Lực đẩy Archimedes

I.Khái niệm
Lực đẩy Archimedes (hay lực đẩy Ác-si-mét) là lực tác động bởi một chất lưu (chất
lỏng hay chất khí) lên một vật thể nhúng trong nó, khi cả hệ thống nằm trong
một trường lực của Vật lý học (trọng trường hay lực quán tính). Lực vật lý học này có
cùng độ lớn và ngược hướng của tổng lực mà trường lực tác dụng lên phần chất lưu
có thể tích bằng thể tích vật thể chiếm chỗ trong chất này. Lực này được đặt tên
theo Archimedes, nhà bác học người Hy Lạp đã khám phá ra nó. Lực đẩy Archimedes
giúp thuyền và khí cầu nổi lên, là cơ chế hoạt động của sự chìm nổi của tàu
ngầm hay cá, và đóng vai trò trong sự đối lưu của chất lưu.
II. Sự nổi
Nếu thả một vật ở trong lòng chất lỏng thì:

 Vật chìm xuống khi lực đẩy Archimedes nhỏ hơn trọng lượng:F A < P
 Vật nổi khi: FA > P và dừng nổi khi FA = P
 Vật lơ lửng trong chất lỏng (trong lòng chất lỏng hoặc trên mặt thoáng) khi:F A = P
Vậy nói một cách dễ hiểu, vật sẽ nổi khi "trọng lượng riêng tổng hợp" của nó nhỏ
hơn trọng lượng riêng của nước. Điều này có thể lý giải việc tàu to và nặng gấp nhiều
lần so với kim lại có thể nổi. Kim tuy nhẹ nhưng thể tích chiếm nước nhỏ nên trọng
lượng riêng sẽ lớn còn tàu tuy nặng nhưng thể tích chiếm nước rất lớn do đó "trọng
lượng riêng tổng hợp" sẽ nhỏ. Kết cấu thân vỏ tàu là kết cấu vỏ có khung gia thường
làm bằng thép. Về một khía cạnh nào đó bên trong lớp tôn vỏ tàu hoàn toàn "rỗng"
dẫn đến thể tích chiếm nước lớn.
Trọng lượng tàu luôn thay đổi nên "trọng lượng riêng tổng hợp" cũng luôn thay đổi
theo. Khi ta chất hàng vào tàu, tàu sẽ chìm dần ứng với công thức bên trên. Nếu ta
chất quá nhiều hàng, tàu chìm đến mức mà nước sẽ tràn vào chiếm chỗ các không
gian trong các kết cấu vỏ rỗng, các khoang, các két, một mặt làm tăng trọng lượng
tàu, một mặt làm giảm thể tích chiếm nước kết quả là "trọng lượng riêng tổng hợp"
tăng và giá trị này lớn hơn trọng lượng riêng của nước. Nói cách khác - tàu đang
chìm. Tất cả các phân tích trên đây chỉ đúng khi đảm bảo giả thuyết tàu ổn định,
không nghiêng, không chúi.

Ví dụ:
Thả một vật xuống nước, trên bề mặt Trái Đất, nếu vật có khối lượng riêng nhẹ hơn
nước thì nó sẽ nổi lên trên mặt nước, do trọng lực của vật kéo nó xuống nhỏ hơn lực
đẩy Ácsimét nếu vật chìm hoàn toàn. Trạng thái cân bằng đạt được khi lực đẩy
Ácsimét bằng trọng lực của vật, và vật chiếm một thể tích trong nước nhỏ hơn tổng
thể tích của nó. Nếu khối lượng riêng của vật này nặng hơn nước thì nó sẽ chìm
xuống, do lực đẩy Ácsimét lớn nhất có được khi vật chìm hoàn toàn cũng không đủ
thắng trọng lực tác dụng vào vật.

Lực đẩy Ác-si-mét làm cho người Khinh khí cầu hoạt động nhờ khinh khí cầu
có thể nổi trên biển chết

III. Công thức tính lực đẩy Archimedes

Lực Ác si mét xuất hiện từ tác dụng của áp suất chất lỏng (hay khí) trên bề mặt vật
thể. Công thức cho tổng lực áp suất:
FA = d.V
- P - áp suất trên bề mật vật thể (N/m²)
Hàm P cho chất lỏng tĩnh:
P(z) = ρl g z + P0
- ρl - tỉ trọng chất lỏng (kg/m³)
- g - hấp dẫn (m/s2)
- z - độ sâu dưới bề mặt chất lỏng (m)
- P0 - áp suất trên bề mặt chất lỏng (N/m²)
(áp suất thuộc độ sâu). Áp dụng định luật Guass biến đổi cộng thức này thành:
FA = ∬PndS = ∭∇P dV = ∭ ρl g dV k = ρl g V k
- dV - miếng thể tích vật thể (m³)
- V - thể tích vật thể (m³)
- k - vectơ đơn vị hướng z
Đây là kết quả lực đẩy Ác-si-mét bằng tích của tỉ trọng của chất lỏng nhân thể tích bị
vật chiếm chỗ. Phương pháp ở trên có thể dùng cho trường chất lỏng tỉ trọng không
đều như 2+ chất lỏng khác nhau (ví dụ cục sắt nổi trên thủy ngân dưới nước) hay
chất lỏng đổi tỉ trọng tùy áp suất.
IV. Ứng dụng
Một số ứng dụng lực đẩy ác si mét trong đời sống mà chúng ta dễ dàng nhìn thấy
được như:
 Ứng dụng trong thiết kế tàu, thuyền:
Đây chính là ứng dụng nổi bật nhất của lực đẩy ác-si-mét. Các nhà thiết kế đã áp
dụng lực đẩy ác-si-mét như sau: khi chế tạo một con tàu, họ tạo ra các khoảng trống
lớn để giúp tăng thể tích cho tàu, nhờ đó mà có thể khiến tàu thuyền di chuyển dễ
dàng trên bề mặt nước.

Điều này cũng giải thích cho câu hỏi vì sao tàu thuyền có trọng tải rất lớn nhưng lại
không bị chìm khi chúng đi trên mặt nước.

 Ứng dụng trong sản xuất khinh khí cầu:

Trong môi trường không khí, người ta đã áp dụng lực đẩy ác-si-mét để sản xuất
khinh khí cầu. Để khinh khí cầu có thể bay lên trên cao, người ta sẽ dùng lửa đốt để
giúp tăng thể tích không khí bên trong khinh khí cầu. Quá trình giãn nở này sẽ giúp
tăng thể tích để tăng lực đẩy. Đồng thời sẽ làm giảm khối lượng riêng của khinh khí
cầu.

Vì vậy mà người ta sử dụng khí heli trong trường hợp này.

 Sự nổi của cá nhờ lực đẩy ác-si-mét:

Trong môi trường tự nhiên, các loài cá có thể điều chỉnh khả năng lặn hay nổi của
chúng là do một phần có cấu tạo cơ thể chứa một bong bóng lớn, đó cũng chính là
nguyên lý của lực đẩy acsimet.

Nghĩa là, nếu cá muốn nổi thì bong bóng sẽ căng lên để tăng thể tích làm cho lực đẩy
tăng lên, giúp cho cá nổi cao hơn một cách dễ dàng và ngược lại, cá sẽ lặn khi bong
bóng co lại để giảm thể tích làm cho lực đẩy giảm.

Phân tích nâng cao

Lực đẩy không xem xét sức căng bề mặt (lực mao dẫn) tác động lên vật. Hơn nữa, lực
đẩy Archimedes không áp dụng được trong chất lỏng phức tạp.
Có một ngoại lệ đối với nguyên tắc của Archimedes được gọi là trường hợp dưới
cùng (hoặc bên). Điều này xảy ra khi một bên của vật chạm vào đáy (hoặc bên) của
tàu mà nó bị ngập trong nước, và không có chất lỏng nào thấm vào dọc theo bên đó.
Trong trường hợp này, lực đẩy ròng là khác với lực đẩy Archimedes, do thực tế là do
không có chất lỏng nào thấm vào bên đó, nên sự đối xứng của áp lực đã bị phá vỡ.