Sách Cánh Diều

Hã y viết mộ t bà i vă n phâ n tích vă n bả n “Là m ruộ ng” củ a Nguyễn Khuyến.

LÀM RUỘNG
Mấy năm làm ruộng vẫn chân thua:
Chiêm mất đằng chiêm, mùa mất mùa.
Phần thuế quan thu, phần trả nợ;
Nửa công đứa ở, nửa thuê bò.
Sớm trưa dưa muối cho qua bữa;
Chợ búa giầu chè, chả dám mua.
Cần kiệm thế mà không khá nhỉ:
Bao giờ cho biết khỏi đường lo?
(Nguyễn Khuyến)
Gợi ý làm bài:
1. Mở bà i: Giớ i thiệu tá c giả , tá c phẩ m; cả m nhậ n chung.
2. Thâ n bà i:
* Khá i quá t vă n bả n (đề tà i, chủ đề, cả m hứ ng sá ng tá c, …)
* Cả m nhậ n về nộ i dung: 6 câ u đầ u, 2 câ u sau.
* Cả m nhậ n nghệ thuậ t: thể thơ, phép đố i, ngô n ngữ , niêm, luậ t, …
3. Kết bà i: Khẳ ng định giá trị tá c phẩ m, liên hệ bả n thâ n.
Bà i là m
Nguyễn Khuyến là mộ t nhà thơ đạ i tà i vớ i nhiều bà i thơ châ m biếm vớ i phong thá i bình dị,
yên ả . Nhữ ng bà i thơ củ a ô ng thườ ng chế nhạ o chế độ thự c dâ n củ a nhà nướ c sự cai trị củ a
nướ c Phá p. Nhiều bà i thơ củ a ô ng đượ c giớ i phê bình đá nh giá là rấ t xuấ t sắ c, điển hình như
bà i “Là m ruộ ng”. Bà i thơ là lờ i vạ ch trầ n tộ i á c củ a thự c dâ n Phá p, chú ng đà n á p, bó c
lộ t nhâ n dâ n ta vớ i đủ cá c thứ thuế, mưu mô á p bứ c đến tậ n xương tủ y củ a ngườ i lao
độ ng. Đồ ng thờ i qua tá c phẩ m nhà thơ cũ ng phơi bà y cuộ c số ng khố n cù ng, khổ cự c
củ a ngườ i nô ng dâ n thờ i bấ y giờ .
Hai câ u thơ đầ u gợ i ra hoà n cả nh khố n khó củ a ngườ i nô ng dâ n trướ c cá ch mạ ng:
Mấy năm làm ruộng vẫn chân thua:
Chiêm mất đằng chiêm, mùa mất mùa.
“Mấy năm” tứ c phả i nhiều nă m, ngườ i nô ng dâ n là m ruộ ng vấ t vả như vậ y cũ ng chẳ ng ă n thua,
chẳ ng có mà ă n. “Chiêm mất đằng chiêm, mùa mất mùa” cứ nố i tiếp, khố n khó chồ ng khố n khó .
Dẫ u chịu cà y cuố c nhưng ngườ i nô ng dâ n vẫ n chẳ ng khấ m khá lên đượ c, nguyên nhâ n
do thờ i tiết khô ng thuậ n nhưng nguyên nhâ n sâ u xa hơn là do:
Phần thuế quan Tây, phần trả nợ,
Nửa công đứa ở, nửa thuê bò.
Nô ng dâ n thờ i phong kiến phả i chịu tró i buộ c bở i hai thứ , chính quyền phong kiến và thự c
dâ n. Chính sá ch thuế má nặ ng nề, tô thuế cá c loạ i như thuế đấ t, thuế gạ o, thuế
thuố c… khiến ngườ i nô ng dâ n khô ng cò n thứ gì để bấ u víu. Dẫ n đến cuố i nă m dù
mù a mà ng có thuậ n lợ i thì cô ng sá cò n lạ i chẳ ng bao nhiêu. Ngoà i ra, Phép liệt kê củ a
tá c giả “nà o thuế quan, nà o trả nợ ruộ ng, nà o cho đứ a ở , nà o thuê trâ u bò là m
ruộ ng…” cho thấ y ngầ n đấ y thứ đổ lên đầ u ngườ i nô ng dâ n đã cho thấ y tình cả nh
khố n khó ấ y. Vì bầ n cù ng như vậ y, thứ c ă n củ a họ cũ ng chẳ ng đủ chấ t dinh dưỡ ng:
 Sớm trưa dưa muối cho qua bữa;
Chợ búa giầu chè, chả dám mua.
Vì đờ i số ng khố n khó , vì tră m thứ nợ , thuế đổ dồ n lên đầ u nên cả nh sinh hoạ t củ a
ngườ i nô ng dâ n cũ ng thậ t đạ m bạ c “sớ m trưa dưa muố i” để tạ m qua bữ a, nhữ ng thú
vui thư thá i ấ y dù rấ t giả n đơn cũ ng đà nh gá c lạ i “trầ u chè chẳ ng dá m mua”. Ngoà i
ra, trong 2 câ u trên, phép đố i trong cá c cặ p “Sớ m trưa dưa muố i”, “chợ bú a trầ u chè”,
“cho qua bữ a”, “chẳ ng dá m mua” đố i trong hai câ u “Sớ m trưa dưa muố i cho qua bữ a”
vớ i “Chợ bú a trầ u chè chẳ ng dá m mua” khiến cho câ u thơ vừ a có tính chấ t phơi bà y
hiện thự c cả nh số ng đạ m bạ c, khố n khó củ a ngườ i nô ng dâ n, vừ a thể hiện sự ngậ m
ngù i, xó t xa củ a nhà thơ dà nh cho họ . Khép lạ i nhữ ng suy tư buồ n về cuộ c đờ i nhữ ng
ngườ i nô ng dâ n bằ ng mộ t câ u hỏ i tu từ chưa có lờ i giả i:
Cần kiệm thế mà không khá nhỉ:
Bao giờ cho biết khỏi đường lo?
Nhà thơ tự hỏ i thay nhữ ng ngườ i nô ng dâ n số ng cầ n kiệm quanh nă m dưa muố i như
thế mà cuộ c số ng cũ ng chẳ ng khấ m khá đượ c lên chú t nà o. Tră m thứ phả i lo đổ dồ n
lên đầ u ngườ i nô ng dâ n khô ng biết đến bao giờ mớ i hết cả nh phả i lo nghĩ.
Thô ng qua bà i thơ ngắ n ngủ i, tá c giả Nguyễn Khuyến đã vạ ch trầ n đượ c sự tà n á c
củ a thự c dâ n Phá p vớ i đủ cá c thứ thuế, mưu mô bó c lộ t đến tậ n xương tủ y củ a ngườ i
lao độ ng. Đồ ng thờ i phơi bà y cuộ c số ng khố n cù ng, khổ cự c củ a ngườ i nô ng dâ n thờ i
bấ y giờ . Đó là cuộ c số ng đó i nghèo, tă m tố i khô ng có lố i thoá t, khô ng biết ngà y nà o
mớ i ngó c lên đượ c. Tuy đồ ng cả m, nhà thơ cũ ng chỉ đà nh bấ t lự c trướ c cá i hiện thự c
tà n khố c, Nhữ ng câ u hỏ i cứ đượ c đặ t ra nhưng lạ i chả thể tìm thấ y câ u trả lờ i. Khiến
cho nhà thơ ngà y cà ng bă n khoan về chế độ phong kiến tà n bạ o nà y. Bên cạ nh đó ,
vớ i ngô n ngữ phong phú , niêm luậ t chuẩ n chỉnh, nhịp vầ n linh hoạ t đã khiến bà i thơ
trở nên đặ c sắ c hơn cả .
Bà i thơ “Làm ruộng” là dò ng tâ m sự củ a tá c giả về hiện thự c tà n bạ o củ a mộ t triều
đạ i suy thoá i, chế độ phong kiến á p bứ c nô ng dâ n nặ ng nề. Bên cạ nh đó , tá c phẩ m
cò n là m nổ i lên nỗ i day dứ t, khá t vọ ng thay đổ i chính quyền củ a tá c giả .