TYT fasikül 1

Tandem Yayınları

Coğrafya
Doğa ve İnsan - Coğrafya
Kazanımlar
• Doğa ve insan etkileşimini örneklerle açıklar.
• Coğrafyanın konularını ve bölümlenmesini açık-
lar.
• Coğrafyanın ilişkili olduğu disiplinlere yer verilir.
ıralnıyaY mednaT

• Coğrafya biliminin gelişimini açıklar.

 1. ÜNİTE TYT FASİKÜL 1
Doğa ve İnsan - Coğrafya
NİÇİN COĞRAFYA ÖĞRENMELİYİZ Birbirini Etkileyen Olaylar Zincirine Örnek:

İnsanın yeryüzünde var olması yaşayabileceği bir ortam bul-

Bir göl kıyısına kurulan fabrika, sıvı atıklarını
masına bağlıdır. Güneş’in suyun, havanın, toprağın, bitkilerin
arıtmadan göle boşaltır.
olmadığı bir ortamda insanlar yaşayamaz. İnsanlar, uygun ko-
şulların oluştuğu çevrede yaşamlarını sürdürebilirler. Her şe-
yi merak eden insan, çevresini de her zaman merak etmiştir.
Su, toprak, hava, bitkiler ve Güneş; daima insanın dikkatini Göl suyunun kimyasal özelliği değişir.

çekmiştir. İnsan; doğal çevrenin özelliklerini, işleyişini ve gü-

zelliğini kavrama arzusundadır. Coğrafya, insanoğlunun çev-
resindeki doğa olaylarını anlamasını sağlar. Göldeki bir çok mikroorganizma ve bitki türü yok
olur.
COĞRAFYANIN İLKELERİ

Dağılış İlkesi
Balık türleri ve sayıları azalır.
Coğrafi olayların yayılış sahalarını inceler. Örneğin; iklim tiple-
rinin nüfusu, toprak tiplerini, göllerin dağılışını etkilemesi gibi.

Göl geçim kaynağı olarak önemini yitirir.

Tandem Yayınları

DOĞA VE İNSAN ETKİLEŞİMİ

İnsanlar yaşamlarını sürdürebilmek için çevre ile uyumlu ya-
şam tarzlarını benimsemişlerdir. Doğal çevre dünyanın her ye-
rinde aynı değildir. Dünya’da çeşitli iklimlerin yaşanması ve
yer şekillerinin farklılığı insan yaşamını etkilemiştir. Şöyle ki;

ÂÂ Yağışlı iklim bölgelerinde insanların ev yapımında ahşap

malzeme kullanırken, kurak bölgelerde kerpiç malzeme
Dağılış ilkesi örneklerinde” Nerede?” sorusunu so- kullanması
TANDEM NOT

rarız. Nerede sorusunun cevabı dağılış ilkesidir. ÂÂ Kutuplar ve ekvator çevresinde iklim şartları fazla değiş-
Örnek: Büyükbaş mera hayvancılığı en fazla Erzu- mediği için giysi değiştirme ihtiyacı yokken, orta kuşakta
rum- Kars’ta yapılır. dört mevsim yaşanması giysi değiştirme ihtiyacını artırır.

Örnek: Çay en fazla Doğu Karadeniz’de yetiştirilir. İnsanlar son yıllarda doğaya daha fazla müdahalede bulun-
maya başlamıştır.

ÂÂ Köprüler, viyadükler, kanallar

Nedensellik İlkesi ÂÂ Barajlar, termik santraller
Olayların neden-sonuç ilişkisi üzerinde durur. ÂÂ Enerji nakil hatları
Örneğin İstanbul’da sanayi faaliyetleri geliştiği için nüfus yo- ÂÂ Sanayi faaliyetleri
ğunluğu fazladır.
ÂÂ Turizm faaliyetleri
Bağlantı (Karşılıklı İlgi) İlkesi
Doğanın İnsanı Etkilemesi
Coğrafyanın konusu olan olayların birbiriyle olan bağlantısı
ÂÂ Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin kırsal kesiminde toplu
üzerinde durur.
yerleşme, Karadeniz’in kırsal kesiminde dağınık yerleşme-
Örneğin; Ekvatoral İklimin görüldüğü yerlerde tropikal yağ- nin görülmesi
mur ormanlarının bulunması

Coğrafya 3
 Doğa ve İnsan - Coğrafya FASİKÜL 1
İNSANIN DOĞAYI ETKİLEMESİ
ÂÂ Boğaz, kanallar ve nehirler üzerine köprülerin yapılması

Dağınık yerleşme

ÂÂ Yer şekillerinin dağınık ve engebeli olduğu yerlerde tünel-

ler yapılması

Toplu yerleşme

ÂÂ Uludağ’da kış turizminin görülmesi

ÂÂ Sulama, enerji faaliyetleri için barajların yapılması

Tandem Yayınları

ÂÂ Doğa koşullarından dolayı Karadeniz’de ahşap malzeme-

İç Anadolu’da kerpiç malzeme kullanılması
TANDEM NOT

Gelişmemiş bölge ve ülkelerde doğanın insan üze-

rindeki etkisi daha fazladır. (Afrika ülkeleri, Hindis-
tan, Pakistan, Bangladeş, Vietnam, Filipinler v.s)
TANDEM NOT

Gelişmiş bölge ve ülkelerde insanın doğa üzerin-

deki etkisi daha fazladır. (ABD, Kanada, Fransa,
Hollanda, İngiltere v.s)

4 Coğrafya
 Doğa ve İnsan - Coğrafya FASİKÜL 1

ÖRNEK: 1 ÖRNEK: 3

Aşağıdakilerden hangisi, insanın doğaya olan etkisine ör- I. Almanya II. Pakistan

nek gösterilemez? III. Kanada IV. Somali

V. Hollanda
A) Kloroflorokarbon gazlarının artırmasıyla ozon tabakası-
nın seyrelmesi Yukarıda verilen ülkelerden hangilerinde insanın do-
B) Denizlerde kirlenmeye bağlı olarak biyoçeşitliliğin gide- ğa üzerindeki etkisi daha fazladır?
rek azalması
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
C) Her yıl farklı sayıda tropikal siklonun meydana gelmesi
D) Kişi başına düşen tatlı su miktarının giderek azalması D) II ve V E) I, III ve V

E) Yağmur ormanlarının büyük bir hızla yok olması

2011-ÖSYM Çözüm:

Çözüm:

Çözüm Çözüm
Tandem Yayınları

ÖRNEK: 2

(I) Oba, göçebe aileler tarafından kullanılan kırsal yerleşme

türüdür. (II) Oba yerleşmeleri, Orta Karadeniz ve Adana bö-
lümlerinde yaygındır. (III) Türkiye’deki oba yerleşmelerinin ya-
rısından fazlası bu iki bölümde yer almaktadır. (IV) Asıl eko-
nomik fonksiyonu hayvancılık olan bu yerleşme şeklinde ba- Coğrafya Bilimine Katkı Sağlamış Bilim İnsanları
rınma gereksinimini genellikle çadırlar karşılamaktadır. (V) Sü- ÂÂ Batlamyus
rüleri daha çok küçükbaş hayvanlardan oluşan obalarda ça-
ÂÂ Carl Ritter
dırların yanı sıra ağıl da bulunmaktadır.
ÂÂ Ratzel
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangilerinde coğ-
ÂÂ Alfred Wegener
rafyanın dağılış ilkesi kullanılmıştır?
ÂÂ Galileo

A) I ve II B) I ve IV C) II ve III ÂÂ Kepler

D) I ve III E) I, II ve III ÂÂ Humbolt

Çözüm
2008-ÖSYM ÂÂ Evliya Çelebi

Çözüm: ÂÂ Piri Reis

ÂÂ Katip Çelebi

ÂÂ Biruni

ÂÂ Tales

ÂÂ Ali Macar Reis

ÂÂ Copernicus

Coğrafya 5
 Doğa ve İnsan - Coğrafya FASİKÜL 1
DÖRT DOĞAL UNSUR CANLI KÜRE (BİYOSFER)

HAVA KÜRE (ATMOSFER)

HİDROSFER ATMOSFER
Okyanus İklim
Göl
Sıcaklık
Akarsu
SU KÜRE (HİDROSFER) Rüzgar
Deniz
Yer altı suları Yağış

LİTOSFER BİYOSFER
Tandem Yayınları

Deprem İnsan
Volkanizma
Bitki
Kayaç
Hayvan
Topraklar
Dağ Mikroorganizma

Muhteşem Dörtlü

Hidrosfer Biyosfer Atmosfer

Litosfer
TAŞ KÜRE (LİTOSFER)
Bu dört katman birbirlerini etkileyebilir.
Örnek: Sel sonucu insanların hayatını kaybetmesi; hidrosfe-
rin biyosferi etkilemesi

Örnek: Volkan patlaması sonucu çıkan küllerin atmosferde

birikmesi; litosferin atmosferi etkilemesi

Örnek: Deprem sonucu tsunaminin oluşması; litosferin hid-

rosferi etkilemesi

Örnek: Volkan patlaması sonucu çıkan lavların akarsuyun

önünü kapatmasıyla volkanik set gölünün oluşması; litosferin
hidrosferi etkilemesi

Örnek: Güneş’ten gelen zararlı ışınların insan sağlığını tehdit

etmesi; atmosferin biyosferi etkilemesi

6 Coğrafya
 Doğa ve İnsan - Coğrafya FASİKÜL 1
COĞRAFYA’NIN BÖLÜMLERİ

COĞRAFYA

FİZİKİ COĞRAFYA BEŞERİ COĞRAFYA BÖLGESEL COĞRAFYA

Klimatoloji
Nüfus Coğrafyası Bölgeler Coğrafyası
(İklim B)

Hidrografya Yerleşme Coğrafyası Ülkeler Coğrafyası

(Sular Coğ.)
Sanayi Coğrafyası Kıtalar Coğrafyası
Biyocoğrafya
(Canlı Coğ)
Tarım Coğrafyası
Kartografya (Harita B.)
Turizm Coğrafyası
Jeomorfoloji
(Yer Şekilleri B.) Madenler Coğrafyası

Doğal Afetler Coğ. Enerji Coğrafyası

Pedocoğrafya
(Toprak Coğ.)
Tandem Yayınları

COĞRAFYAYA YARDIMCI BİLİM DALLARI

❱ Meteoroloji ❱ Tarih ❱ İktisat (Ekonomi) ❱ Siyaset

❱ Hidroloji (Su Bilimi) ❱ Pedoloji (Toprak Bilimi) ❱ Astronomi (Gök) ❱ Fizik

❱ Biyoloji (Canlı Bilimi) ❱ Demografi (Nüfus Bilimi) ❱ Jeofizik ❱ İstatistik

❱ Arkeoloji (Kazı Bilimi) ❱ Matematik ❱ Tıp ❱ Litoloji (Taş Bilimi)

Fiziki Coğrafya: Yeryüzünün dış görünümünü ve insan ile etkileşimini inceler.

Jeomorfoloji Klimatoloji Kartografya

Yeryüzünün şekillenme- İklimi inceleyen bilim da-

Haritaları inceleyen bilim
sinde etkili olan faktörleri lıdır. (Sıcaklık, Basınç,
dalıdır.
inceler. Nem)

Hidrografya Biyocoğrafya Toprak Coğrafyası

Suları inceleyen bilim dalıdır.

Canlıları (bitki ve hayvan) ince-
OO Oseonoğrafya: Okyanus Bi-
leyen bilim dalıdır.
limi Yeryüzündeki toprak tiplerini ve
OO Zooloji: Hayvan Bilimi dağılışını inceler.
OO Limnoloji: Göl Bilimi
OO Biyoloji: Canlı Bilimi OO Pedoloji: Toprak Bilimi
OO Hidrojeoloji: Yeraltı Suları
OO Botanik: Bitki Bilimi
Bilimi
OO Ekoloji: Çevre Bilimi
OO Potamoloji: Akarsu Bilimi

Coğrafya 7
 Doğa ve İnsan - Coğrafya FASİKÜL 1
Beşeri Cografya

Beşeri Coğrafya: İnsanların yeryüzündeki dağılışını ve faaliyetlerini inceler.

Nüfus Yerleşme Siyasi Tarım Sanayi

Coğrafyası Coğrafyası Coğrafya Coğrafyası Coğrafyası
Tarım, hayvancılık,
Endüstri (sanayi)
Nüfusun yapısını, Yerleşmelerin özel- Siyasi olayların ne- balıkçılık, ormancı-
tesislerinin
alansal dağılışını liklerini, denlerini ve lık gibi etkinlikleri
dağılışını
inceler. dağılışını inceler. dağılışını inceler. ve bunların dağılı-
inceler.
şını inceler

Ulaşım Enerji Ticaret Turizm

Coğrafyası Coğrafyası Coğrafyası Coğrafyası
Kara yolu, demir
yolu, deniz yolu,
Enerji kaynakları- Ticarete konu olan
hava yolu, boru Turizm faaliyetlerini
nın oluşumunu, coğrafi olayların
hatlarını, internet ve dağılışını
dağılışını ve özelliklerini ve da-
ve haberleşme gibi inceler.
kullanımını inceler. ğılışını inceler.
ulaşım olanaklarını
inceler.
Tandem Yayınları

Bölgesel Cografya

Bölgesel Coğrafya: Coğrafyanın araştırma konularının belli bir alanda incelendiği dalıdır.

Bölgeler Ülkeler Kıtalar

Coğrafyası Coğrafyası Coğrafyası

Bir bölgenin coğrafi özelliklerini Bir ülkenin coğrafi özelliklerini Kıtaların coğrafi özelliklerini
inceler. inceler. inceler.

8 Coğrafya
 Doğa ve İnsan - Coğrafya FASİKÜL 1

ÖRNEK: 4 ÖRNEK: 6

Doğal ve beşeri unsurlar birbirleriyle karşılıklı etkileşim için- Aşağıdaki grafikte Beşeri Coğrafya’nın bazı alt dalları göste-
dedir. rilmiştir.

Aşağıdaki durumlardan hangisinin beşeri faaliyetler üze- Beşeri Coğrafyası

rindeki olumsuz etkisi diğerinden daha fazladır?

Enerji Coğrafyası
A) İtalya’da Etna Yanardağı çevresindeki toprakların geçi-
rimli olması sonucu tarımsal ürün çeşitliliğinin azalması-
Yerleşme Coğrafyası
nın
B) Şiddetli lodos nedeniyle Çanakkale Boğazı’nda deniz ula-
..........I...........
şımının aksamasının
C) İzlanda’da meydana gelen volkanik patlamalar sonucu
Ulaşım Coğrafyası
kül ve toz bulutlarının hava trafiğini etkilemesinin
D) Konya Havzası’nda obrukların oluşumu sonucu tarım
Çözüm Çözüm . . . . . . . . . . II . . . . . . . . . . .
alanlarının zarar görmesinin
E) Antalya kıyılarında dalga aşındırması sonucu falezlerin
Bu grafikte numaralandırılarak boş bırakılan yerlere aşa-
gerilemesinin
ğıdakilerden hangisi getirilmelidir?
2012 ÖSYM
I II
Çözüm:
A) Nüfus Coğrafyası Siyasi Coğrafya
Tandem Yayınları

B) Bitki Coğrafyası Nüfus Coğrafyası

C) Turizm Coğrafyası Bitki Coğrafyası

D) Siyasi Coğrafya Toprak Coğrafyası

E) Toprak Coğrafyası Turizm Coğrafyası

ÖRNEK: 5

2019-ÖSYM
Aşağıda coğrafya bilimine yardımcı olan bazı bilim dalları ve-
rilmiştir.
Çözüm:
– Toprakları inceler.

– Yerin yapısını inceler.

– Gölleri inceler.

– Hava olaylarını inceler.

Aşağıdakilerden hangisi bu bilim dallarından biri değildir?

A) Pedoloji B) Meteoroloji C) Jeoloji

D) Astronomi E) Limnoloji

Çözüm:
Çözüm

Coğrafya 9
 Doğa ve İnsan - Coğrafya FASİKÜL 1

HARiTADA PEKiŞTiR

DOĞRU YANLIŞ

1. IV numaralı alanda doğal koşullarının insan üzerindeki etkisi fazladır.

Tandem Yayınları

2. III numaralı alanda iklim şartları olumsuz olduğu için tarımsal faaliyetler
yetersizdir.

3. II numaralı alanda yaz mevsiminde insanlar ince giysi giyerler.

4. V numaralı alanda sıcaklık daima 0 derecenin altında olduğu için beşe-

ri faaliyetler sınırlıdır.

5. I numaralı alanda sanayi faaliyetleri az olduğu için çevreye etkisi yoktur.

6. V nolu yerde yıl içinde sıcaklık değişikliği pek yaşanmadığı için kıyafet
değişikliği yaşanmamaktadır.

7. I nolu yerde doğanın insan üzerindeki etkisi daha fazladır.

8. III nolu yerde fiziki şartlar beşeri faaliyetleri etkilemez.

9. II nolu yerde beşeri faaliyetleri etkileyen en önemli etken iklimdir.

10 Coğrafya
 Öğreten Test
1. Aşağıdakilerden hangisi coğrafya biliminin inceleme 4. Yeryüzünde meydana gelen depremler canlıların yaşa-
alanına girmez? mını olumsuz etkiler. Depremleri önlemek mümkün de-
ğildir.
A) Yer şekillerinin oluşumu
Buna göre, yukarıdaki durum;
B) Deniz ve göllerin yeryüzüne dağılışı
I. Hidrosfer
C) Sıcaklığın dağılışını etkileyen faktörleri
II. Biyosfer
D) Yeryüzünde nüfusun dağılışı
E) İnsanların fizyolojik yapısı III. Litosfer

IV. Atmosfer

katmanlarından hangilerinin etkileşimine örnektir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) II ve III E) III ve IV

2. I. Bolu Dağı Tüneli

Tandem Yayınları

II. Efes Antik Şehri

III. Manavgat Şelalesi

IV. Karaca Mağarası

Yukarıda verilen yerlerden hangileri doğal unsur sa-

yılır?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III

D) II ve IV E) III ve IV

5. Beşeri coğrafyanın ilgi alanına;

I. Turizm faaliyetleri

II. Yeryüzündeki dağlık alanların dağılışı

III. Yeryüzünde nüfus dağılışı

3. Doğayı oluşturan dört temel ortamdan biri olan hid-
rosferin unsurları arasında aşağıdakilerden hangisi IV. Göllerin kimyasal özellikleri
gösterilemez?
gibi konulardan hangileri girer?
A) Denizler B) Bataklıklar C) Göller
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) Bitkiler E) Akarsular
D) II ve IV E) III ve IV

Coğrafya 11
 Öğreten Test
6. Bitkiler ve hayvan topluluklarını inceleyen bilim dalı 9. I. Dağların oluşumu
aşağıdakilerden hangisidir?
II. Dalgaların oluşması
A) Limnoloji B) Oseonografya C) Klimatoloji III. Yerleşim tipleri

D) Biyocoğrafya E) Kartografya IV. Farklı kıyı tiplerinin oluşması

Yukarıdakilerden hangisi doğa olayı olarak nitelen-

dirilemez?

A) Yalnız III B) Yalnız IV C) I ve II

D) II ve III E) III ve IV

7. I. Sulama yapmak amacıyla barajların kurulması

II. Yol, köprü ve tünellerin yapılması

III. Doğal afetler sonucu insanların yaşamını yitirmesi

IV. İklim ve bitki örtüsüne bağlı olarak mesken tiplerinin

değişmesi

Yukarıdakilerden hangilerinde, insanın doğal ortam

Tandem Yayınları

üzerindeki etkilerinden söz edilemez?

A) Yalnız III B) Yalnız IV C) I ve II

D) II ve III E) III ve IV

10. I. Bir göl kıyısına kurulan fabrika, sıvı atıklarını arıtma-

dan göle boşaltır.

II. Göl suyunun kimyasal özelliği değişir.

III. Gölde bir çok mikroorganizma ve bitki türü yok olur.

IV. Tuz Gölü İç Anadolu Bölgesi’nde yer alır.

8. Yeryüzündeki toprak tiplerini ve dağılışını inceleyen V. Balık türleri ve sayıları azalır.

bilim dalı aşağıdakilerden hangisidir?
Yukarıdaki ifadelerden hangisi ile diğerleri arasında
A) Zooloji B) Pedoloji C) Kartografya bağlantı kurulamaz?

D) Limnoloji E) Meteoroloji A) I B) II C) III D) IV E) V

1-E 2-E 3-D 4-C 5-B 6-D 7-E 8-B 9-A 10-D

12 Coğrafya
 Pratik Test
1. Fatma : Bizim memlekette çay yetiştirilir. 3. Aşağıda verilenler, doğal ve beşeri unsur olarak grup-
Ece : Bizim memlekette buğday yetiştirilir. landırılırsa, hangisi diğerlerinden farklı bir grupta yer

Zehra : Bizim memlekette pamuk yetiştirilir. alır?

Öğrencilerin öğretmenin sorduğu soruya verdiği ce- A) Okyanuslar B) Bitkiler C) Dağlar

vaplar coğrafyanın hangi ilkesini örneklendirir?
D) Tüneller E) Akarsular

A) Dağılış B) Bağlantı C) Neden-sonuç

D) Demografi E) Sosyoloji

Tandem Yayınları

2. I. Nem ve yağış 4. I. Basınç, rüzgar gibi olayların gerçekleştiği ortamdır.

II. Savan iklimi ve özellikleri II. Plato, ova ve dağ gibi doğal unsurların içinde bulun-
duğu ortamdır.
III. Yeryüzündeki bitki ve hayvan toplulukları
III. Bitki ve hayvanların yaşamını sürdüğü doğal ortam-
IV. Dağlar, ovalar ve platolar
dır.

Yukarıdakilerden hangileri, coğrafyanın alt bölümle-

Yukarıda cümlelerde vurgulanmak istenen doğal or-
rinden olan klimatolojinin ilgi alanına girer?
tamlar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiş-
tir?
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III

D) II ve IV E) III ve IV I II III
A) Biyosfer Atmosfer Hidrosfer
B) Atmosfer Litosfer Biyosfer
C) Hidrosfer Biyosfer Litosfer
D) Litosfer Atmosfer Biyosfer
E) Atmosfer Biyosfer Litosfer

Coğrafya 13
 Pratik Test
5. Aşağıdakilerin hangisinde, doğal unsurların insan 7. Aşağıdakilerin hangisi, insanın doğa üzerindeki et-
hayatına etkisi daha fazladır? kisine örnek gösterilemez?

A) Afganistan’da tarım sektöründe çalışan insanların di-
ğer sektörlere göre daha fazla olması
B) Almanya’da sanayi faaliyetlerinin gelişmiş olması
C) Tundra bölgesinde yaşayan insanların yıl boyunca
kalın elbiseler giymesi
D) İstanbul, Bursa ve Kocaeli illerinde kış aylarında sa-
nayi faaliyetlerinden dolayı hava kirliliğinin artış gös-
termesi
E) Gelişmiş ülkelerde enerji tüketiminin fazla olması
A) Akdeniz ile Kızıldeniz arasına Süveyş Kanalı’nın in-
şa edilmesi
B) Japonya’da denizin doldurularak yeni yerleşim alan-
larının kazanılması
C) Akarsu havzalarına hidroelektrik santrallerinin kurul-
ması
D) Ekvatoral bölgedeki yağmur ormanlarının yerleşim
yeri ve tarım alanı açmak için kesilmesi
E) İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde boz-
kırlara bağlı olarak küçükbaş hayvancılığın yaygın
olması

Tandem Yayınları

6. I. Ülkemizde heyelan en fazla Karadeniz Bölgesi’nde 8. Coğrafya doğal unsurlar ve beşeri unsurlar olmak üze-
görülür. re ikiye ayrılır.

II. Nil Deltası, Ganj ve İndus Havzası tarımsal faaliyet- Buna göre, aşağıdakilerden hangisi beşeri coğrafya-
lerin geliştirdiği yerlerdir. nın inceleme alanlarından biridir?

III. Depremler sonucu yerleşim yerleri zarar görür.

A) Jeomorfoloji
IV. Orman yangınları sonucu biyoçeşitlilik olumsuz et- B) Klimatoloji
kilenir.
C) Pedoloji
Yukarıdakilerden hangilerinde, coğrafyanın dağılış il- D) Demografi
kesinden söz edilmiştir? E) Limnoloji

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve IV

1-A 2-A 3-D 4-B 5-C 6-D 7-E 8-D

14 Coğrafya
 Sınav Tadında
1. Aşağıdaki Dünya haritasında dört bölge numaralandırı- 3. Nüfusun dağılışı ve özellikleri ile ilgili çalışma yap-
larak gösterilmiştir. mak isteyen bir kişinin;
I. İstatistik

II. Demografi

III. Politik bilimler

gibi coğrafyaya yardımcı bilim dallarının hangilerin-

den daha fazla yararlanabileceği söylenebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

“Dört mevsimin belirgin olmadığı bölgelerde mevsimlik
D) I ve III E) II ve III
giysi değişimi azdır.” diyen Mehmet Öğretmen buna
hangi bölgeleri örnek olarak verebilir?

A) I ve II B) I ve III C) I ve IV

D) II ve IV E) III ve IV
Tandem Yayınları

2. Öğretmen öğrencilerine aşağıdaki Türkiye buğday üre-

4.
tim haritasını göstermiştir.
Fay kaynağı
yu
tı su
Yeral

Fay

Türkiyede Buğday Üretim Alanları

Yukarıda verilen kaynak ile ilgili araştırma yapmak
isteyen bir bilim adamının;
Buna göre, öğretmen haritayı coğrafyanın hangi il-
kesini örneklendirmek için kullanmıştır? I. Jeoloji

II. Hidroloji

A) Bağlantı B) Dağılış C) Nedensellik III. Botanik

D) Karşılıklı ilgi E) Sebep - sonuç gibi coğrafyaya yardımcı bilim dallarının hangilerin-
den yararlanması beklenir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C)Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III

Coğrafya 15
 Sınav Tadında
5. Atmosfer, hidrosfer, litosfer ve biyosfer birbiri ile etkile- 7. Gelişmiş ülkelerde insanın doğa üzerindeki etkisi fazla-
şim halindedir. dır.

Aşağıdakilerden hangisi hidrosferin biyosfer üzerin-

deki etkisine örnek olarak gösterilebilir?
II
IV
A) Kaynak çeşitliliğine bağlı olarak biyolojik çeşitliliğin I III
artması
B) Volkanizma olayına bağlı olarak tsunamilerin yaşan-
ması
C) Sıcaklığın artmasına bağlı olarak kuraklığın yaşan-
ması
D) Küresel iklim değişimine bağlı olarak buzulların eri- Buna göre, numaralı ülkelerden hangilerinde insanın
mesi doğa üzerindeki etkisi daha fazladır?

E) Aşırı yağış sonucu heyelan olaylarının artması

A) I ve II B) I ve III C) II ve III

D) II ve IV E) III ve IV
Tandem Yayınları

6. 8.
1. Mısır üretim alanları

2. Dünyadaki bitki toplulukları

3. Paralel ve meridyenler

4. Türkiye’nin yer şekilleri

5. Toprak türleri
Yukarıda verilen enerji üretim santralinde;
I. Atmosfer Yukarıda verilen coğrafya konularından hangisi fizi-
ki coğrafyanın inceleme alanına girmez?
II. Litosfer
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
III. Hidrosfer

ortamlarından hangilerinin kullanıldığı söylenemez?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve III E) II ve III

1-C 2-B 3-C 4-D 5-A 6-B 7-E 8-A

16 Coğrafya
TYT fasikül 2

Tandem Yayınları

Coğrafya
Coğrafi Konum
Kazanımlar
• Koordinat sistemini kullanarak zaman ve yere
ait özellikler hakkında çıkarımlarda bulunur.
ıralnıyaY mednaT
 2. ÜNİTE TYT FASİKÜL 2
Coğrafi Konum

COĞRAFİ KONUM

Mutlak Konum (Matematik) Özel Konum (Göreceli )

• Bir yerin başlangıç paraleli • Bir yerin kendine has özellik-

ekvatora, başlangıç meridyeni lerine göre konumudur.

Greenwich’e olan konumudur.

ÂÂ Ardışık iki paralel arası dünyada her yerde 111 km’dir.

OO Bir bölgenin özellikleri paralel, meridyen, en-

TANDEM NOT

lem yada boylamlarla açıklanabiliyorsa mut- OO Aynı yarım kürede ise büyük paralelden küçük
lak konumla ilgilidir. paralel çıkarılır x 111 km

OO Bir bölgenin özellikleri paralel, meridyen, en- OO Farklı yarım kürede ise iki paralel toplanır x 111
lem yada boylamla açıklanamazsa özel konum- km
TANDEM NOT

la ilgilidir.
80° Kuzey 70° Güney
Tandem Yayınları

10° Kuzey 20° Güney

Paralellerin Özellikleri 70 . 111 = 7770 km 50 . 111 = 5550 km
90°KKN

71°
30° Kuzey
Kuzey Yarım
111 km 70°
Küre 30° Güney
(Kuzey 60 . 111 = 6660 km
Paralelleri)
1° Kuzey Paraleli
111 km
0° EKVATOR
(Başlangıç Paraleli)
Güney Yarım A A – B x 111 km
Küre
B
(Güney 111 km
40° Güney Paraleli 0° Ekvator B + C x 111 km
Paralelleri) C
41° Güney Paraleli
D – C x 111 km
D
90°GKN

ÂÂ En büyük paralel dairesi ekvatordur.

ÂÂ Dünyanın küresel şeklinden dolayı paralel dairelerinin uzun- Türkiye’nin Koordinatları

luğu kutuplara gittikçe kısalır. 42° Kuzey

90 → KYK
= 180
90 → GYK 26° Doğu 45° Doğu

ÂÂ Paralellerin dereceleri kutuplara doğru artar.

ÂÂ Paralellerin artış derecesine bakılarak hangi yarım kürede

36° Kuzey
olduğu anlaşılır.
K ÂÂ Ülkemizin kuzeyi ile güneyi arasındaki mesafe
20°
40° 42° K
30° 36° K
30° GYK
6 . 111 = 666 km’dir.
20° 40°
KYK G

Coğrafya 3
 Coğrafi Konum FASİKÜL 2
MERİDYEN
90°
TANDEM NOT

0° - 30° enlemleri arasına alçak enlemler, 1° 2° 0°

1° 2°
Batı Yarım Doğu Yarım
Küre Küre
30° - 60° enlemleri arasına orta enlemler,

Başlangıç Meridyeni
111 km
Batı Ekvator Doğu
60° - 90° enlemleri arasına yüksek enlemler denir.

Meridyenleri Meridyenleri

180 tane 180 tane

90°

ÂÂ Başlangıç meridyeni Greenwich’tir.

ÂÂ 180 tane doğuda, 180 tane batıda olmak üzere 360 tanedir.
90°
ÂÂ Meridyenler yarım daireden oluşur.

YÜKSEK ENLEMLER ÂÂ Meridyenler arası mesafe ekvatordan kutuplara doğru da-

60°
ralır.
ORTA ENLEMLER
30° ÂÂ Meridyenlerin boyları birbirine eşittir.
ALÇAK ENLEMLER ÂÂ Meridyenler kutup noktalarında birleşir.
0°
ALÇAK ENLEMLER ÂÂ Sadece ekvatorda iki meridyen arası 111 km’dir.
30°
ORTA ENLEMLER
60° 20° 0°

20°
Tandem Yayınları

YÜKSEK ENLEMLER A 20° K

C B 0°
90°
20° G

Özel İsimli Paraleller A → B → C gidildiği zaman kaç km mesafe gidilmiş olur?

A → B = 20 . 111 km = 2220 km
B → C = 40 . 111 km = 4440 km
KKN
90° 2220 + 4440 = 6660 km
ÂÂ Bir meridyenin karşısında bulunan meridyene “anti merid-

Kuzey Kutup Dairesi 66° 33

ı
yen” denir.

ı
Yengeç Dönencesi 23° 27
AKLINDA OLSUN

EKVATOR 0°

Oğlak Dönencesi 23° 27

ı OO Bir meridyenin anti meridyenini bulmak için ve-
rilen meridyen 180° çıkarılır. Yarım küresinin ter-
ı
Güney Kutup Dairesi 66° 33 si yazılır.

90°
GKN Ör: 20° batı meridyeninin anti meridyenini bulunuz?

180° – 20° = 160° doğu

Ör: 80° doğu meridyeninin anti meridyenini bulunuz?

180° – 80° = 100° batı

4 Coğrafya
 Coğrafi Konum FASİKÜL 2
YEREL SAATLER Greenwich
ÂÂ Güneş’in tam tepe noktasında olduğu an 12.00 kabul edi-
D C 0° A B
lir. Buna göre ayarlanan saate yerel saat denir.

ÂÂ Güneş’in tepe noktasına geldiği an saatlerimiz 12.00 ola-

rak ayarlıyoruz. Bu vakte öğle vakti deriz.

12.00
14.00 10.00
D – Cx4ı B – Ax4ı

16.00 08.00 C + A x4ı

Batı Doğu
18.00 Gölge hareket yönü
06.00

ÂÂ Dünyamız batıdan doğuya doğru döner. Bu yüzden doğu-

ÖRNEK: 1
da yerel saat ileridedir. Batıda yerel saat geridedir.

90° 60° doğu boylamı ile 20° doğu boylamı arasındaki saat far-
kı aşağıdakilerden hangisidir?

70° 0° 50° 60° A) 2.20 B) 2.30 C) 2.40

D) 2.50 E) 3

D C B A 0° Çözüm:
Tandem Yayınları

Dönüş Yönü

90°

ÂÂ Güneşin en erken doğup en erken battığı nokta = A

Çözüm
ÂÂ Güneşin en geç doğup en geç battığı nokta = D
AKLINDA OLSUN

OO Doğuda yerel saat ileridir fakat güneş erken do- ÖRNEK: 2

ğup erken batar.
30°doğu meridyeninde yerel saat 14.00 ise 80° doğu me-
OO Batıda yerel saat geridir fakat güneş geç doğup ridyeninde yerel saat kaçtır?
geç batar. A) 16.30 B) 17.20 C) 17.40

D) 18.00 E) 18.30
ÂÂ Aynı boylam üzerinde yerel saatler eşittir.

ÂÂ Ardışık iki meridyen arası 4ı dır. Çözüm:

AKLINDA OLSUN

OO Meridyenler aynı yarım kürede ise büyükten kü-

çüğü çıkar 4 dakika ile çarp.

OO Meridyenler farklı yarım kürede ise iki meridye-

ni topla 4 dakika ile çarp.

Çözüm

Coğrafya 5
 Coğrafi Konum FASİKÜL 2

ÖRNEK: 3 ÖRNEK: 4

60° doğu boylamında yerel saat 17.00 ise 10° batı boyla- 21 Mart tarihinde 40° Doğu boylamında güneş saat 06.00’da
mında yerel saat kaçtır? doğarsa, 40° batı boylamında güneş kaçta batar?
A) 21.40 B) 12.20 C) 20.40 A) 23.20 B) 22.20 C) 18.20

D) 13.20 E) 15.00 D) 19.40 E) 20.20

Çözüm: Çözüm:

Çözüm Çözüm
ÖRNEK: 5
TANDEM NOT

Eğer güneş doğu yazısına daha yakınsa bölge da- 23 Eylül tarihinde 80° batıda güneş 21.00’da batarsa 20°

ha batıdadır. doğuda saat kaçta doğar?

A) 02.20 B) 03.20 C) 02.40
Eğer güneş batı yazısına yakınsa bölge daha do-
ğudadır. D) 03.40 E) 05.20
Tandem Yayınları

Çözüm:

Batı Doğu Batı Doğu

A C

En doğudaki merkez C

En batıdaki merkez A
Ortak
ÇözümSaat
ÂÂ Bir ülke sınırları içinde bir veya birden fazla meridyenin or-
ÂÂ Ekinoks tarihleri olan 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde dün-
tak saat olarak kullanılmasıdır.
yada her yerde gece - gündüz süreleri eşittir.
ÂÂ Ülkemiz 45° Doğu olan (Iğdır) yerel saatini ortak saat ola-
rak kullanılır.

ÂÂ Doğu - Batı genişliği fazla olan ülkelerde kullanılan ortak

saat sayısı fazladır. (Rusya, Çin, Hindistan, ABD, Kanada)

30° 45°
PRATİK BİLGİ

İzmit
Ekinoks tarihinde bir bölgede güneş kaçta doğ- Iğdır
muşsa 12 saat sonra batar, kaçta batarsa 12 saat
önce güneş doğmuştur.

6 Coğrafya
 Coğrafi Konum FASİKÜL 2

ÖRNEK: 6
PRATİK BİLGİ

60° Doğu boylamı kaçıncı saat dilimindedir?

Türkiye 2016’dan itibaren 45° enlemini kullanarak
yaz saati uygulamasını sürekli hâle getirmiştir.
A) +1 B) +2 C) +3 D) +4 E) +5

Çözüm:

SAAT DİLİMLERİ

ÖRNEK: 7

127° batı boylamı kaçıncı saat dilimindedir?

A) Çözüm
-8 B) +8 C) -6 D) +6 E) -4

Çözüm:
Tandem Yayınları

ÂÂ Ülkeler arası ilişkilerin sağlıklı yürüyebilmesi için saat di-

limleri ayarlanmıştır.

ÂÂ Başlangıç Meridyeni’nin 7°30ı doğusu ile 7°30ı batısı 0. sa-

at dilimi olarak kabul edilmiştir.

ÂÂ 7°30ı doğu meridyeninden 15’er meridyen aralıklarla do- ÖRNEK: 8

ğuya gidildikçe saat dilimlerinin numaraları büyür.
70°Çözüm
doğu meridyeni hangi saat diliminde yer alır?
ÂÂ Dünya 15° aralıklarla 24 saat dilimine bölünmüştür.
A) +4 B) +5 C) +6 D) +7 E) +8

Çözüm:
TANDEM NOT

Saat dilimini bulmak için boylam sayısı 15’e bölü-

nür. Kalan 7.5’ten küçükse bölüm aynen yazılır. Ka-
lan 7.5’ten büyükse bölüme 1 sayı eklenir.

ÖRNEK: 9
AKLINDA OLSUN

99° batı meridyeni hangi saat diliminde yer alır?

OO Doğudaki saat dilimleri + batıdaki saat dilimle-
ri – ile gösterilir. A) -6 B) +6 C) -7 D) +7 E) -8
Çözüm

OO Batı yarım küredeki saat dilimini bulmak için ve- Çözüm:

rilen saat dilimi 24’ten çıkarılır.

Ör: 20. saat dilimi

24 – 20 = 4 aynı zamanda –4. saat dilimidir.

Coğrafya 7

Çözüm
 Coğrafi Konum FASİKÜL 2
TARİH DEĞİŞTİRME ÇİZGİSİ ÂÂ Gece - gündüz arasındaki zaman farkı kuzeye doğru gidil-

ÂÂ 180° meridyeni üzerinden çizilen, ancak meridyeni birebir dikçe artar.

takip etmeyip ülke sınırlarına göre kıvrım yapan ikinci bir ÂÂ Güneyden kuzeye gidildikçe sıcaklık azalır.
çizgiye tarih değiştirme çizgisi denir.
ÂÂ Kuzeyden esen rüzgârlar hava sıcaklığını düşürür, güney-
den esen rüzgarlar artırır.

ÂÂ Dağların güney yamaçlarında bakı faktöründen dolayı sı-

caklık yüksektir.

ÖRNEK: 10

L
M

K N
ÂÂ Tarih değiştirme çizgisinin solunda yani doğu yarım küre- Batı Doğu
de tarih 1 gün ileri, sağında yani batı yarım kürede tarih 1
gün geridedir.
Yukarıdaki şekilde 39° Kuzey paraleli üzerinde yer alan
K, L, M ve N merkezlerinde aynı günde ve aynı anda gü-
TÜRKİYE’NİN GÖRECELİ (ÖZEL) KONUMU neşin, gökyüzündeki konumu gösterilmiştir.
ÂÂ Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarının birbirine en çok yaklaş-
tığı yerde bulunur. Buna göre;
Tandem Yayınları

ÂÂ Ekonomik bakımdan gelişmiş Avrupa ülkelerine, enerji kay- – Diğerlerine göre en batıda yer alan merkez . . .I . .’dir.
nakları bakımından Ortadoğu ülkelerine yakındır. – Diğerlerine göre K merkezinin başlangıç meridyeni-
ÂÂ Üç tarafı denizlerle çevrilidir. Çözümne göre konumu . . .II . . .

ÂÂ Ortalama yükseltisi fazladır, yer şekilleri engebelidir. – Diğerlerine göre güneşin en erken doğduğu merkez
. . . III . . . ‘dir.
ÂÂ Maden çeşitliliği fazladır.
cümlelerindeki boş bırakılan yerlere getirilmesi ge-
ÂÂ İstanbul ve Çanakkale boğazlarına sahiptir.
rekenler aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak
verilmiştir?
TÜRKİYE’NİN MUTLAK (MATEMATİK) KONUMU
I II III
A) K en yakındır N
B) N belirlenemez K
C) M en uzaktır L
D) N en yakındır K
E) L belirlenemez M

2012-ÖSYM

Çözüm:

ÂÂ Orta kuşakta yer alır, ılıman iklimler görülür.

ÂÂ Dört mevsimler belirgin olarak yaşanır.

ÂÂ Güneş ışınları dik açıyla gelmez ve gölge boyu sıfır olmaz.

ÂÂ Cephesel yağışların etkisi altındadır.

ÂÂ Batı rüzgarlarının etkisi altındadır.

8 Coğrafya
Coğrafi Konum FASİKÜL 2

ÖRNEK: 11 ÖRNEK: 12

40° 20° 0° 20° 40° Aşağıdaki 3 soruyu bilgilere göre cevaplayınız

N 84. Oscar Ödül Töreni, Greenwich Ortalama Saati’ne göre

26.02.2012 tarihinde –8 saat dilimini kullanan Los Angeles
L M kentinde yapılmıştır. Tören Los Angeles saatine göre 19.30’da
0°
K başlamış ve Türkiye’de de televizyon kanalları aracılığıyla can-
lı olarak yayınlanmıştır. Törene katılan bir Türk yönetmen, ay-
nı gün Los Angeles saati ile 23.30’da uçağa binmiş ve uçak-
ta kendisine uçuş bilgilerini içeren bir broşür verilmiştir. Bro-

Yukarıdaki Dünya haritasında K, L, M ve N merkezleriy- şürde Los Angeles ve İstanbul arasındaki uçuş rotası aşağı-
le bu merkezlerden geçen meridyen değerleri verilmiş- da verilen haritadaki gibi yay şeklinde gösterilmiştir. 13 saat
tir. süren kıtalar arası bir uçuşun ardından uçak İstanbul Atatürk
Havalimanı’na inmiştir. Uçak 3 saatlik bir aktarma molasının
Buna göre, bu merkezlerle ilgili olarak aşağıda veri- ardından yeni yolcuları ile birlikte Türkiye’nin ulusal saatinden
len bilgilerden hangisi yanlıştır? 4 saat ileri olan bir başka kente uçmuştur.
Çözüm Çözüm
A) K - L ile M- N merkezleri arasındaki yerel saat farkı
eşittir.
B) Yerel saati en geri olan merkez L’dir.
C) Grup ve tan sürelerinin en uzun olduğu merkez N’dir.
D) K başlangıç Meridyeni’ne göre Batı Yarım Küre’de
yer alır.
Tandem Yayınları

E) Güneş’in en geç doğduğu merkez N’dir.

1. Yalnızca yukarıdaki parçada verilen bilgiler göz önü-

ne alındığında;
Çözüm:
I. Oscar Ödül Töreni’nin canlı yayınla Türkiye’den iz-
lenmeye başlandığı tarih ve saat,

II. Los Angeles ve İstanbul arasında uçuş yapan uça-

ğın Türkiye saati ile İstanbul Atatürk Havalimanı’na
indiği tarih ve saat

Aşağıdakilerden hangisinde doğru sırada verilmiş-

tir?

I II
A) 27.02.2012 saat 05.30 27.02.2012 saat 12.30
B) 28.02.2012 saat 06.30 27.02.2012 saat 12.30
C) 27.02.2012 saat 05.30 28.02.2012 saat 18.30
D) 28.02.2012 saat 06.30 28.02.2012 saat 12.30
E) 27.02.2012 saat 05.30 27.02.2012 saat 22.30

2012-ÖSYM
Çözüm:

Coğrafya 9
 Coğrafi Konum FASİKÜL 2
2. Los Angeles’tan İstanbul’a doğru hareket eden uça- HEMEN PEKİŞTİR
ğın rotasının, harita üzerinde düz bir çizgi ile değil
de yay şeklinde gösterilmesinin nedeni aşağıdakiler-
den hangisidir? 1. Aşağıdaki şekilde aynı enlem üzerinde yer alan K ile L
noktaları için ortak olan özellikleri belirtiniz.
A) Dünya’nın günlük hareketinin uçakların rotalarını sap-
tırması K L 50°K
B) Dünya’nın şeklinden dolayı en kısa mesafeyi göster-
mesi 0°
C) Kuzey Yarım küre’de uçak rotalarının sağa sapması
D) Sürekli rüzgârların uçakların rotalarını etkilemesi
E) Uçak rotalarının dünyanın manyetik alanından etki-
lenmesi ■ Gündüz süresi
2012-ÖSYM
■ Yaşanan mevsim
Çözüm:
■ Saat dilimleri

■ Güneş ışınlarının geliş açısı

■ Yerel saat

■ Matematik iklim kuşakları

■ Çizgisel hız

■ Ekvatora olan uzaklık

Tandem Yayınları

Aşağıdaki şekle göre soruları cevaplayınız

10° 0° 10° 20° 30°

30°
IV
20°
II
10°
I
0°

3. İstanbul’dan kalkan uçak, hangi saat dilimini kulla- 10°

III
nan kente uçmuştur? 20°

A) +6 saat dilimini B) +7 saat dilimini

1. İzdüşümsel alanı en küçük olan bölge . . . . . . . . . . . . . . .
C) +8 saat dilimini D) +9 saat dilimini

E) +10 saat dilimini 2. İzdüşümsel alanı en büyük olan bölge . . . . . . . . . . . . . . .

2012-ÖSYM 3. Boylamlar arası mesafenin en dar olduğu bölge . . . . . . . .

Çözüm:
4. I nolu bölgenin matematik konumunda kullanılan enlem ve

boylamları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Doğu-batı uzunluğu en fazla olan bölge . . . . . . . . . . . . . .

6. IV. numaralı bölgenin kuzeybatı köşesinin koordinatları

.......................................

7. İzdüşümsel alanları eşit olan bölgeler . . . . . . . . . . . . . . . . .

10 Coğrafya
 Öğreten Test
1. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’nin matematik ko- 4. Aşağıdakilerden hangisi paralellerin özelliklerinden
numuyla ilgilidir? biri değildir?

A) Üç tarafının denizlerle çevrili olması A) Birer derece aralıklarla çizilirler.

B) Dağların doğu - batı doğrultulu olması B) Boyları ekvatordan kutuplara doğru kısalır.
C) İki önemli boğaza sahip olması C) Ardışık iki paralel arası uzaklık 111 km’dir.
D) Doğusu ile batısı arasında 76ı zaman farkı olması D) Aralarındaki zaman farkı 4 dk’dır.
E) Turizm potansiyelinin yüksek olması E) Toplam 180 tanedir.

2. Aşağıdakilerden hangisi üzerinde enlemin etkisi yok-

Tandem Yayınları

tur?

A) Akarsuların donma süresi

B) Güneş ışınlarının düşme açısı
C) Kalıcı kar sınırların yükseltisi
D) Yerçekiminin etkisi
E) Konut tipleri
5. Greenwich

E D C 0° A B

Yukarıdaki coğrafi koordinat düzlemi üzerinde A, B, C,

3. Doğu - batı yönünde geniş alana sahip olan ülkelerde
D, E merkezler gösterilmiştir.
aynı anda birden fazla ortak saat kullanılır.
Yerel saati en ileri olandan en geriye sıralama yapar-
Aşağıdaki ülkelerden hangisinde böyle bir durum söz
sak aşağıdakilerden hangisi doğru olur?
konusudur?

A) İtalya B) Şili C) Yunanistan A) C-A-B-E-D B) A-B-C-D-E C) B-A-C-D-E

D) ABD E) Türkiye D) E-D-C-A-B E) D-C-A-B-E

Coğrafya 11
 Öğreten Test
6. 8. 40° batı meridyeninde yerel saat 10:00 ise 10° batı
boylamında yerel saat kaçtır?

A) 12.00 B) 13.00 C) 10.00

45° 45°
Batı Doğu Batı Doğu D) 08.00 E) 11.00
I II

Yukarıdaki şekilde 23 Eylül tarihinde aynı anda iki mer-

kezde Güneş’in ufuktaki konumu gösterilmiştir.

Buna göre, bu merkezler için aşağıdakilerden hangi-

si söylenemez?

A) I. merkez daha batıda yer alır.

B) II. merkezde yerel saat daha ileridir.
C) I. merkezde Güneş daha erken batar.
D) II. merkezde Güneş I. merkezden 6 saat önce doğ-
muştur.
E) Merkezlerin yerel saatleri farklıdır. 9. 21 Mart tarihinde 40° doğu boylamında Güneş 06.00
doğarsa 40° batı boylamında güneş saat kaçta batar?

A) 22.20 B) 23.20 C) 21.20

D) 20.20 E) 19.20
Tandem Yayınları

7. 20° doğu meridyeninde yerel saat 14:00 ise 80° do- 10. 10° 0° 10°
ğu meridyeninde yerel saat kaçtır? 30°
A 20°
A) 17.00 B) 18.00 C) 19.00 10°
C B
D) 18.30 E) 19.30 0°
10°

Yukarıdaki coğrafi koordinat düzlemi üzerinde A, B, C

merkezler gösterilmiştir.

A-B-C merkezleri arasında toplam kaç km’lik mesa-

fe bulunmaktadır?

A) 4440 B) 3330 C) 2220

D) 5550 E) 6660

1-D 2-E 3-D 4-D 5-C 6-C 7-B 8-A 9-B 10-A

12 Coğrafya
 Pratik Test
1. 3. 40° 20° 60° 70°
I 70° 40° 10°
II
20°
III
0°
IV 20° 50°
30°
I II
V
60°
70° 20° 10° 70°
60° 40°
Yukarıda numaralarla gösterilen paralel dairelerinin
hangisi üzerinde 500 km doğuya gidilirse daha faz-
la yerel saat farkı oluşur?
0° 60°
III IV
A) I B) II C) III D) IV E) V
Buna göre, coğrafi koordinatları verilen merkezler-
den hangileri GYK’de yer almaktadır?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III

D) III ve IV E) II ve IV
Tandem Yayınları

2. 30° Güney paralelindeki x kentinde kış koşulları yaşanır- 4. 21 Mart tarihinde 50° batı boylamında güneş 21.00’da
ken, Y kentinde yaz koşulları yaşanmaktadır. batarsa 30° doğu boylamında güneş saat kaçta do-
ğar?
Aynı boylam üzerinde yer alan bu iki kent arasında
7770 km olduğuna göre, Y kenti hangi paralel üzerin- A) 02.20 B) 03.40 C) 05.00
de bulunur?
D) 05.30 E) 06.20
A) 25°K B) 40°K C) 40°G

D) 50°K E) 45°G

Coğrafya 13
 Pratik Test
7. Aşağıda 21 Mart tarihinde K noktasındaki güneşin ko-
5.
numu gösterilmiştir.

B A D B B D
merkezi merkezi
45°
Batı K Doğu

Buna göre, başlangıç meridyeni üzerindeki bir mer-

kezde aynı anda yerel saat 06.00 ise, K noktasının
B C D saat dilimi aşağıdakilerden hangisi olabilir?
merkezi
A) –10 B) –2 C) +3

Yukarıda güneşin ufuk düzlemindeki konumları veri- D) +8 E) –6

len merkezlerin batıdan doğuya doğru sıralanışı aşa-
ğıdakilerden hangisidir?

A) A, B, C B) B, A, C C) C, B, A

D) C, A. B E) A, C. B
Tandem Yayınları

20° 10° 0° 10° 20° 26° 45°

6. 8.
V 42°
10°
III II I
0°

IV 10° 36°

Yukarıda işaretli alanlardan hangisinde 21 Mart tari- Aşağıda verilenlerden hangisi Türkiye’nin yukarıda-
hinde güneş daha geç batar? ki koordinatlar arasında bulunmasının sonuçlarından
biri değildir?
A) I B) II C) III D) IV E) V

A) Mevsimlerin belirgin olarak yaşanması

B) Güneyine doğru gece - gündüz süre farkının azalma-
sı

C) Güneyindeki bir merkezde çizgisel hızın daha fazla

olması

D) Güneş ışınlarının yıl içinde dik açıyla düşmemesi

E) Aynı anda farklı mevsim özelliklerinin görülmesi

1-A 2-B 3-E 4-B 5-C 6-E 7-C 8-E

14 Coğrafya
 Sınav Tadında
1. Yaz tatili için hazırlık yapan ve gardırobunu düzenleyen 3.
Ahmet havaların ısınmasıyla birlikte kışlıklarını bir kena- A Bölgesi : Türkiye’nin en doğusu-
ra alıp yazlık kıyafetlerine yer açmaya başladı. nun yerel saatinden 3 saat 20 daki-
Yukarıdaki olayın yaşandığı ülkede; ka geridedir.

I. KYK’de yer alır. B Bölgesi: Türkiye’nin en batısından

II. Orta enlemlerde bulunur. 35 meridyen daha doğudadır.

III. Ilıman kuşakta yer alır.

Yerel saatler konusunu anlatan coğrafya öğretmeni tah-
IV. Yıllık sıcaklık farkı yüksektir. taya yukarıdaki bilgileri yazmıştır.

ifadelerinden hangileri doğrudur? Ömer: A bölgesi 95° doğu boylamındadır.

Alper: B bölgesinde güneş daha erken batmaktadır.

A) I ve II B) I ve III C) II ve III
Selahattin: A bölgesinin yerel saati başlangıç meridye-
D) II ve IV E) I ve IV ninin yerel saatinden 20 dakika geridedir.

Selçuk: B bölgesi ile başlangıç meridyeni arasında 5 sa-

at 20 dakikalık yerel saat farkı bulunmaktadır.

Tahtaya yazılan bilgiye göre yukarıdaki öğrenciler-

den hangisinin bilgisi yanlıştır?
Tandem Yayınları

A) Ömer ve Selahattin
B) Selahattin ve Alper
C) Ömer ve Selçuk
D) Selahattin ve Selçuk
E) Ömer ve Alper

2. Aşağıdaki Türkiye haritasında bazı iller taranarak göste-

rilmiştir.

4. Uzmanlar gün içinde güneş ışınlarından gelen D vitami-

ninden faydalanmanın en uygun olduğu saatlerin 11:00-
15:00 arası olduğunu belirtmiştir.

Taranarak gösterilen iller ile ilgili aşağıdakilerden

25° batı boylamındaki A kentinde yerel saat 10:20 ise
hangisi yanlıştır?
aşağıdaki belirtilen bölgelerden hangisinde D vita-
mini elde etme olanağı daha yüksektir?
A) Yerel saati en geride olan yer Çanakkale’dir.
B) Güneş ışınlarını en dik açıyla alan yer Hatay’dır. A) Greenwich çizgisi
C) Çizgisel hızın en az olduğu yer Sinop’tur. B) 55° batı boylamı
D) Güneşin en erken doğup battığı yer Erzurum’dur. C) 55° doğu boylamı
E) Çanakkale ile Erzurum aynı enlemlerde yer aldığı için D) 75° batı boylamı
aralarındaki yerel saat farkı azdır. E) 75° doğu boylamı

Coğrafya 15
 Sınav Tadında
-4. saat diliminde yer alan ABD’nin başkenti Washington D. 7. Uçak Londra’ya vardığında yerel saat ve gün aşağı-
C.’nin saatine göre NBA final maçlarından Toronto Rapters ile dakilerden hangisidir?
Golden State Worriors arasındaki maç 30 Mayıs 2019 saat
21.00’da oynandı. Maç 118-109 Toronto Rapters’in galibiye- A) 04.00 1 Haziran
tiyle sonuçlandı. Maçı Washington’da izleyen Selçuk Bey maç-
B) 00.00 1 Haziran
tan bir gün sonra güneşin ufuk düzleminin tam tepesinde ol-
C) 04.00 31 Mayıs
duğu vakit Londra uçağına binmiştir. 8 saatlik yolculuk son-
D) 22.00 1 Haziran
rasında Londra’ya varan Selçuk Bey ‘’The Landscape Archi-
tecture’’ adlı konferansa katılmıştır. E) 02.00 31 Mayıs

5, 6 ve 7. soruları yukarıdaki parçaya göre cevaplandırınız.

5. NBA final maçını Türkiye’de izlemek isteyen biri han- 8. Türkiye’den yola çıkan birisi gitmiş olduğu ülkenin özel-
gi gün ve saatte izlemiştir? liklerinden bahsetmiştir.

❱ Ülke kuzey yarım kürede yer almaktadır.

A) 04.00 1 Haziran
❱ Ülkenin yerel saati Türkiye’nin yerel saatinden daha
B) 22.00 30 Mayıs
Tandem Yayınları

geridedir.
C) 04.00 31 Mayıs
❱ Meridyenler arası mesafe bu ülkede daha geniştir.
D) 01.00 31 Mayıs
E) 01.00 1 Haziran ❱ Çizgisel hız Türkiye’dekine göre daha fazladır.

Buna göre haritada işaretlenmiş ülkelerden hangisi

yukarıdaki özelliklere uymaktadır?

6. Türkiye ile Washington arasında kaç saatlik fark bu- A) Kanada B) Arjantin C) Nijerya
lunmaktadır?
D) Endonezya E) Japonya

A) 4 B) 5 C) 6 D) 7 E) 8

1-C 2-B 3-C 4-A 5-C 6-D 7-B 8-C

16 Coğrafya
TYT fasikül 3

Tandem Yayınları

Coğrafya
Harita ve Ölçek
Kazanımlar
• Haritayı oluşturan unsurlardan yararlanarak
harita kullanılır.
• Bilgeleri haritalara aktarmada kullanılan yön-
tem ve teknikleri açıklar.
ıralnıyaY mednaT
 3. ÜNİTE TYT FASİKÜL 3
Harita ve Ölçek

HARİTALAR 2. Konik Projeksiyon

ÂÂ Haritalar, yeryüzünün tamamının ya da bir bölümünün kuş-
bakışı görünümünün bir ölçek dahilinde küçültülüp düzleme
aktarılması sonucu oluşan çizimlerdir.

ÂÂ Haritayı inceleyen bilim dalına kartografya denir.

Bir çizimin harita özelliği taşıması için üç şart gereklidir:

1. Kuşbakışı görünümün sağlanması

ÂÂ Orta kuşaktaki ülkelerde hata oranı azdır. (ABD, Türkiye,
2. Belli bir ölçek dâhilinde küçültülmesi İspanya, İtalya vb.)

3. Düzleme aktarılması ÂÂ Ekvatora ve kutuplara gidildikçe hata oranı artar.

ÂÂ Ölçeksiz yapılmış kabataslak çizimlere kroki denir.

ÂÂ Yer şekillerinin kuşbakışı değil de yandan görünüşünden

3. Düzlem (Ufki) Projeksiyon
elde edilen çizimlere profil denir.

Projeksiyon Yöntemleri
ÂÂ Dünya haritaları yapılırken kara ve denizlerin boyutlarında
bozulmalar meydana gelmektedir. Bunun temel nedeni
Tandem Yayınları

Dünya’nın şeklidir.

ÂÂ Bu bozulmaları en aza indirebilmek için kullanılan çizim

yöntemlerine projeksiyon yöntemleri denir.

ÂÂ Daha çok dar alanların ve büyük ölçekli haritaların çizimin-

de tercih edilir.
1. Silindirik Projeksiyon
ÂÂ Kutuplarda hata oranı azdır. (Antarktika, Grönland)

ÖRNEK: 1

Kuzey Kutup Noktası’nı merkez alan bir düzlem projeksi-

yonuna göre çizilmiş haritada aşağıdaki ülkelerin hangi-
sinde bozulma en fazla olur?

A) Finlandiya B) Danimarka C) Kanada

D) Hindistan E) Kazakistan

ÂÂ Ekvator ve çevresindeki ülkelerde hata oranı azdır. (Brezilya, 2007 - ÖSYM

Endonezya)

ÂÂ Kutuplara gidildikçe bozulma oranı artar. Çözüm:

Çözüm

Coğrafya 3
 Harita ve Ölçek FASİKÜL 3
Haritayı Oluşturan Unsurlar
Başlık → İç Anadolu Bölgesi

K
Yön oku

20 0 20 40 60 80 90
km
1/5.000.000

Ölçek Lejant
(harita anahtarı)

TANDEM NOT
Ölçek
İki merkez arası uzunluk sorulursa haritada iki nok-
Haritalardaki küçültme oranına denir. İkiye ayrılır.
tayı işaretleyip çizgi ölçeğinin üzerine koyarız.
a) Kesir ölçek: Küçültme oranı kesirli sayılarla ifade edilir.

1/ 400 000 1/ 700 000 1/2 000 000

ÂÂ Kesir ölçekte pay kısmı sabittir. Payda kısmı değişkendir.

ÂÂ Ölçek ile ölçek paydası ters orantılıdır. ÖRNEK: 2

Tandem Yayınları

ÂÂ Payda büyürse ölçek küçülür.

Aşağıdaki topoğrafya haritasında, X noktasıyla gösterilen yer-
ÂÂ Payda küçülürse ölçek büyür.
de bulunan bir kişi kurumuş akarsu yatağını izleyerek Y kö-
yüne ulaşmak istemektedir

b) Çizgi ölçek: Harita üzerindeki uzunlukların gerçekte ne ka-

dar olduklarını gösteren şerit biçimindeki ölçeklerdir. Y
500
10 0 10 20 30 40
600
km
K
1 cm X

ÂÂ Sıfırın solundaki birim ayrıntılı ölçümler için kullanılır.

ÂÂ Çizgi ölçek kullanılarak harita üzerindeki uzunluklar

hesaplama yapmadan bulunabilir.
km
1 0 1 2 3 4

BuÇözüm
kişinin izlemesi gereken yön ve katetmesi gereken
yaklaşık mesafe aşağıdakilerin hangisinde doğru sırada
verilmiştir?

Çizgi ölçeğin kesir ölçekten en üstün yanı, fotoko- A) Güneybatıya 3 km, kuzey doğuya 5 km
TANDEM NOT

pi yoluyla büyültme veya küçültme yapılırken öl- B) Kuzeydoğuya 5 km, güneye 8 km, kuzeybatıya 5 km
çeğin bozulmamasıdır.
C) Kuzeybatıya 5 km, güneydoğuya 5 km
Çünkü haritada yapılacak büyültme veya küçült-
D) Güneybatıya 3 km, kuzeye 8 km, güneybatıya 5 km
meyle birlikte çizgi ölçeğin boyu da aynı oranda
büyüyüp küçülecektir E) Güneybatıya 3 km, kuzeybatıya 5 km
2010 - ÖSYM

4 Coğrafya
 Harita ve Ölçek FASİKÜL 3
Haritaların Sınıflandırılması
ÖRNEK:3
Ölçeklerine Göre Haritalar
UNESCO’nun 2013 yılını ‘‘Piri Reis’in Dünya Haritası’nın An- Büyük ölçekli haritalar: 1/200.000’e kadar olan haritalardır.
ma Yılı!’’ ilan etmesiyle bir grup öğrenci, bu haritanın sergi-
lendiği Topkapı Sarayı Müzesi’ni ziyaret etmiştir. Haritayı in-
Planlar: 1/20.000’e kadar olan haritalardır. En büyük ölçekli
celeyen öğrencilerle müze yetkilisi arasında aşağıdaki konuş-
haritadır.
malar geçmiştir.
Topografya Haritası: Yer şekillerini gösteren haritalardır.
Müze yetkilisi: “Çocuklar, harita 1513 yılında ceylan derisi
1/20.000 ve 1/200.000 arası olanlardır.
üzerine çizilmiştir. Derinin bu 500 yıllık zamanda kurumasıyla
haritanın boyutunda bir küçülme meydana gelmiştir. Eğer bu Orta Ölçekli Haritalar: 1/200.00 ve 1/500.000 arası olan ha-

harita üzerinde uzunluk ölçmek isteseydik sizce hangi ölçek ritalardır.

türü daha güvenli olurdu?’’ Küçük Ölçekli Haritalar: 1/500.000’den küçük olan haritalardır.

Burak:  Kesir ölçek en doğru sonucu.” 1/500 000 1/700 000 1/2 000 000

Ayşe:  Böyle bir durumda çizgi ölçek en doğru sonucu

Çözümverir.”
Karşılaştırma

Büyük Ölçekli Harita

Burhan: Çizgi ölçek de harita ile birlikte orantılı küçüleceğin-
den bence çizgi ölçek daha güvenilir olur.”

Verilen bilgiler dikkate alındığında öğrencilerden hangile-

Tandem Yayınları

ri doğru yorum yapmıştır?

A) Burak ve Murat
ÂÂ Ayrıntısı fazladır.
B) Burak ve Ayşe
ÂÂ Bozulma oranı azdır.
C) Ayşe ve Murat
ÂÂ Kağıt üzerinde kapladığı alan fazladır.
D) Murat ve Burhan
ÂÂ İki nokta arası harita uzunluğu fazladır.
E) Ayşe ve Burhan
2013 - ÖSYM ÂÂ İzohipsler arası yükselti farkı azdır.

Çözüm: Küçük Ölçekli Harita

ÂÂ Ayrıntısı azdır.

ÂÂ Bozulma oranı fazladır.

ÂÂ Kağıt üzerinde kapladığı alan azdır.

ÂÂ İki nokta arası harita uzunluğu azdır.

ÂÂ İzohipsler arası yükselti farkı fazladır.

Coğrafya 5
 Harita ve Ölçek FASİKÜL 3
HEMEN PEKİŞTİR

HARiTADA PEKiŞTiR

20°D 30°D 50°D 40°B

5° K 10° G

I. harita II
I

5° G 20° G

0° 10°D

30° K
II. harita
III

70° K

Yukarıda coğrafi koordinatları verilen numaralandırılmış böl-

gelerin harita alanları birbirine eşittir.
Tandem Yayınları

Bu bölgeleri haritalarının ölçeği büyük olandan küçük ola-

Yukarıda aynı büyüklükteki kağıtlara, kağıtların tamamı na doğru sıralayınız.
kullanılarak çizilen haritalarda;

❱ Ayrıntısı en fazla olan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.................................................

❱ Küçültme oranı en fazla olan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.................................................

❱ Bozulma oranı en fazla olan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.................................................

❱ Paydası en büyük olan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.................................................

❱ En yüksekten çizilen ...........................

AKLINDA OLSUN

Ekvatora yaklaştıkça meridyenler arası mesafe

genişler.

6 Coğrafya
 Harita ve Ölçek FASİKÜL 3
Haritada Uzunluk Hesaplamaları
ÖRNEK: 4

I. Ankara ile İstanbul arasındaki kuş uçuşu uzaklık

km 1
II. Tuz Gölünün alanı He
rb
hm 10 as
III. Bolu il merkezinin coğrafi koordinatları am
ak
ta
dam 100 bi
IV. Erciyes Dağının yüksekliği ra
de
ts
He ıfır
Türkiye’nin fizikli haritasında yukarıdakilerden hangileri- rb m 1000 sil
as in
am ir.
nin belirlenmesi için ölçek gereklidir? ak
ta dm 10000
bi
ra
de
ts
ıfır cm 100000
A) I ve II B) I ve III C) II ve III ek
le
ni
r.
D) II ve IV E) III ve IV mm 1000000

2011 - ÖSYM
Çözüm

Çözüm:
ÂÂ Uzunluk birimleri 10’ar 10’ar büyür, 10’ar 10’ar küçülür.

ÂÂ Alan birimleri 100’er 100’er büyür, 100’er 100’er küçülür.

ÂÂ Km, cm’ye dönüştürülürken 5 sıfır eklenir.

ÂÂ Cm, km’ye dönüştürülürken 5 sıfır silinir.

Tandem Yayınları

a) Gerçek Uzunluk Hesaplama

Harita Çeşitleri
Gerçek uzunluk = Harita uzunluğu x ölçeğin paydası
a) Fiziki Haritalar: Yer şekillerini gösterirler.

B) Beşeri ve Ekonomik Haritalar: Nüfus dağılışını gösteren ha-

ritalardır.

c) Siyasi ve İdari Haritalar: Sınırları gösterir. G.U = H.U x Ö.P

d) Özel Haritalar: Bir konu belirlenir ve haritası yapılır. H.U Ö.P

Bütün haritalarda; Örnek 1/700.000 ölçekli bir haritada 40cm ile gösterilen bir
yerin gerçek uzunluğu kaç km dir?
ÂÂ Uzunluk ve alan hesaplaması
G.U = 40cm x 700.000
ÂÂ Coğrafi kordinatlar (konum belirleme)
280 km’dir.
ÂÂ Yön bulma

ÂÂ Yerel saat hesaplaması yapılır.

b) Harita Uzunluğu Hesaplama

Gerçek uzunluk
Harita uzunluğu =
Ölçeğin paydası
PRATİK BİLGİ

Yükselti, eğim hesabı, profil çıkarma sadece fizi-

ki haritalarda bulunur.
G.U G.U
H.U =
Ö.P
Ö.P

Coğrafya 7
 Harita ve Ölçek FASİKÜL 3
Örnek: Gerçek uzunluğu 250 km olan iki yer arası uzaklık Alan Hesaplamaları
1/5000.000 ölçekli bir haritada kaç cm olarak gösterilir?
ÂÂ Alan ölçüsü birimleri metrekarenin alt ve üst katlarıdır.100’er
G.U 100’er büyür 100’er 100’er küçülür.
H.U =
Ö.P

25000000
H.U = = 5 cm km2 12
5000000

hm2 102
AKLINDA OLSUN

dam2 1002

Harita uzunluğunu bulmak için gerçek uzunluk m2 10002

cm’ye çevrilir.
dm2 100002

cm2 1000002

mm2 10000002
c) Ölçek Hesaplama

Harita uzunluğu
Ölçek =
Gerçek uzunluk
TANDEM NOT

G.U H.U
Ö.P = ÖSYM genelde km ile cm’yi birbirine dönüştürme-
G.U
yi sorar
Tandem Yayınları

H.U
AKLINDA OLSUN

ÂÂ cm2, km2’ye dönüştürülürken 10 sıfır silinir.

Ölçek formülünde üçgen içindeki formülün tersi ya- ÂÂ km2, cm2 ye dönüştürülürken 10 sıfır eklenir.

zılır.
BENDEN UYARMASI

MEB, 2017 - 2018 eğitim ve öğretim sezonunda

yaptığı değişiklikle kazanımlarda “Ölçek ile uzunluk
Örnek: ve alan ilişkilerinde basit örneklere yer verilir.Alan

Harita uzunluğu 9 cm olan bir bölge gerçekte 81 kilometre- hesaplamalarında sadece gerçek alan hesaplama-

dir. Bu bölgenin ölçeğini bulunuz? larına yer verilir” ifadesini kullanmıştır.

9 cm
Ölçek =
8100000 cm
A) Gerçek Alan Hesaplama
= 1 / 900.000

Gerçek alan = Harita alanı x (ölçeğin paydası)2

AKLINDA OLSUN

Örnek: 1/800.000 ölçekli bir haritada 40cm2 ile gösterilen bir

yerin gerçek alanı kaç km2dir?
Ölçeğin paydası her zaman cm olarak yazılır bu yüz-
den gerçek uzunluk cm’ye çevrilir. G.A = 40 cm2 x (800.000)2
10
G.A = 40 cm2 x 64 x 10

G.A = 2560 km2

8 Coğrafya
 Harita ve Ölçek FASİKÜL 3
B) Harita Alanı Hesaplama Örnek:

10 0 10 20 30
Gerçek Alan
Harita Alanı = km
Ölçek Paydası2
20 cm

Çizgi ölçek 20 cm ise çentikler arası 5 cm’dir.

Örnek: 1/800.000 ölçekli bir haritada 64.000km2 ile gösteri-
len bir yerin harita alanı kaç cm2 dir. 5 cm = 10 km ise → 1 cm = 2 km 1/200 000

64000 km2 64000 x 1010

H.A = = = 1000 cm2
(800.000)2 64 x 1010 Kesir Ölçeğin Çizgi Ölçeğine Çevrilmesi
Bir kesir ölçek çizgi ölçeğe çevrilirken kesir ölçeğin paydası

C) Ölçek Hesaplama çizgi ölçekte çentikler arasının gösterdiği gerçek uzunluğa

çevrilir.
H.A
Ölçek =
G.A

BENDEN UYARMASI
Örnek:

H.A = 9 cm2 Çizgi ölçeğin sağında verdiği birime dikkat etmeli-

G.A = 81 km2 yiz. Bazen km bazen m verilebilir.

Ölçek = ?

9 cm2 3 cm 1
Ölçek = = =
Tandem Yayınları

81 km2 9 km 300.000 Örnek:

3 0 3 6 9
m
TANDEM NOT

1 cm

Alan hesaplamada sıfır sayısı fazla olduğu için 10

1 cm = 3 m ise → 1/3 000 (m, cm’ye çevrilirken 3 sıfır eklenir.)
üzeri birimleri kullanmamız işlemi daha kısa za-
manda yapmamızı sağlar.

Gerçek Alan – İzdüşüm Alanı

ÂÂ Dağlar, ovalar dikkate alınarak hesaplanan alana gerçek
alan denir. Yükseklikler ve çukurluklar (engebeler) dikka-
te alınmadan, her yer düzlük kabul edilerek hesaplanan
Çizgi Ölçeğin Kesir Ölçeğe Çevrilmesi alana ise izdüşüm alan denir.

ÂÂ Türkiye’nin gerçek alanı (814.578 km2) ile izdüşüm alanı

20 0 20 40 60 80 (780.576 km2) arasında yaklaşık 34 bin km2 lik farkın ol-
km
masının nedeni Türkiye’de engebe ve yükseltinin fazla ol-
1 cm masıdır.

ÂÂ Ülkemizde yerşekilleri engebeli olan Rize, Erzurum ve Hak-

1 cm = 20 km 1/2 000 000
5 sıfır eklenir kari gibi illerde izdüşüm ile gerçek alan arasındaki fark faz-
la; Konya, Şanlıurfa ve Edirne gibi yerşekilleri sade olan il-
lerde azdır.

Örnek: ÂÂ Hollanda, Danimarka, Mısır gibi ülkelerin gerçek alanı ile

0 50 100 150 200

izdüşüm alanları arasındaki fark azdır.
km
ÂÂ İran, Afganistan, Norveç, Çin, Japonya, gibi ülkelerin ger-
2 cm çek alanı ile izdüşümü alanları arasındaki fark fazladır.

2 cm = 50 km → 1 cm = 25 km 1/2 500 000

Coğrafya 9
 Harita ve Ölçek FASİKÜL 3
Gerçek Alan (km) İzdüşüm Alan (km)
ÖRNEK: 5
A 4500 4200
B 3100 2200
Aşağıdaki illerin yüzey şekilleri göz önüne alındığında,
C 2000 1000
hangisinin gerçek alanıyla izdüşümsel alanı arasındaki
D 900 300
farkın diğerlerinden daha az olduğu söylenebilir?

A) Kastamonu B) Hakkari C) Rize ÂÂ C ve D bölgesinde gerçek alan ile izdüşüm alan arasındaki
kat farkı fazla olduğu için daha engebelidir.
D) Şanlıurfa E) Ağrı
ÂÂ A ve B bölgesinde gerçek alan ile izdüşüm alan arasındaki
2008 - ÖSYM kat farkı az olduğu için daha düzdür.

Çözüm:

Çözüm

ÖRNEK: 6

Bir yerin izdüşüm yüz ölçümü, arazide yükseklikler ve çukur-

Tandem Yayınları

luklar dikkate alınmadan, her yer düzlük kabul edilerek yapı- ÖRNEK: 7
lan hesaplamalar sonucu elde edilir. Gerçek yüz ölçümü ise
bu yükseklik ve çukurluklar dikkate alınarak hesaplanır.
I
Buna göre, aşağıdaki ülkelerden hangisinin gerçek yüz IV II
ölçümü ile izdüşüm yüz ölçümü arasındaki fark en
küçüktür? V III
A) Mısır B) Yunanistan C) İran

D) Fransa E) Almanya
Haritada çizilirken Dünya’nın şeklinden dolayı yeryüzünün bo-
1998 - ÖSYM yutlarında bozulmalar meydana gelir.

Çözüm: Silindir projeksiyon yöntemiyle çizilen bir haritada, yuka-

Çözüm rıda numaralandırılmış alanların hangisinde bozulma ora-
nı daha azdır?

A) I B) II C) III D) IV E) V
Çözüm

Çözüm:
TANDEM NOT

Gerçek alan ile izdüşüm alan değerleri verildiğin-

de sakın büyük sayıdan küçük sayıyı çıkarma, iki
sayının arasındaki kat farkına bak.

10 Coğrafya
 Öğreten Test
1. 0 5 10 15 20 25 4. 1/600.000 ölçekli bir haritada iki yer arası uzaklık 40cm2
km ile gösterilmiş.

Bu iki yer arası alan gerçekte kaç km2’dir?

Yukarıdaki çizik ölçeğin kesir ölçek cinsinden değe-
ri aşağıdakilerden hangisidir? (çentikler arası 1’er A) 144 B) 240 C) 245
cm’dir)
D) 1440 E) 2400

1 1 1
A) B) C)
200.000 400.000 500.000

1 1
D) E)
3000.000 5000.000

2. Bir bölgenin 1/500.000 ölçeğiyle çizilen haritası ile 5. Aşağıdaki ölçeklerden hangisi kulanıldığında Alman-
1/2000.000 ölçeğiyle çizilen haritası karşılaştırılmaktadır. ya’nın kağıt üzerinde kapladığı alan daha büyük olur?
Tandem Yayınları

Buna göre, 1/500.000 ölçeği ile çizilen haritada;

I. Bölgenin gerçek alanı 1 1 1
A) B) C)
30.000 70.000 100.000
II. Haritanın ayrıntıları gösterme gücü
1 1
III. Bölgenin haritada kapladığı alan D) E)
300.000 2000.000

özelliklerinden hangilerinin daha fazla olduğu gözle-

nir?

A) Yalnız I B)Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

3. 1/800 000 ölçekli bir haritada iki yer arası gerçek uzun- 6. 1/500.000 ölçekli bir haritada iki yer arası uzaklık ha-
luk 160 km ile gösterilmiştir. ritada 40cm ile gösterildiğine göre bu iki yer arasın-
daki gerçek uzunluk kaç km’dir?
Bu iki yer arası haritada kaç cm ile gösterilmiştir?
A) 100 B) 150 C) 200
A) 10 B) 20 C) 30 D ) 40 E) 50
D) 250 E) 300

Coğrafya 11
 Öğreten Test
7. I. Ölçege göre çizilme 10. 3 0 3 6 9 12
km
II. Ayrıntılıları gösterme gücü

II. Kullanım alanı Yukarıdaki çizgi ölçeğin kesir ölçek olarak değeri
1/300.000 olduğuna göre çizgi ölçeğin haritadaki top-
IV. Kuşbakışı çizilmiş olma
lam uzunluğu kaç cm’dir?
Atlas haritaları ve topografya haritaları yukarıda ve-
A) 1 B) 2 C) 3 D)4 E) 5
rilen özelliklerinden hangileri bakımından farklılık
gösterir?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III

D) II ve IV E) III ve IV

8. Silindirik projeksiyon yöntemiyle çizilmiş bir dünya 11. Aşağıdakileden hangisi küçük ölçekli haritaların özel-
haritasında aşağıdaki ülkelerden hangisinde bozul- liklerinden biri değildir?
ma oranı daha fazladır?
Tandem Yayınları

A) Küçültme oranı fazladır.

A) Brezilya B) Endonezya C) Hindistan B) Ayrıntıları gösterme gücü fazladır.
D) Mısır E) Kanada C) Geniş alanları göstermede kullanılır.
D) Kağıt üzerinde kapladığı alan küçüktür.
E) Ölçeğin paydası büyüktür.

9. ✦ Ayrıntıları fazladır 12. Gerçek uzunluğu 150 km olan AB arası haritada 30 cm

ile gösterilmiştir.
✦ Gösterilen alan küçüktür
Bu haritanın ölçeği aşağıdakilerden hangisidir?
✦ Bozulma oranı azdır

✦ Bölge planları çizilir 1 1 1

A) B) C)
300.000 400.000 500.000
Yukarıdaki özelliklere sahip bir haritanın ölçeği aşa-
ğıdakilerden hangisi olabilir? 1 1
D) E)
600.000 700.000
A) 1/15.000 B) 1/70.000 C) 1/100.000

D) 1/500.000 E) 1/2000.000

1-C 2-E 3-B 4-D 5-A 6-C 7-C 8-E 9-A 10-E 11-B 12-C

12 Coğrafya
 Pratik Test
1. Aynı büyüklükteki iki kağıttan birincisine Almanya ikinci- 3. İç Anadolu Bölgesinin sırasıyla 1/200 000, 1/400 000 ve
sine Avrupa kıtası kağıtların tamamını kapsayacak şekil- 1/700 000 ölçekleriyle üç haritası çizilmiştir.
de çizilmiştir.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
Bu haritaların ölçekleri için aşağıdakilerinden hangi-
si söylenebilir? A) Yerleşkenin ayrıntısı III.haritada en azdır.
B) I. haritada bozulma oranı daha azdır.
A) Birinci haritanın ölçeginin paydası ikinci haritanın öl-
C) Tuz Gölü II.haritada III. haritadakinden daha büyük
çeğinin paydasından büyüktür.
gösterilmiştir.
B) Birinci haritanın ölçeği ikinci haritanın ölçeğinden
D) Ankara-Sivas arasındaki kara yolu I. haritada daha
büyüktür.
uzun gösterilmiştir.
C) İkinci haritada ayrıntı birinci haritadan daha fazladır.
E) III. haritada çizilen İç Anadolu Bölgesi diğer harita-
D) Her iki haritanın da ayrıntıyı gösterme gücü aynıdır. lardan daha büyük görünür.
E) Her iki haritanın da ölçeği aynıdır.
Tandem Yayınları

2. Bir ülkenin yer şekillerini, nüfusun dağılışını ve il sı- 4. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’nin aynı ölçekli hem
nırlarını gösteren haritalar aşağıdakilerden hangisin- fiziki hem de beşeri haritalarından yararlanarak bu-
de verilmiştir? lunabilir?

Yer şekilleri İl Sınırı Nüfus dağılışı A) Nemrut Dağı’nın yükseltisi

A) Fiziki İdari Beşeri B) Karadeniz Bölgesi’nin nüfus yoğunluğu
B) İdari Fiziki Beşeri
C) Akdeniz Bölgesi’ndeki ormanlık alanlar
C) Fiziki Beşeri İdari
D) Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki tarım alanları
D) Beşeri İdari Fiziki
E) Kuzeyi ile güneyi arasındaki kuş uçumu uzaklık
E) İdari Beşeri Fiziki

Coğrafya 13
 Pratik Test
5. Aşağıdakilerden hangisi beşeri ve ekonomik harita- 7. 1/500.000 kesir ölçeğinin çizgi ölçek olarak karşılığı
lar arasında yer almaz? aşağıdakilerden hangisidir? (Çentikler arası 1 cm’dir.)

A) Tarım haritaları A) 10 0 10 20 30 km

B) Sanayi haritaları
C) Nüfus haritaları B) 5 0 5 10 15 km

D) İzobar haritaları
C) 0 250 500 750 1000 km
E) Maden haritaları

D) 25 0 25 50 75 km

E) 0 25 5 7, 5 10 km

Tandem Yayınları

6. 8. Merkezler
Alaca Merkezler Ölçek
arası uzaklık (km)
Bademli
K-L 100 1/1.000.000
M-N 800 1/2.000.000
P-R 10 1/100.000
Çatallı T-S 600 1/3.000.000
Dereli Y-Z 30 1/1.500.000

3 0 3 6 9 12 15 km Yukarıdaki tabloda bazı merkezler arasındaki gerçek

Yukarıdaki haritada gösterilen Alaca - Dereli arası kuş uzaklık ile bu merkezlerin gösterildiği haritaların ölçek-

uçuşu uzaklık yaklaşık kaç km’dir? leri verilmiştir.

Buna göre, hangi merkezler arası haritadaki uzunluk

A) 3 B) 6 C) 9 D) 12 E) 15
en fazladır?

A) K – L B) M – N C) P – R

D) T – S E) Y – Z

1-B 2-C 3-E 4-E 5-D 6-E 7-B 8-B

14 Coğrafya
 Sınav Tadında
1. İngiliz astronot Helen Sharman uzaya ilk çıkış anını an-
latırken “Dünya’yı ilk görüşüm kalkıştan birkaç saniye
sonrasıydı. Yükseldikçe Dünya küçülüyor ve daha da
küçülüyordu. Pasifik’i görmüştüm ve harikuladeydi. Gö-
züm aynı zamanda Dünya’yı gösteren kamera görüntü-
sündeydi ve yeryüzünden yükseldikçe haritanın
………….”
I. ölçeği küçülüyordu.
3. Türkiye’de deprem bölgelerinde nüfusun dağılışı ile ilgi-
li proje ödevi hazırlayan Aslı kütüphanede Türkiye Dep-
rem Haritası ile Türkiye Nüfus Dağılış Haritası’nı eline al-
mıştır. Haritaların lejantlarına baktığında kullanılan sem-
bollerin birbirlerinden farklı olduğunu görmüştür.
Buna göre lejantların birbirinden farklı olması aşağı-
dakilerden hangisinin farklı olmasıyla ilgilidir?

II. ayrıntı oranı azalıyordu.

A) Haritanın çizim yöntemi
III. hata oranı azalıyordu. B) Haritanın ölçeği
IV. ekranda kapladığı alan büyüyordu. C) Haritanın gerçek alanı
D) Haritanın boyutları
noktalarla belirtilmiş yere yukarıdaki cümlelerden
hangileri getirilirse cümle doğru olur? E) Haritanın konusu

A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
D) I ve III E) II ve IV
Tandem Yayınları

2. Büyük ölçekli haritalarda küçük bir alan ayrıntılı bir şe-
kilde gösterilirken küçük ölçekli haritalar ise geniş bir
alanı ayrıntısı az olacak şekilde gösterir.
Bir dağcı grubu arazi içerisinde gezerken arazinin
yapısını daha ayrıntılı bir şekilde görebilmeleri için
aşağıdaki ölçekli haritalardan hangisini kullanırsa ha-
ta şansı daha az olur?
4. Google Earth programından yaşadığı kent olan Bursa’nın
özelliklerine bakan Selahattin haritanın yanındaki ölçe-
ği kaldırdığında haritayla ilgili bir takım bilgileri çıkara-
madığını fark etmiştir.
Aşağıdakilerden hangisi haritanın ölçeği olmadan çı-
karılabilecek bilgilerden biridir?

A) Bursa-Edirne arası uzaklık

A) 1/100 000 B) 1/250 000 C) 1/500 000 B) İznik Gölünün alanı
D) 1/800 000 E) 1/1 000 000 C) Bursa’nın yüzölçümü
D) Uludağ’ın yükseltisi
E) İstanbul ile Bursa arası kuş uçuşu mesafe

Coğrafya 15
 Sınav Tadında
5. Üç mektup arkadaşı yaşadıkları ülkelerin özelliklerini bir- 7. ve 8. soruları aşağdaki bilgilere göre cevaplayınız.
birlerine yazmıştırlar.
Hafta sonu Ankara’daki amcasının yanına gidecek olan Halil
Savaş: Ülkemde yıl içinde 4 mevsim belirgin şekilde ya-
İzmir ile Ankara arası uzunluğu hesaplamak istemiştir. Elinde-
şanır.
ki 1/2500000 ölçekli haritada cetvelle 20 cm mesafe olduğu-
İbrahim: Burada yıl içinde gece gündüz farkı çok az ya- nu görmüştür. Yolculuk sonunda arabanın kilometre sayacı-
şanır.
na baktığında hesapladığından 68 km fazla yol kat ettiğini fark
Yusuf: Yaşadığım yere güneş ışınları yıl içinde sürekli etmiştir .
eğik açıyla düşmektedir.

Üç arkadaşın yaşadıkları ülkelerin hatasız bir şekilde

çizilmesi için aşağıdaki projeksiyonlardan hangisini
kullanılmalıdır?

Savaş İbrahim Yusuf

A) Silindirik Konik Düzlem
B) Konik Silindirik Düzlem
C) Düzlem Konik Silindirik
D) Konik Düzlem Silindirik 7. İzmir ile Ankara arası gerçek uzunluk kaç km’dir?
E) Silindirik Düzlem Konik
A) 400 B) 500 C) 600 D) 700 E) 800
Tandem Yayınları

6. Ziraat Mühendisi Alper Bey Türkiye’nin kıyı bölgelerinde 8. I. Yer şekillerinin engebeli olması
sebze üretimi yapmak için engebesi az araziler aramak-
II. Yolculuğun kuş uçuşu yapılamaması
tadır. Elindeki envanterde farklı bölgelerin gerçek ve iz-
düşüm alanlarını gösteren bilgi bulunmaktadır. III. Küçük ölçek kullanılması

Gerçek Alan (km) İzdüşüm Alan (km) İzmir ile Ankara arası fazla yol kat edilmesi yukarıda-
I 5300 4800 kilerden hangileriyle ilgilidir?
II 350 122
III 21140 19800 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
IV 620 210 D) II ve III E) I ve III

Yukarıda numaralandırılan arazilerden hangilerinde

meyve tarımı yapmak diğerlerine göre uygun değildir?

A) I ve II B) II ve III C) I ve III

D) II ve IV E) III ve IV

1-A 2-A 3-E 4-D 5-B 6-D 7-B 8-C

16 Coğrafya