Filipino 9 Reviewer ni Jared Kain Libut Quiroga Sa Exam Q2

DULA NG TIMOG-SILANGANG ASYA

DULA – Ito ay akdang pampanitikan na nahahati sa ilang yugto.

- Bawat yugto nito ay mayroong maraming eksena. Ito rin ay tinatawag na “Stage Play”
dahil ang isang dula ay itinatanghal sa isang entablado.

Ang dula ay isa ring agham. Sa pagtatanghal ng dula, lalo na ngayong digital age, hindi
lamang basta nagpapakita ng mga pangyayari ayon sa araw-araw nating pamumuhay kundi
masinsinan itong pinag-aralan kung paano ito mahusay at makatotohanang maipakikita sa
entablado.

Upang ito ay maisakatuparan, sa entablado ay pinag-aaralang mabuti angpaggamit ng

angkop na special effects, sound effects, costume ng mga tauhan, stage design, at
marami pang iba.

Ngunit mayroong ring ibat-ibang uri ng Dula katulad lamang ng:

- Dulang panradyo
- Dulang pantelibisyon
- Dulang panlansangan
- Tulang Padula

Mayroon ring Dulang Komedya katulad lamang ng “Sa Pula, Sa Puti” na isinulat ni
Francisco ‘Soc’ Rodrigo

ELEMENTO NG DULA
AKTOR/TAUHAN: Ang mga aktor ay siyang nagsasabuhay sa mga tauhan
sa iskrip na isinulat ng mga “Screen writer”. Nasa loob ng isang iskrip ang
mga dayalogo na sinasabi ng mga tauhan.

DIREKTOR: Ang direktor naman ang siyang nagpapakahulugan sa iskrip at nag sasabi
kung ano ang lagay ng stage, puwesto ng mga tauhan at iba pang bagay sa entablado o
tanghalan.

TEMA: ang tema naman ang pinakapaksa ng isang dula. Ito ang nagbibigay ng diin sa mga
manonood sa kung ano ang ipinapahiwatig ng dula, ang emosyon ng mga tauhan,
pagkasunod-sunod ng pangyayari at iba pa.

MANONOOD:
Ang mga manonood naman ay ang mga taong nagbibigay halaga sa dula. Kung wala ang
mga manonood, walang makaka kita ng dula na pinaghirapan ng lahat ng tao sa likod nito.

DAYALOGO - ang mga bitaw na linya ng mga aktor na siyang sandata

upang maipakita at maipadama ang mga emosyon. Nagiging mas maganda at
makapangyarihan ang dula kung may mga malalakas at nakatatagos na mga
linyang binibitiwan ng mga aktor.
TAGPUAN - anumang pook na pinagpasyahang pagtanghalan ng isang dula
ay tinatawag na tanghalan. Ito ang nagsisilbing tagpuan sa bawat yugto ng
dula.

Wika at Gramatika

- Sa ating pang-araw-araw na pakikipagtalastasan, madalas ay kailangan nating

bigyang-diin ang ating mga sinasabi sa pagpapahayag ng katotohanan. Kung ikaw naman
ang tagapakinig o mambabasa, ang pagtukoy sa katotohanan ay patunay ng pagkakaroon
ng kritikal na pag-iisip.
Halimbawa:
1. Ayon sa https://www.deped.gov.ph, ay mahigit 26 na milyon ang nagpatala para sa
Paaralang Taon 2021-2022.
2. Sa totoo lang, isa sa 10 utos ng Diyos ay ang "Galangin mo ang iyong ama at ina."

TALASALITAAN

- Ang paglalapat ng panlapi sa salitang-ugat ay nakapagpapalinaw sa kahulugan nito at

ng pangungusap. Dahil sa mga panlapi ay nagkakaroon ng iba't ibang anyo ang salita.

Halimbawa, ang salitang-ugat na tawad ay maaaring maging matawad, mapagpatawad, o

kaya ay tumawad kapag nilagyan na ng mga panlapi. Mapapansin ding nag-iiba ang
kahulugan ng salita dahil sa mga panlapi. Samakatwid, hindi man maaaring gamitin kung
walang salitang-ugat, ang mga panlapi ay nagtataglay rin ng sariling kahulugan.

Halimbawa, sa salitang mabuti, ang panlaping ma- ay nangangahulugang

pagkamayroon o pagtataglay.

May iba't ibang uri ng panlapi sa Filipino. Narito ang sumusunod:

1. Unlapi - kapag ang panlapi ay inilagay o matatagpuan sa unahan ng salitang-ugat tulad

sa salitang nagtiwala.

2. Gitlapi - kapag ang panlapi ay inilagay o matatagpuan sa gitna ng tulad sa salitang

tumulong.

3. Hulapi - kapag ang panlapi ay inilagay o matatagpuan sa hulihan ng salitang-ugat tulad

sa salitang handugan.

4. Kabilaan - kapag ang panlapi ay inilagay o matatagpuan sa unahan at hulihan ng

salitang-ugat tulad sa salitang kabutihan

5. Laguhan - kapag ang panlapi ay inilagay matatagpuan sa unahan, gitna, at hulihan ng

salitang-ugat tulad sa salitang pagsumikapan.
BOOK FAIR

Ano nga ba ang book fair?

- Ang book fair ay isang pagtitipon ng iba't ibang mgatagapaglathala. Nilalayon ng
pagtitipon na ito na maibenta ang mga aklat ng kanilang pabliser.

Mga Dapat Isaalang-alang sa Pagsasagawa ng Book Fair

1. Mag-organisa
Bumuo ng komite na magpaplano at magdedesisyon sa petsa, lugar, publikasyon, at tema
ng book fair.

2. Makipag- ugnayan
Sa pagpili ng mga aklat, kinakailangang makipag-ugnayan sa mga guro, librarian, reading
professional, at publishing house/company.

3. Magpalabas
Magkaroon ng maikling oras para sa pagtatanghal (maaaring awit o sayaw) upang
makaakit ng mga mamimili.

4. Mangalap
Anyayahan ang mga kapuwa mag-aaral, mga guro, at mga magulang. l-post sa social
media ang online calendar upang mas madali ang komunikasyon.

5. Maglathala
Maraming paraan ang magagamit sa paglalathala ng book fair tulad ng poster na maaaring
idikit saan man, anunsiyo sa pahayagan ng paaralan, at pagpapatalastas sa website.

6. Magganyak
Maghanda ng mga pangmeryenda upang patuloy na maganyak sila sa pagtupad ng
kanilang mga responsibilidad.

7. Magpagabay
Magtalaga ng mga boluntaryo na magsisilbing gabay ng mga nakababatang mag-aaral sa
pagpili ng mga aklat.

8. Magpahalaga
Hilingin ang bawat guro na maglista ng kanilang mga aklat na nais ilagay sa silid-aralan.

9. Magbigay
Matutuwa ang mga mamimili kung may mga karagdagan o bonus sa kanilang pinamili.

10. Magpasalamat
Magpadala ng mga personal na pasasalamat sa lahat ng mga boluntaryo upang maging
matagumpay ang book fair.
TANKA AT HAIKU

Masdan mo ang paligid kaibigan,

Nakikita mo pa ba ang maayos na hinaharap?
Trapikong lumalala, polusyong nagbubunga ng sakit,
At ngayo'y pandemyang lumipol sa karamihan.

-Donabel R.Calindas

1. llan ang taludtod sa binasang tula?

2. May sukat ba ang tula?
3. Ano ang ipinahihiwatig ng pahayag na maayos na hinaharap?

Mga Uri ng Tugma

1. Hindi buong rima (assonance) – paraan ng pagtutugma ng tunog na kung saan ang
salita ay nagtatapos sa patinig.

Halimbawa:

Mahirap sumaya
Ang taong may sala
Kapagka ang tao sa saya’y nagawi
Minsa’y nalilimot ang wastong ugali

Para masabing may tugma sa patinig, dapat pare-pareho ang patinig sa loob ng isang
saknong o dalawang magkasunod o salitan.
Halimbawa:
a a a
a a i
a i a
a i i

2. Kaanyuan (consonance) – paraan ng pagtutugma ng tunog na kung

saanang salita ay nagtatapos sa katinig.

a. unang lipon, mga salitang nagtatapos sa – b, k, d, g, p, s, t

Halimbawa:

Malungkot balikan ang taong lumipas

Nang siya sa sinta ay kinapos-palad

b. ikalawang lipon, mga nagtatapos sa – l, m, n, ng, r, w, y

Halimbawa:
Sapupo ang noo ng kaliwang kamay
Ni hindi matingnan ang sikat ng araw

Ang tanka ay isa sa mga pinakamatandang anyo ng panitikan ng

mga Hapones. Ito ay nagmula sa waka na nangangahulugang tula
ng mga Hapones. Sa kalaunan, ito ay tinawag na tanka na
nangangahulugang maikling tula. Ang karaniwang tema nito ay
pag-ibig.

Ang tanka ay binubuo lamang ng limang taludtod at

may kabuoang 31 pantig. Ito ay nahahati sa
pamamagitan ng limang pantig sa unang taludtod, pitong
pantig sa ikalawang taludtod, limang pantig sa ikatlong
taludtod, at ang dalawang huling taludtod ay may pitong
pantig bawat isa.

Salin sa Filipino ni Marga B. Carreon

Naiisip ka

Pagtulog nakita ka

Sa panaginip.

Kung nalalaman ko lang

Di na ko gumising pa.

ni Ono no Komachi (825-00)

Nakilala ka

Hindi lubos maisip

Buhay may saysay.

At ngayo'y umaasa

Buhay ko'y lumawig pa.

ni Fujiwara Yoshitaka (954-74)

Sa panahong Heian (mula 794 hanggang 1185) nakilala ang

tulang tanka sa bansang Hapon. Sinasabi na noong panahong iyon,
ang pagbigkas ng tanka ay isa sa mga paboritong libangan ng mga
taong kilala sa lipunan na tinatawag na maharlika o aristokrat.
Ngunit, sa pagsapit ng panahong Medieval (mula 1185 hanggang
1603), unti-unting lumamlam ang tanka at naging popular ang
haiku.

Ang haiku ay pinaikling tanka. Ito ay binubuo lamang ng

tatlong maiikling taludtod at may kabuoang 17 pantig. Ang
unang taludtod ay may limang pantig, ang ikalawang taludtod ay
may pitong pantig, at ang ikatlong taludtod ay may limang pantig.

Sa mga manunulat ng haiku, itinuturing na pinakasikat at

pinakaimpluwensiyal si Matsuo Basho (1644-1694). Dahil sa
kanyang mga akda, nagkaroon ng mas malalim na pagtingin ang
pagsulat ng haiku sapagkat binigyan niya ng pansin ang mga
maliliit na ganap at katotohanan sa ating pang-araw-araw na
buhay na kasasalaminan ng malalim na damdamin o emosyon.

HAIKU

Salin sa Filipino ni Marga B. Carreon

Sa lumang lawa

Ang palaka'y lumundag

Tubig nag-ingay.

ni Matsuo Basho (1644-1694)

Gabing malamig

Napatay ang gagamba

Nalungkot ako

ni Masaoka Shiki (1867-1902)

Kaalamang Pampanitikan

Ang bawat tula at iba pang mga akdang pampanitikan ay kasasalaminan ng mga
matalinghagang salita o pahayag tulad ng mga idyomatikong pahayag at mga
tayutay. Ang talinghaga ay isang mahalagang sangkap ng tula na nagpapalutang sa
damdamin at mensaheng nais ipahiwatig ng may-akda. Ito ang kahulugan sa likuran ng
mga salita.

Narito ang ilang halimbawa ng idyomatikong pahayag:

1. balat-sibuyas - sensitibo

2. ilista sa tubig - kalimutan

3. nagdilang-anghel - nagkatotoo ang sinabi

Narito naman ang mga tayutay na laging ginagamit:

1. Pagtutulad o Simile - paghahambing ito ng dalawang tao, bagay, hayop, at iba pa

at ginagamit ang mga salitang tulad ng, kagaya ng, tila, parang. at iba pa.

Halimbawa: Para siyang leon kung magalit.

2. Pagwawangis at Metapora - ito ay tuwirang paghahambing at hindi ginagamitan

ng mga salitang tulad ng, kagaya ng, tila, parang, at iba pa.

Halimbawa: Bituin siyang nagniningning sa kanyang pagkapanalo sa timpalak.

3. Pagsasatao o Personipikasyon -

ang mga katangiang pantao ay isinasalin sa bagay.

Halimbawa: Sumasayaw ang mga kawayan sa hangin.

4. Pagmamalabis o Eksaherasyon - labis o kulang ang inihahayag

na katayuan o sitwasyon ng tao o bagay.

Halimbawa: Parang nabibiyak ang aking ulo sa sobrang sakit.

PONEMANG

SUPRASEGMENTAL

Ang ponemang suprasegmental ay tumutukoy sa

makahulugang yunit ng tunog na walang katumbas na letra sa
pagsulat. Ito ay ang sumusunod: tono o intonasyon, haba, diin,
at antala o hinto.

Ang tono o intonasyon ay ang paraan ng pagbigkas ng mga salita. Tumutukoy ito
sa pagtaas at pagbaba ng boses upang ipahiwatig ang damdaming namamayani ng
tagapagsalita.

Halimbawa:

Sa probinsiya tayo magbakasyon upang madalaw na rin natin sina lolo at lola.

Talaga? Yehey! Makikita ko na ulit sila!

Sa haba ay binibigyang-pansin ang haba o ikli ng pagbigkas ng pantig o ng

salita. Samantala, sa diin o lexical stress ay binibigyang-pansin ang paglakas o
paghina ng bigkas ng pantig.
Halimbawa:

/pi.TO/ - Sa salitang pito (seven), nasa pantig na -to ang haba ng bigkas.

/Pl.to/-Sa salitang pito (whistle), nasa pantig na pi- ang haba ng bigkas.

Ang antala o hinto ay tumutukoy sa saglit na

pagtigil sa pagsasalita. Ang mga bantas tulad ng kuwit (.), tuldok (.), tuldok-kuwit
(;), o tutuldok (:) ay mga hudyat ng paghinto o pagtigil sa anyong pasulat.

Halimbawa:

Hindi, ako ang magpapabakuna.

Hindi ako ang magpapabakuna.