----,
KIYADE
KITAL SÜRESİ
(bk. MUHAMMED SÜRESİ).
_J
L
KITMIR
(~)
Ashab-ı Kehfin
yanlarında bulundurdukları
köpeğin adı
(bk. ASHAB-ı KEHF).
L _J
Fetihniime-i Sultan Mehmed
adlı eseriyle tanınan
XV. yüzyılda yaşamış müellif.
L _J
Kaynaklarda birkaç şaire ait olduğu be-
lirtilen Kıvamı mahlasını kullananların en
eskisi ve en meşhuru, hayatı hakkında ye-
terli bilgi bulunmayan ve Fetihname-i
Sultan Mehmed'in yazarı olan Kıvaml'­
dir. Franz Babinger. Kıvamı ve Fetihna-
me ile ilgili bir önsözle birlikte 1955 yılın­
da tıpkıbasımını yayımladığı bu eseri o
döneme ait yeni bir kaynak diye sunmak-
tadır (neşredenin girişi. s. VIII). Burada Kı­
vamı hakkında verilen bilgiler onu tanıta­
cak kadar açık değildir. Fetihname'de
Kıvamı mahlası üç yerde geçmekte (s. 76/
2, 289/12, 317/1 O) ve eserin 895 (1490)
yılında tamamlandığı belirtilmektedir (s.
319). Kıvami'nin kimliğiyle ilgili tesbit ça-
lışmasında F. Babinger. 1478-1511 yılla­
rında hayatta olduğu bilinen Defterdar
Kıvamüddin Kasım Efendi'yi eserin mü-
ellifi olarak kabul etmiştir (a.g.e., neşre­
denin girişi. s. VI). Sehl Bey Tezkire'sin-
de Kıvamı için, "Geliboluludur: şiiri latif.
kendisi zarif, gönül ehli. gazelleri çok. her
çeşit nazma kadir kimsedirtt dedikten
sonra şiirlerinden iki beyti örnek vermiş­
tir ( s. 208-209). Riyazi de Gelibolulu oldu-
ğunu belirttiği bu şairden tezkiresine bir
beyit almıştır (Riyazü'ş-Şuara, vr. l 24b).
Mehmed Süreyya ise. 1. Ahmed dönemi-
nin ( 1603-1617) sonlarında vefat etmiş
Gelibolulu bir başka Kıvami'den söz et-
mektedir.
Fatih Sultan Mehmed'in seferlerine ka-
tıldığı ve alim bir şahsiyet olduğu kendi
eserinden öğrenilen Kıvarrti'nin Fatih için
bir fetihname yazma arzusunu il. Baye-
zid'e söylediği. yazdığı birkaç bölümü ona
okuduğu ve çalışmasını tamamlaması
için emir aldığı anlaşılmaktadır. Kitabın
yirmi beş bölümü Fatih dönemine. geri
kalan üç bölüm il. Bayezid'in ilk yıllarına
'(.:/.,.,, • •} • ..
~j)>...:.-'cJ;] >.J.;~
i.0 j '.ı;ı .J ~'1:1...3
- ,,; . _,
...l ''ı '(-,·~ 'ı..,
, .J!J','-='a>-.. ·Y..
~~-1
~·~l~r~~I
Kıvami Çelebi.nin Fetihname-i Sultan Mehmed adlı eseri-
nin ilk sayfası (Berlin Staatsbibliothek, MS, Or., nr. 4° 1975)
aittir (a.g.e., neşredenin girişi, s. VJ. Eser-
de tahmid. münacat. na't ve Fatih Sultan
Mehmed'in methine dair bir kasideden
sonra istanbul'un fethinin anlatımına ge-
çilmiştir. Nazım - nesir karışık olan kitabın
aruzla yazılmış 108 manzumelik kismı
edebi değer bakımından daha üstündür.
Fetihname'nin kaynaklarını "Tevarih-i
Al-i Osmanttlar oluşturmuş ve eser Tur-
sun Bey'in kitabına kaynaklık etmiştir.
Fetihname'nin tek yazma nüshası Ber-
lin Staatsbibliothek'te bulunmaktadır
(MS, Or., nr. 4° 1975). Bu yazma üzerinde
Sait Gökçe 1954 yılında Münih Oniversite-
si'nde bir doktora çalışması yapmıştır.
BİBLİYOGRAFYA :
Kıvami. Fetihname-i Sultan Mehmed ( nşr. Fr.
Babinger). İstanbul 1955, neşredenin girişi, s.1-
Vlll; Sehi, Tezkire (Kut). s. 208-209; Riyazi. Ri-
yii.zü'ş-şuarii., Nuruosmaniye Ktp., nr. 3724, vr.
124b; Talat Kırcan, Fetihname-i Sultan Meh-
med(rnezuniyet tezi. 1970). İÜ Türkiyat Enstitü-
sü Ktp., nr. 1036, tür.yer.; Nihad Sami Banarlı,
Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul 1971,
1, 503, 504; Ceyhun V. Uygur, Kwami'nin Fetih-
name-i Sultan Mehmed'i ve Dil Özellikleri
(yüksek lisans tezi. 1991). SÜ Sosyal Bilimler
Enstitüsü, tür.yer.; "Fetihname-i Sultan Meh-
med", TDEA,III, 210-211; "KıvfuniÇelebi", a.e.,
V, 339.
~ İSA KAYAALP
KIVAMüSSÜNNE
(bk. TEYMI).
L _J
KIYADE
(bk. ORDU).
L _J
KIYADE
(ö~~f)
Cahiliye döneminde
Mekke'de ordu kumandanlığı.
L _J
Sözlükte "reislik, önderlik ve kuman-
danlık" gibi anlamlara gelen kıyade keli-
' 1'.<
mesi, Cahiliye devrinde Mekke'de ordu
kumandanlığını ve kafile başkanlığını ifa-
l ....
de etmek için kullanılmıştır. Bütün idari
ve dini görevlerin Kabe'ye hizmet esasına
göre düzenlendiği Mekke'deki vazifeler-
den biri olan ve zaman içerisinde müsta-
kil bir mahiyet alan kıyade diğer görevler-
de olduğu gibi Kusay b. Kilab ile başlatılır.
İslamiyet öncesi dönemde kabile toplu-
lukları halinde yaşayan bedevi ve hadari
Araplar'ın şeyh adı verilen kabile reisleri
seferde ordu kumandanı, hazarda ise ka-
bile başkanı olmak üzere her iki vazifeyi
de üstlenirlerdi. Bir savaş durumu ortaya
çıkınca "ukabtt (kartal) adlı kabile sancağı
çıkarılır ve herhangi bir kişi bayraktar ola-
rak seçilmezse muhafaza etmekle görevli
olan ve bu hususta önceliği bulunan kim-
se tarafından taşınırdı (İbn Abdürabbih,
111, 267). Mekke'ye hakim olunca kıyade
görevini de üstlenen Kusay'dan sonra bu
vazife oğlu Abdüddar'a veraset yoluyla
geçti. Hilfü'I-mutayyebin neticesinde kı­
yade görevi Abdümenaf b. Kusayy'a inti-
kal etti. Abdümenaftan sonra başkuman­
danlığı Abdümenafoğulları'ndan Abdü-
şems üstlendi. Hz. Peygamber'in dedesi
Haşim'in ikiz kardeşi olan Abdüşems.
kardeşiyle birlikte Mekke ve Kabe'ye ha-
kim olabilmek için yaptığı mücadele ne-
ticesinde elde ettiği başkumandanlık gö-
revi böylece Abdüşemsoğulları'na geçti.
Bundan sonra Mekke'nin fethine kadar
Emeviler'in elinde kalan kıyacte görevini
sırasıyla Omeyye b. Abdüşems. Harb b.
Omeyye ve Ebü Süfyan b. Harb üstlendi.
Harb b. Omeyye, Kureyş tarafının l ve il.
Ficar savaşlarında ve il. Ficar'ın bir saf-
hası olan Yevmü Şemta'da Kureyş ile bir-
likte Kinane kabilesinin de başkumandan­
lığını üzerine almıştı. Ebü Süfyan'ın, Mek-
ke- Medine mücadelesinde (Uhud, Hen-
dek ve Mekke'nin fethi) Mekke'nin hem
başkanı hem de kıyacte görevlisi olduğu
bilinmektedir (Lisanü'l-'Arab, "l}vd" md.).
Ebü Süfyan. Bedir Savaşı'nda kervanda
bulunduğu için kıyade vazifesini Utbe b.
Rebia üstlenmiş (Hattabl, il. 148). savaş
507