Gry I Zabawy Językowe Słodownik-Rycaj

GRY I ZABAWY
JEZYKOWE
JAK POMAGAC DZIECKU W PRZYSWAJANIU JEZYKA
WYDAWNICTWO AKADEMICKIE "ZAK"
.~~~ ~ ~
Redaktor
Józef Marek Sniecinski
SPIS TRESCI
Opracowanie graficzne
Elzbieta Malik
Korekta
Rqlal Rózycki Wstep 9
Dlaczego dzialania stymulujace rozwój jezyka dziecka sa takie wazne .... 12
© Copyright by Wydawnictwo Akademickie "Zak" Czesc L Czastki slów - gloski, sylaby 17

and Ewa Slodowik-Rycaj
Wymyslamy slowa róznej dlugosci 18
Warszawa 20m KOI1czymy slowa 19
Znajdujemy poczatek slowa 20
ISBN 83-88149-60-1 Znajdujemy slowa z okreslona gloska 21
Znajdujemy wyrazy z okreslona litera 23
Przeksztalcamy slowa , 24
Ukladamy rymy 25
Wydawnictwo Akademickie "Zak" Odgadujemy zaszyfrowane wyrazy 26
Teresa i Józef Sniccinscy Wymyslamy jak najwiecej wyrazów z podanych liter 27
02-127 Warszawa, ul. Wlodarzcwska 55G m. 11 Ukladamy jak naj dluzszy wyraz, dopisujac kolejno litery 28
tel./fax 822-82-67 Szukamy wyrazów ukrytych w wyrazach 29
www.wydawnictwozak.com.pl Czytamy od strony lewej do prawej i od prawej do lewej 31
poczta@wydawnictwozak.com.pl Rozwiazujemy zagadki 34
('i"ySC II. Slowa jako elementy jezyka - slowotwórstwo 43
•
Laczymy dwa wybrane slowa 44
Dobieramy slowa laczace sie tematycznie 46
Tworzymy ciagi logicznie laczacych sie slów 48
.JI
Wyszukujemy slowo, które nie pasuje do pozostalych 49 Ukladamy pytania 99
Wymyslamy slowa o przeciwstawnym znaczeniu 50 Ukladamy zdania przeczace 101
Wyszukujemy slowa, które brzmia tak samo a oznaczaja cos
lllnego SI Czesc IV Tekst jako
... pelne wykorzystanie zasad jezykowego
Rozwiazujemy zagadki, których odpowiedzia sa slowa wielo- porozumlewama SIe 103
znaczne 53
Wyszukujemy synonimy ........... 55 Znajdujemy kolory w wypowiedzi 104
Tworzymy rodzinki slów 56 Okreslamy, czy wypowiedz jest prawdziwa, czy nie 105
Wyszukujemy slowa okreslc0ace czynnosci 5H Opisujemy cechy rzeczy, zwierzat i ludzi poprzez
Nazywamy czynnosci ......... SI) wyszukiwanie odpowiednich porównan 106
Znajdujemy slowa okreslajace (Jf) KOJ"iczymy opowiadanie 108
Podajemy nazwy rekwizytów zwiazanych z wykonywaniem Zadajemy pytania, aby rozwiazac zagadke 109
róznych zawodów 62 Ukladamy zagadki 110
Sluchamy poJeceJ'i i postepujemy zgodnie z nimi (J3 Okreslamy wybrana rzecz lub osobe 111
Nazywamy dzwieki 65 Opisujemy, jak narysowac wzór 112
Tworzymy neologizmy 67 Zagadki i :i.arty slowne 113
Tworzymy neologizmy od slów okreslajacych cechy 6H
Wymyslamy zdrobnienia i zgrubienia .. 70 Bibliografil 11 S
Znajdujemy slowa nadrzedne . 72
Czesc llI. Zdanie jako podstawa wypowiedzi 75
Liczymy slowa w zdaniu ................ 76

Dopowiadamy brakujace slowo ........... 77
Ukladamy zdania okreslonej dlugosci 79
Ukladamy zdanie z podanymi slowami 81
Konczymy zdanie .. 83
Uzupelniamy zdanie brakujacym slowem 85
Zmieniamy kolejnosc slów w zdaniu 87
Zmieniamy sens zdania 88
Przeksztalcamy zdanie i tworzymy lancuszek zdan 89
Ukladamy zdanie, w którym kazde slowo zaczyna sie ta sama
gloska 9 I
Znajdujemy i poprawiamy bledy 92
Skracamy zdanie 94
Rozwijamy zdanie 95
Laczymy dwa zdania 97
",,-, -",.-:.
WSTEP
Zamierzeniem tej ksiazki jest inspiracja i dostarczenie pomyslów do

zabaw, ktÓre sprzyjac beda zwiekszaniu mozliwosci poprawnego i twór-
czego opanowania jezyka Twojego dziecka. Ma ona na celu pokazanie, jak
wykorzystujac zabawe i przezyw(~jac radosc ze wspólnie spedzanych chwil,
pomóc mu w nauce mowy.
Dobiegajace ze wszech stron narzekania na brak czasu, zadecydowaly
o doborze gier i zabaw. Wybrano tylko takie, które nie wymagaja specjal-
nych przygotowari i dodatkowych rekwizytów. Moga byc prowadzone
w kazdej chwili i w kazdym miejscu. Jedynie czasami potrzebny bedzie
dlugopis i kartka, co zostalo zaznaczone przy danej grze specjalnym sym-
bolem m Nie wymagaja tez szczególnej wiedzy. W wiekszosci moga byc
prowadzone przez kazda matke, lub inna osobe, która chce przezyc z dziec-
kiem milo czas i dobrze wykorzystac kazda chwile.
Nie sa ani trudne, ani czasochlonne. Znakomicie nadaja sie jako dzia-
lania wypelniajace czas oczekiwania, np. w poczekalni u lekarza, lub na
przystanku. W ciagu dnia wiele jest momentów, które mozemy przezna-
czyc na zabawe z dzieckiem. Podczas wspólnej jazdy autobusem lub sa-
mochodem mozemy z powodzeniem skorzystac z którejs z zaproponowa-
nych gier. Wówczas nie tylko podróz minie nam szybciej, ale takze przy-
czynimy sie do rozwoju mowy dziecka. Te zabawy i gry z pewnoscia beda
zblizac rodziców i dzieci.
Adresatem ksiazki sa nie tylko rodzice, ale takze nauczyciele, pragna-
cy doskonalic jezyk podopiecznych. Propozycje sa takie, ze moga uczest-
niczyc w nich zarówno dwie osoby, jak i wieksza liczba chetnych. Wiele
gier moze byc prowadzonych z cala grupa przedszkolna czy klasa. Nie-
•• ~ I _
które moga byc podejmowane i prowadzone przez same dzieci, bez udzia- i przyczynia sie do szerszego stosowania. Na co dzien czesto mozna za-
lu nauczycielki.
obserwowac brak pomyslów i pewna schematycznosc dzialan. Zwlaszcza
Prezentowana pozycja dostarcza pomyslów zabaw i gier, nie precyzuje rodzice czuja potrzebe podsuwania im takich przykladów, o czym przeko-
jednak dokladnie zasad, tam gdzie nie jest to konieczne. To, czy przyzna- nalam sie podczas mojej praktyki logopedycznej. Sama takze wielokrot-
wac punkty i w jaki sposób, czy jest jeden wygrany, czy wielu, i tym po- nie odczuwalam brak gotowych propozycji zabaw, które utrwalajac arty-
dobne rozwiazania szczególowe pozostawia sie inwencji grajacych. W przy- kulacje, sluzylyby równoczesnie rozwijaniu pozostalych podsystemów
padku nauczycieli zaklada sie znaczna modyfikacje propozycji, zaleznie jezyka.
od stawianego celu pozajezykowego. Zabawy i gry moga z powodzeniem W tym miejscu chcialabym podziekowac wszystkim osobom, które
wypelniac wolne chwile w ciagu dnia w przedszkolu, moga byc takze pod- mialy swÓj udzial w zbieraniu pomyslów.
porzadkowane realizowanym w danej chwili tematom ogólnym.
Przedstawione propozycje zostaly tak dobrane, by przede wszystkim
doskonalic jezyk dziecka. Koncentruja sie na formie jezykowej. Zasadni-
czym przedmiotem uwagi uczyniono okreslone aspekty jezyka jako takie-
go, a nie tresc. Wymaga to pewnego zdystansowania sie do normalnego
uzycia jezyka. Sprzyja wiec nic tylko podnoszeniu poziomu sprawnosci
lingwistycznych, alc takze swiadomosci jezykowej. W efekcie zapropo-
nowanych dzialan dzieci osi'lgaja nie Iylko znajomosc regul systemu je-
zykowego, lecz równiez zamierzone kontrolowanie stosowania tych regul.
Pomoze im to w przejsciu z poziomu lingwistycznego na poziom metalin-
gwistyczny.
Gry i zabawy zgrupowano w czterech rozdzialach. Jako kryterium po_
dzialu przyjeto poziom sprawnosci jezykowych doskonalonych w danej
grze. Wyrózniono: poziom dotyczacy takich elementów jezyka jak fone-
my, sylaby, elementy sródsylabowe; poziom obejmujacy wyrazy; poziom
dotyczacy zdania; oraz poziom zwiazany z tekstem. Trzeba jednak powie-
dziec, ze czasami granice nie sa dostatecznie ostre, gdyz cwiczone spraw-
nosci dotycza jednoczesnie dwóch poziomów.
Korzystajac z przedstawionych propozycji, nie trzeba trzymac sie wier-
nie zaproponowanej kolejnosci. Wybór gier i zabaw moze byc calkowicie
dowolny, zaleznie od intencji doroslego. Nie bez znaczenia pozostaja tak-
ze zainteresowania dziecka. Wszak najwazniejsza jest tu jego chec i ra-
dosc ze wspólnej zabawy. Ona ma byc kluczem do zaciekawienia aktyw-
noscia slowna i wzbudzenia potrzeby doskonalenia jezyka.
Na zakonczenie chcialabym zaznaczyc, ze nie roszcze sobie prawa do
autorstwa przedstawionych gier. Tak naprawde wiele z nich jest znanych
i wykorzystywanych w pracy z malym dzieckiem. Waznym jednak wyda-
lo mi sie zebranie ich w jednej pozycji, gdyz zwieksza to ich dostepnosc
10
wieka. Czasami zdarza sie tak, ze dzieci, które maja nawet zdolnosci wro-
dzone, nie osiagaja zadawalajacych wyników w szkole. Najczesciej po-
wodemjest zaniedbanie rozwoju jezykowego i w efekcie poslugiwanie sie
jego bardzo uproszczona wersja.
Ograniczenia jezykowe wplywaja nie tylko na pogorszenie poznawcze-
DLACZEGO DZIAlANIA STYMULUJACE ROZWÓJ go, ale takze emocjonalno-spolecznego funkcjonowania dziecka. Osiaga
JEZYKA DZIECKA SA TAKIE WAZNE ono nizsze umiejetnosci spolcczne. Brak mozliwosci slownego przedsta-
wienia wlasnego punktu widzenia, niemoznosc uzgodnienia stanowisk
bywa przyczYl1il popadania w konflikty. Zdolnosc werbalnego rozwiazy-
wania nieporozumiCl'i z pewnoscia zredukowalaby liczbe zachowan agre-
sywnych.
Powstawanie niekorzystnych dla rozwoju doswiadczen, doprowadza do
Dla wiekszosci z nas mowa jest czynnoscia tak oczywista, ze nie za- obnizenia aktywnosci spolecznej i zwieksza ryzyko powstawania nieprzy-
stanawiamy sie wcale nad jej znaczeniem. Ale czy moglibysmy wyobra- stosowania spolecznego. Izolacja spoleczna, poczucie osamotnienia, zani-
zic sobie nasze zycie bez zdolnosci jezykowego porozumiewania sie? zona samoocena, poczucie malej wartosci, to tylko niektóre z negatyw-
Nawet sytuacja bytnosci cudzoziemca w obcym kr;~jubez znajomosci pa- nych zjawisk, wynikajacych z ograniczeJ'i w porozumiewaniu sie.
nujacego tam jezyka, nie daje wyobrazenia o ograniczeniach, jakim pod- Ponad wszelkil watpliwosc wykazano, ze poprawne i twórcze poslugi-
lega ktos pozbawiony mozliwosci poslugiwania sie mowa. Cudzoziemiec wanie sie jezykiem, juz we wczesnym okresie, decyduje o dalszej karie-
opanowal przeciez swój wlasny jezyk, który organizuje i porzadkuje jego rze. Wprawdzie zdarza sie, ze wolniejszy rozwój mowy w pierwszych la-
sposób myslenia i postrzegania swiata. Pozwala mu takze lepiej panowal: tach nie pociaga za sob;, negatywnych nastepstw, lo jednak dzieci, które
nad wlasnym dzialaniem, gdyz mozliwe st;~je sie planowanie i kontrola wczesniej zaczynaja mówic i wczesnie posluguja sie rozwinietym jezy-
przebiegu wykonywanych czynnosci. Dziecko pozbawione mozliwosci kiem, maja znacznie mniej problemów, tab',C z nauka szkolna.
nabywania jezyka znajduje sie w sytuacji daleko trudniejszej. Ono dopie- Chociaz nabywanie jezyka jest niejako zaprogramowane, to rola oto-
ro odkrywa swiat, dlatego niezbedne sa mu srodki zastepuj;,ce przedmio- czenia jest tu niekwestionowana. Wiekszos(: rodziców pomaga w jezyko-
ty, zjawiska, zdarzenia. Potrzebne jest cos, co pozwoli opisac, przedsta- wym rozwoju w sposób naturalny, ale nie zawsze zdaja sobie sprawe,
wic sobie otaczajaca rzeczywistosc. Role te pelnia slowa. ze moga ten rozwój wzbogacac. To oni dostarczaja wzorów jezykowych
Juz male dzieci staraja sie wywrzec wplyw na innych ludzi. Same tak- i stwarzaja odpowiednie warunki. Czasami dzialania podejmowane sa spon-
ze podporzadkowuja sie ich poleceniom. Dla sprawnej regulacji zachowan tanicznie, a () ich skutecznosci przesadza okazywane dziecku zaintereso-
wazny jest pewien stopien rozwoju jezyka. wanie i troska o jego potrzeby. Nie zawsze to jednak wystarcza. Bywa i tak,
Znaczenie jezyka polega takze na tym, ze dzieki niemu mozemy zdo- ze wymagane sa specjalne ukierunkowane dzialania, zwlaszcza gdy natu-
bywac wiedze i doswiadczenie bez koniecznosci bezposredniego uczest- ralny rozwój jest z jakis wzgledów zaburzony.
niczenia w róznych sytuacjach. Gdy jestesmy starsi, stajemy wobec moz- To przede wszystkim rodzice, a pózniej takze nauczyciele odpowiedzial-
liwosci, czy tez raczej koniecznosci, czytania i pisania. Oba te procesy ni sa za rozwój dziecka, w tym takze jego mowy. Nalezy pamietac, ze
wymagaja sporych umiejetnosci jezykowych. Jesli umiejetnosci te sa nie- pierwsze lata, gdy jest ono calkowicie zdane na doroslych, decyduja o tym,
wystarczajace, bedzie to utrudniac opanowanie czytania i pisania. Zosta- jak bedzie wygladal sposób jego jezykowego funkcjonowania, takze w la-
niemy pozbawieni podstawowego narzedzia poznawania swiata. tach pózniejszych. Sposób komunikowania sie wyznaczy jego mozliwosci
Poziom rozwoju jezyka w duzej mierze determinuje mozliwosci czlo- edukacyjne, zawodowe oraz stosunki z innymi ludzmi.
12
13
Wielu rodziców zdaje sie o tym nie pamietac, czy tez nie wiedziec. nosci jezykowych. O atrakcyjnosci cwiczen w znacznej mierze decyduje
Wlasciwie nie przywiazuja wagi do tego, jak dziecko mówi. Jesli juz ten ich forma, stad propozycja gier i zabaw, jako takiego rodzaju aktywnosci,
temat pojawia sie, to wylacznie w kontekscie zaburzonej artykulacji. Tym- który najlepiej odpowiada potrzebom malego dziecka. Wazne, by wszel-
czasem dbalosc o wlasciwy rozwój jezyka we wszystkich jego podsyste- kie próby zwiazane z rozwijaniem jezyka przebiegaly w atmosferze zaba-
mach - oto glówny cel domowego wychowania jezykowego'. Zdolnosc wy, rildosci odkrywania i eksperymentowania.
rozumienia wypowiedzi, nawet wyrazonej za pomoca skomplikowanych
struktur jezykowych, umiejetnosc poslugiwania sie zdaniem rozwinietym,
poprawnym pod wzgledem gramatycznym, bogate slownictwo, umiejet-
nosc zadawania pytan oraz tworzenia dluzszej wypowiedzi spójnej i zro-
zumialej w oderwaniu od kontekstu - to cel, do którego zmierza dziecko.
To .takze powinien
". byc cel rodziców, którzy swiadomie staraja sie pomóc
w Jego oSlagmeclU.
Oczywiscie sprawnosc jezykowa nie jest jedynym warunkiem skutecz-
nego porozumiewania sie· Obok niej wazne sa: umicj'(tnosc dostosowania
wypowiedzi do mozliwosci i spolecznej roli rozmówcy, umiej'(tnosc po-
slugiwania sie jezykiem w okreslonych sytuacjach. Temat wypowiedzi
i miejsce jej powstawania narzucaja wybór srodków j'(zykowych, kanal oraz
sposób jej przekazu. Istotna jest takze umiej'(tnosc osi'lgania celu zamie-
rzonego przez nadawce wypowiedzi.
Stopniowe opanowywanie zarysowanych ul1liej'(tnosci b'(dzie mozliwe
jedynie w sprzyjajacej atmosferze, nastawionej na wyzwalanie potencjalu
drzemiacego w dziecku. Stymulacja j'(zykowych umiej'(tnosci, budzenie
zaciekawienia jezykiem, wyzwalanie radosci mówienia i checi dzielenia
sie uwagami, to tylko niektóre zalozenia wspomnianego juz wczesniej
domowego wychowania j'(zykowego.
Dzialania te zwlaszcza sil istotne w przypadku dzieci, które nie osia-
gnely normy jezykowego rozwoju. Wymagaja one kompensacyjnej opie-
ki, majacej na celu poprawne uksztaltowanie ich jezyka mówionego.
Sprzymierzencem zarówno w kompensacyjnym, jak i stymulujacym
wychowaniu jezykowym powinno byc przedszkole. Nic jednak nie zasta-
pi starari rodziców.
Aby choc czesciowo pomóc w tych staraniach, przedstawiam w dal-
szej czesci propozycje takich dzialan, które sluza doskonaleniu umiejet-
l
Termin "domowe wychowanie jezykowe" zapozyczylam z ksiazki l. Wójtowiczo-
wej: O wychowaniu jezykowym. Warszawa 1997. Wydaje mi sie on niezwykle trafnie od-
dawac istote omawianych zagadnien.
14
CZESC I
CZASTKI SLÓW - GLOSKI, SYLABY
W grach i zabawach zc slowami dziccko uswiadamia sobie fakt istnie-

nia i role najmnicjszych czastck slowa/wyrazu, czyli glosek/liter. Dosko-
nali umiejetnosc ich wyodrl(bniania i manipulowania nimi.
Zwraca uwagl( na sylaby i clemcnty sródsylabowe (rymy, aliteracje).
Rozpoznawanic i manipulowanic wymicnionymi elementami jezyka
dokonuje sie na podstawic slów znaczacych, dziecko poszcrza wiec jed-
lIoczesnie zasób leksykalny.
CZASTKI SLÓW - GLOSKI, SYLABY CZASTKI SLÓW - GLOSKI, SYLABY
WYMYSLAMY SLOWA RÓZNEJ DLUGOSCI KONCZYMY SLOWA
• • Gra polega na wyszukaniu slowa zaczynajacego sie podana sylaba·

• Gra polega na wyszukiwaniu slów o okreslonej dlugosci.
• Wypowiadamy dowolna sylabe. Dziecko ma za zadanie dokonczyc
• Ustalamy, czy pod uwage bierzemy sylaby czy gloski.
slowo. Wybór slowa jest dowolny, chyba ze wprowadzimy dodat-
• Dla dziecka mlodszego latwiejsza bedzie zabawa z sylabami.
kowe reguly np. odnosnie dlugosci: 2- lub 3-sylabowe, zakresu:
Decydujac sie na wariant z gloskami, musimy pamietac o tym, by
liczyc gloski, a nie litery. W jezyku polskim, wbrew pozorom, licz- tylko nazwy przedmiotów, nazwy czynnosci, imiona, itp.
ba glosek nic zawsze pokrywa sie z liczba liter.
• Pozostawienie swobody w tworzeniu slów lub jej ograniczenie
• dodatkowymi regulami zalezne jest od stawianego celu.
Naprzemiennie z dzieckiem wypowiadamy dowolne slowa o okre-
slonej dlugosci (np. 2-sylabowe lub m<~j<lce 3 gloski). Gra trwa az
• Gdy dziecko utworzy slowo, samo podajc inna badz te sama syla-
do wyczerpania pomyslów. Konczy sie, gdy jeden z uczestników be, okreslajac w tcn sposób zadanie dla wspóluczestnika gry.
• podd(~je sie, nie mogac znalezc kolejnego slowa.
Zaleznie od zainteresowania gn~jacych, mozna rozgrywac wicie
• Inny wariant gry polega na tym, ze do podanej sylaby kolejno
uklada sie slowa tak dlugo, az któremus z uczestników zabraknie
• rund, zmieniajac w kazdej dlugosc poszukiwanych slów.
pomyslu lub gre uzna sie za nierozstrzygnieta. Nowa sylaba to
W grze moze uczestniczyc dowolna liczba osób. Wówczas prze-
grywajacy albo odpada, albo daje fant. kolejna runda gry.
•
Inny wariant gry polega na tym, ze kostka do gry pokazuje nam,
jak dlugie slowo mamy utworzyc. WAZNE:
• ( Ira wzbogaca slownictwo i rozwija plynnosc slowna. Kieruje uwage na
• Mozemy brac tu pod uwage liczbe sylab lub glosek.
hudowe slów. Uczy wyodrebniac sylabe· Doskonali analize i synteze
Naprzemiennie z dzieckiem rzucamy kostka i znajdujemy slowo
odpowiadajace dlugoscia wyrzuconej liczbie kropck. :,Iuchowa. Przy wprowadzeniu dodatkowych regul stymuluje rozwój my-
:;lenia.
Cire te mozemy wykorzystac takze w pracy nad artykulacja dziecka,
WAZNE:
I'dy dazymy do utrwalcnia prawidlowego dzwieku. Podawane przez nas
Gra ta wzbogaca slownictwo i rozwija plynnosc slowna. Zwraca takze uwa- ·.ylahy beda wówczas zawieraly cwiczone gloski.
ge dziecka na strukture slów. Pomaga w doskonaleniu analizy sluchowej.

Jest wiec pomocna nie tylko w rozwijaniu jezyka, ale takze w przygoto-
waniu dzieci do nauki czytania i pisania. Uczy naprzemiennosci ról. Moze
byc równiez wykorzystana do pokazania dziecku róznicy pomiedzy glo-
ska a litera.
19
CZASTKI SLÓW - GLOSKI, SYlABY
ZNAJDUJEMY POCZATEK SLOWA

ZNAJDUJEMY SLOWA Z OKRESLONA GLOSKA.
•
• Gra polega na znalezieniu slowa konczacego sie podana sylaba. • Gra polega na wyszukiwaniu slów zawierajacych wskazana glo-
Jest podobna do gry w konczenie slów. Jest jednak znacznie od
niej trudniejsza.
• •
ske kolejno na poczatku, w srodku i na koncu.
.Testzblizona do gier, w których tworzone byly slowa rozpoczyna-
Proponujemy sylabe, do której dziecko powinno dobrac jedna lub
kilka sylab, tak by podana przez nas sylaba byla koncem dowol- jace sie lub kOl1czace podana sylaba. Mozemy tu zastosowac po-
dobne reguly.
•
nego slowa, np.: do sylaby ma dziecko moze dopowiedziec ta, • Propozycja ta moze byc trudna dla dzieci mlodszych, które nie
tworzac slowo tama lub dwie sylaby lako, tworzac slowo lakoma.
mialy wczesniejszych doswiadczen z wyodrebnianiem glosek
Gdy dziecko utworzy wyraz, podaje sylabe bed<lca koncem slowa w slowach.
tworzonego przez nas. Zamiana ról nastepuje wielokrotnie. •
• Mozemy ja dowolnie modyfikowac, zaleznie od tego, jakim ce-
lom ma sluzyc. Mozemy np. wybierac slowa na dana gloske be-
Inny wariant gry polega na wskazywaniu sylaby majacej wysta-
dace jednoczesnie nazwami zwierzat, pokarmów, przedmiotów,
pic w srodku slowa, np.: wykorzystuj'lc czastke ko dziecko moze
zabawek, itd.
tworzyc takie slowa jak np.: lokomotywa, atakowac, itd.
• Jeden z wariantów polega na tym, ze wypowiadamy jakies slowo,
WAZNE:
a dziecko ma dopowiedziec inne zaczynajace sie ta sama gloska,
ale przynalezne do tej samej kategorii znaczeniowej np.:
Gra wzbogaca slownictwo i rozwija plynnosc slowna. Uczy manipulowac
takimi czastkami slów jak sylaby. Doskonali analize i synteze sluchowa. cytryna - ...cebula ...
Wymaga jednak sporych umiejetnosci w tym zakresie. kon na biegunach - ...klocki ...
kot - ...koza .
Mozemy ja równiez wykorzystac w pracy nad artykulacja dziecka, gdy
dazymy do utrwalenia prawidlowego dzwieku. Podawane przez nas syla- stokrotka - storczyk. ..
by beda WÓWczaszawieraly cwiczone gloski.
• Mozemy prosic dziecko o uzasadnianie zwiazku pomiedzy slowa-
mi, co uczy argumentowania i sprzyja poznawaniu pojec ogólnych.
• Mozemy takze podawac slowo i prosic dziecko, aby dobralo do

niego okreslenie zaczynajace sie ta sama gloska, np.:
sok - ...slodki...
samolot - sportowy ...
gazeta - gruba ...
plastelina - ...pastelowa ...
20
21
'. ~ ,

•
Innym wariantem jest lancuch slów polegajacy na tworzeniu slo-
wa rozpoczynajacego sie gloska konczaca slowo poprzednie. np.:
autobus - sok - kot - termometr - rak - itd.
ZNAJDUJEMY WYRAZY Z OKRESLONA LITERA ~
WAZNE:
Gra wzbogaca slownictwo i rozw~ja plynnosc slowna. Zwraca uwage na • Cha polega na wymyslaniu i dopisywaniu wyrazów zawierajacych
najdrobniejsze czastki slów - gloski. Doskonali analize i synteze slucho- okreslona litere·
wa· Wymaga jednak znacznych umiejetnosci w tym zakresie. • Jest przeznaczona dla dzieci umiejacych pisac.
Niektóre jej warianty porzadkuja wiedze o swiecie, ucza klasyfikacji, • Wybieramy wyraz podstawowy, który powinien byc dostosowany
pomagaja w opanowaniu pojec ogólnych. Zachecaj'l do stosowania
okresleti. dlugoscia do mozliwosci dzieci. Zapisujemy go pionowo. Zada-
nie graczy polega nastepnie na dopisywaniu poziomo takich liter,
Gre te mozemy wykorzystac takze w pracy nad artykulacja dziecka, aby utworzyc nowe wyrazy. Wyrazy nie moga sie powtarzac.
gdy szukane slowa zawieraja utrwalan'l gloske. • Wygrywa ta osoba lub zespól, który poprawnie, jako pierwszy,
wykona zadanie.
• W zaleznosci od wariantu, wyrazy dopisujemy tak, aby wyraz

podstawowy wyznaczal ich poczatek, koniec lub srodek, np.:
RBUZ
YN
ORT
_ ..• _. __ ._-,--~----
ANTENKO T
SO OK
A
S
K O l
A T
()IKNO
S
K OLO ARM KOle
·_-K:SiAZK STNI
K AATR
OPEL
OCKAR
ST
TA
ETA
-.-- -~---
_ ..~-_._- C lENA
-----~------- -- - ---.- .. -- .
GLA M
WI
KA
LO
WAZNE:
( ,ra wzbogaca slownictwo i rozwija plynnosc slowna. Doskonali procesy
:1I1alizyi syntezy oraz umiejetnosc pisania.
---------~ 1 -
23
~
I
PRZEKSZTALCAMY SLOWA
UKLADAMY RYMY
•
Gra polega na dokonywaniu jak najmniejszej zmiany w obrebie • Zabawa polega na wyszukiwaniu slów rymujacych sie.
slowa, ale tak by w jej efekcie uzyskac nowe slowo. Mozemy wiec • W wersji latwiejszej, podajemy slowo, a dziecko ma wymyslic do
zastepowac jedna gloske inna, ale nigdy nie wiecej niz jedna; niego rym. Jesli, znajdzie, to ono wyznacza nam wyraz, do które-
mozemy takze dodawac lub odrzucac jedna gloske lub przestawiac go my z kolei szukamy rymu. Takie naprzemienne podawanie slów
ich kolejnosc.
• trwa tak dlugo, jak dlugo utrzymuje sie zainteresowanie uczestni-
Wybieramy krótkie slowo, które bedzie poczatkiem tworzonego ków.
laricuszka. Nastepnie kazdy z graczy kolejno tworzy nowe slowo • Modyfikacja moze polegac na tym, ze do podanego slowa i dziec-
przeksztalcajac poprzednie, np.: kot - koc - noc - nos - nas - nasz ko, i my dobieramy rymujace sie wyrazy. Wówczas, wymyslajac
- wasz - wal - .
• dla nas zadanie, jest ono dodatkowo zaktywizowane, gdyz musi
Gra trwa az do wyczerpania pomyslów. Konczy sie, gdy jeden myslec o tym, czy samo potrafi znalezc inne rymujace sie z nim
z uczestników poddaje sie, nie mogac dokonac kolejnego prze-
ksztalcenia. slowo.
•
Zaleznie od zainteresowania grajacych, mozna rozgrywac wiele • W wersji trudniejszej tworzymy laricuch rymów, kolejno dopowia-
• rund, za kazdym razem zmieniajac slowo wyjsciowe. dajac slowa rymujace sie z tym podanym na poczatku, np.:
W grze moze uczestniczyc dowolna liczba osób. Wówczas prze- deski - pineski - niebieski - pieski -
grywajacy albo odpada, albo daje fant.
• • Inny wariant zabawy moze polegac na ukladaniu rymujacych sie
Gre mozna prowadzic takze stosujac zapisywanie slów, a prze- zdari.
ksztalcen dokonywac na bazie wzorca wzrokowego, a nie slucho- • Dziecko samo wymysla cale zdanie, np.: Ten psiaczek to duzy roz-
wego. Wybór zalezy od tego, jakie umiejetnosci, prócz jezykowych, rabiaczek lub my podajemy poczatek, a ono dopowiada rymujacy
chcemy dodatkowo rozwijac.
sie koniec, np.: Mój konik..jest gruby jak slonik .
WAZNE: • Mozemy takze zachecac dzieci do wspólnego ukladania prostych

wierszyków. Nie musza przy tym byc one logiczne. Wazne, zeby
Gra rozwija plynnosc slowna. Kieruje uwage dziecka na strukture slów. sprawialy dziecku radosc i smieszyly je.
Pozwala dostrzegac minimalne róznice miedzy nimi. Doskonali umiejet-
nosc wydzielania glosek i manipulowania nimi. Sprzyja cwiczeniu anali-
zy i syntezy oraz pamieci sluchowej. Wymaga duzej koncentracji. \\' /\/.NE:
/ .d l;I warozwija plynnosc slowna i inwencje twórcza. Zwraca uwage na
Id 1I1V slów. Dziecko uczy sie wyodrebniac sylaby i gloski w wyrazie
1111
I 11I.IIIIPlllowacnimi. Poznaje, co to sa rymy. Samodzielnie je tworzy.
ODGADUJEMY ZASZYFROWANE WYRAZY

~ WYMYSLAMY JAK NAJWIECEJ WYRAZÓW
Z PODANYCH LITER ~
•
Gra polega na odgadnieciu wyrazu na podstawie sposobu zapisu
liter w liniaturze.
• • Gra polega na znalezieniu jak najwiekszej liczby wyrazów zlozo-
• Przeznaczona jest dla dzieci znajacych litery pisane.
nych z liter wyrazu podstawowego.
Wymyslamy wyraz, a nastepnie rysujemy jego schemat graficzny • Podajemy wyraz podstawowy, który posluzy nam jako material do
w taki sposób, aby kazdej literze odpowiadal znak taki, jaki wyni- tworzenia nowych. Dobrze nadaja sie do tego wyrazy dlugie.
ka ze sposobu zapisu w liniaturze, np.: =:=:: =: oko,~ =_ ==-~::::.:=:::: • Wspólnie z dzieckiem staramy sie utworzyc jak najwiecej wyra-
gniazdo, = ::::
= 'y-f.
• zów, zawierajacych wylacznie litery z podstawowego slowa. Za
Na podstawie schematu dziecko próbuje okreslic, jakie litery za- kai,de slowo przydzielamy sobie jeden punkt, np.: z wyrazu loko-
wiera wyraz. Kieruje sie przy tym ich wysokoscia, kropka lub motywa tworzymy: o/w, kot, motyw, motyl, tylko, itd. Jest to zna-
• przecinkiem umieszczonym nad litera.
komita okazja do zapoznania dziecka z nowymi slowami. W po-
Jesli podalo litere wystepuj'lc'l w wyrazie, jest ona wpisywana danym przykladzie bedzie to z pewnoscia slowo motyw.
w odpowiednie miejsce. Jesli podanej litery wyraz nie zawiera, • Mozemy wprowadzic elementy rywalizacji. Wygrywa ten, kto
dziecko traci punkt. Próbuje tak dlugo, az uda mu sie pomyslnie znajdzie wiecej wyrazów.
odszukac wyraz, o który chodzi. •
• Zachecamy dziecku do wymyslania jak najdluzszych slów, które
Do odgadniecia wyrazu nie zawsze potrzebne Si! wszystkie litery . jako wyrazy podstawowe, dadz'l najwieksza liczbe nowych roz-
Zachecamy do podawania rozwiazania na podstawie przewidywa- wqz,ul.
nia. Mozemy ulatwic zadanie, podajac z jakiego obszaru dokona-
• lismy wyboru, np.: zwierzeta, nazwy czynnosci, itp.
Zmiana ról pozwala dziecku na szyfrowanie wymyslonych przez WAZNE:
nie wyrazów, które sa nastepnie odgadywane przez doroslego. Gra wzbogaca slownictwo. Dziecko ma okazje zetkn'lc sie z nowymi slo-
Wówczas dziecko musi czuwac nad tym, czy podawane litery wami, których znaczenie jest mu wyjasniane. Zwraca uwage na budowe
wystepuja i wpisywac je w odpowiednie miejsce.
wyrazu. Stara sie tworzyc jak najdluzsze slowa. Uczy sie manipulowac
takimi czastkami wyrazu, jak sylaby i gloski/litery. Doskonali procesy
WAZNE: analizy i syntezy.
Gra rozwija slownictwo. Poprzez odpowiedni dobór wyrazów mozemy

podsuwac te slowa~ o które chcemy wzbogacic jezyk dziecka. Dzieki niej
utrwalany jest wyglad liter oraz cwiczone procesy analizy i syntezy. Dziec-
ko doskonali takze umiejetnosc czytania i pisania pojedynczych wyrazów.
Przy zastosowaniu ulatwienia polegajacego na okresleniu obszaru, z któ-
rego wybrano wyraz, stymulowany jest takze rozwój poznawczy.
26
27
UKLADAMY
KOLEJNO JAK NAJDLUZSZY WYRAZ, DOPISUJAC
LITERY SZUKAMY WYRAZÓW UKRYTYCH W WYRAZACH
~
• •
Zabawa polega na wyszukiwaniu wyrazów zawartych w innych
Gra polega na tym, by ulozyc jak najdluzszy wyraz z liter kolejno
dopisywanych. wyrazach, np.: kokos, krata, makaron.
• •
Staramy sie wraz z dzieckiem odszukac jak najwiecej wyrazów
• Przeznaczona jest dla dzieci starszych, umiejacych pisac.
tego typu. Mozemy wyrazy zapisywac - wówczas manipulujemy
Wygrywa osoba, która wpisala ostatnia litere w powstaj<lcym
wyrazIe. literami, lub tylko wypowiadac - Wówczas dokonujemy przeksztal-
• cen na gloskach.
Gre rozpoczynamy od napisania dowolnej litery, która bedzie po_ •
czatkiem powstajacego wyrazu. Pomoze nam tutL~juswiadomienie sobie, ze takie wyrazy mozemy
• otrzymywac poprzez:
Teraz kazdy z graczy dopisuje kolejno litery, tak by zostac auto-
rem jak najdluzszego wyrazu. pominiecie poczatkowej litery lub gloski lub liter/glosek
• (adres, klapie, lisc, losy, itp.),
Kolejno pojawiajace
wczesniej wyrazów. sie litery wymuszaja zmiane wymyslonych usuniecie ostatniej litery lub gloski lub liter/glosek (kosa,
• moloch, rekaw, kran, itp.),
Kazda dopisywana litera, wraz z literami wczesniejszymi zawsze
pominiecie litery lub gloski w srodku wyrazu (ciern,
musi byc poczatkiem jakiegos znaczacego slowa. Dopisuj<lcy bo- parkowac, plaszcz, tratwa, itp.),
wiem moze zostac sprawdzony i jesli nie potrafi dokonczyc swo-
jej propozycji, odpada z gry. dodanie litery/gloski lub liter/glosek na poczatku wyrazu
(gora(~zka, deser, burak, kapusta, itp.),
szklarniowy dodanie grupy liter lub glosek na kOlleU wyrazu (serce,
parasolka laska, kotlet, lampart, itp.).2
stokrotnie
itd ... •
Wariantem tej zabawy bedzie wyszukiwanie imion ukrytych w in-
nych slowach, np.:
WAZNE:
PODAREK - DAREK
Gra wzbogaca slownictwo i rozwija plynnosc slowna. Zwraca uwage na KULKA- ULKA
strukture slów. Sprzyja doskonaleniu procesów analizy i syntezy. Uczy SKAKANKA - ANKA
manipulowania najrrmiejszymi elementami wyrazu - literami. Doskonali FASOLA-OLA
umiejetnoscmm.
resowame pisania. Pobudza twórcze podejscie do jezyka. Budzi zainte- HALINKA - ALINKA
l W przypadku braku pomyslów na wyrazy tego typu mozemy siegnac do pozycji

J. Wójtowiczowej: LogopedycZ/lY zbiór wyrazów. WSiP, Warszawa 1991, s. 116-123.
20
29
--..... I
WALIZA -IZA
KAFELEK - FELEK
MALINA - ALINA
RADA -ADA
('ZYTAMY OD STRONY LEWEJ DO PRAWEJ I OD PRAWEJ DO
Itd ...
I,EWEJ
•
Inna wersja zabawy moze byc tworzenie nowych slów na bazie
takich wyrazów jak np. sto, ul, lina, ser, rak, las. Slowa te (h~j,! • Zabawa polega na pokazaniu dziecku, ze istnieja takie slowa i zda-
duze mozliwosci ze wzgledu na znaczna liczbe ewentualnych roz- nia, które mozna czytac w normalny sposób oraz wspak.
wiazari, np.: • Jest przeznaczona dla dzieci, które opanowaly juz umiejetnosc
czytania.
lina • Proponujemy dziecku, by przeczytalo ponizsze wyrazy, a potem,
dolina, kotlina, cyklina, kalina, malina, naftalina, wazelina, by przeczytalo je ponownie, ale od strony prawej do lewej. Co
wedlina, wiklina, glina (i moze cos jeszcze ...) z lego wyjdzie? Odpowiedz nalezy do dziecka.
ser ADA l,AMAL SEDES
AGA LAPAL SOS
bokser, deser, mikser, serdelek, serce, serpentyna, serwetka,
ALA MAM ZAKAZ
serwatka, serweta, serwis, (i moze cos jeszcze ...)
ANNA M ElLEM ZARAZ
ul BÓB MIM ZEZ
INNI OKO
ulica, ulewa, Ula, Ulka, tulipan, kula, okulary, kultura, ruletka,
JAJ POP
koszula, wulkan, dulki, (i moze cos jeszcze ...)
KAJAK POTOP
sto KASAK RADAR
KOK RUR
stopa, stolica, stogi, stonoga, ciasto, miasto, prosto, czesto,
(i moze cos jeszcze ...) • Teraz do przeczytania proponujemy zdania. Sposób czytania taki,
jak powyzej. Musimy jednak pamietac, ze czytanie wspak jest
WAZNE: bardzo trudne, zwlaszcza dla dzieci o nieopanowanej jeszcze tech-
nice czytania.
Zabawa wzbogaca slownictwo. Daje szanse zetkniecia sie z wieloma no- • Zdania te na pewno beda wymagaly naszych wyjasnien.
wymi slowami i poznania ich znaczenia. Budzi zainteresowanie dziecka
sposobem tworzenia slów. Pozwala dostrzegac znaczenie drobnych cza- A TA KANAPA TO KOTA PANA KATA
stek w wyrazach. Doskonali procesy analizy i syntezy sluchowej oraz IGOR MAM RUM MAM MUR MAM ROGI
wzrokowej. Podnosi umiejetnosc czytania i pisania. KOBYLA MA MALY BOK
MARZENA POKAZALA ZAKOPANE Z RAM
ONO MI KALA KIMONO
OTO LZA Z NIZIN ZA ZLOTO
----
30
31
CZASTKI SLÓW - GLOSKI, SYLABY CZASTKI SLÓW - GLOSKI, SYLABY
POPIJA RUM AS SAMURAJ I POP • Nie musimy dawac dziecku wszystkich wyrazów do przeczytania.
TOLO MA SAMOLOT Mogloby to byc zbyt nuzace dla niego. Ich liczbe dobieramy zgod-
WÓL UTYL A MA MALY TULÓW nie z zainteresowaniem dziecka.
ZARAZ GRATA NA TARG ZARAZ
•
Kolejna propozycja rózni sie od poprzedniej tym, ze odczytuj'lC WAZNE:
wyrazy od prawej do lewej, uzyskamy zmiane znaczenia: ()dczytywanie wyrazów w rózny sposób ma na celu pokazanie dziecku
AKT KOKS RÓG pewnego interesujacego i zabawnego zjawiska w jezyku. Zalezy nam na
BARK KOS t ym, by czerpalo ono przyjemnosc z obcowania z jezykiem, by potrafilo
SJ\D
BAROK KOT \ie nim takze bawic. Dziecko odczuwa, ze jezyk i czytanie moga byc cza-
SUM
BLOK LAS sami smieszne, co z pewnosci,! bt;dzie dobrym sposobem budzenia zainte-
TAM
BUT I~ATEM resowanta.
WAL
DAJ LAD Jest to nlwniez doskonale, choc trudne, cwiczenie poprawiajace tech-
WÓL
DAR MUR nike czytania.
Z(H~W
GRAT NIL To takze znakomita okazja do zwic;kszania zasobu leksykalnego, o ile
KOSZ
JAR POKAZ I.adbamy () wyjasnienie kai,dego niezrozumialcgo slowa.
SUSZ
KARA PORT PI.~RZ
KAT POT
KES RAK
•
Na zakoriczenie wyrazy, w których trzeba dokonac przestawieli:
BAszta
KIpi MAla
CEra KIta MIna
CIEplo LAska MIsa
DRAka
LIczy MYje
DZIEje LIpa PAka
DZIElo LIsi PRALka
DZIwi LIscie RAta
DZIwo
LApa ROLka
KAbel LAska RYba
KAdra LOdzie RZEka
KAtar MAra SIwa
KAszel MAsa SLOma
KIlo MAslo
SLEp03
3 Wszystkie przyklady w tej zabawie zostaly zaczerpniete z ksiazki: J. Wójtowiczo-

wej: Logopedyczny zbiór wyrazów, WSiP Warszawa 1991, s. 124-126.
32
----- ----------_."",".2.:..:HJ.

zaglada wszedzie
i [{daka.
ROZWIAZUJEMY ZAGADKI
Co to, kochanie!
• Przez" h" tkwi w §cianie,
Zabawa polega na pokazaniu dziecku sposobu rozwiazywania za- przez" r" w wodzie plywa,
gadek fonetycznych.
• przez" m" w polu bywa.
Uzupelnieniem zabaw sluzacych rozwijaniu j«zyka na poziomic
fonologicznym jest rozwiazywanie odpowiednio dobranych zaga-
dek, tzn. takich, w przypadku których odpowiedz otrzymuje si« Kiedy ma na kOllcu "ka" -
poprzez wyodrebnianie i manipulowanie gloskami/literami lub chlopiec jq na [{lowie ma.
• sylabami znajduj<lcymi sie w róznych miejscach slowa/wyrazu. (;dy jej koniec "la" stanowi -
Oto przykladowe zagadki tego rodzaju:4 ryby w stawie dziobem lowi.
Przez "b" na poczqtku

Przez" k" ptak najczarniejszy.
zeby w ziemie Wsuwa.
Przez "d" tez czarny, ale w ksiqzce,
Przez" w" na poczatku
l l/1/1/elszy.
i i
kracze, fruwa.
Przez "b" wozom sluzy
do dalekich podrÓzy.
Przez" b" -. zebata, przez" w ". skrzydlata.
Jedna w polu dropie, druga w polu lata. Osa
Przez "m" do procy sluzy

ijeszcze jedna litero
i[{lowe ma Z zelaza.
dzwoni po klosach
iplony zbiero.
przez "p ", Inaly czy duzy,
na polu przy drodze,
Kiedy "n" na kOllcu dasz,
przy domu, w ogrodzie to li.\:ciaste drzewo masz.
strzeze dobytku gospodarza.
Kiedy dasz mu "c" na koncu -
kawal drzewa schnie na sloncu.
PÓl kuny,
pól raka. Gdy" sz" zamiast" c" napiszesz,
to do lampy przyda ci sie.
Mieszka na grzedzie,
Przez "p" na poczatku -
4 Wszystkie zagadki zostaly zaczerpniete z: Antologia zagadek, wyb6r Anna Romano- ze skóry zrobiony.
wicz, Krajowa Agencja Wydawnicza, Przez" l" na poczatku -
Nasza Ksiegarnia, Warszawa 1963. Bialystok 1993 oraz E. Szymanski: Zgaduj zgadula,
wielki i zielony.
34
35
CZASTKI SLÓW - GLOSKI, SYLABY CZASTKI SLÓW - GLOSKI, SYlABY
Gdy sie na "c" konczy _ Bf'dziesz miala piekne imie·

materialy laczy. Jakie?
Gdy na "t" - to inna sprawa:
nawet lirube blachy spawa. Wez trzy litery Z Belliii,
Gdy na "l" - to przez pustynie jednq z. Wloch, jedna z Estonii,
do pif,knelio morzu plynie. jedna Z Danii, jedna Z Egiptu,
jednq z Rumunii,
i
Przez "k" jest w zycie w pszenicy, a calo.\~cznajdziesz w Warszawie.
niemalo ziarnek w sobie liczy.
p rzez "li" ma kazdy z nas Przez "h" - liczne stare drzewa.
(a ten najnizszy zwie sif' bas). Przez "ch" razem, zgodnie §piewa.
Przez" w "- czy czarne, czy tez jasne _
kazdy ma IW li10wie wlasnej. lhvie literv Z huta,
a trzy dasz Z Krakowa.
Gdy "j" na poczatku ma- Caly to jarzyn/w,
hf'dzie nastf'pnelio dnia. i
wyhonw zdrowa.
A gdy sif' na ,J" zaczyna _
mrozu sif' nie boi. '/miel/ literf; w slowie" dym ",
Czy to chlopiec, czy dziewczyna _. a h~'dziesz IIUJgllnieszka(' w nim.
ch~tnie sif~w nie stroi .
.lezeli jest przez" o",
Rydzu fJolowa, mieszkajq w nim dzieci.
hata pofowa, .Ie§lijest przez "y",
nUJwic nie umie, Z dOli/Uw nie/)() leci.
w wodzie si~~chowa.
i
C'o jak przestawi(',
Pif'kne ilni~,ma ta panna. fJomf;czcie glowy,
Wprost czy wspak by Z "pralki" powstal
jest zawsze .
stopiel! wojskowy.
Dwa razy ta sama jylalm, Litera w literze,

ma na sobie spódnice. jako napÓj si~ bierze.
To nie chlopak,
to .
Gdy umiescisz
litere w literze,
Jeden "bar", drugi "bar", to bedziesz mial ptaka,
a na kOlicu "a". co ma czarne pierze.
.~-------------
36
37
,~-
~._c.c
----- ,.'

Ma trzy litery
"A" - w srodku
lecz nogi ma cztery.
- drzew gromada,
"i" - w,l:rodku
Stal w sklepiku sok na pÓlce
- gesi zjada.
i zazdroscil wciaz jaskÓlce,
ze jest ptakiem.
Gdy jedna litere zmienisz
Do sklepiku przyszedl Staszek,
sok przekrecil w slowie deszcz,
i jest ptaszek srehrna luska bly.l:nie ryba,
kilim zwie si~' .
Gdy ma kOllcÓwk{:- "ka"
W cholewie i w plewach,
to mruczy napuszona;
lidy - " wica" w ulewie jest tez,
a nawet w lewkonii
lina hakiem zakOllczonll;
li(~Y- "let" ukryl sil' ten zwierz.
to smaczne danie,'
lidy - "ek" Co sil' stalo moi mili?
f)ziwy. cuda wielkie.
malutki mruczy n([ tapczanie;
Wly - "urny" C ;dy lisowi dolozyli
/lwlutkq literke,
to przy obuwiu wysokie ohcwy
stracii jiltm. stracil ogon.
Co musisz na poczatku dopisa/.
atmmentem sie uhrudzif
hy hylv pelne wyrazy?
i fJojechal dlugq droga
l() liruha zaslona. w daleki ,{wiat do ludzi.
Moze mi odpowiesz.
jakie to zwierZ(f/ko Gdy ma trzy litery,
kryje sie w tym slowie. mieszka w norze, w lesie.
Gdy /lUIczwartq dodasz,
C/lOr:w jej nazwie - kra listonosz przyniesie.
nie o wode dba.
Ty od niej dostaniesz W zwyklym olówku
pokiel i ubranie. nietrudno wcale,
nazwe ciezkiego
metalu znalezc.
Cztery litery ustawisz w rzedzie,
to wtedy wladca w koronie bedzie.
Miasto wieksze niz Warszawa,
Gdy dwie litery dostawisz nowe,
a pól miasta - to potrawa.
zmieni sie nagle w zwierze domowe.
38
39
Gdy rozpocznie sie spawanie,

jaki ptak ma w nim mieszkanie? Chm' w nazwie "sto" maja,
my tylko dwie mamy.
Wchodza litery po drabinie. Przed wyj.(:ciemz domu
Ile literjest w kominie? w buty je wkladamy.
Jak sie taki ptak nazywa, I)rzez nSZ."
ktÓry liszke w sobie skrywa? - ucza sie w niej dzieci;

(){lrzUi' "sz"
Kiedy przeczytasz wprost, U wozu je zm!jdziecie.

to morskie okno na .vwiat.
Kiedy przeczytasz w.\jJak,
to bedzie na .vniegu .\'lad WAZNE:
I~ozwiazywanil~ zagadek tego typu pomaga dzieeiom w <:wiczeniu umie-
Polowa litoy ,<:lllosci dzielenia sl6w/wyraz6w na gloski/litery oraz sylaby. Pomaga
dzwiga ksiazki i papiery. wydzielac poszczeg61ne gloski/litery, a takze manipulowac nimi. Jest do-
'.konala okazja do cwiczenia analizy i syntezy sluchowej oraz wzrokowej.
PÓl litelY na .vcianie Stwarza oka:t.jl( do rozwijania skojarzell oraz twórczego myslenia.
to dla ksiazek mieszkanie. Wymaga oderwania sie od schematu i poszukiwania nieraz zaskakuj,!cych
I(lzwiaz,ul.
RÓzne na .vwiecie istnieja laty, Rozwija slownictwo. Budzi zainteresowanie jl(zykiem. Zacheca do sa-
zÓlte, czerwone luh laty w kraty. lIlodzielnego konsl rtIowania zagadek.
Lecz nie ma zadnej smaczniejszej laty

ponad zielony listeL ....
Jakie sanki wiosna

na gÓreczce rosna?
Jesli ktos sloncu

koniec odbierze
znajdzie najwieksze
pod sloncem zwierze.
Choc w nazwie kryja liczbe" sto ",

jednak na kazdej lace,
jezeli tylko pójdziesz tam,
napotkasz ich tysiace.
40
CZESC II
SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA

- SLOWOTWÓRSTWO
Gry i zabawy tutaj proponowane sprawiaj,!, zc dziccko uswiadamia sobie

I"tllienie slÓw jako e1cmcn\(Jw jezyka. Uczy sie manipulowac nimi.
Poznaje i wykorzystuje zasady slowolwÓrslwa. Rozszcrza zasób lek-
,ykalny.
Dziecko wiazc nazwe z dcsygnatcm. Opanowujc pojecia ogólne i szczc-
!'ulowe. Styka sie zc zjawiskicm synonimÓw i
wieloznacznosci.
----~~~~--------
SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO
WAZNE:
/,Ihawa ta znakomicie wzbogaca slownictwo. Budzi zainteresowanie je-
, v L iem. Dziecko poznaje i uczy sie wykorzystywac zasady slowotwórstwa.
LACZYMY DWA WYBRANE SLOWA
I II ,skonali równiez procesy analizy i
syntezy sluchowej.
• Zabawa innych.
dwÓch polega na otrzymywaniu nowego slowa z polaczenia
• Pokazujemy dziecku, ze istniej" takie slowa, ktÓre zestawione ze

sob,!, dadza slowo o innym znaczeniu, np.:
sto· noga, ul I~wa, tuli - pan, Bialy stok,
chwali -- pil(ta, wie- wiÓrki, spi. wÓr, kolo wrotki,
Iist· opad, itp.
• WspÓlnie z dzieckiem p["(lbujemy znalczc jak najwil(cej takich
slÓw. Zawsze przy tym musimy pamil(tac o wyjasnianiu
znaczeri. ich
• Inny wariant zabawy polega na odwrÓceniu zadania. Wypowiada-

my wybrane slowo zlozone, a dziecko ma wskazac, z jakich slÓw
zostalo ono utworzone.
• Poczatkowo dobieramy takie zestawienia, ktÓre zawieraj'l slowa

niezmienionc (tak jak w przykIadach umieszczonych powyzej).
• Stopniowo mozemy wykorzystywac takze takie zlozenia, w kt(l-
rych slÓw podstawowych trzeba sil( domyslac, ze wzgll(du na ich
przeksztalccnie lub niepcIne brzmienie, np.: wot!,o·ciaf.{, par.o.
wÓz, list,o'110SZ, sam·o·o!Jsluf.{a, .\wll·o-lot, wiel.o-kat, itp.
• Zabawa moze polegac takze na tym, ze wypowiadamy cZl(Sc ta-

kiego slowa zlozonego, a dziecko ma dopowiedziec jego koniec,
np.: samo -- , sto- , wielo _ """
• W kazdej z tych zabaw zawsze zachecamy dziecko do zmiany rÓL

Niech nie tylko rozwiazuje zadanie, ale takze samo stara sie wy-
myslac zadania dla nas. Tworzy wiec slowa zlozone, w których
my doszukujemy sie slów podstawowych, czy jak w kolejnej za-
bawie, wyszukuje
go zakonczenia. poczatek zestawien i ocenia poprawnosc nasze-
44
-- 'c._ ••••.•••••••

1/ ;Ijac je wielokrotnie, cwiczy artykulacje. Moze takze kierowac sie kry-

1,'lllIm poznawczym.
Zabawa cwiczy plynnosc slowa, gdyz sklania dziecko do szybkiego
DOBIERAMY SLOWA LACZACE SIE TEMATYCZNIE
I'I/ywolywania wielu róznych nazw, czy okreslen, które istnieja w jego
.. 1\( lbie leksykalnym.
I)zieki zabawie dziecko poszerza wiedze i poznaje pojecia ogólne.

• nas tematu.
Zabawa polega na wyszukiwaniu slów w ramach ustalonego przez l \viczy pamiec i koncentracje uwagi. Doskonali stosowanie wlasciwych
1111111gramatycznych.
• Wypowiadamy zdanie, które okresla zakres podawanych sIów. Jest
ono tak sfonnulowane, ze pozwala na swobodne wyliczanie, ale
wymusza okreslona forme gramatyczn,! slów, np.:
Do nowego mieszkania wstawimy .

Jedziemy na wycieczke i zabieramy ze sob,! .
Zaloze sukienke, która ma paski w kolorze .
W ZOO mozna zobaczyc .
• Nastepnie na przemian z dzieckiem wyszukujemy takie slowa,

które pasuj,! do przedstawionego zdania.
• Przed dodaniem nowego slowa trzeba powtórzyc cale zdanie wraz
ze wszystkimi wczesniej dopowiedzianymi propozycjami. Wymu-
sza to zastosowanie odpowiedniej formy gramatycznej. Jest takze
znakomitym cwiczeniem pamieci i koncentracji uwagi.
W ZOO mozna zobaczyc slonia.

W ZOO mozna zobaczyc slonia i zebre.
W ZOO mozna zobaczyc slonia, zebre i zyrafe.
W .....
Itd ZOO mozna zobaczyc slonia, zebre, zyrafe i lamparta.
WAZNE:
Zabawa wzbogaca sIownictwo dziecka, gdyz ma ono szanse zetknac sie

ze slowami nowymi, rzadko stosowanymi. Wazny jest tu udzial doroslego,
który dopowiadajac slowa dobiera je celowo, zaleznie od zamiam. Moze
dobierac takie, które zawieraja utrwalana gloske, Wówczas dziecko powta-
46
~.
SLOWA JAKO ElEMENTY JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO

TWORZYMY CIAGI LOGICZNIE LACZACYCH SH~ SLÓW

\V YSZUKUJEMY SLOWO, KTÓRE NIE PASUJE DO POZOSTAL YCH
•
Zabawa polega na tworzeniu lailcucha slów kojarz;lcych sie ze soba • Gra polega na tym, by sposrÓd kilku podanych slów wybrac to,
lub, jak to jest w wariancie drugim, na zestawianiu slów pozosta-
• j'lcych w logicznym zwiazku ze slowem bazowym.
które
. . nie pasuje do pozostalych ze wzgledu na przynaleznosc
"
do
mneJ grupy znaczellloweJ.
Wybieramy s/owo, ktÓre zapoczat kuje nasz !;uicuch skojarzell. • W zaleznosci od wieku i mozliwosci dziecka dobieramy liczbe
Teraz, na przemian z dzieckiem, dopowiadamy kolejno slowa tak, slów, sposnld ktÓrych bedzie ono dokonywac wyboru.
nIm, np.: z nich "lczy/o sie w jakis spos(lb ze slowem poprzed-
aby kazde • Swiadomie takze mozemy kierowac doborem slÓw, w zaleznosci
od zasobu leksykalnego grajacych i zadall, jakie chcemy realizo-
Przedszkole pani sukienka ubranie krawcowa wac, np.: utrwalenie kolorÓw, wzbogacanic rcpcrtuaru okreslcIl
igla nici material itd ...
• "o
nazywaj;lcych stany emocjonalne i uczucia, utrwalcnie wiadomo-

sci z wybranego zakresu, itp.
Jesli zwiazek pomi~~dzy slowami nic jest oczywisty dla kUlregos • Musimy takze pami<;tac, ze im mlodsze dziecko, tym bardzicj czytclne
z graczy, moze zawsze poprosic o wyj'l.~nienie. Zaliczamy propo-
sadnic. powinny byc zaleznosci miedzy proponowanymi przykladami.
zycje tylko wtedy, gdy osoba podaj;lca ja potrafi swój wybÓr uza- • Podajemy trzy lub cztery slowa tak dobrane, by jedno z nich nie
• pozostawalo w logicznym zwiazku z pozostalymi, np.:
hldka, kajak, stalek, pociag
Istota drugiego wariantu jest podanie jak najWiekszej liczby slów
• kojarzacych sie ze slowem wyj.kiowYIll. smutny, wesoly, radosny, zadowolony
pisze, czyta, gotuje, rysuje
Podobnie, jak w przykladzie poprzednim, podajemy dowolne slo-
ladny, brzydki, mis, czysty
wo, ale teraz Wszystkie kolejno podawane przez graj'lcych propo- itd ...
zycje, musza wi;lzac sie z haslem podanym na pocz'ltku, np.: • Za kazdym razem dziecko wybiera ten wyraz, który nie pasujc do
Szkola: nauczyciel, tablica, zeszyt, dziennik, dzwo-
UCZCIJ, pozostalych i uzasadnia swój wybór.
• nek, wywiadÓwka, dyzurny, itd ... • Walio punktowac i trafny wybór i umiejetnosc uzasadniania, gdyz roz-
bieznosc miedzy wykonanicm tych dwóch zadari moze byc znaczna.
Wygrywa ta osoba, ktÓra jako ostatnia dopowie slowo i bedzie • J ak zawsze i tutaj istotna jest zmiana ról.
potrafila uzasadnic jego zwiazek z Pocz;ltkowym haslem.
WAZNE:
WAZNE:
( ira rozwija slownictwo, zwlaszcza jesli zadbamy o wlasciwy dobór slów.
Zabawa pobudza aktywnosc slowna dziecka. Doskonali plynnosc s/owna
Pobudza myslenie poprzez okreslanie zwiazków miedzy ich desygnatami.
i SkOjarzeniowa. Rozwija myslenie poprzez wyszukiwanie logicznych
zwiazków i umiejetnosc argumentowania, poprzez uzasadnianie wypowiedzi. I Jczy uzasadniania swoich wyborów. Daje okazje do wypowiadania sie na
48 (,kreslony temat.
49
______________ 1 _
______ ••.• "dL ~Z~
SLOWA JAKO ~TY JEZYKA .- SLOWOTWÓRSTWO

WYMYSLAMY SLOWA O PRZECIWSTAWNYM ZNACZENIU WYSZUKUJEMY SLOWA, KTÓRE BRZMIA TAK SAMO
\ (l/',NACZAJA COS INNEGO
•
• Gra polega na wyszukiwaniu antonimów .
Po(L~jemy wyraz, a dziecko ma dopowiedziec slowo przeciwstaw_ • Zabawa polega na wyszukaniu jak najwiekszej liczby slów, które
ne. Jesli wymy.s/i je prawidlowo, nastepujc zmiana ról. Teraz to maja podwójne znaczenie.
my bedziemy tworzyc antonim do propozycji dziecka. • Wyjasniamy, ze istnieja takie slowa i ze czesto moze to prowadzic
• do nieporozumietl. Podajemy przyklad.
Jesli wystapi;! klopoty, pomagamy, stosujac róznorodne podpowie- • Zach\~camy dziecko, aby samo spróbowalo znalezc wieloznaczno
dzi, np.: podajemy pierwsz;, sylabe.
sci, np.: kolo, paro, blok, pil/at, kotki, kurki, itp.
• • Do propozycji dziecka dob,czamy naszc propozycje i w tcn spo
/',wracamy uwage dziccka, ze nic wszystkie slowa nadaj;, sie do sóh staramy sie utworzyc jak najdluzsza liste.
• tej gry. Wybierajac haslo, nalezy to wiec Uwzglednic.
N;~jlatwicj bedzie dobierac anfonimy do slów oznaczaj;,cych ce- • Inny wariant zabawy polega na jej odwróccnilL Podajemy slowo
chy, np.: czysty -. brudny, dlugi krÓtki.
i prosimy dziecko, aby odnalazlo róznc jego znaczenia, np.:
Ze starszymi dziecmi mozemy wykorzystac 'abc slowa abs- zamek: zamck do drzwi, palac, suwak
trakcyjne bed;,ce
choroba_ zdrowie.nazwami stanów, czy uczuc, np.: mdO,\'(' zlmi(', klucz: klucz do drzwi, klucz odlatujacych ptaków, sposób rozwia-
zal1la
•
siatka: siatka na zakupy, na motyle, na ryby
W rozszcrzonej wersji tej gry, nic tylko wymyslamy antonimy, ale sledzie: ryby, sledzie do namiotu
podajemy takze slowa pasujace do tych okreslcll, np.: igly: igly do szycia, igly jako kolce jeza
lizak: do lizania, narzedzie pracy policjanta
slaby .- mocny
grzebien: u koguta na glowic, do czesania
slaby papier - mocny sznurek
czyste -- brudne zebra: zwierzy, wyznaczone miejsce przejscia przez ulice
traba: u slonia, instrument muzyczny
czyste Hece- brudne buty
szczypcc: li raka, narzydzie
szable: li dzika, rodz<~jbialej broni
WAZNE:
plctwy: u ryby, pletwy do plywania uzywane przez ludzi
ostrogi: u koguta, przy butach li jezdzca
Gra ta znakomicie rozwija slownictwo. Mozemy zapoznawac dzieci z przy- koralc: u indyka na szyi, ozdoba noszona przez kobiety, kuleczki
miotnikami i przyslówkami, które w ich slowniku sa bardzo wasko repre- jarzebiny
zentowane. Zwlaszcza nazywanie uczuc sprawia duze trudnosci, wiec
cwiczenia z tego zakresu sa niezwykle przydatne.
itd ...
50
51
----- •••• -L~· __ ,_,_
-----~ .• ,.,
" - ,'''-',

WAZNE: SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO
Zabawa rozwija slown;ctwo. Zwraca uwage na pewne zjawi.'ka jezYkowe,

wypowiedzi.
w tym przypadku na wieloznacznosc slów. Pokazuje koniecznosc precyzji
1.'( 1/'wIAZUJEMY ZAGADKI, KTÓRYCH ODPOWIEDZIA SA
'.1 (IWA WIELOZNACZNE
• Zabawa polega na pokazaniu dziecku zjawiska wieloznacznosci

poprzez rozwiazywanie odpowiednio dobranych zagadek.
• Moze byc uzupelnieniem zabawy poprzedniej polegajacej na wy-
szukiwaniu slów brzmi'lcych tak samo, a oznacz;~jacych cos innego.
• Zach<;camy dziecko do rozwiazywania oraz samodzielnego two-
rzenia zagadek tego typu.
• Oto przykladowe zagadki, których rozwiazaniem sa slowa wielo-
znaczne:1
Pewien plak domowy

i pewien /irzyh w lesie,
jednakowo zwie sir;-
Tymi zmydla robir; pranie,

z owsa zjadam!Ul .1'niadal1ie,
tych ze .l'nie/iu nic ma lalcm,
le pachnqce miewa kwialek.
Majq je kwialki.
Mozesz je kupif' owsiane
lub mydlane.
Zelazny - strzeze mieszkania,

blyskawiczny - zapina ubrania,
kamienny - 5potkasz czasami,
najcze5'ciej w ksiazkach Z bajkami.
I Wszystkie zagadki przedstawione w tym rozdziale zostaly zaczerpniete z ksiazki:

,I/lla/agia zagadek. Wybór A. Romanowicz, Krajowa Agencja Wydawnicza, Bialystok 1993.
________ 1 53
---~- ..•..... , ..

Malowana bywa
na ulicach miasta,
a w Afryce biega zywa,
ale tez pasiasta.
\\ Y SZUKUJEM Y SYNONIMY
W kostiumiku czarno-bial)'m
w ZOO ja zo!Jaczy(: mozesz.
• Zabawa polega na wyszukiwaniu slów, które brzmia inaczej, a zna-
Przej§( przez jezdnie
cza to samo lub prawie to samo.
krokiem §lIlialym
inna ..... ci pomoze. • Moze byc uzupelnieniem zabaw poprzeunich polegajacych na
znajdowaniu tej samej nazwy dla dwóch róznych rzeczy.
• Wyjasniamy, j.e w jt;zyku polskim czasami bywa tak, ze myslac
Przy starej studni tkli'i~'
pf7CZ noce i przez dnie.
o jakiejs rzeczy, mozemy nazwac jil w dwojaki sposób.
• Przedstawiamy przyklady:
Nazywanz si~'jak ptak.
Czy odgadlc.';jnz jak!
kartofcl- ziemniak
wiauro- kubel
samochód -- auto
WAZNE: domek - willa
kolej- poci:lg
Rozwiazywanie zagadek lego typu ll.~wiadamia dzieciolJl istnienie zj:lwi- jablccznik szarlotka
wanie jt;zykiem.
ska wieloznacznosci w jt;zyku. Bogaci ich slownictwo. Budzi zainlereso- wesoly radosny
zuziwiony- zaskoczony
Jest doskonidym sposobem rozwijania nie tylko lJIowy, ale takze my- itd ...
slenia. Zacheca do samodzielnego konstruowania za.~adek
• Zacht;camy, aby dziecko samo wyszukiwalo takie slowa.

• Bawiac sit; z dzieckiem starszym, mozemy spróbowac wyjasnic,
na czym polegaja niewielkie róznice znaczeniowe mit;uzy poszcze-
gólnymi przykladami.
WAZNE:
/,abawa rozwija slownictwo poprzez stwarzanie sytuacji, w której dzieci
.,tykaja sie z nowymi slowami lub nowymi ich znaczeniami. Zacheca do
aktywnych poszukiwan.
Zwraca uwage na pewne zjawiska jezykowe. Budzi zainteresowanie
I\'zykiem i refleksje nad nim.
55
• Inny wariant moze polegac na tworzeniu jak najwiekszej liczby

slów pochodnych od wyrazu podstawowego poprzez dodawanie
don róznych formantów, np.:
TWORZYMY RODZINKI SLÓW powiedziec
dopowiedziec
zapowiedziec
• Gra polega na wyszukiwaniu slów przynaleznych do danej rodzi- przepowiedziec
ny wyrazów. zapowiedziec
• Podajemy haslo, a nastepnie kolejno wraz z dzieckiem dopowia- odpowiedziec
damy po jednym slowie z danej rodziny wyrazów, np.: wypowiedziec
sok
sok - soczek
WAZNE:
sok - soczysty
sok - sokowirówka (Tra wzbogaca slownictwo dziecka. poszerza intuicyjna wiedze o jezyku
sok - sokownik poprzez wskazanie sposobu tworzenia rodzin wyrazowych i wyrazów po-
chodnych. Budzi zainteresowanie jezykiem.
Cwiczy pamiec i koncentracje uwagi.
• Wygrywa ta osoba, która jako ostatnia dopowie pasujace haslo.
Slowa nie moga sie powtarzac.
• Po kazdej propozycji zwracamy uwage na jej poprawnosc i przy-

naleznosc do rodziny. W razie koniecznosci wyjasniamy znacze-
nie. Mozemy takze pomagac dziecku, naprowadzajac je na odpo-
wiedz odpowiednimi pytaniami, np.: A jak nazywa sie urzadzenie,
w którym mama robi dla ciebie sok?
• Zaleznie od zainteresowania grajacych, mozna rozgrywac wiele

rund, zmieniajac w kazdej slowo podstawowe.
• Chcac utrudnic gre, mozemy wprowadzic zasade, ze za kazdym

razem powtarzane sa slowa juz utworzone z zachowaniem ich
kolejnosci. Trzeba wiec podac nowe slowo, ale dopiero po powtó-
rzeniu wczesniej stworzonego ciagu slów. Bedzie to wówczas
okazja do cwiczenia nie tylko sprawnosci jezykowej, ale takze
pamIeCI.
56
SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO
WYSZUKUJEMY SLOWA OKRESLAJACE CZYNNOSCI NAZYWAMY CZYNNOSCI
•
Gra polega na tym, by dobrac jak najwiecej slów okreslajacych • Gra polega na podaniu czynnosci pasujacej do wskazanego przed-
• czynnosci wykonywane przez wskazana osobe. miotu.
Podajemy nazwe zawodu, do którego bedziemy dobierac czynno- • Jeden z grajacych podaje nazwe przedmiotu. Zadaniem drugiego
sci, np.: fryzjerka.
• jest podanie czynnosci nim wykonywanej. W ten sposób tworzo-
Teraz kolejno kazdy z uczestników dopowiada slowo bedace okre- ne sa slowa przynalezne do kategorii czasowników, np.:
sleniem tego, co moze wykonywac fryzjer, np.: szczotka, szczotka zamiatamy
fryzjerka: nóz, nozem kroimy
obcina (wlosy), czesze, myje (wlosy), suszy, zelazko, zelazkiem prasujemy
farbuje, modeluje, lakieruje, strzyze, itd ... farby, farbami malujemy
• •
Wygrywa ta osoba, która jako ostatnia dopowie odpowiednia na- Po podaniu czynnosci grajacy wymysla nazwe przedmiotu, okre-
zwe czynnosci.
• slajac w ten sposób zadanie dla kolejnego gracza.
Zwracamy uwage na to, by slowa nie powtarzaly sie, by pasowaly
• Podczas gry zwracamy uwage nie tylko na przestrzeganie regul,
tematycznie, by zawsze byly zrozumiale. W razie koniecznosci ale takze na poprawnosc gramatyczna podczas okreslania wyko-
tlumaczymy ich znaczenie.
• nywanych czynnosci.
Gre prowadzimy tak dlugo, jak dlugo trwa zainteresowanie uczest-
ników. Kazda runda, gdy podawany jest nowy zawód, to okazja • Inny wariant polega na odmiennym sformulowaniu pytania, przy
do zdobycia punktu. zachowaniu tych samych zasad. Gdy pytamy: do czego sluzy dana
•
Dobór nazw zawodów moze byc przypadkowy lub celowy. W tym rzecz, oczekujemy, ze dziecko poda nazwe czynnosci, tworzac
rzeczownik od czasownika, np.:
czemu. przypadku dodatkowo wzbogacamy wiedze dziecka o oto-
drugim
• szczotka sluzy do zamiatania
Inny wariant gry polega na tym, ze kazdy z uczestników stara sie nóZ sluzy do krojenia
znalezc jak najwieksza liczbe slów-czynnosci. Za kazde pasujace zelazko sluzy do prasowania,
slowo przyznawany jest punkt. Wówczas o zwyciestwie decyduje itd ...
liczba wymyslonych czynnosci.
WAZNE: WAZNE:
Gra wzbogaca slownictwo. Dziecko tworzy slowa przynalezne do katego-
Gra wzbogaca slownictwo w zakresie czasowników, wiedze o otoczeniu. rii czasowników i rzeczowników, bedace nazwami czynnosci. Poznaje wiec
Dziecko
nosc poznaje nazwy czynnosci. Doskonali plynnosc mowy i umiejet-
kojarzenia. wybrane zasady slowotwórstwa. Uczy sie takze wlasciwego stosowania
form fleksyjnych. Doskonali równiez plynnosc mowy.
58 59
SLOWA JAKO ELEMEN1Y JEZYKA - SLOWOlWÓRSlWO
SLOWA JAKO ELEMEN1Y JEZYKA - SLOWOlWÓRSlWO
czyta - szybko ...

sprzata - dokladnie ...
jedzie -- prosto ...
gotuje - smacznie.-.
ZNAJDUJEMY SLOWA OKRESLAJACE
• Gra polega na podaniu slowa okreslajacego wskazany przedmiot. WAZNE: IIII
• Rozpoczynamy wymieniajac dowolna rzecz lub osobe. Dziecko Gra wzbogaca slownictwo. Jest bardzo przydatna z tego wzgledu, ze dzie-
podaje okreslenie pasujace do wskazanego hasla, a nastepnie pro- ci maja spore trudnosci z podawaniem okreslen. Znaja ich niewiele i sa
ponuje nazwe rzeczy, która my mamy okreslic. Takie przerzuca- one malo precyzyjne- Rozszerzanie zasobu leksykalnego o nazwy cech
nie sie zadaniami trwa do czasu ustania zainteresowania lub bra- wyrazane za pomoca przymiotników i przyslówków jest wiec niezwykle
ku pomyslu ze strony któregos z graczy. potrzebne. Przymiotnik i przyslówek naleza do kategorii gramatycznych
wasko reprezentowanych w zasobie slownikowym dziecka-
kamien - twardy Gra doskonali równiez plynnosc slowa oraz porzadkuje wiedze o ota-
nauczyciel -~cierpliwy czajacym swiecie. Utrwala wczesniej poznane pojecia, zwiazane z okre-
samochód - szybki slonym tematem.
itd ...
• W grze moze brac udzial dowolna liczba uczestników.
• Trudniejsza wersja moze polegac na tym, ze okreslamy na poczatku

pewien temat. Podawane przedmioty i osoby musza wówczas do-
tyczyc wskazanego tematu, np.: jesiell, zwierzeta, las.
jesien
kasztan - brazowy
deszcz - rzesisty
liscie - suche
itd ...
• W tej wersji dziecko cwiczy nie tylko dobieranie okreslen, ale takze
operowanie pojeciami zwiazanymi z okreslonym tematem.
• Modyfikacja powyzszych gier moze polegac na tym, ze zamiast

okreslen rzeczownika, dobieramy okreslenia do czasowników.
• Podajemy dowolna czynnosc i oczekujemy, ze dziecko powie, jak
moze byc ona wykonywana, np.:
60
~',~i""., ..'~
SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLOWOlWÓRSlWO SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLOWOlWÓRSlWO
PODAJEMY NAZWY REKWIZYTÓW ZWIAZANYCH SLUCHAMY POLECEN I POSTEPUJEMY ZGODNIE Z NIMI

Z WYKONYWANIEM RÓZNYCH ZAWODÓW
• Zabawa polega na uwaznym sluchaniu i rozumieniu, a takze sa-

• Gra polega na podawaniu slów bedacych nazwami rekwizytów modzielnym uzywaniu okreslen dotyczacych polozenia w prze-
zwiazanych z wybranym zawodem. strzeni.
• Jej zasady sa podobne jak w grach wczesniejszych. Mozemy wiec • Zadaniem dziecka jest dojscie z jednego wskazanego punktu do
porównywac liczbe odpowiedzi podanych przez poszczególnych drugiego w sposób przez nas okreslany.
graczy lub wymieniac rekwizyty kol~jno, az do wyczerpania po- • Dziecko musi uwaznie wysluchac i dokladnie wykonac nasze po-
myslów, np.: lecenia.
malarz • Sa one tak formulowane, ze zawierajc! okreslenia, dotyczace polo-
farby, pedzle, drabina, wiadro, puszka, walek, itp ... zenia i przemieszczania sie w przestrzeni, np.:
lekarz
fartuch, stetoskop, recepta, leki, termometr, itp ... Zrób dwa kroki w prawo.
strazak Zrób krok do tylu.
sikawka, drabina, helm, pompa, wóz strazacki, itp ... Cofnij sie o dwie stopki, a nastepnie przesun w prawo
o trzy kroki.
Obróc sie i wykon<~jdwa skoki.
• Jesli zalezy nam na cwiczeniu odpowiednich form gramatycznych, Przejdz do przodu jeden krok, a potem dwa w lewo.
wówczas punktem wyjscia jest odpowiednio dobrane zdanie OZl1(~- itd ...
mujace lub pytanie, np.:
• Warunkiem wykonania polecenia jest znajomosc slów okreslaja-
Spotkalam malarza z ...farbami, drabina, ....itd. cych. Jesli dziecko nie zna ich, upewnia sie, czy dobrze je zrozu-
Czego uczen zapomnial zabrac do szkoly? Tornistra, dlugopi- mialo lub my korygujemy jego czynnosci.
su, piórnika, ......itd. • Wykorzystujemy tu takie slowa, na poznaniu i utrwaleniu których
szczególnie nam zalezy.
• Po przejsciu trasy nastepuje zmiana ról i wówczas dziecko próbu-
je doprowadzic nas do wyznaczonego punktu, poslugujac sie od-
WAZNE: powiednimi, wczesniej wprowadzonymi slowami.
Gra wzbogaca slownictwo. Dzieci poznaja nazwy zawodów i przedmio- • W zabawie tej nie jest konieczne doprowadzenie uczestnika do
tów stosowanych przez ich przedstawicieli. Poszerzaja swoja wiedze mety jak najkrótsza droga. Im bardziej skomplikowana trasa, tym
o swiecie. ciekawiej, a i korzysc wieksza, gdyz podnosi to liczbe okreslen,
Zabawa ta doskonali równiez fleksje poprzez koniecznosc stosowania które trzeba zrozumiec, lub którymi trzeba sie posluzyc. ,1'1,
wlasciwych form gramatycznych. f

,1',
I 'II
62 63
I ,1'11,
Iii
~ ..•.•... ' .-.

I ,I
WAZNE:
Zabawa rozwija slownictwo, poprzez zaznajamianie ze slowami, okresla-
jacymi polozenie w przestrzeni. Okreslenia te zawsze sprawiaja dzieciom
klopoty, dlatego wymagaja utrwalania. NAZYWAMY DZWIEKI
Zabawa uczy uwaznego sluchania i analizowania wypowiedzi oraz
podporzadkowywania sie slownym poleceniom innych.
• Zabawa polega na nazywaniu dzwieków .
• Zachecamy dziecko, aby wspólnie z nami postaralo sie znalezc
slowa okreslajace róznorodne odglosy z otoczenia.
• Najlatwiej bedzie nazywac glosy wydawane przez zwierzeta, dla-

tego od tego zaczynamy zabawe. Uczestnicy kolejno wypowiada··
ja, co moga uslyszec, np.:
miauczenie kota
szczekanie psa
wycie wilka
syczenie weza
rzenie konia
itd ...
• Za brak pomyslu traci sie punkt lub odpada z gry .
• Kolejna propozycja to odglosy wydawane przez czlowieka, np.:
mówienie
wolanie
kichanie
chrzakanie
kaslanie
szeptanie
itd ...
• Dalej mozemy przejsc do dzwieków wytwarzanych przez pojaz-

dy, maszyny, itd.:
65
I
:I!I
SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLOWOlWÓRSlWO li'i

SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLOWOlWÓRSlWO
1 'Ii
stukanie ',II
zgrzytanie
kolatanie
chrzest TWORZYMY NEOLOGIZMY
itd ...
WAZNE:
• Zabawa polega na wymyslaniu nazw ulic od ulubionych slodyczy.
Zabawa wzbogaca slownictwo o wyrazenia okreslajace dzwieki. Moze byc • Zachecamy dziecko, aby tworzylo dowolne nazwy, jednak zgod-
okazja do pokazania dziecku istnienia w jezyku wyrazów dzwiekonasla- nie z zaobserwowanymi zasadami, np.:
dowczych.
ulica Irysowa,
Czekoladowa,
Marcepanowa,
itp ...
lub
ulica Orzechowej Czekolady,

Malinowego Dropsa,
Waniliowych Lodów,
itp ...
• Nazwy ulic mozemy wymyslac nie tylko od slodyczy. Doskonale
nadaja sie do tego takze rosliny, zwierzeta, zabawki, postacie
z ksiazek lub filmów, itp.
• Inny wariant zabawy polega na tworzeniu nazwisk zgodnie z re-

gulami ich powstawania, np.:
Landrynkowski, Galaretkowski, Budyniowski, itd ...
Sloniowski, Szpakowski, Zebrowski, itd ...
Zonkilowski, Tulipanowski, Trawkowski, itd ...
WAZNE:
Zabawa rozwija myslenie i twórcze podejscie do jezyka. Budzi zaintere-
sowanie nim. Dziecko poznaje i uczy sie stosowac pewne zasady slowo-
twórstwa, co pozwala mu na pelniejsze opanowanie regul jezykowych.
Wywodzi sie z naturalnych potrzeb i faz rozwoju, przejawiajacych sie
tworzeniem neologizmów dzieciecych.
67
SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO
• Zachecamy, by dziecko próbowalo wyszukiwac funkcjonujace

w jezyku slowa tego typu, lub, gdy ich brakuje, samo wymyslalo
odpowiednie neologizmy, np.:
TWORZYMY NEOLOGIZMY OD SLÓW OKRESLAJACYCH CECHY
gruby: grubasek chudy: chudasek
brzydki: brzydasek cudny: cudasek
itd ...
• Zabawa polega na tworzeniu neologizmów. Moze byc uzupel-
nieniem zabawy poprzedniej.
• Podajemy przyklady tworzenia nazw zwierzat i osób pochodza- WAZNE:
cych od slów okreslajacych kolory: Zabawa budzi zainteresowanie jezykiem. Dziecko dowiaduje sie, co to sa
neologizmy. Poznaje umowny charakter jezyka. Przekonuje sie, ze pewne
szaraczek okreslenia w nim funkcjonuja, a inne nie. Przyswaja sobie zasady slowo-
siwek twórstwa. Bogaci slownictwo.
kasztanek Rozwija inwencje i twórcze myslenie.
burasek
• Zachecamy, aby dziecko spróbowalo znalezc inne takie nazwy

pochodzace od kolorów lub by samo utworzylo neologizmy tego
rodzaju.
• Dziecko tworzy neologizmy. W razie koniecznosci pomagamy mu
wskazujac analogie, np.:
czerwony: czerwoniak
zólty: zóltek
rudy: rudek
itd ...
• W skazujemy inne przyklady, gdy nazwe tworzymy od slowa okre-

slajacego cechy, np.:
wesoly: wesolek
gruby: grubasek
piegowaty: piegusek
zelazny: zelazniak
itd ...
68
II'
I,
1,1
SLOWA JAKO ELEMEN1Y JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO III
SLOWA JAKO ELEMEN1Y JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO
II
WAZNE:
Zabawa nie tylko rozwija slownictwo, ale takze pozwala na intuicyjne III
poznanie zasad slowotwórstwa, dotyczacych powstawania zdrobnieI'i i zgru-

WYMYSLAMY ZDROBNIENIA I ZGRUBIENIA bien. Budzi zainteresowanie jezykiem.
• Zabawa polega na tym, aby do podanego slowa dobrac jego zdrob-

nienie oraz zgrubienie, np.:
piesek - pies - psisko

zameczek - zamek - zamczysko
sweterek - sweter - swetrzysko
• Mozemy ja przeprowadzic w rózny sposób, zaleznie od mozliwo-

sci dziecka .
• Najlatwiejszy wariant polega na dobraniu zdrobnienia do podane-
go slowa, np.: I
kot
"
maly kot to ...(kotek)
pies
maly pies to (piesek)
itd .
• Nieco trudniejsze jest dobranie zgrubienia, np.:

pIes
wielki pies to ...(psisko)
• Jesli dziecko ma klopoty, pomagamy mu poprzez pokazanie ana-

logii, np.:
duzy pies to psisko, a duzy koI'i to ....(konisko)
• Najtrudniejsza wersja polega na jednoczesnym podaniu zdrobnie-

nia i zgrubienia.
konik - koI'i - konisko
domek - dom - domisko
itd ...
70 1,li
III
,
i
SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLoW01WÓRSTWO
WAZNE:
Gra rozwija jezyk poprzez zapoznawanie z nazwami ogólnymi. Wymaga
jednak zrozumienia kategorii nadrzednosci i podrzednosci. Ta umiejetnosc
ZNAJDUJEMY SLOWA NADRZEDNE osiagana jest stopniowo wraz z rozwojem doswiadczen i myslenia. Poja-
wianie sie pojec ogólnych w slowniku dzieci jest dowodem rozwoju ich
jezyka w aspekcie jakosciowym .
• Gra polega na znalezieniu slowa nadrzednego w stosunku do kil- Gra pomaga porzadkowac doswiadczenia, stymuluje rozwój myslenia.
ku podanych przynaleznych do jednej grupy, np.: Utrwala pojecia, z którymi dziecko zetknelo sie wczesniej oraz sprzyja
tworzeniu nowych.
szafa, stól, fotel, krzeslo - ...meble ... Wazny jest tu udzial doroslego, który CZuwa, aby wszystko bylo dla
czerwony, bialy, zólty - ...kolory ... dziecka zrozumiale.
skreca, hamuje, przyspiesza - ...jedzie ...
• Po odnalezieniu wlasciwego slowa nadrzednego nastepuje zmia-

na ról i teraz dziecko wymienia kilka slów nalezacych do jednej
grupy, tak by wspóluczestnik gry mógl podac slowo nadrzedne .
• Ta zmiana roli moze byc trudna zwlaszcza dla mlodszego dziec-
ka, gdyz wymaga nie tylko umiejetnosci jezykowych, ale takze
pewnej wiedzy i rozwinietego myslenia.
• Ulatwieniem bedzie zmiana zadania polegajaca na podaniu przez

nas slowa nadrzednego, do którego dziecko dobiera konkretne
przyklady, np.:
rosliny: ....kwiaty, trawa, drzewa, itd ...

zabawki: ..Jalka, mis, pilka, itd...
kolory: ...bialy, niebieski, brazowy, itd ...
• Jeszcze inny wariant moze polegac na podaniu nazwy desygnatu

nieprzynalezacego do okreslonej kategorii, np.:
Co nie jest owocem?

Co nie jest pojazdem?
Co nie jest zabawka?
72
--
I'
!I'
,I'
I
CZESC III
ZDANIE JAKO PODSTAWA WYPOWIEDZI
Podczas gier i zabaw z tej grupy dziecko poznaje reguly rzadzace zda-
niem. Uczy sie je stosowac,
Ocenia poprawnosc gramatyczna zdali Poprawia niewlasciwe wypo-
wiedzenia.
Rozróznia zdanie pojedyncze rozwiniete i nierozwiniete oraz zdanie
zlozone.
Tworzy pytania i przeczenia, Utrwala tryb warunkowy.
, ""''''-~--''------------------------------------
ZDANIE JAKO PODSTAWA WYPOWIEDZI ZDANIE JAKO PODSTAWA WYPOWIEDZI
LICZYMY SLOWA W ZDANIU DOPOWIADAMY BRAKUJACE SLOWO
• Zabawa polega na liczeniu slów w uslyszanym zdaniu. • Zabawa polega na dokonczeniu zdania poprzez dopowiedzenie
• Wypowiadamy krótkie zdanie (3-4 slowa) i pokazujemy dziecku, pasujacego don slowa.
na czym bedzie polegala zabawa. • Wypowiadamy krótkie proste zdanie, w którym brakuje ostatnie-
• Liczac slowa, mozemy pomagac sobie palcami, mozemy rysowac go slowa, np.:
kreski podczas wypowiadania kazdego z nich lub ukladac klocki.
W ówczas dziecko ma szanse polaczyc sluchowe wyobrazenie zda- Zjedz swój .
nia z jego obrazem wzrokowym. Poczytam ci .
• Im mlodsze dziecko, tym latwiejsze i krótsze musza byc nasze
wypowiedzenia. Do zadan trudniejszych przechodzimy stopniowo • Zachecamy dziecko, aby dokonczylo zdanie, dopowiadajac jedno
i zawsze dopiero wtedy, gdy dziecko dobrze sobie radzi z mater- pasujace slowo.
ialem latwym. Istnieja tutaj duze mozliwosci indywidualizacji.
• Gdy dziecko rozumie, czego od niego oczekujemy, podajemy zda- • Mozemy takze, konczac zdanie inaczej, pokazac, ze mozna to
nie i prosimy o ustalenie liczby slów. uczynic na wiele róznych sposobów. Zachecamy dziecko, aby
• Stopniowo zwiekszamy stopien trudnosci zadania. poszukalo innych mozliwosci, np.:
Masz ladna bluzeczke·
Zjedz swój obiad.
Wkrótce beda twoje urodziny.
Zjedz swój deser.
Gdzie schowalas swoja nowa ksiazeczke?
Zjedz swój sernik.
Zjedz szpinak, bo jest bardzo zdrowy.
Zjedz swój budyn.
Jutro nie pójdziesz do szkoly, bo jestes chory. itd ...
• Mozemy zaproponowac dziecku zmiane ról. Wówczas ono wypo-
wiada zdanie i sprawdza, czy nasza odpowiedz jest poprawna. • Utrudnieniem zabawy bedzie propozycja, aby konczyc zdanie
Zadanie to moze jednak okazac sie trudne, ze wzgledu na brak poprzez dodanie, nie jednego slowa, ale dwóch lub trzech. Wazne
umiejetnosci formulowania krótkich poprawnych zdan. Nasza jest jednak zachowanie poprawnosci zdania, np.:
pomoc bedzie wówczas niezbedna.
Zjedz swój ... pyszny deser ...
Poczytam ci ...nowa ciekawa ksiazeczke ...
WAZNE:
Zabawa pozwala dziecku dostrzec strukture zdania. Jest pomocna w opa- • Ten wariant zabawy mozemy stosowac tylko wówczas, gdy dziecko
nowaniu umiejetnosci formulowania prostych logicznych zdan. Jest rów- dobrze radzi sobie z formulowaniem zdan. Nigdy nie powinno
niez cwiczeniem przygotowujacym do nauki czytania i pisania. odczuc, ze zadanie jest dla niego zbyt trudne.
76 77
WAZNE:
Zabawa pomaga w opanowaniu umiejetnosci formulowania prostych po-
prawnych zdan. Doskonali zdolnosc manipulowania jego poszczególnymi
elementami. UKLADAMY ZDANIA OKRESLONEJ DLUGOSCI
Zwieksza plynnosc slowna i skojarzeniowa. Doskonali szybkie przy-
wolywanie zadanego slowa z posiadanego zasobu slownikowego.
• Gra polega na ukladaniu dowolnych zdan o okreslonej liczbie slów.
• Mozemy wykorzystac kostke do gry ( ale nie jest ona niezbedna)
i wówczas liczba slów w tworzonym zdaniu bedzie okreslona licz-
ba wyrzuconych oczek.
• Po ustaleniu ile slów powinno zawierac zdanie, zachecamy dziec-
ko do jego wymyslania.
• Pomocny moze okazac sie tu schemat zdania, np. ukladamy tyle
klocków lub rysujemy tyle kresek, ile ma byc slów w wypowie-
dzeniu.
• Musimy uwzglednic mozliwosci grajacego i do nich dostosowac
stopien trudnosci zadania oraz zakres naszej pomocy. Moze sie
zdarzyc i tak, ze bedzie niezbedne podanie ogólnego schematu
zdania, w którym dziecko bedzie dokonywalo niewielkich zmian,
np.:
* Gdy grajacy ma trudnosci z ulozeniem zdania zawierajacego
3 slowa, podpowiadamy dowolne zdanie o tej dlugosci np.: Kot
pije mleko.
* Zachecamy dziecko, aby ulozylo podobne wypowiedzenie np.
o psie. Na wzór podanego zdania, powstaje wówczas:
Pies pije wode.
* Podkreslamy wówczas sukces dziecka i chwalimy za rozwia-
zanie zadania.
* Stopniowo nasza pomoc bedzie mogla byc ograniczana.
• Grajac ze starszymi uczestnikami mozemy dokonac modyfikacji

poprzez wprowadzenie dodatkowego warunku dotyczacego np.:
* tematu zdania:
Zdanie zlozone z 4 slów mówiace o zimie.
Zdanie zlozone z 5 slów mówiace o jakims zwierzeciu.
79
* lub formy zdania, np.:

Zdanie zlozone z 5 slów bedace pytaniem.
Zdanie zlozone z 3 slów bedace przeczeniem.
UKLADAMY ZDANIE Z PODANYMI SLOWAMI
WAZNE:
Gra rozwija umiejetnosc tworzenia zdali. Wyrabia sprawnosc manipulo- • Gra polega na wymyslaniu zdali zawierajacych podane slowo lub
wania wyrazami. Doskonali plynnosc slowna i skojarzeniowa. Dostarcza slowa.
wiedzy o rodzajach zdali. • Moze miec wiele wariantów zaleznie od celu, jaki przed nia sta-
WIamy.
• W wersji naj prostszej podajemy jedno slowo i zostawiamy dziec-
ku calkowita dowolnosc przy tworzeniu zdania. Podane slowo
moze byc dowolna czescia mowy (rzeczownikiem, czasownikiem,
przymiotnikiem, przyslówkiem).
• Mozemy wprowadzac takze dodatkowe ograniczenia, np.:
* podajemy slowo i zaznaczamy, ze jego forma nie moze byc
zmieniona: (jemy) ~ Jemy pyszna zupe bedzie spelniac warun-
ki, ale wypowiedzenie Pies je kolc juz nie,
* podajemy slowo i prosimy o utworzenie pytania, przeczenia lub
zdania oznajmujacego,
* podajemy slowo i ograniczamy dlugosc zdania,
* podajemy slowo i okreslamy, czego zdanie musi dotyczyc, np.:
(jezdzic) ~ dotyczy zimy .
• Zgodnie z zasada stopniowania trudnosci mozemy nastepnie
zwiekszac liczbe slów, które musza byc zawm1e w zdaniu. Za-
leznie od naszej intencji i mozliwosci dziecka, slowa te moga byc
powiazane ze soba lub nie. Latwiejsza jest sytuacja, gdy podaje-
my taka propozycje: jezdzic, sanki, narty, anizeli wtedy, gdy
obejmuje ona wyrazy nie nasuwajace od razu logicznej calosci:
sanki, jablko, pisac .
• Przy wskazywaniu kilku slów, mozemy umówic sie z dziecmi,
ze dopuszczamy takze dwa lub wiecej zdali, o ile beda ze soba
powiazane, np.: sanki, jablko, pisac, kolega - Gdy wrócilem z sa-
nek, zjadlem jablko. Potem napisalem list do kolegi.
81
'III
::1
WAZNE:
Gra sluzy doskonaleniu umiejetnosci wypowiadania sie poprawnymi zda-
niami. Rozwija plynnosc skojarzeniowa. Pobudza twórcze myslenie.
Mozemy wykorzystywac ja równiez do utrwalania artykulacji. Wów- KONCZYMY ZDANIE
czas wskazywane przez nas slowa beda zawieraly cwiczone gloski.
• Gra polega na konczeniu zdania poprawnego pod wzgledem gra-

matycznym i tresciowym.
• W zaleznosci od tego, na co jeszcze zamierzamy zwrócic uwage
poza ksztalceniem sprawnosci jezykowej, mozemy dowolnie wy-
bierac poczatek zdania.
• Poniewaz dzieci maja spore klopoty w zakresie okreslania swych
uczuc i komunikacji emocjonalnej, dlatego ponizsza propozycja
dotyczy tych wlasnie zagadnien.
• Wypowiadamy poczatek zdania, który opisuje jakis stan emocjo-
nalny i prosimy o dokoI1.czenie,zgodnie z odczuciami dziecka, np.:
Jestem smutny, gdy .

Ciesze sie, gdyz.. .
.Jest mi przykro, kiedy .....
itd ...
• Nastepnie odwracamy role i kOl1cZacyzdanie musi wymyslac po-

czatek. W ten sposób dziecko nie tylko cwiczy uzasadnianie, ale
takze nazywanie stanów emocjonalnych i odczuc.
• W podobny sposób mozemy doskonalic takze inne umiejetnosci,

na których nam zalezy.
* Moze to byc np. zdolnosc wykorzystywania wczesniej zdo-
bytych informacji:
Gdy jest zima, to mozna ,
Ptaki odlatuja, gdy ,
Kwadrat to taka figura, która ....., itp.
* lub umiejetnosc poslugiwania sie trybem warunkowym, np.:
Poszlabym do parku, gdybym ,
Gdybym posluchal mamy, nic , itp.
83
"I' ,
i'i, I

ZDANIE JAKO PODSTAWA WYPOWIEDZI III
*
lub umiejetnosc argumentowania:
Nie mozesz pójsc dzisiaj do kina, gdyz .....,
Nie dam ci tego, poniewaz .... itd ...
WAZNE: UZUPELNIAMY ZDANIE BRAKUJACYM SLOWEM
Poprzez te gre dzieci zdobywaja bieglosc w poslugiwaniu sie zdaniem • Zabawa polega na wstawieniu w miejsce umownie wprowadzo- I
poprawnym gramatycznie i logicznie. Ucza sie argumentowac, cwicza rzad- nego znaku slowa pasujacego do reszty zdania. i,i
ko stosowane formy gramatyczne, jak na przyklad tryb warunkowy. • Umawiamy sie z dzieckiem, co bedzie zastepowac brakujace slo- lii
Dobierajac odpowiednio zdania, mozemy takze doskonalic inne umie-

wo. Moze to byc jakis znak wykonany reka (np. klasniecie), lub
jetnosci (np. umiejetnosc wyrazania i opisywania uczuc).
dowolny sygnal dzwiekowy (np. slowo kwik lub inne smieszne
haslo wymyslone przez dziecko).
• Wypowiadamy proste zdanie, w którym jedno ze slów jest zasta-
pione umownym sygnalem, np.:
W pokoju stoi kwik.

Kwik lubi rysowac. I
i
Jas poszedl kwik do teatru.
• Dziecko w zasygnalizowanym miejscu musi wstawic wymyslone

przez siebie slowo, które nada zdaniu sens.
W pokoju stoi szafa.

Chlopiec lubi rysowac.
Jas poszedl dzis do teatru.
• Kazdorazowo istnieje wiele mozliwosci rozwiazania, mozna wiec

zachecac dziecko do podania kilku propozycji.
• Po poprawnym rozwiazaniu zadania nastepuje zmiana ról. Teraz
dziecko musi wypowiedziec zdanie, zastepujac w nim jedno ze
slów umówionym haslem.
• Wraz ze wzrostem doswiadczen dziecka, utrudniamy zadanie po-

przez wydluzanie i komplikowanie zdan lub tez poprzez wprowa-
dzenie umówionego sygnalu w miejsce dwóch lub wiecej slów,
np.:
Gdybym miala kwik, moglabym kwik do lasu.
85
i: I
WAZNE:
Zabawa podnosi umiejetnosc poslugiwania sie zdaniem logicznym i po-
prawnym gramatycznie. Sklania do uwaznego sluchania i analizowania
i
wypowiedzi. Cwiczy koncentracje uwagi. Doskonali procesy analizy syn-
tezy sluchowej.
ZMIENIAMY KOLEJNOSC SLÓW W ZDANIU
Rozwija zdolnosc manipulowania poszczególnymi slowami w zdaniu

i kieruje uwage dziecka na ich role. Pobudza inwencje i twórcze mysle- • Zabawa polega na pokazaniu dziecku, ze slowa moga czasami
nie. Zwraca uwage na istnienie wielu sposobów tworzenia wypowiedzi. zmieniac swoje miejsce w zdaniu.
• Nie wszystkie zdania beda sie do tego nadawac. Wazny wiec jest
ich wlasciwy dobór.
• Wypowiadamy krótkie zdanie, np.:
Kot siedzi na plocie.
Zachecamy dziecko, aby spróbowalo zmienic kolejnosc slów. Po-

wstana wówczas takie wypowiedzenia:
Na plocie siedzi kot.

Siedzi kot na plocie.
N a plocie kot siedzi.
Kot na plocie siedzi. I
W spólnie z dzieckiem zastanawiamy sie, czy wszystkie one brzmia

dobrze.
• Teraz zachecamy dziecko, aby samo wymyslilo zdanie i spróbo-

walo poprzestawiac w nim kolejnosc slów. Staramy sie, by wszyst-
kie mozliwosci zostaly wyczerpane.
WAZNE:
Zabawa budzi zainteresowanie jezykiem. Zacheca do jego obserwacji i ana-
lizowania pewnych zjawisk jezykowych.
Pomaga w opanowaniu poprawnej struktury zdania. Doskonali umie-
jetnosc wyodrebniania slów w zdaniu i manipulowania nimi.
87
liii
ZMIENIAMY SENS ZDANIA PRZEKSZTALCAMY ZDANIE I TWORZYMY LANCUSZEK ZDAN
• Gra polega na tym, aby z wypowiedzianego zdania wylowic okres- • Przeksztalcanie zdan jest wariantem gry poprzedniej przeznac-
lenie i zastapic je okresleniem przeciwstawnym, tworzac w ten zonym dla dzieci mlodszych lub mniej zaawansowanych \V roz-
sposób zdanie o odmiennym znaczeniu. woju jezykowym.
• Wypowiadamy dowolne zdanie zawierajace jedno okreslenie, np.: • Polega na dokonywaniu zmiany w obrebie dowolnego czlonu zda-
nia. Zmiany takze moga byc dowolne, ale nie powinny naruszac
Pod drzewem siedzi duzy kot.
Mam brudne rece. poprawnosci wypowiedzenia.
• Podajemy proste zdanie i prosimy dziecko o dokonanie dOWolnej
Samochód szybko przejechal przez skrzyzowanie.
zamiany jednego ze slów na inne pasujace, tak by zmienic sens
• Dziecko stara sie utworzyc takie zdanie, w którym w miejscu okres- zdania, np.:
lenia wystapi jego przeciwienstwo, np.: Mis siedzi na pólce.
Pod drzewem siedzi maly kot.
Mam czyste rece. Wypowiedzenie to moze zostac zmienione na wiele róznych spo-
sobów. Zmiana moze dotyczyc kazdego skladnika, np.:
Samochód wolno przejechal przez skrzyzowanie.
III
• Po udanych próbach nastepuje zmiana ról. Teraz zadaniem dzicc- Lalka siedzi na pólce. I
cka jest utworzenie zdania zawierajacego jedno okreslenie oraz Mis stoi na pólce.
ocena poprawnosci naszego rozwiazania. Mis siedzi na podlodze.
• Trudniejsza wersja zabawy polega na zamianie na przeciwstawne
kilku okreslen zawartych w zdaniu, np.: Zachecamy dziecko do wymyslania róznych rozwiazan.
Maly bialy kot miauczal tak glosno, ze wszyscy go slyszeli.
Duzy czarny kot miauczal tak cicho, ze nikt go nie slyszal .
• Inny, chyba ciekawszy, wariant gry polega na tym, ze wYchodzac
od zdania podstawowego zmieniamy kolejno tylko jedno slowo
WAZNE: w kazdym nowo powstajacym wypowiedzeniu. Pociaga to jednak
Gra pokazuje, co to sa okreslenia i jakie jest ich miejsce w zdaniu. Uczy za soba koniecznosc zmiany formy gramatycznej takze niektórych
wlasciwego ich stosowania. Pozwala na cwiczenie poprawnosci gramatycz- pozostalych czlonów. W ten sposób tworzymy lancuszek zdan:
nej zdania.
Wdraza do uwaznego sluchania i analizowania wypowiedzi. Rozsze- Mój tata ma nowy samochód.
rza zasób leksykalny poprzez zestawianie slów przeciwstawnych. Dosko- Moja mama ma nowy samochód.
nali plynnosc slowna i skojarzeniowa. Moja mama ma nowa sukienke.
Rozwija koncentracje uwagi i pamiec werbalna. Moja mama ma kolorowa sukienke·
88 89
Moja mama ma kolorowa apaszke.

Moja mama zgubila kolorowa apaszke.
itd ...
UKLADAMY ZDANIE, W KTÓRYM KAZDE SLOWO ZACZYNA SIE
• W grze tej cieszy dzieci zwlaszcza to, ze niewielkie zmiany (tyl- TA SAMA GLOSKA
ko jednego slowa) moga doprowadzic w konsekwencji do powsta-
nia calkowicie innego wypowiedzenia, które zupelnie nie ma nic
wspólnego ze zdaniem poczatkowym. • Zabawa polega na wymysleniu jak naj dluzszego zdania, w którym
kazde slowo rozpoczyna sie ta sama gloska.
• Wybieramy gloske i rozpOczynamy zabawe. Oto przykladowe
WAZNE: zdania:
Gry rozwijaja umiejetnosc tworzenia zdan. Wplywaja na wzrost popraw-
nosci gramatycznej. Wyrabiaja plynnosc slowa. J- Jurek je jajko.
Zachecaja do uwaznego sluchania i analizowania wypowiedzi. Rozwi- W - Wojtek widzi Wande wyrywajaca warzywa.
jaja pamiec sluchowo-werbalna i koncentracje uwagi. K - Krzys kupuje Kubie kolorowa koparke.
O - Ola opowiedziala Olkowi o odnawianiu obrazu.
itd ....
• Tak powstajace zdania nie zawsze beda bardzo sensowne, ale na

pewno ich wymyslanie sprawi uczestnikom wiele radosci.
WAZNE:
Zabawa budzi zainteresowanie jezykiem. Wyzwala radosc z manipulowa-
nia slowami. Doskonali umiejetnosc budowania zdan. Rozwija pomyslo-
wosc i gietkosc myslenia. Utrwala zdolnosc wydzielania gloski w naglo-
sie wyrazu.
91
• W skazana jest takze zmiana ról. Teraz dziecko musi sformulowac

zdanie, w którym celowo popelni blad. To moze okazac sie dla
niego bardzo trudne, gdyz nie tylko wymaga intuicyjnej znajomo-
ZNAJDUJEMY I POPRAWIAMY BLEDY sci regul, ale takze swiadomego manipulowania skladnikami zda-
nia oraz zdystansowania sie do wypowiedzi. Nasza pomoc bedzie
tu niezbedna.
• Gra polega na wyszukaniu w uslyszanym zdaniu bledu gramatycz-
nego lub logicznego i poprawieniu go poprzez podanie poprawnego sfor-
mulowania. WAZNE:
• Wypowiadamy zdanie, w którym celowo popelniamy jakis blad, Gra uczy uwaznego sluchania i analizowania wypowiedzi. Utrwala stoso-
np.: wanie poprawnych form gramatycznych. Wyrabia wrazliwosc na bledy
Wczoraj byl ladna pogoda. jezykowe. Wzmacnia autokontrole swoich wypowiedzi.
Podnosi nie tylko zdolnosci lingwistyczne, ale takze metalingwistyczne.
•
Dziecko powinno wskazac, gdzie wystapil blad i podac poprawna
wersje.
Wczoraj byla ladna pogoda.
•
Celowo wprowadzane bledy moga dotyczyc kazdej czesci wypo-
wiedzenia i róznych aspektów gramatycznych i logicznych, np.:
Jutro przeczytalam ksiazke.

Wczoraj rozbilam zeszyt.
Ten ksi<!zkajest ciekawa.
Chlopiec pobrudzila kurtke.
Dostalam nowa lalka.
itd ...
Dziecku starszemu mozemy zaproponowac zdania zlozone:
Nie bylam wczoraj w szkole i bylam chora.

Nie kupilam tej lalki, bo sklep bedzie zamkniety.
Stluklam kolano, gdy jezdzil na rowerze.
itd ...
•
Za kazdy wskazany blad mozemy przydzielac dziecku punkt, a za
poprawienie go 2 punkty.
92
II,
II
I "
:i'
1,11

ZDANIE JAKO PODSTAWA WYPOWIEDZI I
SKRACAMY ZDANIE ROZWIJAMY ZDANIE
• Gra polega na przeksztalcaniu zdania prostego w zdanie rozwi-

• Zabawa polega na przeksztalcaniu zdania rozwinietego w proste. niete. Jest odwróceniem zabawy poprzedniej.
• Wypowiadamy zdanie, a nastepnie na zmiane z dzieckiem two-
• Wypowiadamy lub prosimy dziecko o powiedzenie krótkiego - :1
rzymy krótsze, wypowiedzenie poprzez usuwanie jednego slowa. najlepiej dwuskladnikowego zdania.
• Wazne, by slowa zabierac w taki sposób, aby wypowiedzenie za
• Teraz na zmiane z dzieckiem tworzymy kolejne wypowiedzenia
I
kazdym razem bylo poprawne gramatycznie i logicznie, np.: poprzez dodawanie jednego slowa w dowolnym miejscu wczesniej-
l!
szego zdania.
Mala zagubiona dziewczynka szybko podbiegla do swojej zanie-
• Mozemy umówic sie, ze wyrazenia przyimkowe wraz ze slowem
pokojonej mamy. okreslanym traktowane sa jako jedno slowo.
Zagubiona dziewczynka szybko podbiegla do swojej zaniepoko-
• Przestrzegamy zasady, ze kazda wypowiedz jest poprawna pod
JoneJ mamy. wzgledem gramatycznym i logicznym.
Dziewczynka szybko podbiegla do swojej zaniepokojonej mamy.
• Dodajac slowo, zawsze wypowiadamy cale zdanie. Pominiecie któ-
Dziewczynka podbiegla do swojej zaniepokojonej mamy. regos z elementów to strata punktu.
Dziewczynka podbiegla do zaniepokojonej mamy.
• Wygrywa ten, kto jako ostatni dopowie nowe slowo i bedzie w sta-
Dziewczynka podbiegla do mamy. nie zapamietac wszystkie elementy zdania z zachowaniem ich
Dziewczynka podbiegla. kolejnosci, np.:
• Dobierajac poczatkowe wypowiedzenie, musimy pamietac o moz- Szklanka stoi.

liwosciach dziecka. Zdanie przedstawione powyzej jest na pewno Szklanka stoi na stole.
zbyt trudne dla dziecka mlodszego. Zabawe zawsze rozpoczyna- Brazowa szklanka stoi na stole.
my od przykladu prostego, np.: Maly chlopiec glo§no placze, i stop- Brudna brazowa szklanka stoi na stole.
niowo zwiekszamy stopie!'i trudnosci zadania. Brudna brazowa szklanka stoi na stole w kuchni.
• Dziecko nigdy nie moze odczuc, ze zadanie jest dla niego zbyt Brudna brazowa szklanka stoi na malym stole w kuchni.
trudne. Powinno odczuwac radosc z wykonywanych dziala6. Brudna brazowa szklanka stoi na malym stole w ciemnej kuchni.
itd ...
WAZNE: • Grajac z dzieckiem o slabo rozwinietej pamieci sluchowo-werbal-

Zabawa doskonali umiejetnosc formulowania zda6 poprawnych gramatycznej, bedziemy musieli stosowac podpowiedzi.
nie. Pokazuje róznice miedzy zdaniem prostym i rozwinietym. Zacheca
do wykorzystywania tych spostrzeze6 w sytuacji komunikowania sie. Kie-
ruje uwage dziecka na role slów w zdaniu.
Cwiczy pamiec sluchowo-werbalna i koncentracje uwagi.
95
94 I
II'

WAZNE:
Gra doskonali umiejetnosc poslugiwania sie zdaniem. Pokazuje sposoby
tworzenia wypowiedzi rozwinietych. Kieruje uwage dziecka na role i miej-
sce okreslen w zdaniu. LACZYMY DWA ZDANIA
Znakomicie cwiczy pamiec i koncentracje uwagi.
Moze byc wykorzystywana do utrwalania artykulacji, poprzez wpro-
wadzenie slów zawierajacych cwiczone gloski. Dziecko wielokrotnie wy-
• Gra polega na dobraniu wlasciwego spójnika laczacego dwa czlo-
powiada wówczas pozadany dzwiek, np.: sz lub s, bez nadmiernej kon-
ny w zdaniu zlozonym lub wymysleniu drugiego czlonu zdania
centracji na nim. zlozonego, gdy podany jest spójnik.
• Staramy sie, by wybierane spójniki naj trafniej wyrazaly stosunki
tresciowe miedzy zdaniami skladowymi.
• Gre poprzedzamy przedstawieniem róznorodnych propozycji, które
beda potem przez nas wykorzystywane:
bo, gdy, i, a, ale, ze, poniewaz, aby, gdyz, który, totez,
Wyjasniamy ich funkcje w zdaniu.
• Wypowiadamy pierwszy czlon zdania zlozonego i proponowany

spójnik. Dziecko ma dopowiedziec drugi czlon do nich pasujacy,
np.:
Zjem obiad
Spóznilem sie do przedszkola, bo .
Wyjde na dwór, gdy .
Dziewczynki rysowaly, a .
Chcialam namalowac kwiaty, ale .
Powiem pani, ze .
itd ...
Kazda poprawna odpowiedz jest punktowana. Bledna konfronto-

wana z nasza propozycja.
• Nastepuje zmiana ról. Teraz dziecko wymysla zdanie i spójnik

oraz ocenia poprawnosc naszej odpowiedzi.
• Inna wersja gry polega na tym, ze wypowiadamy dwa zdania skla-

dowe, a dziecko ma dobrac wlasciwy spójnik, np.:
Jesli bedzie ladna pogoda, pójdziemy do parku.
Pomoge mamie, sie nie meczyla.
97
II:,
i'l
Krzys sklamal, bal sie kary.

itd ...
e Tutaj takze pozadana jest zmiana ról, choc moze to byc trudne dla
niektórych dzieci. UKLADAMY PYTANIA
e Najtrudniejszy wariant polega na tym, ze podajemy sam spójnik, e Gra polega na ulozeniu jak najwiekszej liczby pytan do podanego
a dziecko ma wymyslic dowolne zdanie zlozone, w którym on zdania.
wystapi.
e Wygrywa ten, kto poda ich jak najwiecej, a w sytuacji wprowa-
dzenia zasady naprzemiennosci, postawi je jako ostatni.
WAZNE: e W spólnie z dzieckiem wymyslamy zdanie. Teraz kolejno, raz my,
raz dziecko, formulujemy takie pytania, na które odpowiedz za-
Gra doskonali umiejetnosc rozumienia i stosowania zdan zlozonych wspól- warta jest w zdaniu glównym, np.:
rzednie i podrzednie. Zwraca uwage na role spójników i koniecznosc wla-
sciwego ich doboru. Zwieksza ich zasób.
Pawel zabral wczoraj swojego figlarnego psa Freda na spa-
Pomaga uczynic wypowiedz bardziej precyzyjna poprzez dobieranie cer do lasu.
slów o okreslonym odcieniu znaczeniowym. Kto zabral psa na spacer?
Czyim psem jest Fred?
Jak nazywa sie pies Pawla?
Jaki jest pies Pawla?
Kiedy Pawel zabral psa na spacer do lasu?
itd ...
Na kazde pytanie odpowiedzi udziela przeciwnik.
e Mozemy punktowac poprawne pytania i poprawne odpowiedzi.
e Inny wariant gry polega na tym, ze po podaniu zdania glównego

jeden z graczy wskazuje slowo, które ma byc odpowiedzia na za-
dawane przez drugiego grajacego pytanie, np.:
Jutro pojedziemy do miasta zrobic zakupy.

Jutro - Kiedy pojedziemy do miasta?
Do miasta - Dokad jutro pojedziemy?
Pojedziemy - Co jutro zrobimy?
Po zakupy - Po co jutro pojedziemy do miasta?
99
WAZNE:
Gra uczy dzieci umiejetnosci formulowania pytan. Wbrew pozorom, jest
to dla nich bardzo trudne i wymaga specjalnych oddzialywali.
Zwraca uwage na poszczególne elementy zdania i ich informacyjna role. UKLADAMY ZDANIA PRZECZACE
Sklania do uwaznego sluchania i zapamietywania. Cwiczy koncentracje
uwagI.
• Gra polega na ukladaniu zdali przeczacych do podawanych wy-
powiedzen.
• Wypowiadamy proste zdanie i prosimy dziecko, aby podalo jego
przeczeme.
• Zwracamy uwage na poprawnosc gramatyczna i logiczna.
• Po ulozeniu przeczenia, dziecko tworzy zdanie oznajmujace, jako

propozycje do zmiany dla kolejnego gracza.
Jutro pójdziemy do parku.

Jutro nie pójdziemy do parku.
• Stopniowo, w miare nabywania doswiadczen, podawane zdania sa

coraz dluzsze i bardziej skomplikowane:
Jezeli jutro nie bedzie padac, pójdziemy do parku.

W wakacje, jesli bedziesz chciala, pojedziemy w góry.
• Zachecamy dziecko, aby podawane przez nie propozycje zdali

oznajmujacych mialy takze postac zdali warunkowych.
WAZNE:
Gra doskonali umiejetnosc tworzenia zdali oznajmujacych pojedynczych
i zlozonych. Daje okazje do cwiczenia zdali warunkowych typu:
Jesli. to .
Dziecko poznaje zasade tworzenia zdan przeczacych. Rozwija te umie-
jetnosc.
101
CZESC IV
TEKST JAKO PELNE WYKORZYSTANIE

ZASAD JEZYKOWEGO
POROZUMIEWANIA SIE
Dzieki grom i zabawom zebranym w tej czesci dziecko poznaje zasady

tworzenia tekstów. Spostrzega zwiazki pomiedzy poszczególnymi zdaniami.
Poznaje, co to sa zwiazki frazeologiczne.
Próbuje tworzyc wypowiedz spójna i logiczna. Dba o jednoznacznosc
i precyzje. Nabiera dystansu do wypowiedzi.
Dostosowuje wypowiedzi do mozliwosci sluchacza.
Dostrzega i samo wykorzystuje humor jezykowy .
•
TEKST JAKO PELNE WYKORZYSTANIE ZASAD JEZYKOWEGO POROZUMIEWANIA SIE TEKST JAKO PELNE WYKORZYSTANIE ZASAD JEZYKOWEGO POROZUMIEWANIA SIE
ZNAJDUJEMY KOLORY W WYPOWIEDZI

OKRESLAMY, CZY WYPOWIEDZ JEST PRAWDZIWA, CZY NIE
• Zabawa polega na odszukaniu kolorów, jakie mozna zobaczyc • Zabawa polega na wskazywaniu w uslyszanym zdaniu faktów nie-
w uslyszanym zdaniu. prawdopodobnych lub nieIogicznych.
• Wypowiadamy zdanie tak dobranc, by wystepujace w nim rzeczy • Wypowiadamy zdania poprawne pod wzgledem logicznym na prze-
przywodzily na mysl okreslonc kolory, np.: mian z nielogicznymi. Prosimy dziecko, aby za kazdym razem
Kurczaczek zagubil sie w wysokiej trawie. powiedzialo, czy tak moze byc, czy nie, np.:
Dzisiaj na sniadanie zjadlam jajecznice ze szczypiorkiclll.
Wrona wydziobuje spod sniegu okruszki. Pies siedzi na drzewie i miauczy.
Ulozylam w koszyku pomidory i ogórki. Skr((cilam nog((, wi((c zaraz po obicdzie pójde na lyzwy.
itp ... Zabralam ze soba parasol, bo jest ladna pogoda.
Zima zasiejemy kwiaty w ogródku.
• Prosimy dziecko o nazwanic kolorów, jakie sugeruje mu naszc
wypowiedzenie:
zólty i zielony • W pl7.ypadku wyszukania nielogicznosci oczekujemy uzasadnie-
zólty, hialy i zielony nia. Zac hycamy do poprawienia wypowiedzi, tak by stala sie
czarny i bialy prawd()podobna.
czerwony i zielony :,il,1
il,
itd ... • Zawsze wskazana jest zmiana roli. Teraz dziecko wypowiada zda-
nia zawierajace nielogicznosci, a my wskaZLIjemyje, uzasadnia-
• 'feraz dziecko wypowiada ulozone przez siebie zdanie, a my od- my swój sad i, poprawiajac wypowiedz, czynimy ja logiczna·
gadujemy kolory, o których mysli.
i'i
WAZNE: I,
WAZNE: il
1'1'
Zabawa sklania dzieci do uwaznego sluchania i analizowania wypowie-

Zabawa sklania do uwaznego sluchania i analizowania wypowiedzi. dzi. Pomaga w zdystansowaniu sie do cudzych tekstów. Zwraca uwage na
Poczatkowo moze sprawiac dzieciom trudnosc, gdyz wymaga umie- zwiazki i zaleznosci w zdaniach.
jetnosci oderwania sie od znaczenia uslyszanego zdania i skupienia na tych Rozwija logiczne myslenie poprzez wyszukiwanie absurdów. Sprzyja
cechach, o których nie mówi sie bezposrednio w wypowiedzi. Pomaga wiec umiejetnosci uzasadniania swych sadów.
w zdystansowaniu sie do tekstu i wydobyciu zen informacji posrednich. Zacheca do tworzenia wypowiedzi w oderwaniu od konkretnej sytu-
Ta umiejetnosc bedzie niezwykle przydatna w latach pózniejszych, zwlasz- acji. Pozwala na uaktywnienie wyobrazni.
cza podczas czytania na poziomie krytycznym. Rozwija poczucie humoru i inwencje jezykowa.
--------
W zabawie utrwalana jest takze umiejetnosc formulowania zdan popraw-
nych pod wzgledem gramatycznym i tresciowym.
l;
104
105 l'
,III
II'
:1,1
IIIII1
1
• Pewnym wariantem zabawy jest wyszukiwanie zakorzenionych
w jezyku polskim wyrazen dotyczacych ludzi i zwierzat, np.:
OPISUJEMY CECHY RZECZY, ZWIERZA T I LUDZI POPRZEZ Wolny jak slimak .

WYSZUKIWANIE ODPOWIEDNICH PORÓWNAN Chytry jak lis .
Wierny jak pies .
Uparty jak osiol... ..
• Zabawa polega na wyszukiwaniu okreslen tworzonych poprzez Pracowity jak ...mrówka .....
przyrównywanie do czegos. itd ...
• Wypowiadamy poczatek wyrazenia wedlug schematu:
• Powyzsza zabawa jest takze doskonala okazja do zapoznania dzieci
Okr<lgly jak . z takimi powiedzeniami, jak np.:
Ciemny jak .
Bialy jak . jak mysz pod miotla
Suchy jak . jak dziura w moscie
Wesoly jak . jak kura pazurem
itd .... jak kwiatek do kozucha
jak wól do karety
e itd ...
Zachecamy dziecko, aby konczylo podawane przez nas wyraze-
Ola, np.:
Ciemny jak noc.
Twardy jak kamien. WAZNE:
Bialy jak snieg. W przedstawionej zabawie dziecko uczy sie stosowac róznorodne okre-
itd ... slenia. Dowiaduje sie, ze w poslugiwaniu sie niektórymi z nich obowiazu-
je pewna konwencja.
• Wprowadzamy zasade naprzemiennosci. Po dokonczeniu wyraze- Spostrzega fakt istnienia zwiazków miedzy wyrazami. Poznaje wyra-
nia, dziecko samo wymysla poczatek nastepnego, przeznaczone- zenia frazeologiczne. Niektóre z nich wprowadza do swojego jezyka.
go do uzupelnienia przez kolejnego gracza. Dostrzega przenosne znaczenie pewnych wyrazen.
Zabawa sprzyja doskonaleniu logicznego myslenia poprzez wyszuki-
• Pozostawiamy tu dziecku pelna swobode w tworzeniu okresleri. wanie zaleznosci. Budzi zainteresowanie jezykiem i inwencje slowna·
Nie oczekujemy, ze bedzie poslugiwalo sie wyrazeniami powszech-
nie funkcjonujacymi w jezyku polskim, choc dopuszczamy taka
mozliwosc. Wyrazenie gleboki jak ..... moze wiec dokonczyc na
wiele róznych sposobów: rów, morze, studnia, itd.
106
-~."., ..
KONCZYMY OPOWIADANIE ZADAJEMY PYTANIA, ABY ROZWIAZAC ZAGADKE
• Zabawa polega na wspólnym ukladaniu opowiadania poprzez do- • Jest to gra, która moze byc znana pod nazwa: Dziesiec pytan, po-
powiadanie zdan kolejno przez wszystkich uczestników. legajaca na jak naj szybszym ustaleniu, o czym mysli druga osoba.
• Wazna jest tutaj nie tylko poprawnosc kazdego wypowiedzenia, • Jeden z grajacych zadajac kolejne pytania, próbuje odnalezc roz-
ale takze jego lacznosc z wczesniej dopowiedzianymi zdaniami. wiazanie. Do dyspozycji ma l O pytan. Musi je przy tym tak formu-
lowac, aby odpowiedzia na nie bylo wylacznie slowo: tak lub nie.
• W ten sposób mozemy tworzyc historie na okreslony temat, mo- • Ograniczenie liczby pytan ma na celu sklonienie gracza do doklad-
zemy opisywac jakas rzecz, zjawisko lub osobe, opowiadac o ja- nego przemyslenia i wybrania tylko takich, które sa istotne i przy-
kims waznym zdarzeniu wymyslonym lub faktycznie majacym bliz<~jago do rozwiazania.
mIeJsce. • Szybko przekonuje sie, ze pytania zbyt szczególowe nie na wiele
• Mozemy równiez nie okreslac tematu, a tylko zaproponowac, by sie przydaja, w przeciwienstwie do ogólnych.
byla to jakas historia smieszna, straszna lub smutna. • Gra ta moze byc trudna dla malego dziecka, gdyz wymaga zaawan-
sowanego myslenia. Takze dzieci starsze nie majace wczesniej-
• Istota innego wariantu jest dopowiadanie nie jednego zdania, lecz szych doswiadczeri z zadaniami tego typu beda wymagaly naszej
kilku. pomocy. Dlatego dobrze jest ja rozpoczac od rozwiazan prostych
• Mozemy takze umówic sie, ze kazdy w swoim fragmencie bedzie i pewnego przyblizenia tematu.
staral sie dokonac jak najbardziej zaskakujacego zwrotu akcji.
• Np.: Umawiamy sie, ze wybieramy jakies zwierze:
• Kolejna propozycja polega na dokonczeniu przerwanej niespodzie-
wanie historii lub zmianie wczesniejszego zakonczenia. Czy jest to zwierze domowe? .. Tak
• Dodatkowym utrudnieniem bedzie koniecznosc przypomnienia Czy moze mieszkac w domu? .. Nie
fabuly wymyslonej przez poprzednika, a dopiero potem dokoncze- Czy jest ptakiem? Nie
nie opowiadania. Czy pomaga czlowiekowi? Tak
Czy jest to kon? Tak
WAZNE:
Zabawa doskonali umiejetnosc formulowania poprawnych zdan. Pomaga WAZNE:
w konstruowaniu spójnych, logicznych tekstów. Uczy dostrzegac zwiazki Gra uczy prawidlowego formulowania pytan zarówno w sensie gramatycz-
pomiedzy poszczególnymi czlonami dluzszej wypowiedzi. nym, jak i logicznym. Dziecko dowiaduje sie, co to sa pytania szczególo-
Sprzyja rozwijaniu inwencji i twórczosci jezykowej. we i ogólne. Odczuwa znaczenie i ograniczenia jednych i drugich.
Jest takze doskonala okazja do podnoszenia umiejetnosci wspóldziala- Rozwija takze myslenie. Poznaje koniecznosc selekcjonowania infor-
nia z innymi i zwiekszania odpowiedzialnosci za wykonywane dzialanie. macji i odrzucania tych nieistotnych.
-- 108 109
~
-~{.,"
UKLADAMY ZAGADKI OKRESLAMY WYBRANA RZECZ LUB OSOBE
• Gra polega na ukladaniu zagadek bedacych próba definiowania. • Zabawa polega na tym, by tak precyzyjnie opisac wybrana rzecz
• Grajacy wybiera w mysli jakis przedmiot znajdujacy sie w pokoju lub osobe, sposród znajdujacych sie w pokoju, by drugi uczestnik
i próbuje tak go przedstawic, nie wymieniajac nazwy, aby pozo- nie mial watpliwosci, przy jej wskazywaniu.
stali odgadli, o czym mówi. • Dziecko wybiera w mysli, o czym lub o kim bedzie mówic. Na-
• Zwracamy uwage, aby zagadka miala postac zdania lub zda6 roz- stepnie, nie wskazujac nan, ani nie nazywajac, próbuje tak to okre-
winietych poprawnych logicznie i gramatycznie. Podpowiadamy slic, bysmy mogli odgadnac, o która rzecz lub osobe chodzi.
dziecku, ze dobrze by bylo, aby uwzglednilo w niej przynaleznosc • W trakcie zabawy zwracamy uwage na precyzje i jednoznacznosc
tej rzeczy do jakiejs kategorii przedmiotów, przeznaczenie i ce- opisu. W razie koniecznosci podpowiadamy, co nalezy zmicnic lub
chy, np.: dopowiedziec, aby zadanie moglo zostac przez nas rozwiazane.
Jest to mebel sluzacy do siedzenia majacy podpórki pod rece.
Jest to rzecz wykonana z papieru, przeznaczona do czytania, • Inny wariant zabawy polega na tym, ze wskazujemy dziecku ko-
któr<!kupujc sie w ksiegarni. lor, a ono musi wymyslic, co jest w takim kolorze. Nie nazywa
jednak tej rzeczy, a tylko stara sie ja precyzyjnie okreslic.
• Stopniowo, w miare nabywania przez dzieci doswiadcze6 w defi- • Na podstawie wypowiedzi dziecka odgadujemy, o czym pomysla-
niowaniu, wybicrajac tcmat zagadki, mozemy odchodzic od przed- lo, np.: podajemy kolor brazowy. Dziecko opisuje wybrana przez
miotów bezposrednio dziecko otaczajacych na rzecz dowolnie siehie rzecz bedaca w tym kolorze: jest to cze§c drzewa, Z której
okreslonych obszarów. Próbujemy okreslac wybrane zwierze, ro- wyrastqjq galezie. Przy tak precyzyjnym okresleniu, nie mamy
sline, zawód, itp.: watpliwosci, o czym pomyslalo. Jesli jednak nie potrafimy odgad-
nac, musi swa wypowiedz sprecyzowac.
Jest to zwierze zyjace w ZOO majace dluga szyje.
Jest to drzewo rosnace w sadzie dajace fioletowe lub zólto-
zielone owoce.
WAZNE:
Jest to pani szyjaca ubrania.
Zabawa dostarcza dzieciom informacji o tym, czy ich wypowiedz jest zro-
zumiala dla pozostalych. Zmusza do jej prccyzji. Dziecko odczuwa i uswia-
WAZNE: damia sobie potrzebe dazenia do poprawnosci i jednoznacznosci w komu-
Gra doskonali umiejetnosc formulowania zda6 poprawnych pod wzgledem nikowaniu sie. Poznaje zasady skutecznych komunikatów.
logicznym i gramatycznym. Zwieksza precyzje wypowiedzi. Uczy defi-
niowania.
Rozwija myslenie poprzez koniecznosc wyboru istotnych dla identyfi-
kacji przedmiotu informacji, a odrzucenia drugorzednych. Porzadkuje wie-
dze o swiecie.
-- 110 111
ij
~-~
OPISUJEMY, JAK NARYSOWAC WZÓR ZAGADKI I ZARTY SLOWNE

~
• Zabawa polega na tym, by dziecko jak naj dokladniej opisalo okre-

• Zachecamy dziecko do ukladania wszelkiego rodzaju zagadek i wy-
slony wzór, tak by dmga osoba nie widzaca go, potrafila go do- myslania zartów slownych, np.:
kladnie odtworzyc.
• Dziecko rysuje na kartce dowolny wzór, którego nie pokazuje Siedzac z dzieckiem na fotelu pytamy: Ile mamy tutaj nóg?
pozostalym uczestnikom zabawy. Nastepnie zaczyna opisywac go, Dziecko n,~jprawdopodobniej odpowie, ze cztery. My po-
lub podpowiada kolejne czynnosci, które musi wykonac osoba wiemy, ze osiem, bo cztery nasze i cztery nogi fotela.
próbujaca odwzorowac rysunek. Stara sie tak pomóc rysujacemu,
ale wylacznic za pomoca slów, by wykonal on zadanie jak najdo- Mozemy takze przytoczyc znane powiedzenie o czarnych
kladniej. Zadne pokazywanie nie jest dozwolone. jagodach:
• Oto przykladowe wzory: - To sa synku czarne jagody.
- Dlaczego, skoro sa czerwone?
- Bo sa jeszcze zielone. Jak dojrzeja beda granatowe.
Mozemy równiez opowiedziec zarty slowne, np.:

- Mamo, choinka sie pali.
~ - Nie mówi sie pali, tylko swieci.
- Mamo, firanka tez juz sie swieci.
• Wariantem przedstawionej zabawy moze byc przeprowadzanie nas - Tato, tato, dlaczego ten tramwaj tak zakrecowywuje?
lub kolegi majacego zasloniete oczy przez przygotowany wcze- - Nie mówi sie zakrecowywuje, tylko zakreca.
sniej tor przeszkód. Oczywiscie odbywa sie to wylacznie za po- - Dobrze. To dlaczego zakreca?
moca instmkcji slownych. - Bo mu sie szyny wygly.
• Wymaga to jednak rekwizytów i troche miejsca. Nie w kazdej
!li
sytuacji jest wiec mozliwe. - Mama kupila mi nowa bluzke. Zgadnij jaka. Zaczyna
sie na "f".
- Flanelowa?
WAZNE: - Nie.
- Frotte?
Zabawa sklania dzieci do dbalosci o to, by ich wypowiedz zawsze byla
- Nie.
zrozumiala. Uczy precyzji i jednoznacznosci. Pokazuje znaczenie uzywa-
nia dokladnych okreslen w procesie komunikowania sie. Zwraca uwage - To juz nie wiem.
na mozliwosci rozmówcy. -- F kratke.
-- 112 113
TEKST JAKO PELNE WYKORZYSTANIE ZASAD JEZYKOWEGO POROZUMIEWANIA SIE
• Wiele tego typu zabawnych powiedzen wymyslanych przez dzie-

ci funkcjonuje i jest przekazywanych droga ustna, np.:
Szedl robotnik przez budowe i go zamurowalo.
Wyjrzal zolnierz z okopu i cos mu do glowy strzelilo.

BIBLIOGRAFIA
Gdzie jest najwiecej zyl? ...Na cmentarzu.
Przychodzi pani do lekarza z betoniarka na plecach.

- Co pani jest?
- Zmieszalam sie.
Antologia zagadek. Wybór: A. Romanowicz, Bialystok 1993
• Nie nalezy równiez zapominac o wyliczankach i rymowankach Clark L., Ircland c., Uczymy sie mówic, mówimy, by sie uczyc, Poznan
ukladanych przez dzieci lub przekazywanych z pokolenia na po- 1998
kolenie. i
Dudzinska L, Fiutowska T., W co jak sie bawic, Warszawa 1998
Hcmmerling W., Zabawy w nauczaniu poczatkowym, Warszawa 1990,
Która godzina? Ele, mcle dudki wyd. II
W pól do komina. gospodarz malutki. Krasowicz-Kupis G., Rozwój metajezykowy a osiagniecia w czytaniu u dzie-
Komin otwarty Gospodyni garbata, ci 6-9 letnich, Lublin 1999
do wpól do czwartej. Jej córeczka smarkata. i
Silberg J., Gry zabawy Z dziecmi, Poznan 2000
Slodownik-Rycaj E., Rozwijanie mowy komunikatywnej dziecka, Warsza-
wa ]998
WAZNE: Slodownik-Rycaj E., O mowie dziecka. Jak zapobiegac powstawaniu nie-
Zaproponowane powyzej dzialania budza poczucie humoru i zaintereso- prawidlowosci w jej rozwoju, Warszawa 2000
wanie jezykiem. Uwrazliwiaja na humor zawarty w wypowiedziach. Szymanski E., Zgaduj zgadula, Warszawa 1963
Rozwijaja inwencje i twórczosc jezykowa. Torneus M., Hedstrom G., Lundberg L, Rozmowy o jezyku. Zabawy cwi- i
czenia, Gdansk 1991
Wójtowiczowa l., Logopedyczny zbiór wyrazów, Warszawa 1991
Wójtowiczowa l., O wychowaniu jezykowym, Warszawa 1997
~;~~,,,
..~'~~~'~~p~r':~l;'
:~::,:,~.;~~"",'-'l~'::':~"",
.;P '\3S0"h ,d,' h.1Lk,ll P'~
fi. ,. <CI}
C~....•..;;., vv K~ ,
-
~L:?9"1-6A
Cl'~1
.-
Ubll(~. ~
~..-;:;~,'
~~ ~~ rasnymstu'W\i::
..~-:i.~;-;r# /'

Gry I Zabawy Językowe Słodownik-Rycaj

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gry I Zabawy Językowe Słodownik-Rycaj

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GRY I ZABAWY

WYDAWNICTWO AKADEMICKIE "ZAK"

Dlaczego dzialania stymulujace rozwój jezyka dziecka sa takie wazne .... 12

© Copyright by Wydawnictwo Akademickie "Zak" Czesc L Czastki slów - gloski, sylaby 17

('i"ySC II. Slowa jako elementy jezyka - slowotwórstwo 43

Czesc llI. Zdanie jako podstawa wypowiedzi 75

Liczymy slowa w zdaniu ................ 76

Zamierzeniem tej ksiazki jest inspiracja i dostarczenie pomyslów do

CZASTKI SLÓW - GLOSKI, SYLABY

W grach i zabawach zc slowami dziccko uswiadamia sobie fakt istnie-

WYMYSLAMY SLOWA RÓZNEJ DLUGOSCI KONCZYMY SLOWA

• • Gra polega na wyszukaniu slowa zaczynajacego sie podana sylaba·

ge dziecka na strukture slów. Pomaga w doskonaleniu analizy sluchowej.

ZNAJDUJEMY POCZATEK SLOWA

• Mozemy takze podawac slowo i prosic dziecko, aby dobralo do

CZASTKI SLÓW - GLOSKI, SYLABY

• W zaleznosci od wariantu, wyrazy dopisujemy tak, aby wyraz

WAZNE: • Mozemy takze zachecac dzieci do wspólnego ukladania prostych

ODGADUJEMY ZASZYFROWANE WYRAZY

Gra rozwija slownictwo. Poprzez odpowiedni dobór wyrazów mozemy

l W przypadku braku pomyslów na wyrazy tego typu mozemy siegnac do pozycji

3 Wszystkie przyklady w tej zabawie zostaly zaczerpniete z ksiazki: J. Wójtowiczo-

CZASTKI SLÓW - GLOSKI, SYLABY

Przez "b" na poczqtku

Przez "m" do procy sluzy

Gdy sie na "c" konczy _ Bf'dziesz miala piekne imie·

Dwa razy ta sama jylalm, Litera w literze,

CZASTKI SLÓW - GLOSKI, SYLABY

Gdy rozpocznie sie spawanie,

Jak sie taki ptak nazywa, I)rzez nSZ."

ktÓry liszke w sobie skrywa? - ucza sie w niej dzieci;

Kiedy przeczytasz wprost, U wozu je zm!jdziecie.

Lecz nie ma zadnej smaczniejszej laty

Jakie sanki wiosna

Jesli ktos sloncu

Choc w nazwie kryja liczbe" sto ",

SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA

Gry i zabawy tutaj proponowane sprawiaj,!, zc dziccko uswiadamia sobie

• Pokazujemy dziecku, ze istniej" takie slowa, ktÓre zestawione ze

• Inny wariant zabawy polega na odwrÓceniu zadania. Wypowiada-

• Poczatkowo dobieramy takie zestawienia, ktÓre zawieraj'l slowa

• Zabawa moze polegac takze na tym, ze wypowiadamy cZl(Sc ta-

• W kazdej z tych zabaw zawsze zachecamy dziecko do zmiany rÓL

SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO

1/ ;Ijac je wielokrotnie, cwiczy artykulacje. Moze takze kierowac sie kry-

I)zieki zabawie dziecko poszerza wiedze i poznaje pojecia ogólne.

Do nowego mieszkania wstawimy .

• Nastepnie na przemian z dzieckiem wyszukujemy takie slowa,

W ZOO mozna zobaczyc slonia.

Zabawa wzbogaca sIownictwo dziecka, gdyz ma ono szanse zetknac sie

SLOWA JAKO ElEMENTY JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO

TWORZYMY CIAGI LOGICZNIE LACZACYCH SH~ SLÓW

nazywaj;lcych stany emocjonalne i uczucia, utrwalcnie wiadomo-

SLOWA JAKO ~TY JEZYKA .- SLOWOTWÓRSTWO

SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO

Zabawa rozwija slown;ctwo. Zwraca uwage na pewne zjawi.'ka jezYkowe,

• Zabawa polega na pokazaniu dziecku zjawiska wieloznacznosci

Pewien plak domowy

Tymi zmydla robir; pranie,

Zelazny - strzeze mieszkania,

I Wszystkie zagadki przedstawione w tym rozdziale zostaly zaczerpniete z ksiazki:

SLOWA JAKO ELEMENTY JEZYKA - SLOWOTWÓRSTWO

• Zacht;camy, aby dziecko samo wyszukiwalo takie slowa.