-ãîäèøíà
âúçðàñò.

Èçèñêâàíåòî å ëèöåòî äà èìà 40 ã. îñèãóðèòåëåí ñòàæ (ìúæå) è 38 ã.

îñèãóðèòåëåí ñòàæ (æåíè) è äà ïðîäúëæàâà äà ðàáîòè ñëåä 63-ãîäèø-
íà âúçðàñò (ìúæå) è 61-ãîäèøíà âúçðàñò (æåíè). Âñÿêà ãîäèíà îòëàãà-
íå íà ïåíñèîíèðàíåòî íîñè ðàçëè÷åí áîíóñ:
ÑËÎÂÅÍÈß – 3% çà ïúðâàòà ãîäèíà;
– 2.6% çà âòîðàòà ãîäèíà;
– 2.2% çà òðåòàòà ãîäèíà;
– 1.8% çà ÷åòâúðòàòà ãîäèíà;
– 1.5% çà ïåòàòà è âñÿêà ñëåäâàùà ãîäèíà.

Âñåêè ìåñåö îòëàãàíå íà ïåíñèîíèðàíåòî íîñè 0.5% óâåëè÷åíèå íà

ÑËÎÂÀÊÈß
ïåíñèÿòà.

Âñåêè ìåñåö îòëàãàíå íà ïåíñèîíèðàíåòî íîñè 0.7% ñëåä íàâúðøâàíå

ØÂÅÖÈß
íà 65-ãîäèøíà âúçðàñò.

Äúðæàâíèòå ïåíñèè ñå óâåëè÷àâàò ïðèáëèçèòåëíî ñ 1 0.4% çà âñÿêà ãî-

ÂÅËÈÊÎÁÐÈÒÀÍÈß
äèíà îòëàãàíå íà ïåíñèîíèðàíåòî.

176
ÄÚÐÆÀÂÀ ÄÀÍÚ×ÍÎ ÎÁËÀÃÀÍÅ ÍÀ ÏÅÍÑÈÈÒÅ
ÁÅËÃÈß Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.
ÁÚËÃÀÐÈß Ïåíñèèòå íå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.
×ÅÕÈß Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.
ÄÀÍÈß Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.
Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè. Ïðåç 2005 ã. ñàìî 50% îò ïåíñèÿòà å
ÃÅÐÌÀÍÈß áèëà îáëàãàåìà. Ñëåä òîâà, îáëàãàåìàòà ÷àñò îò ïåíñèÿòà ñå óâåëè-
÷àâà ñ 2% äî 2020 ã. è ñ 1% îò 2021 äî 2040 ã.

Ïåíñèèòå îò ïúðâèÿ ñòúëá äî 1 92 åâðî íà ìåñåö íå ñå îáëàãàò ñ äà-

ÅÑÒÎÍÈß
íúöè. Ïåíñèèòå îò âòîðèÿ ñòúëá ñà îáåêò íà äàíú÷íî îáëàãàíå.
ÃÚÐÖÈß Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.
ÈÑÏÀÍÈß Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.
ÔÐÀÍÖÈß Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.
ÈÐËÀÍÄÈß Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.
ÈÒÀËÈß Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.
ÊÈÏÚÐ Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.
Ïåíñèèòå, îòïóñíàòè äî 01.01.1 996 ã. íå ñà îáåêò íà äàíú÷íî îáëàãàíå.
ËÀÒÂÈß
Ïåíñèèòå, îòïóñíàòè ñëåä 01.01.1 996 ã. ñà îáåêò íà äàíú÷íî îáëàãàíå.
ËÈÒÂÀ Ïåíñèèòå íå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.
ËÞÊÑÅÌÁÓÐÃ Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.
ÓÍÃÀÐÈß Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.
ÌÀËÒÀ Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.
ÕÎËÀÍÄÈß Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.
ÀÂÑÒÐÈß Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.
ÏÎËØÀ Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.
ÏÎÐÒÓÃÀËÈß Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè, íî ñ ïî-íèñêè ñòàâêè.
ÐÓÌÚÍÈß Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.
ÔÈÍËÀÍÄÈß Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè, íî ñ ïî-íèñêè ñòàâêè.
Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè. Äîáàâêèòå êúì ïåíñèèòå íå ñà îáåêò
ÑËÎÂÅÍÈß
íà äàíú÷íî îáëàãàíå.
ÑËÎÂÀÊÈß Ïåíñèèòå íå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.
Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè. Äîáàâêèòå êúì ïåíñèèòå íå ñà îáåêò
ØÂÅÖÈß
íà äàíú÷íî îáëàãàíå.
ÂÅËÈÊÎÁÐÈÒÀÍÈß Ïåíñèèòå ñå îáëàãàò ñ äàíúöè.

177
ÄÚÐÆÀÂÀ ÎÑÈÃÓÐÈÒÅËÍÈ ÂÍÎÑÊÈ ÂÚÐÕÓ ÏÅÍÑÈÈÒÅ
Âíîñêàòà å 3.55% çà îñèãóðÿâàíå ñðåùó áîëåñò è èíâàëèäíîñò, ïðè óñëî-
âèå, ÷å ïåíñèÿòà íå ïàäíå ïîä îïðåäåëåí ðàçìåð (1,430.06 åâðî è 1,206.65
ÁÅËÃÈß åâðî íà ìåñåö, ñúîòâåòíî çà ëèöå, æèâååùî ñàìî è ëèöå, êîåòî íå æè-
âåå ñàìî). Äúëæè ñå ò.íàð. "ñîëèäàðíà âíîñêà" â ðàçìåð äî 2.0%, êîéòî
çàâèñè îò ðàçìåðà íà ïåíñèÿòà è ñåìåéíîòî ïîëîæåíèå íà ïåíñèîíåðà.
ÁÚËÃÀÐÈß Âúðõó ïåíñèèòå íå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
×ÅÕÈß Âúðõó ïåíñèèòå íå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
ÄÀÍÈß Âúðõó ïåíñèèòå íå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
Âúðõó ïåíñèèòå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè çà îñèãóðÿâàíå ïðè áî-
ëåñò â ðàçìåð íà ïîëîâèíàòà îò ñòàíäàðòíàòà âíîñêà èëè 7.0% ïëþñ
ÃÅÐÌÀÍÈß äîïúëíèòåëíà âíîñêà îò 0.9%. Ïåíñèîíåðèòå äúëæàò âíîñêà â ðàçìåð
íà 1.95% çà äúëãîñðî÷íà ãðèæà, à ïåíñèîíåðèòå áåç äåöà, ðîäåíè ñëåä
1 940 ã. ïëàùàò äîïúëíèòåëíè 0.4%.
ÅÑÒÎÍÈß Âúðõó ïåíñèèòå íå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
ÃÚÐÖÈß Âúðõó ïåíñèèòå íå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
ÈÑÏÀÍÈß Âúðõó ïåíñèèòå íå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
Ïåíñèîíåðèòå îò Îáùàòà ñõåìà çà íàåòè ëèöà ïëàùàò âíîñêà â ðàç-
ìåð íà 6.6% îò ïåíñèÿòà ñè. Âúçìîæíè ñà íàìàëåíèÿ â çàâèñèìîñò îò
ÔÐÀÍÖÈß
äîõîäà íà ïåíñèîíåðà. Ïåíñèîíåðèòå îò äîïúëíèòåëíèòå ñõåìè ïëà-
ùàò âíîñêà â ðàçìåð íà 1.0% îò ïåíñèÿòà ñè.
ÈÐËÀÍÄÈß Âúðõó ïåíñèèòå íå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
Ïåíñèîíåðèòå ïëàùàò 0.01% íà ìåñåö (1 3 ïúòè íà ãîäèíà) êúì Íàöèî-
ÈÒÀËÈß
íàëíèÿ èíñòèòóò íà èòàëèàíñêèòå ïåíñèîíåðè.
ÊÈÏÚÐ Âúðõó ïåíñèèòå íå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
ËÀÒÂÈß Âúðõó ïåíñèèòå íå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
ËÈÒÂÀ Âúðõó ïåíñèèòå íå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
Ïåíñèîíåðèòå ïëàùàò 2.7% çà çäðàâíî îñèãóðÿâàíå è 1.4% çà äúëãîñ-
ËÞÊÑÅÌÁÓÐÃ
ðî÷íà ãðèæà.
ÓÍÃÀÐÈß Âúðõó ïåíñèèòå íå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
ÌÀËÒÀ Âúðõó ïåíñèèòå íå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
Âúðõó ïåíñèèòå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè çà çäðàâíî îñèãóðÿâà-
ÕÎËÀÍÄÈß
íå, êàòî åäíà ÷àñò îò òÿõ âïîñëåäñòâèå ñå âúçñòàíîâÿâàò.
ÀÂÑÒÐÈß Ïåíñèîíåðèòå ïëàùàò 4.85% çà îñèãóðÿâàíå ïðè áîëåñò.
ÏÎËØÀ Îò ïåíñèèòå ñå ïðàâÿò óäðúæêè çà çäðàâíî îñèãóðÿâàíå.
ÏÎÐÒÓÃÀËÈß Âúðõó ïåíñèèòå íå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
ÐÓÌÚÍÈß Âúðõó ïåíñèèòå íå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
ÔÈÍËÀÍÄÈß Âúðõó ïåíñèèòå ñå äúëæè âíîñêà 1.45% çà çäðàâíî îñèãóðÿâàíå.
ÑËÎÂÅÍÈß Âúðõó ïåíñèÿòà ñå äúëæè âíîñêà 5.96% çà çäðàâíî îñèãóðÿâàíå.
ÑËÎÂÀÊÈß Âúðõó ïåíñèèòå íå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
ØÂÅÖÈß Âúðõó ïåíñèèòå íå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè.
ÂÅËÈÊÎÁÐÈÒÀÍÈß Âúðõó ïåíñèèòå íå ñå äúëæàò îñèãóðèòåëíè âíîñêè.

178
ÎÁÙÈ ÏÐÈÍÖÈÏÈ ÍÀ ÔÈÍÀÍÑÈÐÀÍÅ
ÍÀ ÎÑÈÃÓÐÈÒÅËÍÈÒÅ ÑÈÑÒÅÌÈ
 ÅÂÐÎÏÅÉÑÊÈß ÑÚÞÇ

179
180
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ç‡ÒΉÒÚ‚ÂÌ ëÂÏÂÈÌË
Ñ˙ʇ‚‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ÁÎÓÔÓÎÛ͇ Ë ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡
„Ëʇ Ë ÔÂÌÒËË Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ

ÅÂ΄Ëfl ó‡ÒÚ ÓÚ ˆfl- ó‡ÒÚ ÓÚ ˆfl- çflχ ڇ͇‚‡ ó‡ÒÚ ÓÚ ˆfl- ó‡ÒÚ ÓÚ ˆfl- ó‡ÒÚ ÓÚ ˆfl- íÛ‰Ó‚‡ ó‡ÒÚ ÓÚ ˆfl- ó‡ÒÚ ÓÚ ˆfl-
ÎÓÒÚÌÓÚÓ ÛÔ- ÎÓÒÚÌÓÚÓ ÛÔ- ÒıÂχ ÎÓÒÚÌÓÚÓ ÛÔ- ÎÓÒÚÌÓÚÓ ÛÔ- ÎÓÒÚÌÓÚÓ ÛÔ- ÁÎÓÔÓÎÛ͇ Ë ÎÓÒÚÌÓÚÓ ÛÔ- ÎÓÒÚÌÓÚÓ ÛÔ-
‡‚ÎÂÌË ̇ ‡‚ÎÂÌË ̇ ‡‚ÎÂÌË ̇ ‡‚ÎÂÌË ̇ ‡‚ÎÂÌË ̇ ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ ‡‚ÎÂÌË ̇ ‡‚ÎÂÌË ̇
ÒËÒÚÂχڇ: ÒËÒÚÂχڇ: ÒËÒÚÂχڇ: ÒËÒÚÂχڇ: ÒËÒÚÂχڇ: ÒËÒÚÂχڇ: ÒËÒÚÂχڇ:
Ó·˘‡ ÓÒË„Û- Ó·˘‡ ÓÒË„Û- Ó·˘‡ ÓÒË„Û- Ó·˘‡ ÓÒË„Û- Ó·˘‡ ÓÒË„Û- Ó·˘‡ ÓÒË„Û- Ó·˘‡ ÓÒË„Û-
ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇
‚ÌÓÒ͇, ‰˙- ‚ÌÓÒ͇, ‰˙- ‚ÌÓÒ͇, ‰˙- ‚ÌÓÒ͇, ‰˙- ‚ÌÓÒ͇, ‰˙- ‚ÌÓÒ͇, ‰˙- ‚ÌÓÒ͇, ‰˙-
ʇ‚ÌË ÒÛ·ÒË- ʇ‚ÌË ÒÛ·ÒË- ʇ‚ÌË ÒÛ·ÒË- ʇ‚ÌË ÒÛ·ÒË- ʇ‚ÌË ÒÛ·ÒË- ʇ‚ÌË ÒÛ·ÒË- ʇ‚ÌË ÒÛ·ÒË-
‰ËË, ÙË̇ÌÒË- ‰ËË, ÙË̇ÌÒË- ‰ËË, ÙË̇ÌÒË- ‰ËË, ÙË̇ÌÒË- ‰ËË, ÙË̇ÌÒË- ‰ËË, ÙË̇ÌÒË- ‰ËË, ÙË̇ÌÒË-
‡Ì ÓÚ ÑÑë ‡Ì ÓÚ ÑÑë ‡Ì ÓÚ ÑÑë ‡Ì ÓÚ ÑÑë ‡Ì ÓÚ ÑÑë ‡Ì ÓÚ ÑÑë ‡Ì ÓÚ ÑÑë
ÒÔÓ‰ ÌÛÊ- ÒÔÓ‰ ÌÛÊ- ÒÔÓ‰ ÌÛÊ- ÒÔÓ‰ ÌÛÊ- ÒÔÓ‰ ÌÛÊ- ÒÔÓ‰ ÌÛÊ- ÒÔÓ‰ ÌÛÊ-
‰ËÚ ‰ËÚ ‰ËÚ ‰ËÚ ‰ËÚ ‰ËÚ ‰ËÚÂ

Å˙΄‡Ëfl éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË çflχ ڇ͇‚‡ éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ‡Ì˙ˆË
‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ÒıÂχ ‚ÌÓÒÍË. ‚ÌÓÒÍË. ‚ÌÓÒÍË. ‚ÌÓÒÍË ÓÚ ‡- ‚ÌÓÒÍË
‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË Ñ˙ʇ‚‡Ú‡ Ñ˙ʇ‚‡Ú‡ Ñ˙ʇ‚‡Ú‡ ·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl
ÔÓÍË‚‡ ÌÂ- ÔÓÍË‚‡ ÌÂ- ÔÓÍË‚‡ ÌÂ-
‰ÓÒÚË„‡ ÓÚ ‰ÓÒÚË„‡ ÓÚ ‰ÓÒÚË„‡ ÓÚ
Ò‰ÒÚ‚‡ Ò‰ÒÚ‚‡ Ò‰ÒÚ‚‡

óÂıËfl éÒË„ÛËÚÂÎÌË çflχ ڇ͇‚‡ éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ‡Ì˙ˆË
‚ÌÓÒÍË Ë ‰‡- ÒıÂχ ‚ÌÓÒÍË Ë ‰‡- ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ÓÚ ‡- ‚ÌÓÒÍË
Ì˙ˆË Ì˙ˆË ·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl
 ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡ ëÂÏÂÈÌË
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ç‡ÒΉÒÚ‚ÂÌ
Ñ˙ʇ‚‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ÁÎÓÔÓÎÛ͇ Ë ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂ-
„Ëʇ Ë ÔÂÌÒËË
‚ ̇ÚÛ‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ ÌËfl

чÌËfl чÌ˙ˆË чÌ˙ˆË çflχ ڇ͇‚‡ чÌ˙ˆË ëӈˇÎ̇ ÔÂÌ- ëӈˇÎ̇ ÔÂÌ- éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ˙ʇ‚‡Ú‡ ËÁ- чÌ˙ˆË
ÒıÂχ ÒËfl: чÌ˙ˆË ÒËfl: чÌ˙ˆË ‚ÌÓÒÍË ÓÚ ‡- Ô·˘‡ Ó·ÂÁ˘Â-
ÑÓÔ˙ÎÌËÚÂÎ̇ ÑÓÔ˙ÎÌËÚÂÎ̇ ·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl ÚÂÌËflÚ‡. éÒË-
ÔÂÌÒËfl: éÒË- ÔÂÌÒËfl: éÒË- „ÛËÚÂÎÌËÚÂ
„ÛËÚÂÎÌË „ÛËÚÂÎÌË ‚ÌÓÒÍË Á‡ ÓÒË-
‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË „ÛÂÌËÚ Îˈ‡
Ë ÚÂıÌËÚ ‡-
·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎË,
͇ÍÚÓ Ë Á‡ Ò‡-
ÏÓÒÚÓflÚÂÎÌÓ
ÓÒË„ÛÂÌËÚÂ
Îˈ‡ Í˙Ï îÓ̉
"è‡Á‡ ̇ ÚÛ-
‰‡" (Labour
Market Fund)
ÔÓÍË‚‡Ú ‰˙-
ʇ‚ÌËÚ ‡ÁıÓ-
‰Ë Á‡ ÚÂÁË
Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl

ÉÂχÌËfl éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„Ûfl‚‡Ì чÌ˙ˆË
‚ÌÓÒÍË Ë ‰‡- ‚ÌÓÒÍË Ë ‰‡- ‚ÌÓÒÍË Ë ‰‡- ‚ÌÓÒÍË Ë ‰‡- ‚ÌÓÒÍË Ë ‰‡- ‚ÌÓÒÍË Ë ‰‡- ‚ÌÓÒÍË ÓÚ ‡- ÒÂ˘Û ·ÂÁ‡·Ó-
Ì˙ˆË Ì˙ˆË Ì˙ˆË Ì˙ˆË Ì˙ˆË Ì˙ˆË ·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl Úˈ‡: éÒË„ÛË-
Ë ‰‡Ì˙ˆË ÚÂÎÌË ‚ÌÓÒÍË
éÒË„Ûfl‚‡Ì Á‡
Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ
Á‡ ·ÂÁ‡·ÓÚˈ‡
Á‡ ıÓ‡ Ò ÌËÒÍË
‰ÓıÓ‰Ë: чÌ˙ˆË

181
182
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ç‡ÒΉÒÚ‚ÂÌ ëÂÏÂÈÌË
Ñ˙ʇ‚‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ÁÎÓÔÓÎÛ͇ Ë ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡
„Ëʇ Ë ÔÂÌÒËË Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ

ÖÒÚÓÌËfl ëӈˇÎÂÌ ëӈˇÎÂÌ çflχ ڇ͇‚‡ èÂÌÒËfl Á‡ ÌÂ- èÂÌÒËfl Á‡ ç‡ÒΉÒÚ‚Â̇ ëӈˇÎÂÌ ‰‡- éÒË„Ûfl‚‡Ì чÌ˙ˆË
‰‡Ì˙Í (Social ‰‡Ì˙Í (Social ÒıÂχ ‡·ÓÚÓÒÔÓ- ÒÚ‡ÓÒÚ: ëÓ- ÔÂÌÒËfl: ëÓˆË- Ì˙Í Á‡ ÒÏÂÚ- Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂ-
tax) tax) ÒÓ·ÌÓÒÚ: ëÓ- ˆË‡ÎÂÌ ‰‡Ì˙Í ‡ÎÂÌ ‰‡Ì˙Í Í‡ ̇ ‡·ÓÚÓ- ÌË Á‡ ·ÂÁ‡-
ˆË‡ÎÂÌ ‰‡Ì˙Í ÑÓ·‡‚ÍË Í˙Ï ç‡ˆËÓ̇Î̇ ‰‡ÚÂÎfl ·ÓÚˈ‡: éÒË-
ÑÓ·‡‚ÍË Í˙Ï ÔÂÌÒËflÚ‡ Ë ÔÂÌÒËfl: ч- „ÛËÚÂÎÌË
ÔÂÌÒËflÚ‡ Ë Ì‡ˆËÓ̇Î̇ Ì˙ˆË ‚ÌÓÒÍË
̇ˆËÓ̇Î̇ ÔÂÌÒËfl: ч- ÑÓ·‡‚͇ ÔË
ÔÂÌÒËfl: ч- Ì˙ˆË ·ÂÁ‡·ÓÚˈ‡:
Ì˙ˆË ÑÓÔ˙ÎÌËÚÂÎ̇ чÌ˙ˆË
ÔÂÌÒËfl: éÒË-
„ÛËÚÂÎÌË
‚ÌÓÒÍË

É˙ˆËfl éÒË„ÛÂÌË éÒË„ÛÂÌË çflχ ڇ͇‚‡ éÒË„ÛÂÌË éÒË„ÛÂÌË éÒË„ÛÂÌË éÒË„ÛÂÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË
Îˈ‡ ÔÂ‰Ë Îˈ‡ ÔÂ‰Ë ÒıÂχ Îˈ‡ ÔÂ‰Ë Îˈ‡ ÔÂ‰Ë Îˈ‡ ÔÂ‰Ë Îˈ‡ ÔÂ‰Ë ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË
1.1.1993 „.: 1.1.1993 „.: 1.1.1993 „.: 1.1.1993 „.: 1.1.1993 „.: 1.1.1993 „.:
éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË
‚ÌÓÒÍË; ‚ÌÓÒÍË; ‚ÌÓÒÍË; ‚ÌÓÒÍË; ‚ÌÓÒÍË; ‚ÌÓÒÍË;
éÒË„ÛÂÌË éÒË„ÛÂÌË éÒË„ÛÂÌË ÎË- éÒË„ÛÂÌË ÎË- éÒË„ÛÂÌË ÎË- éÒË„ÛÂÌË ÎË-
Îˈ‡ ÒΉ Îˈ‡ ÒΉ ˆ‡ ÒΉ ˆ‡ ÒΉ ˆ‡ ÒΉ ˆ‡ ÒΉ
1.1.1993 „.: 1.1.1993 „.: 1.1.1993 „.: 1.1.1993 „.: 1.1.1993 „.: 1.1.1993 „.:
íËÒÚ‡ÌÌÓ íËÒÚ‡ÌÌÓ íËÒÚ‡ÌÌÓ íËÒÚ‡ÌÌÓ íËÒÚ‡ÌÌÓ íËÒÚ‡ÌÌÓ
ÙË̇ÌÒË‡Ì ÙË̇ÌÒË‡Ì ÙË̇ÌÒË‡Ì ÙË̇ÌÒË‡Ì ÙË̇ÌÒË‡Ì ÙË̇ÌÒË‡ÌÂ
(ÓÒË„ÛÂÌÓ (ÓÒË„ÛÂÌÓ (ÓÒË„ÛÂÌÓ (ÓÒË„ÛÂÌÓ (ÓÒË„ÛÂÌÓ (ÓÒË„ÛÂÌÓ
ÎˈÂ, ÓÒË„ÛË- ÎˈÂ, ÓÒË„ÛË- ÎˈÂ, ÓÒË„ÛË- ÎˈÂ, ÓÒË„ÛË- ÎˈÂ, ÓÒË„ÛË- ÎˈÂ, ÓÒË„ÛË-
ÚÂÎ, ‰˙ʇ- ÚÂÎ, ‰˙ʇ- ÚÂÎ, ‰˙ʇ- ÚÂÎ, ‰˙ʇ- ÚÂÎ, ‰˙ʇ- ÚÂÎ, ‰˙ʇ-
‚‡); ÉӉ˯̇ ‚‡); ÉӉ˯̇ ‚‡); ÉӉ˯̇ ‚‡); ÉӉ˯̇ ‚‡); ÉӉ˯̇ ‚‡); ÉӉ˯̇
ÒÛ·ÒˉËfl ÓÚ ÒÛ·ÒˉËfl ÓÚ ÒÛ·ÒˉËfl ÓÚ ÒÛ·ÒˉËfl ÓÚ ÒÛ·ÒˉËfl ÓÚ ÒÛ·ÒˉËfl ÓÚ
‰˙ʇ‚ÌËfl ‰˙ʇ‚ÌËfl ‰˙ʇ‚ÌËfl ‰˙ʇ‚ÌËfl ‰˙ʇ‚ÌËfl ‰˙ʇ‚ÌËfl
·˛‰ÊÂÚ ·˛‰ÊÂÚ ·˛‰ÊÂÚ ·˛‰ÊÂÚ ·˛‰ÊÂÚ ·˛‰ÊÂÚ
 ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ç‡ÒΉÒÚ‚ÂÌ ëÂÏÂÈÌË
Ñ˙ʇ‚‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ÁÎÓÔÓÎÛ͇ Ë ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡
„Ëʇ Ë ÔÂÌÒËË Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ

àÒÔ‡ÌËfl чÌ˙ˆË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ˙ʇ‚ÂÌ éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ‡Ì˙ˆË
‚ÌÓÒÍË ·˛‰ÊÂÚ ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË Á‡ ‚ÌÓÒÍË
ÒÏÂÚ͇ ̇ ‡-
·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl

î‡ÌˆËfl éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË çflχ ڇ͇‚‡ éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË
‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ÒıÂχ ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Á‡ ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë
‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË ÒÏÂÚ͇ ̇ ‡- ÒÛ·ÒˉËË ‰‡Ì˙ˆË
·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl

à·̉Ëfl è‰ËÏÌÓ ‰‡- éÒË„ÛËÚÂÎÌË è‰ËÏÌÓ ‰‡- éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ‡Ì˙ˆË
Ì˙ˆË ‚ÌÓÒÍË Ì˙ˆË ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË

àÚ‡ÎËfl éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË çflχ ڇ͇‚‡ éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË
‚ÌÓÒÍË Á‡ ‚ÌÓÒÍË Á‡ ÒıÂχ ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË Á‡ ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË Á‡
ÒÏÂÚ͇ ̇ ÒÏÂÚ͇ ̇ ÒÏÂÚ͇ ̇ ÒÏÂÚ͇ ̇
‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂ- ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂ- ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂ- ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂ-
ÎËÚÂ ÎËÚÂ ÎËÚÂ ÎËÚÂ

äËÔ˙ Ñ˙ʇ‚ÂÌ éÒË„ÛËÚÂÎÌË çflχ ڇ͇‚‡ éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ˙ʇ‚ÂÌ
·˛‰ÊÂÚ ‚ÌÓÒÍË Ë ‰˙- ÒıÂχ ‚ÌÓÒÍË Ë ‰˙- ‚ÌÓÒÍË Ë ‰˙- ‚ÌÓÒÍË Ë ‰˙- ‚ÌÓÒÍË Ë ‰˙- ‚ÌÓÒÍË Ë ‰˙- ·˛‰ÊÂÚ
ʇ‚ÌÓ ÙË̇Ì- ʇ‚ÌÓ ÙË̇Ì- ʇ‚ÌÓ ÙË̇Ì- ʇ‚ÌÓ ÙË̇Ì- ʇ‚ÌÓ ÙË̇Ì- ʇ‚ÌÓ ÙË̇Ì-
ÒË‡Ì ÒË‡Ì ÒË‡Ì ÒË‡Ì ÒË‡Ì ÒË‡ÌÂ

ã‡Ú‚Ëfl ó‡ÒÚ ÓÚ ÔÓ- éÒË„ÛËÚÂÎÌË çflχ ڇ͇‚‡ éÒË„ÛËÚÂÎÌË ó‡ÒÚ ÓÚ ÔÓ- ó‡ÒÚ ÓÚ ÔÓ- éÒË„ÛËÚÂÎÌË ó‡ÒÚ ÓÚ ÔÓ- чÌ˙ˆË
‰ÓıÓ‰ÌËfl ‰‡- ‚ÌÓÒÍË ÒıÂχ ‚ÌÓÒÍË Ë ‰‡- ‰ÓıÓ‰ÌËfl ‰‡- ‰ÓıÓ‰ÌËfl ‰‡- ‚ÌÓÒÍË Á‡ ‰ÓıÓ‰ÌËfl ‰‡-
Ì˙Í Ë ‰˙ʇ‚- Ì˙ˆË Ì˙Í Ë ‰˙ʇ‚- Ì˙Í Ë ‰˙ʇ‚- ÒÏÂÚ͇ ̇ ‡- Ì˙Í Ë ‰˙ʇ‚-
ÌË ÒÛ·ÒˉËË ÌË ÒÛ·ÒˉËË ÌË ÒÛ·ÒˉËË ·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl ÌË ÒÛ·ÒˉËË

183
184
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ç‡ÒΉÒÚ‚ÂÌ ëÂÏÂÈÌË
Ñ˙ʇ‚‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ÁÎÓÔÓÎÛ͇ Ë ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡
„Ëʇ Ë ÔÂÌÒËË Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ

ãËÚ‚‡ éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË çflχ ڇ͇‚‡ éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ‡Ì˙ˆË
‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ÒıÂχ ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Á‡ ‚ÌÓÒÍË Á‡
‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË, ‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË ÒÏÂÚ͇ ̇ ‡- ÒÏÂÚ͇ ̇ ‡-
‡ Á‡ ÔÓÏÓ˘ ·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl ·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl
ÔË ÒÏ˙Ú –
‰‡Ì˙ˆË
ã˛ÍÒÂÏ·Û„ éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË ëÔˆˇÎÂÌ ‰‡- éÒË„ÛËÚÂÎÌË
‚ÌÓÒÍË Ë ‰˙- ‚ÌÓÒÍË Ë ‰˙- ‚ÌÓÒÍË Ë ‰˙- ‚ÌÓÒÍË Ë ‰˙- ‚ÌÓÒÍË Ë ‰˙- ‚ÌÓÒÍË Ë ‰˙- ‚ÌÓÒÍË Á‡ Ì˙Í Ë ‰˙ʇ‚- ‚ÌÓÒÍË Á‡
ʇ‚ÌË ÒÛ·ÒË- ʇ‚ÌË ÒÛ·ÒË- ʇ‚ÌË ÒÛ·ÒË- ʇ‚ÌË ÒÛ·ÒË- ʇ‚ÌË ÒÛ·ÒË- ʇ‚ÌË ÒÛ·ÒË- ÒÏÂÚ͇ ̇ ÌË ÒÛ·ÒˉËË ÒÏÂÚ͇ ̇
‰ËË ‰ËË ‰ËË ‰ËË ‰ËË ‰ËË ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂ- ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂ-
Îfl Ë ‰˙ʇ‚ÌË Îfl (ÂËÏ·Û-
ÒÛ·ÒˉËË ÒË‡Ú Ò ÓÚ
‰˙ʇ‚‡Ú‡) Ë
‰˙ʇ‚ÌË
ÒÛ·ÒˉËË
ìÌ„‡Ëfl éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË çflχ ڇ͇‚‡ éÒË„ÛËÚÂÎÌË 1 ÒÚ˙η: éÒË- 1 ÒÚ˙η: éÒË- éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ‡Ì˙ˆË
‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ÒıÂχ ‚ÌÓÒÍË Ë „ÛËÚÂÎÌË „ÛËÚÂÎÌË ‚ÌÓÒÍË Á‡ ‚ÌÓÒÍË
‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË ‚ÌÓÒÍË Ë ‰‡- ‚ÌÓÒÍË Ë ‰‡- ÒÏÂÚ͇ ̇
Ì˙ˆË; 2 ÒÚ˙η: Ì˙ˆË; 2 ÒÚ˙η: ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂ-
éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Îfl Ë ‰˙ʇ‚ÌË
‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ÒÛ·ÒˉËË

å‡ÎÚ‡ é·˘‡ ÓÒË„Û- é·˘‡ ÓÒË„Û- é·˘‡ ÓÒË„Û- é·˘‡ ÓÒË„Û- é·˘‡ ÓÒË„Û- é·˘‡ ÓÒË„Û- é·˘‡ ÓÒË„Û- é·˘‡ ÓÒË„Û- é·˘‡ ÓÒË„Û-
ËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ- ËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ- ËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ- ËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ- ËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ- ËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ- ËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ- ËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ- ËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ-
͇ ÓÚ ‡·ÓÚ- ͇ ÓÚ ‡·ÓÚ- ͇ ÓÚ ‡·ÓÚ- ͇ ÓÚ ‡·ÓÚ- ͇ ÓÚ ‡·ÓÚ- ͇ ÓÚ ‡·ÓÚ- ͇ ÓÚ ‡·ÓÚ- ͇ ÓÚ ‡·ÓÚ- ͇ ÓÚ ‡·ÓÚ-
ÌË͇, ‡·ÓÚÓ- ÌË͇, ‡·ÓÚÓ- ÌË͇, ‡·ÓÚÓ- ÌË͇, ‡·ÓÚÓ- ÌË͇, ‡·ÓÚÓ- ÌË͇, ‡·ÓÚÓ- ÌË͇, ‡·ÓÚÓ- ÌË͇, ‡·ÓÚÓ- ÌË͇, ‡·ÓÚÓ-
‰‡ÚÂÎfl, Ò‡ÏÓ- ‰‡ÚÂÎfl, Ò‡ÏÓ- ‰‡ÚÂÎfl, Ò‡ÏÓ- ‰‡ÚÂÎfl, Ò‡ÏÓ- ‰‡ÚÂÎfl, Ò‡ÏÓ- ‰‡ÚÂÎfl, Ò‡ÏÓ- ‰‡ÚÂÎfl, Ò‡ÏÓ- ‰‡ÚÂÎfl, Ò‡ÏÓ- ‰‡ÚÂÎfl, Ò‡ÏÓ-
ÓÒË„ÛÂÌËÚÂ, ÓÒË„ÛÂÌËÚÂ, ÓÒË„ÛÂÌËÚÂ, ÓÒË„ÛÂÌËÚÂ, ÓÒË„ÛÂÌËÚÂ, ÓÒË„ÛÂÌËÚÂ, ÓÒË„ÛÂÌËÚÂ, ÓÒË„ÛÂÌËÚÂ, ÓÒË„ÛÂÌËÚÂ,
‰˙ʇ‚‡Ú‡ ‰˙ʇ‚‡Ú‡ ‰˙ʇ‚‡Ú‡ ‰˙ʇ‚‡Ú‡ ‰˙ʇ‚‡Ú‡ ‰˙ʇ‚‡Ú‡ ‰˙ʇ‚‡Ú‡ ‰˙ʇ‚‡Ú‡ ‰˙ʇ‚‡Ú‡
 ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ç‡ÒΉÒÚ‚ÂÌ ëÂÏÂÈÌË
Ñ˙ʇ‚‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ÁÎÓÔÓÎÛ͇ Ë ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡
„Ëʇ Ë ÔÂÌÒËË Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ

ïÓ·̉Ëfl á‡ÍÓÌ Á‡ éÒË„ÛËÚÂÎÌË çflχ ڇ͇‚‡ éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË ó‡ÒÚ ÓÚ ÓÒË- éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ‡Ì˙ˆË
Á‰‡‚ÌÓÚÓ ‚ÌÓÒÍË ÒıÂχ ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË „Ûfl‚‡ÌÂÚÓ ‚ÌÓÒÍË
ÓÒË„Ûfl‚‡ÌÂ: ‰‡Ì˙ˆË ÒÂ˘Û ·ÓÎÂÒÚ
éÒË„ÛËÚÂÎÌË
‚ÌÓÒÍË
á‡ÍÓÌ Á‡ ÌÂÓ-
ÚÎÓÊ̇ڇ
ωˈËÌÒ͇
ÔÓÏÓ˘: éÒË-
„ÛËÚÂÎÌË
‚ÌÓÒÍË

A‚ÒÚËfl éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ‡Ì˙ˆË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË
‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Á‡ ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë
‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË ÒÏÂÚ͇ ̇ ‡- ‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË
·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl
èÓί‡ éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË çflχ ڇ͇‚‡ éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ‡Ì˙ˆË
‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ÒıÂχ ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Á‡ ‚ÌÓÒÍË Ë
‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË ÒÏÂÚ͇ ̇ ‰‡Ì˙ˆË
‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂ-
Îfl Ë ‰‡Ì˙ˆË

èÓÚÛ„‡ÎËfl чÌ˙ˆË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ‡Ì˙ˆË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ‡Ì˙ˆË
‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË Á‡ ‚ÌÓÒÍË
ÒÏÂÚ͇ ̇ ‡-
·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl

êÛÏ˙ÌËfl éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË çflχ ڇ͇‚‡ éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ˙ʇ‚ÂÌ
‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ÒıÂχ ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ·˛‰ÊÂÚ

185
186
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ç‡ÒΉÒÚ‚ÂÌ ëÂÏÂÈÌË
Ñ˙ʇ‚‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ÁÎÓÔÓÎÛ͇ Ë ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡
„Ëʇ Ë ÔÂÌÒËË Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ

îËÌ·̉Ëfl á‰‡‚ÌËÚ è‰ËÏÌÓ çflχ ڇ͇‚‡ 燈ËÓ̇Î̇ 燈ËÓ̇Î̇ 燈ËÓ̇Î̇ éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ‡Ì˙ˆË
ÛÒÎÛ„Ë Ë Ï‰Ë- ÓÒË„ÛËÚÂÎÌË ÒıÂχ ÔÂÌÒËfl: ÔÂÌÒËfl: ÔÂÌÒËfl: ‚ÌÓÒÍË Á‡ ‚ÌÓÒÍË Ë
ˆËÌÒ͇ڇ ÔÓ- ‚ÌÓÒÍË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË ÒÏÂÚ͇ ̇ ‡- ‰‡Ì˙ˆË
ÏÓ˘ Ò ÙË- ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl
̇ÌÒË‡Ú Ò ‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË
‰˙ʇ‚ÌË á‡‰˙ÎÊËÚÂÎ- ᇉ˙ÎÊËÚÂÎ- ᇉ˙ÎÊËÚÂÎ-
ÒÛ·ÒˉËË. ̇ ÍÓÌÚË·Û- ̇ ÍÓÌÚË·Û- ̇ ÍÓÌÚË·Û-
éÒË„Ûfl‚‡ÌÂ- Ú˂̇ ÔÂÌ- Ú˂̇ ÔÂÌ- Ú˂̇ ÔÂÌ-
ÚÓ Á‡ Ô‡˘ÌÓ ÒËfl: éÒË„ÛË- ÒËfl: éÒË„ÛË- ÒËfl: éÒË„ÛË-
Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌË ÚÂÎÌË ‚ÌÓÒÍË ÚÂÎÌË ‚ÌÓÒÍË ÚÂÎÌË ‚ÌÓÒÍË
ÔË ·ÓÎÂÒÚ ÒÂ Ë ‰˙ʇ‚̇ Ë ‰˙ʇ‚̇ Ë ‰˙ʇ‚̇
ÙË̇ÌÒË‡ ÔÓ- ÒÛ·ÒˉËfl ÒÛ·ÒˉËfl ÒÛ·ÒˉËfl
‡‚ÌÓ ÓÚ ÓÒË-
„ÛËÚÂÎÌË
‚ÌÓÒÍË Ë ‰˙-
ʇ‚̇ ÒÛ·ÒË-
‰Ëfl.

ëÎÓ‚ÂÌËfl éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË çflχ ڇ͇‚‡ éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ‡Ì˙ˆË Ë ÓÒË- чÌ˙ˆË
‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ÒıÂχ ‚ÌÓÒÍË Ë ‰˙- ‚ÌÓÒÍË Ë ‰˙- ‚ÌÓÒÍË Ë ‰˙- ‚ÌÓÒÍË Ë ‰˙- „ÛËÚÂÎÌË
ʇ‚ÌË „‡‡Ì- ʇ‚ÌË „‡‡Ì- ʇ‚ÌË „‡‡Ì- ʇ‚ÌË „‡‡Ì- ‚ÌÓÒÍË
ˆËË ÔË ÌÂ- ˆËË ÔË ÌÂ- ˆËË ÔË ÌÂ- ˆËË ÔË ÌÂ-
‰ÓÒÚË„ ̇ ‰ÓÒÚË„ ̇ ‰ÓÒÚË„ ̇ ‰ÓÒÚË„ ̇
Ò‰ÒÚ‚‡ Ò‰ÒÚ‚‡ Ò‰ÒÚ‚‡ Ò‰ÒÚ‚‡

ëÎÓ‚‡ÍËfl éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË çflχ ڇ͇‚‡ éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ˙ʇ‚ÂÌ
‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ÒıÂχ ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Á‡ ‚ÌÓÒÍË Ë ·˛‰ÊÂÚ
‰˙ʇ‚ÌË ‰˙ʇ‚ÌË ‰˙ʇ‚ÌË ‰˙ʇ‚ÌË ‰˙ʇ‚ÌË ÒÏÂÚ͇ ̇ ‡- ‰˙ʇ‚ÌË
ÒÛ·ÒˉËË ÒÛ·ÒˉËË ÒÛ·ÒˉËË ÒÛ·ÒˉËË ÒÛ·ÒˉËË ·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl ÒÛ·ÒˉËË
 ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ç‡ÒΉÒÚ‚ÂÌ ëÂÏÂÈÌË
Ñ˙ʇ‚‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ÁÎÓÔÓÎÛ͇ Ë ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡
„Ëʇ Ë ÔÂÌÒËË Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ

ò‚ˆËfl îË̇ÌÒË‡ Ò éÒË„ÛËÚÂÎÌË çflχ ڇ͇‚‡ éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ‡Ì˙ˆË
ÓÚ ·˛‰ÊÂÚË- ‚ÌÓÒÍË ÒıÂχ ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Ë ‚ÌÓÒÍË Á‡ ‚ÌÓÒÍË Ë
Ú ̇ ÏÂÒÚ- ‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË ÒÏÂÚ͇ ̇ ‡- ‰‡Ì˙ˆË
ÌËÚ ‚·ÒÚË ·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl
ÇÂÎËÍÓ·ËÚ‡- è‰ËÏÌÓ éÒË„ÛËÚÂÎÌË çflχ ڇ͇‚‡ éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ‡Ì˙ˆË éÒË„ÛËÚÂÎÌË Ñ‡Ì˙ˆË
ÌËfl ‰‡Ì˙ˆË ‚ÌÓÒÍË Ë ÒıÂχ ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË ‚ÌÓÒÍË Ë
‰‡Ì˙ˆË ‰‡Ì˙ˆË

187
188
 ÑÎÖÈÀËÍÎ-ÎÑÈÃÓÐÈÒÅËÍÈ ÂÍÎÑÊÈ
 ÑÒÐÀÍÈÒÅ ÎÒ ÅÂÐÎÏÅÉÑÊÈß ÑÚÞÇ

189
 1. ÅÖãÉàü

190
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ëÂÏÂÈÌË
éÅôÄ éëàÉìêàíÖãçÄ ÇçéëäÄ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ ÁÎÓÔÓÎÛ͇ Ë
„Ëʇ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ ˘ÂÚÂÌËfl ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ
é·˘‡ ÓÒË„ÛËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ͇: ó‡ÒÚ ÓÚ ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- çflχ ÓÚ‰ÂÎ- ó‡ÒÚ ÓÚ ó‡ÒÚ ÓÚ ó‡ÒÚ ÓÚ ó‡ÒÚ ÓÚ ó‡ÒÚ ÓÚ ó‡ÒÚ ÓÚ
37.84% Ó·˘Ó, ÓÚ ÍÓflÚÓ: Ó·˘‡Ú‡ ÓÒË- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ̇ ÒıÂχ. Ó·˘‡Ú‡ Ó·˘‡Ú‡ Ó·˘‡Ú‡ Ó·˘‡Ú‡ Ó·˘‡Ú‡ Ó·˘‡Ú‡
24.77% Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl, „ÛËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ÓÒË„ÛËÚÂÎ- ÓÒË„ÛËÚÂÎ- ÓÒË„ÛËÚÂÎ- ÓÒË„ÛËÚÂÎ- ÓÒË„ÛËÚÂÎ- ÓÒË„ÛËÚÂÎ-
13.07% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÎˈÂ. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ̇ ‚ÌÓÒ͇. ̇ ‚ÌÓÒ͇. ̇ ‚ÌÓÒ͇. ̇ ‚ÌÓÒ͇ Ë Ì‡ ‚ÌÓÒ͇. ̇ ‚ÌÓÒ͇.
"ÇÌÓÒ͇ Á‡ Á‡‰˙ʇÌ ̇ Á‡Ô·ÚËÚÂ": é·˘Ó 3.5%, ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎ-
7.48% Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ÓÚ ÍÓËÚÓ: ÌË ‚ÌÓÒÍË
2.1% Á‡ ‡- Á‡ ÒÏÂÚ͇
ÇÌÓÒ͇ Á‡ Ô‰ÔËflÚËfl Ò Ì‡‰ 10 ‰Û¯Ë ·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl, ̇ ‡·ÓÚÓ-
̇ÂÚË Îˈ‡: 1.69% Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ‰‡ÚÂÎËÚÂ
1.4% Á‡ ÓÒË-
á‰‡‚ÌÓ-ÓÒË„ÛËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ͇ Á‡ ‰˙- „ÛÂÌÓÚÓ ÒÔÓ‰ ÚËÔ‡
ʇ‚ÌËÚ ÒÎÛÊËÚÂÎË: ÎˈÂ. Ô‰ÔËfl-
7.35% Ó·˘Ó, ÓÚ ÍÓflÚÓ: ÚËÂ.
3.55% Á‡ ‰˙ʇ‚ÌËfl ÒÎÛÊËÚÂÎ, ë‡ÏÓÓÒË„Û-
3.80% Á‡ ‰˙ʇ‚‡Ú‡. fl‚‡˘ËÚ ÒÂ
ÓÒË„Ûfl‚‡Ú
çflχ Ú‡‚‡Ì ̇ ÓÒË„ÛËÚÂÎÌËfl ‰ÓıÓ‰. ÔÓ Ê·ÌËÂ.
 2. ÅöãÉÄêàü
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡
Ñ˙΄ÓÒÓ˜- ëÂÏÂÈÌË
éÅôÄ éëàÉìêàíÖãçÄ ÇçéëäÄ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ ÁÎÓÔÓÎÛ͇ Ë
̇ „Ëʇ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ ˘ÂÚÂÌËfl ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ
é·˘‡ ÓÒË„ÛËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ͇ Á‡ ËÌ‚‡Îˉ- é·˘Ó 6%, ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- çflχ ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- è˙‚Ë ÇËÊ "àÌ‚‡- ó‡ÒÚ ÓÚ ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- îË̇ÌÒË‡
ÌÓÒÚ, ÒÚ‡ÓÒÚ, ÒÏ˙Ú, Ó·˘Ó Á‡·ÓÎfl‚‡- ÓÚ ÍÓËÚÓ: ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ÓÚ‰ÂÎ̇ ˘‡Ú‡ ÓÒË„ÛË- ÒÚ˙η: ÎˉÌÓÒÚ" Ó·˘‡Ú‡ ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË.
ÌÂ Ë Ï‡È˜ËÌÒÚ‚Ó, Ë ·ÂÁ‡·ÓÚˈ‡. ê‡ÁÏÂ- 3.6% Á‡ ‡- ËÚÂÎ̇ ÒıÂχ. ÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ͇. ÇËÊ "àÌ‚‡- ÓÒË„ÛËÚÂÎ- ËÚÂÎ̇
˙Ú Ì‡ ‚ÌÓÒ͇ڇ Á‡‚ËÒË ÓÚ Í‡Ú„ÓËfl- ·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl, ‚ÌÓÒ͇. ᇠÎˈ‡Ú‡, ÎˉÌÓÒÚ". ̇ ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. é·-
Ú‡ ÚÛ‰. ÇÌÓÒ͇ڇ Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓ Îˈ ÓÚ 2.4% Á‡ ÓÒË- é·˘Ó 3.5%, Ó‰ÂÌË ÔÂ‰Ë ÇÚÓË åÂÊ‰Û 0.4 Ë ˘Ó 1%, ÓÚ
ÚÂÚ‡ ͇Ú„ÓËfl ÚÛ‰  26.5%, ÓÚ ÍÓË- „ÛÂÌÓÚÓ ÓÚ ÍÓËÚÓ: 01.01.1960 „. ÒÚ˙η: 1.1% Á‡ ÍÓËÚÓ:
ÚÓ: Á‡ ËÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ, ÒÚ‡ÓÒÚ Ë ÒÏ˙Ú - ÎˈÂ. 2.1% Á‡ ‡- é·˘Ó 22%, ÓÚ èÓÙÂÒËÓ- ÒÏÂÚ͇ ̇ 0.6% Á‡ ‡-
22%, Ó·˘Ó Á‡·ÓÎfl‚‡ÌÂ Ë Ï‡È˜ËÌÒÚ‚Ó - åËÌËχÎÂÌ ·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl, ÍÓËÚÓ: 13.2 Á‡ ̇ÎÌË ÔÂÌÒË- ‡·ÓÚÓ‰‡- ·ÓÚÓ‰‡ÚÂ-
3.5%, ·ÂÁ‡·ÓÚˈ‡ - 1.0%. éÒË„ÛËÚÂÎ- ÓÒË„ÛËÚÂ- 1.4% Á‡ ÓÒË- ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂ- ÓÌÌË ÙÓ̉Ó- ÚÂÎfl. Îfl,
̇ڇ ‚ÌÓÒ͇ Ò ‡ÁÔ‰ÂÎfl ‚ Ò˙ÓÚÌÓ¯Â- ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Á‡ „ÛÂÌÓÚÓ Îfl, 8.8% Á‡ ‚Â: 0.4% Á‡ ÓÒË-
ÌË 60% Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl Ë 40% Á‡ ÓÒË- Ò‡ÏÓÓÒË„Ûfl- ÎˈÂ. ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ è˙‚‡ ͇ÚÂ- „ÛÂÌÓÚÓ
„ÛÂÌÓÚÓ ÎˈÂ. ‚‡˘ËÚ ÒÂ: ÎˈÂ. „ÓËfl ÚÛ‰: ÎˈÂ.
ë‡ÏÓÓÒË„Û-
ÇÌÓÒ͇ڇ Á‡ Îˈ ÓÚ Ô˙‚‡ Ë ‚ÚÓ‡ ͇- 123 ‚Ó. fl‚‡˘ËÚ Ò ᇠÎˈ‡Ú‡, Ó- 12% Á‡
Ú„ÓËfl ÚÛ‰ Ò ۂÂ΢‡‚‡ Ò 3.0% Á‡ å‡ÍÒËχÎÂÌ ÓÒË„Ûfl‚‡Ú ‰ÂÌË ÒΉ ÒÏÂÚ͇ ̇
ÒÏÂÚ͇ ̇ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ÓÒË„ÛËÚÂ- ÔÓ Ê·ÌËÂ. 31.12.1959 „. ‡·ÓÚÓ‰‡-
ÇÌÓÒ͇ڇ Á‡ ÚÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓÔÓÎÛ͇ Ë ÔÓ- ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰: é·˘Ó 17%, ÚÂÎfl.
ÙÂÒËÓ̇Î̇ ·ÓÎÂÒÚ Â ‚ ‡ÁÏÂ ÏÂÊ‰Û 1 021 ‚Ó. ÓÚ ÍÓËÚÓ: ÇÚÓ‡ ͇-
0.4 1.1% Á‡ ÒÏÂÚ͇ ̇ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. 10.2% Á‡ Ú„ÓËfl
‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂ- ÚÛ‰:
ᇠÎˈ‡Ú‡, Ó‰ÂÌË ÒΉ 31.12.1959 „. 7% Á‡ ÒÏÂÚ-
‚ÌÓÒ͇ڇ Á‡ ËÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ, ÒÚ‡ÓÒÚ Ë Îfl, 6.8% Á‡
ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ Í‡ ̇ ‡·Ó-
ÒÏ˙Ú Ò ̇χÎfl‚‡ Ò 5.0%, ÍÓÎÍÓÚÓ Â ÚÓ‰‡ÚÂÎfl.
‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ÓÒË„ÛËÚÂÎ̇ڇ ‚ÌÓÒ͇ Á‡ ÎˈÂ.
ìÌË‚ÂÒ‡ÎÂÌ ÔÂÌÒËÓÌÂÌ ÙÓ̉. ÄÍÓ ÓÒË„ÛÂÌÓ- ìÌË‚ÂÒ‡ÎÌË
ÚÓ Îˈ  I-‚‡ ÔÂÌÒËÓÌÌË
ᇠÎˈ‡Ú‡ Ô˙‚‡ Ë ‚ÚÓ‡ ͇Ú„ÓËfl ÙÓ̉ӂÂ:
ÚÛ‰, ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎflÚ Ô·˘‡ 12.0% Ë ËÎË II-‡ ͇ÚÂ-
„ÓËfl ÚÛ‰, 5% Ó·˘Ó,
7.0% Á‡ èÓÙÂÒËÓ̇ÎÂÌ ÔÂÌÒËÓÌÂÌ ÙÓ̉. ÓÚ ÍÓËÚÓ:
‚ÌÓÒ͇ڇ Á‡
åËÌËχÎÌËflÚ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl 3% Á‡ ‡·Ó-
Ò‡ÏÓÓÒË„Ûfl‚‡˘ËÚ Ò  123 ‚Ó.  16.2% ÚÓ‰‡ÚÂÎfl,
å‡ÍÒËχÎÌËflÚ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Á‡ 2% Á‡ ÓÒË„Û-
‚Ò˘ÍË ÓÒË„ÛÂÌË Îˈ‡  1 021 ‚Ó. ÂÌÓÚÓ ÎˈÂ.

191
 3. óÖïàü

192
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ:
éÅôÄ éëàÉìêàíÖãçÄ Ñ˙΄ÓÒӘ̇ íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓÔÓÎÛ͇ ëÂÏÂÈÌË
Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ˘Â- àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡
ÇçéëäÄ „Ëʇ Ë ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ ÚÂÌËfl
çflχ Ó·˘‡ ÓÒË„ÛËÚÂÎ̇ éÒË„ÛÂÌË Îˈ‡: éÒË„ÛÂÌË Îˈ‡: çflχ ÓÚ‰ÂÎ- ÇËÊ éÒË„ÛÂÌË ÇËÊ åÂÊ‰Û 0.2 Ë éÒË„ÛÂÌË Îˈ‡: îË̇ÌÒË‡ ÒÂ
‚ÌÓÒ͇ 13.5% Ó·˘Ó, 4.4% Ó·˘Ó, ÓÚ Ì‡ ÒıÂχ. "ëÚ‡ÓÒÚ". Îˈ‡: é·˘Ó "ëÚ‡ÓÒÚ". 1.2% Á‡ 1.6% Ó·˘Ó, ÓÚ Ò ‰‡Ì˙ˆË
ÓÚ ÍÓËÚÓ: 4.5% ÍÓËÚÓ: 1.1% Á‡ 28.0%, ÓÚ ÍÓË- ÒÏÂÚ͇ ̇ ÍÓËÚÓ: 0.4% Á‡
Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÚÓ: 6.5% Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂ- ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÎË-
ÎˈÂ, 9.0% Á‡ ÎˈÂ, 3.3% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ Îfl. ˆÂ, 1.2% Á‡ ‡·Ó-
‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ÎˈÂ, 21.5% Á‡ ÚÓ‰‡ÚÂÎfl.
å‡ÍÒËχÎÂÌ å‡ÍÒËχÎÂÌ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. å‡ÍÒËχÎÂÌ ÓÒË-
ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ å‡ÍÒËχÎÂÌ „ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰:
‰ÓıÓ‰: 48 ÛÏ- ‰ÓıÓ‰: 48 ÛÏ- ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ 48 ÛÏÌÓÊÂÌÓ ÔÓ
ÌÓÊÂÌÓ ÔÓ ÌÓÊÂÌÓ ÔÓ ‰ÓıÓ‰: 48 Ò‰̇ڇ ‡·ÓÚ-
Ò‰̇ڇ ‡- Ò‰̇ڇ ‡- ÛÏÌÓÊÂÌÓ ÔÓ Ì‡ Á‡Ô·ڇ
·ÓÚ̇ Á‡Ô·ڇ ·ÓÚ̇ Á‡Ô·ڇ Ò‰̇ڇ ‡- (43,437 ‚Ó) ̇
(43 437 ‚Ó) (43 437 ‚Ó) ·ÓÚ̇ Á‡Ô·ڇ „Ó‰Ë̇.
̇ „Ó‰Ë̇. ̇ „Ó‰Ë̇. (43 437 ‚Ó)
ë‡ÏÓÓÒË„Ûfl‚‡-
ë‡ÏÓÓÒË„ÛÂÌË ë‡ÏÓÓÒË„Ûfl‚‡- ̇ „Ó‰Ë̇.
˘Ë ÒÂ: 1.6% ÓÚ
Îˈ‡: 13.5% ÓÚ ˘Ë Ò (‰Ó·Ó- ë‡ÏÓÓÒË„Ûfl‚‡- ‰ÂÍ·Ë‡ÌËÚÂ
‰ÂÍ·Ë‡ÌËfl ‚ÓÎÌÓ): 4.4% ÓÚ ˘Ë ÒÂ: 28% ÓÚ ‰ÓıÓ‰Ë (50% ÓÚ
‰ÓıÓ‰ (50% ÓÚ ‰ÂÍ·Ë‡ÌËÚ ‰ÂÍ·Ë‡ÌËÚ ‡ÁÎË͇ڇ ÏÂʉÛ
ÚÂıÌËfl ‰ÓıÓ‰ ‰ÓıÓ‰Ë (50% ÓÚ ‰ÓıÓ‰Ë (50% ÓÚ ‰ÓıÓ‰‡ Ë ‡ÁıÓ‰Ë-
͇ÚÓ Ò‡ÏÓÓÒË- ‡ÁÎË͇ڇ ‡ÁÎË͇ڇ ÏÂÊ- Ú Á‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ-
„ÛÂÌË Îˈ‡, ÏÂÊ‰Û ‰ÓıÓ‰‡ Ë ‰Û ‰ÓıÓ‰‡ Ë ‡Á- Ú‡). å‡ÍÒËχÎÂÌ
ÏËÌÛÒ ‡ÁıÓ‰Ë- ‡ÁıÓ‰ËÚ Á‡ ıÓ‰ËÚ Á‡ ‰ÂÈ- ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ‰Ó-
Ú Á‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ- ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡). ÌÓÒÚÚ‡). ıÓ‰: 48 ÛÏÌÓÊÂÌÓ
Ú‡). å‡ÍÒËχ- å‡ÍÒËχÎÂÌ å‡ÍÒËχÎÂÌ ÔÓ Ò‰̇ڇ ‡-
ÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂ- ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ·ÓÚ̇ Á‡Ô·ڇ
ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰: 48 ‰ÓıÓ‰: 48 ÛÏÌÓ- ‰ÓıÓ‰: 48 ÛÏÌÓ- (43 437 ‚Ó) ̇
ÛÏÌÓÊÂÌÓ ÔÓ ÊÂÌÓ ÔÓ Ò‰- ÊÂÌÓ ÔÓ Ò‰- „Ó‰Ë̇.
Ò‰̇ڇ ‡- ̇ڇ ‡·ÓÚ̇ ̇ڇ ‡·ÓÚ̇
·ÓÚ̇ Á‡Ô·ڇ Á‡Ô·ڇ (43 Á‡Ô·ڇ (43
(43 437 ‚Ó) 437 ‚Ó) ̇ 437 ‚Ó) ̇
̇ „Ó‰Ë̇. „Ó‰Ë̇. „Ó‰Ë̇.
 4. ÑÄçàü
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓ- ëÂÏÂÈÌË
Ñ˙΄ÓÒӘ̇
éÅôÄ éëàÉìêàíÖãçÄ ÇçéëäÄ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ ÔÓÎÛ͇ Ë Ó·ÂÁ˘ÂÚÂ-
„Ëʇ
‚ ̇ÚÛ‡ ˘ÂÚÂÌËfl ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ ÌËfl
é·˘Ó 8% Á‡ ÒÏÂÚ͇ ̇ ÓÒË„ÛÂÌËÚ îË̇ÌÒË‡ îË̇ÌÒË‡ îË̇ÌÒË‡ îË̇ÌÒË‡ ëӈˇÎ̇ ëӈˇÎ̇ éÒË„ÛËÚÂÎ- Ä·ÒÓβÚ̇ îË̇ÌÒË‡
Îˈ‡ Ë Ò‡ÏÓÓÒË„Ûfl‚‡˘Ë Ò Í˙Ï îÓ̉ ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË. ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË. ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË. ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË. ÔÂÌÒËfl: ÔÂÌÒËfl: ÌËÚ ‚ÌÓÒÍË (Ô‡˘̇) ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË.
"è‡Á‡ ̇ ÚÛ‰‡" (Labour Market Fund). ÇÌÓÒÍËÚ îË̇ÌÒË‡ îË̇ÌÒË‡ ‚‡Ë‡Ú ‚ÌÓÒ͇ ‚
Í˙Ï îÓ̉ ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË. ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË. ÒÔÓ‰ ËÒ- ‰̇Í˙‚ Á‡
"è‡Á‡ ̇ ͇ Ë Ò‡ Á‡ ‚Ò˘ÍË ‡Á-
ÚÛ‰‡" ÑÓÔ˙ÎÌË- ÑÓÔ˙ÎÌË- ÒÏÂÚ͇ ̇ ÏÂ. éÔ‰Â-
ÍÓÏÔÂÌÒË- ÚÂÎ̇ ÔÂÌ- ÚÂÎ̇ ÔÂÌ- ‡·ÓÚÓ‰‡- Îfl Ò ̇ ·‡Á‡
‡Ú ˜‡ÒÚ ÒËfl: ÇÌÓÒ͇ ÒËfl: ÇÌÓÒ͇ ÚÂÎfl. χÍÒËχÎ-
ÓÚ ÓÚ 33 ‚Ó ÓÚ 33 ‚Ó ÌËfl ‡ÁÏÂ
‰˙ʇ‚ÌËÚ ̇ ÏÂÒˆ, ̇ ÏÂÒˆ, ̇ ‰Ì‚ÌÓÚÓ
‡ÁıÓ‰Ë. ÓÚ ÍÓflÚÓ ÓÚ ÍÓflÚÓ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂ-
1/3  Á‡ ÓÒË- 1/3  Á‡ ÓÒË- ÌË Á‡ ·ÂÁ-
„ÛÂÌÓÚÓ „ÛÂÌÓÚÓ ‡·ÓÚˈ‡.
ÎËˆÂ Ë 2/3 Ò‡ ÎËˆÂ Ë 2/3 Ò‡ Ç ÏÓÏÂÌÚ‡
Á‡ ‡·ÓÚÓ- Á‡ ‡·ÓÚÓ-  4.8 Ô˙ÚË
‰‡ÚÂÎfl. ‰‡ÚÂÎfl. ÓÚ Ï‡ÍÒ.
‡ÁÏÂ.

193
 5. ÉÖêåÄçàü

194
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓ-
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ëÂÏÂÈÌË
éÅôÄ éëàÉìêàíÖãçÄ ÇçéëäÄ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ ÔÓÎÛ͇ Ë
„Ëʇ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ ˘ÂÚÂÌËfl ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ
çflχ Ó·˘‡ ÓÒË„ÛËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ͇. ê‡Á΢ÌË ÇËÊ: "ÅÓ- é·˘Ó 1.95%, ÇËÊ "ëÚ‡- é·˘Ó ÇËÊ "ëÚ‡- ÇÌÓÒÍËÚ Ò éÒË„Ûfl‚‡Ì îË̇ÌÒË‡
ÓÒË„ÛËÚÂÎ- ÎÂÒÚ: Ô‡˘- ÓÚ ÍÓËÚÓ: ÓÒÚ". 19.90%, ÓÚ ÓÒÚ". ÓÔ‰ÂÎflÚ ‚ Á‡ ·ÂÁ‡·Ó- ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË.
ÌË ‚ÌÓÒÍË, ‚ ÌË Ó·ÂÁ˘Â- 0.975% Á‡ ÍÓËÚÓ: Á‡‚ËÒËÏÓÒÚ Úˈ‡: 3.3%
Á‡‚ËÒËÏÓÒÚ ÚÂÌËfl" ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ 9.95% Á‡ ÓÚ ÒÂÍÚÓ‡ Ó·˘Ó, ÓÚ
ÓÚ Á‰‡‚ÌÓ- ÎˈÂ, 0.975% ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ Ì‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ. ÍÓËÚÓ:
ÓÒË„ÛËÚÂÎ- Á‡ ‡·ÓÚÓ- ÎˈÂ, 9.95% è·˘‡Ú Ò 1.65% ÓÒË-
ÌËfl ÙÓ̉. ‰‡ÚÂÎfl. Á‡ ‡·ÓÚÓ- ÓÚ ‡·ÓÚÓ- „ÛÂÌÓ ÎˈÂ,
ë‰ÌËflÚ èÂÌÒËÓÌÂË- ‰‡ÚÂÎfl. ‰‡ÚÂÎfl. 1.65% ‡·Ó-
‡ÁÏÂ Â: Ú Ô·˘‡Ú å‡ÍÒËχÎÂÌ ÚÓ‰‡ÚÂÎ.
13.90% Ó·- ‚ÌÓÒ͇ ÓÚ ÓÒË„ÛËÚÂ- å‡ÍÒËχÎÂÌ
˘Ó, ÓÚ ÍÓË- 1.95% ÓÚ ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰: ÓÒË„ÛËÚÂ-
ÚÓ: 6.95% Á‡ ÔÂÌÒËflÚ‡ ÒË. 63 600 ‚Ó ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰:
ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ éÒË„ÛÂÌËÚ ÔÓ ÒÚ‡ÓÚÓ 63 600 ‚Ó
ÎˈÂ, 6.95% Îˈ‡, Ó‰ÂÌË Á‡ÍÓÌÓ‰‡- ÔÓ ÒÚ‡ÓÚÓ
Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡- ÒΉ 1940 „. ÚÂÎÒÚ‚Ó Ë Á‡ÍÓÌÓ‰‡-
ÚÂÎfl. ·ÂÁ ‰Âˆ‡ Ô·- 54 000 ‚Ó ÚÂÎÒÚ‚Ó Ë
éÒË„ÛÂÌËÚ ˘‡Ú ‰ÓÔ˙Î- ÔÓ ÌÓ‚ÓÚÓ 54 000 ‚Ó
Îˈ‡ Ô·˘‡Ú ÌËÚÂÎ̇ ÓÒË- Á‡ÍÓÌÓ‰‡- ÔÓ ÌÓ‚ÓÚÓ
‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎ- „ÛËÚÂÎ̇ ÚÂÎÒÚ‚Ó. Á‡ÍÓÌÓ‰‡-
̇ ‚ÌÓÒ͇ ‚ÌÓÒ͇ ÓÚ ÚÂÎÒÚ‚Ó.
ÓÚ 0.9%. 0.25% ÒΉ ŇÁÓ‚‡ ÒÓ-
å‡ÍÒËχÎÂÌ Ì‡‚˙¯‚‡Ì ˆË‡Î̇ ÒË-
ÓÒË„ÛËÚÂ- ̇ 23 „. „ÛÌÓÒÚ Á‡
ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰: å‡ÍÒËχÎÂÌ Ú˙Ò¢Ë
43 200 ‚Ó. ÓÒË„ÛËÚÂ- ‡·ÓÚ‡: îË-
ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰: 43 ̇ÌÒË‡ Ò Ò
200 ‚Ó. ‰‡Ì˙ˆË.
 6. Öëíéçàü
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓ-
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ëÂÏÂÈÌË
éÅôÄ éëàÉìêàíÖãçÄ ÇçéëäÄ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ ÔÓÎÛ͇ Ë
„Ëʇ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ ˘ÂÚÂÌËfl ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ
ꇷÓÚÓ‰‡ÚÂÎË: ó‡ÒÚ ÓÚ ó‡ÒÚ ÓÚ çflχ ÓÚ‰ÂÎ- ó‡ÒÚ ÓÚ ó‡ÒÚ ÓÚ ó‡ÒÚ ÓÚ çflχ ÒÔˆË- é·ÂÁ˘ÂÚÂ- îË̇ÌÒË‡
ëӈˇÎÂÌ ‰‡Ì˙Í - 33 ̇ ÒÚÓ, ÓÚ ÍÓËÚÓ: Ó·˘Ëfl ÒÓˆË- Ó·˘Ëfl ÒÓˆË- ̇ ÒıÂχ Ó·˘Ëfl ÒÓˆË- Ó·˘Ëfl ÒÓˆË- Ó·˘Ëfl ÒÓˆË- ‡ÎÌÓ ÓÒË„Û- ÌË Á‡ ·ÂÁ- ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË
13% Á‡ Á‰‡‚ÌÓ ÓÒË„Ûfl‚‡ÌÂ Ë ·ÓÎÂÒÚ, ‡ÎÂÌ ‰‡Ì˙Í ‡ÎÂÌ ‰‡Ì˙Í ‡ÎÂÌ ‰‡Ì˙Í ‡ÎÂÌ ‰‡Ì˙Í ‡ÎÂÌ ‰‡Ì˙Í fl‚‡Ì Á‡ ‡·ÓÚˈ‡:
20% Á‡ ÔÂÌÒËÓÌÌÓ ÓÒË„Ûfl‚‡Ì ÚÛ‰Ó‚‡ 0.9% Ó·˘Ó,
çflχ Ú‡‚‡Ì ̇ ÓÒË„ÛËÚÂÎÌËfl ‰ÓıÓ‰. ÁÎÓÔÓÎÛ͇ ÓÚ ÍÓËÚÓ
Ë ÔÓÙÂÒËÓ- 0,6% Á‡ ‡-
éÒË„ÛÂÌË Îˈ‡: ̇Î̇ ·Ó- ·ÓÚÓ‰‡ÚÂ-
ç Ò Ô·˘‡Ú ÓÒË„ÛËÚÂÎÌË ‚ÌÓÒÍË. ÎÂÒÚ. ó‡ÒÚ Îfl, 0.3% Á‡
ë‡ÏÓÓÒË„ÛÂÌË Îˈ‡:  ÓÚ Á‰‡‚- ÓÒË„ÛÂÌÓ-
ëӈˇÎÂÌ ‰‡Ì˙Í - 33%, ÓÚ ÍÓËÚÓ: ÌÓÚÓ ÓÒË„Û- ÚÓ ÎˈÂ.
13% Á‡ Á‰‡‚ÌÓ ÓÒË„Ûfl‚‡ÌÂ Ë ·ÓÎÂÒÚ, fl‚‡ÌÂ Ë ÑÓ·‡‚͇ ÔË
20% Á‡ ÔÂÌÒËÓÌÌÓ ÓÒË„Ûfl‚‡ÌÂ. ÓÒË„Ûfl‚‡- ·ÂÁ‡·ÓÚË-
å‡ÍÒËχÎÌËflÚ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ ÌÂÚÓ ÒÂ˘Û ˆ‡: çflχ
 1 376 ‚Ó Ì‡ ÏÂÒˆ. ·ÓÎÂÒÚ. ÓÒË„ÛËÚÂÎ-
ÌË ‚ÌÓÒÍË,
ÙË̇ÌÒË‡
ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË

195
 7. Éöêñàü

196
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓÔÓ-
éÅôÄ éëàÉìêàíÖãçÄ Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ëÂÏÂÈÌË
Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ ÎÛ͇ Ë ÔÓÙ.
ÇçéëäÄ „Ëʇ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
2
‚ ̇ÚÛ‡ ˘ÂÚÂÌËfl ·ÓÎÂÒÚ
çflχ Ó·˘‡ ÓÒË„ÛËÚÂÎ- é·˘Ó 6.45%, é·˘Ó 1.20%, çflχ ÓÚ‰ÂÎ- ÇËÊ é·˘Ó 20.00%, ÓÚ ÍÓËÚÓ: ÇËÊ éÒË„Ûfl‚‡ÌÂ- é·˘Ó 5%, ÓÚ é·˘Ó 2.0%,
̇ ‚ÌÓÒ͇. ÓÚ ÍÓËÚÓ: ÓÚ ÍÓËÚÓ: ̇ ÒıÂχ. "ëÚ‡ÓÒÚ". 6.67% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÎË- "ëÚ‡- ÚÓ Â ˜‡ÒÚ ÍÓËÚÓ: 1.33% ÓÚ ÍÓËÚÓ:
2.15% Á‡ 0.40% Á‡ ˆÂ, 13.33% Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡- ÓÒÚ". ÓÚ ÓÒË„Ûfl- Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓ- 1.0% Á‡ ÓÒË„Û-
ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÚÂÎfl. ‚‡ÌÂÚÓ Á‡ ÚÓ ÎˈÂ, ÂÌÓÚÓ ÎˈÂ,
ÎˈÂ, 4.30% ÎˈÂ, 0.80% ᇠÎˈ‡Ú‡, ÓÒË„ÛÂÌË ÔÂ- ·ÓÎÂÒÚ. 3.67% Á‡ ‡- 1.0% Á‡ ‡·Ó-
Á‡ ‡·ÓÚÓ- Á‡ ‡·ÓÚÓ- ‰Ë 01.01.1993 „.: å‡ÍÒËχ- ·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ÚÓ‰‡ÚÂÎfl.
‰‡ÚÂÎfl. ‰‡ÚÂÎfl. ÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰: ᇠÎˈ‡Ú‡, ᇠÎˈ‡Ú‡,
ᇠÎˈ‡Ú‡, ᇠÎˈ‡Ú‡, 2 384.50 ‚Ó Ì‡ ÏÂÒˆ. ÓÒË„ÛÂÌË ÓÒË„ÛÂÌË
ÓÒË„ÛÂÌË ÓÒË„ÛÂÌË á‡ Îˈ‡Ú‡, ÓÒË„ÛÂÌË ÒΉ ÔÂ‰Ë Ô‰Ë
ÔÂ‰Ë ÔÂ‰Ë 01.01.1993: å‡ÍÒËχÎÂÌ 01.01.1993 „.: 01.01.1993 „.:
01.01.1993 01.01.1993 ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰: å‡ÍÒËχÎÂÌ å‡ÍÒËχÎÂÌ
„.: å‡ÍÒËχ- „.: å‡ÍÒËχ- 5 438 ‚Ó Ì‡ ÏÂÒˆ. ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ
ÎÂÌ ÓÒË„ÛË- ÎÂÌ ÓÒË„ÛË- ‰ÓıÓ‰: ‰ÓıÓ‰:
ÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰: ÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰: éÒË„ÛËÚÂÎ̇ڇ ‚ÌÓÒ͇ 2 384.50 ‚Ó 2 384.50 ‚Ó
2 384.50 ‚- 2 384.50 ‚- Ò ۂÂ΢‡‚‡ Ò 3.6% (2.2% ̇ ÏÂÒˆ. ̇ ÏÂÒˆ.
Ó Ì‡ ÏÂÒˆ. Ó Ì‡ ÏÂÒˆ. Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ Îˈ Ë
1.4% Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl) ᇠÎˈ‡Ú‡, ᇠÎˈ‡Ú‡,
ᇠÎˈ‡Ú‡, ᇠÎˈ‡Ú‡, ÔË ÚÂÊÍË ÛÒÎÓ‚Ëfl ̇ ÓÒË„ÛÂÌË ÓÒË„ÛÂÌË
ÓÒË„ÛÂÌË ÓÒË„ÛÂÌË ÚÛ‰ Ë Ò 1.0% Á‡ ÒÏÂÚ͇ ÒΉ ÒΉ
ÒΉ ÒΉ ̇ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl Á‡ Ô‰- 01.01.1993 „.: 01.01.1993 „.:
01.01.1993 01.01.1993 ÔËflÚËfl, ‚ ÍÓËÚÓ Ò˙˘ÂÒ- å‡ÍÒËχÎÂÌ å‡ÍÒËχÎÂÌ
„.: å‡ÍÒËχ- „.: å‡ÍÒËχ- Ú‚Û‚‡ ÔÓÙÂÒËÓ̇ÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ
ÎÂÌ ÓÒË„ÛË- ÎÂÌ ÓÒË„ÛË- ËÒÍ. ‰ÓıÓ‰: ‰ÓıÓ‰:
ÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰: ÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰: 5 438 ‚Ó Ì‡ 5 438 ‚Ó Ì‡
5 438 ‚Ó 5 438 ‚Ó ÏÂÒˆ. ÏÂÒˆ.
̇ ÏÂÒˆ. ̇ ÏÂÒˆ.
 8. àëèÄçàü
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ:
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓÔÓÎÛ͇ ëÂÏÂÈÌË
éÅôÄ éëàÉìêàíÖãçÄ ÇçéëäÄ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡
„Ëʇ Ë ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ ˘ÂÚÂÌËfl
é·˘‡ ÓÒË„ÛËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ͇ îË̇ÌÒË‡ ó‡ÒÚ ÓÚ ó‡ÒÚ ÓÚ ó‡ÒÚ ÓÚ ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ëÚ‡‚ÍËÚ éÒË„Ûfl‚‡Ì îË̇ÌÒË‡
(Ò ËÁÍβ˜ÂÌË ̇ ËÒ͇ ·ÂÁ‡·ÓÚˈ‡): ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË. Ó·˘‡Ú‡ Ó·˘‡Ú‡ Ó·˘‡Ú‡ ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- Ò ÙËÍÒË- ÒÂ˘Û ·ÂÁ‡·Ó- ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË.
é·˘Ó 28.3%, ÓÚ ÍÓËÚÓ: ÓÒË„ÛËÚÂÎ- ÓÒË„ÛËÚÂÎ- ÓÒË„ÛËÚÂÎ- ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ‡Ú Ò ¯Â- Úˈ‡: é·˘Ó
4.7% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÎˈÂ, ̇ ‚ÌÓÒ͇. ̇ ‚ÌÓÒ͇. ̇ ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ÌË ̇ Ô‡- 7.30%, ÓÚ ÍÓË-
23.6% Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó- ÚÓ: 1.55% Á‡
å‡ÍÒËχÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰: ÚÓ ‚ Á‡‚Ë- ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÎË-
3 074.10 ‚Ó Ì‡ ÏÂÒˆ. ÒËÏÓÒÚ ÓÚ ˆÂ, 5.75% Á‡ ‡-
ÒÂÍÚÓ‡ ̇ ·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl.
‰ÂÈÌÓÒÚ. îÓ̉ Á‡ „‡‡Ì-
ÇÌÓÒÍËÚÂ Ò ÚË‡Ì ̇ ‡-
‡ Á‡ ÒÏÂÚ͇ ·ÓÚÌËÚ Á‡Ô·-
̇ ‡·ÓÚÓ- ÚË: 0.2% Á‡
‰‡ÚÂÎËÚÂ. ÒÏÂÚ͇ ̇ ‡·Ó-
ÚÓ‰‡ÚÂÎfl.
èÓÙÂÒËÓ̇ÎÌÓ
Ó·Û˜ÂÌËÂ: é·˘Ó
0.7%, ÓÚ ÍÓËÚÓ:
0.6% Á‡ ‡·ÓÚÓ-
‰‡ÚÂÎfl, 0.1% Á‡
ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ
ÎˈÂ.
å‡ÍÒËχÎÂÌ
ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ
‰ÓıÓ‰: 3 074.10
̇ ÏÂÒˆ.

197
 9. îêÄçñàü

198
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: Ô‡- íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓ- ëÂÏÂÈÌË
éÅôÄ éëàÉìêàíÖãçÄ Ñ˙΄ÓÒӘ̇ àÌ‚‡Îˉ- ÅÂÁ‡·Ó-
Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl ˘ÌË Ó·ÂÁ- ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÔÓÎÛ͇ Ë ÔÓÙ. Ó·ÂÁ˘ÂÚÂ-
ÇçéëäÄ „Ëʇ ÌÓÒÚ Úˈ‡
‚ ̇ÚÛ‡ ˘ÂÚÂÌËfl ·ÓÎÂÒÚ ÌËfl
çflχ Ó·˘‡ ÓÒË„ÛËÚÂÎ- é·˘‡ ÒıÂχ Á‡ ̇ÂÚË ÇËÊ éÒË„Ûӂ͇ ÇËÊ "ÅÓ- é·˘‡ ÒıÂχ Á‡ ̇ÂÚË Îˈ‡: ÇËÊ äÓÎÂÍÚË‚- é·˘ 6.4%, é·˘Ó 5.4%
̇ ‚ÌÓÒ͇. Îˈ‡: "ÅÓÎÂÒÚ: "ëÓÎˉ‡- ÎÂÒÚ: Ó·ÂÁ- é·˘Ó 14.95%, ÓÚ ÍÓËÚÓ "ëÚ‡- ÌË, Ë̉˂Ë- ÓÚ ÍÓËÚÓ Á‡ ÒÏÂÚ͇
éÒË„ÛËÚÂÎÌË ‚ÌÓÒÍË Ô‡˘ÌË ÌÓÒÚ" ‚ ˘ÂÚÂÌËfl ‚ 6.65% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ Îˈ ÓÒÚ". ‰Û‡ÎÌË ËÎË 2.4% Á‡ ̇ ‡·ÓÚÓ-
Á‡ ·ÓÎÂÒÚ, χȘËÌÒÚ- Ó·ÂÁ˘ÂÚÂ- ‡ÁÏÂ ̇ÚÛ‡". Ë 8.30% Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ÒÏÂÒÂÌË ÓÒË„ÛÂÌÓ- ‰‡ÚÂÎfl. çfl-
‚Ó, ËÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ Ë ÌËfl". ̇ 0.30% å‡ÍÒËχÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ÒÚ‡‚ÍË ‚ ÚÓ ÎËˆÂ Ë Ï‡ χÍÒË-
ÒÏ˙Ú: Á‡ ÒÏÂÚ͇ ‰ÓıÓ‰: 2 773 ‚Ó Ì‡ ÏÂÒˆ. Á‡‚ËÒË- 4.0% Á‡ ‡- χÎÂÌ ÓÒË-
̇ ‡·ÓÚÓ- ÏÓÒÚ ÓÚ ·ÓÚÓ‰‡ÚÂ- „ÛËÚÂÎÂÌ
é·˘Ó 13.55%, ÓÚ ÍÓË- ‰‡ÚÂÎfl. ÑÓÔ˙ÎÌËÚÂÎ̇ ÒıÂχ Á‡ ̇- ·Ófl ̇ ̇- Îfl. å‡ÍÒË- ‰ÓıÓ‰.
ÚÓ 0.75% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓ- ÂÚË Îˈ‡: Á‡ ‚Ò˘ÍË Ì‡ÂÚË ÂÚËÚ Îˈ‡ χÎÂÌ ÓÒË-
ÚÓ ÎËˆÂ Ë 12.80% Á‡ ‡- Îˈ‡: 7.5% ÓÚ Ô‡„‡ (3% Á‡ ‚˙‚ ÙËχ- „ÛËÚÂÎÂÌ
·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÎËˆÂ Ë 4.5% Á‡ Ú‡ Ë ÌË‚Ó- ‰ÓıÓ‰: 11
çflχ χÍÒËχÎÂÌ ÓÒË- ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl) + 2% ÔÓ‰ ÚÓ Ì‡ ËÒ- 092 ‚Ó Ì‡
„ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰. Ô‡„‡ (0.8% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ Í‡. éÒË„Û- ÏÂÒˆ Ë 133
ÎËˆÂ Ë 1.2% Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡- ËÚÂÎÌËÚ 104 ‚Ó Ì‡
ç‡Ï‡ÎÂÌË ̇ ÓÒË„ÛË- ÚÂÎfl) + 2.2% ÓÚ 2-Ó ‰Ó 4-
ÚÂÎÌËÚ ‚ÌÓÒÍË Á‡ ÓÒË- ‚ÌÓÒÍË Ò‡ „Ó‰Ë̇.
ÚÓ ÌË‚Ó Ì‡ ‰ÓıÓ‰‡ (0.9% Á‡ Á‡ ÒÏÂÚ͇
„ÛÂÌË Îˈ‡ Ò ÌËÒÍË ‡- ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÎËˆÂ Ë 1.3% Á‡
·ÓÚÌË Á‡Ô·ÚË: ̇ ‡·ÓÚÓ-
‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl Á‡ ÔÂÌÒËÓÌË- ‰‡ÚÂÎfl.
- ̇χÎÂÌË ̇ ÓÒË„ÛË- ‡Ì ÏÂÊ‰Û 60 Ë 65-„Ӊ˯-
ÚÂÎÌËÚ ‚ÌÓÒÍË Á‡ ̇ ‚˙Á‡ÒÚ); Á‡ ̇ÂÚË Îˈ‡
ÒÏÂÚ͇ ̇ ‡·ÓÚÓ‰‡- ·ÂÁ ˙ÍÓ‚Ó‰ÌË ÒÎÛÊËÚÂÎË:
ÚÂÎfl Ò 0.50 ‚Ó ‰Ó 20% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌË Îˈ‡ Ò ‰Ó-
1.50 ‚Ó Ì‡ ˜‡Ò ıÓ‰Ë ÏÂÊ‰Û 2-Ó Ë 3-ÚÓ ÌË-
‚ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚ ÓÚ „Ó- ‚Ó (8% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÎˈÂ
ÎÂÏË̇ڇ ̇ ÙË- Ë 12% Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl).
χڇ; ÑÓÔ˙ÎÌËÚÂÎ̇ ÒıÂχ Á‡ ˙-
- ̇χÎÂÌË ̇ ÓÒË„ÛË- ÍÓ‚Ó‰ÂÌ ÔÂÒÓ̇Î: ê˙ÍÓ‚Ó-
ÚÂÎ̇ڇ ‚ÌÓÒ͇ Á‡ ‰ÂÌ ÔÂÒÓÌ‡Î Ò ‰ÓıÓ‰ ÏÂʉÛ
ÒÏÂÚ͇ ̇ ÓÒË„ÛÂÌÓ- 2-Ó Ë 8-ÏÓ ÌË‚Ó: Ó·˘Ó
ÚÓ ÎˈÂ, ÌÓ Ì Ôӂ˜ 20.3% (7.7% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓ-
ÓÚ 21.50%. ÚÓ ÎËˆÂ Ë 12.6% Á‡ ‡·ÓÚÓ-
‰‡ÚÂÎfl).
 10. àêãÄçÑàü
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓ-
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ëÂÏÂÈÌË
éÅôÄ éëàÉìêàíÖãçÄ ÇçéëäÄ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ ÔÓÎÛ͇ Ë
„Ëʇ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ ˘ÂÚÂÌËfl ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ
é·˘‡ ÓÒË„ÛËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ͇ (·ÂÁ Ó·ÂÁ- é·˘Ó 2.0% ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- îË̇ÌÒË‡
˘ÂÚÂÌËfl Á‡ χȘËÌÒÚ‚Ó ‚ ̇ÚÛ‡): Á‡ ÒÏÂÚ͇ ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË.
– Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÎˈÂ: 4.0%. è˙‚ËÚ ̇ ̇ÂÚËÚ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇
127 ‚Ó Ò‰Ï˘ÌÓ Ò ËÁÍβ˜‚‡Ú ÓÚ Îˈ‡. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇.
ÓÒË„ÛËÚÂÎÌËfl ‰ÓıÓ‰. éÒË„ÛÂÌË Îˈ‡ ÑÓÔ˙ÎÌËÚÂÎ-
Ò ‰ÓıÓ‰Ë ÌÓ Ò Ô·-
‰Ó 352 ‚Ó Ì‡ Ò‰Ïˈ‡ Ì ‰˙ÎÊ‡Ú ˘‡Ú 0.5%,
ÓÒË„ÛËÚÂÎÌË ‚ÌÓÒÍË. å‡ÍÒËχÎÌËflÚ ‡ÍÓ ‰ÓıÓ‰˙Ú
‡ÁÏÂ ̇ ÓÒË„ÛËÚÂÎÌËfl ‰ÓıÓ‰  50 ̇‰‚˯Ë
700 ‚Ó Ì‡ 1 925 ‚Ó
„Ó‰Ë̇. ̇ Ò‰Ïˈ‡.
– Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl: 8.5% (‚Íβ˜ËÚÂÎÌÓ çflχ χÍÒË-
‚ÌÓÒ͇ڇ ÓÚ 0.7% Á‡ 燈ËÓ̇ÎÌËfl χÎÂÌ ÓÒË„Û-
ÙÓ̉ Á‡ Ó·Û˜ÂÌËÂ) Á‡ ÓÒË„ÛËÚÂÎÌË ËÚÂÎÂÌ
‰ÓıÓ‰Ë ‰Ó 356 ‚Ó Ì‡ Ò‰Ïˈ‡ Ë ‰ÓıÓ‰.
10.75% (‚Íβ˜ËÚÂÎÌÓ ‚ÌÓÒ͇ڇ ÓÚ ç Ò Ô·˘‡
0.7% Á‡ 燈ËÓ̇ÎÌËfl ÙÓ̉ Á‡ Ó·Û˜Â- ‚ÌÓÒ͇ Á‡
ÌËÂ) Á‡ ÓÒË„ÛËÚÂÎÌË ‰ÓıÓ‰Ë Ì‡‰ 356 ÓÒË„ÛÂÌË
‚Ó Ì‡ Ò‰Ïˈ‡. çflχ χÍÒËχÎÂÌ Îˈ‡ Ò ‰ÓıÓ-
‡ÁÏÂ ̇ ÓÒË„ÛËÚÂÎÌËfl ‰ÓıÓ‰. ‰Ë ÔÓ‰ 500
‚Ó Ì‡ Ò‰-
Ïˈ‡.

199
 11. àíÄãàü

200
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓ-
éÅôÄ éëàÉìêàíÖãçÄ Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ëÂÏÂÈÌË
Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ ÔÓÎÛ͇ Ë
ÇçéëäÄ „Ëʇ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ ˘ÂÚÂÌËfl ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ
çflχ Ó·˘‡ ÓÒË„ÛËÚÂÎ̇ ꇷÓÚÌËˆË "ëËÌË fl͢ÍË": ÇËÊ "ÅÓÎÂÒÚ: çflχ ÓÚ‰ÂÎ- ÇËÊ é·˘Ó ÇËÊ äÓÎÂÍÚË‚ÌË é·˘Ó 1.61% é·˘Ó 0.68%
‚ÌÓÒ͇. é·˘Ó 2.68% Á‡ ÒÏÂÚ͇ ̇ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl ̇ ÒıÂχ. "ëÚ‡ÓÒÚ". 33.00%, ÓÚ "ëÚ‡ÓÒÚ". ‚ÌÓÒÍË ‚ Á‡- Á‡ ÒÏÂÚ͇ Á‡ ÒÏÂÚ͇
‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ÇÌÓÒ͇ Á‡ ‚ ̇ÚÛ‡". ÍÓËÚÓ: ‚ËÒËÏÓÒÚ Ì‡ ‡·ÓÚÓ- ̇ ‡·ÓÚÓ-
χȘËÌÒÚ‚Ó: 0.46% ‚ ËÌ- 9.19% Á‡ ÓÚ ÌË‚ÓÚÓ ‰‡ÚÂÎfl. ‰‡ÚÂÎfl.
‰ÛÒÚËflÚ‡ Ë 0.24% ‚ Ú˙- ÓÒË„ÛÂÌÓ- ̇ ËÒ͇.
„Ó‚ËflÚ‡. çflχ χÍÒËχÎÂÌ ÚÓ ÎˈÂ, ÇÌÓÒ͇ڇ
ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰. 23.81% Á‡ ‚‡Ë‡ ‚
ꇷÓÚÌËˆË "ÅÂÎË fl͢ÍË": ‡·ÓÚÓ‰‡- ‡ÁÏÂ
ꇷÓÚÓ‰‡ÚÂÎËÚ Ô·˘‡Ú ÚÂÎfl. ÏÂÊ‰Û 0.3
Ò‡ÏÓ ÓÒË„ÛËÚÂÎÌË ‚ÌÓÒÍË çflχ χÍÒË- Ë 13% Ë ÒÂ
Á‡ χȘËÌÒÚ‚Ó ‚ Ò˙˘ËÚ χÎÂÌ ÓÒË- Ô·˘‡ ÓÚ
‡ÁÏÂË. çflχ χÍÒËχÎÂÌ „ÛËÚÂÎÂÌ ‡·ÓÚÓ‰‡-
ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰. ‰ÓıÓ‰. ÚÂÎfl.

12. äàèöê
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ:
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓÔÓÎÛ͇ Ë ëÂÏÂÈÌË
éÅôÄ éëàÉìêàíÖãçÄ ÇçéëäÄ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡
„Ëʇ ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ ˘ÂÚÂÌËfl
éÒË„ÛÂÌÓ ÎˈÂ: 6.3%, îË̇ÌÒË‡ ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- îË̇ÌÒË‡ ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·˘‡Ú‡ îË̇ÌÒË‡
ꇷÓÚÓ‰‡ÚÂÎ: 6.3%, ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË. ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË. ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ÓÒË„ÛËÚÂÎ̇ ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË.
ë‡ÏÓÓÒË„Ûfl‚‡˘Ë ÒÂ: 11.6% ÓÚ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ͇, ÌÓ 6% ÓÚ
ÏËÌËχÎÌËfl ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ÌÂfl Ò Ú‡ÌÒÙÂË-
‡ ‚ ÓÚ‰ÂÎ̇
å‡ÍÒËχÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰: ÒÏÂÚ͇ Á‡ ËÁÔ·-
885 ‚Ó Ì‡ Ò‰Ïˈ‡ Ë 3 836 ‚Ó ˘‡Ì ̇ Ó·ÂÁ˘Â-
̇ ÏÂÒˆ. ÚÂÌËfl Á‡ ·ÂÁ‡·Ó-
Úˈ‡.
 13. ãÄíÇàü
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓ-
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ëÂÏÂÈÌË
éÅôÄ éëàÉìêàíÖãçÄ ÇçéëäÄ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ ÔÓÎÛ͇ Ë
„Ëʇ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ ˘ÂÚÂÌËfl ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ
ᇠ̇ÂÚË Îˈ‡: é·˘Ó 33.09%, ÓÚ ÍÓËÚÓ: îË̇ÌÒË‡ ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- çflχ ÓÚ‰ÂÎ- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- îË̇ÌÒË‡
9.00% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÎˈÂ, 24.09% Á‡ ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË. ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ̇ ÒıÂχ. ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË.
‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. å‡ÍÒËχÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂ- ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇
ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ ÓÚ 41 980 ‚Ó Ì‡ „Ó‰Ë̇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇.
ᇠ҇ÏÓÓÒË„Ûfl‚‡˘Ë ÒÂ: é·˘Ó 30.44%,
Ô·ÚËÏË ‚˙ıÛ ÏËÌËÏÛÏ 2 553 ‚Ó Ì‡
„Ó‰Ë̇ Ë 41 980 ‚Ó Ì‡ „Ó‰Ë̇.

14. ãàíÇÄ
éÅôÄ ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓ- ëÂÏÂÈÌË
Ñ˙΄ÓÒӘ̇
éëàÉìêàíÖã- ÅÓÎÂÒÚ: Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl ‚ ̇ÚÛ‡ Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ ÔÓÎÛ͇ Ë ÔÓÙ. Ó·ÂÁ˘ÂÚÂ-
„Ëʇ
çÄ ÇçéëäÄ ˘ÂÚÂÌËfl ·ÓÎÂÒÚ ÌËfl
é·˘Ó 33.7%, ꇷÓÚÓ‰‡ÚÂÎË: 3% ·ÂÁ χÍÒËχÎÂÌ ÓÒË„ÛË- ó‡ÒÚ ÓÚ çflχ ÓÚ- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·˘‡Ú‡ ÇËÊ ÇËÊ äÓÎÂÍÚË‚ÌË ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- îË̇ÌÒË-
ÓÚ ÍÓËÚÓ: ÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰. Ó·˘‡Ú‡ ‰ÂÎ̇ ÒıÂχ. ÓÒË„ÛËÚ. ‚ÌÓÒ͇. "àÌ‚‡- "àÌ‚‡- ‚ÌÓÒÍË ‚ Á‡- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ‡ ÒÂ Ò ‰‡-
30.7% Á‡ ‡- éÒË„ÛÂÌË Îˈ‡: 0% ‚ÌÓÒ͇, ÌÓ 30% ÓÚ ÔÓ‰Ó- ÓÒË„ÛËÚÂÎ- ꇷÓÚÓ‰‡ÚÂÎË: Îˉ- Îˉ- ‚ËÒËÏÓÒÚ ËÚÂÎ̇ Ì˙ˆË.
·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl, ıÓ‰ÌËfl ‰‡Ì˙Í Ò ̇ÒÓ˜‚‡ Á‡ Á‰‡‚ÌÓ ÓÒË„Û- ̇ ‚ÌÓÒ͇. 23.85% ·ÂÁ χÍÒËχ- ÌÓÒÚ". ÌÓÒÚ". ÓÚ ÌË‚ÓÚÓ ‚ÌÓÒ͇.
3.0% Á‡ ÓÒË- fl‚‡ÌÂ. é·˘Ó 3.4%, ÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ‰Ó- ̇ ËÒ͇. é·˘Ó 0.95%
„ÛÂÌÓÚÓ ë‡ÏÓÓÒË„Ûfl‚‡˘Ë ÒÂ: ᇉ˙ÎÊÂÌË Á‡ Ô·˘‡- ÓÚ ÍÓËÚÓ: ıÓ‰. ÇÌÓÒ͇ڇ Á‡ ÒÏÂÚ͇
ÎˈÂ. Ì ̇ ÏÂÒ˜̇ ‚ÌÓÒ͇ ‡‚̇ ̇ ÔÓÌ 30% ÓÚ 0.5% Á‡ ÓÒË- éÒË„ÛÂÌË Îˈ‡: 2.5% ‚‡Ë‡ ‚ ̇ ‡·ÓÚÓ-
‚ÌÓÒ͇ڇ Á‡ ÓÒË„ÛÂÌËÚ Îˈ‡ Ë „Ӊ˯̇ „ÛÂÌÓÚÓ ·ÂÁ χÍÒËχÎÂÌ ÓÒË- ‡ÁÏÂ ‰‡ÚÂÎfl. çfl-
‚ÌÓÒ͇ ÓÚ Ì ÔÓ-χÎÍÓ ÓÚ 1/12 ÓÚ „Ӊ˯- ÎˈÂ, 2.9% „ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰. ÏÂÊ‰Û 0.28 χ χÍÒË-
Á‡ ‡·ÓÚÓ- ë‡ÏÓÓÒË„Ûfl‚‡˘Ë ÒÂ: Ë 1.0% Ë Ò χÎÂÌ ‡Á-
ÌËfl ‡ÁÏÂ ̇ ÓÒË„ÛËÚÂÎÌËÚ ‚ÌÓÒÍË, Ô·-
‰‡ÚÂÎfl. 50% ÓÚ ‡ÁÏÂ‡ ̇ Ô·˘‡ ÓÚ ÏÂ ̇ ÓÒË-
ÚËÏË ÓÚ ‰˙ʇ‚‡Ú‡ Á‡ ÓÒË„ÛÂÌËÚ Á‡ ·‡ÁÓ‚‡Ú‡ ÔÂÌÒËfl Ë ‡·ÓÚÓ‰‡-
ÒÏÂÚ͇ ̇ ‰˙ʇ‚‡Ú‡. îÂÏÂËÚ ‚̇ÒflÚ çflχ χÍ- „ÛËÚÂÎÌËfl
15% ÓÚ ‰ÂÍ·Ë‡ÌËfl ÚÂÎfl. çflχ ‰ÓıÓ‰.
3.5% ÓÚ ÓÙˈˇÎ̇ڇ ‡·ÓÚ̇ Á‡Ô·ڇ, ÒËχÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ (ÌÓ Ì ÔÓ-χÎÍÓ Ï‡ÍÒËχÎÂÌ
χÎÍËÚ ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÔÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎË - ÓÒË„ÛËÚÂ- ÓÚ 15% ÓÚ 12 ÏËÌË- ‡ÁÏÂ ̇
1.5% ÓÚ ÏËÌËχÎ̇ڇ ‡·ÓÚ̇ Á‡Ô·ڇ, ‡ ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰. χÎÌË ‡·ÓÚÌË Á‡Ô·- ÓÒË„ÛËÚÂÎ-
ÓÒڇ̇ÎËÚ ҇ÏÓÓÒË„Ûfl‚‡˘Ë Ò - 10% ÓÚ ÚË Á‡ „Ó‰Ë̇). ÌËfl ‰ÓıÓ‰.
Ò‰̇ڇ ·ÛÚ̇ ‡·ÓÚ̇ Á‡Ô·ڇ.

201
 15. ãûäëÖåÅìêÉ

202
éÅôÄ ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓÔÓ-
ÅÓÎÂÒÚ: Ñ˙΄ÓÒӘ̇ àÌ‚‡Îˉ- ëÂÏÂÈÌË
éëàÉìêàíÖã- Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ ÎÛ͇ Ë ÔÓÙ. ·Ó-
Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl „Ëʇ ÌÓÒÚ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
çÄ ÇçéëäÄ ‚ ̇ÚÛ‡ ÎÂÒÚ
çflχ Ó·˘‡ é·˘Ó 5.4%, ÓÚ ê‡·ÓÚÌËˆË "ÒËÌË fl͢ÍË: é·˘Ó 1.4% ÇËÊ é·˘Ó 24.0%, ÇËÊ äÓÎÂÍÚË‚ÌË ‚ÌÓÒÍË ‚ îË̇ÌÒË‡ ÒÂ é·˘Ó 1.7% Á‡
ÓÒË„ÛËÚÂÎ- ÍÓËÚÓ: 2.7% Á‡ é·˘Ó 4.70%, ÓÚ ÍÓËÚÓ: Á‡ ÒÏÂÚ͇ "ëÚ‡- ÓÚ ÍÓËÚÓ: 8.0% "ëÚ‡- Á‡‚ËÒËÏÓÒÚ ÓÚ ÌË- Ò ‰‡Ì˙ˆË. ÒÏÂÚ͇ ̇ ‡·Ó-
̇ ‚ÌÓÒ͇. ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÎË- 2.35% Á‡ ‡·ÓÚÌË͇, ̇ ÓÒË„ÛÂ- ÓÒÚ". Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡- ÓÒÚ". ‚ÓÚÓ Ì‡ ËÒ͇. ÇÌÓÒ- ÚÓ‰‡ÚÂÎfl.
ˆÂ, 2.7% Á‡ ‡·Ó- 2.35% Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ÌËÚ Îˈ‡. ÚÂÎfl, 8.0% Á‡ ͇ڇ ‚‡Ë‡ ‚ ‡Á- å‡ÍÒËχÎÂÌ ÓÒË-
ÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ꇷÓÚÌËˆË "·ÂÎË fl͢ÍË": ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÏÂ ÏÂÊ‰Û 0.53% Ë „ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰:
å‡ÍÒËχÎÂÌ ÓÒË- é·˘Ó 0.20%, ÓÚ ÍÓËÚÓ: ÎˈÂ, 8.0% Á‡ 6.0% Ë Ò Ô·˘‡ ÓÚ 8 047.66 ‚Ó.
„ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ 0.10% Á‡ ‡·ÓÚÌË͇, ‰˙ʇ‚‡Ú‡. ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl ‚˙ıÛ
– 8 047.66 ‚Ó 0.10% Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. å‡ÍÒËχÎÂÌ ÏËÌËÏÛÏ 1 609.53 Ñ˙ʇ‚‡Ú‡ ÂËÏ-
̇ ÏÂÒˆ. å‡ÍÒËχÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ Â‚Ó Ì‡ ÏÂÒˆ Ë ·ÛÒË‡ ‡·ÓÚÓ-
‰ÓıÓ‰: 8 047.66 ‚Ó Ì‡ ‰ÓıÓ‰: 8 047.66 8 047.66 ‚Ó Ì‡ ‰‡ÚÂÎÒÍËÚ ‚ÌÓÒ-
ÏÂÒˆ. ‚Ó Ì‡ ÏÂÒˆ. ÏÂÒˆ. ÍË ‚ ÔÓÒΉÒÚ‚ËÂ.

16. ìçÉÄêàü
éÅôÄ éëà- ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: Ñ˙΄Ó- íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓÔÓÎÛ͇ ëÂÏÂÈÌË
àÌ‚‡Îˉ- ÅÂÁ‡·Ó-
ÉìêàíÖãçÄ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- ÒӘ̇ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú Ë ÔÓÙÂÒËÓÌ. Ó·ÂÁ˘Â-
ÌÓÒÚ Úˈ‡
ÇçéëäÄ ‚ ̇ÚÛ‡ ˘ÂÚÂÌËfl „Ëʇ ·ÓÎÂÒÚ ÚÂÌËfl
çflχ Ó·˘‡ á‰‡‚ÌÓ ÓÒË„Û- á‰‡‚ÌÓ ÓÒË- çflχ ÇËÊ è˙‚Ë ÒÚ˙η: éÒË„ÛÂÌÓ ÎˈÂ: Ó·˘Ó 9.5%, ÔË ÓÒË„Û- ÇËÊ ÇÌÓÒ͇ڇ îÓ̉ "è‡Á‡ ̇ îË̇ÌÒË-
ÓÒË„ÛËÚÂÎ- fl‚‡ÌÂ: é·˘Ó „Ûfl‚‡ÌÂ: ÓÚ‰ÂÎ̇ "ëÚ‡- fl‚‡Ì ҇ÏÓ ‚ Ô˙‚Ë ÒÚ˙η Ë 1.5%, ÔË ÓÒË„Ûfl‚‡Ì "ëÚ‡-  ‚ ‡Á- ÚÛ‰‡" (Labour ‡ Ò Ò
̇ ‚ÌÓÒ͇. 8.5%, ÓÚ ÍÓË- é·˘Ó 3.0%, ÒıÂχ. ÓÒÚ" ‚˙‚ ‚ÚÓË ÒÚ˙η. ꇷÓÚÓ‰‡ÚÂÎ: 24% ÓÒÚ". ÏÂ ̇ Market Fund): é·- ‰‡Ì˙ˆË.
ÚÓ: 4.0% Á‡ ÓÚ ÍÓËÚÓ: è˙‚Ë ÇÚÓË ÒÚ˙η: éÒË„ÛÂÌÓ ÎˈÂ: Ó·˘Ó 8.0% ꇷÓÚÓ‰‡- 18 ‚Ó ˘Ó 4.5%, ÓÚ ÍÓË-
ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ 2.5% Á‡ ÓÒË- ÒÚ˙η. ÚÂÎ: Ì Ô‡‚Ë ÓÒË„ÛËÚÂÎÌË ‚ÌÓÒÍË. ̇ ÏÂÒˆ ÚÓ: 1.5% Á‡ ÓÒË-
ÎˈÂ, 4.5% Á‡ „ÛÂÌÓÚÓ ÎË- å‡ÍÒËχÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰: 83 ‚Ó Ì‡ ‰ÂÌ Á‡ Ë Ò Ô·- „ÛÂÌÓÚÓ ÎˈÂ,
‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ˆÂ, 0.5% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÎˈÂ, ‡ Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎËÚ Ìflχ χÍ- ˘‡ ÓÚ 3.0% Á‡ ‡·ÓÚÓ-
ꇷÓÚÓ‰‡ÚÂ- ‡·ÓÚÓ‰‡- ÒËχÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰. Ç˙‚Âʉ‡ Ò ÌÓ‚‡ ÓÒË- ‡·ÓÚÓ- ‰‡ÚÂÎfl. ë‡ÏÓÓ-
ÎflÚ Ë ÓÒË„ÛÂ- ÚÂÎfl. „ÛËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ͇ ‚ ‡ÁÏÂ 13% Á‡ ‡ÌÌÓ ÔÂÌÒËÓÌË- ‰‡ÚÂÎfl. ÒË„Ûfl‚‡˘ËÚ ÒÂ
ÌÓÚÓ Îˈ Ô·- çflχ χÍÒË- ‡ÌÂ. èÂÁ 2008 „., 25% ÓÚ ‚ÌÓÒ͇ڇ Ò Ô·˘‡ ÓÚ ‚̇ÒflÚ 4.0%.
˘‡Ú ‰ÓÔ˙ÎÌË- χÎÂÌ ÓÒË„Û- ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl Ë 75% – ÓÚ ‰˙ʇ‚‡Ú‡. èÂÌÒËÓÌÂË- çflχ χÍÒËχÎÂÌ
ÚÂÎÌË 8.26 ‚- ËÚÂÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ
ÚÂ, ÍÓËÚÓ ‡·ÓÚflÚ, ‚̇ÒflÚ 9.5% ÓÚ ÔÂÌÒËflÚ‡ ÒË.
Ó Ì‡ ÏÂÒˆ. ‰ÓıÓ‰. ‰ÓıÓ‰.
 17. åÄãíÄ
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓ-
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ëÂÏÂÈÌË
éÅôÄ éëàÉìêàíÖãçÄ ÇçéëäÄ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ ÔÓÎÛ͇ Ë
„Ëʇ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ ˘ÂÚÂÌËfl ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ
éÒË„Ûӂ͇ڇ ‚‡Ë‡ ÒÔÓ‰ Ò‰Ï˘̇- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- çflχ ÓÚ‰ÂÎ- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·-
Ú‡ ÓÒÌӂ̇ ‡·ÓÚ̇ Á‡Ô·ڇ ̇ ̇Â- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ̇ ÒıÂχ. ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û-
ÚËfl. ç‡È-ÌËÒÍËflÚ ‡ÁÏÂ  6.62 ‚Ó Ì‡ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇
Ò‰Ïˈ‡, ‡ ̇È-„ÓÎflχڇ - 32 ‚Ó Ì‡ ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇.
Ò‰Ïˈ‡. ë‡ÏÓÓÒË„Ûfl‚‡˘ËÚ Ò Ô·-
˘‡Ú 15% ÓÚ „Ӊ˯ÌËÚ ÒË ÌÂÚÌË ‰Ó-
ıÓ‰Ë Á‡ „Ó‰Ë̇ڇ, Ô‰ıÓʉ‡˘‡ „Ó‰Ë̇-
Ú‡ ̇ Ô·˘‡Ì ̇ ÓÒË„ÛÓ‚ÍËÚÂ.

18. ïéãÄçÑàü
éÅôÄ ÅÓÎÂÒÚ: Ñ˙΄Ó- ëÂÏÂÈÌË
àÌ‚‡- ÅÂÁ‡·Ó- íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓÔÓÎÛ͇ Ë ÔÓÙ.
éëàÉìêàíÖã- ÅÓÎÂÒÚ: Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl ‚ ̇ÚÛ‡ Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- ÒӘ̇ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú Ó·ÂÁ˘ÂÚÂ-
ÎˉÌÓÒÚ Úˈ‡ ·ÓÎÂÒÚ
çÄ ÇçéëäÄ ˘ÂÚÂÌËfl „Ëʇ ÌËfl
çflχ Ó·˘‡ á‡ÍÓÌ Á‡ Á‰‡‚ÌÓÚÓ ÓÒË„Ûfl‚‡ÌÂ: ÇËÊ "ÅÂÁ‡- çflχ é·˘Ó é·˘Ó ÇËÊ çflχ ÇÌÓÒÍËÚ Á‡ ·ÂÁ‡·ÓÚˈ‡ Ò Ò˙Ò- îË̇ÌÒË‡
ÓÒË„ÛËÚÂÎ- å‡ÍÒËχÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰: ·ÓÚˈ‡". ÓÚ‰ÂÎ- 5.65% Á‡ 19.0%, "ëÚ‡- ÒÔˆˇÎ- ÚÓflÚ ÓÚ ‰‚‡ ÍÓÏÔÓÌÂÌÚ‡: ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË.
̇ ‚ÌÓÒ͇. 31,231 ‚Ó – 7.2% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÎË- ̇ ÒıÂ- ÒÏÂÚ͇ ÓÚ ÍÓËÚÓ: ÓÒÚ". ÌÓ ÓÒË„Û- 1) ‚ÌÓÒ͇ Í˙Ï é·˘Ëfl ÙÓ̉ Á‡ ·ÂÁ-
ˆÂ (‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚fl‚‡ Ò ÓÚ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂ- χ. ̇ ‡·Ó- 17.90% Ò‡ fl‚‡Ì Á‡ ‡·ÓÚˈ‡ (General Unemployment
Îfl) Ë 5.1% Á‡ Ò‡ÏÓÓÒË„Ûfl‚‡˘ËÚ ÒÂ. ÚÓ‰‡- Á‡ ËÒ͇ ÚÛ‰Ó‚‡ Fund) Ë 2) ‚ÌÓÒ͇ Í˙Ï îÓ̉ Á‡ Ô·-
èÂÌÒËÓÌÂËÚ Ô·˘‡Ú 7.2% ÓÚ ‡ÁÏÂ- ÚÂÎËÚÂ. "ëÚ‡ÓÒÚ" ÁÎÓÔÓÎÛ͇ ˘‡ÌËflÚ‡ ÔË ÌÂÒ˙ÒÚÓflÚÂÎÌÓÒÚ
‡ ̇ ÔÂÌÒËflÚ‡ Ë 5.1% ÓÚ ‡·ÓÚÌËÚÂ Ë 1.1% Ò‡ Ë ÔÓÙÂ- (Redundancy Payment Fund). ÇÌÓÒ͇-
ÒË Á‡Ô·ÚË (‡ÍÓ ‡·ÓÚflÚ). Ç ‰ÓÔ˙ÎÌÂ- Á‡ ËÒ͇ ÒËÓ̇Î̇ Ú‡ Á‡ Ô˙‚Ëfl ÙÓ̉  8.25%, ÓÚ ÍÓ-
ÌËÂ, ‚Ò˘ÍË Á‰‡‚ÌÓÓÒË„ÛÂÌË Îˈ‡ ̇‰ "ëÏ˙Ú". ·ÓÎÂÒÚ. ËÚÓ 3.5% Ò‡ Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ Îˈ Ë
18-„Ӊ˯̇ ‚˙Á‡ÒÚ Ô·˘‡Ú „Ӊ˯̇ å‡ÍÒËχ- 4.75% Ò‡ Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ÇÌÓÒ͇-
‚ÌÓÒ͇ ÓÚ 1200 ‚Ó (Ò‰ÌÓ). ÎÂÌ ÓÒË„Û- Ú‡ Á‡ ‚ÚÓËfl ÙÓ̉  1.75% Ë Â Á‡
á‡ÍÓÌ Á‡ Ó·˘ËÚ ÌÂÓÚÎÓÊÌË Ï‰ˈËÌ- ËÚÂÎÂÌ ÒÏÂÚ͇ ̇ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl.
ÒÍË ‡ÁıÓ‰Ë: 12.15%, Ô·ÚËÏË ÓÚ ‰ÓıÓ‰: å‡ÍÒËχÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰:
‚Ò˘ÍË, ÊË‚ÂÂ˘Ë Ì‡ ÚÂËÚÓËflÚ‡ ̇ 46 204 177.03 ‚Ó Ì‡ ‰ÂÌ. ç Ò Ô·˘‡Ú
ÒÚ‡Ì‡Ú‡. å‡ÍÒËχÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ Â‚Ó. ÓÒË„ÛËÚÂÎÌË ‚ÌÓÒÍË ÓÚ ÓÒË„ÛÂÌË
‰ÓıÓ‰: 31 589 ‚Ó. Îˈ‡ Ò ‰ÓıÓ‰ ÔÓ‰ 61 ‚Ó Ì‡ ‰ÂÌ.

203
 19. ÄÇëíêàü

204
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ:
éÅôÄ Ñ˙΄ÓÒӘ̇ íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓÔÓÎÛ͇ Ë ëÂÏÂÈÌË
Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡
éëàÉìêàíÖãçÄ ÇçéëäÄ „Ëʇ ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ ˘ÂÚÂÌËfl
çflχ Ó·˘‡ ÓÒË„ÛËÚÂÎ̇ ꇷÓÚÌˈË, ÛÔ‡Ê- ÇËÊ "ÅÓ- îË̇ÌÒË‡ ÇËÊ é·˘Ó ÇËÊ é·˘Ó 1.40% é·˘Ó 6.0%, ÓÚ îË̇ÌÒË‡
‚ÌÓÒ͇. Ìfl‚‡˘Ë ˙˜ÂÌ ÚÛ‰: ÎÂÒÚ: Ó·ÂÁ- ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË. "ëÚ‡ÓÒÚ". 22.80%, "ëÚ‡- Á‡ ‡·ÓÚÓ- ÍÓËÚÓ: 3.0% Á‡ Ò ÓÚ ‰‡Ì˙-
7.50% Ó·˘Ó, ÓÚ ÍÓ- ˘ÂÚÂÌËfl ‚ ÓÚ ÍÓËÚÓ: ÓÒÚ". ‰‡ÚÂÎËÚÂ. ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÎË- ˆË Ë 4.5%
ËÚÓ: 3.95% Á‡ ‡- ̇ÚÛ‡". 10.25% Á‡ ç Ò Ô·- ˆÂ, 3.0% Á‡ ‡·Ó- ‚ÌÓÒ͇ ÓÚ
·ÓÚÌË͇, 3.55% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ˘‡Ú ÓÒË„Û- ÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ‡·ÓÚÓ‰‡-
‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ÎˈÂ, 12.55% ËÚÂÎÌË å‡ÍÒËχÎÂÌ ÓÒË- ÚÂÎËÚÂ.
ꇷÓÚÌˈË, ÛÔ‡Ê- Á‡ ‡·ÓÚÓ- ‚ÌÓÒÍË Á‡ „ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰:
Ìfl‚‡˘Ë ËÌÚÂÎÂÍÚÛ- ‰‡ÚÂÎfl. Îˈ‡ ̇‰ 60- 3 930 ‚Ó Ì‡ ÏÂ-
‡ÎÂÌ ÚÛ‰: 7.50% å‡ÍÒËχÎÂÌ „Ӊ˯̇ Òˆ. èË ÒÔˆˇÎ-
Ó·˘Ó, ÓÚ ÍÓËÚÓ: ÓÒË„ÛËÚÂ- ‚˙Á‡ÒÚ. ÌË Ô·˘‡ÌËfl (13-
3.75% Á‡ ‡·ÓÚÌË- ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰: 3 å‡ÍÒËχÎÂÌ Ú‡ Ë 14-Ú‡ Á‡Ô·-
͇, 3.75% Á‡ ‡·Ó- 930 ‚Ó Ì‡ ÓÒË„ÛËÚÂ- Ú‡) – 7 860 ‚Ó
ÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ÏÂÒˆ. èË ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰: 3 ̇ „Ó‰Ë̇. éÒË„Û-
ꇷÓÚÌËˆË Ì‡ Ò‚Ó- ÒÔˆˇÎÌË 930 ‚Ó Ì‡ ËÚÂÎÌËÚ ‚ÌÓÒ-
·Ó‰ÂÌ ‰Ó„Ó‚Ó: Ô·˘‡ÌËfl ÏÂÒˆ. èË ÍË Ì‡ ̇ÂÚËÚ ÎË-
7.10% Ó·˘Ó, ÓÚ ÍÓ- (13-Ú‡ Ë 14- ÒÔˆˇÎÌË ˆ‡ Ì Ò ‰˙ÎʇÚ
ËÚÓ: 3.60% Á‡ ‡- Ú‡ Á‡Ô·ڇ) Ô·˘‡ÌËfl ËÎË Ò ̇χÎfl‚‡Ú
·ÓÚÌË͇, 3.50% Á‡ – 7 860 ‚Ó (13-Ú‡ Ë 14- ‚ ÒÎÛ˜‡È ̇ ÌËÒÍË
‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ̇ „Ó‰Ë̇. Ú‡ Á‡Ô·ڇ) ‰ÓıÓ‰Ë. ç Ò Ô·-
– 7 860 ‚Ó ˘‡ ÓÒË„ÛËÚÂÎ̇
ÑÓÔ˙ÎÌËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ͇ ÓÚ ÒÚ‡Ì‡
‚ÌÓÒ͇ Á‡ ÓÔ‰ÂÎÂ- ̇ „Ó‰Ë̇.
̇ ‡·ÓÚÌË͇ Á‡
ÌË Í‡Ú„ÓËË ÓÚ ‰ÓıÓ‰Ë ‰Ó
̇ÒÂÎÂÌËÂÚÓ: 3.40% 1 100 ‚Ó Ì‡ ÏÂ-
Á‡ ̇ÂÚËfl. Òˆ. ÇÌÓÒÍËÚ Á‡
å‡ÍÒËχÎÂÌ ÓÒË„Û- ÓÒË„ÛÂÌÓ Îˈ Ò
ËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰: 3 ‰ÓıÓ‰ ÏÂʉÛ
930 ‚Ó Ì‡ ÏÂÒˆ, 1 100 Ë 1 200
ÔË ÒÔˆˇÎÌË Ô·- ‚Ó Ì‡ ÏÂÒˆ Â
˘‡ÌËfl (13-Ú‡ Ë 14- 1.0%, ‡ Á‡ ‰ÓıÓ‰
Ú‡ Á‡Ô·ڇ): 7 680 ÏÂÊ‰Û 1 200 Ë
‚Ó Ì‡ „Ó‰Ë̇. 1 350 ‚Ó – 2.0%.
 20. èéãòÄ
éÅôÄ ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓ-
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ëÂÏÂÈÌË
éëàÉìêàíÖãçÄ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ ÔÓÎÛ͇ Ë ÔÓÙ.
„Ëʇ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
ÇçéëäÄ ‚ ̇ÚÛ‡ ˘ÂÚÂÌËfl ·ÓÎÂÒÚ
çflχ Ó·˘‡ é·˘Ó 9.0% é·˘Ó 2.45% çflχ ÓÚ‰ÂÎ- é·˘Ó 6.0%, ÓÚ ÍÓËÚÓ: é·˘Ó 19.52%, ÓÚ ÍÓËÚÓ: ÇËÊ åÂÊ‰Û 0.67% é·˘Ó 2.45% îË̇ÌÒË‡
ÓÒË„ÛËÚÂÎ̇ Á‡ ÓÒË„ÛÂ- Á‡ ÓÒË„ÛÂ- ̇ ÒıÂχ. 1.5% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÎˈÂ, 9.76% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÎˈÂ, "àÌ‚‡Îˉ- Ë 3.60% Á‡ Á‡ ‡·ÓÚÓ- ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË.
‚ÌÓÒ͇. ÌÓÚÓ ÎˈÂ. ÌÓÚÓ ÎˈÂ. 4.5% Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. 9.76% Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ÌÓÒÚ". ‡·ÓÚÓ‰‡- ‰‡ÚÂÎfl.
çflχ χÍÒË- çflχ χÍÒË- å‡ÍÒËχÎÌËflÚ ÓÒË„ÛËÚÂ- å‡ÍÒËχÎÌËflÚ ÓÒË„ÛËÚÂ- ÚÂÎfl. çflχ χÍÒË-
χÎÂÌ ‡Á- χÎÂÌ ‡Á- ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰  30 Ô˙ÚË ÔÓ„- ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰  30 Ô˙ÚË ÔÓ„- çflχ χÍÒË- χÎÂÌ ÓÒË„Û-
ÏÂ ̇ ÓÒË- ÏÂ ̇ ÓÒË- ÌÓÁ̇ڇ Ò‰̇ ‡·ÓÚ̇ ÌÓÁ̇ڇ Ò‰̇ ‡·ÓÚ̇ χÎÂÌ ÓÒË„Û- ËÚÂÎÂÌ
„ÛËÚÂÎÌËfl „ÛËÚÂÎÌËfl Á‡Ô·ڇ, ÙËÍÒË‡Ì‡ ‚ ‰˙- Á‡Ô·ڇ, ÙËÍÒË‡Ì‡ ‚ ‰˙- ËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰.
‰ÓıÓ‰. ‰ÓıÓ‰. ʇ‚ÌËfl ·˛‰ÊÂÚ. ʇ‚ÌËfl ·˛‰ÊÂÚ. ‰ÓıÓ‰.

21. èéêíìÉÄãàü
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓ-
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ëÂÏÂÈÌË
éÅôÄ éëàÉìêàíÖãçÄ ÇçéëäÄ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ ÔÓÎÛ͇ Ë ÔÓÙ.
„Ëʇ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ ˘ÂÚÂÌËfl ·ÓÎÂÒÚ
é·˘‡ ÓÒË„ÛËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ͇ (·ÂÁ îË̇ÌÒË‡ ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓÔÓÎÛ- ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·- îË̇ÌÒË‡
ÚÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓÔÓÎÛ͇ Ë ÔÓÙÂÒËÓ̇Î̇ ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË. ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ͇: ÇÌÓÒÍËÚ ‚‡- ˘‡Ú‡ ÓÒË„Û- ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË.
·ÓÎÂÒÚ): é·˘Ó 34.25%, ÓÚ ÍÓËÚÓ: ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ ËÚÂÎ̇ Ë‡Ú ÒÔÓ‰ ËÚÂÎ̇
11.00% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ÎˈÂ, ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ‚ÌÓÒ͇. ËÒ͇ Ë Ò Ô·- ‚ÌÓÒ͇.
23.25% Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl. ˘‡Ú ÓÚ ‡·Ó-
çflχ χÍÒËχÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ‰Ó- ÚÓ‰‡ÚÂÎfl.
ıÓ‰. èÓÙÂÒËÓ̇Î̇
ᇠÌflÍÓË Í‡Ú„ÓËË ‡·ÓÚÌËˆË Ë ·ÓÎÂÒÚ: 0.5% Á‡
ÒÎÛÊËÚÂÎË, ‚ ˜‡ÒÚÌÓÒÚ Á‡ ÌÂÔ‡- ÒÏÂÚ͇ ̇ ‡-
‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌËÚ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË, ͇Í- ·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl.
ÚÓ Ë Á‡ ÌflÍÓË Í‡Ú„ÓËË ÓÚ Ì‡ÒÂ- çflχ χÍÒËχ-
ÎÂÌËÂÚÓ Í‡ÚÓ Ì‡ÔËÏÂ Ï·‰ËÚÂ Ò ÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂ-
Ô˙‚‡ ‡·ÓÚ‡ Ë ıÓ‡Ú‡ Ò Û‚Âʉ‡- ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰.
ÌËfl, ÓÒË„ÛËÚÂÎÌËÚÂ ‚ÌÓÒÍË Ò‡ ‚
̇χÎÂÌ ‡ÁÏÂ.

205
 22. êìåöçàü

206
ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓ-
éÅôÄ éëàÉìêà- ÅÓÎÂÒÚ: Ñ˙΄ÓÒÓ˜- ëÂÏÂÈÌË
Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ ÔÓÎÛ͇ Ë ÔÓÙ.
íÖãçÄ ÇçéëäÄ Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl ̇ „Ëʇ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ ·ÓÎÂÒÚ
çflχ Ó·˘‡ ÓÒË„Û- éÒË„ÛÂÌÓ ÎˈÂ: ꇷÓÚÓ‰‡ÚÂÎ: 0.85% ÔË Ï‡Í- ç Ò Ô·- éÒË„ÛÂÌÓ ÎˈÂ: ÇËÊ "àÌ- ÇËÊ "àÌ- åÂÊ‰Û 0.4 Ë éÒË„ÛÂÌÓ ç Ò Ô·-
ËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ͇. 5.5% ÒËÏÛÏ 12 ÏÂÒ˜ÌË ÏËÌËχÎ- ˘‡Ú ÓÒË- 9.50% ‚‡Îˉ- ‚‡Îˉ- 2.0% Á‡ ÎˈÂ: 0.50% ˘‡Ú ÓÒË„Û-
ꇷÓÚÓ‰‡ÚÂÎ: ÌË ‡·ÓÚÌË Á‡Ô·ÚË. „ÛËÚÂÎÌË ê‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎ: ÌÓÒÚ". ÌÓÒÚ". ÒÏÂÚ͇ ̇ ͇ÚÓ Ìflχ ËÚÂÎÌË
5.5% éÒË„ÛÂÌË Îˈ‡: ç Ô·˘‡Ú ‚ÌÓÒÍË. 19.50% ÔË ÌÓ- ‡·ÓÚÓ‰‡- χÍÒËχÎÂÌ ‚ÌÓÒÍË.
ÓÒË„ÛËÚÂÎÌË ‚ÌÓÒÍË. χÎÌË ÛÒÎÓ‚Ëfl ̇ ÚÂÎfl. ÓÒË„ÛËÚÂ-
ë‡ÏÓÓÒË„Ûfl‚‡˘Ë ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰.
ÒÂ: 6.5% ë‡ÏÓÓÒË„Ûfl‚‡˘Ë ÒÂ: 0.85% ÚÛ‰, 24.50% ÔË çflχ χÍÒË-
ÔË Ï‡ÍÒËÏÛÏ 12 ÏÂÒ˜ÌË ÚÂÊÍË ÛÒÎÓ‚Ëfl ̇ χÎÂÌ ÓÒË„Û- ꇷÓÚÓ‰‡-
ÅÂÁ‡·ÓÚÌË Îˈ‡: ÚÛ‰, 29.50% ÔË ËÚÂÎÂÌ ÚÂÎ: 1.0%
6.5% ÏËÌËχÎÌË ‡·ÓÚÌË Á‡Ô·ÚË.
ÒÔˆˇÎÌË ÛÒÎÓ‚Ëfl ‰ÓıÓ‰. ͇ÚÓ Ìflχ
çflχ χÍÒËχÎÂÌ ÅÂÁ‡·ÓÚÌË Îˈ‡: 0.85% ÓÚ Ì‡ ÚÛ‰. çflχ χÍÒËχÎÂÌ
ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰. Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂÚÓ Á‡ ·ÂÁ‡·Ó- χÍÒËχÎÂÌ ÓÒË„Û- ÓÒË„ÛËÚÂ-
Úˈ‡. ËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰. ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰.
 23. îàçãÄçÑàü
éÅôÄ éëàÉì- ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓ-
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ àÌ‚‡Îˉ- ëÂÏÂÈÌË
êàíÖãçÄ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ ÔÓÎÛ͇ Ë ÔÓÙ.
„Ëʇ ÌÓÒÚ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
ÇçéëäÄ ‚ ̇ÚÛ‡ ˘ÂÚÂÌËfl ·ÓÎÂÒÚ
çflχ Ó·˘‡ èÛ·Î˘ÌÓ Á‰‡‚- éÒË„ÛÂÌÓ çflχ ÓÚ- ÇËÊ ç‡ˆËÓ̇Î̇ ÔÂÌÒËfl: 燈ËÓ̇Î̇ ë‰ÌÓ 1.0% ꇷÓÚÓ‰‡- îË̇ÌÒË‡
ÓÒË„ÛËÚÂÎ- ÌÓ ÓÒË„Ûfl‚‡ÌÂ: ÎˈÂ: 0.67%; ‰ÂÎ̇ ÒıÂχ "ëÚ‡- ꇷÓÚÓ‰‡ÚÂÎ: ÔÂÌÒËfl: ÙË- Á‡ ÒÏÂÚ͇ ÚÂÎ: 0.7% ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË
̇ ‚ÌÓÒ͇. ÙË̇ÌÒË‡ ÒÂ Ò ê‡·ÓÚÓ‰‡- ÓÒÚ" - ˜‡ÒÚÂÌ ÒÂÍÚÓ: 0.801%, 3.001%, ̇ÌÒË‡ Ò ̇ ‡·ÓÚÓ- Á‡ Ô˙‚ËÚÂ
‰‡Ì˙ˆË. ÚÂÎ: 1.97%; 3.901% ‚ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚ ÓÚ Í‡ÔËڇ· ‚ ÓÚ ‰˙ʇ- ‰‡ÚÂÎfl. 1 686 ‚Ó,
éÒË„Ûfl‚‡Ì ÒÂ- ‡ÍˆËË Ë Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ Ò ‡ÁıÓ‰ËÚ Á‡ ‚‡Ú‡. ÒΉ ÚÓ‚‡ –
ë‡ÏÓÓÒË„Û- ‡·ÓÚÌË Á‡Ô·ÚË; 2.9% ‚˙ıÛ
˘Û ·ÓÎÂÒÚ: é·˘Ó fl‚‡˘Ë ÒÂ: ᇉ˙ÎÊË-
1.24% Á‡ ÓÒË„ÛÂ- - ÏÂÒÚ̇ ‚·ÒÚ, ˆ˙Í‚Ë Ë ˆÂÌÚ‡Î̇ ÚÂÎ̇ ÍÓÌÚ- Ô‚˯ÂÌËÂ-
0.81%. ‚·ÒÚ: 1.851% ÚÓ
ÌËÚ Îˈ‡ Ë Ë·ÛÚ˂̇
1.41% ÓÚ ÔÂÌÒËË- ᇉ˙ÎÊËÚÂÎ̇ ÍÓÌÚË·ÛÚ˂̇ ÔÂÌÒËfl: ÔÂÌÒËfl: ‚ËÊ éÒË„ÛÂÌÓ
ÚÂ Ë ‰Û„ËÚ ÒÓ- ꇷÓÚÓ‰‡ÚÂÎ: 16.8% - ˜‡ÒÚÂÌ ÒÂÍÚÓ "ëÚ‡ÓÒÚ". ÎˈÂ: Ô‡˘-
ˆË‡ÎÌË Ô·˘‡ÌËfl. (Ò‰ÌÓ); 23.8% - ÏÂÒÚÌË ‚·ÒÚË; 20.3% - ̇ Ú‡ÍÒ‡ +
ˆÂÌÚ‡ÎÌË ‚·ÒÚË; 27.0% - ˆ˙Í‚‡. ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎ-
éÒË„ÛÂÌÓ ÎˈÂ: 4.1%, 5.2% ÒΉ ̇‚˙¯- ̇ ‚ÌÓÒ͇
‚‡Ì ̇ 53-„Ӊ˯̇ ‚˙Á‡ÒÚ. ÓÚ 0.34%
îÂÏÂË Ë Ò‡ÏÓÓÒË„Ûfl‚‡˘Ë ÒÂ:
20.6%, 21.7% ÒΉ ̇‚˙¯‚‡Ì ̇
53-„Ӊ˯̇ ‚˙Á‡ÒÚ.
ᇠÏÓflˆË: 11.0% Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl,
11.0% Á‡ ÏÓfl͇.

207
 24. ëãéÇÖçàü

208
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓ-
éÅôÄ éëàÉìêàíÖãçÄ Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ëÂÏÂÈÌË
Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ˘Â- àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ ÔÓÎÛ͇ Ë
ÇçéëäÄ „Ëʇ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ ÚÂÌËfl ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ
çflχ Ó·˘‡ ÓÒË„ÛËÚÂÎ̇ ÇÌÓÒÍË Á‡ Á‰‡‚ÌÓ ÓÒË- ÅÓÎÂÒÚ: ‚ËÊ çflχ ÓÚ‰ÂÎ- ÇËÊ éÒË„ÛÂÌË ÇËÊ ÇÂÏÂÌÌÓ é·˘Ó 0.20%, îË̇ÌÒË‡
‚ÌÓÒ͇. „Ûfl‚‡ÌÂ Ë Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ- "ÅÓÎÂÒÚ: Ó·ÂÁ- ̇ ÒıÂχ. "ëÚ‡ÓÒÚ" Îˈ‡: "ëÚ‡ÓÒÚ" ̇χÎÂ̇ ÓÚ ÍÓËÚÓ ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË.
˘ÂÚÂÌËfl ÔË ·ÓÎÂÒÚ: ˘ÂÚÂÌËfl ‚ ̇- é·˘Ó ‡·ÓÚÓÒÔÓ- 0.14% Á‡
é·˘Ó 12.92%, ÓÚ ÍÓË- ÚÛ‡" 24.35%, ÓÚ ÒÓ·ÌÓÒÚ: ÓÒË„ÛÂÌÓ-
ÚÓ: 6.36% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓ- å‡È˜ËÌÒÚ‚Ó: ÍÓËÚÓ: 0.53% Á‡ ÚÓ Îˈ Ë
ÚÓ ÎˈÂ, 6.56% Á‡ ‡·Ó- éÒË„ÛÂÌË ÎË- 15.50% Á‡ ÒÏÂÚ͇ ̇ 0.06% Á‡
ÚÓ‰‡ÚÂÎfl. çflχ χÍÒË- ˆ‡: 0.20%, ÓÚ ÓÒË„ÛÂÌÓ- ‡·ÓÚÓ‰‡- ‡·ÓÚÓ‰‡-
χÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ÍÓËÚÓ 0.10% ÚÓ ÎˈÂ, ÚÂÎËÚÂ. çfl- ÚÂÎfl.
‰ÓıÓ‰. Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡- 8.85% Á‡ χ χÍÒË-
ë‡ÏÓÓÒË„Ûfl‚‡˘Ë ÒÂ: ÚÂÎfl Ë 0.10% ‡·ÓÚÓ‰‡- χÎÂÌ ÓÒË-
12.92% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓ- ÚÂÎfl. „ÛËÚÂÎÂÌ
ÚÓ ÎˈÂ. çflχ χÍÒË- ‰ÓıÓ‰.
îÂÏÂË: 6.36%
çflχ χÍÒËχ- χÎÂÌ ÓÒË- Ñ˙΄ÓÒÓ˜-
ÇÌÓÒÍË Á‡ Á‰‡‚̇ „Ë- „ÛËÚÂÎÂÌ ÌÓ Ì‡Ï‡ÎÂ̇
ʇ: 5.21% Á‡ ÙÂÏÂËÚ ÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂ-
ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰. ‰ÓıÓ‰. ‡·ÓÚÓÒÔÓ-
Ë ÔÂÌÒËÓÌÂËÚÂ, 18.78% ÒÓ·ÌÓÒÚ:
Á‡ „ÓÎÂÏË ÁÂωÂÎÒÍË ë‡ÏÓÓÒË„Ûfl- ë‡ÏÓÓÒË„Û-
fl‚‡˘Ë ÒÂ: ‚ËÊ "ëÚ‡-
ÔÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎË. çflχ ‚‡˘Ë ÒÂ Ë ÙÂ- ÓÒÚ".
χÍÒËχÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂ- ÏÂË: 0.20% Ë 24.35%
ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰. Ìflχ χÍÒËχ- îÂÏÂË:
ÎÂÌ ÓÒË„ÛËÚÂ- 15.50%
ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰.
 25. ëãéÇÄäàü
ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓÔÓ-
éÅôÄ éëàÉìêàíÖãçÄ ÅÓÎÂÒÚ: Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ëÂÏÂÈÌË
Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ ÎÛ͇ Ë ÔÓÙ.
ÇçéëäÄ Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl „Ëʇ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
‚ ̇ÚÛ‡ ·ÓÎÂÒÚ
çflχ Ó·˘‡ ÓÒË„ÛË- éÒË„ÛÂÌÓ ÎË- é·˘Ó 2.8% ÓÚ ÍÓËÚÓ: çflχ ÓÚ- é·˘Ó 6.0%, é·˘Ó 18.0%, ÓÚ ÇËÊ "àÌ‚‡- é·˘Ó 0.8% Á‡ é·˘Ó 2.0%, îË̇ÌÒË‡
ÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ͇. ˆÂ: 4.0% 1.4% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ ‰ÂÎ̇ ÒıÂχ. ÓÚ ÍÓËÚÓ: ÍÓËÚÓ: ÎˉÌÓÒÚ" Ë ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂ- ÓÚ ÍÓËÚÓ: Ò ÓÚ ‰˙-
(2.0%, ‡ÍÓ Â Ò ÎˈÂ, 1.4% Á‡ ‡·ÓÚÓ- 3.0% Á‡ ÓÒË- 4.0% Á‡ ÓÒË„ÛÂ- "ëÚ‡ÓÒÚ" Îfl. çflχ χÍ- 1.0% Á‡ ÓÒË- ʇ‚ÌËfl ·˛-
Û‚Âʉ‡ÌÂ); ‰‡ÚÂÎfl, 4.4% Á‡ Ò‡ÏÓ- „ÛÂÌÓÚÓ ÌÓÚÓ ÎˈÂ, ÒËχÎÂÌ ÓÒË- „ÛÂÌÓÚÓ ‰ÊÂÚ.
ꇷÓÚÓ‰‡ÚÂÎ: ÓÒË„Ûfl‚‡˘ËÚ Ò ÎˈÂ, 3.0% Á‡ 14.0% Á‡ ‡·ÓÚÓ- „ÛËÚÂÎÂÌ ÎˈÂ, 1.0% Á‡
10.0% (5.0%, (‚˙ıÛ 50% ÓÚ Ò‰- ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂ- ‰‡ÚÂÎfl (‚˙ÁÏÓÊ- ‰ÓıÓ‰. ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂ-
‡ÍÓ ÓÒË„ÛÂ- ÌËfl ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ ‰Ó- Îfl, 6.0% Á‡ ÌÓÒÚ Á‡ Ú‡ÌÒ- Îfl, 2.0% Á‡
ÌÓÚÓ Îˈ  ıÓ‰ Á‡ Ô‰ıӉ̇ڇ Ò‡ÏÓÓÒË„Ûfl- ÙÂ ̇ 9.0% Í˙Ï ‰Ó·Ó‚ÓÎÌÓ
Ò Û‚Âʉ‡ÌÂ); „Ó‰Ë̇), 4.4% Á‡ ‰Ó·- ‚‡˘ËÚ ÒÂ, ‚ÚÓËfl ÒÚ˙η), ÓÒË„ÛÂÌËÚÂ.
Ó‚ÓÎÌÓ ÓÒË„ÛÂÌËÚÂ. 6.0% Á‡ ‰Ó·- 18.0% Á‡ Ò‡ÏÓÓ- åËÌËχÎÂÌ
ë‡ÏÓÓÒË„Ûfl- Ó‚ÓÎÌÓ ÓÒË- ÒË„Ûfl‚‡˘ËÚ ÒÂ
‚‡˘Ë ÒÂ: åËÌËχÎÌËflÚ ÓÒË„Û- ÓÒË„ÛËÚÂ-
ËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰  268 „ÛÂÌËÚÂ. (‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ Á‡ ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰:
14.0% (7.0%,
‡ÍÓ Â Ò Û‚ÂÊ- ‚Ó (ÏËÌËχÎ̇ ‡- åËÌËχÎÌË- Ú‡ÌÒÙÂ ̇ 9.0% 268 ‚Ó Ì‡
‰‡ÌÂ) ÓÚ 50% ·ÓÚ̇ Á‡Ô·ڇ), flÚ ÓÒË„ÛË- Í˙Ï ‚ÚÓËfl ÏÂÒˆ
ÓÚ Ò‰ÌËfl ‡ χÍÒËχÎÌËflÚ Â ÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰  ÒÚ˙η), 18.0% Á‡ (ÏËÌËχÎ̇
1 001 ‚Ó Ì‡ ÏÂÒˆ 268 ‚Ó Ì‡ ‰Ó·Ó‚ÓÎÌÓ ÓÒË„Û- ‡·ÓÚ̇
ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ
‰ÓıÓ‰ Á‡ Ô‰- (1.5 Ò‰̇ڇ ‡·ÓÚ- ÏÂÒˆ (ÏËÌË- ÂÌËÚ (‚˙ÁÏÓÊ- Á‡Ô·ڇ),
ıӉ̇ڇ ̇ Á‡Ô·ڇ Á‡ 2007 „.). χÎ̇ ‡·ÓÚ- ÌÓÒÚ Á‡ Ú‡ÌÒÙÂ χÍÒËχÎÂÌ:
„Ó‰Ë̇. ÄÍÓ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ Îˈ ̇ Á‡Ô·ڇ), ̇ 9.0% Í˙Ï ‚ÚÓ- 2 669 ‚Ó
Â Ò Ì‡Ï‡ÎÂ̇ ‡·ÓÚÓÒ- ‡ χÍÒËχÎ- Ëfl ÒÚ˙η). ̇ ÏÂÒˆ
åËÌËχÎÌËflÚ ÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ ÓÚ Ì‡‰ ÌËflÚ Â åËÌËχÎÂÌ ÓÒË„Û- (4 Ô˙ÚË
ÓÒË„ÛËÚÂÎÂÌ 40% ‰Ó 70%, ÚÓÈ Ò 2 669 ‚Ó ËÚÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰: Ò‰̇ڇ
‰ÓıÓ‰  268 ÓÒË„Ûfl‚‡ ‚˙ıÛ ÏËÌË- ̇ ÏÂÒˆ 268 ‚Ó Ì‡ ÏÂÒˆ ‡·ÓÚ̇
‚Ó (ÏËÌË- ÏÛÏ 75% ÓÚ ÏËÌË- (4 Ò‰ÌË (ÏËÌËχÎ̇ ‡- Á‡Ô·ڇ Á‡
χÎ̇ ‡·ÓÚ- χÎ̇ڇ ‡·ÓÚ̇ Á‡Ô- ‡·ÓÚÌË Á‡Ô- ·ÓÚ̇ Á‡Ô·ڇ), 2007 „.)
̇ Á‡Ô·ڇ), ·ڇ, Ë ‚˙ıÛ 50% ÓÚ Î‡ÚË ÔÂÁ χÍÒËχÎÂÌ:
‡ χÍÒËχÎÌË- ÏËÌËχÎ̇ڇ ‡·ÓÚ- 2007 „.) 2 669 ‚Ó Ì‡ ÏÂ-
flÚ Â 1 864 ̇ Á‡Ô·ڇ, ‡ÍÓ Â Ò Ì‡- Òˆ (4 Ô˙ÚË
‚Ó (3 ÏËÌË- χÎÂ̇ ‡·ÓÚÓÒÔÓÒÓ·- Ò‰̇ڇ ‡·ÓÚ-
χÎÌË ‡·ÓÚ- ÌÓÒÚ ÓÚ Ì‡‰ 70%. ̇ Á‡Ô·ڇ Á‡
ÌË Á‡Ô·ÚË). 2007 „.)

209
 26. òÇÖñàü

210
éÅôÄ ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡ ÁÎÓÔÓ-
ÅÓÎÂÒÚ: Ñ˙΄ÓÒӘ̇ ëÂÏÂÈÌË
éëàÉìêàíÖãçÄ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl àÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÅÂÁ‡·ÓÚˈ‡ ÎÛ͇ Ë ÔÓÙ.
Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl „Ëʇ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl
ÇçéëäÄ ‚ ̇ÚÛ‡ ·ÓÎÂÒÚ
çflχ Ó·˘‡ ÓÒË„Û- îË̇ÌÒË‡ éÒË„Ûfl‚‡Ì Á‡ ·ÓÎÂÒÚ: çflχ ÓÚ‰ÂÎ- ÇËÊ "ÅÓ- é·˘Ó 10.21% Á‡ ‡·Ó- é·˘Ó 1.70% é·˘Ó 0.68% é·˘Ó 4.45% îË̇ÌÒË‡
ËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ͇. ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË. 8.78% Á‡ ‡·ÓÚÓ‰‡ÚÂ- ̇ ÒıÂχ. ÎÂÒÚ: Ó·ÂÁ- ÚÓ‰‡ÚÂÎËÚÂ Ë Ò‡ÏÓ- Á‡ ‡·ÓÚÓ- Á‡ ‡·ÓÚÓ- Á‡ ‡·ÓÚÓ- ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË.
Îfl, 9.61% Á‡ Ò‡ÏÓÓÒË- ˘ÂÚÂÌËfl ‚ ÓÒË„Ûfl‚‡˘ËÚ ÒÂ Ë ‰‡ÚÂÎËÚÂ Ë ‰‡ÚÂÎËÚÂ Ë ‰‡ÚÂÎfl Ë
„Ûfl‚‡˘ËÚ ÒÂ. ̇ÚÛ‡" 7.00% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌËÚ ҇ÏÓÓÒË„Û- Á‡ Ò‡ÏÓÓÒË- 1.91% Á‡ Ò‡-
éÒË„Ûfl‚‡Ì Á‡ χÈ- Îˈ‡ ‚˙ıÛ Ï‡ÍÒËÏÛÏ fl‚‡˘ËÚ „Ûfl‚‡˘ËÚ ÏÓÓÒË„Ûfl-
˜ËÌÒÚ‚Ó: 2.20% Á‡ ‡- 40 857 ‚Ó Ì‡ ÏÂÒˆ. ÒÂ. ÒÂ. ‚‡˘ËÚ ÒÂ.
·ÓÚÓ‰‡ÚÂÎfl Ë Ò‡ÏÓÓ-
ÒË„Ûfl‚‡˘ËÚ ÒÂ.

27. ÇÖãàäéÅêàíÄçàü
ÅÓÎÂÒÚ: ÅÓÎÂÒÚ: íÛ‰Ó‚‡ ëÂÏÂÈÌË
Ñ˙΄ÓÒӘ̇ àÌ‚‡Îˉ- ÅÂÁ‡·Ó-
éÅôÄ éëàÉìêàíÖãçÄ ÇçéëäÄ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl Ô‡˘ÌË ëÚ‡ÓÒÚ ëÏ˙Ú ÁÎÓÔÓÎÛ͇ Ë Ó·ÂÁ˘Â_
„Ëʇ ÌÓÒÚ Úˈ‡
‚ ̇ÚÛ‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl ÔÓÙ. ·ÓÎÂÒÚ ÚÂÌËfl
é·˘‡ ÓÒË„ÛËÚÂÎ̇ ‚ÌÓÒ͇ Á‡ ·ÓÎÂÒÚ Ë Ï‡È˜ËÌÒ- îË̇ÌÒË‡ ó‡ÒÚ ÓÚ çflχ ÓÚ- ó‡ÒÚ ÓÚ ó‡ÒÚ ÓÚ ó‡ÒÚ ÓÚ îË̇ÌÒË‡ ó‡ÒÚ ÓÚ Ó·˘‡- îË̇ÌÒË‡
Ú‚Ó (Ô‡˘ÌË Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËfl), ËÌ‚‡ÎˉÌÓÒÚ, ÒÚ‡- ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË Ó·˘‡Ú‡ ‰ÂÎ̇ ÒıÂχ Ó·˘‡Ú‡ Ó·˘‡Ú‡ Ó·˘‡Ú‡ ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË Ú‡ ÓÒË„ÛËÚÂÎ- ÒÂ Ò ‰‡Ì˙ˆË
ÓÒÚ, ÒÏ˙Ú Ë ·ÂÁ‡·ÓÚˈ‡. ÇÌÓÒÍËÚ ‚‡Ë‡Ú ÓÒË„ÛËÚÂÎ- ÓÒË„ÛË- ÓÒË„ÛË- ÓÒË„ÛË- ̇ ‚ÌÓÒ͇
ÒÔÓ‰ ‡ÁÏÂ‡ ̇ ÓÒË„ÛËÚÂÎÌËfl ‰ÓıÓ‰: ̇ ‚ÌÓÒ͇ ÚÂÎ̇ ÚÂÎ̇ ÚÂÎ̇
éÒË„ÛÂÌË Îˈ‡: é·˘Ó 11.0% (9.4%, ‡ÍÓ ÓÒË„ÛÂ- ‚ÌÓÒ͇ ‚ÌÓÒ͇ ‚ÌÓÒ͇
ÌÓÚÓ Îˈ ۘ‡ÒÚ‚‡ ‚ ÔÓÙÂÒËÓ̇Î̇ ÔÂÌÒËÓÌ̇
ÒıÂχ) Á‡ ‰ÓıÓ‰Ë ÏÂÊ‰Û 133 Ë 974 ‚Ó Ì‡ Ò‰-
Ïˈ‡. ç Ò Ô·˘‡Ú ‚ÌÓÒÍË ÒΉ ̇‚˙¯‚‡Ì ̇
ÔÂÌÒËÓÌ̇ڇ ‚˙Á‡ÒÚ.
ꇷÓÚÓ‰‡ÚÂÎ: é·˘Ó 12.8% Á‡ ‚Ò˘ÍË Ò‰Ï˘ÌË
‰ÓıÓ‰Ë Ì‡‰ 133 ‚Ó Ì‡ Ò‰Ïˈ‡. ꇷÓÚÓ‰‡ÚÂÎË-
Ú ÔÓÎÛ˜‡‚‡Ú 3.5% ̇χÎÂÌËÂ, ‡ÍÓ ÓÒË„ÛÂÌÓÚÓ
Îˈ ۘ‡ÒÚ‚‡ ‚ Ë̉˂ˉۇÎÌÓ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ÓÒË-
„Ûfl‚‡ÌÂ, ÔË ÍÓÂÚÓ ‚ÌÓÒÍËÚ Ò ÓÔ‰ÂÎflÚ Í‡-
ÚÓ ÔÓˆÂÌÚ ÓÚ ‰ÓıÓ‰, Ë 1.0% Á‡ ÓÒË„ÛÂÌË Îˈ‡,
ÍÓËÚÓ Ò‡ ÒË Á‡ÍÛÔËÎË Á‡ÒÚ‡ıӂ͇.
 ÄÐÓÃÈ ÑÎÖÈÀËÍÎ ÎÑÈÃÓÐÈÒÅËÍÈ ÂÍÎÑÊÈ
ÇÀ ÑÌÅÒÊÀ ÍÀ ÐÀÁÎÒÎÄÀÒÅËÈÒÅ
È ÎÑÈÃÓÐÅÍÈÒÅ ËÈÖÀ

ÄÚÐÆÀÂÀ ÄÐÓÃÈ ÑÎÖÈÀËÍÎ ÎÑÈÃÓÐÈÒÅËÍÈ ÂÍÎÑÊÈ

Ðàáîòîäàòåëÿò ïëàùà âíîñêà â ðàçìåð íà 24.80 åâðî äî 1 1 1.55 åâðî

(ñïîðåä êàòåãîðèÿòà òðóä) çà âñåêè ðàííî-ïåíñèîíèðàë ñå. Ðàáîòî-
ÁÅËÃÈß äàòåëèòå ïëàùàò äîïúëíèòåëíî: 0.08% çà ôèíàíñèðàíå íà ïëàòåíèÿ
ðîäèòåëñêè îòïóñê; 0.05% çà ôèíàíñèðàíå íà ïðèåìíàòà ãðèæà; 0.01%
çà ôîíä "Àçáåñò" è 33% âúðõó åäíîêðàòíèòå áîíóñè.

Âíîñêà â ðàçìåð íà 0.5% (0.1% ïðåç 2009 ã.) çà ôîíä "Ãàðàíòèðàíè âçå-
ÁÚËÃÀÐÈß
ìàíèÿ íà ðàáîòíèöèòå è ñëóæèòåëèòå"

Âíîñêà â ðàçìåð íà 2.0% êúì Ôîíä "Ñîöèàëíà êîõåçèÿ" çà ñìåòêà íà

ÊÈÏÚÐ ðàáîòîäàòåëÿ. Òÿ ñå èçïîëçâà çà ôèíàíñèðàíå íà ïîëèòèêàòà çà ñîöè-
àëíî âêëþ÷âàíå è çà èçïëàùàíå íà ñîöèàëíè ïîìîùè.
Ñàìî çà íÿêîè êàòåãîðèè ïðåäïðèÿòèÿ – âíîñêà "Ìîáèëíîñò" â ðàç-
ìåð íà 0.30% çà ñìåòêà íà ðàáîòîäàòåëÿ. Âíîñêàòà ñå èçïîëçâà çà
ÈÒÀËÈß ôèíàíñèðàíå íà ìîáèëíîñòòà íà ëèöà, êîèòî ñà çàãóáèëè ðàáîòàòà
ñè è ïîðàäè òîâà òðÿáâà äà áúäàò óñòðîåíè íà äðóãà ðàáîòà â äðó-
ãî íàñåëåíî ìÿñòî.
Îáùî 1.4 % çà ñìåòêà íà îñèãóðåíîòî ëèöå çà ïîêðèâàíå íà ðàçõîäè
ËÞÊÑÅÌÁÓÐà â ñëó÷àé íà äúëãîñðî÷íî ëå÷åíèå çà ñìåòêà íà îñèãóðåíèòå ëèöà è
1.7% å çà ñåìåéíè äîáàâêè çà ñìåòêà íà ðàáîòîäàòåëÿ.

Âíîñêàòà å çà ãàðàíòèðàíå çàïëàòèòå íà ðàáîòíèöèòå â ñëó÷àé íà

ÕÎËÀÍÄÈß
íåñúñòîÿòåëíîñò íà ðàáîòîäàòåëÿ.

Îáùî 0.25% å çà ðàáîòîäàòåëÿ ñ öåë ãàðàíòèðàíå çàïëàòèòå íà ðà-

áîòíèöèòå â ñëó÷àé íà íåñúñòîÿòåëíîñò. Îáùî 1 1.5% (4.75% çà ðàáîò-
ÑËÎÂÀÊÈß íèêà è ðàáîòîäàòåëÿ è 2% çà äúðæàâàòà çà âñÿêî îñèãóðåíî ëèöå ñå
ïëàùàò çà "Ðåçåðâåí ñîëèäàðåí ôîíä". Ôîíäúò îáåçïå÷àâà ïëàùàíèÿòà
íà Àãåíöèÿòà çà ñîöèàëíî îñèãóðÿâàíå â ñëó÷àé íà ôèíàíñîâ íåäîñòèã.

211
212