(सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

नेपाल राष्ट्र बैङ्क ऐन, २०५८

लालमोहर र प्रकाशन समसत
२०५८।१०।१७
सं शोधन गने ऐन प्रमाणीकरण र प्रकाशन समसत
१. नेपाल राष्ट्र बैङ्क (पहहलो सं शोधन) ऐन, २०६३ २०६३।७।२३
२. गणतन्र सुदृढीकरण तथा केही नेपाल कानून
सं शोधन गने ऐन, २०६६ २०६६।१०।७
३. केही नेपाल ऐन सं शोधन गने ऐन, २०७२ २०७२।११।१३
४. नेपाल राष्ट्र बैङ्क (दोस्रो सं शोधन) ऐन, २०७३ २०७३।७।२९
५. केही नेपाल कानूनलाई सं शोधन, एकीकरण,
समायोजन र खारे ज गने ऐन, २०७४ २०७४।६।३०
६. भ ुक्तानी तथा फर्स्यौट ऐन, २०७५ २०७५।१२।४
७. ु ी सं हहता सम्बन्धी केही नेपाल ऐनलाई
मुलक
सं शोधन गने ऐन, २०७५ २०७६।१।२

२०५८ सालको ऐन नं. १५

................

केन्रीय बै ङ्कको कायय गनय नेपाल राष्ट्र बैङ्कको र्स्थापना गनय बनेको ऐन

प्रर्स्तावनााः नेपाल .......... को अथयतन्रको 

ददगो हवकासमा सहयोग पुग्ने गरी
मूल्य र शोधनान्तर स्र्स्थरता तथा समग्र हवत्तीय क्षेरको र्स्थाहयत्व कायम गनयको
लासग केन्रीय बैङ्कको रुपमा नेपाल राष्ट्र बैङ्कको र्स्थापना गनय वाञ्छनीय भएकोले ,

 यो ऐन २०६३ साल भार २४ गते दे स्ख प्रारम्भ भएको मासनने गरी दफा १ को उपदफा (२)
मा व्यवर्स्था भएको ।
 यो ऐन सं वत् २०६५ साल जेठ १५ गतेदेस्ख लागू भएको ।
 यो ऐन सं वत् २०७५ साल भार १ गतेदेस्ख लागू भएको ।
 गणतन्र सुदृढीकरण तथा केही नेपाल कानून सं शोधन गने ऐन, २०६६ द्वारा स्िहकएको ।
 दोस्रो सं शोधनद्वारा सं शोसधत ।

(1)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

श्री ५ महाराजासधराज ज्ञानेन्र वीर हवक्रम शाहदे वको शासनकालको

पहहलो वर्यमा सं सदले यो ऐन बनाएकोछ ।

पररच्छे द – १

प्रारस्म्भक

१. सं स्क्षप्त नाम र प्रारम्भाः (१) यस ऐनको नाम “नेपाल राष्ट्र बैङ्क ऐन,
२०५८” रहेको छ ।

(२) यो ऐन तुरुन्त प्रारम्भ हुनेछ ।

२. पररभार्ााः हवर्य वा प्रसङ्गले अको अथय नलागेमा यस ऐनमा,–

(क) “बैङ्क” भन्नाले दफा ३ बमोस्जम र्स्थापना भएको नेपाल राष्ट्र

बैङ्क सम्िनु पछय ।

(ख) “ससमसत” भन्नाले दफा १४ बमोस्जम गठन भएको बैङ्कको

सञ्चालक ससमसत सम्िनु पछय ।

(ग) “सञ्चालक” भन्नाले ससमसतको सदर्स्य सम्िनु पछय र सो

ु ी गभनयर समेतलाई जनाउँछ ।
शब्दले गभनयर र डेपट

(घ) “गभनयर” भन्नाले दफा १५ बमोस्जम सनयुक्त बैङ्कको गभनयर

सम्िनु पछय ।

(ङ) ु ी गभनयर” भन्नाले दफा १६ बमोस्जम सनयुक्त बैङ्कको

“डेपट
ु ी गभनयर सम्िनु पछय ।
डेपट

(च) “वास्णज्य बैङ्क” भन्नाले प्रचसलत कानून बमोस्जम र्स्थापना

भएको वास्णज्य बैङ्क सम्िनु पछय ।

(छ) “हवत्तीय सं र्स्था” भन्नाले कृहर्, सहकारी, उद्योग वा अन्य कुनै

खास आसथयक प्रयोजनका लासग कजाय ददने वा सवयसाधारण
जनताबाट सनक्षेप सङ्कलन गने उद्देश्यले प्रचसलत कानून
बमोस्जम र्स्थापना भएको हवत्तीय सं र्स्था सम्िनु पछय र सो
शब्दले नेपाल सरकारले नेपाल राजपरमा सूचना प्रकाशन

(2)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

गरी हवत्तीय सं र्स्था भनी तोहकददएको सं र्स्था समेतलाई

जनाउँछ ।

(ज) “मुरा” भन्नाले सबै हकससमको करे न्सी नोट, पोर्स्टल अडयर,
पोर्स्टल नोट, मसन अडयर, चेक, ड्राफ्ट, ट्राभलसय चेक,
प्रतीतपर, हवसनमयपर, प्रसतज्ञापर, क्रेसडट काडय सम्िनु पछय
र सो शब्दले बैङ्कले आवश्यकता अनुसार सावयजसनक
सूचना प्रकाशन र प्रसारण गरी तोहकददएको अन्य यर्स्तै
प्रकारका मौदरक उपकरण समेतलाई जनाउँछ ।

(ि) “करे न्सी नोट” भन्नाले नगदको रुपमा चलन चल्तीमा रहेको बैङ्क
नोट सम्िनु पछय र सो शब्दले ससक्का समेतलाई जनाउँछ ।

(ञ) “हवदे शी मुरा” भन्नाले नेपाली मुरा बाहेक अन्य मुरा

सम्िनु पछय र सो शब्दले अन्तरायहष्ट्रय मुरा कोर्बाट रकम
स्िक्ने हवशेर् असधकार (र्स्पेशल ड्रइङ्ग राइट्स), एस्शयन
करे न्सी युसनट, युरोहपयन करे न्सी युसनट तथा बैङ्कले
आवश्यकता अनुसार सावयजसनक सूचना प्रकाशन र प्रसारण
गरी तोहकददएको अन्य उपकरण समेतलाई जनाउँछ ।

(ट) “नेपाली मुरा” भन्नाले नेपाली रुपैयाँमा अहङ्कत मुरा सम्िनु

पछय ।

(ठ) “पररवत्यय हवदे शी मुरा” भन्नाले बैङ्कले आवश्यकता अनुसार

सावयजसनक सूचना प्रकाशन र प्रसारण गरी पररवत्यय हवदे शी
मुरा भनी तोहकददएको हवदे शी मुरा सम्िनु पछय ।

(ड) “हवदे शी हवसनमय” भन्नाले हवदे शी मुरा, हवदे शी मुरामा

भ ुक्तानी हुने वा प्राप्त हुने सबै हकससमको सनक्षेप, कजाय,
मौज्दात, हवदे शी सधतोपर र हवदे शी मुरामा भ ुक्तानी हुने वा
हुन सक्ने अन्तरायहष्ट्रय प्रचलनमा रहेका चेक, ड्राफ्ट, ट्राभलसय
चेक, इलेक्ट्रोसनक फण्ड ट्रान्सफर, क्रेसडटकाडय, प्रतीतपर,
हवसनमयपर, प्रसतज्ञापर सम्िनु पछय र सो शब्दले बैङ्कले

(3)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

आवश्यकता अनुसार सावयजसनक सूचना प्रकाशन र प्रसारण

गरी तोहकददएको अन्य जुनसुकै मौदरक उपकरण
समेतलाई जनाउँछ ।

(ढ) “हवदे शी हवसनमय कारोबार” भन्नाले हवदे शी हवसनमय खररद

सबक्री गने, ऋण सलने, ददने वा अन्य कुनै तररकाले हवदे शी
हवसनमय सलने, ददने कायय सम्िनु पछय र सो शब्दले बै ङ्कले
हवदे शी हवसनमय सटही र्स्वीकृसत ददने कायय समेतलाई
जनाउँछ ।

(ण) “इजाजतपर प्राप्त व्यस्क्त” भन्नाले बैङ्कबाट हवदे शी हवसनमय

कारोबार गनय इजाजतपर प्राप्त गरे को व्यस्क्त, फमय, कम्पनी
वा सं र्स्था सम्िनु पछय ।

(त) “प्रतीतपर” भन्नाले कुनै एक बैङ्कले कुनै अको बैङ्कको

नाममा फलानाको यसत रुपैयाँले खामेसम्मको चेक ड्राफ्ट,
हुण्डी वा हवसनमयपर र्स्वीकार गनुय भनी लेखेको पर
सम्िनु पछय ।

(थ) “सधतोपर” भन्नाले कुनै सङ्गदठत सं र्स्थाले जारी गरे को शेयर,

र्स्टक बण्ड, सडबेन्चर, सडबेन्चर र्स्टक वा प्रचसलत कानून
बमोस्जम कुनै सङ्गदठत सं र्स्थाले जारी गरे को एकाङ्क बचत
काययक्रम वा समूहगत बचत काययक्रम सम्बन्धी प्रमाणपर
वा हर्स्तान्तरणयोग्य सनक्षेप प्रमाणपर सम्िनु पछय र सो शब्दले
नेपाल सरकारले नेपाल राजपरमा सूचना प्रकाशन गरी
तोहकददएको सधतोपर वा सधतोपरको धरौटी सम्बन्धी भरपाई,
सधतोपर सम्बन्धी हक र असधकार समेतलाई जनाउँछ ।

(द) “हवसनमेय” भन्नाले हवसनमेय असधकारपर पाउने कुनै

व्यस्क्तलाई धारक बन्न सक्ने गरी सो पर हर्स्तान्तरण गने
काम सम्िनु पछय ।

(4)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(ध) “हवसनमेय असधकारपर” भन्नाले प्रसतज्ञापर, हवसनमयपर वा

चेक सम्िनु पछय ।

(न) “हवसनमयपर” भन्नाले फलाना समसतमा वा यसत अवसधपसछ

वा मागेको बखत सो परमा लेस्खएको कुनै खास
व्यस्क्तलाई वा सनजले अह्राएको व्यस्क्तलाई वा सो पर
सलई आउने व्यस्क्तलाई सबना शतय यसत रकम ददनु भनी
कुनै एक व्यस्क्तले अको व्यस्क्तलाई सनदे शन गरी दर्स्तखत
गररददएको सलखत सम्िनु पछय ।

(प) “प्रसतज्ञापर” भन्नाले फलाना समसतमा वा मागेको बखत सो

परमा लेस्खएको कुनै खास व्यस्क्तलाई वा सनजले अह्राएको
व्यस्क्तलाई वा सो पर सलई आउने व्यस्क्तलाई सबना शतय
यसत रकम ददन्छु भनी कबुल गरी दर्स्तखत गरी ददएको
सलखत सम्िनु पछय ।

(फ) “चेक” भन्नाले माग्नासाथ भ ुक्तानी ददनु भनी कुनै बैङ्क उपर
स्खस्चएको हवसनमयपर सम्िनु पछय ।

(ब) “कजाय” भन्नाले रकम लगानी गने प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष

प्रसतबद्धता र त्यसको बदलामा उक्त लगानी गरे को रकम
असूली गने असधकार तथा त्यर्स्ता कजायको ब्याज वा अन्य
दर्स्तुरको च ुक्ता, कजाय वा लगानीको सधतोमा ददइएको
पुनकयजाय, कजायको पुनसं रचना र नवीकरण, कजाय च ुक्ताको
लासग जारी गरे को जमानी तथा त्यर्स्तो च ुक्ताको लासग
गररएको अन्य बचनबद्धता सम्िनु पछय र सो शब्दले कुनै
पसन हकससमको ऋण समेतलाई जनाउँछ ।

(भ) “लेखा” भन्नाले कारोबार भएको व्यहोरा दे स्खने गरी

प्रचसलत कानून बमोस्जम रास्खने असभलेख खाता तथा
हकताब सम्िनु पछय र सो शब्दले त्यर्स्तो कारोबारलाई
प्रमास्णत गने अन्य कागजात समेतलाई जनाउँछ ।

(5)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(म) “ऋण सुरक्षण” भन्नाले ऋणभारयुक्त कुनै पसन हवसनमयपर

सम्िनु पछय र सो शब्दले बुक इन्ट्री वा प्रमास्णत रुपमा
रहेको सोही सरहको अन्य कुनै ऋणभारयुक्त उपकरण
समेतलाई जनाउँछ ।

(य) “मौदरक दाहयत्व” भन्नाले बैङ्कको वासलातमा भएको चलन

चल्तीमा रहे को बैङ्क नोट तथा ससक्का सम्िनु पछय ।

(र) “अन्तरायहष्ट्रय लेखा मापदण्ड” भन्नाले अन्तरायहष्ट्रयर्स्तरको

लेखा मापदण्ड सम्िनु पछय ।

(ल) “कमयचारी” भन्नाले बै ङ्कको कुनै पदमा बहाल रहे को व्यस्क्त

सम्िनु पछय ।

(ल१) “अदालत” भन्नाले नेपाल सरकारले सवोच्च अदालतको
परामशय सलई नेपाल राजपरमा सूचना प्रकाशन गरी
तोहकददएको उच्च अदालतको वास्णज्य इजलाश सम्िनु पछय ।

(ल२) “हवशेर् प्रशासन समूह” भन्नाले दफा ८८ख. बमोस्जम गठन
भएको हवशेर् प्रशासन समूह सम्िनु पछय ।

(व) “तोहकएको” वा “तोहकए बमोस्जम” भन्नाले यस ऐन अन्तगयत

बनेको सनयम वा हवसनयममा तोहकएको वा तोहकए
बमोस्जम सम्िनु पछय ।

पररच्छे द–२

र्स्थापना, उद्देश्य तथा काम, कतयव्य र असधकार

३. बैङ्कको र्स्थापनााः (१) केन्रीय बैङ्कको कायय गनय नेपाल राष्ट्र बैङ्क नामको
एउटा केन्रीय बै ङ्क र्स्थापना हुनेछ ।

(२) नेपाल राष्ट्र बैङ्क ऐन, २०१२ अन्तगयत र्स्थापना भएको नेपाल
राष्ट्र बैङ्क यसै ऐन अन्तगयत र्स्थापना भएको मासननेछ ।

 दोस्रो सं शोधनद्वारा थप ।

(6)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(३) बैङ्क अहवस्च्छन्न उत्तरासधकारवाला एक र्स्वशाससत र सङ्गदठत

सं र्स्था हुनेछ ।

(४) बैङ्कको काम कारबाहीको सनसमत्त आफ्नो एउटा छु टै ै छाप

हुनेछ ।

(५) बैङ्कले यस ऐनको अधीनमा रही चल, अचल सम्पस्त्त प्राप्त

गनय, उपभोग गनय, राख्न, बेच सबखन गनय र यर्स्तै अन्य हकससमले व्यवर्स्था
गनय सक्नेछ ।

(६) बैङ्कले आफ्नो नामबाट नासलस उजुर गनय र बैङ्क उपर पसन
सोही नामबाट नासलस उजुर लाग्न सक्नेछ ।

(७) बैङ्कको केन्रीय कायायलय काठमाडौंमा रहनेछ र बैङ्कले

आवश्यकता अनुसार नेपाल ............... सभर वा बाहहर जुनसुकै ठाउँमा
शाखा, उपशाखा तथा अन्य कायायलयहरु खोल्न र एजेण्ट वा प्रसतसनसध
सनयुक्त गनय सक्नेछ ।

४. बैङ्कको उद्देश्याः (१) बैङ्कको उद्देश्य दे हाय बमोस्जम हुनेछाः–

(क) 
आसथयक र्स्थाहयत्व र अथयतन्रको ददगो हवकासको
सनसमत्त मूल्य र शोधनान्तर स्र्स्थरता कायम गनयको
लासग आवश्यक मौदरक तथा हवदे शी हवसनमय नीसत
सनमायण गरी सोको व्यवर्स्थापन गने,

(ख) हवत्तीय सेवाको पहुँच असभवृहद्ध र बैहकङ्ग तथा हवत्तीय
क्षेरको र्स्थाहयत्व कायम गरी बैहकङ्ग तथा हवत्तीय
प्रणाली प्रसत सवयसाधारणको हवश्वसनीयता असभवृहद्ध गने,

(ग) ु ानी प्रणालीको हवकास

सुरस्क्षत, र्स्वर्स्थ तथा सक्षम भक्त
गने,

 गणतन्र सुदृढीकरण तथा केही नेपाल कानून सं शोधन गने ऐन, २०६६ द्वारा स्िहकएको ।
 दोस्रो सं शोधनद्वारा थप ।
 दोस्रो सं शोधनद्वारा सं शोसधत ।

(7)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(घ) 
................

(ङ) 
................

(२) उपदफा (१) बमोस्जमको उद्देश्यमा कुनै प्रसतकुल प्रभाव

नपने गरी बैङ्कले नेपाल सरकारको आसथयक नीसत कायायन्वयनमा सहयोग
पुर्याउनेछ ।

५. बैङ्कको काम, कतयव्य र असधकाराः (१) दफा ४ बमोस्जमको उद्देश्य

हाससल गनयको सनसमत्त बैङ्कको काम, कतयव्य र असधकार दे हाय बमोस्जम
हुनेछाः–

(क) बैङ्क नोट तथा ससक्का सनष्कासन गने,

(ख) मूल्य स्र्स्थरता कायम गनय आवश्यक मौदरक नीसत

तजुम
य ा गने र सो नीसत कायायन्वयन गने, गराउने,

(ग) हवदे शी हवसनमय नीसत सनमायण गने तथा सो नीसत

कायायन्वयन गने , गराउने,

(घ) हवसनमय दर पद्धसत सनधायरण गने ,

(ङ) हवदे शी हवसनमय सस्ञ्चसतको व्यवर्स्थापन र सञ्चालन गने,

(च) वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थालाई बैहकङ्ग तथा

हवत्तीय कारोबार गनय इजाजतपर जारी गने , त्यर्स्तो
कारोबारको सम्बन्धमा आवश्यक सनयमन, सनरीक्षण,
सुपररवेक्षण तथा अनुगमन गने,

(छ) नेपाल सरकारको बै ङ्कर, सल्लाहकार तथा हवत्तीय

एजेन्टको रुपमा कायय गने,

(ज) वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाको बैङ्क तथा अस्न्तम

ऋणदाताको रुपमा कायय गने ,

 दोस्रो सं शोधनद्वारा स्िहकएको ।

(8)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(ि) भ ुक्तानी, फर्स्यौट (स्क्लयररङ्ग) तथा हहसाब समलान

(सेटलमेन्ट) पद्धसतको र्स्थापना तथा प्रवद्धयन गरी सो
काययलाई सनयसमत गने , र

(ि१) तरलता व्यवर्स्थापनको सनसमत्त आवश्यक उपकरणको
माध्यमद्वारा खुला बजार कारोबार सञ्चालन गने,

(ञ) यस ऐन बमोस्जम बै ङ्कको उद्देश्य हाससल गनयको सनसमत्त

बैङ्कले गनुप
य ने अन्य आवश्यक काययहरु कायायन्वयन
गने, गराउने ।

(२) बैङ्कलाई यस ऐन वा अन्य प्रचसलत कानूनद्वारा प्रदान गररएको

असधकारको प्रयोग गदाय आवश्यकपने अन्य काम, कारबाही समेत गने
असधकार हुनेछ ।

(३) बैङ्कले यस ऐन अन्तगयत प्राप्त गरे को असधकारको असतक्रमण

कसै बाट हुने छै न ।

६. बैङ्कको अग्रासधकाराः (१) बैङ्कले ऋणीलाई प्रदान गरे को कजाय वा अन्य

कुनै पसन हकससमको बै ङ्कको दाबी ऋणीबाट कजाय असूल उपर गने
प्रयोजनको लासग त्यर्स्तो ऋणीको बैङ्कमा रहेको खाता वा अन्य कुनै
वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको खातामा जम्मा रहेको नगद वा त्यर्स्तो
ऋणीको नाममा रहेको अन्य कुनै पसन हकससमको चल अचल सम्पस्त्त
उपर दाबी सुरस्क्षत गने बैङ्कको अग्रासधकार हुनेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जम बैङ्कको अग्रासधकार रहने नगद वा

चल अचल सम्पस्त्तलाई बैङ्कले आफ्नो कब्जामा सलई तोहकए बमोस्जम
सबक्री गरी सोबाट आएको रकमबाट आफ्नो कजाय असूल उपर गनेछ ।

७. बैङ्कले गनय नहुने कामाः (१) यस ऐनमा व्यवर्स्था गररएकोमा बाहेक बैङ्कले
दे हायका काम गने छै नाः–

 दोस्रो सं शोधनद्वारा थप ।

(9)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(क) कुनै कजाय प्रदान गने , कुनै पसन हकससमको सनक्षेप राख्ने
वा कुनै हकससमको आसथयक उपहार ददने,

(ख) कुनै वास्णज्य बैङ्क, हवत्तीय सं र्स्था, सावयजसनक सं र्स्थान वा

कम्पनीको शेयर खररद गने वा अन्य कुनै पसन
हकससमले कुनै हवत्तीय, व्यापाररक, कृहर्, औद्योसगक वा
अन्य सं र्स्थामा र्स्वासमत्व सम्बन्धी असधकार प्राप्त गने ,

(ग) कुनै हकससमको व्यापार गने , वा

(घ) खररद गरे र, भाडामा सलएर वा कुनै तररकाबाट चल

अचल सम्पस्त्त मासथ असधकार प्राप्त गने ।

तर आफ्नो कारोबार र व्यवर्स्था सञ्चालन गनय

वा आफ्नो उद्देश्य पूरा गनय आवश्यकपने सम्पस्त्त भने
बैङ्कले प्राप्त गनय सक्नेछ ।

(२) उपदफा (१) मा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन बै ङ्कले

दे हायका काम गनय सक्नेछाः–

(क) बैङ्कको आफ्नो काम कारबाही वा दाहयत्व पूरा गनय

सहयोग हुने काम कारबाही गने सं र्स्थालाई सो
सं र्स्थाको कुल पूँजीको दश प्रसतशत ननाघ्ने गरी ऋण
प्रदान गने वा त्यर्स्ता सं र्स्थाको शेयरमा र्स्वासमत्व प्राप्त
गने ।

र्स्पष्टीकरणाः यस खण्डको प्रयोजनको लासग “बैङ्कको

काम कारबाही वा दाहयत्व पूरा गनय सहयोग हुने काम
कारबाही गने सं र्स्था” भन्नाले हवशुद्व रुपमा वास्णज्य बै ङ्क
वा हवत्तीय सं र्स्थाको सधतो मूल्याङ्कन, सञ्चालन र सं रक्षण
गने, सधतो पुनसं रचना गने र हर्स्तान्तरण गने, साख
मूल्याङ्कन गने, साख सूचना आदान प्रदान गने, तथ्याङ्क
प्रशोधन गने र सं प्रर्
े ण गने, हवत्तीय उपकरण मुरण गने
भ ुक्तानीको स्क्लयररङ्ग गने, सम्पस्त्तलाई तरल बनाउने,

(10)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

बैङ्क नोट वा ससक्का उत्पादन गने, ट्रहष्टको रुपमा काम

गने जर्स्ता बैङ्कले तोकेको अन्य कुनै पसन सं र्स्था वा
कम्पनी सम्िनु पछय ।

(ख) बैङ्कले आफ्ना कमयचारीलाई कजाय प्रदान गने ।

८. बैङ्कलाई छु ट र सुहवधााः प्रचसलत कानूनमा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए

तापसन बैङ्कलाई दे हायको छु ट र सुहवधा प्राप्त हुनेछाः–

(क) ँ ी कारोबार, घर जग्गा, जायजेथा तथा

बैङ्कको आम्दानी, पूज
सम्पस्त्तमा सबै हकससमको कर, शुल्क तथा महसुल आददमा
छु ट ।

(ख) बैङ्कले ददने कजाय वा पुनकयजायको सलखत रस्जष्ट्रेशन गनय

परे मा रस्जष्ट्रेशन दर्स्तुर नलाग्ने ।

(ग) बैङ्कसँग सम्बस्न्धत कुनै पसन सलखतमा आय हटकट टाँर्स्नु

नपने ।

(घ) बैङ्कको नोट, ससक्का, सुन, चाँदी तथा टकमरी गनयको सनसमत्त
प्रयोग हुने कागज, धातु रसायन तथा अन्य वर्स्तुहरुको
सनकासी र पैठारीमा कुनै हकससमको कर, शुल्क, दर्स्तुर
महसुल नलाग्ने ।

९. नेपाल सरकार र बैङ्कको सम्बन्धाः यस ऐन बमोस्जम नेपाल सरकारले

बैङ्कसँग र बैङ्कले नेपाल सरकारसँग सम्बन्ध राख्दा अथय मन्रालय माफयत
राख्नु पनेछ ।

१०. सावयजसनक सनकायसँग समन्वयाः (१) आफ्नो उद्देश्य प्रासप्तको लासग बैङ्कले
सावयजसनक सनकाय वा सतनका एजेन्सी वा सनकायसँग आवश्यक समन्वय
गनेछ ।

(२) नेपाल सरकारले अनुरोध गरे को खण्डमा बै ङ्कले शोधनान्तर र

बैहकङ्ग तथा हवत्तीय हवर्यमा आवश्यक सूचना उपलब्ध गराउनु पनेछ ।

(11)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(३) बैङ्कले अनुरोध गरे को खण्डमा नेपाल सरकार, सावयजसनक

सनकाय तथा सनजी क्षेरले बैङ्कलाई आसथयक तथा हवत्तीय हवर्यमा
आवश्यक सूचना उपलब्ध गराउनु पनेछ ।

११. अन्तरायहष्ट्रय सहयोग तथा सम्बन्धाः (१) बैङ्कले आफ्नो असधकार क्षेरसभर
रहेका मौदरक नीसत, हवदे शी हवसनमय नीसत, शोधनान्तर, बैङ्क सुपररवेक्षण
तथा अन्य सम्बस्न्धत हवर्यहरुका सम्बन्धमा अन्तरायहष्ट्रय सङ्घ, सं र्स्थाहरुमा
नेपाल ........... को प्रसतसनसधत्व गनेछ ।

(२) बैङ्कले हवदे शी सरकार, हवदे शी केन्रीय बैङ्क, हवदे शी बैङ्क तथा
अन्तरायहष्ट्रय सङ्घ, सं र्स्थाहरुलाई बैहकङ्ग तथा भ ुक्तानी सेवा उपलब्ध गराउने
र आफूले पसन सतनीहरुबाट त्यर्स्तै सुसबधा प्राप्त गनय सक्नेछ ।

(३) अन्तरायहष्ट्रय मौदरक सहयोगको माध्यमबाट हवत्तीय तथा

आसथयक र्स्थाहयत्व प्राप्त गनय काययरत अन्तरायहष्ट्रय सङ्घ, सं र्स्थामा बैङ्कले भाग
सलनेछ ।

(४) बैङ्कले नेपाल ......... को प्रसतसनसधको है ससयतले अन्तरायहष्ट्रय

सङ्घ, सं र्स्थामा भाग सलँदा आफ्नो मुलक
ु को तफयबाट बहन गनुप
य ने
उत्तरदाहयत्व र सम्पन्न गनुप
य ने काययको स्जम्मेवारी सलनेछ ।

१२. सावयजसनक सूचनाको प्रवाहाः बै ङ्कले समहष्टगत अथयतन्र, हवत्तीय बजारको

हवकास, मुराप्रदाय, मूल्य स्र्स्थरता, कजायको हवर्स्तार, शोधनान्तर तथा हवदे शी
हवसनमय जर्स्ता हवर्यमा आफूले गरे को तथ्याङ्कगत हवश्लेर्णको जानकारी
सनयसमत रुपले सावयजसनक रुपमा प्रकाशन र प्रसारण गनेछ ।

१३. खाता सञ्चालनाः बै ङ्कले नेपाल सरकार र अन्य सरकारी सनकाय, वास्णज्य
बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्था, सावयजसनक सं र्स्थान, हवदे शी सनयोग, हवदे शी केन्रीय
बैङ्क, हवदे शी बै ङ्क तथा अन्तरायहष्ट्रय सङ्घ, सं र्स्थाको लासग खाता खोली
सञ्चालन गनय सक्नेछ । यर्स्तो खाता खोल्ने र सञ्चालन गने प्रहक्रया
बैङ्कले तोके बमोस्जम हुनेछ ।

 गणतन्र सुदृढीकरण तथा केही नेपाल कानून सं शोधन गने ऐन, २०६६ द्वारा स्िहकएको ।

(12)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

तर बैङ्कले कुनै व्यस्क्त, उद्योग वा राजनैसतक सं र्स्थाको लासग खाता

सञ्चालन गने छै न ।

पररच्छे द–३

ससमसतको गठन तथा काम, कतयव्य र असधकार

१४. सञ्चालक ससमसतको गठनाः बैङ्कमा दे हायका सदर्स्य भएको एउटा सञ्चालक
ससमसत हुनेछाः–

(क) गभनयर – अध्यक्ष

(ख) सस्चव, अथय मन्रालय – सदर्स्य

(ग) ु ी गभनयर
दुईजना डेपट – सदर्स्य

(घ) आसथयक, मौदरक, बैहकङ्ग, हवत्तीय, तथा वास्णज्य

कानूनको क्षेरका लब्धप्रसतहित
व्यस्क्तहरुमध्येबाट नेपाल सरकारले सनयुक्त
गरे का तीनजना सञ्चालक – सदर्स्य

१५. गभनयरको सनयुस्क्ताः (१) नेपाल सरकार, मस्न्रपररर्द्ले उपदफा (२)

बमोस्जम गठन भएको ससफाररस ससमसतको ससफाररसको आधारमा
गभनयरको सनयुस्क्त गनेछ ।

(२) नेपाल सरकार, मस्न्रपररर्द्ले गभनयरको सनयुस्क्त गनय दे हाय

बमोस्जम ससफाररस ससमसतको गठन गनेछाः–

(क) अथय मन्री – अध्यक्ष

(ख) पूव य गभनयरहरुमध्येबाट एकजना – सदर्स्य

(ग) आसथयक, मौदरक, बैहकङ्ग, हवत्तीय तथा

वास्णज्य कानूनको क्षेरका लब्धप्रसतहित
व्यस्क्तहरुमध्येबाट नेपाल सरकारले
तोकेको एकजना व्यस्क्त – सदर्स्य

(13)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(३) उपदफा (२) बमोस्जम गठन भएको ससमसतले गभनयरको

सनयुस्क्तको लासग ससफाररस गदाय आसथयक, मौदरक, बैहकङ्ग, हवत्तीय, वास्णज्य,
व्यवर्स्थापन तथा वास्णज्य कानून क्षेरका लब्धप्रसतहित व्यस्क्तहरु तथा
ु ी
डेपट गभनयरहरुमध्येबाट तीनजनाको नामावली नेपाल सरकार,
मस्न्रपररर्द्मा ससफाररस गनेछ ।

(४) नेपाल सरकार, मस्न्रपररर्द्ले उपदफा (३) बमोस्जम

ससफाररस भएका नाममध्येबाट एकजनालाई गभनयर पदमा सनयुक्त गनेछ ।

१६. ु ी गभनयरको सनयुस्क्ताः (१) नेपाल सरकार, मस्न्रपररर्द्ले गभनयरको

डेपट
ु ी गभनयरको सनयुस्क्त गनेछ ।
ससफाररसमा डेपट

(२) उपदफा (१) बमोस्जम गभनयरले ु ी गभनयर पदमा

डेपट
सनयुस्क्तको लासग ससफाररस गदाय बैङ्कका हवस्शष्ट श्रे णीका
असधकृतहरुमध्येबाट काययक्षमताको आधारमा ररक्त पदको दोब्बर
सङ्खख्यामा नामावली ससफाररस गनुय पनेछ ।

ु ी गभनयर पदमा सनयुक्त भएको

(३) यस दफा बमोस्जम डेपट
व्यस्क्त बैङ्कको सेवाबाट र्स्वताः सनवृत्त भएको मासननेछ ।

१७. सञ्चालकको सनयुस्क्ताः (१) नेपाल सरकार, मस्न्रपररर्द्ले सञ्चालकको

सनयुस्क्त गनेछ ।

(२) नेपाल सरकार, मस्न्रपररर्द्ले उपदफा (१) बमोस्जम

सञ्चालकको सनयुस्क्त गदाय आसथयक, मौदरक, बैहकङ्ग, हवत्तीय, वास्णज्य,
व्यवर्स्थापन तथा वास्णज्य कानून क्षेरका लब्ध प्रसतहित व्यस्क्तहरुमध्ये
अलग अलग क्षेरको प्रसतसनसधत्व हुने गरी गनुय पनेछ ।

१८. सञ्चालकको काययकालाः (१) ु ी

गभनयर, डेपट गभनयर र सञ्चालकको
काययकाल पाँच वर्यको हुनेछ ।

(२) नेपाल सरकारले मनाससब दे खेमा काययकाल समाप्त भएको

गभनयरलाई पुनाः एक पटकको काययकालको सनसमत्त र सञ्चालकलाई
जसतसुकै पटकको काययकालको सनसमत्त पसन पुनाः सनयुस्क्त गनय सक्नेछ ।

(14)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

१९. ु ी गभनयर तथा

सञ्चालकको पाररश्रसमक तथा अन्य सुहवधााः गभनयर, डेपट
सञ्चालकको पाररश्रसमक तथा अन्य सुहवधा ससमसतले तोके बमोस्जम हुनेछ ।

२०. ु ी गभनयर र सञ्चालक पदमा सनयुस्क्त

सञ्चालकको योग्यतााः गभनयर, डेपट
हुनको लासग दे हाय बमोस्जम योग्यता पुगेको व्यस्क्त हुन ु पनेछाः–

(क) नेपालको नागररक भएको,

(ख) उच्च नैसतक चररर भएको,

(ग) आसथयक, मौदरक, बैहकङ्ग, हवत्तीय, वास्णज्य, व्यवर्स्थापन,

जनप्रशासन, तथ्याङ्कशास्त्र, गस्णत 
वा कानून हवर्यमा
कम्तीमा र्स्नातकोत्तर उपासध हाससल गरी आसथयक , मौदरक,
बैहकङ्ग, हवत्तीय 
वा वास्णज्य कानूनको क्षेरमा कायय
अनुभव हाससल गरे को,

र्स्पष्टीकरणाः यस खण्डको प्रयोजनको लासग “कायय अनुभव”

भन्नाले नेपाल सरकार वा बै ङ्कको हवस्शष्ट श्रे णीको पद वा
हवश्वहवद्यालयको प्राध्यापक वा “क” श्रे णीको वास्णज्य बैङ्क
वा हवत्तीय सं र्स्थाको काययकारी प्रमुख वा अन्तरायहष्ट्रय सङ्घ,
सं र्स्थाको काययकारी तहको पद वा सो सरहको पद वा
मयायदाक्रमको हहसाबले सो पदभन्दा उच्च पदमा कायय
गरे को कायय अनुभव सम्िनु पछय ।

(घ) दफा २१ बमोस्जम अयोग्य नभएको ।

२१. सञ्चालकको अयोग्यतााः दे हायका कुनै पसन व्यस्क्त गभनयर, डेपट

ु ी गभनयर
तथा सञ्चालक पदमा सनयुक्त हुन योग्य हुने छै नाः–

(क) राजनैसतक दलको सदर्स्य वा पदासधकारी, वा

(ख) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थासँगको कुनै कारोबारमा

कालो सूचीमा परे को व्यस्क्त, वा

 पहहलो सं शोधनद्वारा सं शोसधत ।

(15)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(ग) वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाको बहालवाला पदासधकारी,

वा

(घ) वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थामा पाँच प्रसतशत वा सो

भन्दा बढी शेयर वा मतदानको असधकार भएको व्यस्क्त, वा

(ङ) ऋण सतनय नसकी साहू को दामासाहीमा परे को व्यस्क्त, वा

(च) बहुलाएको व्यस्क्त, वा

(छ) नैसतक पतन दे स्खने फौजदारी असभयोगमा अदालतबाट

सजाय पाएको व्यस्क्त ।

२२. सञ्चालक पदमुक्त हुने अवर्स्थााः (१) नेपाल सरकार, मस्न्रपररर्द्ले

उपदफा (५) बमोस्जम पदमुक्त हुने अवर्स्थामा पुगक ु ी
े ा गभनयर, डेपट
गभनयर तथा सञ्चालकलाई पदमुक्त गनेछ ।

तर नेपाल सरकारले यसरी पदमुक्त गनुभ

य न्दा अस्घ सम्बस्न्धत
व्यस्क्तलाई आफ्नो सफाइ पेश गने उस्चत अवसरबाट बस्ञ्चत गने छै न ।

(२) नेपाल सरकारले उपदफा (१) बमोस्जम गभनयरलाई पदमुक्त

गदाय दफा २३ बमोस्जम गठन भएको जाँचबुि ससमसतको ससफाररसमा
गनेछ ।

ु ी
(३) नेपाल सरकारले उपदफा (१) बमोस्जम सञ्चालक वा डेपट
गभनयरलाई पदमुक्त गदाय ससमसतबाट छानसबन गराई ससमसतले पेश गरे को
ससफाररसको आधारमा गनेछ ।

ु ी गभनयर
(४) नेपाल सरकारले उपदफा (१) बमोस्जम गभनयर, डेपट
र सञ्चालकलाई पदमुक्त गने प्रहक्रया सुरु गनायसाथ सनजहरु आफ्नो
पदबाट र्स्वताः सनलम्बन भएको मासननेछन् ।

ु ी गभनयर तथा सञ्चालक दे हायको कुनै अवर्स्थामा

(५) गभनयर, डेपट
पद मुक्त हुने छन्ाः–

(क) दफा २१ बमोस्जम सञ्चालक हुन अयोग्य भएमा, वा

(16)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(ख) यस ऐन बमोस्जम बै ङ्कको उद्देश्य हाससल गनयको सनसमत्त

बैङ्कले गनुप
य ने काययहरु कायायन्वयन गनय, गराउन कायय
क्षमताको अभाव भएमा, वा

(ग) ु को
मुलक बैहकङ्ग तथा हवत्तीय व्यवर्स्थामा हासन
नोक्सानी पुग्ने कायय गरे को दे स्खएमा, वा

(घ) बैङ्कको काम कारबाहीमा बेइमानी वा बदसनयत गरे को

दे स्खएमा, वा

(ङ) खराब आचरणको कारणबाट कुनै पेशा वा व्यवसाय

गनयबाट अयोग्य ठहर्याई प्रमाणपर खोससएको वा
व्यवसाय गनय रोक लगाइएकोमा, वा

(च) मनाससब माहफकको कारण सबना लगातार तीनपटक

भन्दा बढी ससमसतको बैठकमा अनुपस्र्स्थत भएमा ।

(६) उपदफा (५) मा उल्ले ख भए बमोस्जमको अवर्स्था बाहे क

ु ी गभनयर तथा सञ्चालकलाई हटाउन सहकने
अन्य कारणबाट गभनयर, डेपट
छै न ।

२३. जाँचबुि ससमसतको गठन तथा काम, कतयव्याः (१) नेपाल सरकारले
दफा २२ को उपदफा (२) बमोस्जम गभनयरलाई पदमुक्त गनुय अस्घ
दे हाय बमोस्जमको जाँचबुि ससमसत गठन गरी सो ससमसतको ससफाररसमा
गभयनरलाई पदमुक्त गनेछाः–

(क) सवोच्च अदालतबाट अवकाश प्राप्त

न्यायाधीशमध्येबाट नेपाल सरकारले
तोकेको व्यस्क्त – अध्यक्ष

(ख) आसथयक, मौदरक, बैहकङ्ग, हवत्तीय, वास्णज्य

तथा व्यवर्स्थापन क्षेरका लब्धप्रसतहित
व्यस्क्तहरुमध्येबाट नेपाल सरकारले
तोकेको दुईजना व्यस्क्त – सदर्स्य

(17)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(२) जाँचबुि ससमसतले जाँचबुि गरी आफ्नो राय ठहर सहहतको

य न्दा अस्घ सम्बस्न्धत व्यस्क्तसँग
ससफाररस नेपाल सरकार समक्ष पेश गनुभ
बयान सलन वा सोधपुछ गनय सक्नेछ ।

(३) जाँचबुि ससमसतले जाँचबुिको ससलससलामा अपनाउनुपने

काययहवसध आफैले सनधायरण गनय सक्नेछ ।

(४) जाँचबुि ससमसतले राय ठहर सहहतको आफ्नो ससफाररस एक

महहनासभर नेपाल सरकार समक्ष पेश गनुय पनेछ ।

२४. ु ी गभनयर वा सञ्चालकले नेपाल

सञ्चालकको राजीनामााः गभनयर, डेपट
सरकार समक्ष सलस्खत राजीनामा ददई आफ्नो पदबाट हट्न सक्नेछ ।

२५. गभनयर सनयुस्क्तको सावयजसनक सूचनााः नेपाल सरकारले बहालवाला

ु न्दा सामान्यतया एक महहना अगावै गभनयरको
गभनयरको पद ररक्त हुनभ
पदमा यस ऐन बमोस्जम सनयुक्त गरी सोको सूचना सावयजसनक रुपमा
प्रकाशन तथा प्रसारण गनेछ ।

२६. ररक्त पदको पुसतयाः नेपाल सरकारले कुनै गभनयर, डेपट

ु ी गभनयर तथा
सञ्चालकको पद काययकाल पूरा नहुँदै ररक्त हुन आएमा यस ऐन
बमोस्जमको प्रहक्रया पूरा गरी सो पदमा बाँकी अवसधको लासग उपयुक्त
व्यस्क्तलाई सनयुक्त गनेछ ।

२७. कायम मुकायमाः मृत्यु भई, राजीनामा ददई, सबरामी परी, सबदामा बसी वा
अन्य कुनै कारण परी गभनयरले बैङ्कको काम गनय नसक्ने भएमा नेपाल
ु ी गभनयरलाई गभनयरको कामकाज गने गरी
सरकारले बै ङ्कको वररि डे पट
कायम मुकायम मुकरर गनेछ ।

२८. ससमसतको बैठकाः (१) ससमसतको बैठकको अध्यक्षता गभनयरले गनेछ ।

(२) ससमसतको बैठक बै ङ्कको आवश्यकता अनुसार बर्स्न सक्नेछ ।

तर महहनाको कम्तीमा एकपटक ससमसतको बैठक बर्स्नु पनेछ ।

(३) ससमसतको बैठक गभनयरले बोलाउनेछ ।

(18)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

तर ससमसतका तीनजना सञ्चालकले ससमसतको बैठक बोलाउन

सलस्खत अनुरोध गरे मा गभनयरले ससमसतको बैठक बोलाउनु पनेछ ।

(४) ससमसतले ससमसतको बैठक बोलाउने, सञ्चालन गने, मतदान

गने, माइन्युट राख्ने तथा अन्य काययहवसधका सम्बन्धमा एउटा छु टै ै
हवसनयम बनाउन सक्नेछ ।

(५) ससमसतको बैठकको अध्यक्षता गने व्यस्क्त र कम्तीमा

तीनजना सञ्चालकको उपस्र्स्थसत भएमा ससमसतको बैठकको लासग गणपूरक
सङ्खख्या पुगक
े ो मासननेछ ।

तर तीनजना सञ्चालकमध्ये एकजना दफा १४ को खण्ड (घ)

बमोस्जमको सञ्चालक हुन ु असनवायय हुनछ
े ।

(६) बहुमतको सनणयय ससमसतको सनणयय मासननेछ । कुनै

प्रर्स्तावको पक्ष र हवपक्षमा मत बराबर भएमा अध्यक्षता गने व्यस्क्तले
सनणाययक मत ददनेछ ।

२९. ससमसतको काम, कतयव्य तथा असधकाराः ससमसतको काम, कतयव्य तथा
असधकार दे हाय बमोस्जम हुनछ
े ाः–

(क) मौदरक तथा हवदे शी हवसनमय नीसत सनमायण गने ।

(ख) बैङ्क नोट तथा ससक्काको दर, स्चर, आकार, धातु, नोट छपाई
गने वर्स्तु वा अन्य पदाथय सम्बन्धमा आवश्यक सनणयय गने
र सो को सनष्कासनका सम्बन्धमा आवश्यक नीसतको
तजुम
य ा गने ।

(ग) वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाको सनरीक्षण तथा

सुपररवेक्षण गराउने व्यवर्स्था र बैहकङ्ग तथा हवत्तीय
व्यवर्स्थाका सम्बन्धमा आवश्यक नीसत सनमायण गने ।

(घ) बैङ्कको सनयम तथा हवसनयम र्स्वीकृत गने र बैङ्कको

सञ्चालन र व्यवर्स्थापनमा लागू हुने नीसत सनमायण गने ।

(19)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(ङ) बैङ्कका कमयचारीहरुको सनयुस्क्त, बढु वा, सरुवा, बखायर्स्ती,

पाररश्रसमक, सनवृत्तभरण, उपदान, सञ्चय कोर्, हवदा, आचरण
तथा सेवा सम्बन्धी अन्य शतयहरु बारे नीसत सनधायरण गने ।

(च) बैङ्कको लासग वाहर्यक काययक्रम र बजेट तथा वाहर्यक

लेखापरीक्षणको हहसाब र्स्वीकृत गने र सोको प्रसतवेदन
जानकारीको लागी नेपाल सरकारमा पेश गने ।

(छ) बैङ्कको काम कारबाही बारे को वाहर्यक प्रसतवेदन र्स्वीकृत

गने ।

(ज) वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थालाई इजाजतपर ददने र

रद्द गने सम्बन्धमा नीसत सनमायण गने ।

(ि) बैङ्कले नेपाल सरकारलाई प्रदान गने कजायको सीमा

र्स्वीकृत गने ।

(ञ) बैङ्कले वास्णज्य बै ङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थालाई ददने कजाय तथा
पुनकयजायको रकम, सीमा तथा शतयको सनधायरण गने ।

(ट) अन्तरायहष्ट्रय सङ्घ, सं र्स्थामा बैङ्कको सदर्स्यता सम्बन्धमा सनणयय

गने ।

(ठ) बैङ्कको हवत्तीय स्रोत पररचालन र लगानी नीसत सनमायण गने ।

(ड) यस ऐनमा सं शोधन गनुप

य ने आवश्यकता दे स्खएमा सो को
कारण खुलाई नेपाल सरकार समक्ष प्रर्स्ताव पेश गने ।

(ढ) यस ऐन अन्तगयत गभनयरको असधकार क्षेरसभरपने बाहे कका

अरु सबै हवर्यमा सनणयय गने ।

(ण) ससमसतमा रहे का असधकारहरु अवसध तोकी वा नतोकी

गभनयर वा ससमसतद्वारा गदठत उपससमसतलाई प्रत्यायोजन
गने ।

(20)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

३०. गभनयरको काम, कतयव्य र असधकाराः (१) गभनयरको काम, कतयव्य र

असधकार दे हाय बमोस्जम हुनेछाः–

(क) ससमसतले गरे का सनणययहरु कायायन्वयन गने ।

(ख) बैङ्कको सञ्चालन तथा व्यवर्स्थापन गने ।

(ग) बैङ्कले गनुप

य ने काययहरु व्यवस्र्स्थत गने ।

(घ) अन्तरायहष्ट्रय सङ्घ, सं र्स्थामा बैङ्कको तफयबाट प्रसतसनसधत्व

गने, गराउने ।

(ङ) मौदरक तथा हवदे शी हवसनमय सम्बन्धी नीसत

कायायन्वयन गने , गराउने ।

(च) वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थामा रहेको सनक्षेप तथा

कजायको ब्याज दर सम्बन्धमा आवश्यक नीसत सनधायरण
गने ।

(छ) वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाले कजाय वा सनक्षेपमा

सलने वा ददने ब्याज दर सम्बन्धमा आवश्यक नीसत
सनधायरण गने ।

(ज) वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाले कायम गनुप

य ने
तरलता सम्बन्धी नीसत सनमायण गने ।

(ि) वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाहरुले राख्नुपने असनवायय

मौज्दातको आधार, रकम, तररका, शतय, समयावसध तथा
सोको प्रयोगका बारे आवश्यक व्यवर्स्था गने ।

(ञ) वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाको पूँजी कोर्को

पयायप्तता सम्बन्धी शतय सनधायरण गने ।

(ट) सुन तथा अन्य बहुमूल्य धातुको खररद सबक्री गदाय

अपनाउनुपने प्रहक्रया र शतयको सम्बन्धमा सनणयय गने ।

(ठ) बैङ्कले प्रदान गने सेवामा सेवा शुल्क सनधायरण गने ।

(21)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(ड) आवश्यकता अनुरुप बैङ्कका शाखा कायायलय तथा अन्य

कायायलय र्स्थापना र बन्द गने सनणयय गने ।

(ढ) बैङ्कको एजेन्सी र्स्थापना गने र बन्द गने ।

(ण) बैङ्कको सूचना प्रणालीको हवकास र सञ्चालन सम्बन्धमा

आवश्यक व्यवर्स्था गने ।

(त) वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाको सुपररवेक्षण

सम्बन्धमा आवश्यक व्यवर्स्था समलाउने ।

(थ) वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थालाई प्रदान गररएको

इजाजतपर रद्द गने सम्बन्धमा सनणयय गने ।

(द) सञ्चालक ससमसतद्वारा प्रत्यायोस्जत असधकारको अधीनमा

रही अन्य हवर्यमा सनणयय गने ।

(२) अन्तरायहष्ट्रय मान्यता अनुरुप केन्रीय बै ङ्कका गभनयरले प्रयोग

गनुप
य ने असधकार गभनयरमा अन्तसनयहहत हुनेछ ।

३१. असधकार प्रत्यायोजनाः गभनयरले बैङ्कको काम सुचारुरुपले सञ्चालन गनय

ु ी गभनयर वा बै ङ्कका अन्य
यस ऐन बमोस्जम प्राप्त गरे को अस्ख्तयारी डेपट
कमयचारीहरुलाई सुम्पन सक्नेछ ।

३२. ु ी गभनयर
सनहहत व्यस्क्तगत र्स्वाथयको उपयोगमा बन्दे जाः (१) गभनयर, डेपट
वा सञ्चालकको पदमा सनयुक्त भईसकेपसछ प्रत्येक छ महहनामा गभनयर,
ु ी गभनयर र सञ्चालकले आफ्नो वा आफ्नो पररवारका सदर्स्यको
डेपट
प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष कुनै व्यापाररक र्स्वाथय छ भने सो हवर्यमा ससमसतलाई
तोहकए बमोस्जम जानकारी ददनु पनेछ ।

ु ी गभनयर वा सञ्चालकको सनजी र्स्वाथय भएको कुनै

(२) गभनयर, डेपट
प्रर्स्ताव उपर ससमसतमा छलफल हुने रहेछ भने सो छलफल सुरु
ु न्दा अगावै सनजले सो बारे मा ससमसतलाई जानकारी ददनु पनेछ । सो
हुनभ
छलफलमा त्यर्स्तो सञ्चालकले भाग सलन पाउने छै न ।

(22)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(३) 
....................

ु ी गभनयरले पदमा सनयुक्त भएको र पदमुक्त

(४) गभनयर तथा डेपट
भएको समसतले एक महहनासभर आफ्नो एकाघर पररवारको सम्पस्त्त हववरण
सावयजसनक गनुय पनेछ ।

३३. व्यवर्स्थापन ससमसताः (१) बैङ्कले गनुप

य ने कामहरु सुचारुरुपले सञ्चालन
गनय ससमसतको मातहतमा रहने गरी गभनयरको अध्यक्षतामा एउटा
व्यवर्स्थापन ससमसतको गठन हुनेछ । व्यवर्स्थापन ससमसतका अन्य
ु ी गभनयर र सदर्स्य सस्चवको रुपमा कायय गनय
सदर्स्यहरुमा दुईजना डे पट
गभनयरले तोकेको बैङ्कको एकजना वररि असधकृत रहनेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जम गठन भएको व्यवर्स्थापन ससमसतको

काम, कतयव्य र असधकार तोहकए बमोस्जम हुनेछ ।

(३) उपदफा (१) मा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन

गभनयरले व्यवर्स्थापन ससमसतको बैठकमा भाग सलन बैङ्कका अन्य कुनै
पसन असधकृतलाई आमन्रण गनय सक्नेछ ।

(४) ससमसतले आफ्नो कायय सम्पादन गने ससलससलामा आवसधक

रुपमा दे शको मौदरक तथा आसथयक अवर्स्थाको मूल्याङ्कन गनुय पनेछ ।
यसका लासग व्यवर्स्थापन ससमसतले कम्तीमा महहनाको एकपटक ससमसतमा
बैङ्कको प्रशासन र सञ्चालनका बारे मा, मौदरक तथा सनयमन नीसत
ँ ी तथा
सञ्चालनका बारे मा र दे शको बैहकङ्ग प्रणालीको र्स्वर्स्थता, मुरा, पूज
हवदे शी हवसनमय बजारको अवर्स्था लगायत त्यर्स्ता नीसतहरुको कायायन्वयन
तथा त्यसले बैहकङ्ग प्रणालीमा पानय सक्ने प्रभाव, पररस्र्स्थसत र महत्वपूणय
घटनाहरुका बारे मा प्रसतवेदन पेश गनेछ ।

३४. लेखापरीक्षण ससमसताः ससमसतले आफूप्रसत उत्तरदायी हुने गरी दे हाय
बमोस्जमको एउटा लेखापरीक्षण ससमसत गठन गनेछाः–

 दोस्रो सं शोधनद्वारा स्िहकएको ।

 दोस्रो सं शोधनद्वारा सं शोसधत ।

(23)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(क) ससमसतले तोकेको एकजना सञ्चालक – सं योजक

(ख) ससमसतले तोकेको सम्बस्न्धत हवर्यको

हवज्ञ एकजना – सदर्स्य

(ग) बैङ्कको आन्तररक लेखापरीक्षण हवभागको

प्रमुख – सदर्स्य सस्चव

३५. लेखापरीक्षण ससमसतको काम, कतयव्य र असधकाराः (१) लेखापरीक्षण

ससमसतको काम, कतयव्य र असधकार दे हाय बमोस्जम हुनेछाः–

(क) बैङ्कको ले खा, बजेट तथा ले खापरीक्षण काययहवसध र

सनयन्रण व्यवर्स्थाका सम्बन्धमा आफ्नो प्रसतवेदन तथा
सुिाव ससमसतमा पेश गने ।

(ख) बैङ्कको आवसधक वासलात तथा अन्य कागजातको

लेखापरीक्षण र त्यर्स्ता कागजात ठीकसँग तैयार भए
नभएको बारे यहकन गने ।

(ग) बैङ्कले अपनाएको उपयुक्त जोस्खम व्यवर्स्था

कायायन्वयनको सुपररवेक्षण गने ।

(घ) बैङ्कमा लागू भएको प्रचसलत कानून पूणरु

य पमा पालना
भएको छ भनी हवश्वर्स्त हुन बैङ्कको प्रशासन र
सञ्चालनको सनयसमत व्यवर्स्थापकीय तथा कायय
सम्पादनको ले खापरीक्षण गने ।

(ङ) प्रचसलत कानून तथा अन्तरायहष्ट्रय लेखा मापदण्ड अनुरुप

बैङ्कको लेखापरीक्षण काययको सनसमत्त हवसनयम बनाई
र्स्वीकृसतको लासग ससमसत समक्ष पेश गने ।

(२) लेखापरीक्षण ससमसतले उपदफा (१) को खण्ड (क) बमोस्जम

प्रसतवेदन तथा सुिाव ससमसतमा पेश गदाय सोको जानकारी गभनयरलाई ददनु
पनेछ ।

(24)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

३६. बैङ्कका कमयचारीहरुाः (१) ससमसतले बैङ्कको काम सुचारुरुपले सञ्चालन

गनयको लासग आवश्यक कमयचारी सनयुक्त गनेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जम सनयुक्त कमयचारीको सेवाको शतय,

पाररश्रसमक तथा अन्य सुहवधा तोहकए बमोस्जम हुनेछ ।

३७. ु ी गभनयरले
पेशागत आचार सं हहता र पदीय दाहयत्वाः (१) गभनयर वा डे पट
आफ्नो पदमा रहुन्जेलसम्म बै ङ्कलाई आफ्नो पेशागत सेवा पूणरु
य पमा प्रदान
गनुय पनेछ । बैङ्कले मनोनयन गरे कोमा बाहे क सनजहरुले अन्य ठाउँमा
पाररश्रसमक सलई वा नसलई कुनै पसन हकससमको पद ग्रहण गनय वा नोकरी
गनय वा सेवा प्रदान गनय पाउने छै न ।

तर मुनाफा नकमाउने उद्देश्यले गठन भएका मेसडकल

एशोससएसन, इस्न्जसनयसय एशोससएसन, बार एशोससएसन, बैङ्कसय एशोससएसन,
चाटयडय एकाउण्टे ण्ट्स एशोससएसन जर्स्ता पेशागत तथा व्यावसाहयक सङ्घ,
सं र्स्थामा कुनै पद ग्रहण गरी प्रदान गरे को से वाको हकमा भने यस
उपदफाले बाधा पुर्याएको मासनने छै न ।

ु ी गभनयर वा सञ्चालकले पदीय दाहयत्व सनवायह

(२) गभनयर, डेपट
गदाय बैङ्कको हहतलाई सवोपरी राख्नु पनेछ ।

(३) आफनो कतयव्य पालनको ससलससलामा कुनै हकससमको

ु ी गभनयर वा सञ्चालकले र्स्वयम्
अनुस्चत प्रभाव पाने हकससमले गभनयर, डेपट
वा आफ्नो पाररवाररक, व्यापाररक वा हवत्तीय सम्बन्ध भएको कुनै
व्यस्क्तको माध्यमबाट कुनै हकससमको उपहार वा कजाय सलन हुँदैन ।

३८. ु ी गभनयर वा सञ्चालक वा बैङ्कका कमयचारी,

गोपनीयतााः (१) गभनयर, डेपट
सल्लाहकार, लेखापरीक्षक, एजेन्ट वा प्रसतसनसधले दे हायको काम कुरा गनय
पाउने छै नाः–

(क) पदीय रुपमा काम गदाय प्राप्त हुन आएको कुनै

प्रकास्शत वा अप्रकास्शत गोप्य जानकारी वा सूचना
अरुलाई ददन वा सोको भेद खोल्न, वा

(25)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(ख) त्यर्स्तो जानकारी वा सूचना सनजी लाभको लासग प्रयोग

गनय ।

(२) उपदफा (१) मा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन बै ङ्कले

तोहकददएको प्रहक्रया अनुरुप आफूले थाहा पाएको प्रकास्शत वा
अप्रकास्शत सूचना दे हायको अवर्स्थामा प्रकाशमा ल्याउन सक्नेछाः–

(क) सावयजसनक रुपमा आफ्नो कतयव्य पालना गदाय, कानून

कायायन्वयन गने सनकायलाई सहयोग गदाय , अदालतको
आदे शले वा सक्षम असधकारीको आदे शको कारणबाट
त्यर्स्तो सूचना प्रकाशमा ल्याएकोमा,

(ख) आफ्नो कतयव्य पालनाको ससलससलामा बैङ्कको बाह्य

लेखापरीक्षक, तथा अन्तरायहष्ट्रय हवत्तीय सं र्स्थाका
कमयचारीहरुलाई त्यर्स्तो सूचना ददएकोमा, र

(ग) कानूनी कारबाहीको ससलससलामा बैङ्कको हहतको लागी

त्यर्स्तो सूचना प्रकाश गरे मा ।

पररच्छे द–४

आसथयक व्यवर्स्था

३९. बैङ्कको पूँजीाः (१) बैङ्कको पूँजी 

पाँच अबय रुपैयाँ हुनेछ ।

(२) बैङ्कको पूँजी नेपाल सरकारबाट प्राप्त हुनेछ र यो पूज

ँ ी
हर्स्तान्तरण गनय वा सो उपर ऋणभार लगाउन पाइने छै न ।

ँ ी नेपाल सरकारले थपघट गनय

(३) उपदफा (१) बमोस्जमको पूज
ँ ी थपघट गदाय नेपाल सरकारले बैङ्कसँग परामशय
सक्नेछ । यसरी पूज
सलनेछ ।

४०. खुद आय व्ययको गणनााः (१) बैङ्कले प्रत्येक आसथयक वर्यमा आफ्नो आय
व्ययको हववरण तयार गनेछ ।

 दोस्रो सं शोधनद्वारा सं शोसधत ।

(26)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(२) उपदफा (१) बमोस्जम आय व्ययको हववरण तयार गदाय

नेपाल लेखामान बमोस्जम गनुय पनेछ ।

(३) उपदफा (२) मा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन नेपाल

लेखामानमा समावेश नभएका क्षेरहरुको हकमा अन्तरायहष्ट्रय लेखा
मापदण्डलाई आधारको रुपमा सलनु पनेछ ।

(४) आय व्ययको हववरण तयार गदाय बैङ्कलाई प्राप्त भैसकेको

आय, बैङ्कले व्यहोरे को वा व्यहोनय बाँकी रहेको व्यय र खुद मूल्याङ्कन
आय वा व्यय समायोजन गरी खराब वा शङ्कार्स्पद ऋण तथा सम्पस्त्तको
ह्रास कटै ी व्यवर्स्था घटाई खुद आय यहकन गनुय पनेछ ।

४१. खुद आयको बाँडफाँटाः (१) कुनै आसथयक वर्यमा बैङ्कले खुद आय आजयन
गरे मा त्यर्स्तो आयको बाँडफाँट तथा प्रयोग दे हाय बमोस्जम गनुय पनेछाः–

(क) खुद आयबाट पुनमूल्य याङ्कन नाफा बराबरको रकमलाई

पुनमूल्य याङ्कन जगेडा कोर्मा छु टै याई राख्नु पनेछ ।

(ख) खण्ड (क) बमोस्जमको रकम छु टै याएपसछ कायम हुन

आउने हवतरणयोग्य खुद आयको पाँच प्रसतशत रकम
मौदरक दाहयत्व कोर्मा, दश प्रसतशतमा नघट्ने गरी
ससमसतले तोकेको रकम साधारण जगेडा कोर्मा, पाँच
प्रसतशत रकम हवत्तीय र्स्थाहयत्व कोर्मा तथा ससमसतले
तोके बमोस्जमको रकम खुद सस्ञ्चत बचत कोर्मा राख्नु
पनेछ ।

(ग) खण्ड (ख) बमोस्जम रकम हवसनयोजन गररसकेपसछ

ससमसतले बाँकी बचतबाट अन्य कोर्मा आवश्यकता
अनुसार रकम हवसनयोजन गरी बाँकी रहन आउने
रकम नेपाल सरकारमा दास्खला गनुय पनेछ ।

 दोस्रो सं शोधनद्वारा सं शोसधत ।

(27)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(घ) साधारण जगेडा कोर्मा रकम छु ट्याउँदा बैङ्कको

ँ ीगत खचय समेतलाई
वाहर्यक बजेटमा उल्लेख भएको पूज
खाम्ने गरी थप रकम हवसनयोजन गनुय पनेछ ।

(२) साधारण जगेडा कोर् र सस्ञ्चत बचत कोर्को रकम बै ङ्कको

ँ ी वृहद्ध गनयका लासग समेत प्रयोग गनय सहकनेछ ।
पूज

(३) उपदफा (१) र (२) बमोस्जम कोर्मा जाने रकम बाहेक

अन्य रकमका सम्बन्धमा सनयममा व्यवर्स्था भए बमोस्जम हुनेछ ।

४२. खुद व्ययको बाँडफाँटाः (१) कुनै आसथयक वर्यमा बैङ्कको आयको तुलनामा
व्यय बढी भएको अवर्स्थामा बढी भएको खुद व्यय रकमलाई दे हाय
बमोस्जम बाँडफाँट गनुय पनेछाः–

(क) खुद व्ययमा पुनमूल्य याङ्कन आय समेत समावेश भएमा

पुनमूल्य याङ्कन आयलाई पुनमूल्य याङ्कन जगेडा कोर्मा राख्नु
पनेछ ।

(ख) खुद व्ययमा पुनमूल्य याङ्कन व्यय समेत समावेश भएको

अवर्स्थामा पुनमूल्य याङ्कन व्ययलाई पुनमूल्य याङ्कन जगेडा
कोर्मा खचय लेख्न ु पनेछ । पुनमूल्य याङ्कन जगेडा कोर्मा
रहेको रकमभन्दा पुनमूल्य याङ्कन व्यय बढी भएमा बढी
भएको व्यय रकमलाई दे हायको कोर् तथा खातामा
प्राथसमकता क्रममा खचय लेस्खनेछाः–

(१) सस्ञ्चत बचत कोर्मा जम्मा रहेको रकमसम्म

सस्ञ्चत बचत कोर्मा,

(२) उपखण्ड (१) अनुसार सस्ञ्चत बचत कोर्मा

समायोजन पश्चात् व्यय रकम बाँकी रहेमा
साधारण जगेडा कोर्मा, र

 दोस्रो सं शोधनद्वारा सं शोसधत ।

(28)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(३) उपखण्ड (१) र (२) बमोस्जम सस्ञ्चत बचत

कोर् र साधारण जगेडा कोर् समायोजन पश्चात्
ँ ी खातामा ।
व्यय रकम बाँकी रहेमा पूज

(ग) खण्ड (क) बमोस्जमको पुनमूल्य याङ्कन आय र खण्ड

(ख) बमोस्जमको पुनमूल्य याङ्कन व्यय बाहे कको सञ्चालन
तथा अन्य व्ययलाई सस्ञ्चत बचत कोर्मा खचय लेख्न ु
पनेछ ।

(घ) सस्ञ्चत बचत कोर्मा जम्मा रहेको रकम भन्दा व्यय

रकम बढी भएमा बढी व्यय रकमलाई दे हायको कोर्
तथा खातामा प्राथसमकता क्रममा खचय लेख्न ु पनेछाः–

(१) साधारण जगेडा कोर्मा रहेको रकमसम्म

साधारण जगेडा कोर्मा,

(२) उपखण्ड (१) बमोस्जम साधारण जगेडा कोर्मा

समायोजन पश्चात् व्यय रकम बाँकी रहेमा पूँजी
खातामा,

(२) उपदफा (१) बमोस्जम व्ययको बाँडफाँट गदाय समायोजन हुन

नसकेको व्यय नेपाल सरकारले व्यहोनेछ ।

४३. ु गावै ससमसतले आगामी

वाहर्यक बजेटाः प्रत्येक आसथयक वर्य सुरु हुनअ
आसथयक वर्यको लासग अनुमासनत आम्दानी र खचयको बजेट तथा काययक्रम
र्स्वीकृत गनेछ । यसरी र्स्वीकृत गररएको बजेटलाई वार्स्तहवक पररस्र्स्थसत
र अनुमान गनय सहकने कुराका आधारमा प्रत्येक तीन महहनामा ससमसतले
मूल्याङ्कन र सं शोधन गनय सक्नेछ । यर्स्तो बजेट नेपाल सरकारको
जानकारीको लासग पठाइनेछ ।

(29)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

पररच्छे द–५

मौदरक कायय र खुला बजार सञ्चालन

४४. मौदरक नीसताः बैङ्कलाई नेपाल ........... को मौदरक नीसत सनमायण गने,
कायायन्वयन गने र गराउने पूणय असधकार हुनेछ ।

४५. खुला बजार कारोबार सञ्चालनाः (१) बैङ्कले सम्िौता गरी नेपाल
सरकारको तफयबाट जारी गरे को ऋणपर वा बैङ्कले जारी गरे को वा
तोकेको ऋणपर तत्काल खररद वा सबक्री गने वा पसछ खररद वा सबक्री
गने गरी खुला बजार कारोबार सञ्चालन गनेछ ।

(२) बैङ्कले उपदफा (१) बमोस्जमको खुला बजार कारोबार

सञ्चालन गदाय नेपाल सरकारका ऋणपरहरु वा बै ङ्क आफैले जारी गरे का
ऋणपरको सुरक्षणमा ररपचे ज एसग्रमेण्ट वा ररभसय ररपचे ज एसग्रमेण्ट गरी
अल्पकालीन तरलता व्यवर्स्थापनको कायय समेत गनय सक्नेछ ।

(३) बैङ्कले खुला बजार कारोबार सञ्चालनका लासग अन्य उपयुक्त

उपकरण समेत जारी गनय सक्नेछ ।

४६. वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाको असनवायय मौज्दाताः (१) बैङ्कले
वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थालाई उनीहरुसँग जम्मा भएको सनक्षेप,
सापटी कोर् वा बैङ्कले तोकेको अन्य दाहयत्वको अनुपातमा बैङ्कमा
असनवायय मौज्दात जम्मा गनुप
य ने गरी सनदे शन ददनेछ । बैङ्कले तोकेको
असनवायय मौज्दात बैङ्कमा जम्मा गनुय वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाको
कतयव्य हुनेछ ।

(२) वास्णज्य बै ङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाको असनवायय मौज्दातको

गणना गदाय बैङ्कले अवसध तोकी दै सनक औसत मौज्दातको आधारमा गनेछ ।

४७. असनवायय मौज्दात राख्न नसकेमााः कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले
बैङ्कले तोहकददएको असनवायय मौज्दात बमोस्जमको रकम जम्मा नगरे मा सो

 गणतन्र सुदृढीकरण तथा केही नेपाल कानून सं शोधन गने ऐन, २०६६ द्वारा स्िहकएको ।
 दोस्रो सं शोधनद्वारा सं शोसधत ।

(30)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

नगरे को अवसधसम्मका लासग बैङ्कले सम्बस्न्धत वास्णज्य बै ङ्क तथा हवत्तीय

सं र्स्थालाई जररबाना गनेछ । यसरी जररबाना गदाय जररबानाको रकम
बैङ्कले तोकेको असधकतम बैङ्क दरको तीन गुणा भन्दा बढी हुने छै न ।

४८. सडर्स्काउण्ट कारोबाराः (१) बै ङ्कले आफूसँग खाता रहेका वास्णज्य बैङ्क
तथा हवत्तीय सं र्स्थाले पेश गरे का दे हायका हवसनमेय असधकारपरमा
सडर्स्काउण्ट कारोबार गनय सक्नेछाः–

(क) नेपाल .......... मा ६ महहनासभर भ ुक्तानी हुने गरी

वास्णज्य बैङ्क सहहत कम्तीमा दुई पक्षको हर्स्ताक्षर
भएको प्रसतज्ञापर वा हवसनमयपर ।

(ख) बैङ्कले प्राप्त गरे को समसतले ६ महहनासभर भ ुक्तानी हुने

नेपाल सरकार वा बैङ्कले सनष्कासन गरे को नेपाल
........... सभर भ ुक्तानी हुने ऋणपर ।

(२) सडर्स्काउण्ट कारोबार गदाय लागू हुने सडर्स्काउण्ट दर, शतय र

प्रहक्रया बैङ्कले तोके बमोस्जम हुनेछ ।

४९. वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थालाई कजाय तथा पुनकयजायाः (१) बैङ्कले
आफूले सनधायरण गरे को शतय तथा प्रहक्रयाको अधीनमा रही वास्णज्य बै ङ्क
तथा हवत्तीय सं र्स्थालाई बढीमा 
एक वर्यको लासग दे हायको जायजेथाको
सुरक्षणमा कजाय तथा पुनकयजाय प्रदान गनय सक्नेछाः–

(क) दफा ६६ को उपदफा (१) को खण्ड (ङ) मा

उल्लेख भए बमोस्जमको अन्तरायहष्ट्रय हवसनमेय
असधकारपर,

(ख) नेपाल ........... सभर भ ुक्तानी हुने गरी नेपाल

सरकारबाट जारी भएको ऋणपर,

 गणतन्र सुदृढीकरण तथा केही नेपाल कानून सं शोधन गने ऐन, २०६६ द्वारा स्िहकएको ।
 दोस्रो सं शोधनद्वारा सं शोसधत ।

(31)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(ग) बैङ्कमा जम्मा रहे को सनक्षेप वा यस ऐन अन्तगयत बैङ्कले

कारोबार गनय सक्ने सुन तथा बहुमूल्य धातु,

(घ) दफा ४८ को उपदफा (१) बमोस्जमका हवसनमयपर

वा प्रसतज्ञापर, र

(ङ) तोहकए बमोस्जमका अन्य सुरक्षणपरहरु ।

(२) 
........... उपदफा (१) मा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए
तापसन नेपाल सरकारले सवयसाधारणको हहत र कल्याणका लासग कजाय
प्रवाह गनय उपयुक्त दे खी बैङ्कलाई अनुरोध गरे को खण्डमा र त्यर्स्तो
कजायको नेपाल सरकारले प्रचसलत बजार दरको सुरक्षणपरको ग्यारे न्टी
ददएमा वा अस्न्तम ऋणदाताको रुपमा कायय गनुय पदाय बैङ्कले असाधारण
अवर्स्थामा बढीमा एक वर्यसम्मका लासग वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय
सं र्स्थालाई कुनै पसन हकससमको कजाय प्रवाह गनय सक्नेछ ।

(३) उपदफा (१) वा (२) बमोस्जम प्रदान गररएको कजाय
तोहकए बमोस्जमका शतयहरुको अधीनमा रही थप एक वर्यका लासग
नवीकरण गनय सहकनेछ ।

५०. सडर्स्काउण्ट दर र पुनकयजायको ब्याज दराः बैङ्कको सडर्स्काउण्ट दर र

पुनकयजायको ब्याज दर बैङ्कले समय समयमा सनधायरण गनेछ । यसरी
सनधायरण गरे को सडर्स्काउण्ट दर र पुनकयजायको ब्याज दरको सू चना बैङ्कले
सम्बस्न्धत सबैको जानकारीको लासग प्रकाशन र प्रशारण गनेछ ।

पररच्छे द – ६

मौदरक एकाई, बैङ्क नोट र ससक्का

५१. मौदरक एकाईाः (१) नेपाल ............. को मौदरक एकाई रुपैयाँ हुनेछ
र यर्स्तो रुपैयाँ एकसय पैसामा हवभास्जत हुनेछ ।

 पहहलो सं शोधनद्वारा स्िहकएको ।

 दोस्रो सं शोधनद्वारा थप ।
 गणतन्र सुदृढीकरण तथा केही नेपाल कानून सं शोधन गने ऐन, २०६६ द्वारा स्िहकएको ।

(32)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(२) उपदफा (१) बमोस्जमको रुपैयाँ नेपाल ........... सभर

कानूनी ग्राह्य (सलगल टे ण्डर) हुनेछ र यर्स्तो रुपैयाँको जमानत नेपाल
सरकारबाट प्राप्त हुनेछ ।

५२. बैङ्क नोट र ससक्का सनष्कासन गने असधकाराः (१) बैङ्कलाई नेपाल
.......... सभर बै ङ्क नोट तथा ससक्का सनष्कासन गने एकासधकार हुनछ
े ।
यर्स्तो नोट तथा ससक्का नेपाल ........... मा कानूनी ग्राह्य हुनेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जम बैङ्कले नोट सनष्कासन गदाय सुरक्षण

राखेर मार सनष्कासन गनेछ र यर्स्तो सनष्काससत नोटको दाहयत्व सुरक्षण
बापत रास्खएको सम्पस्त्तको मूल्य बराबर हुनेछ । सुरक्षण बापत रास्खने
सम्पस्त्तको कमसेकम पचास प्रसतशत सुन, चाँदी, हवदे शी मुरा, हवदे शी
सधतोपर र हवदे शी हवसनमेय असधकारपरमध्ये एक वा एक भन्दा बढीमा
र अरु बाँकी प्रसतशत ससक्का (मोहर, डबल र सो भन्दा बढी दरको), नेपाल
ु ानी ददएको
सरकारले सनष्कासन गरे को ऋणपर र बैङ्कबाट पुनाः भक्त
बढीमा अठार महहनासभर नेपालमा नै भ ुक्तानी हुने प्रसतज्ञापर वा
हवसनमयपरमध्ये एक वा एक भन्दा बढीमा रास्खनेछ ।

तर नेपाल सरकारले र्स्वीकृसत ददएमा सुरक्षण बापत रास्खने

सम्पस्त्तको कमसे कम चालीस प्रसतशत सुन, चाँदी, हवदे शी मुरा, हवदे शी
सधतोपर र हवदे शी हवसनमेय असधकारपरमध्ये एक वा एक भन्दा बढीमा
र अरु बाँकी प्रसतशत नेपाली ससक्का (मोहर, डबल र सो सो भन्दा बढी
दरको), नेपाल सरकारले सनष्कासन गरे को ऋणपर र बै ङ्कबाट पुनाः
भ ुक्तानी ददएको बढीमा अठार महहनासभर नेपालमा नै भ ुक्तानी हुने
प्रसतज्ञापर वा हवसनमयपरमध्ये एक वा एकभन्दा बढीमा पसन राख्न
सहकनेछ ।

(३) उपदफा (२) को प्रयोजनको लासग सम्पस्त्तको मूल्याङ्कन

दे हाय बमोस्जम गररनेछाः–

 गणतन्र सुदृढीकरण तथा केही नेपाल कानून सं शोधन गने ऐन, २०६६ द्वारा स्िहकएको ।

(33)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(क) सुनको मूल्य ससमसतको ससफाररसमा नेपाल सरकारले

सनधायररत गररददए बमोस्जमको दरमा ।

(ख) चाँदीको मूल्य ससमसतले मनाससब ठहर्याएको दरमा ।

(ग) हवदे शी मुरा बैङ्कद्वारा सनधायररत हवसनमय दरमा ।

(घ) नेपाल सरकारले सनष्कासन गरे को ऋणपर, हवदे शी

सधतोपर र हवसनमेय असधकारपर बजार दर हेरी
ससमसतले मनाससब ठहराएको दरमा ।

(ङ) ससक्का अहङ्कत दर (फेस भेल्यु) मा ।

(४) बैङ्कले आवश्यकता अनुसार हवसभन्न दरका बै ङ्क नोट सनष्कासन

गनेछ । यसरी बैङ्क नोट सनष्कासन गदाय नोटमा दे स्खने स्चर, आकार र
दर नेपाल सरकारको र्स्वीकृसतमा र नोटमा नदे स्खने स्चर, आन्तररक
सुरक्षाको व्यवर्स्था, बैङ्क नोट छपाई गने वर्स्तु तथा अन्य पदाथय ससमसतले
सनणयय गरे बमोस्जम हुनेछ ।

(५) ससमसतको राय सलई नेपाल सरकारले नेपाल राजपरमा सूचना

प्रकाशन गरी जुनसुकै दरको बैङ्क नोट कुनै तोहकएको ठाउँ वा अड्डामा
बाहेक अन्यर नचल्ने गराउन सक्नेछ ।

(६) च्यासतएको, मेहटएको अथवा िुसरएको नोट बै ङ्कले पुनाः

सनष्कासन गने छै न ।

(७) बैङ्कले नेपाल सरकारको र्स्वीकृसत सलई जुनसुकै मूल्य, नाप,

तौल, शुद्धता, सडजाइन र धातुको वा समश्रण भएको धातुको ससक्का चलन
चल्तीको सनसमत्त वा हवशेर् अवसरमा टक्सारमा टक्मरी गराई चलन
चल्तीमा ल्याउन सक्नेछ । बैङ्कले आवश्यक दे खेमा यर्स्तो ससक्का कुनै
हवदे शी टक्सारमा समेत टकमरी गराउन सक्नेछ ।

तर एकपटक र्स्वीकृसत सलई टकमरी गराई सकेको ससक्कालाई पुनाः

टकमरी गराउन परे मा नेपाल सरकारको र्स्वीकृसत सलनुपने छै न ।

(34)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(८) बैङ्कले नेपाल सरकारको र्स्वीकृसत सलई कुनै हवदे शी सरकारले

टकमरी गराउन पठाएको ससक्का टकमरी गनय सक्नेछ ।

ु न्दा अगासड नेपाल सरकारबाट सनष्कासन

(९) बैङ्क र्स्थापना हुनभ
भएका नोट र बैङ्कबाट सनष्कासन भएका बैङ्क नोटको सतरोभरो गने
जवाफदे ही बै ङ्कको हुनछ
े ।

(१०) बैङ्क नोट सनष्कासन बापत सुरक्षणमा रहेको सम्पस्त्तबाट

उपदफा (९) बमोस्जमको दाहयत्व बाहे क अरु दाहयत्व पूरा गररने छै न ।

५३. बैङ्क नोट तथा ससक्का सवयर्स्वीकायय हुनेाः बै ङ्कद्वारा कानूनी ग्राह्य बनाई
सनष्कासन गररएका बैङ्क नोट तथा ससक्का नेपाल ............ सभर सबै
हकससमको सावयजसनक तथा व्यस्क्तगत ऋण च ुक्ता गनय त्यर्स्तो नोट वा
ससक्कामा अहङ्कत रकमसम्मको सनसमत्त सवयर्स्वीकायय हुनेछ ।

५४. ससक्काको नाप, तौल र आकाराः यस ऐन बमोस्जम बैङ्कले सनष्कासन गने

ससक्कामा अहङ्कत हुने मूल्य, सतनको नाप, तौल, आकार र अन्य हवशेर्ता
ससमसतले तोके बमोस्जम हुनेछ ।

५५. मुरा सनष्कासन र सुरक्षााः बैङ्क नोट छाप्ने र टकमाने व्यवर्स्था गने, जारी
नगररएको बैङ्क नोट र ससक्कालाई समुस्चत रुपमा राखी सुरक्षा प्रदान गने
र चलनचल्तीमा नरहेको पुरानो बैङ्क नोट वा ससक्का, प्लेट र डाईलाई
सुरस्क्षत राख्ने वा नष्ट गने सम्बन्धी व्यवर्स्था तोहकए बमोस्जम हुनेछ ।

५६. मुराको सटही व्यवर्स्थााः बै ङ्कले कुनै शुल्क वा दर्स्तुर नसलई नेपाल
........... सभर कानूनी ग्राह्य हुने बैङ्क नोट वा ससक्कालाई समान मूल्यको
एकै वा हवसभन्न दरको बै ङ्क नोट वा ससक्कासँग सटही गररददनेछ ।

५७. िुरो वा खोटो मुरााः (१) बैङ्कले िुरो मुरालाई स्खच्ने, नष्ट गने वा अन्य
बैङ्क नोट वा ससक्कासँग सटही गररददन सक्नेछ ।

 गणतन्र सुदृढीकरण तथा केही नेपाल कानून सं शोधन गने ऐन, २०६६ द्वारा स्िहकएको ।

(35)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(२) उपदफा (१) मा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन बै ङ्कले

सडजाइन मेहटएको, च्यासतएको, हवकृत वा पचास प्रसतशत भन्दा बढी भाग
नभएको बै ङ्क नोट वा ससक्का सटही गनय इन्कार गनय सक्नेछ ।

(३) बैङ्कले उपदफा (१) बमोस्जमको बैङ्क नोट वा ससक्काको

धनीलाई तोहकए बमोस्जम क्षसतपूसतय ददई वा नददई त्यर्स्ता बै ङ्क नोट वा
ससक्का स्खच्न वा नष्ट गनय सक्नेछ ।

(४) हराएको वा चोररएको बैङ्क नोट वा ससक्काको धनीलाई बैङ्कबाट

सटै ाभनाय पाउने हक हुने छै न । बैङ्कले कुनै मुआब्जा नददई बाहहरी
र्स्वरुप पररवतयन गररएको वा खोटो ससक्का वा नक्कली नोट जफत गनय
सक्नेछ ।

र्स्पष्टीकरणाः यस दफाको प्रयोजनको लासग “खोटो ससक्का” भन्नाले बैङ्कले

सनष्कासन गरे को ससक्काको नक्कल गरी टक मारे को, डाली वा खोदी
बनाएको नक्कली ससक्का वा बै ङ्कबाट सनष्कासन गरे को ससक्कालाई दुई वा दुई
भन्दा बढी टु क्रा हुने गरी काटे को, फुटाएको वा ससक्कामा उस्ल्लस्खत अड्ढ,
अक्षर तथा स्चन्ह मेहटएको ससक्का सम्िनु पछय ।

५८. मुराको र्स्टक र सनष्कासन सम्बन्धी व्यवर्स्थााः मुराको र्स्टक र सनष्कासन

सम्बन्धी व्यवर्स्था तथा मुराको माग पूरा गनय सनयसमत रुपमा बैङ्क नोट
तथा ससक्काको आपूसतय गने कायय बैङ्कले गनेछ ।

५९. जारी भएको मुराको हहसाब राख्नेाः बैङ्कले चलन चल्तीमा रहेको कुल बै ङ्क
नोट 
.......... लाई आफ्नो हहसाबमा मौदरक दाहयत्वको रुपमा छु टै ै
दे खाउनु पनेछ । र्स्टकमा रहेको अथवा चलनचल्तीमा आई नसकेको
बैङ्क नोट 
........... यर्स्तो दाहयत्व अन्तगयतपने छै न ।

६०. जारी गररएको मुरा स्खच्ने वा हफताय सलनेाः (१) बैङ्कले नेपाल ............
सभर चलनचल्तीमा रहे का बै ङ्क नोट तथा ससक्का सोधभनाय ददने गरी स्खच्न
वा हफताय सलन सक्नेछ । त्यसरी स्खच्ने वा हफताय सलने बैङ्क नोट तथा

 दोस्रो सं शोधनद्वारा स्िहकएको ।

 गणतन्र सुदृढीकरण तथा केही नेपाल कानून सं शोधन गने ऐन, २०६६ द्वारा स्िहकएको ।

(36)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

ससक्का कसत ददनसभर बै ङ्कको कुन कायायलयमा सटै ाभनायका लासग पेश गने
भन्ने व्यहोरा र्स्पष्टरुपमा हकटान गरी बैङ्कले सावयजसनक सूचना प्रकाशन र
प्रसारण गनेछ ।

(२) दफा ५३ मा जुनसुकै कुरा उल्लेख गररएको भए तापसन

उपदफा (१) बमोस्जम तोहकएको समय समाप्त भएपसछ सटै ाभनाय गनुप
य ने
बैङ्क नोट तथा ससक्का कानूनी ग्राह्य हुने छै न ।

(३) बैङ्कले उपदफा (१) बमोस्जम चलनचल्तीबाट स्खचेका बैङ्क

नोट तथा ससक्का तथा रुहटयुक्त मुरा तोहकए बमोस्जम धुल्याउन, काट्न,
फुटाउन वा अन्य कुनै पसन हकससमले नष्ट गनय सक्नेछ ।

६१. प्रसतसलहप र जाली मुरााः (१) कसै ले पसन दे हाय बमोस्जमको कुनै काम
कुरा गनय, गराउन हुँदैनाः–

(क) नेपाल .......... सभर चलनचल्तीमा रहेका कानूनी

ग्राह्य बैङ्क नोट तथा ससक्का वा चेक वा भ ुक्तानी काडयको
जालसाजी वा कीते गरी वा रुप फेरी वा अन्य कुनै
प्रकारले नक्कली मुरा बनाउन वा सो को प्रसतसलहप
बनाउन वा सो सम्बन्धी कुनै कायय गनय वा त्यर्स्तो कुनै
काययमा सघाउ पुर्याउन, वा

(ख) बैङ्क नोट वा ससक्का, चेक वा भ ुक्तानी काडय, नक्कली, िुरा,

कीते वा जालसाजी गरी वा रुप फेरे र बनाएको हो भन्ने
थाहा पाई पाई पसन त्यर्स्ता बैङ्क नोट वा ससक्का वा चेक
वा भ ुक्तानी काडय कसै ले आफूसँग राख्न, ओसार पसार
गनय वा जारी गनय वा त्यर्स्तो कुनै काययमा सघाउ
पुर्याउन, वा

(ग) बैङ्क नोट वा ससक्का, चेक वा भ ुक्तानी काडय, नक्कली, िुटै ा,

कीते वा जालसाजी वा रुप फेरे र बनाउनका लासग
प्रयोग हुँदैछ भन्ने जानी जानी कुनै धातुको पाता, ढु ङ्गा,
कागज, डाई वा अन्य कुनै वर्स्तु वा पदाथय कसै ले

(37)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

आफ्नो साथमा राख्न, उत्पादन गनय वा ओसार पसार

गनय वा त्यर्स्तो कुनै काययमा सघाउ पुर्याउन ।

(२) नेपाली रुपैयाँमा अहङ्कत मूल्यको बैङ्क नोट, ससक्का, चेक वा

भ ुक्तानी काडयको प्रसतसलहप उतार गदाय र कुनै वर्स्तुको सृजना गदाय त्यर्स्तो
वर्स्तुको बनावट कुनै हकससमबाट बैङ्क नोट, ससक्का, चेक वा भ ुक्तानी काडयससत
य न्दा पहहले बैङ्कको पूव य र्स्वीकृसत सलनु पनेछ ।
समल्न जाने भएमा सो गनुभ

(३) बैङ्कले जाली नोट वा खोटो ससक्का वा नक्कली चेक वा भ ुक्तानी

काडयको सनष्कासन रोक्ने सम्बन्धमा आवश्यक कदम चाल्न सक्नेछ । यर्स्तो
कदम चाल्दा बैङ्कले आवश्यक आदे श, सनदे शन वा सूचना जारी गनय सक्नेछ ।

पररच्छे द – ७

हवदे शी हवसनमय नीसत, सनयमन र सस्ञ्चसत

६२. हवदे शी हवसनमय नीसताः बैङ्कलाई नेपाल ............ को हवदे शी हवसनमय

नीसत सनमायण गनय, कायायन्वयन गने र गराउने पूणय असधकार हुनेछ ।

६३. हवदे शी हवसनमय व्यवर्स्थापनाः हवदे शी हवसनमयको व्यवर्स्थापन बै ङ्कले गनेछ ।

यर्स्तो व्यवर्स्थापन गनय बैङ्कलाई दे हाय बमोस्जमको असधकार हुनेछाः–

(क) हवदे शी हवसनमय कारोबार गनय चाहने व्यस्क्तलाई यस ऐन

वा अन्य प्रचसलत कानूनको अधीनमा रही इजाजतपर जारी
गने ।

(ख) इजाजतपर प्राप्त व्यस्क्तबाट गररने हवदे शी हवसनमय कारोबार

सनयसमत तथा व्यवस्र्स्थत गनयका लासग सनयम तथा हवसनयम
बनाउने, आवश्यक आदे श, सनदे शन वा सूचना जारी गने ।

(ग) इजाजतपर प्राप्त व्यस्क्तको सनरीक्षण, सुपररवेक्षण तथा

अनुगमन गने ।

 गणतन्र सुदृढीकरण तथा केही नेपाल कानून सं शोधन गने ऐन, २०६६ द्वारा स्िहकएको ।

(38)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(घ) इजाजतपर प्राप्त व्यस्क्तको कारोबारको आधार, सीमा तथा

शतय सनधायरण गने ।

(ङ) नेपाली रुपैयाँको हवदे शी हवसनमय दर सनधायरण पद्धसत तोक्ने ।

६४ हवदे शी हवसनमय कारोबारको हववरणाः (१) बैङ्कले इजाजतपर प्राप्त

व्यस्क्तलाई हवदे शी मुरा सटही तथा सो सम्बन्धी सञ्चालनको हवर्स्तृत
हववरण बै ङ्कमा पेश गनय लगाउनेछ । त्यर्स्तो हववरण पेश गनुप
य ने अवसध,
ढाँचा र तत्सम्बन्धी अन्य कागजात बै ङ्कले समय समयमा तोके बमोस्जम
हुनेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जमको हववरण र बै ङ्कले तोकेको कागजात

बैङ्क समक्ष पेश गनुय सम्बस्न्धत इजाजतपर प्राप्त व्यस्क्तको कतयव्य हुनछ
े ।

६५. हवदे शी हवसनमयको कारोबाराः (१) बैङ्कले हवदे शी हवसनमय, सुन तथा
बहुमूल्य धातु खररद वा सबक्री गनय सक्नेछ ।

(२) बैङ्कले उपदफा (१) बमोस्जम गने खररद सबक्री र्स्पट, असग्रम
हवसनमय दर, र्स्वाप, अप्सन वा यर्स्तै प्रकारका अन्य उपकरण, नगद वा
कुनै पसन हवसनमेय असधकारपरको माध्यमबाट गनय सक्नेछ ।

(३) बैङ्कले दफा ६६ को उपदफा (१) को प्रयोजनको लासग

हवदे शी हवसनमय खररद वा सबक्री गनय सक्नेछ । त्यर्स्तो खररद, सबक्री
र्स्पट, असग्रम हवसनमयदर, र्स्वाप, अप्सन वा यर्स्तै अन्य उपकरणको
आधारमा समेत गनय सक्नेछ ।

(४) बैङ्कले हवदे शी मुराहरुको खररद सबक्री दर कायम गरी

कारोबार गनेछ । यसरी कारोबार गदाय गररने कारोबारको आधार, सीमा
तथा शतय बैङ्कले तोके बमोस्जम हुनेछ ।

६६. हवदे शी हवसनमय सस्ञ्चसताः (१) बैङ्कले हवदे शी हवसनमय सस्ञ्चसतको पररचालन
गनेछ । यर्स्तै सस्ञ्चसत सम्बस्न्धत हवदे शी हवसनमयमा अहङ्कत हुनेछ र
यर्स्तो सस्ञ्चसतमा दे हायको सम्पस्त्त समावेश हुनेछाः–

(39)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(क) बैङ्कले स्जम्मा सलएको वा बै ङ्कको खातामा रहेको सुन

तथा बहुमूल्य धातु ।

(ख) बैङ्कले स्जम्मा सलएको वा बैङ्कको खातामा जम्मा रहेको

हवदे शी मुरा ।

(ग) बैङ्कको नाममा हवदे शी केन्रीय बैङ्क वा अन्य हवदे शी

बैङ्क खातामा रहेको हवदे शी मुरा ।

(घ) बैङ्कको नाममा अन्तरायहष्ट्रय मुरा कोर्मा जम्मा रहेको

र्स्पेशल ड्रइङ्ग राईट्स (एस.सड.आर) ।

(ङ) बैङ्कको स्जम्मामा रहे को हवदे शी हवसनमयमा भ ुक्तानी हुने

गरी कुनै ऋणी वा दाहयत्वकतायले जारी गरे को
हवसनमयपर, प्रसतज्ञापर, बचत ऋणपर, बण्ड तथा अन्य
ऋण सुरक्षण ।

(च) तत्काल वा पुनखयररद गने गरी हवदे शी बैङ्क वा

अन्तरायहष्ट्रय हवत्तीय सं र्स्थासँग वा ती सं र्स्था जमानी
बसेको र भहवष्यमा खररद गने गरी बैङ्क तथा अको
पक्ष बीच हवदे शी हवसनमयमा भ ुक्तानी हुने गरी भएको
सम्िौता ।

(२) बैङ्कले उपदफा (१) बमोस्जमको सम्पस्त्तको चयन गदाय

ँ ी र तरलताको सुरक्षालाई ध्यानमा राखी असधकतम आम्दानी
बैङ्कको पूज
हुने हकससमले गनुय पनेछ ।

(३) बैङ्कले मौदरक तथा हवदे शी हवसनमय नीसत कायायन्वयन गदाय

अन्तरायहष्ट्रय कारोबारमा शीघ्र भ ुक्तानीको लासग आवश्यकपने यथोस्चत
अन्तरायहष्ट्रय सस्ञ्चसत कायम गनुय पनेछ ।

(४) अन्तरायहष्ट्रय सस्ञ्चसतको मारा घटे को वा घट्ने अवर्स्थामा

पुगेको कारणबाट मौदरक तथा हवदे शी हवसनमय नीसत कायायन्वयन गदाय
अन्तरायहष्ट्रय कारोबारमा शीघ्र भ ुक्तानीको प्रहक्रयामा प्रसतकूल असर पनय
जाने आशङ्का बैङ्कलाई लागेमा बैङ्कले अन्तरायहष्ट्रय सस्ञ्चसतको वतयमान स्र्स्थसत,

(40)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

सो घटे को र घट्नुको कारणका साथै सोको रोकथाम गनय अपनाउनुपने

उपाय समेत खुलाई नेपाल सरकार समक्ष प्रसतवेदन पेश गनेछ ।

(५) उपदफा (४) बमोस्जमको स्र्स्थसतमा सुधार नआएसम्मको

लासग बैङ्कले आवश्यकता अनुसार थप सुिाव सहहतको प्रसतवेदन तयार
गरी नेपाल सरकार समक्ष पेश गनेछ ।

(६) उपदफा (१) बमोस्जमको हवदे शी हवसनमय सस्ञ्चसतलाई बैङ्कले

आफ्नो वासलातमा दे खाउनेछ ।

६७. सुन तथा हवदे शी मुरामा ऋणपर जारी गनेाः (१) बैङ्कले नेपाल सरकारको
र्स्वीकृसत सलई कुनै सनस्श्चत प्रयोजनका लासग सुन तथा हवदे शी मुरामा
अहङ्कत कुनै एक वा एक भन्दा बढी प्रकारको ऋणपर जारी गनय सक्नेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जम जारी गररने ऋणपरको हकससम,

अवसध, साँवा ब्याजको भ ुक्तानी तथा अन्य कुराहरु बैङ्कले तोके बमोस्जम
हुनेछ ।

६८. अन्तरायहष्ट्रय स्क्लयररङ्ग र भ ुक्तानी सम्िौतााः बैङ्कले आफ्नो खाता वा नेपाल

सरकारको सनदे शन बमोस्जम सरकारी खाताको लासग हवदे श स्र्स्थत
सावयजसनक वा सनजी केन्रीय स्क्लयररङ्ग सं र्स्थासँग स्क्लयररङ्ग तथा भ ुक्तानी
सम्िौता गनय सक्नेछ । बैङ्कले यर्स्तो सम्िौताको उद्देश्य कायायन्वयन
गनयको लासग आवश्यक अन्य सम्िौता समेत गनय सक्नेछ ।

पररच्छे द–८

नेपाल सरकारसँगको सम्बन्ध

६९. बैङ्कर, सल्लाहकार र हवत्तीय ऐजेन्टाः (१) बैङ्क नेपाल सरकारको बै ङ्कर,
आसथयक हवर्यको सल्लाहकार तथा नेपाल ............ को हवत्तीय ऐजेन्ट
हुनेछ ।

 गणतन्र सुदृढीकरण तथा केही नेपाल कानून सं शोधन गने ऐन, २०६६ द्वारा स्िहकएको ।

(41)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(२) नेपाल सरकारले बै ङ्कको क्षेरासधकारसँग सम्बस्न्धत हवर्यमा

बैङ्कसँग परामशय सलनेछ । यसरी नेपाल सरकारबाट माग भएका हवर्यमा
परामशय ददनु बैङ्कको कतयव्य हुनेछ ।

(३) प्रत्येक वर्य नेपाल सरकारले वाहर्यक बजेट तयार गदाय

आन्तररक ऋण लगायत असधहवकर्यको सम्बन्धमा बै ङ्कसँग परामशय सलनेछ ।

(४) बैङ्कले प्रत्येक वर्य आसथयक तथा हवत्तीय हवर्यमा नेपाल

सरकार समक्ष पूव य बजेटकालीन समीक्षा प्रसतवेदन पेश गनेछ ।

७०. बाह्य ऋण सम्बन्धी परामशय तथा जानकारीाः (१) नेपाल सरकारले बाह्य
क्षेरबाट ऋण सलँदा बैङ्कसँग परामशय सलन सक्नेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जमको परामशयमा ऋण रकमको रास्श,

सोको प्रासप्त तथा ऋण सापटीका शतय वा अवर्स्था तथा ऋणको भ ुक्तानी
जर्स्ता हवर्य पनेछन् ।

(३) नेपाल सरकारले बाह्य ऋण सलएको जानकारी बैङ्कलाई

ददनेछ ।

(४) नेपाल सरकारले हवदे शी हवसनमयमा दाहयत्व सृजना हुने गरी

सनजी वा सावयजसनक सं र्स्थालाई बाह्य ऋण सलन र्स्वीकृसत ददँदा बैङ्कसँग
परामशय सलनेछ ।

(५) नेपाल सरकार, सावयजसनक सं र्स्था वा सनजी क्षेरले हवदे शी

हवसनमयमा दाहयत्व सृजना हुने गरी भए गरे का सम्िौताको जानकारी
बैङ्कलाई ददनु पनेछ ।

७१. सनक्षेप सङ्कलनाः (१) बै ङ्कले नेपाल सरकारको वा नेपाल सरकारले

तोहकददएको अन्य सनकायको सनक्षेप र्स्वीकार गनेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जम सनक्षेप र्स्वीकार गदाय बैङ्कले रकम

स्जम्मा सलने, भ ुक्तानी ददने, खाता सञ्चालन गने तथा अन्य बैहकङ्ग सेवा
प्रदान गने जर्स्ता कायय गनेछ ।

(42)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(३) बैङ्कले तोकेको शतय पालना गने गरी आवश्यकता अनुसार

वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थालाई उपदफा (२) बमोस्जमको कारोबार
गनय पाउने गरी असधकार प्रदान गनय सक्नेछ ।

७२. हवत्तीय एजेन्टको काययाः बैङ्कले नेपाल सरकारसँग भएको सम्िौताका

आधारमा सनधायररत शतय वा सीमाको अधीनमा रही दे हायका हवर्यमा
नेपाल सरकारको हवत्तीय ऐजेन्टको रुपमा कायय गनेछाः–

(क) नेपाल सरकारद्वारा जारी गररएका ऋणपरको खररद सबक्री

गने, बजार व्यवर्स्था गने , हर्स्तान्तरण गने र सोको असभले ख
राख्ने जर्स्ता कारोबार ।

(ख) खण्ड (क) बमोस्जमको ऋणपरको साँवा, ब्याज र अन्य

दर्स्तुरको भ ुक्तानी ।

(ग) एजेन्टको रुपमा गनुप

य ने आवश्यक अन्य कायय ।

७३. बैङ्कले हववरण, तथ्याङ्क तथा कागजात माग गनय सक्नेाः (१) बैङ्कले आफ्नो
काम कारबाही सञ्चालन गनय आवश्यकपने हववरण, तथ्याङ्क तथा कागजात
सम्बस्न्धत सनकायबाट माग गनय सक्नेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जम बैङ्कले मागेको हववरण, तथ्याङ्क तथा

कागजात उपलब्ध गराउनु सम्बस्न्धत सनकायको कतयव्य हुनेछ ।

७४. कानून सुधारका सम्बन्धमा बै ङ्कसँग परामशय सलन सक्नेाः (१) बैङ्कको
उद्देश्य वा यसको असधकार क्षेरसभरका मौदरक नीसत तथा सञ्चालन, कजाय,
शोधनान्तर, हवदे शी हवसनमय र बैहकङ्ग जर्स्ता हवर्यसँग सरोकार राख्ने
कानूनको सं शोधन वा सनमायण वा सो सम्बन्धी कायय गनुय अगासड
सम्बस्न्धत सनकायले बै ङ्कसँग परामशय सलन सक्नेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जम माग भएको परामशय ददनु बैङ्कको

कतयव्य हुनेछ ।

(३) बैङ्कको उद्देश्य वा यसको असधकार क्षेर वा दक्षतासभरका

मौदरक नीसत तथा सञ्चालन, कजाय, शोधनान्तर, हवदे शी हवसनमय र बैहकङ्ग

(43)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

जर्स्ता हवर्यमा नयाँ कानूनको सनमायण वा भैरहे को कानूनमा सं शोधन गने

प्रर्स्ताव नेपाल सरकार समक्ष पेश गने असधकार बैङ्कलाई हुनेछ ।

७५. नेपाल सरकारलाई जाने कजाय र सरकारी ऋणपरको खररदाः (१) यस

ऐनमा अन्यथा व्यवर्स्था गररएकोमा बाहे क बैङ्कले नेपाल सरकार वा
नेपाल सरकारको पूण,य असधकांश वा आंस्शक र्स्वासमत्व भएको सं र्स्थालाई
कुनै प्रकारको हवत्तीय सहयोग प्रदान गने छै न ।

(२) यस दफाको अधीनमा रही बैङ्कले एक सय असी ददनसभर

च ुक्ता हुने गरी नेपाल सरकारलाई कजाय प्रदान गनय सक्नेछ ।

(३) उपदफा (२) मा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन

नेपालले कुनै अन्तरायहष्ट्रय सं र्स्थाको सदर्स्य हुँदा सतनुप
य ने दर्स्तुर वा सोसँग
सम्बस्न्धत भ ुक्तानीको लासग लामो अवसधको हवशेर् कजाय बै ङ्कले नेपाल
सरकारलाई प्रदान गनय सक्नेछ ।

(४) बैङ्कले नेपाल सरकार वा नेपाल सरकारको पूण,य असधकांश वा

आंस्शक र्स्वासमत्व भएको सं र्स्थालाई प्रदान गने कजाय नेपाली रुपैयाँमा
मार भ ुक्तानी गनेछ । यसरी प्रदान गररएको कजायको लासग नेपाल
सरकारले सो कजाय रकम बराबरको हवसनमेय ऋणपर जारी गरी बैङ्कलाई
प्रदान गनेछ । त्यर्स्तो ऋणपरको भ ुक्तानी अवसध कजाय अवसधलाई
खाम्ने र प्रचसलत ब्याज दरको हुन ु पनेछ । यसरी बैङ्कले नेपाल
सरकारलाई प्रदान गने सबै कजायका सम्बन्धमा बैङ्क र नेपाल सरकारका
बीच सलस्खत सम्िौता हुनेछ । उक्त सलस्खत सम्िौतामा कजायको कुल
रकम वा सीमा, त्यसको शतय, भ ुक्तानी अवसध, ब्याज दर तथा अन्य
दर्स्तुरको सम्बन्धमा र्स्पष्ट उल्ले ख भएको हुन ु पनेछ ।

र्स्पष्टीकरणाः यस दफाको प्रयोजनको लासग “हवसनमेय ऋणपर” भन्नाले

प्रसमसरी नोटको रुपमा जारी भएको ऋणपर सम्िनु पछय ।

(५) बैङ्कले नेपाल सरकारलाई प्रवाह गरे को असधहवकर्य कुनै पसन

समयमा नेपाल सरकारको अस्घल्लो आसथयक वर्यको राजर्स्व आयको पाँच
प्रसतशत भन्दा बढी हुने छै न । यर्स्तो राजश्व आयको गणना गदाय ऋण

(44)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

सापटी, आसथयक अनुदान वा अन्य कुनै पसन हकससमका आसथयक सहयोग

तथा सम्पस्त्त सबक्रीबाट भएको आजयन समावेश हुने छै न ।

(६) उपदफा (५) बमोस्जमको असधहवकर्यको भ ुक्तानी नेपाल

सरकारले एक सय असी ददनसभर प्रचसलत बजार ब्याज दरमा नगद वा
बजारयोग्य ऋणपर माफयत गनुय पनेछ ।

(७) बैङ्कले नेपाल सरकारबाट खररद गरी आफ्नो र्स्वासमत्वमा

सलएको ऋणपरको कुल रकम अस्घल्लो आसथयक वर्यको राजश्व आयको
दश प्रसतशत भन्दा बढी हुने छै न ।

(८) दे हायको अवर्स्थामा बै ङ्कले खररद गरे को नेपाल सरकारद्वारा

सनष्काससत ऋणपरलाई उपदफा (७) बमोस्जम नेपाल सरकारलाई प्रदान
गररने ऋणको रुपमा सलइने छै नाः–

(क) बैङ्कको मौदरक नीसत अनुरुप खुल्ला बजार सञ्चालनको

लासग दोस्रो बजारबाट खररद गरे कोमा ।

(ख) प्राथसमक सनष्कासनको समयमा बैङ्कले बजारलाई

उपयुक्त र्स्तरमा राख्न आवश्यक ठानी साठी ददनसभरमा
बेच्ने गरी खररद गरे कोमा ।

(ग) ु स्घ बै ङ्कले नेपाल सरकारबाट

उपदफा (७) लागू हुनअ
खररद गरी आफ्नो र्स्वासमत्वमा सलएको ऋणपरको
हकमा ।

पररच्छे द–९

बैङ्कको सनयमन र सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षण

७६. सनक्षेप सलन वा कजाय ददन बैङ्कको र्स्वीकृसत सलनुपनेाः (१) कुनै पसन
व्यस्क्त, फमय, कम्पनी वा सं र्स्थाले कुनै पसन प्रकारको सनक्षेप सलन वा कजाय
ददन बैङ्कबाट तोहकए बमोस्जम र्स्वीकृसत सलनु पनेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जमको र्स्वीकृसत प्रदान गदाय बैङ्कले तोहकए

बमोस्जम आवश्यक शतय समेत सनधायरण गरी र्स्वीकृसत प्रदान गनय सक्नेछ

(45)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

र त्यर्स्तो शतयहरुको पालना गनुय सम्बस्न्धत व्यस्क्त, फमय, कम्पनी वा

सं र्स्थाको कतयव्य हुनेछ ।

७७. ब्याज दरमा बन्दे जाः प्रचसलत कानून बमोस्जम सनक्षेप सलने वा कजाय ददने
असधकार भएका व्यस्क्त, फमय, कम्पनी वा सं र्स्थाले सनक्षेपमा ददने वा
कजायमा सलने ब्याज दर सनधायरण गदाय बैङ्कले समय समयमा तोहकददएको
ब्याज दर सम्बन्धी व्यवर्स्था बमोस्जम गनुय पनेछ ।

७८. बैङ्कबाट इजाजतपर सलनु पनेाः (१) वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाले
बैहकङ्ग तथा हवत्तीय कारोबार गनय बैङ्कबाट तोहकए बमोस्जम इजाजतपर
सलनु पनेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जमको इजाजतपर प्रदान गदाय बैङ्कले

तोहकए बमोस्जम आवश्यक शतय समेत सनधायरण गरी इजाजतपर प्रदान
गनय सक्नेछ र त्यर्स्तो शतयको पालना गनुय सम्बस्न्धत इजाजतपर प्राप्त बैङ्क
तथा हवत्तीय सं र्स्थाको कतयव्य हुनेछ ।

७९. बैङ्कले सनयमन गनेाः (१) बैङ्कलाई वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाको
काम कारबाही सनयमन गने पूणय असधकार हुनेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जम सनयमन गने सम्बन्धमा बैङ्कले

आवश्यक दे खेका हवर्यमा सनयम तथा हवसनयम बनाउन र आवश्यक
आदे श, सनदे शन तथा सूचना जारी गनय सक्नेछ र त्यर्स्तो सनयम तथा
हवसनयम र आदे श, सनदे शन तथा सूचनाको पालना गनुय सम्बस्न्धत वास्णज्य
बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाको कतयव्य हुनछ
े ।

(३) बैङ्कले दे हायका हवर्यमा वास्णज्य बैङ्कलाई आवश्यक सनदे शन

जारी गरी दे हायको हववरण पेश गनय लगाउनेछाः–

(क) वासलातसभरको लेखा तथा हहसाब हकताब, वासलात

बाहहरको हहसाब हकताब वा बचनबद्वता र आम्दानी
खचयको हववरण र सतनीहरुको लेखा शीर्यकसँगको
अनुपासतक हववरण ।

(46)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(ख) बैङ्कले तोकेको सीमासभर नपरे का हवशेर् प्रकारको कजाय

वा लगानीका सम्बन्धमा लगाइएको शतय, प्रसतबन्ध वा
सनर्ेध वा त्यर्स्ता कजाय वा लगानी तथा जोस्खम व्यहोने
प्रकृसतको बचनबद्धता, सम्पस्त्त र दाहयत्वको आवसधक
समलान र वासलात बाहहरका शीर्यक, हवदे शी मुराको
स्र्स्थसत, र्स्पट र असग्रम हवसनमय दर, र्स्वाप, अप्सन वा
यर्स्तै प्रकारका अन्य उपकरण र हवद्युतीय वा अन्य
भ ुक्तानी प्रणालीका अन्य प्रहक्रया ।

(ग) बैङ्कले तोकेको अन्य हववरण तथा कागजात ।

(४) बैङ्कले दे हायका हवर्यमा हवत्तीय सं र्स्थालाई आवश्यक सनदे शन

जारी गरी दे हायका हववरण पेश गनय लगाउनेछाः–

(क) लेखा, हहसाब हकताब, नाफा नोक्सान हहसाब, वासलात र

वासलात बाहहरको कारोबार र बचनबद्धता र आम्दानी
खचयको हववरण तथा सोको लेखा शीर्यकसँगको
अनुपासतक हववरण ।

(ख) हवशेर् प्रकारको कजाय वा लगानीका सम्बन्धमा

लगाइएको शतय, प्रसतबन्ध वा सनर्ेध वा बैङ्कले तोकेको
सीमा भन्दा बढीको कजाय वा लगानी, जोस्खमपूणय
बचनबद्धता, हवदे शी मुराको स्र्स्थसत, भ ुक्तानी र भ ुक्तानी
प्रणालीका हवद्युतीय वा अन्य प्रहक्रया ।

(ग) बैङ्कले तोकेको अन्य हववरण तथा कागजात ।


(४क) बै ङ्कले सम्पस्त्त शुद्धीकरण तथा आतं कवादी हक्रयाकलापमा
हवत्तीय लगानी सनवारण गने प्रयोजनको लासग वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय
सं र्स्थालाई ग्राहक पहहचान र ग्राहकको जोस्खम वगीकरण तथा
व्यवर्स्थापन गने, रकम र्स्थानान्तरण, सनक्षेप लगायतका सीमा वा शंकार्स्पद
कारोबारको हववरण प्रचसलत सम्पस्त्त शुद्धीकरण सनवारण सम्बन्धी कानून

 दोस्रो सं शोधनद्वारा थप ।

(47)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

बमोस्जम र्स्थाहपत हवत्तीय जानकारी इकाईमा उपलब्ध गराउने सम्बन्धमा

आवश्यक सनदे शन ददन सक्नेछ ।

(५) बैङ्कलाई वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाका सम्बन्धमा दे हाय

बमोस्जमको असधकार हुनेछाः–

(क) यस ऐन र वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाको

इजाजतपर, सुपररवेक्षण तथा सनयमन गनय बनेको अन्य
कुनै ऐनले ददएको असधकार र दाहयत्वको कायायन्वयन र
वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाको इजाजतपर रद्द गने
तथा टाट उल्टन लागेका वा टाट उल्टे का वास्णज्य बैङ्क
वा हवत्तीय सं र्स्थालाई बैङ्क आफैले स्जम्मा सलने वा
ट्रहष्टससपमा स्जम्मा ददने ।

(ख) कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले यो ऐन वा यस

ऐन अन्तगयत बनेको सनयम, हवसनयम वा सो अन्तगयत
जारी भएको आदे श वा सनदे शन अनुरुप कारोबार
सञ्चालन गरे को छ, छै न भनी बैङ्कका कुनै असधकृत वा
बैङ्कले तोकेको व्यस्क्तद्वारा त्यर्स्ता बैङ्क वा सं र्स्थाको
हहसाब हकताब, असभलेख, कागजात वा अन्य स्रे र्स्ता
जाँचबुि वा सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षण गने वा गनय
लगाउने ।

(ग) बैङ्कले कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको कारोबारको

सम्बन्धमा सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षण गनुय परे मा त्यर्स्ता
बैङ्क वा सं र्स्थाका सञ्चालक ससमसतका सदर्स्य, पदासधकारी
वा कमयचारीलाई आफ्नो बै ङ्क वा सं र्स्थाको बारे मा
आवश्यक जानकारी पेश गनय आदे श ददने ।

८०. बैहकङ्ग तथा हवत्तीय व्यवर्स्था र कजाय सनयन्रणाः बैहकङ्ग तथा हवत्तीय
व्यवर्स्था, मुरा तथा कजायका सम्बन्धमा बैङ्कले वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय
सं र्स्थालाई समय समयमा सनदे शन ददन सक्नेछ । त्यर्स्तो सनदे शनको
पालना गनुय वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाको कतयव्य हुनेछ ।

(48)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

८१. तोहकएको क्षेरमा कजाय प्रवाह गनुय पनेाः (१) बैङ्कले समय समयमा
तोहकददएको क्षेरमा बै ङ्कले तोहकददएको अवसधसम्मको लासग बैङ्कले
तोहकददए बमोस्जम वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाले कजाय प्रवाह गनुय
पनेछ ।

(२) कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले उपदफा (१) बमोस्जम

कजाय प्रवाह नगरे मा वा कम प्रवाह गरे मा त्यसरी प्रवाह नगरे को वा कम
प्रवाह गरे को रकममा सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले कजायमा
सलने असधकतम ब्याज दरले हुन आउने रकम बैङ्कले सम्बस्न्धत वास्णज्य
बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थासँग हजायना सलन सक्नेछ ।

८२. बैङ्क समक्ष पेश गनुप

य ने सूचनााः (१) वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाले
आफ्नो कारोबार तथा हवत्तीय अवर्स्थाको हववरण बै ङ्कले तोके बमोस्जम
बैङ्क समक्ष पेश गनुय पनेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जम उपलब्ध भएको हववरणलाई बैङ्कले

प्रकाशन गनय सक्नेछ ।

८३. सडबेञ्चर तथा हवत्तीय उपकरण जारी गनय र्स्वीकृसत सलनु पनेाः (१) वास्णज्य
बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाले कुनै पसन प्रकारको सडबेञ्चर वा हवत्तीय उपकरण
जारी गदाय बैङ्कको पूव य र्स्वीकृसत सलनु पनेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जमको र्स्वीकृसत ददँदा बैङ्कले आवश्यक

शतयहरु तोक्न सक्नेछ र त्यर्स्तो शतयको पालना गनुय सम्बस्न्धत वास्णज्य
बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाको कतयव्य हुनछ
े ।

८४. सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षणाः (१) बैङ्कद्वारा इजाजतपर प्रदान गररएका

वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाहरुको सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षण काययको
सनसमत्त ससमसतले अन्तरायहष्ट्रयर्स्तरको सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षण हवसनयम
बनाई लागू गनेछ ।

(२) बैङ्कले जुनसुकै बखत वास्णज्य बैङ्क र हवत्तीय सं र्स्थाको

जुनसुकै कायायलयको सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षण गनय, गराउन सक्नेछ ।
यर्स्तो सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षण सम्बस्न्धत कायायलयमा बैङ्कको कुनै

(49)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

असधकारी वा बै ङ्कले तोकेको हवशेर्ज्ञ खटाई वा हवर्स्तृत हववरण तथा

सूचनाहरु बैङ्कमा नै स्िकाई पसन गनय सहकनेछ ।

(३) उपदफा (२) बमोस्जम सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षण गने

असधकारी वा हवशेर्ज्ञ वा बैङ्कले मागेका लगत, तथ्याङ्क, हववरण, सूचना,
कम्प्युटर असडटको लासग आवश्यकपने हववरण तथा अन्य हवद्युतीय
माध्यमबाट सृजना गररएका काययक्रम, हववरण र हवत्तीय सनयन्रण प्रणाली
वा आवश्यक अन्य कुनै कागजात त्यर्स्तो असधकारी, हवशेर्ज्ञ वा बैङ्कले
तोकेको समयसभर त्यर्स्तो असधकारी, हवशेर्ज्ञ वा बै ङ्कलाई उपलब्ध
गराउने, हेन य वा जाँच्न ददने कतयव्य सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क र हवत्तीय
सं र्स्था वा त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क र हवत्तीय सं र्स्थाको सञ्चालक, पदासधकारी
वा कमयचारीको हुनेछ ।

(४) यस दफा बमोस्जम सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षण गने असधकारी

वा बैङ्कले वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको कुनै सञ्चालक, पदासधकारी वा
कमयचारीसँग सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षण गदाय आवश्यक दे खेका काम
कारबाहीका सम्बन्धमा सलस्खत रुपमा बयान गराउन सक्नेछ ।

(५) सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षण गदाय आवश्यक दे स्खएका कुराको

सम्बन्धमा बैङ्क वा सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षण गने असधकारीले वास्णज्य
बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थालाई आवश्यक सनदे शन ददन सक्नेछ । यसरी बैङ्क
वा सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षण गने असधकारीले ददएको सनदे शनको पालना
गनुय सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क र हवत्तीय सं र्स्थाको कतयव्य हुनछ
े ।
सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षण गने असधकारीले यसरी ददएको सनदे शनको
जानकारी यथाशीघ्र बैङ्कलाई ददनु पनेछ ।

(६) यस दफा बमोस्जम सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षण गने
असधकारी वा हवशेर्ज्ञले आफूले गरे को सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षणको
प्रसतवेदन तोहकएको अवसधसभर गभनयर समक्ष पेश गनुय पनेछ ।

 दोस्रो सं शोधनद्वारा सं शोसधत ।

(50)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(७) उपदफा (६) बमोस्जम पेश भएको प्रसतवेदन ससमसतको

आगामी बैठकमा पेश गनुय पनेछ ।

(८) उपदफा (७) बमोस्जम पेश भएको प्रसतवेदन उपर ससमसतले

आवश्यक सनणयय गरी सो सम्बन्धमा चाल्नुपने कदमहरुका बारे मा
गभनयरलाई आवश्यक सनदे शन ददन सक्नेछ । त्यर्स्तो सनदे शनको पालना
गने, गराउने स्जम्मेवारी गभनयरको हुनेछ ।

८५. आपसी सहयोग आदान प्रदान गनेाः (१) आ–आफ्नो सुपररवेक्षण

क्षेरासधकार अन्तगयतपने वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाको सुपररवेक्षण
गनयको लासग बैङ्कले सम्बस्न्धत हवदे शी सुपररवेक्षण असधकारीसँग
पारर्स्पररकताको आधारमा सहयोगको आदान प्रदान गनय सक्नेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जम सुपररवेक्षण गने प्रयोजनको लासग प्राप्त

जानकारी वा सूचना गोपनीयता भङ्ग नहुने गरी बैङ्कले हवदे शी सुपररवेक्षण
असधकारीसँग आदान प्रदान गनय सक्नेछ ।

(३) बैङ्कले हवत्तीय प्रणालीसँग सम्बस्न्धत नीसत सनयमन गने अन्य

सनकायसँग हवत्तीय प्रणालीको सम्वद्धयन गने प्रयोजनका सनसमत्त एक
आपसमा सहयोगको आदान प्रदान गनय सक्नेछ ।

८६. .....................

८६क. वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले बैङ्कलाई जानकारी गराउनु पनेाः कुनै
वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था प्रचसलत कानून बमोस्जम दामासाही वा
खारे जीमापने अवर्स्था भएमा वा त्यर्स्तो बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले भ ुक्तानी
य ने कुनै रकम भ ुक्तानी गनय नसक्ने वा पूरा गनुप
गनुप य ने कुनै वा सबै
दाहयत्व पूरा गनय उल्लेखनीयरुपमा (म्याटे ररयल्ली) असमथय भएमा त्यर्स्तो
वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले सोको जानकारी बै ङ्कलाई पन्र ददनसभर
अहवलम्ब गराउनु पनेछ ।

 दोस्रो सं शोधनद्वारा खारे ज ।

 पहहलो सं शोधनद्वारा थप ।

(51)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)


८६ख. वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था समर्स्याग्रर्स्त भएको मासननेाः दफा ८६क.
बमोस्जमको जानकारी बैङ्कले प्राप्त गरे कोमा वा दफा ८४ बमोस्जमको
सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षण प्रसतवेदनबाट वा अन्य कुनै पसन तवरबाट कुनै
वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थामा दे हायको कुनै अवर्स्था हवद्यमान रहेको
कुरामा बैङ्क हवश्वर्स्त भएमा बैङ्कले त्यर्स्तो वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय
सं र्स्थालाई सलस्खत सूचना ददई समर्स्याग्रर्स्त भएको वास्णज्य बैङ्क वा
हवत्तीय सं र्स्थाको रुपमा घोर्णा गनेछाः–

(क) सनक्षेपकताय, शेयरधनी, साहू वा सवयसाधारणको हहत हवपरीत

हुने गरी कुनै कायय गरे को दे स्खएमा,

(ख) आफूले पूरा गनुप

य ने हवत्तीय दाहयत्व पूरा नगरे मा वा गनय
सक्ने सम्भावना नभएमा वा भ ुक्तानी गनुप
य ने रकम भ ुक्तानी
गनय नसकेमा,

(ग) दामासाहीमा परे को वा पनय लागेको वा उल्लेखनीय रुपमा

आसथयक कदठनाई भोसगरहेको भएमा,

(घ) यस ऐन, वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्था सम्बन्धी प्रचसलत

कानून, अन्य प्रचसलत कानून, इजाजतपर प्रदान गदाय
तोहकएका शतय वा बैङ्कको सनयमन, सनदे शन वा आदे शको
अवज्ञा वा उल्लं घन गरे को दे स्खएमा,

(ङ) िुटै ा, जालसाज, गलत कागजात वा तथ्य पेश गरी

इजाजतपर प्राप्त गरे को दे स्खन आएमा,

(च) यस ऐन, वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्था सम्बन्धी प्रचसलत

कानून तथा बैङ्कले समय–समयमा ददएको सनदे शन
बमोस्जमको न्यूनतम पूँजी कोर् कायम गनय नसकेमा,

(छ) प्रचसलत कानून बमोस्जम कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय

सं र्स्थाको खारे जी (सलस्क्वडेशन) 
वा फरफारख वा

 दोस्रो सं शोधनद्वारा थप ।

(52)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

दामासाही सम्बन्धी कानूनी कारबाही अस्घ बढाइएको

भएमा,

(ज) र्स्वेस्च्छक खारे जीको कारबाही शुरु भएकोमा त्यर्स्तो

कारबाही पूरा गनय अनुस्चत हढलाई भएकोमा,

(ि) कुनै हवदे शी वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको सं लग्नतामा

र्स्थापना भएको वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था भएमा
त्यर्स्तो हवदे शी वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था दामासाहीमा
वा खारे जीमा परे मा वा खारे जीमा परी सलस्क्वडेटर सनयुक्त
भएमा वा त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको बैहकङ्ग
कारोबार गने ु को कानून
इजाजतपर सम्बस्न्धत मुलक
बमोस्जम खारे ज भएमा वा कारोबारमा आंस्शक वा
पूणरु
य पले प्रसतबन्ध लागेमा वा त्यर्स्ता वास्णज्य बैङ्क वा
हवत्तीय सं र्स्थासँग सस्म्मसलत भई बैहकङ्ग कारोबार सञ्चालन
गरे को दे स्खएमा, वा

(ञ) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले आफूले गनुप

य ने भ ुक्तानी
य ने दाहयत्व वा काम कतयव्यमा प्रसतकुल असर
वा पूरा गनुप
पाने अवर्स्था हवद्यमान भएको कुरामा बै ङ्क हवश्वर्स्त भएमा ।

८६ग. समर्स्याग्रर्स्त वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थालाई बैङ्कले कारबाही गनय
सक्नेाः (१) दफा ८६ख. बमोस्जम बैङ्कले कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय
सं र्स्था समर्स्याग्रत भएको घोर्णा गरे मा कम्पनी ऐन तथा अन्य प्रचसलत
कानूनमा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन 
त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा
हवत्तीय सं र्स्थाको व्यवर्स्थापन आफ्नो सनयन्रणमा सलई वा सम्बस्न्धत
वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको सञ्चालक ससमसतलाई बैङ्कले दे हायको
कुनै वा सबै कारबाही गने आदे श ददन सक्नेछाः–

 पहहलो सं शोधनद्वारा थप ।
 पहहलो सं शोधनद्वारा सं शोसधत ।

(53)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(क) ँ ीको भ ुक्तानी हुन बाँकी

नयाँ शेयर जारी गरी वा जारी पूज
ँ ी वृहद्ध गनय लगाउने,
रकम भ ुक्तानी गनय लगाई च ुक्ता पूज

(ख) शेयरधनीहरुको मतासधकार वा अन्य असधकारहरु

आवश्यकता अनुसार सनलम्बन गने,

(ग) ँ ी वृहद्ध गनय शेयरधनीहरुलाई प्रदान गररने लाभांश

पूज
वा अन्य रकमहरु सनस्श्चत अवसधका लासग हवतरण गनय
रोक लगाउने,

(घ) सञ्चालक तथा अन्य उच्च पदासधकारीहरुलाई प्रदान

गररने बोनस, पाररश्रसमक, क्षसतपूसतय तथा अन्य
रकमहरुको हवतरणको सीमा सनधायरण गने ,

(ङ) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको सुशासन, आन्तररक

सनयन्रण तथा जोस्खम व्यवर्स्थापनको समुस्चत व्यवर्स्था
समलाउने,

(च) सनक्षेप र्स्वीकार, कजाय प्रवाह वा लगानीमा प्रसतबन्ध

लगाउने वा सोको सीमा तोक्ने,

(छ) ँ ीको पयायप्तता तथा तरलताको अनुपात उच्च राख्न

पूज
लगाउने वा व्यवसाहयक कारोबार मासथ प्रसतबन्ध
लगाउने वा अन्य आवश्यक शतय तोक्ने,

(ज) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको कारोबार सीसमत गने

वा जायजेथाको सबक्री गनय वा शाखा हवर्स्तार गनय रोक
लगाउने वा र्स्वदे श वा हवदे शका कुनै शाखा कायायलय
बन्द गनय लगाउने,

(ि) गुणात्मक रुपले शङ्कार्स्पद दे स्खएका सम्पस्त्त र यथाथय

मूल्य असभलेखन नभएका सधतो वा अन्य सम्पस्त्तहरुको
जोस्खम कम गनय आवश्यक व्यवर्स्था समलाउने,

(ञ) प्रचसलत कानून तथा बैङ्कको सनयमन उल्लं घन गरी

असनयसमत तररकाबाट सम्बस्न्धत वास्णज्य बै ङ्क वा

(54)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

हवत्तीय सं र्स्थालाई हासन नोक्सानी पुग्न जाने काययमा

रोक लगाउने,

(ट) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले गनय पाउने

काययहरुमध्ये कुनै खास प्रकृसतको काम कारबाही कुनै
खास अवसधका लासग गनय रोक लगाउने,

(ठ) मुख्य–मुख्य पूँजीगत खचय गदाय उल्लेखनीय रुपमा

दाहयत्व व्यहोनुप
य ने गरी प्रसतबद्धता जनाउँदा वा
सम्भाहवत दाहयत्वमा खचय गदाय बैङ्कको पूव य र्स्वीकृसत
सलनु पने,

(ड) आवश्यकता अनुसार एक वा एक भन्दा बढी सञ्चालक,

व्यवर्स्थापक वा कमयचारीलाई हटाउन लगाउने,

(ढ) खण्ड (ड) बमोस्जमको आदे श ददँदा सम्बस्न्धत वास्णज्य

बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले सो आदे शमा उस्ल्लस्खत
सञ्चालक, व्यवर्स्थापक वा कमयचारीलाई नहटाएमा
प्रचसलत कानूनमा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन
बैङ्कले त्यर्स्ता सञ्चालक, व्यवर्स्थापक वा कमयचारीलाई
आफै हटाउन सक्नेछ ।

(ण) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको सञ्चालक ससमसत

सनलम्बन गने र त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय
सं र्स्थाको व्यवर्स्थापन आफ्नो सनयन्रणमा सलई आफैं
वा आफूद्वारा सनयुक्त असधकारी माफयत त्यर्स्तो वास्णज्य
बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको व्यवर्स्थापन तथा कारोबार
सञ्चालन गने गराउने,

र्स्पष्टीकरणाः “सनयुक्त असधकारी” भन्नाले यस खण्ड

बमोस्जम बैङ्कले आफ्नो सनयन्रणमा सलएको वास्णज्य
बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको व्यवर्स्थापन तथा कारोबार

(55)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

सञ्चालन गनय बैङ्कद्वारा सनयुक्त कुनै एक वा एक भन्दा

बढी व्यस्क्त, फमय, कम्पनी वा सं र्स्था सम्िनु पछय ।

(त) सधतोपर बजारमा सूचीकृत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय

सं र्स्थालाई सधतोपर बजारबाट आफ्नो नाम हटाउन
आवेदन ददन लगाउने,

(थ) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको सुरक्षण नराखेको

सहायक आवसधक ऋणको साँवा तथा ब्याज भ ुक्तानीमा
प्रसतबन्ध लगाउने,

(द) बैङ्कले आवश्यक र उपयुक्त दे खेका अन्य कुनै काम

कारबाही गने ।

(२) उपदफा (१) को खण्ड (ढ) बमोस्जम वास्णज्य बैङ्क वा

हवत्तीय सं र्स्थाका सञ्चालक, व्यवर्स्थापक वा कमयचारीलाईय हटाउने आदे श
ददँदा वा खण्ड (ण) बमोस्जम वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको
व्यवर्स्थापन आफ्नो सनयन्रणमा सलई त्यर्स्तो वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय
सं र्स्थाको सञ्चालक ससमसत सनलम्बन गदाय त्यर्स्ता सञ्चालक, व्यवर्स्थापक,
ु ाईको मनाससब मौकाबाट वस्ञ्चत
कमयचारी वा सञ्चालक ससमसतलाई सुनव
गररने छै न ।

तर त्यर्स्तो मौका ददँदा वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था वा सोका

सनक्षेपकताय, शेयरधनी, साहु वा सवयसाधारणको हहतमा प्रसतकुल असरपने
दे स्खएमा प्रचसलत कानूनमा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन त्यर्स्ता
सञ्चालक, व्यवर्स्थापक वा कमयचारीलाई तत्काल सनजको पद वा सेवाबाट
हटाउन आदे श ददने वा सञ्चालक ससमसत सनलम्बन गरी यथासम्भव सछटो
ु ाईको मौका प्रदान गनय यस उपदफाले बाधा पुर्याएको मासनने छै न ।
सुनव

(३) उपदफा (२) को प्रसतबन्धात्मक वाक्यांशमा उल्ले ख भए

ु ाई गदाय सो कारबाही मनाससब
बमोस्जमको कारबाहीका सम्बन्धमा सुनव
नदे स्खएमा बै ङ्कले उपदफा (१) को खण्ड (ढ) वा (ण) बमोस्जमको
आदे शलाई बदर गनय, पररवतयन गनय वा अन्य मनाससब सनणयय गनय सक्नेछ ।

(56)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(४) उपदफा (१) को खण्ड (ण) बमोस्जम बैङ्कले कुनै वास्णज्य

बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था आफ्नो सनयन्रणमा सलई सोही खण्डमा उस्ल्लस्खत
कुनै पसन तवरबाट वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको व्यवर्स्थापन तथा
कारोबार सञ्चालन गदाय लाग्ने सम्पूणय खचय सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा
हवत्तीय सं र्स्थाले व्यहोनुय पनेछ ।

(५) उपदफा (१) को खण्ड (ण) बमोस्जम बैङ्कले ददएको

आदे शको अवसध बैङ्कले अको त्यर्स्तै आदे शद्वारा थप नगरे सम्म
सामान्यतया दुई वर्यसम्म कायम रहनेछ ।

(६) उपदफा (१) को खण्ड (ण) बमोस्जम बैङ्कले कुनै वास्णज्य

बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थालाई आफ्नो सनयन्रणमा सलएकोमा सोको प्रारस्म्भक
प्रसतवेदन र तत्पश्चात बै ङ्क वा बैङ्कद्वारा सनयुक्त असधकारीले तयार पारे को
वाहर्यक प्रसतवेदन नेपाल सरकारको जानकारीको लासग पठाउनेछ ।

(७) उपदफा (१) को खण्ड (ड), (ढ), (ण) र (त) बमोस्जम

ददइएको आदे श बै ङ्कले आवश्यक ठानेमा अको आदे शबाट हफताय सलन वा
बदर गनय सक्नेछ । त्यसरी अको आदे श जारी गदाय त्यर्स्तो आदे श जारी
य ने आधार तथा कारण र अन्य आवश्यक कुराहरु सो आदे शमा
गनुप
उल्लेख गनुय पनेछ ।

(८) उपदफा (१) को खण्ड (ढ) बमोस्जम बै ङ्कको आदे शबाट

हटाइएका सञ्चालक, व्यवर्स्थापक वा कमयचारीले त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा
हवत्तीय सं र्स्थाको सञ्चालक, व्यवर्स्थापक वा कमयचारीको पद वा कुनै पसन
वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको कुनै पसन पदमा रही वा अन्य कुनै पसन
तररकाबाट प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रुपमा सम्बद्ध भई कुनै काम कारोबार
समेत गनय पाउने छै न ।

(९) उपदफा (१) को खण्ड (ढ) बमोस्जम हटाइएको कुनै पसन

सञ्चालक, व्यवर्स्थापक वा कमयचारी वा खण्ड (ण) बमोस्जम सनलम्बन
भएको सञ्चालक ससमसतका सदर्स्यहरुले सो आदे श भएको समसत दे स्ख
प्रचसलत कुनै कानून बमोस्जम वा सनजहरुसँग कुनै प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष

(57)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

सम्िौता भएको भए सो सम्िौतामा उस्ल्लस्खत कुनै पसन पाररश्रसमक वा

क्षसतपूसतयको दावी गनय पाउने छै नन् ।

(१०) समर्स्याग्रर्स्त कुनै पसन वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको

ँ ीको सनधायरण, सम्पस्त्त तथा दाहयत्वको मूल्याङ्कन बैङ्कले तोहकददए
पूज
बमोस्जमको आधार, प्रहक्रया र मापदण्ड बमोस्जम हुनेछ ।

८६घ. बैङ्कले वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था सनयन्रणमा सलएपसछको असराः (१)
दफा ८६ग. को उपदफा (१) को खण्ड (ण) बमोस्जमको आदे श ददई
बैङ्कले कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको व्यवर्स्थापन आफ्नो
सनयन्रणमा सलई सोको व्यवर्स्थापन तथा कारोबार सञ्चालन गदाय
गराउँदाको अवर्स्थामा त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाका सञ्चालक,
व्यवर्स्थापक तथा कमयचारीले त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको
सम्पस्त्त, जायजेथा तथा सम्पूणय कारोबार तथा सोको हववरण र कारोबार
सञ्चालन गनय आवश्यकपने सम्पूणय सहयोग तथा सुहवधाहरु बैङ्क वा
बैङ्कबाट सनयुक्त भएको असधकारीलाई उपलब्ध गराउनु पनेछ ।

(२) दफा ८६ग. को उपदफा (१) को खण्ड (ण) बमोस्जम

बैङ्कले कुनै वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थालाई आफ्नो सनयन्रणमा सलने
आदे श ददएकोमा त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको व्यवर्स्थापन
तथा सञ्चालन गनय सनयुक्त असधकारीले बैङ्कले ददएको आदे शको पररसधसभर
रही सो आदे श उपर बै ङ्कले अन्यथा सनणयय नगरे सम्म त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क
वा हवत्तीय सं र्स्थाको सम्पस्त्त तथा कारोबार आफ्नो सनयन्रणमा सलई
सोको सञ्चालन त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको नामबाट गनुय
पनेछ ।

(३) प्रचसलत कानूनमा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन बै ङ्कले

आफ्नो सनयन्रणमा सलएको कुनै पसन वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको
व्यवर्स्थापन तथा सञ्चालन गनय सनयुक्त असधकारीले त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क
वा हवत्तीय सं र्स्था, सोको सञ्चालक ससमसत, शेयरधनी वा व्यवर्स्थापकलाई

 पहहलो सं शोधनद्वारा थप ।

(58)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

प्रचसलत कानून, त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको प्रबन्धपर तथा

सनयमावलीले प्रदान गरे को सम्पूणय असधकार आवश्यकता अनुसार प्रयोग
गनय सक्नेछ र त्यर्स्तो असधकारीले त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय
सं र्स्थाको साधारण सभा वा हवशेर् साधारण सभाले गने काम वा अन्य
कुनै प्रकारले प्रयोग गनय पाउने असधकारको समेत प्रयोग गनय सक्नेछ ।

(४) कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको व्यवर्स्थापन आफ्नो

सनयन्रणमा सलएको बैङ्कको आदे श बहाल रहेसम्म दफा ८६ग. को
उपदफा (१) को खण्ड (ढ) बमोस्जम हटाइएका सञ्चालक, व्यवर्स्थापक
वा कमयचारी तथा खण्ड (ण) बमोस्जम सनलम्बन गररएको सञ्चालक
ससमसतको सदर्स्यलाई त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको
व्यवर्स्थापन तथा सञ्चालन गनय बैङ्कबाट सनयुक्त असधकारीले सलस्खत
र्स्वीकृसत नददएसम्म समर्स्याग्रर्स्त रहेको अवसधभर त्यर्स्ता सञ्चालक,
व्यवर्स्थापक वा कमयचारीले प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रुपमा त्यर्स्तो वास्णज्य
बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको व्यवर्स्थापनमा सं लग्न हुन वा कुनै प्रकारको
पाररश्रसमक वा सुहवधा सलन पाउने छै न ।

८६ङ. बैङ्क वा बैङ्कबाट सनयुक्त असधकारीले प्रयोग गने सुधारात्मक उपाय तथा
असधकारहरुाः (१) कम्पनी ऐन तथा अन्य प्रचसलत कानूनमा जुनसुकै
कुरा लेस्खएको भए तापसन बैङ्कबाट कुनै समर्स्याग्रर्स्त वास्णज्य बैङ्क वा
हवत्तीय सं र्स्थालाई दफा ८६ग. को उपदफा (१) को खण्ड (ण)
बमोस्जम आफ्नो सनयन्रणमा सलने आदे श जारी गरी सोको व्यवर्स्थापन
तथा सञ्चालन गनय बैङ्क आफै वा बैङ्कबाट सनयुक्त असधकारीले बैङ्कको पूव य
र्स्वीकृसत सलई त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको पुनसंरचना गनय
दे हायका कुनै एक वा एक भन्दा बढी सुधारात्मक उपायहरु अवलम्बन
गनय वा गराउन सक्नेछाः–

(क) नेपाल राज्यसभर वा बाहहर सञ्चालन भैरहेको कुनै

कारोबार रद्द वा सनलम्बन गने,

 पहहलो सं शोधनद्वारा थप ।

(59)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(ख) बैङ्कले तोहकददएका शतय तथा मापदण्डका आधारमा

त्यर्स्तो वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको सम्पस्त्त अन्य
कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थालाई सबक्री गने,

(ग) त्यर्स्तो वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थामा काययरत

कमयचारीको सेवा अन्त्य गने वा सनजहरुको र्स्थानमा
आवश्यकता अनुसार नयाँ कमयचारी खटाउने,

(घ) आवश्यक दे स्खएमा त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय

सं र्स्थालाई अन्य वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थामा गाभ्ने
वा त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको कुनै वा
सबै सम्पस्त्त तथा दाहयत्व अन्य कुनै वास्णज्य बैङ्क,
हवत्तीय सं र्स्था वा अन्य कुनै सनकायमा हर्स्तान्तरण गने
प्रबन्ध समलाउने,

(ङ) बैङ्कले तोकेको मापदण्डको अधीनमा रही तत्काल

कायम रहेका शेयरधनीहरुको सहभासगता कम गराउन
ँ ी वृहद्ध गने
अन्य व्यस्क्तहरुलाई शेयर सबक्री गरी पूज
वा सञ्चालक ससमसतको पुनगयठन गरी त्यर्स्तो वास्णज्य
बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको पुनसंरचना गने,

(च) दफा ८६ज. बमोस्जम त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय

सं र्स्थाको सम्पस्त्तको वार्स्तहवक मूल्य प्रसतहवस्म्बत हुने
ँ ी घटाउने र शेयरको अहङ्कत मूल्य सोही
गरी पूज
ँ ीको अनुपातमा समायोजन गने,
पूज

(छ) सनक्षेपकताय, शेयरधनी, साहू तथा सवयसाधारणको हहतका

लासग आवश्यक व्यवर्स्थापकीय पुनसंरचना गने वा
सुचारुरुपले कारोबार सञ्चालन हुन नसकेको वास्णज्य
बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको शाखा तथा कारोबार बन्द
गरी सं र्स्थागत पुनसंरचना गने,

(60)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(ज) समर्स्याग्रर्स्त वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थालाई सक्षम

बनाउन आफूले तोहकददए बमोस्जमका अन्य उपायहरु
अबलम्बन गने गराउने ।

(२) कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था उपर उपदफा (१) को

खण्ड (च) वा (छ) बमोस्जम कुनै सनणयय सलनु पदाय सो हवर्यमा सनणयय
ु ाईको मौका ददनु पनेछ ।
सलनु अस्घ सरोकारवालालाई मनाससब सुनव

ु ाईको मौका प्रदान गदाय सोको सनक्षेपकताय,

तर अग्रीम सुनव
शेयरधनी, साहू वा सवयसाधारणको हहतमा प्रसतकुल असर पछय भन्ने बैङ्कलाई
ु ाईको मौका प्रदान गनुय
लागेमा त्यर्स्तो सनणयय सलई यथासम्भव सछटो सुनव
ु ाईबाट बैङ्क सन्तुष्ट हुने कारण र आधार
पनेछ र त्यसरी भएको सुनव
खुल्न आएमा सो सनणययलाई आवश्यकता अनुसार पररवतयन वा खारे ज गनय
सहकनेछ ।

८६च. उपचारात्मक कायय गने बैङ्कको असधकाराः (१) बैङ्कले दफा ८६ग. को
उपदफा (१) को खण्ड (ण) बमोस्जम समर्स्याग्रर्स्त वास्णज्य बैङ्क वा
हवत्तीय सं र्स्थाको सनयन्रण आफूले सलएको एक वर्यसभर त्यर्स्तो वास्णज्य
बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको व्यवर्स्थापन परीक्षण वा लेखापरीक्षण गरी वा
गराई सोको प्रसतवेदन सावयजसनक रुपमा प्रकाशन गनुय पनेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जमको व्यवर्स्थापन परीक्षण वा

लेखापरीक्षण प्रसतवेदनको आधारमा कम्पनी ऐन तथा अन्य प्रचसलत
कानूनमा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन बै ङ्क आफूले सनयन्रणमा
सलएको कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था राम्रोसँग सञ्चालन हुन सक्छ
भन्ने कुरामा बैङ्क हवश्वर्स्त भएमा बैङ्कले आवश्यकता अनुसार दे हायका
उपचारात्मक काययहरु गनय सक्नेछाः–

(क) दफा ८६ग. को उपदफा (१) को खण्ड (ण)

बमोस्जम सनलस्म्बत सञ्चालक ससमसतको सनलम्बन

 पहहलो सं शोधनद्वारा थप ।

(61)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

फुकुवा गरी पुनाः सोही सञ्चालक ससमसतलाई व्यवर्स्थापन

वा काम कारोबार सञ्चालन गनय आदे श ददने,

(ख) दफा ८६ग. को उपदफा (१) को खण्ड (ण)

बमोस्जम सनलस्म्बत सञ्चालक ससमसतलाई बखायर्स्त गरी
त्यर्स्तो वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाका
शेयरधनीहरुमध्येबाट नयाँ सञ्चालक ससमसतको गठन
गरी व्यवर्स्थापन वा काम कारोबार सञ्चालन गनय लगाउने,

(ग) दफा ८६ग. को उपदफा (१) को खण्ड (ण)

बमोस्जम सनलस्म्बत सञ्चालक ससमसतलाई बखायर्स्त गरी
त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको साधारण सभा
बोलाई सोको व्यवर्स्थापन वा काम कारोबार सञ्चालन
गनय नयाँ सञ्चालक ससमसतको गठन गने गराउने, वा

(घ) बैङ्कले उपयुक्त दे खेको अन्य कुनै उपचारात्मक उपाय

अवलम्बन गने ।

(३) उपदफा (१) बमोस्जमको व्यवर्स्थापन परीक्षण वा
लेखापरीक्षण प्रसतवेदन वा बैङ्कद्वारा सनयुक्त असधकारीको प्रसतवेदनको
आधारमा बै ङ्कले तोकेको मापदण्डको अधीनमा रही आवश्यकता अनुसार
नेपाल सधतोपर बोडय र नेपाल चाटयडय एकाउण्टे ण्ट सं र्स्थाका प्रसतसनसध तथा
अन्य बाह्य हवशेर्ज्ञ समेत समावेश गरी गठन भएको ससमसतले सनधायरण
गररददएको मूल्य भ ुक्तानी पाउने गरी कुनै शेयरधनीलाई सनजको नाममा
रहेको शेयरको र्स्वासमत्व बै ङ्कले उस्चत ठहराएको कुनै व्यस्क्तलाई सबक्री,
हवतरण तथा हर्स्तान्तरण गनय सावयजसनक सूचना प्रकाशन गरी आदे श ददन
सक्नेछ ।

(४) उपदफा (३) को खण्ड (क) बमोस्जम कुनै कारणले शेयर

सबक्री, हवतरण तथा हर्स्तान्तरण हुन नसकेमा त्यर्स्तो शेयर बै ङ्कले जफत
गररददन सक्नेछ र त्यसरी जफत गररएको शेयर बैङ्कले उपयुक्त

 दोस्रो सं शोधनद्वारा सं शोसधत ।

(62)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

ठहर्याएको तररकाबाट उपदफा (३) को खण्ड (क) बमोस्जम गदठत

ससमसतको राय समेत सलई अरु कसै लाई सबक्री, हवतरण तथा हर्स्तान्तरण
गनय सक्नेछ ।

(५) उपदफा (३) बमोस्जमको सनणयय कुनै वास्णज्य बै ङ्क वा

हवत्तीय सं र्स्था उपर सलनु पदाय बैङ्कले प्रर्स्ताहवत हवर्यमा सनणयय सलनुअस्घ
ु ाईको मौका ददनु पनेछ ।
सरोकारवालालाई मनाससब माहफकको सुनव

ु ाईको मौका प्रदान गदाय त्यर्स्तो वास्णज्य बै ङ्क वा

तर अग्रीम सुनव
हवत्तीय सं र्स्था, सोका सनक्षेपकताय, शेयरधनी, साहू वा सवयसाधारणको हहतमा
प्रसतकुल असर पछय भन्ने बैङ्कलाई लागेमा त्यर्स्तो सनणयय सलई यथासम्भव
ु ाईको मौका प्रदान गनुय पनेछ र त्यसरी भएको सुनव
सछटो सुनव ु ाईबाट
बैङ्क सन्तुष्ट हुने कारण र आधार खुल्न आएमा सो सनणययलाई
आवश्यकता अनुसार पररवतयन वा खारे ज गनय सहकनेछ ।

८६छ. फरफारखमा लै जान सक्नेाः कुनै समर्स्याग्रर्स्त वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय
सं र्स्थाउपर दफा ८६ग. बमोस्जमको कारबाही चलाउँदा वा दफा ८६ङ.
बमोस्जमको सुधारात्मक उपाय अवलम्बन गदाय वा दफा ८६च.
बमोस्जमको उपचारात्मक कायय गदाय समेत त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा
य ने दाहयत्व पुरा गनय असमथय भएको वा राम्रोसँग
हवत्तीय सं र्स्थाले पूरा गनुप
सञ्चालन हुन नसक्ने अवर्स्थामा पुगेको कुरामा बै ङ्क हवश्वर्स्त भएमा बैङ्कले
त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थालाई पररच्छे द–९क. बमोस्जम
फरफारखको प्रहक्रयामा लै जाने सनणयय गनय सक्नेछ ।

८६ज. समर्स्याग्रर्स्त वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको पूँजी घटाउन सक्नेाः (१)
कम्पनी ऐन तथा अन्य प्रचसलत कानून वा समर्स्याग्रर्स्त वास्णज्य बैङ्क वा
हवत्तीय सं र्स्थाको प्रबन्धपर र सनयमावलीमा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए
तापसन दफा ८६ग. को उपदफा (१) को खण्ड (ण) बमोस्जम बैङ्कले
समर्स्याग्रर्स्त वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थालाई आफ्नो सनयन्रणमा
सलएपसछ त्यर्स्तो वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको च ुक्ता पूँजी क्षय भएको

 दोस्रो सं शोधनद्वारा सं शोसधत ।

 पहहलो सं शोधनद्वारा थप ।

(63)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

वा शेयरधनीबाट च ुक्ता हुनपु ने रकम च ुक्ता नभएको वा त्यर्स्तो वास्णज्य

बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको दाहयत्व सम्पस्त्तले नखाम्ने दे स्खएमा त्यसरी क्षय
भएको वा सम्पस्त्तले नखाम्ने हदसम्मको पूँजीको अं श रद्द गरी शेयर पूँजी
घटाउन सक्नेछ ।

तर त्यसरी शेयर पूँजी घटाउनु अस्घ बैङ्कले सोको सू चना

राहष्ट्रयर्स्तरको दै सनक पसरकामा कम्तीमा दुईपटक प्रकाशन गनुय पनेछ ।

(२) 
..............

(३) उपदफा (१) बमोस्जम सू चना प्रकाशन गदाय शेयरको च ुक्ता

मूल्यको रकम भ ुक्तानी नगरे का शेयरधनीहरुको हकमा त्यर्स्तो रकम
च ुक्ता गनय बैङ्कले तीस ददनको समयावसध ददनु पनेछ । त्यसरी सूचना
जारी गदाय माग गररएको रकम च ुक्ता नगने शेयरधनीहरुको शेयर बै ङ्कले
रद्द गने प्रहक्रया अगासड बढाउन सक्नेछ र दामासाहीमा 
वा फरफारखमा वा
खारे जीमा परे को वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको शेयरको हकमा बैङ्कले
त्यर्स्तो शेयर पूँजीको न्यूनतम मूल्य कायम गनय सक्नेछ ।

(४) उपदफा (१) बमोस्जम बैङ्कले समर्स्याग्रर्स्त वास्णज्य बैङ्क वा

हवत्तीय सं र्स्थाको शेयर पूँजी घटाएमा वा उपदफा (३) बमोस्जम शेयर रद्द
गरे मा त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको प्रबन्धपर तथा
सनयमावलीमा सोही बमोस्जम र्स्वताः सं शोधन भएको मासननेछ ।

८६ि. बैङ्कको आदे श उपर पुनरावेदन गने असधकाराः (१) दफा ८६ग., ८६घ.,
८६ङ., ८६च. र ८६ज. बमोस्जम बैङ्क वा बै ङ्कबाट सनयुक्त असधकारीले
गरे को कुनै कायय, आदे श, सनणयय वा कारबाही उपर स्चत्त नबुिेमा त्यर्स्तो
कायय, आदे श, सनणयय वा कारबाही उपर पन्र ददनसभर ससमसत समक्ष
पुनरावेदन गने असधकार त्यर्स्तो वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाका
शेयरधनीको प्रसतसनसधलाई मार हुनेछ ।

 दोस्रो सं शोधनद्वारा स्िहकएको ।

 दोस्रो सं शोधनद्वारा थप ।
 पहहलो सं शोधनद्वारा थप ।

(64)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

र्स्पष्टीकरणाः यस दफाको प्रयोजनका लासग “शेयरधनीको प्रसतसनसध” भन्नाले

ँ ीको कम्तीमा पच्चीस प्रसतशत शेयरको
तत्काल कायम रहे को च ुक्ता पूज
प्रसतसनसधत्व हुने गरी शेयरधनीहरुले आफूमध्येबाट च ुनेको ब्यस्क्त सम्िनु
पछय ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जमको अवसधसभर तत्काल कायम रहेको

ँ ीको कम्तीमा पच्चीस प्रसतशत शेयरको प्रसतसनसधत्व नहुने गरी
च ुक्ता पूज
परे को पुनरावेदन उपर सुनवाई हुनेछैन ।

(३) उपदफा (१) बमोस्जम बैङ्क समक्ष पुनरावेदन परे कोमा सो

पुनरावेदन प्राप्त गरे को समसतले तीस ददनसभर ससमसतले सम्बद्ध प्रमाण,
आधार र कारणहरु खुलाई बैङ्क वा बैङ्कले सनयुक्त गरे को असधकारीले
गरे को कायय, आदे श, सनणयय वा कारबाही, समथयन, पुनरावलोकन वा बदर
गनय सक्नेछ ।

(४) उपदफा (३) बमोस्जम गररएको सनणययको जानकारी ससमसतले

पन्र ददनसभर सम्बस्न्धत शेयरधनीको प्रसतसनसधलाई ददनु पनेछ ।

(५) उपदफा (३) बमोस्जम बैङ्क वा बैङ्कले सनयुक्त गरे को

असधकारीले गरे को कायय, आदे श, सनणयय वा कारबाही ससमसतले बदर
गरे कोमा बाहेक त्यर्स्ता काम कारबाहीहरु यथावत कायम रहनेछन् ।

(६) शेयरधनीको प्रसतसनसधको पुनरावेदन उपर उपदफा (३)

बमोस्जम ससमसतले गरे को सनणयय अस्न्तम हुनेछ ।

८६ञ. ...................

८६ट. ...................

८६ठ. ...................

८६ड. ...................

८६ढ. ....................

 दोस्रो सं शोधनद्वारा खारे ज ।

(65)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

८७. सूचना नेटवकयको र्स्थापनााः बै ङ्कले नेपाल ............ को बैहकङ्ग तथा

हवत्तीय प्रणालीको सम्वद्धयनको लासग तोहकए बमोस्जम सूचना नेटवकय
र्स्थापना र सञ्चालन गनेछ ।

८८. कजाय सूचना केन्रको र्स्थापनााः (१) बैङ्कले दे हायको प्रयोजनको लासग
एउटा कजाय सूचना केन्रको र्स्थापना गनय वा गराउन सक्नेछाः–

(क) कजाय प्रवाहमा शुद्धता र उपयुक्तता कायम गनय

वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाहरुले प्रवाह गरे को
कजायको सूचना प्राप्त गनय,

(ख) खण्ड (क) बमोस्जम प्राप्त सूचनालाई सोही खण्डमा

उस्ल्लस्खत प्रयोजनको सनसमत्त वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय
सं र्स्थाहरुको बीचमा आदान प्रदान गनय,

(ग) समयमा कजाय नसतने वा कजायको दुरुपयोग गने

ऋणीहरुको नामावली असनवायय रुपमा केन्रलाई
उपलब्ध गराउन,

(घ) बैङ्कले तोकेको सीमा भन्दा बढीको लगानी गनुय वा

कजाय ददनुअस्घ केन्रबाट असनवायय रुपमा सूचना सलन,

(ङ) खण्ड (ग) बमोस्जम प्राप्त नामावलीलाई केन्द«ले

यहकन गरी कालो सूचीमा राख्न तथा सो सम्बन्धमा
आवश्यक कारबाही गनय, र

(च) प्रत्येक वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले यर्स्तो सूचना

आदान प्रदान गरे , नगरे को तथा त्यर्स्तो सूचना अनुरुप
ऋण लगानी गने गरे , नगरे को बारे सनरीक्षण, सुपररवेक्षण
तथा अनुगमन गरी बैङ्कलाई प्रसतवेदन पेश गनय ।

(२) बैङ्कले उपदफा (१) मा उस्ल्लस्खत काययलाई तोहकए

बमोस्जम सनयसमत तथा व्यवस्र्स्थत गनेछ ।

 गणतन्र सुदृढीकरण तथा केही नेपाल कानून सं शोधन गने ऐन, २०६६ द्वारा स्िहकएको ।

(66)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)


पररच्छे द–९क.

फरफारख सम्बन्धी व्यवर्स्था

८८क. फरफारखको कायय गनय सक्ने बैङ्कको असधकाराः (१) बैङ्कले दे हायको कुनै
अवर्स्थामा कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थालाई आफ्नो सनयन्रणमा
सलई फरफारखको कायय अगासड बढाउन सक्नेछाः–

(क) पूणय वा आंस्शक रुपमा आफ्नो दाहयत्व भ ुक्तानी गनय

नसकेमा,

(ख) सुपररवेक्षकीय हवश्लेर्णका आधारमा सो हवश्लेर्ण सम्बन्धी

कायय समाप्त भएको समसतले नब्बे ददनसभर भ ुक्तानी
गनुप
य ने दाहयत्वहरु पुरा गनय नसक्ने अवर्स्था भएमा,

(ग) खुद सम्पस्त्त भन्दा दाहयत्व बढी भएमा,

(घ) ँ ी तथा कोर्हरुले

बैङ्कले तोकेका सबै प्रकारका पूज
समेत खाम्न नसक्ने गरी घाटामा गएमा,

(ङ) बैङ्कले दफा ८६छ. बमोस्जम फरफारखको प्रहक्रयामा

लै जाने सनणयय गरे मा ।

(२) कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था उपर रहेको सनक्षेपकताय

तथा सुरस्क्षत साहुको दाबीलाई फरफारख गने गराउने असधकार बैङ्कलाई
मार हुनेछ ।

(३) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको फरफारख सम्बन्धी कायय

गदाय लागेको सम्पूणय खचय सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको
सम्पस्त्त सबक्री गरी प्राप्त रकमबाट व्यहोररने छ ।

८८ख. हवशेर् प्रशासन समूहको गठन सम्बन्धी व्यवर्स्थााः (१) दफा ८८क.
बमोस्जम कुनै वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको फरफारखको कायय
अगासड बढाउने सनणयय भएमा बैङ्कले सो प्रयोजनका लासग तोहकए

 दोस्रो सं शोधनद्वारा थप ।

(67)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

बमोस्जमको योग्यता पुगेका व्यस्क्तहरु मध्येबाट बढीमा तीन जना व्यस्क्त

रहेको हवशेर् प्रशासन समूह गठन गरी सो माफयत सम्बस्न्धत वास्णज्य
बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थालाई आफ्नो सनयन्रणमा सलई फरफारखको कायय
अगासड बढाउन सक्नेछ ।

(२) बैङ्कले हवशेर् प्रशासन समूहका सबै वा कुनै सदर्स्यको काम

सन्तोर्जनक नभएमा सनजलाई तोहकए बमोस्जम पदमुक्त गनय सक्नेछ ।

(३) उपदफा (२) बमोस्जम पदमुक्त गनुअ

य स्घ सनजलाई मनाससब
ु ाइको मौका ददनु पनेछ ।
माहफकको समय ददई सुनव

(४) बैङ्कले फरफारख सम्बन्धी कायय सम्पन्न नहुँदै हवशेर् प्रशासन

समूहका सदर्स्यलाई पदमुक्त गरे मा सो र्स्थानमा तोहकए बमोस्जमको
योग्यता पुगेका व्यस्क्तलाई बाँकी अवसधका लासग सनयुक्त गनय सक्नेछ ।

(५) हवशेर् प्रशासन समूहका सदर्स्यको पाररश्रसमक कायय

सम्पादनसँग आबद्ध हुने गरी तोहकए बमोस्जम हुनेछ ।

८८ग. हवशेर् प्रशासन समूहको काम, कतयव्य तथा असधकाराः (१) हवशेर् प्रशासन
समूहलाई सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको साधारणसभा,
सञ्चालक ससमसत, प्रमुख काययकारी असधकृत तथा अन्य पदासधकारीले
प्रयोग गनय पाउने सम्पूणय असधकार हुनेछ ।

(२) उपदफा (१) को अधीनमा रही हवशेर् प्रशासन समूहलाई

सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको चल, अचल सम्पस्त्तको
व्यवर्स्थापन गने, कुनै सम्पस्त्त तथा दाहयत्व फरफारख गने तथा सो
वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था सञ्चालन गने सम्बन्धमा दे हायका असधकार
हुनेछाः–

(क) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको सबक्री हुन बाँकी पूरै

वा आंस्शक शेयर नयाँ व्यस्क्तलाई सबक्री गने,

(ख) कुनै कारोबार सञ्चालन गनय एवं प्रणालीगत दृहष्टकोणले

सनयसमत रुपमा सञ्चालन गनय सहकने खास कायय गनय
अन्य कुनै सं र्स्थालाई स्जम्मा ददने वा त्यर्स्तो कायय

(68)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

सञ्चालन गनयको लासग केही समयको लासग छु टै ै पूल

सं र्स्था (ब्रीज इस्न्ष्टच्यूसन) वा एकाइ र्स्थापना गने ,

(ग) सम्बस्न्धत वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था वा सो

वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको कुनै सहायक
कम्पनीको कुनै वा सबै कारोबार वा सम्पस्त्त सबक्री गने,

(घ) सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको अन्य कुनै

व्यस्क्त वा सं र्स्थामा रहेको सम्पस्त्त वा हक असधकार
सबक्री गने ।

(३) हवशेर् प्रशासन समूहलाई फरफारखको प्रहक्रयामा रहेको

वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाका सम्बन्धमा दे हाय बमोस्जमको अन्य
असधकार समेत हुनेछाः–

(क) फरफारखको काम कारबाही अगासड बढाउन हवशेर्

प्रशासन समूहले आफूले आवश्यक ठानेका कागजात
सम्बस्न्धत व्यस्क्तबाट पेश गनय लगाउने,

(ख) सम्बस्न्धत वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले जारी

गरे का शेयर वा अन्य उपकरणको र्स्वासमत्व
हर्स्तान्तरण गने वा गनय लगाउने,

(ग) सम्बस्न्धत वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको सनस्श्चत

असधकार, सम्पस्त्त वा दाहयत्व अको व्यस्क्तमा
हर्स्तान्तरण गने ,

(घ) सम्बस्न्धत वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले जारी

गरे का शेयर वा अन्य उपकरणलाई खारे ज गने,

(ङ) सम्बस्न्धत वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले जारी

गरे का वा त्यसको कुनै वा सबै शेयरधनीले धारण
गरे को शेयर वा अन्य र्स्वासमत्व सम्बन्धी उपकरण
तोहकए बमोस्जमको आधारमा अन्य कुनै व्यस्क्तको
नाममा नामसारी गने,

(69)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(च) अग्रासधकार शेयर वा पूँजी सम्बन्धी अन्य उपकरण

जारी गने,

(छ) सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको सम्पस्त्त

सं रक्षण र हेरचाह गनय आवश्यक दे स्खएका सबै
कदमहरु चाल्ने ।

(४) यस दफा बमोस्जम वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको

फरफारख सम्बन्धी कायय गदाय हवशेर् प्रशासन समूहले दे हायको कायय गनय
आवश्यकपने छै नाः–

(क) फरफारखको प्रहक्रयामा रहेको वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय

सं र्स्थाका शेयरधनी, सनक्षेपकताय वा साहु लगायतका
सावयजसनक वा सनजी क्षेरका कुनै व्यस्क्तहरुको पूव य
र्स्वीकृसत सलन,

(ख) यस पररच्छे दमा अन्यथा उल्ले ख भएकोमा बाहे क कुनै

व्यस्क्त, फमय, कम्पनी वा सं र्स्थालाई सूस्चत गनय ।

(५) हवशेर् प्रशासन समूहले यस ऐन बमोस्जमको फरफारख

सम्बन्धी कायय प्रारम्भ गरे को एक वर्यसभर सम्पन्न गररसक्नु पनेछ ।

तर हवशेर् प्रशासन समूहले गरररहेका फरफारखसँग सम्बस्न्धत

कुनै कायय तोहकएको समयमा सम्पन्न हुन नसकेमा आवश्यकता र
औस्चत्यताको आधारमा बैङ्कले हवशेर् प्रशासन समूहको कायायवसध थप गनय
सक्नेछ ।

(६) हवशेर् प्रशासन समूहले सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय

सं र्स्थाको तफयबाट दे हायका कुनै वा सबै काययहरु समेत गनय सक्नेछाः–

(क) सनक्षेप सं कलन गने तथा कुनै पसन कजाय प्रदान गने
बाहेक वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले गरररहेका
अन्य काम कारबाहीलाई सनरन्तरता प्रदान गनय,

(70)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(ख) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले गररआएका कुनै काम

कारबाही र्स्थसगत वा बन्द गनय,

(ग) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको सम्पस्त्त सधतो राखी

वा नराखी कजाय सलन,

(घ) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको दाहयत्वको भ ुक्तानी

रोक्न वा सोका लासग सीमा सनधायरण गनय,

(ङ) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको लासग आवश्यक

पदासधकारी, कमयचारी वा व्यवसाहयक सल्लाहकारलाई
सनयुक्त गनय वा बखायर्स्त गनय,

(च) हवशेर् प्रशासन समूहले आवश्यक ठानेको हवर्यमा

छलफल तथा सनणयय गने प्रयोजनको लासग सनक्षेपकताय
तथा साहुहरुको सभा बोलाउन,

(छ) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको नामबाट कुनै कानूनी

प्रसतरक्षा गनय, वा

(ज) फरफारखसँग सम्बस्न्धत अन्य आवश्यक कायय गनय वा

गराउन ।

(७) हवशेर् प्रशासन समूहलाई सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय

सं र्स्था तथा सोका सहायक कम्पनीको कायायलय, बहहखाता, असभलेख,
सम्पस्त्त तथा सूचना प्रहवसध प्रणाली मासथ पहुँच राख्ने तथा सनयन्रण गने
पूणय असधकार हुनछ
े ।

(८) हवशेर् प्रशासन समूहले आफ्नो सनयन्रणमा रहेको वास्णज्य

बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको पूरै वा मुख्य सम्पस्त्त अन्य कुनै वास्णज्य बैङ्क वा
हवत्तीय सं र्स्थामा गाभ्ने वा अको कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको
सम्पस्त्त प्राप्त गरी एक आपसमा गासभन उपयुक्त ठानेमा सो सम्बन्धमा
प्रचसलत कानून बमोस्जम प्रर्स्ताव सहहतको सनवेदन बै ङ्कमा पेश गनुय पनेछ ।
यसरी प्रर्स्ताव सहहतको सनवेदन प्राप्त भएपसछ बै ङ्कले त्यर्स्तो सनवेदनलाई
र्स्वीकार वा अर्स्वीकार गने सम्बन्धी सनणयय सलनु पनेछ ।

(71)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(९) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको हवत्तीय स्र्स्थसतका आधारमा

उपलब्ध रकममध्ये फरफारखको प्रहक्रयामा लाग्ने अनुमासनत खचय तथा
प्रचसलत कानून बमोस्जमका अन्य खचयका लासग आवश्यक पनय सक्ने
रकमको हववरण तयार गरी पररपक्व भैसकेको सनक्षेप दाहयत्वको भ ुक्तानी
गनय उपलव्ध हुन सक्ने रकम मध्येबाट सो दाहयत्व बापतको रकम
एकैपटक वा हकर्स्ताबन्दीमा हफताय गने वा भ ुक्तानी गने व्यवर्स्था समलाउनु
पनेछ । यसरी भ ुक्तानी गदाय एकै वगयका सनक्षेपकताय तथा साहुहरुलाई
समान व्यवहार गनुय पनेछ ।

(१०) सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था उपर सनक्षेपकताय

र साहुले पेश गरे का दाबीको वैधता सनधायरण, दाबी भ ुक्तानी, दाहयत्व
सनधायरण तथा ग्राहकको व्यस्क्तगत सम्पस्त्त हफताय गने सम्बन्धी काययहवसध
तोहकए बमोस्जम हुनेछ ।

(११) प्रचसलत कानूनमा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन

हवशेर् प्रशासन समूहले वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको सम्पस्त्त सबक्री
गदाय तोहकए बमोस्जमका आधारमा न्यूनतम मूल्य सनधायरण गरी सललाम,
ससलबन्दी प्रर्स्ताव, वाताय जर्स्ता एक वा एकभन्दा बढी तररकाबाट पारदशी
र व्यावसाहयक दृहष्टकोण राखी सबक्री गनय सक्नेछ ।

(१२) हवशेर् प्रशासन समूहले वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको

हवत्तीय हववरण, सो सं र्स्थाको सम्पस्त्त सबक्रीको योजना र सो सम्बन्धमा
ु ान वा सोको भ ुक्तानीको
आफ्नो दृहष्टकोण, सो सं र्स्थाको दाहयत्वको पूवायनम
तररका, सम्पस्त्तको वार्स्तहवक हर्स्तान्तरण र दाहयत्वको अनुमान सहहतको
हववरण तोहकए बमोस्जम समय समयमा बैङ्क समक्ष पेश गनुय पनेछ ।

(१३) हवशेर् प्रशासन समूहले सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय

सं र्स्थाको नयाँ शेयर जारी गनय, सम्पस्त्त सबक्री गनय, सधतोपसरकरण
(सेक्यूररटाइजेशन) को लासग सम्पस्त्त एकीकृत गनय, दाहयत्वको पूवायनम
ु ान
गने व्यवर्स्था गनय वा त्यर्स्ता काययहरुको व्यवर्स्थापन गनय आवश्यक
ठानेमा प्रचसलत कानून बमोस्जम सम्पस्त्त व्यवर्स्थापन सम्बन्धी कायय गनय
र्स्थाहपत कुनै सनकाय वा कम्पनीलाई सो कायय गने स्जम्मा ददन सक्नेछ ।

(72)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

त्यर्स्ता सनकाय वा कम्पनीलाई सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय

सं र्स्थाको सनस्ष्क्रय कजाय, मूल्याङ्कन गनय कदठन सम्पस्त्त तथा दाहयत्व सबक्री
गने असधकार समेत हर्स्तान्तरण गनय सक्नेछ ।

८८घ. फरफारखको अवसधभर असधकार र्स्वताः सनलम्बन हुनेाः (१) फरफारखको

प्रहक्रयामा रहेको वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाका सञ्चालक, प्रमुख
काययकारी असधकृत र अन्य पदासधकारीको असधकार फरफारखको
अवसधभर र्स्वताः सनलम्बन हुनेछ ।

(२) उपदफा (१) मा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन हवशेर्

प्रशासन समूहले तोकेका काययहरु गनयको लासग सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क
वा हवत्तीय सं र्स्थाका सञ्चालक, प्रमुख काययकारी असधकृत तथा अन्य
पदासधकारीहरुमध्ये सबै वा कसै को सनलम्बन फुकुवा गरी फरफारख
सम्बन्धी काममा खटाउन सक्नेछ ।

(३) हवशेर् प्रशासन समूहले उपदफा (२) बमोस्जम काममा

खहटन ददएको सनदे शनको पालना नगने व्यस्क्तलाई कुनै पसन समयमा
बखायर्स्त गनय सक्नेछ ।

(४) उपदफा (३) बमोस्जम बखायर्स्त भएको व्यस्क्तले त्यर्स्तो बै ङ्क

वा हवत्तीय सं र्स्थाबाट कुनै पाररश्रसमक तथा सुहवधा पाउने छै न ।

८८ङ. फरफारख सम्बन्धी काययको सूचना र दतायाः (१) हवशेर् प्रशासन समूहले
फरफारख सम्बन्धी कायय प्रारम्भ गरे को दुई ददनसभर दे हायको हववरण
सहहतको सूचना सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको प्रत्येक
कायायलयलाई ददनु पनेछाः–

(क) सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थालाई आफूले

सनयन्रणमा सलई काम शुरु गरे को समसत र समय,

(ख) सम्बस्न्धत वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको आसथयक

कारोबार गने वा सोको व्यवर्स्थापन गने वा सो
सम्बन्धी सनदे शन ददने साहवकको अस्ख्तयार प्राप्त

(73)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

व्यस्क्तको अस्ख्तयारी तथा स्जम्मेवारी खारे ज गररएको

व्यहोरा,

(ग) सनक्षेपकतायले सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय

सं र्स्थामा रहेको आफ्नो सनक्षेप र तोहकएको बीमा तथा
सुरक्षण रकमभन्दा बढी रहेको आफ्नो दाबी प्रर्स्तुत
गने तररका, समय र र्स्थान,

(घ) सनक्षेपकतायले बीमा र सुरक्षण भएको आफ्नो सनक्षेप

हफताय पाउने तररका, समय र र्स्थान, र

(ङ) सुरस्क्षत साहुले वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाबाट प्राप्त

गनुप
य ने दाबी प्रर्स्तुत गने तररका, समय र र्स्थान ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जमका हववरण सहहतको सूचना सम्बस्न्धत

वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाका सरोकारवालाले जानकारी प्राप्त गने गरी
सावयजसनक रुपमा प्रकाशन गनुय पनेछ । यर्स्तो सूचनालाई प्रत्येक हप्ता
प्रकाशन हुने गरी चार हप्तासम्म राहष्ट्रय दै सनक पसरकामा समेत प्रकाशन
गनुय पनेछ ।

(३) हवशेर् प्रशासन समूहले सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय

सं र्स्था फरफारखको प्रहक्रयामा गएको अवर्स्था र सो वास्णज्य बैङ्क वा
हवत्तीय सं र्स्थाको अस्ख्तयार प्राप्त असधकारी तथा सनजको अस्ख्तयारीमा
भएको पररवतयन सम्बन्धी जानकारी बैङ्क, कम्पनी रस्जष्ट्रारको कायायलय,
सम्बस्न्धत सधतोपर हवसनमेय बजार र प्रचसलत कानून बमोस्जम सनक्षेप
सुरक्षण गनय र्स्थाहपत सं र्स्था र अन्य सम्बस्न्धत सनकायमा समेत
असभलेखका लासग पठाउनु पनेछ ।

८८च. नयाँ वासलात तयार गनुय पनेाः (१) हवशेर् प्रशासन समूहले दफा ८८क.
बमोस्जम फरफारखको प्रहक्रयामा गएको वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय
सं र्स्थाको वार्स्तहवक हवत्तीय स्र्स्थसत दे स्खने गरी दे हायका आधारमा नयाँ
वासलात तयार गनुय पनेछाः–

(क) सम्पस्त्तको खुद प्राप्त हुने मूल्यको आधारमा,

(74)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(ख) दफा ८८ि. बमोस्जम प्राथसमकताका आधारमा हवतरण

गनुप
य ने दाहयत्वको मूल्यलाई समेत समायोजन गरे र ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जम नयाँ वासलात तयार गदाय दाहयत्व

सनधायरण गने तररका तोहकए बमोस्जम हुनेछ ।

(३) उपदफा (१) बमोस्जम तयार गररएको वासलात र सो

सम्बन्धी हवर्स्तृत हववरण बै ङ्क समक्ष तोहकए बमोस्जम पेश गनुय पनेछ ।

८८छ. वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको हवत्तीय स्र्स्थसत सुधारको लासग ससफाररस
गनय सक्नेाः (१) यस पररच्छे द बमोस्जम कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय
सं र्स्थाको सम्बन्धमा शुरु भएको फरफारखको प्रहक्रया सम्पन्न गदाय समग्र
हवत्तीय र्स्थाहयत्व वा प्रणालीमा नकारात्मक असरपने दे स्खएमा हवशेर्
प्रशासन समूहले सोही व्यहोरा उल्लेख गरी सो अवर्स्था ससजयना हुन
नददनका लासग त्यर्स्तो सं र्स्थाको सम्पस्त्त तथा दाहयत्वको अवर्स्था समेत
समावेश गरी भहवष्यमा चाल्नुपने कदम सहहतको प्रसतवेदन तयार गरी
बैङ्क समक्ष पेश गनुय पनेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जमको प्रसतवेदन प्राप्त भएपसछ बैङ्कले

त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको फरफारख गदाय समग्र हवत्तीय
र्स्थाहयत्व वा प्रणालीमा नकारात्मक असरपने दे स्खन आएमा र नेपाल
सरकारले त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थामा लगानी गरे मा हवत्तीय
स्र्स्थसत सुधार हुन सक्ने अवर्स्था दे स्खएमा बैङ्कले आफ्नो राय सहहत सोही
व्यहोरा नेपाल सरकार समक्ष ससफाररस गनेछ ।

(३) उपदफा (२) बमोस्जम बै ङ्कको ससफाररसमा नेपाल सरकारले

कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थामा लगानी गरी त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क
वा हवत्तीय सं र्स्थाको हवत्तीय स्र्स्थसत सुधार भएमा सुधार भएको समसतले
बढीमा पाँच वर्यसभर बोलकबोलको माध्यमद्वारा नेपाल सरकारले आफ्नो
लगानी भएको रकम सनजी क्षेरलाई सबक्री गरी उठाउनु पनेछ ।

८८ज. पुल सं र्स्था (ब्रीज इस्न्ष्टच्यूसन) वा एकाइ र्स्थापना गनय सहकनेाः (१) दफा
८८ग. को उपदफा (२) को खण्ड (ख) बमोस्जम पुल सं र्स्था वा एकाइ

(75)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

र्स्थापना गरी वा तोकी फरफारख सम्बन्धी कायय सञ्चालन गनय उपयुक्त

हुने दे स्खएमा हवशेर् प्रशासन समूहले बैङ्क समक्ष अनुरोध गनय सक्नेछ ।
त्यर्स्तो अनुरोध मनाससब दे स्खएमा बैङ्कले त्यर्स्तो पुल सं र्स्था वा एकाइ
र्स्थापना गरी वा तोकी फरफारख सम्बन्धी कायय गनय अनुमसत ददन
सक्नेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जम र्स्थाहपत सं र्स्था वा एकाइलाई

सम्बस्न्धत वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको असधकार, दाहयत्व, सम्पस्त्त
तथा त्यर्स्तो सं र्स्थाले प्राप्त गरे को कुनै भ ुक्तानी, समाशोधन वा फर्स्यौट
प्रणालीको सदर्स्यता समेत रहेको मासननेछ ।

(३) उपदफा (१) बमोस्जम र्स्थाहपत सं र्स्था वा एकाइका

शेयरधनी, साहु वा कुनै अन्य व्यस्क्तलाई सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा
हवत्तीय सं र्स्थाको सम्पस्त्त वा असधकारमा कुनै हकससमको असधकार हुने
छै न ।

(४) पुल सं र्स्था वा एकाइको काम, कतयव्य र असधकार तथा

त्यर्स्तो सं र्स्था वा एकाइका पदासधकारीले पाउने पाररश्रसमक र सुहवधा
बैङ्कले तोके बमोस्जम हुनेछ ।

(५) पुल सं र्स्था वा एकाइ वा अन्य कुनै सं र्स्थामा सम्बस्न्धत

वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको सम्पस्त्त तथा दाहयत्व हर्स्तान्तरण
गनयका लासग दे हायको कुनै कुरा आवश्यकपने छै नाः–

(क) साहु वा कुनै सम्बद्ध पक्षको सहमसत सलन,

(ख) प्रचसलत कम्पनी तथा सधतोपर सम्बन्धी कानूनले

तोकेको प्रहक्रया पूरा गनय, वा

(ग) सम्बस्न्धत वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था पक्ष रहेको

कुनै करारमा तोहकएको प्रहक्रया पूरा गनय ।

८८ि. भ ुक्तानीको प्राथसमकताक्रमाः (१) फरफारखको प्रहक्रयामा रहेको वास्णज्य

बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको सम्पस्त्त सबक्रीबाट प्राप्त रकम सनक्षेपकताय, साहु र
हवशेर् प्रशासन समूहले मूल्याङ्कन गरी भ ुक्तानी गनुप
य ने दे स्खएका अन्य

(76)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

व्यस्क्तहरुलाई भ ुक्तानी गने तथा रकम छु ट्याउने कायय दे हाय बमोस्जमको

प्राथसमकताका आधारमा गनुय पनेछाः–

(क) यस ऐनको व्यवर्स्थाको कायायन्वयनका लासग बैङ्क तथा

हवशेर् प्रशासन समूहले गरे का खचय, कमयचारीको
पाररश्रसमक र सुहवधा बापतको खचय, सो सम्बन्धमा
काममा लगाइएका पेशागत व्यवसायीको शुल्क तथा
अन्य सम्बद्ध खचय लगायत फरफारखको प्रहक्रयामा
गरे को आवश्यक खचय,

(ख) सनक्षेपकतायको कुल र्स्वीकृत दाबी रकमको सीमामा

नबढ्ने गरी प्रचसलत कानून बमोस्जम भएका सनक्षेप
बीमा सुरक्षण सम्मको रकम वा त्यर्स्तो सनक्षेप रकम
कानून बमोस्जम र्स्थापना भएको सनक्षेप बीमा सुरक्षण
गने सं र्स्थाले सनक्षेपकतायलाई भ ुक्तानी गरे को भए सो
बराबरको रकम,

(ग) खण्ड (ख) बमोस्जम भ ुक्तानी भई बाँकी हुन आएको

सनक्षेप,

(घ) कानून बमोस्जम सुरस्क्षत साहुको रुपमा मान्यता प्राप्त

व्यस्क्तहरुको र्स्वीकृत दाबी ।

(२) उपदफा (१) मा उस्ल्लस्खत क्रम अनुसार भ ुक्तानी गदाय कुनै

वगयको र्स्वीकृत दाबीको रकम भ ुक्तानी गनय अपयायप्त भएमा समान वगयका
दाबीकतायहरुलाई समानुपासतक रुपमा रकम हवतरण गनुय पनेछ ।

(३) सनक्षेपकताय वा सुरस्क्षत साहुहरुलाई दाबीको भ ुक्तानी गदाय

राहष्ट्रयता, बसोबासको र्स्थान वा क्षेरासधकार जर्स्ता कुनै पसन आधारमा
भेदभाव नगरी समान रुपले भ ुक्तानी गनुय पनेछ ।

(४) समयमै दाबी पेश गने सुरस्क्षत साहुहरुको र्स्वीकृत दाबी

सुरक्षणमा रहे को सम्पस्त्तको सबक्रीबाट प्राप्त रकमले खामेसम्म पहहलो

(77)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

प्राथसमकतामा राखी भ ुक्तानी गनुय पनेछ । त्यर्स्तो सुरक्षणले नखामेको

दाबी अन्य साहुहरुको दाबी सरह हुनेछ ।

(५) दफा ८८ठ. को उपदफा (४) बमोस्जम ससजयना हुन सक्ने

आसथयक क्षसतपूसतय सम्बन्धी दाहयत्व बहन गने प्रयोजनका लासग हवशेर्
प्रशासन समूहले त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको सम्पस्त्त
सबक्रीबाट प्राप्त भएको रकमको दुई प्रसतशत रकम छु टै ै खाता खडा गरी
जम्मा गनुय पनेछ ।

(६) सनक्षेपकताय तथा सुरस्क्षत साहुहरुलाई भ ुक्तानी गरी उपदफा

(५) बमोस्जम रकम छु ट्याइएपसछ बाँकी हुन आउने रकम प्रचसलत
कानून बमोस्जम सतनुय बुिाउनुपने कर, दर्स्तुर, शुल्क सो वास्णज्य बैङ्क वा
हवत्तीय सं र्स्थाको अन्य साहु वा र्स्वीकृत दाबीकतायहरु तथा शेयरधनी वा
अन्य प्रकारले र्स्वासमत्व ग्रहण गरे का व्यस्क्तहरुलाई दफा ८८ण. को
उपदफा (३) बमोस्जम सनयुक्त सलस्क्वडेटरले प्रचसलत कानून बमोस्जम
तोहकएको प्राथसमकताका आधारमा समानुपासतक रुपमा हवतरण गनुय
पनेछ ।

८८ञ. हवशेर् प्रशासन समूहले बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था सनयन्रणमा सलएपसछको

असराः (१) हवशेर् प्रशासन समूहले कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था
आफ्नो सनयन्रणमा सलएपसछ दफा ८८ि. बमोस्जम भ ुक्तानी प्राप्त गनय
नसक्ने सो सं र्स्थाका सनक्षेपकताय तथा साहुहरुको दाबी र कुनै लेनाको
सम्बन्धमा उक्त सं र्स्थाको सम्पस्त्त मासथको असधकार कायम गने कुनै पसन
कायय र्स्वताः र्स्थगन हुनेछ ।

(२) उपदफा (१) मा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन

समाशोधन, भ ुक्तानी र फर्स्यौट प्रणालीमा सं लग्न व्यस्क्तसँगको कारोबार
तथा सम्पस्त्त हर्स्तान्तरण सम्बन्धी कायय र फरफारखको प्रहक्रयासँग
सम्बस्न्धत नभएका काम कुराहरु र्स्थगन भएको मासनने छै न ।

(३) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थालाई फरफारखको प्रहक्रयामा

ु न्दा छ महहना
लै जाने प्रयोजनको लासग हवशेर् प्रशासन समूह गठन हुनभ
अगावै त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था उपर कुनै दाहयत्व वा

(78)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

सुरक्षणको असधकार ससजयना भएकोमा बाहेक त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा

हवत्तीय सं र्स्थाको कुनै सम्पस्त्त, दाहयत्व वा सुरक्षण उपर कसै को असधकार
ससजयना भएको मासनने छै न ।

(४) उपदफा (३) मा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन

फरफारखको प्रहक्रया चसलरहे को वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको
सम्पस्त्तमासथ हवशेर् प्रशासन समूहले ससजयना गरे को कुनै प्रकारको दाहयत्व
वा सुरक्षणलाई बाधा पुर्याएको मासनने छै न ।

(५) हवशेर् प्रशासन समूह गठन भएपसछ सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क

वा हवत्तीय सं र्स्थाको शेयरधनी वा अन्य कुनै प्रकारको र्स्वासमत्व रहे का
व्यस्क्तको सम्पूणय असधकार फरफारखको प्रहक्रया समाप्त नभएसम्म र्स्वताः
सनस्ष्क्रय हुनेछ ।

(६) हवशेर् प्रशासन समूह गठन भई फरफारखको प्रहक्रयामा

रहेको वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको हकमा सधतोपर सम्बन्धी
प्रचसलत कानूनमा रहेका व्यवर्स्था लागू हुने छै न ।

८८ट. फरफारख सम्बन्धी कारबाही प्रारम्भ ु न्दा

हुनभ पहहलेका कारबाही
सनस्ष्क्रय हुनेाः (१) हवशेर् प्रशासन समूहले दे हायको अवर्स्थामा वास्णज्य
बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको सम्पस्त्तमा प्रभाव पाने कारोबार वा तेस्रो पक्षसँग
सम्बस्न्धत हर्स्तान्तरणलाई सनस्ष्क्रय गनय सक्नेछाः–

(क) फरफारखको प्रहक्रया शुरु ु गावै

हुनअ सम्बस्न्धत
वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाका सनक्षेपकताय वा
साहुको हहत हवपरीत हुने गरी गरे का कारोबार वा
सम्िौताहरु,

(ख) फरफारखको प्रहक्रया शुरु भएको समसतले पाँच वर्य

अगासडसम्म कुनै शेयरधनी, सञ्चालक, पदासधकारी वा
सतनका नातेदारहरुलाई वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय
सं र्स्थाले सबना मूल्य गरे का कुनै पसन हर्स्तान्तरणहरु,

(79)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(ग) फरफारखको प्रहक्रया शुरु भएको समसतले तीन वर्य

अगासडसम्म कुनै तेस्रो पक्षलाई वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय
सं र्स्थाले सबना मूल्य गरे का कुनै पसन हर्स्तान्तरणहरु,

(घ) फरफारखको प्रहक्रया शुरु भएको समसतले तीन वर्य

अगासडसम्म वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले
तुलनात्मक रुपमा कम प्रसतफल प्राप्त गने वा अको
पक्षलाई बढी प्रसतफल ददने हकससमले सम्पन्न गरे का
कारोबारहरु,

(ङ) फरफारखको प्रहक्रया शुरु भएको समसतले पाँच वर्य

अगासडसम्म वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाका
सनक्षेपकतायको हहत हवपरीत हुने वा असधकार हनन् हुने
गरी गररएको कुनै कायय,

(च) फरफारखको प्रहक्रया शुरु भएको समसतले छ महहना

अगासडसम्म सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले
भ ुक्तानी गनुप
य ने कजाय बापत कुनै व्यस्क्तलाई फाईदा
पुर्याउने उद्देश्यले वा खारे जीको प्रहक्रयामा साहुले प्राप्त
गने रकम बढाउने उद्देश्यले सनजको नाममा भएको
सम्पस्त्त हर्स्तान्तरण ।

तर प्रसत सनक्षेप सबमा र सुरक्षणले खामेसम्मको

रकम ननाघ्ने गरी गररएको सनक्षेप बापतको भ ुक्तानीका
सम्बन्धमा यो खण्डको व्यवर्स्था आकहर्यत हुने छै न ।

(२) हवशेर् प्रशासन समूहले फरफारखको प्रहक्रया शुरु भएको

समसतले एक वर्य अगासडसम्म वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको सञ्चालक,
पदासधकारी वा सनजका नस्जकको नातेदारसँग सं र्स्थाको सनक्षेपकताय तथा
साहुको हहत हवपरीत हुने गरी गररएका कारोबार बदर गनय वा
सतनीहरुबाट सो बापतको रकम असूल गनय सक्नेछ ।

(80)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(३) उपदफा (१) र (२) मा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन

सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले आफ्नो सामान्य कारोबारको
ससलससलामा गरे का वा उस्चत र पयायप्त मूल्य आदान प्रदान भएका वा
त्यर्स्तो सं र्स्था फरफारखमा जानु अगासडसम्म भ ुक्तानी नभएका
कारोबारलाई हवशेर् प्रशासन समूहले बदर गने छै न ।

(४) उपदफा (१) र (२) बमोस्जम बदर गररएका कारोबार वा

हर्स्तान्तरणबाट सम्पस्त्त प्राप्त गने व्यस्क्तले त्यर्स्तो सम्पस्त्त अहवलम्ब हफताय
गनुय पनेछ । सम्पस्त्त प्राप्त गने व्यस्क्तसँग त्यर्स्तो सम्पस्त्त नरहे को
अवर्स्थामा सो सम्पस्त्तको मूल्य बराबरको रकम सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क
वा हवत्तीय सं र्स्थामा जम्मा गनुय पनेछ । कुनै गलत मनसायले त्यर्स्तो
कारोबार गने तथा कारोबार बदर भएपसछ सम्पस्त्त वा सो बराबरको
मूल्य सम्बस्न्धत वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थामा अहवलम्ब हफताय नगने
व्यस्क्तको हकमा सनज उपर सुरस्क्षत साहु सरह दाबी कायम रहनेछ ।

(५) हवशेर् प्रशासन समूहले सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय

सं र्स्थाबाट अर्स्वभाहवक रूपले कम मूल्यमा कुनै व्यस्क्तलाई हर्स्तान्तरण
भई त्यर्स्तो व्यस्क्तबाट समेत तेस्रो पक्षमा हर्स्तान्तरण भएको कुनै
सम्पस्त्तको हकमा सोको लागत मूल्य ददई हफताय सलन सक्नेछ ।

(६) हवशेर् प्रशासन समूहले फरफारखको प्रहक्रया सञ्चालन गदाय

कुनै पसन हकससमको चल अचल सम्पस्त्त वा हक हर्स्तान्तरण गनय
सम्बस्न्धत सनकायलाई लेखी पठाउन सक्नेछ । यसरी हवशेर् प्रशासन
समूहले लेखी पठाएकोमा सम्बस्न्धत सनकायले त्यर्स्तो चल अचल सम्पस्त्त
वा हक सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको नाममा दास्खल
खारे ज वा हर्स्तान्तरण गररददनु पनेछ ।

(७) कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थामा फरफारखको लासग

हवशेर् प्रशासन समूह गठन भई प्रहक्रयामा रहेको अवर्स्थामा कसै ले सो
अगावै प्रदान गरे का हवद्युत, पानी, टे सलफोन, घरजग्गा, सवारी साधन जर्स्ता
अन्य वर्स्तु तथा सेवा बापतको रकम प्राप्त नगरे को कारणले मार त्यर्स्तो
वर्स्तु तथा सेवा बन्द गनय गराउन हुँदैन । त्यसरी प्राप्त वर्स्तु तथा

(81)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

सेवाको भ ुक्तानीको हकमा हवशेर् प्रशासन समूहले फरफारखको प्रहक्रयामा

जानु अस्घ कायम रहे को वक्यौता रकम सम्बस्न्धत सेवा प्रदायकलाई
भ ुक्तानी गनुय पनेछ ।

८८ठ. फरफारख सम्बन्धी अन्य व्यवर्स्थााः (१) प्रचसलत कानूनमा जुनसुकै कुरा
लेस्खएको भए तापसन फरफारखको प्रहक्रयामा रहेको वास्णज्य बैङ्क वा
हवत्तीय सं र्स्थासँग सम्बस्न्धत सबै दाबीहरुका सम्बन्धमा यसै ऐन बमोस्जम
हुनेछ ।

(२) हवशेर् प्रशासन समूहको पहुँच र सनयन्रणको असधकारमा

कसै ले बाधा अवरोध, दखल वा हर्स्तक्षेप गनुय गराउनु हुँदैन । कसै ले
त्यर्स्तो कायय गरे गराएमा हवशेर् प्रशासन समूहले सम्बस्न्धत प्रशासन वा
प्रहरीलाई आवश्यक सहयोगको लासग अनुरोध गनय सक्नेछ । त्यसरी
अनुरोध भई आएमा सम्बस्न्धत सनकायले आवश्यक सुरक्षाको व्यवर्स्था
गरी त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको कायायलय, सम्पस्त्त, असभलेख,
बहहखाता र सूचना प्रहवसध प्रणाली मासथ हवशेर् प्रशासन समूहको पहुँच र
सनयन्रण कायम गनय सहयोग गनुय पनेछ ।

(३) यस पररच्छे द बमोस्जम हवशेर् प्रशासन समूह वा बैङ्कले गरे को

काम कारबाहीमा मकायपने कुनै पक्षले क्षसतपूसतयको लासग हवशेर् प्रशासन
समूहले बैङ्कमा प्रसतवेदन पेश गरे को वा कुनै कारणले हवशेर् प्रशासन
समूह हवघटन भएकोमा हवघटन भएको समसतले साठी ददनसभर अदालत
समक्ष सनवेदन ददन सक्नेछ ।

(४) अदालतले दे हायको अवर्स्थामा मकायपने पक्षलाई मनाससब

माहफकको आसथयक क्षसतपूसतय भराई ददन सक्नेछाः–

(क) फरफारखको क्रममा असधकार क्षेर नाघी गरे को कुनै

काम कारबाही भएकोमा,

(ख) यस ऐन बमोस्जम फरफारखको प्रहक्रया पूरा

नगरे कोमा,

(82)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(ग) फरफारखको कारबाही गदाय पयायप्त आधार र कारण

सबना गरे कोमा ।

(५) हवशेर् प्रशासन समूहले यस ऐन बमोस्जम आफूलाई प्राप्त

असधकारको प्रयोग गदाय पारदशी एवं न्यायोस्चत तवरले सम्बस्न्धत
सनक्षेपकताय तथा अन्य दाबीकतायको हहत हुने गरी गनुय पनेछ ।

(६) फरफारखको प्रहक्रयाको ससलससलामा बैङ्क वा हवशेर् प्रशासन

समूहको प्रसतसनसधत्व गने वा सनजलाई सहयोग गने व्यस्क्तले प्राप्त गने
पाररश्रसमक तथा सुहवधा बै ङ्कले सनधायरण गरे बमोस्जम हुनेछ ।

(७) फरफारखको प्रहक्रयालाई सहयोग पुग्ने गरी बै ङ्क वा हवशेर्

प्रशासन समूहको सनणयय कायायन्वयन गने ससलससलामा सम्बस्न्धत वास्णज्य
बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाका सञ्चालक तथा पदासधकारीले गरे को कुनै काययका
हवरुद्धमा कुनै सनक्षेपकताय, शेयरधनी वा साहुले कुनै हकससमको मुद्दा
मासमला गनय पाउने छै न ।

(८) प्रचसलत कानूनमा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन बै ङ्कले

कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको फरफारख प्रहक्रयाको सम्बन्धमा
सो सं र्स्थासँग सम्बस्न्धत सूचना एवं हववरणहरु कुनै सरकारी वा सनजी
क्षेरको कुनै व्यस्क्त, फमय, कम्पनी वा सं र्स्थाबाट प्राप्त गनय सक्नेछ ।
बैङ्कले आदे श ददएमा कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको मुख्य
व्यवर्स्थापकीय सूचना, प्रहवसध रहने र्स्थान तथा सो सं र्स्थाले गने
सं वेदनशील एवं मुख्य कायय सहहतको हववरण बै ङ्क समक्ष पेश गनुय पनेछ ।
त्यसरी बैङ्कले मागेको कुनै पसन सूचना प्रदान गनुय सम्बस्न्धत व्यस्क्त, फमय,
कम्पनी वा सं र्स्थाको कतयव्य हुनेछ ।

८८ड. फरफारख सम्बन्धी काययको अस्न्तम हववरण पेश गनुप

य नेाः (१) हवशेर्
प्रशासन समूहले फरफारख सम्बन्धी कायय सम्पन्न गरे पसछ वा त्यर्स्तो
समूहको म्याद समाप्त भएपसछ वा कुनै कारणले सो समूह हवघटन भएको
पन्र ददनसभर सनजले आफूले सम्पन्न गरे को काम कारबाही एवं
सम्बस्न्धत वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको आम्दानी र खचयको हववरण,
हवत्तीय कारोबारको श्रोत एवं सोको उपयोग सम्बन्धी हववरण लगायत

(83)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

बाँकी सम्पस्त्त र दाहयत्वको हववरण तयार गरी परीक्षण गराई सो समेत

समावेश गररएको प्रसतवेदन बैङ्क समक्ष पेश गनुय पनेछ । त्यर्स्तो
प्रसतवेदनमा सो सं र्स्थाका सन्दभयमा भहवष्यमा बैङ्कले चाल्नुपने कदमहरुको
सम्बन्धमा आवश्यक सुिाव समेत समावेश गनुय पनेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जम प्रसतवेदन प्राप्त भएपसछ बैङ्कले सो

प्रसतवेदनमा उस्ल्लस्खत सुिाव समेतलाई हवचार गरी दफा ८८छ.
बमोस्जम उक्त वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको सञ्चालनको व्यवर्स्था
समलाउने वा दफा ८८ण. बमोस्जम खारे जीको लासग अदालतमा सनवेदन
ददने हवर्यमा आवश्यक सनणयय गनुय पनेछ ।

८८ढ. पारर्स्पररक सहयोगको आदान प्रदान गनेाः (१) हवशेर् प्रशासन समूहले
बैङ्कको पूव य र्स्वीकृसत सलई कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको
ु को
फरफारखको प्रहक्रया अगासड बढाउने ससलससलामा हवदे शी मुलक
सम्बस्न्धत सनकायसँग आवश्यकता अनुसार सहयोगका लासग अनुरोध गनय
सक्नेछ ।

(२) हवशेर् प्रशासन समूहले कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय

सं र्स्थाको फरफारखको प्रहक्रयाका सम्बन्धमा बैङ्कको पूव य र्स्वीकृसत सलई
ु मा भइरहेको कारबाहीलाई पारर्स्पररकताको आधारमा सहयोग
अको मुलक
ु को असधकार
गनय वा अको मुलक प्राप्त सनकायले गरररहेको काम
कारबाहीलाई मान्यता प्रदान गने गरी आवश्यक कारबाही अगासड
बढाउन सक्नेछ । यर्स्तो सहयोग गदाय वा काम कारबाहीलाई मान्यता
प्रदान गदाय दाबीकतायहरुलाई समान व्यवहार गनुय पनेछ ।

(३) गोपनीयता कायम गनुप

य ने तथा सं वेदनशील तथ्याङ्कहरुको
सुरक्षा गनुप
य ने अवर्स्थामा बाहे क हवशेर् प्रशासन समूहले फरफारखको
प्रहक्रयामा रहे को वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको ले ना असूली,
फरफारख योजना आददका हवर्यमा बैङ्कको पूव य र्स्वीकृसत सलई हवदे शी
ु को सम्बस्न्धत सनकायसँग सूचना आदान प्रदान गनय सक्नेछ ।
मुलक

(४) नेपालमा र्स्थाहपत भई हवदे शमा समेत शाखा वा कायायलय

ु मा र्स्थापना भई
रहेको वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था वा हवदे शी मुलक

(84)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

नेपालमा शाखा वा कायायलय रहेको कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय

सं र्स्थाको फरफारखका सम्बन्धमा बैङ्क तथा सनक्षेप बीमा सुरक्षण गने
सं र्स्थाले समेत एक आपसमा समन्वय र सहयोग आदान प्रदान गनय
सक्नेछन् ।

ु का
(५) बैङ्क तथा सनक्षेप सबमा सुरक्षण गने सं र्स्थाले हवदे शी मुलक
सम्बस्न्धत सनकायले गरररहे को फरफारख तथा सोको योजनाका
सम्बन्धमा आपसी सम्िौता गरी फरफारखमा परे को वास्णज्य बैङ्क वा
हवत्तीय सं र्स्थाको सम्बन्धमा प्रभाव पाने कुनै घटना वा समर्स्याको बारे मा
कुनै जानकारी वा सहयोग माग गरे कोमा त्यर्स्तो जानकारी वा सहयोग
आदान प्रदान गनय सक्नेछन् ।

(६) यस दफा बमोस्जम पारर्स्पररकताको आधारमा हवदे शी

ु को केन्रीय बै ङ्क, वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था वा सनक्षेप बीमा
मुलक
सुरक्षण गने सं र्स्थासँग कुनै सहयोग सलनुपदाय वा समन्वय गनुप
य दाय
सरकारी र्स्तरबाटै त्यर्स्तो सहयोग तथा समन्वय आवश्यक परे मा सो
सम्बन्धमा आवश्यक व्यवर्स्था समलाई ददन बैङ्कले नेपाल सरकारसमक्ष
ससफाररस गनेछ ।

८८ण. खारे जीको लासग सनवेदन ददन सक्नेाः (१) बैङ्कले कुनै पसन वास्णज्य बै ङ्क
वा हवत्तीय सं र्स्थाका सम्बन्धमा शुरु गरे को फरफारखको प्रहक्रया समाप्त
भएमा वा अन्य कुनै कारणले सो प्रहक्रया सम्पन्न नहुँदै सो सम्बन्धमा
हवशेर् प्रशासन समूहले ददएको सुिाव वा अन्य आधारमा समेत त्यर्स्तो
वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था राम्रोसँग सञ्चालन हुन नसक्ने भन्ने कुरामा
बैङ्क हवश्वर्स्त भएमा त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थालाई खारे ज
गनयका लासग अदालत समक्ष सनवेदन ददन सक्नेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जम बैङ्कले खारे जीको लासग सनवेदन

ददएकोमा त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको खारे जीको सम्बन्धमा
दामासाही सम्बन्धी ऐन, २०६३ को दफा १० को उपदफा (३) र दफा
१३ लागू हुने छै न ।

(85)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(३) उपदफा (१) बमोस्जम बैङ्कले सनवेदन ददएकोमा त्यर्स्तो

वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था खारे जीको लासग अदालतले सलस्क्वडेटर
सनयुक्त गने आदे श ददन सक्नेछ ।

पररच्छे द – १०

वासलात, लेखापरीक्षण तथा प्रसतवेदन

८९. आसथयक वर्याः बैङ्कको आसथयक वर्य नेपाल सरकारको आसथयक वर्य सरह
हुनेछ ।

९०. लेखा प्रणालीाः (१) बैङ्कले नेपाल लेखामान अनुसारको लेखा प्रणाली
अनुरुप कारोबार र हवत्तीय अवर्स्था र्स्पष्ट दे स्खने गरी आफ्नो आय
व्ययको हववरण दुरुर्स्त राख्नु पनेछ ।

(२) उपदफा (१) मा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन नेपाल

लेखामानमा समावेश नभएका क्षेरहरुमा अन्तरायहष्ट्रय लेखा मापदण्डलाई
आधारको रुपमा सलनु पनेछ ।

९१. वाहर्यक प्रसतवेदनाः (१) बैङ्कले वासलात, आय व्यय र सोसँग सम्बस्न्धत



हववरण समेत खुलाई प्रत्येक आसथयक वर्यको लासग वाहर्यक प्रसतवेदन तयार
गनुय पनेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जमको वाहर्यक प्रसतवेदन बै ङ्कले प्रत्येक

आसथयक वर्य समाप्त भएको समसतले चार महहनासभर नेपाल सरकारमा पेश
गनेछ ।

९२. लेखापरीक्षणाः (१) बैङ्कको ले खापरीक्षण महालेखापरीक्षकले गनेछ ।

(२) ससमसतले चाहेमा बैङ्कको आन्तररक लेखापरीक्षण बाह्य

लेखापरीक्षकबाट पसन गराउन सक्नेछ । त्यर्स्तो लेखापरीक्षण गराउँदा
अन्तरायहष्ट्रय प्रचलन अनुसारको लेखा प्रणाली अनुरुप गराइनेछ ।

 दोस्रो सं शोधनद्वारा सं शोसधत ।

(86)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

९३. नेपाल सरकारमा प्रसतवेदन पेश गनेाः (१) बैङ्कले प्रत्येक आसथयक वर्य
समाप्त भएको समसतले चार महहनासभर दे हायका प्रसतवेदनहरु नेपाल
सरकार समक्ष पेश गनुय पनेछाः–

(क) लेखापरीक्षण प्रसतवेदन ।

(ख) आफ्नो काम कारबाही बारे को प्रसतवेदन ।

(ग) आसथयक तथा हवत्तीय अवर्स्था बारे को प्रसतवेदन ।

(२) बैङ्कले प्रत्येक महहना समाप्त भएको पन्घ्र ददनसभर आफ्नो

माससक वासलात तयार गरी प्रकाशन गनेछ ।

९४. मौदरक नीसत सम्बन्धी प्रसतवेदनाः बैङ्कले प्रत्येक वर्य मौदरक नीसत सम्बन्धी
प्रसतवेदन सावयजसनक जानकारीको लासग प्रकाशन गनेछ । यसरी प्रकाशन
गररने प्रसतवेदनमा दे हायका कुराहरु समावेश हुन ु पनेछाः–

(क) बैङ्कले अस्घल्लो वर्य अवलम्बन तथा लागू गरे को

मौदरक नीसतको ससं हावलोकन र मूल्याङ्कन ।

(ख) बैङ्कले आगामी वर्य अवलम्बन तथा लागू गने मौदरक

नीसतको औस्चत्य र सोको हववेचना ।

पररच्छे द – ११

कसूर, दण्ड सजाय र कारबाही

९५. यस ऐन बमोस्जम कसूर गरे को मासननेाः (१) कसै ले यो ऐन वा यस ऐन

अन्तगयत बनेको सनयम वा हवसनयम वा सो अन्तगयत जारी गररएको आदे श
वा सनदे शन हवपरीत हुने गरी सनक्षेप सलएमा वा कजाय ददएमा वा सडबेन्चर
वा अन्य हवत्तीय उपकरण जारी गरे मा वा बैङ्कले सनधायरण गरे को नीसत
हवपरीत ब्याज सलनु वा ददनु गरे मा वा .................. हवदे शी हवसनमय
कारोबार गरे मा वा त्यर्स्ता काययमा सं लग्न भएमा 
वा प्रचसलत कानून

 केही नेपाल कानूनलाई सं शोधन, एकीकरण, समायोजन र खारे ज गने ऐन, २०७४ द्वारा स्िहकएको ।
 दोस्रो सं शोधनद्वारा थप ।

(87)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

बमोस्जम बैङ्कबाट इजाजतपर सलनु पनेमा सो नसलई त्यर्स्तो कारोबार

गरे मा वा पररच्छे द–९क. बमोस्जमको फरफारखको प्रहक्रयामा बाधा
पुर्याएमा यस ऐन बमोस्जम कसूर गरे को मासननेछ ।

(२) उपदफा (१) मा लेस्खएदे स्ख बाहेक कसै ले यो ऐन वा यस

ऐन अन्तगयत बनेको सनयम वा हवसनयम वा सो अन्तगयत जारी गररएको
आदे श वा सनदे शन पालना नगरे मा समेत सनजले यस ऐन बमोस्जम कसूर
गरे को मासननेछ ।

९६. दण्ड सजायाः (१) दफा ९५ को उपदफा (१) वा (२) बमोस्जमको
कसूर गने व्यस्क्तलाई उक्त कसूरसँग सम्बस्न्धत सबगो जफत गरी
सबगोको तीन गुणासम्म जररबाना वा सात वर्यसम्म कैद वा दुवै सजाय
हुनेछ ।

(२) दफा ९५ को उपदफा (१) वा (२) बमोस्जम सजाय गदाय

सबगो कायम गनय नसहकने अवर्स्था भएमा कसूरको मारा हेरी बढीमा दश
लाख रुपैयाँसम्म जररबाना वा तीन वर्यसम्म कैद वा दुवै सजाय हुनेछ ।

(३) दफा ९५ बमोस्जमको कसूर कुनै फमय, कम्पनी वा सं र्स्थाले

गरे कोमा त्यर्स्तो सजाय सो फमय, कम्पनी वा सं र्स्थाको मुख्य
पदासधकारीलाई हुनेछ ।

(४) दफा ९५ बमोस्जमको कसूर गनय उद्योग गने वा त्यर्स्तो

कसूर गनय मद्दत पुर्याउने व्यस्क्त, फमय, कम्पनी वा सं र्स्था वा त्यर्स्तो फमय,
कम्पनी वा सं र्स्थाको पदासधकारीलाई मुख्य कसुरदारलाई हुने सजायको
आधा सजाय हुनेछ ।

 दोस्रो सं शोधनद्वारा सं शोसधत ।

 केही नेपाल कानूनलाई सं शोधन, एकीकरण, समायोजन र खारे ज गने ऐन, २०७४ द्वारा सं शोसधत ।

(88)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

९७. नेपाल सरकार बादी हुनेाः दफा ९५ मा उस्ल्लस्खत कसूर सम्बन्धी मुद्दा
ु ी फौजदारी
नेपाल सरकार बादी भई दायर गररनेछ र त्यर्स्तो मुद्दा मुलक
काययहवसध सं हहता, २०७४ को अनुसूची–१ मा समावेश भएको मासननेछ ।

९८. बैङ्कले जानकारी ददनेाः दफा ९५ मा उस्ल्लस्खत कसू र कसै ले गरे को

जानकारी कुनै माध्यमबाट बैङ्कलाई हुन आएमा बैङ्कले आवश्यक कारबाहीको
लासग नेपाल सरकार वा सम्बस्न्धत सनकायमा ले खी पठाउनेछ ।

९९. बैङ्कको सनयमन उल्लङ्घन गरे मा हुने जररबानााः (१) यो ऐन वा यस ऐन

अन्तगयत बनेको सनयम वा हवसनयम वा सो अन्तगयत बैङ्कले जारी गरे को
आदे श वा सनदे शनको उल्लङ्घन बैङ्कबाट इजाजतपर प्राप्त कुनै वास्णज्य
बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले गरे मा त्यर्स्तो उल्लङ्घनसँग सम्बस्न्धत रकमको
हदसम्मको जररबाना बैङ्कले त्यर्स्ता वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थालाई
गनय सक्नेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जमको बैङ्कको सनयमनको उल्लङ्घन

वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाका सञ्चालक, पदासधकारी वा कमयचारीबाट
भएकोमा त्यर्स्तो जररबाना सम्बस्न्धत सञ्चालक, पदासधकारी वा
कमयचारीलाई हुनेछ ।

१००. बैङ्कको सनयमन उल्लङ्घन गरे मा हुने सजायाः (१) यो ऐन वा यस ऐन

अन्तगयत बनेको सनयम वा हवसनयम वा सो अन्तगयत बैङ्कले जारी गरे को
आदे श वा सनदे शनको उल्लङ्घन बैङ्कबाट इजाजतपर प्राप्त कुनै वास्णज्य
बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले गरे मा त्यर्स्तो वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थालाई
बैङ्कले दे हाय बमोस्जमको एक वा एकभन्दा बढी सजाय गनय सक्नेछाः–

(क) सचेत गराउने वा सलस्खत चेतावनी ददने ।

(ख) सुधारात्मक कदम चाल्नका लासग सञ्चालक ससमसतलाई

कबुसलयतनामा गराउने ।

 ु ी
केही नेपाल कानूनलाई सं शोधन समायोजन र खारे ज गने ऐन, २०७४ द्वारा भई मुलक
सं हहता सम्बन्धी केही नेपाल ऐनलाई संशोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा संशोसधत ।

(89)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(ग) बारम्वार हुने उल्लङ्घन अन्त गनय, त्यसबाट अलग रहन

र सुधारात्मक कदम चाल्नका लासग सलस्खत आदे श
जारी गने ।

(घ) बैङ्कले ददने सेवा सनलम्बन वा अन्त गने ।

(ङ) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले आफ्नो शेयर

होल्डरलाई ददने लाभांशको हवतरणमा प्रसतबन्ध लगाउने ।

(च) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले र्स्वीकार गनय सक्ने

सनक्षेप वा ददन सक्ने कजायमा प्रसतबन्ध लगाउने ।

(छ) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको कारोबारमा आंस्शक

वा पूणय प्रसतबन्ध लगाउने ।

(ज) वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको इजाजतपर सनलम्बन

वा रद्द गने ।

(२) यो ऐन वा यस ऐन अन्तगयत बनेको सनयम वा हवसनयम वा

सो अन्तगयत बैङ्कले जारी गरे को आदे श वा सनदे शन बैङ्कबाट इजाजतपर
प्राप्त वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाका सञ्चालक वा पदासधकारी वा
कमयचारीले उल्लङ्घन गरे मा वा सनजहरुले सनक्षेपकताय वा सवयसाधारणको
हहत हवपरीत काम गरे को वा सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षणको ससलससलामा
बैङ्क वा सनरीक्षण तथा सुपररवेक्षण गने असधकारीले माग गरे को कागजात,
हववरण वा तथ्याङ्क तोहकएको समयसभर पेश नगरे मा त्यर्स्तो सञ्चालक,
पदासधकारी वा कमयचारीलाई बैङ्कले दे हाय बमोस्जमको सजाय गनय
सक्नेछाः–

(क) सचेत गराउने वा नससहत ददने ।

(ख) सनलम्बनमा राख्ने ।

(ग) पाँच लाख रुपैयाँसम्म नगद जररबाना गने ।

(90)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(घ) तलब, भत्ता लगायतका सम्पूणय सुहवधाहरु ददन बन्द

गराउन सम्बस्न्धत वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको
सञ्चालक ससमसतलाई आदे श ददने ।

(ङ) सञ्चालकलाई सञ्चालक पदबाट हटाउन वा पदासधकारी

वा कमयचारीलाई सेवाबाट अवकाश ददन लगाउन
सम्बस्न्धत वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाको सञ्चालक
ससमसतलाई आदे श ददने ।

१०१. आसथयक जररबाना र सजायको काययहवसधाः (१) दफा ९९ तथा दफा

१०० बमोस्जम आसथयक जररबाना वा सजाय गदाय बैङ्कले दे हायको
काययहवसध अवलम्बन गनुय पनेछाः–

(क) प्रर्स्ताहवत सजाय गनुय अस्घ बैङ्कले दे हायका कुराहरु

उल्लेख गरी आरोहपत सं र्स्था वा व्यस्क्तलाई प्रर्स्ताहवत
जररबाना वा सजायको बारे मा आफ्नो सफाइ पेश गने
पन्र ददनको म्याद ददई सलस्खत सूचना ददनु पनेछाः–

(१) कसूरको प्रकृसत,

(२) कसूरको प्रकृसत अनुरुप लगाउन सहकने

जररबानाको रकम वा प्रर्स्ताहवत सजाय, र

(३) कसूरको सं स्क्षप्त व्यहोरा ।

(ख) खण्ड (क) बमोस्जम आरोहपत सं र्स्था वा व्यस्क्तले उक्त

आरोपसँग सहमत वा असहमत भएको सम्बन्धमा पन्घ्र
ददनसभर सलस्खत प्रसतहक्रया पठाउनु पनेछ ।

(ग) आरोहपत सं र्स्था वा व्यस्क्तले सो कसूर उपर असहमसत

व्यक्त गरे को व्यहोरा स्चत्त बुझ्दो भएमा बैङ्कले त्यर्स्तो
आरोपलाई सं शोधन, सीसमत वा खारे ज गनय सक्नेछ ।

(91)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(घ) आरोहपत सं र्स्था वा व्यस्क्तले सो कसूर उपर सहमसत

व्यक्त गरे मा वा स्चत्त बुझ्दो प्रसतहक्रया ददन नसकेमा
बैङ्कले त्यर्स्तो जररबाना वा सजाय गनेछ ।

(ङ) खण्ड (घ) बमोस्जम लगाइएको जररबाना सम्बस्न्धत

वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थाले बैङ्कमा राखेको
खाताबाट कटै ा गरी सलने गरी बैङ्कले आदे श जारी गनय
सक्नेछ ।

(२) उपदफा (१) को खण्ड (ङ) बमोस्जम बैङ्कलाई प्राप्त हुने

नगद जररबाना साधारण जगेडा कोर्मा जम्मा गररनेछ ।

(३) उपदफा (१) मा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन दफा

१०० को उपदफा (१) को खण्ड (क), (ख), (ग) र (घ) तथा उपदफा
(२) को खण्ड (क) र (ख) अन्तगयतको सजाय गदाय कुनै पसन हकससमको
काययहवसध अपनाउनुपने छै न ।

१०२. पुनरावेदन लाग्नेाः दफा ९९ तथा दफा १०० अन्तगयत बै ङ्कले गरे को
सजाय उपर स्चत्त नबुझ्ने वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्था वा सोका
सञ्चालक वा पदासधकारी वा कमयचारीले सजाय पाएको समसतले पैं तीस
ददनसभर 
उच्च अदालतमा पुनरावेदन गनय सक्नेछ ।

पररच्छे द–१२

हवहवध

१०३. ...............

१०४. तथ्याङ्क सङ्कलनाः (१) बै ङ्कले आफ्नो उद्देश्य प्राप्त गनय तथा आफ्नो कायय
सम्पादन गनय आफै वा नेपाल सरकार वा अन्य सनकायबाट आफूलाई
आवश्यकपने तथ्याङ्क सङ्कलन गनय सक्नेछ । यस प्रयोजनका लासग बैङ्कले

 दोस्रो सं शोधनद्वारा सं शोसधत ।

 भ ुक्तानी तथा फर्स्यौट ऐन, २०७५ द्वारा खारे ज ।

(92)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

............ नेपालसभर वा बाहहरका आसधकाररक व्यस्क्त, सङ्घ, सं र्स्था र

अन्तरायहष्ट्रय सङ्घ, सं र्स्थासँग पसन सहयोग सलन सक्नेछ ।

(२) बैङ्कले आफ्नो काययक्षेरसँग सम्बस्न्धत तथ्याङ्क सङ्कलन, सङ्खग्रह

तथा हवतरण व्यवर्स्थालाई समन्वय र पररमाजयन गनय आवश्यक व्यवर्स्था
गनय सक्नेछ ।

१०५. ट्रष्ट खातााः बैङ्कले हवशेर् प्रयोजनको लासग ट्रष्ट खाताको रुपमा छु टै ै खाता
खोल्न र सञ्चालन गनय सक्नेछ । त्यर्स्तो खातामा जम्मा रहेको रकम
अन्य कुनै प्रयोजनको लासग प्रयोग गनय पाइने छै न । त्यर्स्तो खातामा
रहेको सम्पस्त्त त्यर्स्ता खाताको दाहयत्व पूरा गनय मार प्रयोग गररनेछ र
त्यर्स्तो दाहयत्व पूरा गनय बैङ्कले अन्य खातामा रहे को रकम वा सम्पस्त्त
प्रयोग गनय पाउने छै न ।

ु ी गभनयर वा सञ्चालकको सनयुस्क्त

१०६. काम कारबाही बदर नहुनेाः गभनयर, डेपट
वा ससमसतको गठनमा कुनै रीत नपुगेको वा गभयनर, डेपट
ु ी गभनयर वा
सञ्चालकको पद ररक्त रहे को कारणले मार बैङ्क वा ससमसतको कुनै काम
कारबाही बदर हुने छै न ।

१०६क. वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थामा काम गनय नहुनेाः (१) गभनयर भइसकेको
व्यस्क्तले कुनै वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थामा कुनै पसन है ससयतमा रही
काम गनय हुँदैन ।

ु ी गभनयर र बैङ्कका काययकारी सनदे शक आफ्नो पदबाट

(२) डेपट
हटे को वा अवकाश पाएको समसतले तीन वर्यसम्म र बैङ्कको असधकृत
र्स्तरको कमयचारी आफ्नो पदबाट हटे को वा अवकाश पाएको समसतले दुई
वर्यसम्म कुनै पसन वास्णज्य बै ङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थामा कुनै पसन है ससयतमा
रही काम गनय हुँदैन ।

 गणतन्र सुदृढीकरण तथा केही नेपाल कानून सं शोधन गने ऐन, २०६६ द्वारा स्िहकएको ।
 केही नेपाल ऐन सं शोधन गने ऐन, २०७२ द्वारा सं शोसधत ।
 दोस्रो सं शोधनद्वारा थप ।

(93)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

तर यस उपदफामा तोहकएको समयावसध पुरा भएपसछ कुनै पसन

वास्णज्य बैङ्क वा हवत्तीय सं र्स्थामा कुनै पसन है ससयतमा रही काम गनयको
ु ी गभनयर, काययकारी सनदे शक वा असधकृतले बैङ्कको
लासग सम्बस्न्धत डेपट
पूव य स्र्स्वकृसत सलनु पनेछ ।

(३) उपदफा (१) र (२) मा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए तापसन

नेपाल सरकारबाट सनयुस्क्त हुने पदमा यो व्यवर्स्था लागू हुने छै न ।

१०६ख. हवशेर्ज्ञको सेवा उपलब्ध गराउनु पनेाः नेपाल सरकारले अनुरोध गरे मा
बैङ्कले आफूसँग भएको हवशेर्ज्ञको सेवा उपलव्ध गराउनु पनेछ ।

१०६ग. नेपाल सरकारले सनदे शन ददन सक्नेाः (१) मुरा, बैं हकङ्ग र हवत्त सम्बन्धमा
नेपाल सरकारले बैङ्कलाई सनदे शन ददन सक्नेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोस्जम ददइएको सनदे शनको पालना गनुय

बैङ्कको कतयव्य हुनेछ ।

१०७. असल सनयतले गरे को काममा जवाफदे ही हुन नपनेाः (१) यो ऐन र यस

ऐन अन्तगयत बनेको सनयम वा हवसनयम वा सो अन्तगयत जारी गररएको
आदे श वा सनदे शन बमोस्जम असल सनयतले गरे को कुनै काम कारबाहीको
ु ी गभनयर, सञ्चालक वा
सम्बन्धमा गभनयर, डेपट 
बैङ्कका कमयचारी वा हवशेर्
प्रशासन समूह व्यस्क्तगत वा सामुहहक रुपले जवाफदे ही हुने छै नन् ।

तर जानाजान वा गलत मनसायबाट गररएको कुनै कामको

सन्दभयमा भने सनजहरु व्यस्क्तगत रुपमा स्जम्मेवार हुनेछन् ।

(२) यो ऐन वा यस ऐन अन्तगयत बनेको सनयम वा हवसनयम वा

सो अन्तगयत जारी गररएको आदे श वा सनदे शनको पालना गनयको सनसमत्त
असल सनयतले गरे को वा गनय खोजेको कुनै कुराले हुन आएको वा हुने
ु ी गभनयर, सञ्चालक वा बैङ्कका
हासन नोक्सानीको सम्बन्धमा गभनयर, डेपट

 दोस्रो सं शोधनद्वारा थप ।
 दोस्रो सं शोधनद्वारा सं शोसधत ।

(94)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

कुनै असधकृत वा कमयचारी हवरुद्ध कुनै हकससमको मुद्दा परे मा त्यर्स्तो

मुद्दाको खचय बैङ्कले व्यहोनेछ ।

तर जानाजान वा गलत मनसायबाट गररएको कुनै कामको

सन्दभयमा परे को मुद्दाको खचय बै ङ्कले व्यहोने छै न ।

१०८. शपथग्रहण गनेाः (१) आफ्नो ओहदाको काम शुरु गनुभ
य न्दा अगासड
गभनयर तथा सञ्चालकले सवोच्च अदालतको प्रधान न्यायाधीश वा सनजले
ु ी गभनयरले गभनयर समक्ष अनुसूची
तोकेको न्यायाधीश समक्ष र डेपट
बमोस्जमको ढाँचामा पद तथा गोपनीयताको शपथ ग्रहण गनुय पनेछ ।

(२) बैङ्कमा पहहलो पटक सनयुक्त कमयचारी वा सल्लाहकारले

आफ्नो ओहदाको काम शुरु गनुभ
य न्दा अगासड तोहकए बमोस्जम पद तथा
गोपनीयताको शपथ ग्रहण गनुय पनेछ ।

१०९. यसै ऐन बमोस्जम हुनेाः प्रचसलत कानूनमा जुनसुकै कुरा लेस्खएको भए

तापसन यस ऐनमा लेस्खए जसतमा यसै ऐन बमोस्जम हुनेछ ।

११०. सनयम तथा हवसनयम बनाउने असधकाराः (१) यस ऐनको उद्देश्य

कायायन्वयन गनय बैङ्कले नेपाल सरकारको र्स्वीकृसत सलई दे हायका हवर्यमा
आवश्यक सनयम बनाउन सक्नेछाः–

(क) हवदे शी हवसनमय कारोबार ।

(ख) जलेको, च्यासतएको, िुसरएको, मेहटएको वा आकृसत

सबसग्रएको बैङ्क नोट तथा ससक्काको सटै ाभनाय ।

(ग) नेपाल सरकार र बैङ्क बीच हुने व्यापाररक कारोबार ।


(घ) यस ऐनको उद्देश्य कायायन्वयन गनय ससमसतले आवश्यक
ठानेका अन्य हवर्यहरु ।

 पहहलो सं शोधनद्वारा सं शोसधत ।

 पहहलो सं शोधनद्वारा थप ।

(95)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(२) यस ऐनको उद्देश्य कायायन्वयन गनय ससमसतले दे हायका

हवर्यमा हवसनयम बनाउन सक्नेछाः–

(क) ससमसतको बैठक हुने र्स्थान, समय र तत्सम्बन्धी

काययहवसध ।

(ख) ससमसतले आवश्यकता अनुसार उपससमसत गठन गने र

त्यर्स्तो उपससमसतको काययहवसध ।

(ग) बैङ्कका कमयचारीहरुको सनयुक्ती, बढु वा, सरुवा, बखायर्स्ती,

पाररश्रसमक तथा सुहवधा, सनवृत्तभरण, उपदान, सञ्चय
कोर्, सबदा, आचरण तथा अनुशासन र सेवा सम्बन्धी
शतय ।

(घ) ु ी गभनयरलाई वा
ससमसतले गभनयरलाई र गभनयरले डेपट
बैङ्कका अन्य कमयचारीलाई अस्ख्तयारी सुम्पने ।

(ङ) बैङ्कको तफयबाट गररने पटै ा, कबुसलयत सम्बन्धी शतय ।

(च) बैङ्कको छाप चलाउने ।

(छ) बैङ्कले राख्नुपने हरहहसाब, खाता, बही वा अन्य स्रे र्स्ता,

कागजात र त्यसको ढाँचा ।

(ज) बैङ्कको आन्तररक लेखापरीक्षण तथा सनरीक्षण ।

(ि) वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाको सुपररवेक्षण ।

(ञ) वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाले पेश गनुप

य ने हववरण ।

(ट) बैङ्कको नगद मौज्दात वा नगदको स्जम्मेवारी ।

(ठ) बैङ्क तफयबाट गनुप

य ने मुद्दा मासमला वा अन्य
कारबाहीको पररचालन ।

(ड) कजाय सनयन्रण ।

(ढ) बैङ्कको खचय व्यवर्स्था ।

(96)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)


(ढ१) वास्णज्य बै ङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाहरु एक आपसमा
गाभ्ने गासभने सम्बन्धमा ।

(ढ२) वास्णज्य बैङ्क तथा हवत्तीय सं र्स्थाहरुको शीघ्र
सुधारात्मक कारबाही सम्बन्धमा ।

(ढ३) कजाय सूचना सम्बन्धमा ।

(ढ४) भ ुक्तानी तथा हहसाब समलान सम्बन्धमा ।

(ढ५) फरफारख गने सम्बन्धमा ।

(ढ६) बैङ्कले जारी गने इजाजतपरका सम्बन्धमा ।

(ण) यस ऐनको उद्देश्य कायायन्वयन गनय आवश्यकपने अन्य
हवर्यहरु

(३) उपदफा (१) र (२) मा उस्ल्लस्खत हवर्य बाहे क यस ऐन

बमोस्जम जारी गनुप
य ने आदे श, सनदे शन, काययहवसध तथा मागयदशयन गभनयरले
जारी गनेछ ।

(४) उपदफा (२) अन्तगयत बनेको हवसनयम र उपदफा (३)

अन्तगयत जारी गररएको आदे श तथा सनदे शन बैङ्कले नेपाल सरकारको
जानकारीको सनसमत्त पठाउनेछ ।

(५) उपदफा (२) अन्तगयत बनेको हवसनयम वा उपदफा (३)

अन्तगयत जारी गररएको आदे श वा सनदे शन बै ङ्कले सावयजसनक रुपमा
प्रकाशन र प्रशारण गने वा गराउनेछ ।

१११. सनदे स्शका बनाई लागू गनेाः बैङ्कले यस ऐनको उद्देश्य कायायन्वयन गनय यो
ऐन वा यस ऐन अन्तगयत बनेको सनयम वा हवसनयमको अधीनमा रही
समय समयमा आवश्यक सनदे स्शका बनाई लागू गनय सक्नेछ ।

११२. खारे जी र बचाउाः (१) दे हायका ऐनहरु खारे ज गररएका छन्ाः–

 दोस्रो सं शोधनद्वारा थप ।
 पहहलो सं शोधनद्वारा थप ।

(97)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)

(क) नेपाल राष्ट्र बैङ्क ऐन, २०१२,

(ख) मुरा ऐन, २०४० ।

(२) उपदफा (१) अन्तगयत खारे ज गररएका ऐनहरु बमोस्जम भए

गरे का सम्पूणय काम कारबाही यसै ऐन बमोस्जम भए गरे को मासननेछ ।1

रष्टव्याः– १. नेपाल राष्ट्र बैंक (पहहलो सं शोधन) ऐन, २०६३ को दफा ७ यस प्रकार रहेको छाः–
७. नेपाल राष्ट्र बैङ्क (पहहलो सं शोधन) अध्यादे श सनस्ष्क्रय भएपसछ त्यसको पररणामाः
नेपाल राष्ट्र बैङ्क (पहहलो सं शोधन) अध्यादे श, २०६२ सनस्ष्क्रय भएपसछ अको
असभप्राय नदे स्खएमा सो सनस्ष्क्रयताले,
(क) सो अध्यादे श सनस्ष्क्रय हुँदाका वखत चल्ती नभएको वा कायम नरहेको
कुनै कुरा पसन जगाउने छै न,
(ख) सो अध्यादे श बमोस्जम चालू भएको कुरा वा सो बमोस्जम रीत पु¥याइ
अस्घ नै गररएको कुनै काम वा भोसगसकेको कुनै कुरालाई असर पाने
छै न,
(ग) सो अध्यादे श बमोस्जम पाएको, हाससल गरे को वा भोगेको कुनै हक,
सुहवधा, कतयव्य वा दाहयत्वमा असर पाने छै न,
(घ) सो अध्यादे श बमोस्जम गररएको कुनै दण्ड सजाय वा जफतलाई असर
पाने छै न,
(ङ) मासथ लेस्खएको कुनै त्यर्स्तो हक, सुहवधा, कतयव्य, दाहयत्व वा दण्ड
सजायका सम्बन्धमा गररएको कुनै काम कारबाही वा उपायलाई असर
पाने छै न र उक्त अध्यादे श कायम रहे सरह त्यर्स्तो कुनै कानूनी
कारबाही वा उपायलाई पसन शुरु गनय, चालू राख्न वा लागू गनय सहकनेछ ।
२. केही नेपाल कानून सं शोधन गने ऐन, २०६३ द्वारा रुपान्तर गररएका शब्दहरुाः–
“श्री ५ को सरकार” को सटै ा “नेपाल सरकार” ।
३. केही नेपाल कानूनलाई सं शोधन समायोजन र खारे ज गने ऐन, २०७४ द्वारा रुपान्तर
गररएका शब्दहरु "सरकारी मुद्दा सम्बन्धी ऐन, २०४९ को अनुसूची–१" को सटै ा
ु ी फौजदारी काययहवसध (सं हहता) ऐन, २०७४ को अनुसूची–१" ।
"मुलक

(98)
 (सं वत् २०७९ साल मङससर मसान्तसम्म भएका सं शोधन समलाइएको)


अनुसूची

(दफा १०८ को उपदफा (१) सँग सम्बस्न्धत)

शपथग्रहण फाराम

म............................... नेपाल राष्ट्र बैङ्कको ............................ को पदमा

सनयुक्त भएकोले सो ............................. पदको कतयव्य इमान्दारीसाथ
पालना गनेछु र बैङ्कको हहतलाई सदै व ध्यानमा राख्नेछु । बैङ्कको कारोबार तथा
गोप्य राख्नुपने कुराहरु कहीं कतै प्रकाश पाने छै न । .............................
को है ससयतले सञ्चालक ससमसतले असधकार ददएको र कानू नले बाध्य गरे को
अवर्स्थामा बाहेक मेरो जानकारीमा आएका जानकारी तथा सूचना पदमा बहाल
रहेको वा नरहे को जुनसुकै अवर्स्थामा पसन प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रुपमा कुनै पसन
प्रकारले कसै लाई जानकारी ददने छै न भनी ईमान धमय सम्िी सत्य सनिापूवक
य
शपथ ग्रहण गदयछु ।

शपथ ग्रहण गने पदासधकारीको शपथ ग्रहण गराउने पदासधकारीको

दर्स्तखताः दर्स्तखताः

नामाः नामाः

पदाः पदाः

समसताः समसताः

छापाः

 पहहलो सं शोधनद्वारा सं शोसधत ।

(समसत २०७९।९।११ गते अद्यावसधक गरे को)

(99)