Chương IV

TÍNH CHAÁT NHIEÄT

CUÛA CHAÁT RAÉN
 I. NHIEÄT DUNG CUÛA CHAÁT RAÉN
Nhiệt là năng lượng chuyển từ vật này sang vật khác khi chúng
có nhiệt độ khác nhau. Nhiệt được chuyển vào vật làm thay đổi
nội năng (năng lượng toàn phần – động năng và thế năng) của
nó.

1. Nhieät dung
Theo ñònh luaät I cuûa nhieät ñoäng löïc hoïc:
dQ = dU – dW
Trong ñoù:
dQ : nhieät naêng
dU : noäi naêng
dW : coâng, dW = pdV
Nhiệt dung là lượng nhiệt truyền cho vật để nâng nhiệt độ của
vật đó lên 1 độ
 2. Keát quaû thöïc nghieäm
ÔÛ nhieät ñoä phoøng (300oK): giaù trò nhieät dung cuûa haàu heát caùc chaát
coù giaù trò khoâng ñoåi 3R = 3NkB = 6 cal/mol.ñoä.
ÔÛ nhieät ñoä thaáp: Khi giaûm nhieät ñoä nhieät dung giaûm roõ reät vaø
tieán ñeán giaù trò CV = 0 khi T = 0

 Ñoái vôùi chaát điện moâi

CV ~ T2
 Ñoái vôùi kim loaïi
CV ~ T
Khi T taêng : CV taêng daàn ñeán giaù trò khoâng ñoåi
3R = 3NkB = 6 cal/mol.ñoä
 Ñieän moâi C ~ T3
 Kim loaïi C ~ T
vôùi   10-4cal/mol.ñoä2
ÔÛ nhieät ñoä phoøng (300oK): giaù trò nhieät dung cuûa haàu heát caùc chaát
coù giaù trò khoâng ñoåi 3R = 3NkB = 6 cal/mol.ñoä.(định luật Dulong-Petit)
ÔÛ nhieät ñoä thaáp: Khi giaûm nhieät ñoä nhieät dung giaûm roõ reät vaø tieán
ñeán giaù trò CV = 0 khi T = 0
 3. Nhieät dung ñaúng tích cuûa maïng tinh theå
LÍ THUYEÁT COÅ ÑIEÅN

Moâ hình
1 haït ôû nuùt  3 dao ñoäng
töû ñieàu hoøa.
Tinh theå N haït  3N dao
ñoäng töû.

Naêng löôïng trung bình cuûa moät dao ñoäng töû:

1
E = mv2 + m2x2
1
2 2
vôùi m2 = f = heä soá cuûa löïc Hooke
Naêng löôïng trung bình cuûa moät dao ñoäng töû khi caân baèng nhieät (Theo
phaân boá Boltzman):
E
 

E 
 0
E.e kT
dv.dx
E
 
 0
e kT
dv.dx
m v   x 
2 2 2
m  2
2  0 v   2 2
x e 2 kT
  
.dvdx
E  E
 
  dvdx
e kT
2
0
m2 x 2
m x
2 mv 2 2
 mv   

0 2
e 2 kT
dv  0 2
e 2 kT
dx
 mv 2
 m2 x 2
   
 e 2 kT
dv  e 2 kT
dx
Trieån khai tính toaùn:
mv 2 m2 x 2 mv2 m2 x 2
 mv 2
   m x 2 2
 

0 2
.e 2 kT
.e 2 kT
dv 
0 2
.e 2 kT
.e 2 kT
dx
E  mv 2 m2 x 2
 mv2 m2 x 2
     

0
e 2 kT
.e 2 kT
dv  0
e 2 kT
.e 2 kT
dx

mv 2 m2 x 2
 mv 2
  m x 2 2

0 2
e 2 kT
dv 
0 2
e 2 kT
dx
E  mv2  m2 x 2
   
0
e 2 kT
dv 0
e 2 kT
dx

Eñ Et
Trong dao ñoäng ñieàu hoøa:
ñoäng naêng trung bình = theá naêng trung bình
 Eñ = Et

Ta ñaët: 2 m2 x 2
mv
u2 = 
2kT 2kT

m udu udu
2udu = 2vdv  dv = 2kT  2 kT.
2 kT mv 2 kT
.u
m


2 u 2
u e du
E  2kT 0


u 2
e du
0
Theo ñònh nghóa vaø tính chaát haøm Gamma:

 (n) = (n-1) (n-1)
n 1  x
(n) = x e dx
0

1
    
2
Ñaët x = u2  dx = 2udu
 dx 1
0
x
x.e . 

x
2 x x .e dx
2

E  2 kT  2 kT 0 1
 dx  
0 2 x
x
e .
0
x
x 2
.e dx
 3 3 1
( ) (  1).( )
E  2kT . 2  2kT . 2 2  kT
1 1
( ) ( )
2 2
Naêng löôïng cuûa heä goàm N haït (3N dao ñoäng töû ñieàu hoøa):
U = 3NkT
U
 Nhieät dung ñaúng tích: CV = = 3Nk
T
 Nhieät dung ñaúng tích cuûa 1 mol:
CV = 3NAk = 3R = 6 cal/mol.ñoä

Vaäy: Lí thuyeát coå ñieån phuø hôïp vôùi thöïc nghieäm ôû nhieät ñoä
cao, khoâng phuø hôïp ôû nhieät ñoä thaáp.
 Định luật Dulong-Petit
 Theo lý thuyết cổ điển về nhiệt dung của vật rắn, người ta
quan niệm tinh thể là hệ gồm các nguyên tử, mỗi nguyên
tử có ba bậc tự do. Trong mạng tinh thể, các nguyên tử
nút mạng luôn dao động nhiệt. Tuy dao động các nguyên
tử có ảnh hưởng lẫn nhau, nhưng ở nhiệt độ đủ cao, liên
kết giữa các nguyên tử không còn ảnh hưởng nhiều lắm
đến dao động của chúng và có thể coi như các nguyên tử
dao động độc lập nhau.
 Theo nguyên lý phân bố đều năng lượng theo các bậc tự
do, mỗi bậc tự do của nguyên tử ứng với năng lượng
trung bình của dao động, bao gồm động năng và thế
năng, là:
Trong đó:

E  kT k: là hằng số Boltzman
T: nhiệt độ tuyệt đối
Như vậy nội năng của hệ có N nguyên tử (3N dao động điều hoà
là:
U  3NkT
Do đó, nhiệt dung của vật rắn (không cần phân biệt đẳng áp hay
đẳng tích vì cả áp suất và thể tích của vật rắn không thay đổi
đáng kể) là

dU
 Nhiệt dung đẳng tích : CV   3Nk
dT
 Nhieät dung ñaúng tích cuûa 1 mol:
CV = 3NAk = 3R = 6 cal/mol.ñoä

Vaäy: Lí thuyeát coå ñieån phuø hôïp vôùi thöïc nghieäm ôû nhieät ñoä
cao, khoâng phuø hôïp ôû nhieät ñoä thaáp.
 CV = 3NAk = 3R = 6 cal/mol.ñoä

Với R là hằng số chất khí.

Đó là nội dung của định luật Đuylông-Pơti (Dulong-petit) được
tìm ra bằng thực nghiệm. Nó cho thấy ở nhiệt độ đủ cao, nhiệt
dung riêng của vật rắn không phụ thuộc nhiệt độ và như nhau với
mọi chất.
Nhưng sai khác của lý thuyết cổ điển trong việc tính nhiệt dung
của vật rắn so với kết quả thực nghiệm?
Tuy nhiên, ở những nhiệt độ thấp những kết quả thực nghiệm
không còn phù hợp với định luật này nữa. Khi nhiệt độ giảm,
nhiệt dung riêng cũng giảm và khi T  0 thì nhiệt dung riêng
cũng tiến đến không theo định luật Nerst
 LÍ THUYEÁT EINSTEIN

Lí thuyết đầu tiên về nhiệt dung riêng của vật rắn dựa trên cơ
sở cơ học lượng tử, cho phép giải thích có kết quả sự giảm
của nhiệt dung riêng theo nhiệt độ được EINSTEIN nêu ra năm
1906. EINSTEIN giả thiết rằng trong vật rắn, các nguyên tử
dao động với cùng một tần số gọi là tần số EINSTEIN

Moâ hình : moät chaát raén coù N haït laø taäp hôïp cuûa 3N dao
ñoäng töû ñieàu hoøa ñoäc laäp coù cuøng taàn soá 
 LÍ THUYEÁT EINSTEIN

 Naêng löôïng cuûa moãi dao ñoäng töû (1 löôïng töû)

En = nh vôùi n laø soá nguyeân.

Naêng löôïng trung bình cuûa moät dao ñoäng töû laø:
h 2 h
 nh   kT  
h e  2e  ...

 nh.e kT kT

E  n 1
  
nh h 2 h
     
e kT 1  e  e

kT kT
 ... 

n 1  
h
E  h
e kT
1
 Naêng löôïng trung bình cuûa heä goàm 3N dao ñoäng töû:
hν
E  3N. hν
e kT
1

ÔÛ nhieät ñoä cao: kT >> h  x << 1:

e-x  1 + x + x2 + …
h 2
 h  h  h
e kT
1  1     ...  1 
kT  kT  kT
 U = 3NkT
 phuø hôïp vôùi keát quaû coå ñieån
(Ñònh luaät Dulong- Petit)
 h
ÔÛ nhieät ñoä thaáp: kT << h  x >> 1: h 
E  h
 h.e kT

e kT
1
2 h
 U   h   kT
 U = 3N<E>  CV =  T   3Nk kT  .e
 V  
h E
Ñaët:  E  : nhieät ñoä Einstein
k 2 E
 E  
CV = 3Nk  .e T

 T E

 CV giaûm theo nhieät ñoä theo haøm e T nhanh hôn keát
quaû ño ñöôïc baèng thöïc nghieäm.
 Lí thuyeát Einstein cho pheùp giaûi thích CV khoâng ñoåi ôû
nhieät ñoä cao, ôû nhieät ñoä thaáp CV giaûm khi nhieät ñoä giaûm
nhöng giaûm nhanh hôn keát quaû thöïc nghieäm.
 Hạn chế của mô hình Einstein
- Ở những nhiệt độ thấp, biểu thức cho thấy nhiệt dung giảm theo nhiệt độ.
Tuy nhiên trong khi thực nghiệm cho thấy nhiệt dung giảm theo bậc ba của
nhiệt độ : C ~ T3.
- Mô hình của Einstein có hạn chế chính vì giả thiết cho rằng trong tinh thể chỉ
có một tần số dao động duy nhất.
- Tuy nhiên điều quan trong nhất, mà Einstein muốn chứng minh và đã chứng
minh thành cùng qua lý thuyết của mình, là các dao động của dao động tử cơ
học cũng phải được lượng tử hóa, giống như Plăng đã lượng tử hóa các dao
động tử bức xạ.
- Bằng cách sử dụng mô hình trong đó vật rắn được coi như hệ các dao động
tử, Einstein đã giải thích được vì sao khi T0 nhiệt dung của vật rắn giảm đến
không.
- Lý thuyết Einstein mô tả khá tốt tính chất của các phonon có tần số ứng với
nhánh quang học, gọi là các phonon quang, vì như đã thấy, ở nhánh quang,
tần số dao động phụ thuộc rất yếu vào vectơ sóng q và có thể coi gần đúng
như không đổi. Vì vậy thuyết Einstein vẫn được dùng để tính toán cho các
phonon quang.
 LÍ THUYEÁT DEBYE
Lý thuyết phù hợp cả với thực nghiệm cho nhiệt dung ở nhiệt độ thấp là lý
thuyết Debye. Theo Debye, ta chỉ xét các phonon âm học, và qui luật tán sắc
của chúng được thay bằng đường thẳng.

MOÂ HÌNH
Chaát raén goàm caùc dao ñoäng töû; moät dao ñoäng töû khoâng bieåu thò dao
ñoäng cuûa töøng goác nguyeân töû nhö maãu cuûa Einstein maø bieåu thò cho
dao ñoäng chuaån cuûa toaøn tinh theå.
Tinh theå coù N nguyeân töû thì coù 3N dao ñoäng chuaån: N dao ñoäng doïc
vaø 2N dao ñoäng ngang.
Naêng löôïng trung bình cuûa moät dao ñoäng töû vôùi taàn soá  laø:
h
E  h
e kT
1
Naêng löôïng cuûa maïng tinh theå chaát raén laø:
N 2N 3N
h i
E= U
i 1
i doïc   U i ngang  
i 1 i 1
h i
e kT
1
Tinh theå laø moät moâi tröôøng taùn saéc

 Heä thöùc taùn saéc:  = qv

2
q= : vectô soùng

Tinh theå höõu haïn coù caùc caïnh Lx, Ly, Lz.
Ñieàu kieän bieân voøng cho haøm soùng
exp[iq(r + L)] = expiqr

2 2 2
 qx = n x ; qy = n y; qz = n z
Lx Ly Lz
Vôùi nx, ny, nz  Z

2 2 2
q= qx  qy  qz
 Tröôøng hôïp ñôn giaûn
Tinh theå laäp phöông caïnh L

 Moâi tröôøng ñaúng höôùng.

 Vaän toác truyeàn caùc soùng laáy trung bình laø vo.

 Heä thöùc taùn saéc:

2 2 2 2 2
0  v 0 q n  v 0 n  v0 nx  ny  nz
L L
 Xeùt trong khoâng gian q
Caùc giaù trò ñöôïc pheùp cuûa q xaùc ñònh vò trí caùc nuùt cuûa
maïng.
OÂ nguyeân toá cuûa maïng naøy coù daïng laäp phöông caïnh
 Theå tích oâ maïng: 2
L 3 3
 2  8
  
 L  V
V = theå tích cuûa tinh theå, V = L3.
 Caùc ñieåm coù cuøng moät giaù trò cuûa q thuoäc cuøng moät maët
caàu coù baùn kính q  theå tích maët caàu 4 q3
3
 Soá caùc giaù trò ñöôïc pheùp cuûa q baèng soá dao ñoäng töû coù soá
soùng töø 0  q:
4 3
q
3 q 3
2 3 3N(q)
N(q) = V 2 q .
8 3
6 L 4
V

Heä thöùc taùn saéc:  = voq = vo. 2 .3 3N(q)

L 4
Soá caùc dao ñoäng töû coù taàn soá  töø 0   :
3
V  2  4 3
N(q) = 2    V. 3 
6  vo  3vo
 2 2
Vôùi q = 
 vo
Soá dao ñoäng töû coù giaù trò q trong khoaûng q  q + dq:
2
dN(q) = V. q dq
22
dN(q) q2
 g(q) = V 2 (1)
dq 2
Soá dao ñoäng töû coù  trong khoaûng    + d:

dN() = V. 4  2 d  g() = dN()  V 4  2 (2)

3
3
vo d v o

(1) vaø (2) : goïi laø haøm maät ñoä traïng thaùi (maät ñoä mode dao
ñoäng).
 Noäi naêng cuûa heä:
h  max h 4 2
U=  h
dN()  
0 h
.. 3  d
vo
e kT
1 e kT
1
Duøng giaù trò trung bình cuûa vaän toác theo coâng thöùc:
1 1 2
3
 3  3  const
vo vd vng

4  max h 4  max h 3
V. 3  . d  V. 3 
2
d
vo
h h
0 vo 0
e kT
1 e kT
1
max : taàn soá cöïc ñaïi cuûa dao ñoäng chuaån, ñöôïc tính töø:
 max
 0
dN()  3N

4 max 2
 V. 3   d  3N
vo 0
3
 max
3
9 N
  max 3 .v 0
4V
 h h max D
Ñaët: x =  xmax = kT  T
kT
h max
 D = : nhieät ñoä Debye.
k
kT kT
 x  d = dx
h h
3
 kT 
h.  x
4 x max
 h  . kT dx
U = V. 3 
vo 0 x
e 1 h

4 x max x3
U = V. 3 3 
4 4
k T dx
h vo 0 x
e 1
 * ÔÛ nhieät ñoä cao: kT >> h  x << 1
ex = 1 + x + x 2 + …  1 + x

4 4 4 x max
U = V. 3 3 k T
h vo 3
3
4 4 4  h max 
 U = V. 3 3 k T  
h vo  kT 
4 x max x3
 U = V. 3 3 k T 
4 4
dx
h vo 0 1 x 1
3
x max x

2
x dx  max
0 3
 4 3
 U = V. 2 kT.max  3NkT
hvo
9N 3
.vo
4V

U = 3NkT : truøng vôùi keát quaû coå ñieån.

 ÔÛ nhieät ñoä thaáp: x =
h  >> 1
kT
3 4
 x dx 
 
0 x

e  1 15
4V 4 4 4 4V 4 4 4
U = 3 3k T = kT
h vo 15 3 4V 3 15
h  max
9N

4 4 4
9N k T
U = 3 3
15h  max
 Nhieät dung
3
4 4 4
dU 12N k 3 12N k  T 
CV   3 3
T   
dT 5h  max 5  D 

3
 T 
 CV = 
 D 

CV ~ T3  phuø hôïp vôùi thöïc nghieäm.

 Lí thuyeát Debye truøng vôùi keát quaû thöïc nghieäm ôû caû nhieät
ñoä cao vôùi nhieät ñoä thaáp.
Lý thuyết Debye có thể áp dụng trong trường hợp:

- Như vậy theo lý thuyết Đơbai, khi T  0, nhiệt dung riêng của
vật rắn do dao động mạng gây nên tiến đến không theo định luật
T3.
- Ở nhiệt độ đủ thấp, định luật T3 của Debye phù hợp rất tốt với
thực nghiệm, vì rằng khu vực nhiệt độ đó chỉ có dao động của
nhánh âm học ứng với các sóng dài là được kích thích. Những
sóng đó có tính chất giống như sóng âm trong môi trường liên
tục.
Định luật T3 của Debye được quan sát bằng thực nghiệm ở nhiệt
độ thấp đối với nhiều nguyên tố như Be, Al, Co, Phương trình, ở
dưới 20K, Nb, Mo ở dưới 10K, Zn, Si, V, Ta ở dưới 5K, Ag, In, Tl,
Ge, Pb, Ti, Zr ở dưới 4K, C ở dưới 2K,…
Vì sao lý thuyết của Debye không áp dụng được cho trường
hợp nhiệt độ cao?

Nhiệt dung dao động mạng của vật rắn là hàm chung các chất
theo tỷ số nhiệt độ . Điều đó là đúng cho nhiều vật rắn như Ag,
Al, Graphit, Al2O3, KCl v.v… Tuy nhiên trong nhiều trường hợp,
nhiệt độ Debye lại phụ thuộc nhiệt độ. Nguyên nhân của sự
sai lệch của lý thuyết Debye so với thực tế chính là vì trong đó
đã giả thuyết coi tinh thể như môi trường liên tục với tần số
dao động cực đại ωD.
Nói riêng, mật độ trạng thái Z chỉ tỷ lệ với ω2 ở những tần số
thấp, được kích thích ở nhiệt độ thấp. Ở tần số cao, có sự sai
khác khỏi qui luật bậc hai
 Tóm lại
 Nhiệt dung tính theo lý thuyết cổ điển: 3R là một hằng số không phụ
thuộc vào bản chất vật liệu. Lý thuyết cổ điển chỉ đúng cho trường
hợp nhiệt độ cao khi coi các nguyên tử dao động độc lập.
 Theo mô hình lý thuyết của Einstein ở nhiệt độ cao nhiệt dung cũng
là 3R phù hợp với thực nghiệm. Mô hình này không đúng ở nhiệt độ
thấp do Einstein đã coi toàn bộ các nguyên tử trong vật rắn dao dộng
với cùng tần số tức là chỉ tính gần đúng cho các phonon quang.
 Mô hình của Debye phù hợp với thực nghiệm ở nhiệt độ thấp C ~ T 3.
Tuy nhiên ơ nhiệt độ cao nhiều trừong hợp lý thuyết này không phù
hợp. Do Debye giả thiết chỉ tính toán với cácnhánh âm học.
II. LÍ THUYEÁT PHONON VEÀ NHIEÄT DUNG
AÙnh saùng coù löôõng tính:
 Tính chaát soùng ñaëc tröng bôûi böôùc soùng

2

k
Tính chaát haït ñaëc tröng bôûi naêng löôïng photon
 = h

hay xung löôïng

p k
k = vectô soùng.
Söï löôïng töû hoùa soùng aùnh saùng laø photon.

Töông töï, söï löôïng töû hoùa cuûa soùng ñaøn hoài trong tinh theå
laø phonon coù naêng löôïng vaø xung löôïng.

Photon coù theå toàn taïi trong chaân khoâng, nhöng phonon chæ
coù trong caùc moâi tröôøng coù theå truyeàn soùng ñaøn hoài.

 photon : haït thöïc


 phonon : chuaån haït
Naêng löôïng trung bình cuûa moät dao ñoäng töû trong tinh theå:

h
E  h
 n h
e kT
1

1
n  h : soá phonon trung bình coù naêng löôïng h.
e kT
1

ÔÛ nhieät ñoä xaùc ñònh, soá phonon coi nhö xaùc ñònh.
* ÔÛ nhieät ñoä cao: x = h << 1
kT
h
 ex –11+x–1x=
kT
 E = kT = n h

kT
 n =
h
2 2 qvo
q=  =
 vo 2
kT kT
 n = 
qvo qv
h. o
2
 Soá phonon trong theå tích V:
2
q max q max kT q
Np =  n .dN(q)   .V 2 dq
o o vo q 2 
dN(q)
.dq
dq
g(q)

dN(q) q2 2 max

Vôùi g(q) = V 2 q max 
dq 2 vo
2
kT q
 Np = V max
2
vo 4
 3
q V 2 max
Maø Np(q) = V  2.
max
2
4 4 v
3 T 
 Np = 3N 
2 
~ T
 D 

U
 CV = = const
T

h max
 D = : nhieät ñoä Debye.
k
 * ÔÛ nhieät ñoä thaáp: 3

Np ~  T  ~ T3
 D 
3
 T 
vaø CV ~234Nk    T3
 D 
 Lyù thuyeát phonon veà nhieät dung phuø hôïp vôùi keát
quaû thöïc nghieäm.
 TOÙM LAÏI
Tinh theå chaát raén coù theå coi nhö laø moät
hoäp chöùa khí phonon coù soá phonon thay
ñoåi theo nhieät ñoä cuûa chaát raén.
Phonon vaø photon ñeàu tuaân theo phaân boá
Bose – Einstein vaø ñöôïc goïi laø caùc haït
Boson.
III. SÖÏ DAÃN NHIEÄT VAØ NÔÛ NHIEÄT CUÛA CHAÁT
RAÉN
SÖÏ DAÃN NHIEÄT
Trong caùc vaät raén ñieän moâi quaù trình daãn nhieät chuû yeáu
laø do caùc phonon.
Theo thuyeát ñoäng hoïc chaát khí: Heä soá daãn nhieät
trong chaát khí laø: 1
k = CV v .
3
CV : nhieät dung cuûa moät ñôn vò theå tích khí.

v : vaän toác trung bình cuûa caùc phaân töû khí.

 : quaõng ñöôøng töï do trung bình cuûa caùc haït.
 Trong chaát raén: Coi nhö moät hoäp chöùa khí phonon
Debye ñaõ duøng coâng thöùc treân cho tinh theå, vôùi:

CV : nhieät dung cuûa maïng tinh theå.

v : vaän toác cuûa phonon (vaän toác truyeàn aâm) = vo.
 : quaõng ñöôøng töï do trung bình cuûa caùc phonon
ñöôïc xaùc ñònh bôûi hai quaù trình:

+ Taùn xaï hình hoïc:

Taùn xaï treân maët tinh theå, sai hoûng, …
+ Taùn xaï phonon – phonon.
Quaõng ñöôøng töï do trung bình p cuûa phonon tæ leä
nghòch vôùi noàng ñoä phonon np vaø tieát dieän taùn xaï
hieäu duïng p: 1
p =
n pp
1
 K = CV v 1
3 n pp
ÔÛ Nhieät ñoä cao ( T >> D):
3 T 
CV = const; np = 3n  
2  D 
const
K=
T
 K seõ giaûm khi nhieät ñoä taêng. Phuø hôïp ñònh tính vôùi keát
quaû thöïc nghieäm.
  ÔÛ Nhieät ñoä thaáp (T << D):
3 3
 T   T 
CV   ; np =   K = const.
 D   D 

Thöïc teá K tieáp tuïc taêng khi haï nhieät ñoä.

Giaûi thích laø do khi nhieät ñoä giaûm thì bieân ñoä dao ñoäng
cuûa nguyeân töû giaûm  quaõng ñöôøng töï do trung bình p
cuûa caùc phonon taêng cho ñeán khi quaõng ñöôøng töï do trung
bình bò haïn cheá bôûi taùn xaï hình hoïc treân caùc nuùt maïng tinh
theå.
 SÖÏ NÔÛ NHIEÄT
 Coi maïng tinh theå nhö moät heä caùc dao ñoäng töû (DÑT)
dao ñoäng ñieàu hoøa.
Khinhieät ñoä taêng bieân ñoä dao ñoäng cuûa caùc DÑT taêng
 Khoaûng caùch giöõa caùc nguyeân töû taêng  Nôû nhieät.

Nhöõng pheùp tính toaùn chính xaùc cho ta keát quaû heä soá nôû
nhieät   CV

ÔÛ nhieät ñoä cao: CV = const   = const  khoâng phuï

thuoäc vaøo nhieät ñoä.
ÔÛ nhieät ñoä thaáp: CV  T3    T3.
 MỘT SỐ KHÁI NIỆM VÀ ĐẶC TÍNH CỦA PHONON

 Năng lượng của dao động tử điều hoà chỉ có thể thay đổi một
cách gián đoạn đi một số nguyên lần s. chính vì vậy s
được gọi là lượng tử (phần nhỏ nhất có thể có) của dao động
mạng tinh thể. Giá trị lượng tử đó được gọi là phonon
 Nói một cách khác: Khác với lý thuyết cổ điển, theo lý thuyết
lượng tử năng lượng chỉ có thể lấy các giá trị gián đoạn
 Năng lượng s chỉ có thể xem là một lượng tử của dao động
với tần số s  phonon
Với cách hiểu như trên, một số nhận xét về phonon như sau:
 Giống như photon, phonon cũng là hạt vì nó cũng mang theo mình năng
lượng là s tuy nhiên nó không phải là hạt thật như photon mà chỉ là chuẩn
hạt vì nó chỉ có thể tồn tại trong tinh thể chứ không thể tồn tại ngoài tinh thể
 Trong tinh thể có 3N loại phonon khác nhau (với tần số dao động khác
nhau.
 Tính ưu việt của cách biểu diễn mạng tinh thể bằng phonon so với cách biểu
diễn bằng dao động tử điều hoà là:
 Cách biểu diễn bằng dao động tử điều hoà không thể xét đến các dao động có
biên độ quá lớn (vì khi đó giả thiết về tính điều hoà của dao động không còn phù
hợp.
 Trong cách biểu diễn phonon thì năng lượng mà tinh thể thu nhận làm sinh ra
phonon. Khi số phonon không lớn  các phonon là độc lập, không tương tác với
nhau. Khi số phonon lớn  xét đến sự va chạm  xét cả trường hợp dao động
không điều hoà
 Phonon được mô tả bởi các bó sóng chuyển động
trong mạng. Tính chất của các bó sóng đó rất giống
tính chất của các hạt cổ điển vì có thể gán cho nó
năng lượng, xung lượng và vận tốc.
 Năng lượng của phonon là: Ep = s
 Chuẩn xung lượng của phonon: Pp = qs
 Tương tác giữa 2 phonon hoặc giữa phonon và
electron được xem như sự tán xạ giữa hai hạt.
 Phonon tuân theo phân bố Bose-Einstein