1

BAB 1

PENDAHULUAN

1.1 Pengenalan

Bahagian ini membincangkan pelbagai ehwal mengenai pendidikan karakter pada

anak usia awal, yang direlasikan dengan implementasi daripada kurikulum JSIT di

Lombok Timur. Dalam bab ini dibincangkan mengenai latar daripada kajian, objektif

kajian, soalan kajian, kerangka konseptual kajian, kepentingan kajian, skop kajian dan

definisi istilah yang berkaitan kajian ini. Pengkaji perlu membincangkan semua

perkara ini agar kajian ini mendapat kedudukan undang-undang yang betul, baik

secara teori, praktikal dan berguna (aksiologik).

1.2 Latar Belakang Kajian

Hakikat pendidikan itu ialah sesebuah upaya sedar bagi membina potensi yang

diberikan oleh Allah swt kepada hamba-Nya, iaitu al-insan, agar supaya manusia

dapat mengemban amanat yang dibagi oleh Allah swt, ialah sebagai khalifah Allah
 2

swt di muka bumi (Mulyasa, 2018). Justeru, pendidikan ialah suatu upaya yang sedar,

yang dilakukan secara institusional, menggunakan kurikulum tertentu sesuai matlamat

daripada pendidikan itu. Manakala, pendidikan bermula apabila bayi berada di dalam

perut ibu, diikuti dengan proses kelahiran dengan azan dan iqomah, penamaan dan

aqiqah, berkhatan dan seterusnya bermula proses pembelajaran formal di sekolah

Pendidikan merupakan penyampaian pengetahuan, kemahiran dan sikap

seseorang atau kumpulan manusia daripada satu generasi ke generasi seterusnya

melalui pengajaran, latihan atau penyelidikan (Sakinah, 2022). Pakar lain menyatakan

pendidikan ialah suatu pertolongan yang dibagikan oleh orang dewasa atau pun

manusia seusia kepada kanak-kanak melalui suatu kaedah yang bersiasat, bersengaja,

bagi pembinaan jasmani dan rohaninya untuk mencapai tahap maturity (Harahap,

2021). Pendidikan juga merupakan sesebuah siasat untuk membina karakter daripada

anak-anak.

Melalui pendidikan, manusia akan dapat meneroka potensi pengetahuan,

kemahiran dan sikap karakter. Pada peringkat praktikal, tahap pendidikan seseorang

akan menentukan masa depannya, jenis pekerjaan yang boleh diperolehinya,

mendapat bahagian dalam pembangunan masyarakat dan Negara, malah boleh

meletakkan diri mereka sebagai pemimpin Negara (Tilaar, 1997).

Peranan pendidikan dalam usaha bangsa dan negara amat penting (Sirajuddin

Saleh, 2016). Dengan berpilar pada sesebuah program pendidikan, akan lahir insan

yang bermaruah dan berpengetahuan. Insan yang cerdik dan terpelajar tersebut akan

mampu mewujudkan kehidupan yang berakhlak dan menjadi penggerak kemajuan

 3

negara dalam pelbagai bidang. Dalam pasal 3 UU Nomor 20 Tahun 2003, dinyatakan

bahawa pendidikan nasional kerajaan Indonesia beperanan bagi membina karakter

tamadun bangsa yang menjulang, adiluhung, bangsa yang berakhlak, beriman dan

bertaqwa kepada Allah swt. Seterusnya, ianya berperanan pula bagi membina

akhlakul karimah, sehat, berilmu, cekap, kreatif, mandiri, dan bertanggung jawab.

Pembentukan karakter pelajar tidak boleh dilakukan secara spontan, tetapi

terdapat beberapa siri proses yang perlu dilalui (Tuasalamony et.al., 2020). Karakter

seseorang individu terbentuk sejak kecil kerana pengaruh genetik dan persekitaran

sekeliling. Proses pembentukan karakter sama ada secara sedar atau tidak, akan

berkesanan terhadap cara individu dimaksud dalam memandang dan menyimak diri

dan persekitarannya serta akan tercermin dalam tingkah laku sehariannya

(Kemendikbud, 2018). Seiring dengan perkembangan zaman, seiring dengan

perkembangan teknologi maklumat, telah mengakibatkan pergeseran nilai dan banyak

tingkah laku menyimpang yang berlaku dalam diri anak-anak, sehingga ibu bapa dan

institusi pendidikan serta masyarakat perlu memberi perhatian serius terhadap

pembinaan. pendidikan karakter kanak-kanak (Tuasalamony et.al., 2020). Tambahan

pula, proses itu bermula apabila bayi masih dalam kandungan ibu. Ia berlaku melalui

interaksi biologi antara bayi dan ibu. Interaksi dengan dunia luar juga berlaku pada

masa ini, jadi mungkin untuk memberikan rangsangan fizikal seperti bunyi

kepadanya. Proses seterusnya apabila bayi dilahirkan, melalui fasa toddler, menjadi

kanak-kanak, remaja dan sebagainya (Wahyu dan Widayatno, 2019).

Pendidikan karakter mempunyai peranan yang amat strategik. Hal itu kerana

tujuan daripada pendidikan karakter ialah kewujudan daripada bangsa yang berakhlak
 4

tinggi. Tugas negara untuk merealisasikan rmasyarakat dan bangsa yang berakhlak

dan bermaruah tentunya bukanlah sesuatu yang sederhana (Wardhani;&;Wahono,

2017). Pasal ini dapatlah dibuktikan oleh kadar jenayah yang tinggi dalam

masyarakat. Manakala, dewasa ini banyak jenis jenayah turut dilakukan oleh kaum

golongan belia (Diananda,;2019;;;Setiawan,;;2014). Kadar jenayah dalam kalangan

angkatan belia sebetulnya telah meningkat dari semasa ke semasa (Unayah;;&

Sabarisman,;;2016).

Pada masa ini, apabila arus globalisasi berterusan dan semakin pesat, kemajuan

sains dan teknologi akan mempengaruhi pelbagai perkara. Salah satunya ialah

pengaruhnya dari segi pemikiran dan tindakan masyarakat, sama ada yang bertempat

tinggal di bandar dan di kampong (Abdullah et.al., 2019). Kebaikan, pertimbangan,

kesopanan, kerendahan hati, kesukaan tolong menolong, solidariti sosial yang menjadi

identiti bangsa, telah hampir pupus. Tidak berbeza dengan persekitaran sosial,

berterusan berlaku perbuatan jenayah, rasuah, kehilangan pemimpin yang boleh

dicontohi, selalunya berlakunya masalah yang batil, pupus perasaan cinta akan tanah

air (Bakar, 2021).

Kemerosotan bangsa Indonesia di masa kini bukan sahaja disebabkan oleh

krisis dalam bidang ekonomi dan pengaruh pergaulan antar bangsa, namun juga oleh

dunia pendidikan yang semakin teruk (Irawan, 2020). Pendidikan di Indonesia akhir-

akhir ini dianggap penuh dengan hafazan saintifik dan tuntutan arus tamadun global,

yang mengatasi nilai-nilai murni dan moral, sehingga melahirkan siswa yang pintar

namun tidak berakhlak (Husaini, 2020). Realiti ini merupakan cabaran nyata bagi
 5

Negara, di mana pendidikan harus mampu menjadi tempat membina watak dan

tamadun bangsa (Irawan, 2020).

Untuk mencapai matlamat pendidikan kebangsaan serta untuk mengatasi

masalah akhlak, diperlukan sesuatu sistem pendidikan yang menyentuh semua laluan

dan peringkat, iaitu pendidikan karakter. Pendidikan karakter dipilih sebagai usaha

untuk membina budi pekerti angkatan belia dan bumiputera yang berakhlak mulia

(Darmiyati,;;2011). Pendidikan karakter adalah usaha yang disengajakan bagi

menolong individu dalam memahami, mengekalkan, dan berkelakuan mengikut nilai-

nilai murni.

Pendidikan karakter perlu diteruskan dan tiada mempunyai hujung (selama

hayat manusia), sebagai bahagian yang bersepadu untuk bekalan masa hadapan,

berakar pada falsafah dan nilai budaya bangsa (Mulyasa, 2011). Di mana, pendidikan

karakter sebagai usaha menolong pembinaan jiwa kanak-kanak dari segi jasmani dan

rohani, dari fitrah semula jadi kepada ke arah tamadun yang berperikemanusiaan dan

berkualiti unggul.

Dalam pelaksanaannya, Penguatan Pendidikan Karakter (PPK) mengandungi

lima nilai utama iaitu beragama (religiocity), nasionalis, berintegriti, berdikari, dan

kerjasama bersama. Lima nilai utama diperolehi kembali kepada berbilang sub-nilai.

sub-nilai termasuk:

1) nilai keagamaan terdiri daripada beriman, bertaqwa, bersih, bertolak ansur, dan

mencintai alam sekitar.

 6

2) nilai-nilai nasionalis terdiri daripada cinta kepada tanah air, semangat

kewarganegaraan, dan menghormati kepelbagaian.

3) nilai integriti terdiri daripada kejujuran, keteladanan, kesopanan, dan mencintai

kebenaran.

4) nilai bebas terdiri daripada kerja keras, kreatif, berdisiplin, berani, dan belajar.

5) nilai gotong-royong yang terdiri daripada kerjasama, perpaduan, tolong

menolong, dan persaudaraan (Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan, 2018).

Nilai-nilai ini akan menjadi asas untuk ibu bapa dalam menyediakan PPK dalam

keluarga.

Pelbagai cabaran dalam menyiasatkan program pendidikan karakter dalam

institusi pendidikan, baik tidak formal, mahupun formal, memerlukan keupayaan yang

baik, utamanya daripada para stakeholder pendidikan (Tilaar, 2018). Di mana,

pendidikan karakter itu sendiri mestilah merangkumi dan berlaku di setiap peringkat

pendidikan. Satu tahap pendidikan menjadi sebahagian daripada proses pelaksanaan

pendidikan karakter ialah pendidikan anak masa awal.

Pendidikan Awal Kanak-kanak (PAKK) amat penting kerana ia menjadi asas

kepada pembentukan keperibadian insan yang lengkap, yang dicirikan oleh budi

pekerti, budi pekerti yang mulia, kecerdasan dan kemahiran (Pitaloka et al., 2021;

Syafitri, 2020). Pendidikan yang diberikan kepada kanak-kanak di bawah umur 8

tahun, walaupun mereka masih dalam kandungan, adalah sangat penting. Pada tahun

pertama kehidupan, kanak-kanak mengalami pertumbuhan dan perkembangan yang

sangat pesat. Perkembangan pada tahun pertama amat penting dan menentukan kualiti

kanak-kanak pada masa hadapan (Dozan & Fitriani, 2020; Dwi pradipta, 2017). Ciri-
 7

ciri objektif aktiviti dalam pendidikan awal kanak-kanak biasanya diarahkan untuk

mengembangkan kreativiti, perkembangan bahasa, perkembangan emosi,

perkembangan motorik dan perkembangan nilai serta mengembangkan sikap dan nilai

(Sutini et al., 2019; Wulandari & Suparno, 2020). ). Ini berdasarkan latar belakang

kanak-kanak PAKK yang mempunyai kecenderungan untuk sentiasa bergerak,

mempunyai sifat ingin tahu yang kuat, suka mencuba dan menguji, mampu

mengekspresikan diri secara kreatif, mempunyai imaginasi dan suka bercekap. Ini

bersesuaian dengan program aktiviti di PAKK yang berorientasikan pembentukan

tingkah laku melalui pembiasaan dan mengembangkan kebolehan asas yang terdapat

dalam diri pelajar mengikut peringkat perkembangan mereka.

Dalam pendidikan anak usia awal sangat perlu memperhatikan dan

melaksanakan pendidikan karakter demi masa depan anak Indonesia yang lebih baik.

Dengan pendidikan karakter juga diharapkan anak-anak akan tumbuh dengan

sempurna atau sempurna (Matsutono, 2020). Pada usia 0-6 tahun, dalam tempoh ini

otak kanak-kanak berkembang dengan sangat pesat. Mereka akan dapat menyerap

dengan cepat semua yang mereka lihat atau dengar. Tahun-tahun pertama kehidupan

kanak-kanak adalah tempoh yang sangat penting dan kritikal dari segi pertumbuhan

fizikal, mental dan psiko-sosial, yang berjalan dengan pantas sehingga kejayaan tahun

pertama sebahagian besarnya menentukan masa depan kanak-kanak. Kerajaan telah

menunjukkan kemahuan politik dalam pembangunan sumber manusia sejak kecil lagi

(Sudaryanti, 2017; Rustini, 2019).

Pendidikan karakter untuk anak usia awal adalah untuk menanamkan nilai-nilai

yang baik dalam diri anak-anak agar menjadi kebiasaan yang baik ketika dewasa, oleh
 8

itu sangat penting untuk menanamkan karakter sejak usia dini (Wiyani, 2017).

Pertama, kerana awal kanak-kanak adalah individu yang tidak benar-benar

mengetahui tingkah laku mana yang baik dan tingkah laku mana yang buruk. Kedua,

zaman kanak-kanak awal tidak dapat membezakan antara tingkah laku yang baik dan

tingkah laku yang buruk. Ketiga, kerana awal kanak-kanak masih belum mengetahui

pengaruh dan kesan tingkah laku yang baik dan buruk.

Pada dasarnya setiap manusia mempunyai kemampuan asas untuk berperilaku

selari dengan nilai-nilai murni. Namun, dalam perjalanan diumaksud, setiap manusia

memerlukan proses pembinaan dan pertolongan dari orang dewasa (homo educandus).

Ehwal tersebut berlaku pula bagi anak di masa awal. Ini kerana, pada usia kanak-

kanak (the golden age) adalah masa yang sesuai untuk menyemai nilai budi pekerti

inti, seterusnya dijangka membentuk peribadinya (Rustini, 2019).

Berdasarkan hasil kajian Gadner (Mulyasa, 2018), bahawa pengalaman awal

kanak-kanak perkembangan yang sangat pesat mencapai 80%, 50% dari lahir hingga

umur 4 tahun tahun, 30% lagi meningkat sehingga anak berumur 8 tahun. Dan

kemudian yang lain membesar sehingga 18 tahun. Kajian ini menunjukkan bahawa

dalam lingkungan usia awal kanak-kanak, sangat tepat untuk melaksanakan

pendidikan karakter, kerana keupayaan otak dari segi menyerap nilai berkembang

dengan baik, yang seteusnya dapat dijadikan sebagai kebiasaan pada masa hadapan

kelak.

Pendidikan watak untuk awal kanak-kanak itu sendiri mempunyai makna yang

lebih tinggi daripada pendidikan akhlak kerana ia bukan sahaja berkaitan dengan
 9

masalah hak dan batil tetapi bagaimana untuk menyemai tabiat tentang pelbagai

tingkah laku yang baik dalam kehidupan supaya kanak-kanak mempunyai kecerdasan

dan komitmen untuk melaksanakan kebajikan dalam kehidupan seharian (Rustini,

2019).

1.3 Pernyataan Masalah

Pada masa kini, lembaga Pendidikan Awal Kanak-kanak (PAKK) mesti

melaksanakan pendidikan karakter. Justeru, diperlukan berbagai strategi dan

pendekatan agar supaya pendidikan karakter tersebut menjumpai objektifnya.

Matlamat;;PAKK;;ialah;;bagi;;menolong;;dan;;membina;;kemampuan dan kemahiran

kanak-kanak berkenaan dengan pelbagai dimensi keperibadian, yang mencakupi

pembinaan fizikal, emosi, rohani, intelek dan juga sosial. Selain itu, ianya juga

menjadi tempat permulaan kanak-kanak melangkah ke alam pendidikan formal. Oleh

itu, pengelolaannya haruslah secara dalam suasana yang non-formal, menyeronokkan

dan bermakna (Kementerian Pendidikan, 2018).

Hasil nyata daripada proses pendidikan karakter selama 10 tahun lepas belum

tampak pasti (Ritonga et al.,;;2020), kecuali hanya melalui laporan resmi dalam kad

laporan siswa (Purandina & Winaya, 2020). Beberapa faktor penyebabnya ialah (1)

ketiadaan model penilaian pendidikan karakter yang sama dan berkualiti bagi semua

pertubuhan pendidikan (Darmayanti & Wibowo, 2014), (2) kejayaan pendidikan

ditumpukan pada dimensi intelektual, kurang dalam memperhatikan aspek akhlak

(Fakhruddin, 2014), (3) pelaksanaan pendidikan karakter sekadar menunaikan

 10

kewajipan mengajar (Zuchdi, 2010), (4) kanak-kanak tiada memperolehi role model

yang boleh dijadikan contoh, dan (5) kanak-kanak memperolehi maklumat yang

sangat ramai, tanpa penapis (Guntur & Aslinda, 2017).

Hasil temubual dengan beberapa guru TK Kerajan di Kabupaten Lombok

Timur menunjukkan bahawa dalam lingkungan sekolah, proses penanaman karakter

kepada peserta didik diusahakan melalui pengajaran (pedagogi) dan bermain, sama

ada dalam bilik darjah mahupun di luaran. Guru juga ada memberikan motivasi dan

sikap baik kepada kanak-kanak (murid). Kanak-kanak pun diberikan senarai

pembiasaan. Guru yang dijumpai juga menyatakan bahawa ada kekhawatriran

bertalian dengan nilai kejujurandi kalangan murid. Seramai guru TK Kerajaan

menyataan bahawa pendidikan karakter belum berjalan dengan optimal dan betul

(Johandi, 2023).

Kajian ini berfokus pada masalah perbezaan di antara pelaksanaan pendidikan

karakter di TKIT pada sebelum dan selepas menerapkan Kurikulum JSIT. Pengkaji

akan meneroka hakikat daripada pendidikan karakter dan kepentingannya di dalam

pengajaran menggunakan kurikulum nasional (daripada Kerajaan) dan kurikulum

JSIT. Pengkaji pun akan meneroka obyekyif daripada pelbagai program yang

didedahkan oleh tiap-tiap kurikulum tersebut. Pengkaji pun akan meneroka

kefahaman guru bertalian dengan kepentingan pendidikan karakter di PAKK, dan

bagaimana pelaksanaan pendidikan karakter di sekolah.

 11

1.4 Objektif Kajian

Penyelidikan ini dijalankan dengan objektif yang ditetapkan seperti berikut:

i) Mengenalpasti kepentingan pendidikan karakter berdasarkan pandangan guru

TKIT Kabupaten Lombok Timur.

ii) Mengenal pasti pelaksanaan pendidikan karakter kanak-kanak di TKIT sebelum

dan selepas melalui kurikulum JSIT.

1.5 Soalan Kajian

Berdasarkan objektif kajian, beberapa soalan kajian telah dikemukakan oleh

penyelidik, iaitu:

i) Apakah kepentingan pendidikan karakter berdasarkan pandangan guru TKIT

Kabupaten Lombok Timur?

ii) Bagaimanakah pelaksanaan pendidikan karakter kanak-kanak di TKIT sebelum

dan selepas melalui kurikulum JSIT?

1.6 Kerangka Konseptual Kajian

Rajah 1.1 ialah kerangka konsepsional kajian ini. Pendidikan Karakter di dalam TKIT

dibezakan menjadi dua, yakni masa menggunakan kurikulum nasional dan masa

menggunakan Kurikulum JSIT. Penerapan kedua kurikulu dalam masa yang berbeza

ini menimbulkan permasalahan dikaitkan dengan pendidikan karakter di sekolah

tersebut.
 12

Justeru, pengkaji perlu melakukan kajian untuk meneroka kepentingan

pendidikan karakter dan bagaimana penerapan pendidikan karakter pada dua-dua

kurikulum tersebut. Tuntasnya kajian ini diperlihatkan dengan ditemukenalinya secara

pasti pelbagai kepentingan pendidikan karakter di TKIT dan ditemukan pula pelbagai

perbedaan di antara penerapan kurikulum nasional dan kurikulum JSIT

Pendidikan Karakter

Taman Kanak-kanak
Islam Terpadu (TKIT)

Kurikulum Nasional Kurikulum JSIT

Karakter Anak Didik

Rajah 1.1 Kerangka Konseptual Kajian

1.7 Kepentingan Kajian

Kajian ini penting bagi sekolah-sekolah pada umumnya, dan sekolah Islam Terpadu

pada khasnya. Melalui dapatan kajian ini, diharapkan sekolah-sekolah memperolehi

kepentingan pendidikan karakter di sekolah. Dapatan ini juga daapt memberikan

 13

maklumat tentang perbezaan di antara pendidikan karakter berasas kurikulum

nasional (kerajaan) dan pendidikan karakter berasas kurikulum JSIT.

Dapatan kajian ini juga dapat memberikan panduan kepada pihak sekolah,

golongan ibu bapa, dan masyarakat tentang kepentingan pendidikan karakter yang

perlu ditekankan dalam kalangan kanak-kanak.

Kementerian Pendidikan pun dapatlah menggunakan cadangan pada kesimpulan

kajian ini bagi rujukan dalam menambahbaik kurikulum sedia ada di peringkat

pendidikan awal kanak-kanak.

1.8 Skop Kajian

Kajian ini hanya bertumpu kepada 5 sekolah Taman Kanak-kanak Islam Terpadu

(TKIT) di daerah Kabupaten Lombok Timur, Nusa Tenggara Barat, Indonesia.

Jumlah TKIT di daerah Kabupaten Lombok Timur adalah sebanyak 14 buah. Antara

14 buah sekolah, didapati 5 buah TKIT yang sudah menggunakan Kurikulum JSIT.

Maka, pengkaji memilih 5 buah TKIT yang menggunakan Kurikulum JSIT sahaja

untuk kajian ini. Respondenresponden ini terdiri daripada 5 orang guru besar, 5 orang

guru, iaitu seorang guru dari setiap TKIT, dan 3 murid daripada setiap TKIT.

Jumlah responden adalah terhad disebabkan kekangan masa kerana masa yang

agak lama diperlukan. Lima orang guru yang terpilih ialah guru yang berpengalaman
 14

melebihi 10 tahun, dipilih untuk menemu bual dan membuat pemerhatian waktu

pengajaran dan pembelajaran.

1.9 Definisi istilah Kajian

1. Implementasi

Implementasi ialah ialah wujudnya suatu aktiviti, tindakan, tindakan atau

mekanisme sistem yang membawa kepada wujudnya bukan sahaja suatu

aktiviti, tetapi suatu aktiviti yang dirancang dan suatu aktiviti yang dijalankan

untuk mencapai sesuatu matlamat (Nurman, 2018). Implementasi alah aktiviti

mengagihkan keluaran sesuatu dasar yang dijalankan oleh pelaksana (untuk

menyampaikan hasil keluaran dasar) kepada kumpulan sasaran dalam usaha

mencapai dasar tersebut (Purwanto dan Sulistiyawati, 2019). Oleh itu, di dalan

kajian ini, implementasi ialah pelaksanaan yang dimulakan oleh kefahaman

akan seuatu, denga kata lain, implementasi ialah bagaimana penerapan

kurikulum JSIT dikaitkan dengan pendidikan karakter di TKIT Kabupaten

Lombok Timur.

2. Pendidikan Karater

Pendidikan karakter ditakrifkan dengan sesuatu program pendidikan yang

membina nilai-nilai murni keadaban bagi murid-murid yang merangkumi

kefahaman pengetahuan atau intelektual, sikap, kehendak, dan praktik

pelaksanan nilai-nilai dimaksud dalam rangka menjana peribadi insan kamil

 15

khalifah Allah swt dimuka bumi, pengabdi bangsa dan Negara, penyayang

alam sekitar dan makhluk lainnya (Kemdikbud, 2014; Rustini, 2018;

Sudaryanti, 2017). Karakter yang hendak diselidiki melalui penyelidikan ini

ialah karakter keagamaan, karakter kejujuran, disiplin; dan bertanggung

jawap.

3. Kurikulum

Kurikulum adalah program pembelajaran untuk murid-murid yang disusun

secara sistematik dan logik, diberikan oleh sekolah untuk mencapai matlamat

pendidikan (Sudjana dan Saodih, 2017; Nasution, 2018; Kemdikbud, 2014).

Yang pengkaji maksudkan sebagai kurikulum di dalam penyeledikan ini ialah

segala reka bentuk pelan, material, dan siasat pendidikan yang diteraju oleh

sekolah TKIT di Kabupaten Lombok Timur untuk mencapai matlamat

pendidikan.

4. Jaringan Sekolah Islam terpadu (JSIT)

JSIT ialah sesebuah pertubuhan bagi semua SIT di wilayah Indonesia, yang

mempunyai falsafah, cara-pandangan, dan matlamat yang dimaksudkan untuk

mencapai matlamat pendidikan.

1.10 Rumusan

Dalam bab ini, pengkaji telah menghuraikan latar belakang kajian terkait

implementasi pendidikan karakter yang berasaskan kurikulum JSIT pada TKIT

Kabupaten Lombok Timur. Selain daripada itu, bab ini juga telah membincangkan
 16

dua objektif kajian, dua soalan kajian, kepentingan kajian dan skop kajian. Bab ini

juga telah menerangkan definisi istilah kajian yang merangkumi implementasi,

pendidikan karakter, kurikulum, dan JSIT.

 17

BAB 2

TINJAUAN LITERATUR

2.1 Pengenalan

Bahagian ini membincangkan literartur bertalian dengan konsep dan sejarah JSIT,

Sekolah Islam Terpadu (SIT), Kurikulum JSIT, dan Pendidikan karakter. Pengkaji

juga membincangkan implementasi kurikulum yang bertalian dengan pendidikan

karakter. Perbincangan ini diperlukan sebagai upaya menzahirkan teori-teori

berkenaan dengan tema dan soalan kajian ini. Seterusnya, keupayaan ini diperlukan

pula sebagai panduan metodologik selepas bahagian ini. Penumpuan kajian literatur

ialah pada takrif karakter, pendididikan karakter, kurikulum JSIT, dan seterusnya

teori-teori berkenaan dengan pendidikan karakter.

 18

2.2 Jaringan Sekolah Islam Terpadu (JSIT)

2.2.1 Sejarah Mula JSIT

Lubis (2018) melakukan kajian yang dapatannya ialah bahawa kehadiran Sekolah

Islam Terpadu (SIT), dengan pelbagai ragamnya, telah memberikan sokongan yang

kuat ke atas pencapaian matlamat pendidikan.

Antara sokongan yang diberikan oleh SIT ialah meningkatkan kualiti institusi

pendidikan swasta (Febriansyah, 2018). SIT merupakan mercu tanda dalam

melaksanakan institusi berdasarkan standard perkhidmatan minimum. Selain itu, SIT

juga memulakan 12 (dua belas) standard kualiti pendidikan, manakala Kerajaan

Indonesia mempromosikan 8 (lapan) standard kualiti pendidikan. Ini sememangnya

bukti bahawa institusi swasta juga boleh menyediakan pendidikan berkualiti tinggi.

Sokongan lain yang diberikan oleh SIT ialah menghapuskan dokotomi dalam

pendidikan, yang membezakan pendidikan duniawi dengan pendidikan untuk akhirat.

SIT menjalankan pendidikan yang menggabungkan pendidikan bertemakan dunia

(seperti sains dan matematik dan pendidikan Islam (seperti akhlak dan siyasah)

(Lubis, 2018; Yasin, 2022; Fitri, 2022).

Tambahan pula, SIT menjadi alternatif kepada keluarga kelas pertengahan

baik di luar bandar mahupun di bandar yang tidak mempunyai masa yang cukup

untuk melaksanakan pendidikan agama dalam keluarga. Anak-anak mereka juga

memerlukan pengetahuan semula jadi dan sosial, seperti kanak-kanak lain (Dewi,
 19

2012; Mustari, 2019; Fitri, 2022). Oleh itu, SIT boleh bertindak sebagai sekolah

alternatif, di satu pihak, serta berada di barisan hadapan dalam membangunkan

pengetahuan, kemahiran dan sikap kanak-kanak di sisi lain.

Bermula dari unit Sekolah Rendah yang ditubuhkan pada tahun 1993 di

kawasan Jabodetabek, SIT telah berkembang pesat di seluruh Indonesia. Lima sekolah

yang menjadi pendahulu model pelaksanaan SIT ialah SDIT Nurul Fikri Depok, SD-

IT Al-Hikmah Jakarta Selatan, SDIT Iqro Bekasi, SDIT Ummul Quro Bogor, dan

SDIT Al-Khayrot Jakarta Timur. Sejak itu, SIT terus muncul dan berkembang. Sejak

penubuhan SIT pada tahun 1993 sehingga kini, amanah masyarakat semakin

meningkat. Ini ditandai dengan peningkatan berterusan dalam SIT jumlahnya pada

2019 mencecah 2,418 unit pendidikan. Jumlah tersebar di 33 wilayah di Indonesia

(Tim JSIT, 2021).

Minat tinggi masyarakat menghantar anak lelaki dan perempuan ke SIT kerana

adanya tiga kunci utama kejayaan SIT. Pertama, niat dan kerelaan pendidik hanyalah

bagai mencapaikan keredhaan Allah SWT sahaja. Kedua, ibu bapa mempunyai

kepercayaan sangat tinggi ke atas SIT. Ketiga, sokongan daripada masyarakat,

kerajaan dan pihak lain untuk kebangkitan sekolah Islam yang berkualiti (Mustahri,

2019).

Pada masa ini, perkembangan sekolah Islam telah menjadi trend fenomenal di

rantau Asia Tenggara termasuk di Indonesia (JSIT, 2022). Kewujudan SIT, baik

penyebaran dan pertumbuhannya di Indonesia, banyak dipengaruhi oleh kewujudan

JSIT Indonesia. JSIT Indonesia ialah organisasi induk untuk semua SIT. JSIT adalah
 20

gerakan teras yang menyokong gerakan SIT di seluruh negara. JSIT menyediakan

asas falsafah, perundangan dan pedagogi untuk pelaksanaan di peringkat institusi.

Majoriti menggunakan jenama SIT bermula dari pendidikan awal kanak-kanak,

sekolah rendah, hingga sekolah menengah. JSIT Indonesia yang diasaskan pada 31

Julai 2003 diketuai oleh Dr. Fahmy Alaydroes, yang juga pengerusi yayasan

pendidikan Nurul Fikri. Kini, JSIT memasuki usia sedekad. Terdapat banyak

pemerkasaan yang dijalankan ke atas sekolah-sekolah Islam gabungan dalam

rangkaiannya (JSIT, 2022).

Hasan (2019) mendapati pada awalnya Islamisasi Sekolah Formal berkembang

pesat dalam kalangan umat Islam berbanding golongan pertengahan atasan yang

berasa panik dengan pengaruh globalisasi di bandar-bandar besar. Sistem kurikulum

yang digunakan sama dengan kurikulum kebangsaan khususnya sains dan teknologi

tetapi pendidikan Islam ibarat akhlak yang disepadukan terus dalam kehidupan

seharian pelajar. Pertumbuhan sekolah-sekolah Islam seperti ini masih memberi

inspirasi kepada golongan ini.Islamisme membina sekolah berdasarkan model yang

sama, tetapi dengan melaksanakan ideologi Islam dalam bentuk pendidikan, sosial,

ekonomi, termasuk politik.

2.2.2 Visi, Misi dan Matlamat JSIT

JSIT mempunyai visi misi dan matlamat dalam melaksanakan institusi. Visi, misi dan

matlamat JSIT adalah seperti berikut: Visi JSIT ialah "menjadi pusat pemanduan dan
 21

memperkasakan Sekolah Islam yang bersepadu di Indonesia ke arah sekolah yang

berkesan dan berkualiti (Ismail, 2017).

Bakhtiar (2018) menemukan bahawa sekolah-sekolah yang wujud di bawah

JSIT ialah sekolah-sekolah yang memiliki visi yang kuat; memuncaki keinginan kuat

agar anak didik nantinya memiliki kehidupan yang seimbang antara kualiti kehidupan

di dunia dan kualiti kehidupan di akhirat. Zaidi (2017) menemukan bahawa JSIT

mempunyai visi yang panjang; menjaga Negara dan ummah dari kehancuran;

menemu-kenali masa depan anak-anak tamadun Islam dan Indonesia secara mampan.

Seterusnya, misi JSIT ialah mengamalkan semua konsep pendidikan berteraskan

ajaran Islam, berasaskan teori-teori pendidikan, menegsankan pelbagai siasat

pengajaran, memadukan pelbagai kemahiran sosial, emosional, sanintifi,

menggalakkan murid-murid berfikir dan bersikap saintifik, bagi kemujudan cita-cita

dan idea bersama ummah dan bangsa (JSIT, 2022). Hasan (2019) mendapati proses

dan objektif pendidikan SIT adalah berdasarkan pengurusan strategik yang ketat,

kerjasama institusi yang kukuh dan kerjasama guru-ibu bapa yang wujud.

Mudawamah (2016) menyatakan bahawa dengan mengaplikasikan teori pengurusan

berasaskan nilai-nilai agama, institusi pendidikan JSIT menjadi teladan dalam

kecenderungan untuk mempunyai kelebihan daya saing.

Matlamat yang ingin dicapai oleh JSIT ialah: (1) memupuk terbinanya kerjsama

antara pengerusi sekolah, (2) Meningkatkan kecekapan professional guru dan

pengerusi JSIT Indonesia, (3) menambahbaikan dan membina kurikulum berterusan

dan berkualiti tinggi, dan (4) perkongsian siasat antar pertubuhan dan antar bangsa
 22

(JSIT, 2022). Oleh itu, JSIT ialah role model bagi pembinaan pertubuhan swasta

dalam lapangan pendidikan.

2.2.3 Identiti JSIT

Makna dari nama JSIT ialah: (1) Rangkaian adalah tempat untuk kerjasama yang

berkesan dalam memperkasa pengurusan pendidikan dan (2) SIT adalah sebuah

institusi penyedia pendidikan awal kanak-kanak, pendidikan asas, pendidikan

lanjutan, dan tahap universiti yang menjadikan Islam sebagai asas falsafah,

konseptual, operasi, dan mengembangkan semua potensi semula jadi peserta pelajar

yang disokong oleh penyedia pendidikan, ibu bapa, komuniti, kerajaan dan alam

sekitar.

2.2.4 Erti Logo JSIT

Rajah 2.1 Logo JSIT

Logo JSIT Indonesia dilambangkan dengan pen berbentuk bulu berwarna hijau

dengan teduhan kelabu, tiga trek bulan sabit berwarna kuning emas dan tulisan JSIT
 23

Indonesia dengan huruf besar biru dan tulisan memperkasakan Sekolah Islam dengan

huruf kerinting biru.

Lambang JSIT Indonesia mempunyai makna berikut: (a) Quill menunjukkan

kuasa sains dan pendidikan, (b) Bayangan Pena menunjukkan sains dan pendidikan

Islam yang sederhana, (c) Tiga jejak bulan sabit menunjukkan rangkaian prestasi yang

kukuh, (d) Penulisan JSIT Indonesia menunjukkan identiti organisasi, (e)

Memperkasa Sekolah Islam menunjukkan moto JSIT Indonesia. 3) Warna-warna

simbol JSIT Indonesia mempunyai maksud berikut: (a) Biru bermaksud bijak dan

bijak, (b) Hijau menandakan Islam sebagai rahmatan lil alamiin, (c) Emas kuning

menunjukkan kecemerlangan dan kemuliaan, (d) Kelabu menunjukkan keseimbangan

dan kematangan. 4) Pengertian simbol secara keseluruhan bermakna JSIT Indonesia

berperanan sebagai memacu dan memperkasakan kemunculan kekuatan pendidikan

Islam Indonesia membina tamadun dan kegemilangan rakyat.

2.3 Sekolah Islam Terpadu (SIT)

Sekolah Islam Terpadu (SIT), pada asasnya ialah sekolah pengamal al-qur’an dan

sunnah secara kaffah demi perbaikan ummah dan Negara (JSIT, 2021). Pertubuhan ini

merupakan keberpaduan antara pengerusan yang berkualiti dan pengajaran yang

bermaruah serta berteraskan pendekatan saintifik.

Amalan SIT ialah penggabungjalinan material, siasat, dan kemahiran (JSIT,

2021). Proses material atau kurikulum JSIT ialah penggabung-jalinan antara

kurikulum Islam dan kurikulum Nasional. Dalam ehwal siasat, JSIT menggabung-
 24

jalinkan apelbgai siasat pengajaran yang mana guru merupakan role model. Di

kalangann murid JSIT, kemahiran amat dikehadapankan, utamanya bagi pembinaan

sahsiyah islamiyah dan sahsiyah wathoniyah serta sahsiyah bashariyah, juga bagi

pembinaan tamadun Islam dan kejayaan dunia.

Dalam SIT, integrasi dalam kaedah pembelajaran juga dititikberatkan supaya

dapat mengoptimumkan domain kognitif, afektif dan psikomotor (Mustari, 2019).

Penggunaan taksonomi Bloom dalam pengajaran, digabungkan dengan teori pedagogi

yang lain, supaya usaha meningkatkan hasil pembelajaran pelajar dapat dicapai. Hasil

pembelajaran pelajar di pelbagai peringkat terutamanya pada tahap kemahiran berfikir

kritis dan kreatif amat dititikberatkan dalam persekitaran sekolah SIT.

Zainab (2020) ada menjumpai bahawa proses pengajatan murid di SIT

dijalankan dengan pendekatan berasaskan (a) penyelesaian masalah berteraskan

kecekapan berfikir kritis, sistematik, logik dan bermatlamat nyata, (b) berasaskan

kreativiti berfikir murni, fleksibel, fasih dan imaginatif. Semua kemahiran terebut

dijalankan bagi mendapatkan pelbagai aktiviti yang berfaedah dan penuh manfaat

untuk diri sendiri dan persekitaran.

SIT juga memadukan pendidikan aqliyah, ruhiyah, dan jasadiyah. Pendidikan

item aqliyah menteraskan keupayaan menggunakan akal fikiran dengan betul.

Pendidikan ruhiyah mengentaskan pelbagai penyakit qolb dan watak, manakala

pendidikan jasadiyah membina jasad insal menjadi kuat dan hebat (Ismail, 2019).

Matlamat terasnya ialah kewujudan insal kamil dan mutakammil yang mendapatkan

redho Allah swt, bahagia di dunia dan bahagia pula nantinya di akhirat.
 25

SIT memadukan keterlibatan dan partisipasi aktif lingkungan belajar yaitu

sekolah, rumah, dan masyarakat. Zainab (2020) ada menjumpai bahawa prinsip asas

SIT ialah berupaya untuk mengoptimumkan peranan guru, ibu bapa, dan masyarakat

dalam mengerusi pendidikan. Guru berperanan melaksanakan aspek pedagogi;

manakala ibu bapa harus membagikan sokongan moral, material dan emosional.

Berdasarkan penjelasan di atas, dapat ditarik kefahaman am bahawa SIT ialah

sekolah berasas ajaran agama Islam yang menyepadukan nilai-nilai murni daripada

Islam dengan pendekatan pembelajaran yang berkesan dan penglibatan yang optimum

dan kerjasama antara guru dan ibu bapa, serta masyarakat untuk membina sahsiah dan

kecekapan murid.

2.4 Kurikulum

Istilah kurikulum merujuk kepada kandungan akademik dan pelajaran yang diajar di

sekolah atau institusi pendidikan atau dalam kursus atau program tertentu. Ianya juga

bermakna sebahai rancangan yang diatur bagi melaksanakan aktiviti pendidikan yang

befrterusan dan bermatlamat. Kurikulum ialah satu set pengalaman berasaskan

standard di mana murid berjaya melakukan latihan sama ada secara mandiri mahupun

dalam suasana terbimbing (Uno, 2015).

Kurikulum merupakan rerangka dan isi, materi dan siasat pengajaran yang

mencakupi pelbagai materi dan siasat, mengandungi pelbagai kaedah, utamanya siasat

memasukkan pengetahuan ke dalam otak murid, seterusnya menguji-menilai

 26

kemasukan tersebut melalui sesuatu set evaluasi, sama ada di dalam mahupun di luar

bilik darjah. Lazimnya, ia didedahkan oleh pihak kerajaan melalui Kementerian

Pendidikan Negara, yang seterusnya dilaksanakan oleh sekolah-sekolah (Wikipedia,

2023).

Kurikulum berasal daripada perkataan Latin “currere” maksud “race course”

atau laluan/jejak/jurusan. Curriculum bermaksud sebagai jelmaan (Mulyasa, 2019).

Mengikut Goodlad (1973), kurikulum merupakan satu bidang yang sukar untuk

ditakrifkan secara betul kerana ianya merupakan entity yang kompleks. Mengikut

Smith et. Al. (1957), kurikulum ialah sesuatu rangkaian amalan dan latihan berpadu

yang disediakan di sekolah bagi pencapaian matlamat pendidikan, sama ada tujuan

pendek mahupun tujuan jangka panjang. Ianya merupakan sekumpulan cara berfikir,

bertindak dan bersikap, sama ada bagi personal mahupun kumpulan.

John Dewey (Uno, 2015) mentakrifkan kurikulum sebagai pembinaan yang

berterusan, bagi menjana kebitaraan dalam lapangan pengetahuan, kemahiran dan

juga sikap. Kurikulum memuat semua pengalaman belajar yang harus dipelajari,

semua materi yang harus dikuasai, semua sikap yang harus dimiliki. Manakala

Harold B Alberty (1998) berkata bahawa kurikulum merupakan semua kegiatan yang

diberikan kepada peserta didik atas tanggungjawab sekolah. Kurikulum ini mencakupi

segala hal di dalam bilik darjah, dan juga semua kegiatan di luarnya.

Pakar lain, Sailor, Alexander dan Lewis (1998) berkata bahawa kurikulum

merupakan semua upaya yang didedahkan bagi menjana rangsangan bagi peserta

didik, supaya metreka dapat bertumbuh menjadi manusia yang mendekati

 27

kesempurnaan. Oleh itu, kuirkulum ialah sememangnya panduan bagi semua warga di

sekolah bagi melaksanaan semua amalah yan telah dipelankan.

Nasution (2015) mengatakan bahawa kurikulum merupakan satu siri rancangan

untuk memudahkan proses pengajaran dan pembelajaran. Draf yang disediakan adalah

di bawah tanggungjawab institusi pendidikan dan tenaga pengajar di sana. Manakala

Nana Sudjana (2015) pula berkata, kurikulum merupakan himpunan hasrat dan

harapan yang dizahirkan dalam bentuk program pendidikan yang kemudiannya

dilaksanakan dan dilaksanakan oleh guru-guru di sekolah berkenaan.

Tilaar (1997) menyatakan bahawa kurikulum ialah siri pengalaman berasaskan

matlamat awalan. Ianya merupakan kemahiran, sikap dan pengetahuan. Ianya

merupakan panduan utama bagi guru dan kakitangan sekolah. Ianya juga merupakan

pagaran bagi ibu bapa di dala memerhatikan tahap kemahiran anak-anak. Tubjh

daripada kurikulum dibangun berasaskan teori-teori pendidikan yang masyhur, sah

dan mendapatkan kebolehpercayan para pakar.

Mengikut KPM Malaysia (2014), kurikulum bermaksud sebagai segala reka-

bentuk, berkaitan dengan dunia pendidikan yang dikendalikan oleh sesebuah sekolah

atau institusi pendidikan untuk mencapai matlmat pendidikan. Oleh itu, ia merupakan

reka bentuk yang mengandungi ilmu pengetahuan, kemahiran, nilai-nilai dan nilai-

nilai murni yang mengokohkan pokok kehidupan insan. Manakala, dalam UU

Republik Indonesia nomor 20/2003 2003 pasal 1 ayat menyatakan bahawa kurikulum
 28

merupakan satu set pengaturan dan pelan mengenai tujuan, isi, dan material

pengajaran yang berlaku nasional.

Oleh itu, pengakaji merumuskan bahawa kurikulum ialah sesebuah capaian dari

suatu perekaan yang menjadi pelan daripada program pendidikan, yang diteraju oleh

institusi pendidikan bagi pencapaian matlamat dan objektif pendidikan tersebut.

Kurikulum adalah penting kerana ia mengenakan beberapa perintah ke atas apa

yang diajar di institusi pendidikan. Dan yang paling penting, ia menyampaikan

jangkaan yang jelas untuk kedua-dua guru dan pelajar tentang perkara yang perlu

dicapai pada titik akhir kursus (Halim, 2019). Mempunyai kurikulum membolehkan

pelajar lulus antara institusi dan supaya mereka boleh maju dan meneruskan untuk

mendapatkan kelayakan lanjut. Di peringkat sekolah rendah dan menengah ramai

pelajar akan berpindah antara sekolah. Inilah sebabnya mengapa kurikulum adalah

penting. Ini bermakna sekolah adalah standard dan pelajar tidak akan menderita atau

ketinggalan mengajar hanya kerana mereka berpindah dari satu sekolah ke sekolah

yang lain (Meyer, 2018). Apatah lagi, ia menetapkan matlamat akhir tahun sekolah

rendah untuk dicapai oleh semua pelajar. Semua sekolah rendah mengikut kurikulum

supaya mereka bersedia ke tahap yang sama apabila mereka mula belajar di peringkat

sekolah menengah.

Mulyasa (2018) menyatakan bahawa kurikulum berfungsi sebagai panduan

utama untuk semua pendidik dari segi apa yang diperlukan untuk pengajaran dan

pembelajaran yang berkesan; manakala ianya harus pula akses adil bagi semua

pelajar. Struktur kurikulum direka untuk menolong murid boleh belajar dengan
 29

suasana berkesanan. Untuk menyokong pengajaran berkualiti dan berkesan,

kurikulum mesti mengandungi matlamat, teknik, bahan dan penilaian sebenarnya.

Kurikulum merupakan sesuatu bekas yang sangat mempunyai kepentingan di

dalam membina paradigma dalam diri setiap individu yang intelek, kreatif dan

inovatif (Mastura, 2018). Hal ini kerana pendidikan yang dijalankan oleh sesebuah

institusi haruslah berkenaan dengan sesuatu kemahiran, penyampaian ilmu dan

juga penerapan nilai. Dalam bentuk yang praktik, pendidikan seharusnya dapat

membina dan membangun insan yang berkemampuan menerapkan ilmu pengetahuan

yang dimiliki dalam kehidupan seharian.

Kurikulum menjadi sangat penting untuk dimiliki setiap sekolah sebagai

pedoman bagi guru. Terutamanya bagi sekolah-sekolah formal, di mana kurikulum

akan menjadi panduan dan memberikan arahan dalam mengajar. Sesuai dengan

pengertian kurikulum, iaitu sesuatu yang terencana, maka dalam dunia pendidikan

segala kegiatan siswa dapat diatur dengan begitu rupa. Sehingga tujuan adanya

pendidikan dapat tercapai.

Malahan, boleh dikatakan jika tidak ada kurikulum, maka pembelajaran di

sekolah tidak boleh berjalan dengan baik. Sebab segala sesuatu telah tertuang dalam

sesuatu kurikulum. Tentunya dengan pelbagai variasi dan adaptasi. Maka tak heran

pula jika seorang pakar bernama Beauchamp (1998) menyatakan bahawa kurikulum

merupakan jantung daripada pendidikan.

 30

2.5 Kurikulum JSIT

Kurikulum JSIT berupaya memaksimumkan peranan guru, ibu bapa dan masyarakat,

supaya wujud sinergi yang membina kompetensi murid. Ibu bapa terlibat secara aktif

dalam jawatankuasa sekolah, untuk memaksimumkan pemerhatian terhadap kualiti

proses pembelajaran anak-anak mereka.

Kurikulum JSIT merupakan kurikulum yang menggabungjalinkan kurikulum

Kebangsaan dan kurikulum Sekolah Islam (Ismail, 2018). Dalam kurikulum JSIT,

terdapat kewajipan memasukkan nilai murni Islam dalam setiap subjek (Muhab,

2014), manakala subjek Agama pun harus dijalakan menggunakan kaedah saintifik.

JSIT membina standard proses yang khas, berasaskan prinsip pembelajaran sekolah

Islam bersepadu.

Bukan itu sahaja, pendidikan Islam adalah pembelajaran yang terarah kepada

dua bahagian iaitu pengurusan pendidikan berlandaskan Islam dalam membentuk

peribadi anak-anak sesuai dengan ajaran agama Islam yang berakhlak mulia

(Ramadhani, Marini, & Sumantri, 2021). Hasil kajian penyelidikan Marannu (2017)

menyatakan bahawa asas, komponen dan prinsip pembangunan kurikulum pendidikan

agama dan agama dibangunkan daripada inovasi dan kreativiti pengurus sekolah yang

disediakan secara mandiri oleh sekolah, yang boleh dilakukan dengan mengguna

pakai kurikulum rangkaian sekolah Islam bersepadu.

Penyelidikan yang dijalankan oleh Haryaningrum, Muhdi, dan

Retnaningdyastuti (2017) memberikan Rajahan bahawa kurikulum sekolah Islam

 31

distrukturkan di sekitar aktiviti pembelajaran, pembangunan diri dan pembiasaan serta

program sekolah unggul yang dilaksanakan menggunakan sistem sekolah sehari

penuh. Pelaksanaan kurikulum JSIT dapat berjalan dengan baik sekiranya pengetua,

guru kelas dan guru wali kelas sebagai pelaksana bekerjasama dengan ibu bapa dan

masyarakat untuk menambah baik sumber pembelajaran murid melalui organisasi,

kepimpinan, budaya sekolah dan penghayatan.

Ismail (2019) menyatakan bahawa sistem kurikulum JSIT ialah kurikulum

yang yang terdiri dari tiga kurikulum gabungan iaitu kurikulum Kebangsaan,

kurikulum Jaringan Sekolah Islam Terpadu Indonesia dan kurikulum sekolah

(tempatan). Kurikulum JSIT merupakan corak kurikulum yang menggabungkan

kurikulum Kebangsaan dengan Kurikulum JSIT dengan menjurus kepada nilai-nilai

Islam.

Corak yang diambil ialah mengamalkan nilai-nilai yang terkandung dalam Al-

Quran disesuaikan dengan mata pelajaran yang dipelajari. Untuk Standard

Kompetensi dan Kompetensi Asasnya tetap sama dengan kurikulum Kebangsaan,

hanya indikator yang ditambah iaitu kurikulum JSIT. Kurikulum dibangunkan selaras

dengan visi dan misi pendidikan negara dan pendidikan Islam (Faruqi, 2019).

Kurikulum JSIT berhubungkait dengan kurikulum Nasional, selari dengan

penerapan kurikulum 2013. Kurikulum JSIT sentiasa mengikuti pelbagai

penambahbaikan dalam kurikulum Nasional. Kurikulum JSIT disediakan setiap tahun

bersama-sama staf pengurusan dan pendidikan selaras dengan kurikulum kekhususan

yang telah ditetapkan mengikut objektif program kekhususan JSIT, setiap guru
 32

diminta merangka sebelas standard kompetensi pengijazahan yang dikaitkan dengan

program dan aktiviti pembelajaran supaya mereka dapat mengaplikasikan hasil

pembelajaran yang berpusatkan murid keberkesanan. Reka bentuk kurikulum JSIT

merupakan reka bentuk yang sudah dirumuskan oleh pengerusi pertubuhan JSIT,

selari dengan pelbagai matlamat pertubuhan pendidikan itu, dan disepakati bersama

oleh semua anggota pertubuhan JSIT (Rojii, Istikomah,;Aulina;;&;;Fauji,;;2019).

Robingatin (2018) menyatakan;;bahawa kejayaan pendidikan di JSIT sangat

disokong oleh pelbagai kalangan, seperti yayasan, pemerintah, persekitaran, dan

tenaga pendidik. Mengikut Raafi (2018) bahawa penerapan nilai Islam ialah sesebuah

hakikat daripada kurikulum JSIT. Oleh itu, guru mestilah mempunyai kefahaman,

utamanya mengenai kepentingan daripada kurikulum JSIT tersebut. Kefahaman

dimaksud meliputi penyiasatan dalam bilik darjah mahupun di luar bilik darjah,

kefahaman mengenai siasat pertubuhan pengajaran, upaya membina sahsiyah murid,

melaksanakan pelbagai siasat penilaian dan tindak lanjutnya.

Dalam penilaian pencapaian kompetensi asas murid dilaksanakan oleh guru

dalam bentuk ujian formatif dan sumatif. Penilaian formatif dilaksanakan dengan

ujian atau bukan ujian, bertulis atau lisan, pemerhatian kerja kumpulan, sikap, dan

portfolio. Penilaian sumatif dilaksanakan dengan ujian, peperiksaan pertengahan dan

peperiksaan semester akhir. Hasil penilaian akan berjalan secara optimum sekiranya

pengetua menyelia secara berterusan. Hasil kajian yang dijalankan oleh Zuldesiah,

Gistituati, dan Ahmad (2021) menunjukkan penyeliaan pengetua sekolah mempunyai

sumbangan terhadap prestasi guru di sekolah. Pelaksanaan penyeliaan pengetua

sekolah yang baik akan memberi kesan kepada peningkatan prestasi guru. Hasil kajian
 33

Jihadi, Rini, dan Efendi (2020) mengatakan perkara yang paling penting dalam proses

itu ialah pemantauan dan penambahbaikan susulan. Dilihat dari kesesuaian apa

standard yang dinilai dari sekolah, pemantauan pengetua sekolah untuk menilai, usaha

susulan untuk penyeliaan akademik dan bukan akademik. Hartati dan Supriyoko

(2020) menambah, penilaian kurikulum perlu diselaraskan dengan garis panduan

Pejabat Pendidikan dan garis panduan Sekolah Islam Terpadu serta matlamat yang

ingin dicapai oleh sekolah.

Keberhasilan pelaksanaan pembelajaran di PAKK harus memperhatikan

berbagai komponen yang diterangkan dalam aspek perancangan, pelaksanaan dan

penilaian pembelajaran (Jumriani, Syaharuddin, Hadi, Mutiani, & Abbas, 2021).

Selain itu, disokong oleh kajian Mustika, Ambiyar, dan Aziz (2021) bahawa dalam

penilaian hasil pembelajaran kurikulum di PAKK merangkumi tiga domain penilaian

iaitu afektif, kognitif dan psikomotor, manakala proses penilaian dilaksanakan melalui

lima peringkat utama yang terdiri daripada menyemak sukatan pelajaran, membuat

grid-grid penilaian, menjalankan aktiviti penilaian, menganalisis hasil penilaian dan

menyediakan laporan penilaian. Setiap guru menjalankan penilaian kanak-kanak

berdasarkan pencapaian perkembangan kanak-kanak. Sesuai dengan perancangan

kurikulum yang telah dirangka. Dalam melaksanakan penilaian, setiap institusi telah

membuat penilaian berdasarkan tahap perkembangan kanak-kanak (Monica &

Yaswinda, 2021).
 34

2.6 Pendidikan Karakter

Bahagian ini dimulakan dengan mentakrifkan istilah karakter. Pengkaji merasa tiada

perlu lagi mendalami takrif daripada pendidikan sebab ianya telah dimaklumi secara

asas am. Seterusnya pengkaji mendedahkan takrif dan asas-asas daripada pendidikan

karakter.

2.6.1 Takrif Karakter

Istilah karakter sebenarnya berasal dari bahasa Latin: “kharakter”, “kharassein”,

“kharax”, dalam bahasa Inggeris: watak, dalam bahasa Indonesia: "karakter", serta

dalam bahasa Greek:character, asal charassein yang berarti membentuk tajam,

menghasilkan dalaman (Majid dan Andayani, 2018).

Darmawan (2018) menyatakan bahawa karakter ialah sifat asas yang dipunyai

oleh sesorang individu, yang pengamalannya sudah tanpa sedar dikeranakan

keterbiasaan berperilaku seperti dimaksud. Kaedah bahasa Arab menggunakan

perkataan khuluq, sajiyyah, dan thabu’u bagi pentakrifan karakter. Bahasa arab juga

kerap menggunakan istilah syakhshiyyah yang bermaksud keperibadian daripada

individu (Supiana, 2011). Adapula perkataan “Charakter”. Erti daripada perkataan ini

ialah sifat, watak, keperibadian atau akhlak. Dalam ayat lainnya, karakter ialah salah

sebuah sifat asas manusia, yang pembinaannya mengikuti keturunan dan kesan

persekitaran (Bukhari, 2019).

 35

Karakter mencirikan kualiti peribadi seseorang yang boleh dilihat daripada

setiap perkataan dan perbuatannya. Victoria Neufeld & David B. Guralink pula

mentakrifkan watak sebagai sifat, kualiti dan kekuatan yang tersendiri, mencorakkan

tingkah laku yang terdapat dalam diri seseorang individu atau kumpulan (Muslich,

2018). Imam al-Ghazali menyatakan bahawa watak ialah imageri daripada kandungan

hati seseorang, dipancarkan berupa perkataan, sikap dan perbuatan angota badan

(Megawati, 2018). Dalam ayat lain, karakter, yang kerap disebut sebagai watak

(dalam bahasa arab disebut sahsiyah), ialah semua tampilan yang Nampak daripada

keperibadian seseorang atau individu, sama ada perkataan, mahupun perbuatan.

Karakter adalah akhlak peribadi, yang merupakan cungkilan daripada kandungan

pikiran dan perasaan manusia. Justeru, karakter ialah wujud dari kandungan qolbu,

yang terpancarkan dalam gerak laku perbuatan badan manusia.

2.6.2 Takrif Pendidikan Karakter

Kewujudan pendidikan karakter dijadikan sebagai sesuatu bentuk dalam upaya

membina kecekapan berfikir, dan melakukan tindakan mengikut keadaan yang

berlaku. Ini adalah kerana kewujudan pendidikan karakter dijadikan sebagai upaya

membina sahsiyah individu, menyemai nilai-nilai murni, utamanya dalam pengabdian

kepada Allah swt. Nilai dimaksud meliputi sikap jujur, menjaga kesopanan, berdikari,

merendah diri, dan mempunyai bangsa yang sensitif yang kuat dan mampu berfikir

secara logiknya (Muslich, 2018).

 36

Muslich (2018) menyatakan bahawa kewujudan pendidikan karakter boleh

menjadi sesuatu penting untuk sekolah kerana sehingga kini sekolah masih

kekurangan dalam memberi perhatian terhadap soalan ini. Akibatnya, pelbagai soalan

sosiologik pun muncul. Oleh itu, sekolah perlu menyeimbangkan kejayaan akademik

dan kejayaan watak, dalam ertian kecekapan emosional dan sosial murid-murid.

Kecekapan-kecekapan ini tentunya dalam wilayah yang digariskan oleh pendidikan

karakter.

Pendidikan karakter yang disarankan oleh Thomas Lickona ialah membina tiga

aspek kemampuan yang wujud dalam diri pelajar iaitu kognisi melalui pengetahuan

moral, kasih sayang melalui perasaan moral, dan psikomotor melalui tindakan moral

(Thomas Lickona dalam NurAini, 2014). Pendidikan karakter ialah penndidikan bagi

pembinaan sahsiyah yang hasilnya terlihat dalam perbuatan nyata seseorang, yaitu

perkataan, sikap dan perilaku yang baik, seperti jujur, bertanggung jawap,

menghormati hak orang lain, kerja keras, dan sebagainya.

Pendidikan karakter adalah suatu usaha yang disengaja untuk membentuk

karakter yang baik berdasarkan nilai-nilai murni yang secara objektif baik bagi

individu dan masyarakat (Saptono, 2011). Dalam paradigma lama, keluarga

dipandang sebagai tulang punggung pendidikan karakter. Hal ini dapat dipahami,

karena dalam masa lampau, biasanya keluarga dapat mengenali dan mengamalkan

pelbagai kebaikan. Ibu bapa biasanya mempunyai peluang yang mencukupi dan dapat

memanfaatkan tradisi yang sedia ada untuk memperkenalkan pelbagai kebaikan

secara terus kepada anak-anak mereka melalui teladan, nasihat, cerita/cerita, dan
 37

tabiat setiap masa lalu. Umumnya disandarkan sebagai tunjang pendidikan karakter

(Muslich, 2014).

Sedikitnya, ada empat alasan mendasar mengapa sekolah pada masa sekarang

perlu lebih bersunggung-sungguh menjadikan dirinya tempat terbaik bagi pendidikan

karakter. Keempat alasan itu adalah: kuantiti keluarga, matlamat persekolahan,

kecerdasan anak-anak murid, dan keperluan membina watak anak didik.

Sebetulnya, ramai prinsip-prinsip asas pendidikan karakter yang perlu

diperhatikan oleh sekolah-sekolah yang melaksanakan pendidikan karakter

(Mulyasan, 2019). Ada sebelas prinsip pendidikan karakter, meliputi: komitmen ke

atas nilai murni, kefahaman guru secara utuh, sika proaktif sekolah dan persekitaran,

adanya suasana saling memperhatikan, keadilan dalam kompetisi akademik,

pembinaan motivasi, dan evaluasi berterusan.

Berasaskan pendapat pelbagai pakar di atas, pengkaji dapatlah merumuskan

bahawa pendidikan karakter ialah sesuatu upaya sedar bagi membina watak positif

(watak yang baik) pada murid-murid melalui sesuatu system sebetulnya, mengikut

suatu teori pedagogi tertentu agar supaya murid dapat meneruskan potensi yang

dianugerahkan Allah swt kepadanya, yang seterusnya dapat mencapai kejayaan hidup

di masa hadapan. Pendidikan ini bermula sejak murid ada dalam rahim ibunda,

diteruskan pada masa kelahiran, masa presekolah, sekolah formal dan seterusnya.
 38

2.6.3 Objektif Pendidikan Karakter

Asas objektif pendidikan karakter ialah terbinanya watak bijak an juga baik pada diri

peribadi murid-murid. Ehwal ini merupakan teras daripapada ajaran Islam yang

dibawa oleh Rasulullah saw (Majid dan Andayani, 2018).

Kepentingan asas daripada pendidikan karakter ialah memanusiakan manusia,

dan menyedarkan manusia tersebut bahawa ianya merupakan makhluk peribadi

sekaligus makhluk sosial. Sebagai makhluk peribadi, manusia harus mempamerkan

keutuhan (syamil) dirinya, dalam bentuk jasad, akal dan rohani. Sedangkan sebagai

makhluk sosial, manusia berada di tengah-tengah masyarakat, dengan pelbagai jenis

interaksi, berbagai keperluan, berbagai motivasi hidup, yang semuanya harus berjalan

secara harmonis (Yasin, 2022).

Seterusnya, peranan pendidikan karakter ialah menyiapkan persekitaran yang

boleh menyokong terbinanya peribadi berakhlak baik. Ini kerana persekitaran sangat

mempengaruhi perkembangan sahsiah seseorang (UU Nomor 2 tahun 2003). Keluarga

merupakan persekitaran pertama yang mempengaruhi kehidupan dan perwatakan

kanak-kanak. Apabila tiba masanya, persekitaran permainan di sekitar rumah mula

mempengaruhinya, yang berterusan dengan persekitaran sekolah.

 39

Bercermin pada pasal 3 UU No 20/2003, fungsi daripada pendidikan nasional

ialah mengembangkan semua potensi kanak-kanak Negara, sama ada potensi

pengetahuan, sikap, kemahiran, bagi kejayaan peribadi, masyarakat, bangsa dan

Negara. Matlamat daripada pembinaan potensi dimaksud ialah agar supaya para

murid berproses menjadi makhluk yang beriman kepada Allah swt, dan berbudi

pekerti serta sifat-sifat baik yang lain (UUD Sisdiknas, 2003).

Selari dengan fungsi peranan daripada pendidikan kanak-kanak Negara,

pendidikan karakter dimaksudkan bagi membina kefahaman, kekuatan mental dan

watak serta tamadun bangsa yang bermaruah, cerdas, mempunyai kmahiran, dalam

rangka mencerdaskan kehidupan bangsa (BPPPK Kemendiknas, 2017). Pendidikan

karakter berfungsi membina kehidupan nasional yang berkeragaman, membina

bangsa yang cerdas dan jujur, membna warganegara yang cinta damai.

Akhirnya, objektif daripada pendidikan karakter yang dilakukan dalam sekolah

itu bermaksud membina kekuatan untuk lebih peka terhadap pembinaan nilai murni,

melakukan penilaian ke atas murid-murid, dan membina keterkaitan antara sekolah

dan masyarakat (UU No 20/2003). Nilai-nilai murni dimaksud ialah jujur, berani, rela

berkurban demi kejayaan bangsa, mahu bertanggung jawap, mandiri, disiplin, sopan-

santun dalam keluarga dan masyarakat, merendah diri, tidak jumawa, menenggang

rasa, suka berderma, suka kerja bersama yang selainnya, cinta damai, dan seterusnya.
 40

2.6.4 Faktor Pendidikan Karakter

Para pakar menyatakan bahawa pembinaan karakter atau watak murni kanak-kanak

tidak lepas daripada dua faktor penyokong, iaitu faktor semulajadi atau genetic

daripada ibu bapa dan persekitaran, yaitu kemasyarakatan dan pendidikan (Muslich,

2018).

Untuk lebih jelasnya diuraikan sebagai berikut:

1. Faktor semulajadi, iaitu faktor daripada keturunan (ibu bapa). Faktor ini

merupakan fitrah yang dibawa sejak kanak-kanak ada dalam kandungan ibu.

Faktor ini pula ialah sesuatu yang bersifat baka, sebab telah ada dan diwariskan

daripada para tua-tua.

2. Faktor persekitaran, iaitu sebuah keupayan yang sifatnya ikhtiar menzahirkan

sokongan bagi pembinaan watak kanak-kanak tersebut pada masa selepas

kelahirannya.

Mengikuti Kemdikbud (2010), Faktor genetik bukanlah faktor dominan,

kerana faktor ini telah wujud sejak semula. Namun, pendidikan perlu menyiapkan

faktor persekitaran yang baik agar boleh membagi sokongan kuat kepada kanak-kanak

pada era golden age. Perkara ini sudah menjadi perhatian penting para pakar

pendidikan dan psikologi (Santrock, 2007). Tugasan institusi pendidikan ialah

menjadi persekitaran yang baik, tangguh dan berkesanan positif dalam membina

karakter murid.
 41

Tambahan pula, persekitaran pendidikan mestilah menjadi tempat menyemai

benih-benih kebaikan, bukan menghalangnya (Yasin, 2022). Justeru, institusi

pendidikan tidak boleh menjadi pemangsa yang membaham potensi anak-anak, agar

dapat berkembang dengan baik selaras dengan fitrah Allah SWT.

2.7 Teori-teori Berkenaan dengan Pendidikan Karakter

2.7.1 Pendidikan Karakter dalam Persfektif Psikologi

Mengikuti Mac Elroy (2003), watak ialah nilai yang terzahir dalam tingkah laku. Oleh

itu, watak boleh dirujuk secara psikologi, sebagai cerminan ciri-ciri psikologi

seseorang. Potensi psikologi seseorang boleh menjadi positif atau negatif.

Perkembangan kedua-dua dimensi potensi ini mesti diarahkan supaya potensi positif

lebih dominan daripada yang lain.

Mengikut Lickona (1993), penzahiran watak yang baik (good character)

bermula daripada kefahaman, berterusan dengan niat mengamalkan kebaikan tersebut.

Dengan ayat lain, watak mengarah kepada kefahaman, sikap, kemahiran dan juga

motivasi. Oleh itu, dalam kefahaman psikologik, pendidikan karakter mengandungi

tiga element eras, iaitu kefahaman tentang kebaikan (knowing the good), mencintai

kebaikan (desiring the good) dan melakukan kebaikan (doing the good).

Seterusnya, pendidikan karakter tidaklah sekadar mengajar mana-mana

perilaku benar dan mana-mana perilaku buruk, namun perlu kepada pembinaan
 42

karakter yang baik agar menjadi satu kebiasaan (habituation) tentang kebaikan

sehingga seorang individu tersebut faham, mampu merasakan kebaikan tersebut dan

terdorong untuk melakukannya.

Berkowitz (2012) menyatakan bahawa pembinaan psiko-pendidikan karakter

mempunyai keperluan bagi menanam watak menghormati diri, orang lain dan dunia,

tanggungjawap; memulakan keupayaan bagi mencintai keadilan, sedar diri, merendah

dan sopan kepada orang lain, mengurangi sikap negatif seperti niat jahat kepada orang

lain-lain dan apa-apa yang menjadi hak orang lain. Ini selari dengan Lickona (1993),

bahawa pendidikan karakter perlu menitik-beratkan karakter baik yang harus

dikembangkan. Manakala ciri khas dalam pendidikan karakter ialah moral knowing

atau pengetahuan tentang moral (Lickona, 2004).

Merujuk pada pandangan psikolohi Islam, sebagaimana pandangan Al Ghazali

dan Al Miskawyh, bahawa karakter baik akan menzahirkan kesucian jiwa manusia

daripada elemen-elemen buruk. Mengikut Ibnu Sina, semua zahiran daripada moral,

sama-ada baik mahupun buruk, diperolehi manusia dengan cara menyesuaikan diri

mengikut kesan persekitaran dan sistem pendidikan yang diteriman (Sakinah &

Rahimah, 2017). Berasaskan kenyataan ini, difahami bahawa individu yang terbiasa

menzahirkan perbuatan buruk, maka dia akan cenderung menjadi buruk, manakala

jika terbiasa dengan kebaikan, maka dia akan menjadi baik. Karakter juga merujuk

nilai moral, sikap, perilaku dan budi pekerti yang membezakan seseorang dengan

yang lain. Individu yang berkarakter baik atau unggul adalah seorang yang berusaha

untuk melakukan hal-hal yang baik yang menjurus kepada perkara berkaitan dengan
 43

dirinya sendiri, keluarga, bangsa, negara dan suruhan Tuhan serta dikaitkan dengan

kesedaran emosi dan motivasinya (perasaan) (Mohamad Khairi & Asmawati, 2010).

Semua ini menjelaskan bahawa karakter dalam Islam amat berkait dengan aspek

perilaku, sikap, cara dan kualiti diri yang ada pada seseorang individu. Oleh itu,

konsep pendidikan karakter di dalam Islam merupakan satu pendekatan yang

mementingkan keperibadian individu berasaskan keimanan di mana Islam bukan

sekadar hanya melakukan pemindahan ilmu semata-mata, malah Islam memastikan

agar keseluruhan elemen yang wujud sedari akal, fizikal, rohani, spiritual yang

memastikan hubungan sesama manusia dan alam adalah untuk mencapai makrifat

(mengenal) Allah (Siti Atiyah et. al., 2019).

2.7.2 Teori Humanistik

Teori Humanistik daripada Carl Rogers menekankan tentang kepentingan

manusia untuk boleh fahaman tentang diri sendiri melalui ‘self disclosure’, maklum

balas, dan sensitiviti terhadap pendedahan diri orang lain (Abu Bakar, 2002). Oleh

itulah, teori humanistik memandang individu sebagai makhluk peribadi dan sosial.

Merujuk pendapat Abu Bakar (2002) tersebut di atas, maka asas utama

daripada teori humanistik dalam lapangan pendidikan karakter ialah memanusiakan

manusia dan menjadikan mereka makhluk berwatak sosial (kemanusiaan). Teori ini

menentang dehumanisasi, iaitu memandang manusia sebagai mekanik atau mesin

yang diperlukan sebagai sumber, tanpa mempedulikan aspek perasaan sebagai

manusia.
 44

2.7.3 Teori Ekologi

Teori Ekologi dipelopori oleh Bronfrenner (1986) menyatakan bahawa bahawa

kehidupan sebenarnya adalah ekosistem. Di dalam ekosistem dimaksud, karakter

kanak-kanak terhasil dari interaksi mereka dengan persekitaran, yang kan membagi

kesan, sama ada positif mahupun negatif kepada perkembangan diri mereka.

Mengikut Bronfrenner (1986), perkembangan setiap individu baik dari segi fizikal

atau sosial adalah berbeza, berasaskan ima sistem yang digariskan oleh teori Ekologi,

iaitu mikrosistem (microsystem), mesosistem (mesosystem), eksosistem (exosystem),

makrosistem (macrosystem) dan kronosistem (chronosystem).

Mengikut Bronfenbrenner, persekitaran perkembangan individu terdiri daripada lima

sistem, iaitu :

a) Mikrosistem

Mengikut Mac Naughtori (2015), fokus daripada mikrosistem ialah masa di mana

kanak-kanak mempunyai penglibatan yang menghabiskan paling banyak masa dalam

hidup mereka. Contohnya interaksi kanak-kanak di dalam keluarga iaitu dengan ibu

bapa dan adik beradik. Interaksi antara rakan, jiran serta guru terlibat dalam proses

perkembangan kanak-kanak.
 45

b) Mesosistem

Mesosistem adalah jambatan antara beberapa mikrostem, yang mempengaruhi

perkembangan watak kanak-kanak. Sebarang perkara yang berlaku dalam satu

mikrosistem dapat mempengaruhi interaksi dengan mikrosistem yang lain. Sebagai

contoh, keadaan di rumah dapat mempengaruhi tingkah laku dan personaliti seseorang

individu ketika berada di sekolah (Mac Naughtori, 2015)

c) Eksosistem

Eksosistem ialah pengalaman yang sifatnya tidak langsung, kerana kanak-kanak tidak

terlibat secara langsung dengan pelbagai kejadian persekitaran dimaksud, namun

kejadian-kejadian tersebut membagi kesan kuat kepada pembinaan watak kanak-

kanak. Perumapamaan yang baik di sini ialah adanya pasar raya di persekitaran

sekolah. Keadaan pengurusan, kemudahan dan peraturan-peraturan yang

dikuatkuasakan di tempat-tempat membeli belah secara tidak langsung akan

mempengaruhi perkembangan sosial kanak-kanak tersebut (Santrock, 2008)

d) Makrosistem

Makrosistem ialah sesebuah persekitaran yang besar, melibatkan komuniti dan

Negara. Di sini, ada pelbagai norma dan nilai murni yang berlaku yang menzahir

dalam kehdupan masyarakat. Sebagai perumapamaan, dalam sesetengah masyarakat,

peranan jantina amat penting diperhatikan (Santrock, 2008).

 46

e) Kronosistem

Kronosistem ialah zahirnya pelbagai perubahan di tengah masyarakat mengikuti masa

tertentu. Misalnya, kanak-kanak masa kini lebih ramai bermain teknologi handphone,

yang tentunya dikesankan oleh perubahan-perubahan dalam lapangan sains dan

teknologi tersebut (Santrock, 2008).

2.7.4 Teori Behaviorisme

Mengikut teori Behaviourisme, semua watak yang menzahirkan perilaku kanak-kanak

diperolehi dari persekitaran secara pembiasaan. Bandura (1997) menyatakan bahawa

kanak-kanak memulakan belajar mereka dari proses meniru. Ibu bapa adalah model

bagi perbuatan kanak-kanak, sama ada perlakuan baik atau buruk. Kanak-kanak akan

memperhatikan setiap kelakuan dan tingkah laku orang-orang sekitar, seperti ibu

bapa, guru, artis, rakan sebaya, ahli politik dan sebagainya (McLeod, 2016).

Pemerhatian kanak-kanak bukan hanya kepada tingkahlaku orang sekeliling tetapi

dalam masa yang sama mereka akan meniru perbuatan tersebut, yang boleh difahami

sebagai modelling atau dikenali juga sebagai imitasi kelakuan.

2.7.5 Teori Kognitif

Mengikuti Piaget (1965), pembinaan karakter kanak-kanak bersesuaian dengan

peringkat-peringkat pembinaan mental. Teori Piaget tidak hanya tertumpu kepada

bagaimana individu memperoleh pengetahuan, namun juga memperhatikan dimensi

perilaku sebagai akibat daripada pengetahuan dan kefahaman dimaksud.

 47

Psikologi kognitif berpadangan bahawa kecemerlangan otak kanak-kanak boleh

bertumbuh melalui pelbagai tahapan. Piaget meyakini bahawa kanak-kanak harus

berperanan aktif dalam proses pembelajaran, bertindak melakukan rangkaian

percubaan, mencatat capaian, membuat pemerhatian dan penilaian persekitaran,

sebagai sesebuah cara mereka memahami dunia. Seterusnya, maklumat-maklumat

dimaksud boleh pula mencipta watak kanak-kanak, berkesanan terhadap cara mereka

berhubungan dengan persekitara, termasuk pula dengan kawan-kawan, ibu bapa dan

guru-guru (Crain, 1985).

Mengikut teori perkembangan moral oleh Kohlberg, bahawa perkembangan

moral mengikut pula kepada perkembangan kognitif (Crain, 1985). Kohlberg

menambahbaiki teori Piaget bagi penjelasan dan keyakinan bahwa perkembangan

moral daripada kanak-kanak usia awal (golden age) selari dengan perkembangan

kognitif mereka (Siegel, 1980). Kohlberg ada meyakini bahwa perkembangan moral

selari dengan pembangunan kognitif, sama ada kefahaman yang baik mahupun yang

kurang baik.

Seterusnya, Kohlberg mengenalkan adanya konsep dilemma moral, atau yang

disebut pula sebagai "Heinz", yang membincangkan idea bagaimana memilih dua-dua

keadaan bagi seseorang yang harus memilih mematuhi undang-undang berbanding

menyelamatkan nyawa (Siegel,;1980). Beliau menggunakan idea cerita-cerita dilema-

moral yang membentangkan idea-idea yang bercanggah tentang dua nilai moral untuk

mengajar kanak-kanak lelaki berumur 10 hingga 16 tahun tentang moral dan nilai-

nilai.
 48

2.7.6 Teori Islam

Al-Ghazali (2007) menyatakan takrif karakter atau watak seseorang sebagai keadaan

jiwa dan jasad yang stabil. Individu berjiwa stabil ialah individu yang mempunyai

kefahaman tentang bekalan ilmu jiwa (ilmu rohani). Melalui ilmu ini, individu boleh

memahami kekurangan dalam dirinya. Mengikut AlGhazali (2007) pula, perwatakan

yang baik dapat dicapai dengan adanya komponen karakter (al-khuluk) iaitu;

tindakan, kekuatan, pengetahuan dan keadaan jiwa.

Al Ghazali (2007) telah membahaskan bahawa ada empat elemen pertubuhan

manusia, iaitu al-qalb, al-ruh, al-aql dan al-nafs. Kesemua elemen dimakud harus

diarahkan agar manusia mencapai kebahagiaan di dunia dan di akhirat. Bagi

mendapati kejayaan dunia akhirat, individu boleh mencapainya melalui dua cara, iaitu

pengetahuan dan perbuatan atau amalan. Amalan yang terbaik ialah mengikuti

baginda Muhammad saw.

Pendidikan karakter, mengikut Al-Ghazali (2007) perlu bermula pada masa

kanak-kanak (golden age), kerana ini adalah peringkat paling kritikal bagi pembinaan

dimaksud. Beliau ada membagikan lima kategori utama bagi membangunkan karakter

individu iaitu: (a) kedisiplinan diri, (b) proses perbaikan kea rah penyempurnaan diri,

(c) mengejar watak yang baik, (d) mengelakkan sahabat buruk, dan (e) pencegahan

daripada gaya kehidupan mewah.

 49

Mengikut Ibn Miskawayh (dalam Maghfiroh, 2016), psiko-pendidikan karakter

itu boleh dilakukan melalui dua penyiasatan, iaitu pengajaan dan perhubungan dengan

persekitaran. Beliau menolak pandangan bahawa watak itu bersifat statik. Justeru,

watak itu dapat diubah dan dikendalikan. Mengikut pandangan Ibn Miskawayh,

akhlak ialah asas daripada matlamat pendidikan dan pembinaan angkatan belia bangsa

(Maghfiroh, 2016).

Mengikut Ibn Miskawayh, ada empat unsur utama kebahagiaan iaitu

kebijaksanaan (al-hikmat), kemuliaan (al-’iffat), keberanian (alsyaja’at) dan keadilan

(al-’adalat). Keempat-empat unsur tersebut harus ditubuhkan dalam institusi

pendidikan, sama ada pendidikan persekolahan maupun yang bukan persekolahan

(Ansari, 1964).

Mengikut Ansari (1964), pembinaan karakter harus dilaksanakan berdasarkan

asuhan dan keadaan semulajadi individu. Asuhan ini menglibatkan pelatihan,

pembinaan, pengajartan dan pergaulan dengan orang-orang persekitaran. Berdasarkan

perspektif yang telah dibincangkan, dapat dirumuskan bahawa para pakar psikologi

Islam telah menggabungjalinkan dalil-dalil naqli (al-Quran dan as-Sunnah) dan dalil

aqli dalam pembangunan psiko-pendidikan karakter individu.

2.8 Rumusan

Secara ringkas, bab ini telah membincangkan kajian literatur yang terdiri

daripada sejarah mula JSIT, sekolah Islam terpadu, kurikulum JSIT, karakter,
 50

pendidikan karakter, dan teori-teori yang menjadi landasan dalam pendidikan

karakter.
 51

BAB 3

METODOLOGI

3.1 Pengenalan

Bab ini mengupas tentang metodologi kajian yang merujuk kepada kaedah yang

sesuai bagi penyelidikan ini. Dalam menjalankan kajian, penting penyelidik

menjelaskan bagaimaan reka bentuk kajian atau pertalian yang mempunyai

metodologi penyelidikan. Aspek-aspek yang diterangkan dalam bab ini ialah perekaan

daripada bentuk penyelidikan, peserta kajian, responden, alatan kajian, penentuan

kesahan dan kebolehpercayaan, penyiasatan pengumpulan data, dan kaedah

penyiasatan bagi analisis data.

3.2 Reka Bentuk Kajian

Kajian ini menggunakan kaedah kualitatif. Kajian kualitatif bersifat anjal, kerana

pengkaji tidak menetapkan secara khas apa dan bagaimana kajian akan dijalankan ke

depannya (Trochim, 2006). Hal ini tiada bererti bahawa kajian kualitatif bersifat

sebarang. Yang dimaksud ialah pada kajian kualitatif, dibolehkan adanya pengubahan
 52

soalan kajian, objektif maupun prosidur di tengah perjalan penyeledikan. Ini pula

kerana alatan utama daripada kajian ini ialah manusia.

Kajian kualitatif yang akan dijalankan ini dimaksudkan bagi penyelesaian atau

menemukan jawapan dari dua pertanyaan yang telah dinyatakan di bab 1. Soalan

kajian yang melahirkan objektif kajian, mesti dicari jawapannya melalui rangkaian

pengumpulan data. Ciri khas kajian kualitatuf ini ialah tiada menggunakan data

berupa nombor, melainkan capaian daripada perbualan dengan beberapa orang

(peserta kajian). Alatan yang digunakan bagi mendapatkan data ialah panduan

temubual dan lembar pemerhatian. Kedua-duanya taida bermaksud merakam data

numerik. Mengikut Bryman (2008), penyiasatan yang dilakukan menekankan

kepada perkataan berbanding pengiraan data yang dikumpul dan dianalisis. Analisis

yang dilakukan pula, hanyalah analisis terhadap pelbagai jawapan daripada peserta

kajian, tanpa adanya ikutan analisis statistik.

3.3 Populasi dan Sampel Kajian

Mengikut Yusof (2015), populasi ialah individu-individu yang dipadukan untuk

diambil data mereka oleh penyelidik melalui suatu alatan. Popilasi pula bermaksud

semua peserta kajian yang potensial dijadikan sumber data. Jadi, populasi ialah

tumpuan daripada suatu kajian, sama ada kajian kuantitatif mahupun kualitatif (Bidin

Yatim & Yahaya, 2012). Sememangnya, ada sementara pakar yang menyatakan

bahawa kajian kualitatif tiada memerlukan populasi sebab kajian ini tiada melakukan
 53

generalisasi, namun pengkaji memutuskan adanya populasi sebagai disarankan oleh

pensyarah penyelia penyelidikan ini.

Kajian ini mengambil populasi berupa semua TKIT yang berada di Daerah

Kabupaten Lombok Timur. Bilangan populasi kajian ini ialah seramai 30 buah TKIT,

yang tersebar di dalam 20 kecamatan.

Sampel ialah individu-individu bahagian daripada populasi kajian.

Persampelan bermaksud pada bagaimana cara pengkaji memperolehi sampel dari

populasi sasaran. Pada kajian bersifat kuantitatif, persampelan harus mengikuti

kaedah tertentu yang ketat sebab sampe harus betul-betul mewakili populasi sebenar

(Yusof, 2005). Mengikuti arahan pensyarah penyelia, kajian ini tiada mengikuti cara

atau siasat persampelan ketat seperti mana dalam kaedah kuantitatif. Sampel kajian ini

ditentukan bersesuaian dengan keperluan penyeledik, utamanya kemudahan dalam

memperolehi data penyeledikan.

Kajian ini menggunakan kaedah persampelan tidak rawak. Ini kerana kajian

yang dijalankan ialah kajian kualitatif, sehingga tidak diperlukan persampelan rawak.

Penhkaji menjalankan penyeledikan di 5 buah Taman Kanak-kanak Islam Terpadu

(TKIT) di Kabupaten Lombok Timur, Nusa Tenggara Barat, Indonesia. Pemilihan

Sekolah Jenis TKIT adalah berdasarkan objek daripada kajian ini. Guru yang terlibat

adalah seramai guru yang mengajar dalam TKIT tersebut.

 54

Rajah 2. Map Lokasi Kajian

 55

Kepala Sekolah

TKIT Nurul Fikri Selong di

Kecamatan Selong

Perwakilan guru

Kepala Sekolah

TKIT TAQU di Kecamatan

Suralaga

Perwakilan guru

Kepala Sekolah

TKIT Qolbun Salim

Kecamatan Masbagik

Perwakilan guru

Kepala Sekolah

TKIT Anak Sholeh

Kecamatan Masbagik

Perwakilanguru

Kepala Sekolah

TKIT Abu Bakar ash Shidiq

di Kecamatan Keruak

Perwakilan guru
 56

Keterangan :

Lokasi yang terpilih terkait judul proposal penelitian adalah 5 lokasi yang

terdiri dari Taman Kanak-kanak Islam Terpadu (TKIT) yang terdapat di 5 kecamatan

di Kabupaten Lombok Timur dengan jumlah sampel sebanyak 10 orang yaitu :

1. TKIT Nurul Fikri Selong yang terletak di Daerah Selong, terdapat 7 orang yang

ditemubual terdiri daripada 1 pengetua sekolah dan 1 orang guru.

2. TKIT Qolbun Salim yang terletak di Daerah Paokmotong Kecamatan Masbagik,

jumlah yang ditemuduga seramai 2 orang terdiri daripada 1 pengetua sekolah dan 1

guru kelas

3. TKIT Taqu Daerah Suralaga, jumlah yang ditemuduga adalah seramai 2 orang

terdiri daripada 1 pengetua sekolah dan 1 guru kelas

4. TKIT Anak Sholeh yang terletak di Daerah Masbagik, jumlah yang ditemuduga

seramai 2 orang terdiri daripada 1 pengetua sekolah dan 1 guru kelas

5. TKIT Abu Bakar Ash-Shidiq yang terletak di Daerah Keruak, jumlah yang

ditemuduga seramai 2 orang terdiri daripada 1 pengetua sekolah dan 1 guru kelas

3.4 Instrumen Kajian

3.4.1 Temubual

Sesebuah proses penyeledikan, bagi menjawab soalan-soalan kajian itu, memerlkan

alatan. Temubual ialah sesebuah alatan kajian bagi memperolehi maklumat berupa

ucapan-ucapan daripada peserta kajian dimaksud. Tujuan diadakannya temubual ialah

 57

memperolehi pelbagai kefahaman individu, dimana melalui rangkaian temubual itu,

responden boleh menerangkan suasana sebenar, pengetahuan serta pengalaman

dengan lebih jelas (Herbert & Irene, 2012).

Mengikut Chua Yan Piaw (2014), ada tiga kaedah temubual, iaitu temubual

berstruktur, temubuah sesetengah berstruktur dan temubual tidak berstruktur.

Temubual berstruktur ialah dijalankan dalam syarat yang formal, ianya direka secera

betul-betul, mengikuti pelan yang rapih, menyiapkan dokumen dan alatan elektronik

sebagai perakam.

Mengikuti Arikunto (2018), pada temubual semi berstruktur, penyelidik tiada

perlukan panduan lengkap dan berhadapan secara formal dengan peserta, namun

penyelidik hanyalah mendantangi dan memberikan seramai persoalan untuk dijawap

oleh responden kajian. Pada temubual tiada berstruktur, penyeledik sebagai alatan

kajian boleh memberikan sebarang soalan kepada responden, dan temubual ini

dijalankan secara sepontan sahaja.

Di dalam penyeledikan ini, pengkaji melakukan termubual kepada guru-guru

dan pengetua sekolah untuk memperolehi maklumat tentang kepentingan pendidikan

karakter Mengikut para guru dan pengetua sekolah tersebut. Itu agar supaya

diperolehi konklusi daripada berlakunya kurikulum JSIT berbanding kurikulum

nasional pada TKIT Kabupaten Lombok Timur.

 58

3.4.2 Pemerhatian

Jasmi (2012) membagi dua kaedah pemerhatian, iaitu pemerhatian secara berterusan

(direct observation) dan pemerhatian melalui penglibatan (participant observation).

Kaedah yang pertama, iaitu pemerhatian secara berterusan dijalamkan oleh pemerhati

secara langsung dan berada di luaran daripada proses yang diperhatikan. Kaedah ini,

pada amnya, tidak melibatkan perhubungan secara langsung, hanya dilakukan

pemerhatian. Manakala, kaedah pemerhatian melalui penglibatan mengharuskan

adanya sumbang amalan atau penglibatan pengkaji di dalam poses pemerhatian

dimaksud.

Dalam kajian ini, penyelidik melakukan pemerhatian ke atas perilaku murid-

murid TKIT Kabupaten Lombok Timur. Pengkaji melakukan pemerhatian terhadap

pelaksanaan daripada pendidikan karakter di sekolah yang menjadi subjek kajian ini.

Alatan yang digunakan ialah lembaran pemerhatian, yang diisi melalui pemerhatian

persekitaran sekolaj, pejabat guru besar, bilik darjah, padang sekolah, surau, masjid

persekitaran, pejabat guru, dan lai sebagainya

3.5 Kesahan dan Kebolehpercayaan Instrumen Kajian

3.5.1 Kesahan

Kepentingan daripada kesahan dan kebolehpercayaan instrumen kajian ialah sangat

menentukan dapatan kajan dimaksud. Justeru diperlukan instrument yang sah dan

boleh dipercaya. Pengkaji perlu memasitikan secara betul tahap kesahan dan

kebolehpercayaan daripada alatan yang digunakan dalam mengumpulkan data

 59

kajiannya. Melalui kajian rintis, instrumen kajian diuji bagi menentukan tahap

kesahan dan kebolehpercayaannya (Suppiah, 2018).

Mengikut Othman Lebar (2009), kajian kualitatif memerlukan dua kaedah

kesahan, iaitu kesahan dalaman dan kesahan luaran. Mengikut Meriam (2001),

kesahan dalaman merujuk pada tidak adanya perbezaan di antara dapatan kajian yang

diperolehi dengan realiti sebenar. Manakala, kesahan luaran menunjuk pada

kemungkinan atau potensi daripada dapatan kajian yang dijalankan, dapat pula

dirujuk dengan keadaan lain atau di tempat lain (Othman Lebar, 2009).

Dalam ayat lain dinyatakan oleh pakar Kerlinger dan Lee (2000), bahawa

kesahan ialah keupayaan sesebuah instrument kajian bagi mengukur apa-apa yang

sebetulnya diukur. Kenyataan pakar lainnya ialah bahwa kesahan itu merupakan

kesesuaian, ketepatan dan kebergunaan sesuatu data yang diperoleh oleh seseorang

penyelidik dan adalah satu proses mengumpul dan menganalisis bukti untuk

menyokong pendapat (Abdul Rahman, 2000).

Kesahan alatan yang digunakan dalam kajian ini, yaitu kesahan daripada

temubual dan pemerhatian, diperolehi melalui ‘bertanya kepada pakar’, utamanya

pensyarah penyelia. Pengkaji berunding dengan beliau di dalam upaya memperolehi

instrument yang betul, agar ke depannya dapat digunakan di dalam proses temubual

dengan para peserta kajian ini. Pengkaji fokus pada kesahan dalaman, sebab pengkaji

tiada berpentingan untuk menguji dapatan kajian ini pada lain kondisi. Malahan,

kajian ini merupakan proses belajar, bukanlah suau penyelidikan yang dilakukan guna

menyokong suatu kebijakan kerajaan. Penyeledikan ini pula bukanlah merupakan

 60

tempahan daripada pertubhan swasta ataupun insttusi tertentu. Pengkaji sepenuhnya

melakukan kajian ini sebagai bahagian daripada keperluan menyiapkan pendidikan di

UPSI.

3.5.2 Kebolehpercayaan

Kebolehpercayaan sesuatu alatan kajian merujuk pada ketekalan dan kestabilan

dapatannya yang merentasi masa (Jasmi, 2012). Kebolehpercayaan bertalian dengan

kesamaan jawapan responden untuk soalan yang sama, pada responden yang berbeza.

Pada penyeledikan kualitatif, kebolehpercayaan bertalian dengan pemerhatian

penyelidik terhadap respon peserta kajian yang berbeza, bagi suatu soalan temubual

yang sama.

Penyiasatan yang dilakukan menjadikan data kualitatif beroleh keboleh-

percayaan yang tinggi ialah melalui triangulasi (Magnusson et al., 2005; Oliver-Hoyo

& Allen, 2006; Leech & Onwuegbuzie, 2007; Begley, 1996; Wiersma, 1995;

Maaneen, 1983). Trianggulasi ialah meramaikan lokasi dan meramaikan bilangan

responden. Pasal ini dilakukan oleh pengkaji melalui penyiasatan memperbanyak

bilangan sekolah (lima sekolah), meramaikan jumlah guru (sepuluh guru dan lima

guru besar).

3.5.3 Kajian Rintis

Kajian rintis dijalankan bagi memperolehi kesahan dan kebolehpercayaan soalan

dalam temubual yang telah disiapkan. Kajian rintis dilaksanakan dan ditadbir kepada
 61

2 orang guru di sebuah-sekolah di daerah Lombok Timur. Kajian rintis ini

dilaksanakan pada awal bulan Juni 2023. Kajian rintis dijalankan untuk mengenal

pasti beberapa perkara, iaitu:

a. Mengetahuai kesesuaian semua item dalam instrumen sama ada mudah atau sukar

difahami.

b. Mengetahui tahap kefahaman responden terhadap soalan temubual.

3.6 Prosedur Kajian

Pertama sekali, penyelidik telah mengenal pasti tentang soal selidik yang dapat

merepresentasikan daripada objektif dan persoalan kajian. setelah membina soal

selidik, pengkaji melakukan kajian terhadap kesahan dan kebolehpercayaan daripada

alatan yang digunakan. Setelah memastikan hasil kesahan dan kebolehpercayaan soal

selidik adalah tinggi sehingga soal selidik siap untuk dibahagikan atau disebarkan.

selanjutnya pengkaji meminta kebenaran kepada pihak dinas pendidikan dan

kebudayaan untuk menjalankan kajian. setelah mendapatkan kebenaran dari Dinas

Pendidikan dan Kebudayaan pengkaji menjelaskan secara menyeluruh tentang tujuan

dari kajian dan memohon kebenaran kepada pentadbir untuk menjalankan kajian

disekolah yang menjadi sampel.

Pengkaji memohon kebenaran kepada setiap pentadbir di masing-masing

sekolah untuk meminta nomor Whatsupp daripada guru yang mengajar disekolahnya.

setelah mendapatkan nomor guru disetiap sekolah yang tepilih, pengkaji meminta

kebenaran kepada guru untuk menjadi sampel daripada kajian setelah sebelumnya
 62

mengkaji menjelaskan tujuan daripada kajian yang dijalankan. JIka setuju, pengkaji

mengirimkan soal temubual ke Whatsupp masing- masing guru. Di samping itu,

penyelidik juga mempelankan bagi pertemuan menggunakan Google Meet.

3.7 Analisi Data

Kedua-dua alatan yang digunakan dalam kajian ini, pada hujungnya menzahirkan data

berupa teks. Teks-teks tersebut akan diolah atau dianalis guna menjawap soalan

daripada kajian ini sekaligus mencapai objektif kajian (Wolcott, 2009). Analisis yang

dilakukan ialah berjenis analisis kandungan daripada teks yangtelah dizahirkan.

Kajian ini mencuba melakukan interpretasi bagi teks dapatan kajian (Wolcott,

2009). Spencer et al. (2003) menyatakan bahawa interpretasi dapat dilakukan melalui

serangkaian pencungkilan semua teks tanpa perkecualian. Teks dianlissi berasaskan

tema-tema yang dijadikan objektif kajian. Sebab, objektif kajian yang telah

dirumuskan di muka kajian, mesti didedahkan menjadi tema-tema tertentu

berdasarkan soalan kajian selepasnya. Oleh itu, interpretasi yang dilakukan dapat

pula dikatakan sebagai interpretasi tematik.

Mengikut White & Marsh (2006), Arnold (2007), Ahmad Naqiuddin (2008)

dan Creswell (2009) dapat disimpulkan bahawa interpretasi memiliki objektif bagi

mencapai matlamat berikut: a) pengenalan secara pasti isu ang mengemuka, b)

Menentukan tema dalam teks, c) menentukan pertalian antar tema dalam teks, d)

mengenal pasti implikasi tiap teks, dan e) membuat rumusan.

 63

Perkembangan teknologi menzahirkan pelbagai perisian dalam analisis data

dapatan kajian. Mengikuti perkembangan tersebut, pengkaji mencuba menggunakan

sesebuah perisian iaitu NVivo guna analisi tematik dalam penyelidikan ini. Namun,

hal itu tidaklah memupus fungsi manusia, sebab perisian tersebut tidak boleh

merentas kebolehan manusia untuk membaca, mentranskripsi dan menterjemah bahan

bertulis (Krippendorff 2004).

3.8 Rumusan

Berdasarkan penerangan terperinci yang telah dinyatakan dalam bab ini, secara

ringkasnya dalam bab tiga ini telah dibincangkan mengenai pendekatan kajian, reka

bentuk kajian, lokasi dan sampel kajian, kaedah pengumpulan data, prosedur kajian,

prosedur analisis data dan diikuti dengan rumusan.