File Vo Bai Tap Calculus 2

TOÁN 2 - CALCULUS 2
Nguyễn Hữu Hiếu
12/10/2020
N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 1 / 363

Tài liệu học tập
Tiếng Việt (Giáo trình chính học tập)

1. Bản dịch - Nhóm tác giả.
2. Giải Tích 1
Tiếng Anh (Tài liệu tham khảo)

1. Karlj. Smith + Montyj. Strauss + Magdalena D. Toda (1995), Calculus,
Sixth Edition.
2. Ron Larson + Bruce H. Edwards (2010), Calculus Early Transcendental
Functions, Cengage.

Nội dung
Diện tích giữa hai đường cong

Dạng cực và diện tích
Thể tích
Độ dài cung
Diện tích mặt
Một số ứng dụng vật lý

Định lý 1
Diện tích của hình thang cong giới hạn bởi các đường liên tục
y = f (x), x = α, x = β và trục Ox được tính bởi công thức.
Zβ
A= |f (x)|dx.
α

Hệ quả 1
Giả sử các đường cong liên tục y = f (x) và y = g(x) không giao nhau trên
khoảng (α, β). Diện tích của hình thang cong giới hạn bởi các đường
y = f (x), y = g(x), x = α, x = β được tính bởi công thức.
Zβ
A= |f (x) − g(x)|dx.
α

Ví dụ 1
Tính diện tích miền phẳng giới hạn bởi các đường
y = x2 , y = x4 .
Ví dụ 2
Tính diện tích miền phẳng giới hạn bởi các đường
y = ex − 1, y = e2x − 3, x = 0.

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Ví dụ 3
Tính diện tích miền phẳng giới hạn bởi các đường cong
x − y − 1 = 0, x − y 2 − 5 = 0, y = 0, y = 1.
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Định lý 2
Giả sử đường cong kín liên tục y = f (x) được cho bởi phương trình tham số
x = x(t), y = y(t), α ≤ t ≤ β, trong đó x = x(t) khả vi liên tục thì diện tích
của miền giới hạn bởi đường y = f (x) được tính bởi công thức.
Zβ
A= |y(t)x0 (t)|dt.
α

Ví dụ 4
Tính diện tích miền phẳng có biên là đường Elip.
x2 y2
+ = 1.
a2 b2
Ví dụ 5
Tính diện tích miền phẳng giới hạn bởi đường cong
x(t) = t2 − 1, y(t) = 4t − t3 .

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Định nghĩa 1
(Hệ tọa độ cực) Trong hệ tọa độ cực, các điểm được xác định so với một điểm
cố định O, được gọi là gốc hay cực và một tia cố định đi từ gốc được gọi là
trục cực. Mỗi điểm A trên mặt phẳng khi đó được gắn với một cặp xếp thứ tự
(r, ϕ), với r là khoảng cách từ O tới A và ϕ là góc đo từ trục cực tới tia OA.
Số r được gọi là bán kính của A, và ϕ là góc cực hay góc phương vị. Góc cực
được xem là dương nếu đo theo ngược chiều kim đồng hồ từ trục cực, và âm
nếu đo theo chiều kim đồng hồ. Gốc O có bán kính là 0 và góc cực ϕ bất kì.
A(r, ϕ)
ϕ
O x

Chú ý 1
Trong hệ trục tọa độ cực
(i) Mỗi điểm trong hệ tọa độ cực có vố sô cách biểu diễn.
(ii) Tọa độ cực không nhất thiết phải có thành phần đầu (bán kính) là số
dương.

Chú ý 2
(Công thức đổi tọa độ)
(i) Để chuyển từ tọa độ cực sang tọa độ Descartes vuông góc ta dùng công
thức.
x = r cos ϕ, y = r sin ϕ.
(ii) Để chuyển từ tọa độ Descartes vuông góc sang tọa độ cực ta dùng công
thức.


 arctan(y/x), nếu x > 0, ∀y
arctan(y/x) + π, nếu x < 0, y ≥ 0


p 
r = x2 + y 2 , ϕ = arctan(y/x) − π, nếu x < 0, y < 0 .
π/2, nếu x = 0, y > 0




−π/2, nếu x = 0, y < 0


Ví dụ 6
3π
Trong tọa độ cực cho hai đường cong r = 3 − 2 cos θ, 0 ≤ θ ≤ và
2
r = 3 − 2 sin θ, 0 ≤ θ ≤ 2π giao nhau tại hai điểm M và N .
a. Vẽ hình minh họa phần diện tích giới hạn bởi hai đường cong.
b. Xác định tọa độ cực và tọa độ Dercastes của hai giao điểm M và N .

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Hệ quả 2
Giả sử hình quạt cong trong hệ tọa độ cực được giới hạn bởi đường cong liên
tục có phương trình là r = r(ϕ), α ≤ ϕ ≤ β. Diện tích quạt cong được tính bởi
công thức.
Zβ
1
A= r2 (ϕ)dϕ.
2
α

Ví dụ 7
Tính diện tích quạt cong trong hệ tọa độ cực được giới hạn bởi.
h πi
r = 2 cos 4ϕ, ϕ ∈ 0; .
8
Ví dụ 8
Tính diện tích miền phẳng sau.
√
y = 0, y = 3x, x2 + y 2 − 2x = 0.
Ví dụ 9
Tính diện tích miền phẳng sau.
y = 0, y = x, x2 + y 2 − 4x = 0.

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Thể tích
Định lý 3
Giả sử đường cong y = f (x) liên tục trên [α, β]. Thể tích khối tròn xoay tạo
thành khi quay miền phẳng được giới hạn bởi các đường
y = f (x), x = α, x = β, Ox quanh trục Ox được tính bởi công thức.
Zβ
V =π f 2 (x)dx.
α

Thể tích
Hệ quả 3
Giả sử các đường cong liên tục y = f (x) và y = g(x) không giao nhau trên
khoảng (α, β). Thể tích khối tròn xoay tạo thành khi quay miền phẳng được
giới hạn bởi các đường y = f (x), x = α, x = β, y = g(x) quanh trục Ox được
tính bởi công thức.
Zβ
V =π f 2 (x) − g 2 (x) dx.
α

Thể tích
Ví dụ 10
Tính thể tích vật thể khi quay miền phẳng giới hạn bởi các đường sau quanh
trục Ox. p
y = log x, y = 0, x = 1, x = e.
Ví dụ 11
Tính thể tích vật thể khi quay miền phẳng có biên là đường Elip sau quanh
trục Ox.
x2 y2
+ = 1.
a2 b2

Thể tích
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Thể tích
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Thể tích
Định lý 4
Giả sử đường cong y = f (x) liên tục trên [α, β]. Thể tích khối tròn xoay tạo
thành khi quay miền phẳng được giới hạn bởi các đường
y = f (x), x = α, x = β, Ox quanh trục Oy được tính bởi công thức.
Zβ
V = 2π xf (x)dx.
α

Thể tích
Ví dụ 12
Tính thể tích vật thể khi quay miền phẳng giới hạn bởi các đường sau quanh
trục Oy.
y = 2x − x2 , y = 0.

Thể tích
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Độ dài cung
Định lý 5
Độ đài của đường cong y = f (x) khả vi liên tục (khả vi và có đạo hàm liên
tục) giới hạn bởi α ≤ x ≤ β được tính bởi công thức.
Zβ q
2
l= 1 + (f 0 (x)) dx.
α

Độ dài cung
Ví dụ 13
Tính độ dài đường cong.
h πi
y = log cos x, x ∈ 0, .
4
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Độ dài cung
Định lý 6
Nếu đường cong y = f (x) được cho dưới dạng tham số
x = x(t), y = y(t), α ≤ t ≤ β, trong đó x = x(t), y = y(t) là các hàm khả vi liên
tục trên (α, β) thì độ dài đường cong được tính bởi công thức.
Zβ q
2 2
l= (x0 (t)) + (y 0 (t)) dt.
α

Độ dài cung
Ví dụ 14
Tính độ dài cung cho bởi phương trình.
√
x = t2 + 1 √ , t ∈ [0; 1].
y = log t + t2 + 1
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Độ dài cung
Hệ quả 4
Nếu đường cong trong hệ tọa độ cực có phương trình là r = r(ϕ), α ≤ ϕ ≤ β.
Độ dài đường cong được tính bởi công thức.
Zβ q
2
l= r2 (ϕ) + (r0 (ϕ)) dϕ.
α

Ví dụ 15
Tính độ dài cung có phương trình trong hệ tọa độ cực.
r = 1 + cos ϕ, ϕ ∈ [0; π].
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Diện tích mặt
Định lý 7
Giả sử đường cong liên tục y = f (x) khả vi liên tục trên (α, β). Diện tích mặt
tròn xoay khi quay đường cong y = f (x), α ≤ x ≤ β quanh trục Ox được tính
bởi công thức.
Zβ p
A = 2π |f (x)| 1 + (f 0 (x))2 dx.
α

Diện tích mặt
Ví dụ 16
Tính diện tích mặt cầu đơn vị.
x2 + y 2 + z 2 = 1.
Ví dụ 17
Tính diện tích mặt tròn xoay khi quay đường cong sau quanh trục Oy.
y = x2 , 0 ≤ x ≤ 1.

Diện tích mặt
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Diện tích mặt
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Mô hình toán học sử dụng tích phân
Nhận xét 1
(Công thực hiện bởi môt lực biến thiên) Công thực hiện bởi một lực biến
thiên F (x) khi di chuyển một vật dọc theo trục x từ x = α đến x = β được
tính bằng công thức
Z β
A= F (x)dx.
α

Ví dụ 18 (1)
Một vật đặt tại x(f t) tính từ một điểm cố định được cho di chuyển dọc theo
một đường thẳng bằng một lực F (x) = 3x2 + 5(lb). Công thực hiện bởi lực để
di chuyển vật là bao nhiêu trong các trường hợp sau.
a. Qua 4f t đầu tiên?
b. Từ 1f t đến 4f t?
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
Ví dụ 19 (1)
(Mô hình công sử dụng định luật Hooke) Độ dài tự nhiên của một lò xo là
10(cm). Nếu cần một công là 2(ergs) để kéo lò xo ra thành 18(cm), thì bao
nhiêu công sẽ được thực hiện để kéo dãn lò xo đến độ dài là 20(cm)?
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Ví dụ 20 (1)
(Mô hình công thực hiện khi bơm nước ra khỏi một bồn chứa) Một bồn nước
có hình nón tròn đứng có chiều cao là 12(f t) và bán kính là 3(f t) được chôn
xuống mặt đất với đỉnh hướng xuống và đáy ngang với mặt đất. Nếu bồn chứa
nước (trọng lượng riêng pg = 62.4(lp/f t3 ) đến độ cao 6(f t) thì bao nhiêu công
sẽ được thực hiện để bơm tất cả nước trong bồn lên mặt đất? Điều gì thay đổi
nếu như nước được bơm đến độ cao 3(f t) so với mặt đất?

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Định lý 8
(Pascal) Nếu một mặt phẳng có diện tích A được nhúng ngang xuống một độ
sâu h trong một chất lỏng thì trọng lượng của vật tạo ra một lực trên mặt
phẳng đó là
F = P A = δhA = ρghA
với P là áp suất chất lỏng, δ là trọng lượng riêng, ρ là khối lượng riêng, và g là
gia tốc trọng trường. Đây gọi là lực chất lỏng hay lực thủy tĩnh.
Tuy nhiên khi mặt phẳng được nhúng thẳng đứng hoặc theo một góc nghiêng
thì công thức đơn giản này không còn áp dụng được. Trong trường hơp này ta
sẽ dùng tích phân để tính lực chất lỏng.

Định lý 9
Giả sử một mặt phẳng (một đĩa) được nhúng đứng vào một chất lỏng có trọng
lượng riêng δ = ρg(lb − f t3 ) và phần ngập của đĩa là từ h = α tới h = β trên
trục tung. Khi đó lực toàn phần F tạo ra bởi chất lỏng được cho bởi hệ thức
Z β
F = δhL(h)dh
α
với h là độ sâu và L(h) là chiều dài tương ứng của một dải xấp xỉ ngang ứng
với độ sâu h.

Ví dụ 21
(Lực chất lỏng trên một mặt phẳng đứng) Mặt cắt ngang của một máng là
một tam giác cân lật ngược có chiều cao là 6(f t) và đáy là 4(f t). Giả sử máng
chứa nước đến độ sâu 3(f t). Tìm tổng lực chất lỏng lên một đỉnh. Cho trọng
lượng riêng của nước là 62.4(lb/f t3 ).

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Ví dụ 22
Một bồn chứa nước đến đỉnh của một đập. Nếu đập có hình dạng của một
parabol cao 40(f t) và rộng 20(f t) ở đỉnh thì tổng lực chất lỏng tác dụng lên
mặt của đê là bao nhiêu? Cho trọng lượng riêng của nước là 62.4(lb/f t3 ).

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Trong cơ học, đôi khi ta cần xác định điểm cân bằng của một đĩa có hình dạng
phức tạp. Moment lực đo xu hướng quay của một vật và phụ thuộc vào lực và
điểm tác động của lực vào vật đó. Từ thời của Archimedes, người ta đã biết
rằng điểm cân bằng của một vật xảy ra tại nơi mà các moment triệt tiêu nhau.
Bài toán 1
Xét một vật thể phân bố đều bao phủ một miền R tạo bởi các đường y = f (x)
và y = g(x) trên đoạn [a, b], và xét một dải đứng mỏng xấp xỉ ở trong R.

Định lý 10
Cho f và g là các hàm liên tục và thỏa mãn f ≥ g trên đoạn [α, β], và xét một
đĩa mỏng phân bố đều có khối lượng riêng là hằng số ρ bao phủ một miền R
nằm giữa đồ thị của hai hàm số y = f (x) và y = g(x) trên đoạn [α, β]. Khi đó
(i) Khối lượng của R là
Z β
m=ρ [f (x) − g(x)]dx.
α
(i) Moment của vật theo trục x và y lần lượt là.

Z β Z β
1 2
Mx = x[f (x) − g(x)]dx, My = [f (x) − g 2 (x)]dx.
α α 2

Mx My
(iii) Trọng tâm của R là , .
m m

Ví dụ 23
Một đĩa phân bố đều R có khối lượng riêng ρ = 1 và được tạo bởi parabol
y = x2 và đường thẳng y = x. Tìm khối lượng và trọng tâm R.

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Tích phân bất định
Bảng tích phân của các hàm thông dụng.

Z Z
1
1 0dx = C 6 dx = log |x| + C
x
Z Z
2 1dx = x + C 7 sin xdx = − cos x + C
ax
Z Z
3 ax dx = +C 8 cos xdx = sin x + C
log a
Z Z
1 1
4 xα dx = xα+1 + C 9 dx = tan x + C
α+1 cos2 x
Z Z
1
5 ex dx = ex + C 10 dx = − cot x + C
sin2 x

Bảng tích phân của các hàm thông dụng.

Z Z
1
1
2
dx = arctan x + C 7 (1 − tanh2 x)dx = tanh x + C
Z 1+x
−1
Z
2
2
dx = arccotx + C 8 (1 − coth2 x)dx = coth x + C.
Z 1+x
1 Z
3 √ dx = arcsin x + C 9 tan xdx = log | sec x| + C
1 − x2
−1
Z Z
4 √ dx = arccos x + C 10 cot xdx = log | sin x| + C.
Z 1 − x2
Z
5 sinh xdx = cosh x + C 11 sec xdx = log | sec x+tan x|+C
Z Z
6 cosh xdx = sinh x + C 12 csc xdx = − log | csc x + cot x| + C.

Z
Nhiều khi tích phân f (x)dx không có dạng thông dụng nhưng bằng một
phép đổi biến thích hợpZ x qua t ta có thể đưa biều thức dưới dấu tích phân về
dạng g(t)dt, tích phân g(t)dt lại có dạng thông dụng và có nguyên hàm giả
sử là G(t) + C. Thay trở lại t qua x ta được tích phân ban đầu theo biến x.

Định lý 11
(Đổi biến dạng một t = φ(x)) Giả sử phân tích được rằng
f (x)dx = g(φ(x))φ0 (x)dx = g(t)dt và G là một nguyên hàm của g theo biến t,
khi đó ta có. Z Z
f (x)dx = g(t)dt = G(φ(x)) + C.
Định lý 12
(Đổi biến dạng hai x = φ(t)) Giả sử phân tích được rằng
f (x)dx = g(φ(x))φ0 (x)dx = g(t)dt, với φ là một song ánh và G là một nguyên
hàm của g theo biến t, khi đó ta có.
Z Z
f (x)dx = g(t)dt = G(φ−1 (x)) + C.

Ví dụ 24
Tính tích phân bất định
x3
Z
I= dx, a 6= 0.
(x4 + a)3
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Ví dụ 25
Tính các tích phân bất định
Z Z
dx dx
a, b, √ .
a + x2
2
a2+ x2

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Ví dụ 26
Z p
Tính tích phân bất định I = a2 − x2 dx.

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Ví dụ 27
Tính tích phân bất định.
Z Z
dx
I = x2 (1 − x)4 dx √√ .
x+ x
3
Z
dx
Z
dx
I= √ √ .
ex + 1 3
x+ 5x

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Nhận xét 2
Cho các hàm u và v. Từ công thức vi phân d(uv) = udv + vdu, lấy tích phân 2
vế ta được. Z Z Z
d(uv) = udv + vdu.
Từ đó ta được, Z Z
udv = uv − vdu.

Đồng nhất thức trên được gọi là công thức tích phân từng phần. Theo công
thức này, tích phân vế trái được tính nhờ tích phân ở vế phải, và ta thường
dùng qui tắc này đối với các tích phân có các dạng sau.
Z Z Z Z
m
P (x)log xdx, P (x) sin αxdx, P (x)e dx, eβx sin αxdx, . . .
αx

Ví dụ 28
Tính các tích phân bất định sau
Z Z Z
a, log2 xdx. b, x2 ex dx c, e2x sin xdx.

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Ví dụ 29
Tính tích phân bất định I2 , I3 với.
Z
dx
In = n ; n = 1, 2, ...
(x + a2 )
2
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
P (x)
Tích phân các hàm hữu tỉ là tích phân hàm số có dạng phân thức trong
Q(x)
đó P (x) và Q(x) là các hàm đa thức. Ta đã biết các tích phân đơn giản sau.
Z
1
1 dx = log |x − a| + C.
x−a
(x − a)1−m
Z
1
2
m dx = + C, m 6= 1.
(x − a) 1−m
Z
dx
n với mọi n tự nhiên được tính bằng qui nạp như Ex (29) đã
3
(x2 + a2 )
nói ở trên.

Đối với hàm phân thức hữu tỉ bất kỳ, bằng phép chia đa thức để được thương
là một đa thức và dư là đa thức có bậc nhỏ hơn đa thức chia, tính tích phân
hàm hữu tỉ qui về tích phân của đa thức thương và tích phân của phân thức
P (x)
có bậc của tử nhỏ hơn bậc của mẫu. Do đó ta sẽ chỉ cần xét phân thức
Q(x)
trong trường hợp P (x) có bậc nhỏ hơn bậc của Q(x). Sử dụng một kết quả cơ
bản trong lý thuyết đa thức, đa thức bất kỳ Q(x) với hệ số thực có thể phân
tích được thành tích của một hằng số với các nhân tử có một trong các dạng
(x − a)m , (x2 + px + q)m , p2 − 4q < 0. Bằng phương pháp hệ số bất định,
phân thức hữu tỉ khi đó viết được thành tổng các phân thức có một trong các
dạng sau.

Z Z
A Mx + N
(i) dx (iii) dx
x−a x2 + px + q
Z Z
A Mx + N
(ii) m dx (iv) 2 m dx.
(x − a) (x + px + q)
Các tích phân ở 4 dạng trên có thể tính trực tiếp qua các tích phân đã nêu
đầu mục có thể sau một số phép biến đổi đơn giản.

Ví dụ 30
Z Z
3x + 2 3x + 1
a, 2
dx b, dx.
x + 2x + 5 x3 + 4x2 + 5x + 6

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Chú ý 3
Đối với tích phân một số biểu thức vô tỉ hay chứa các hàm lượng giác, người ta chuyển về
tích phân hàm hữu tỉ bằng phép đổi biến thích hợp.
Xét tích phân có dạng.

Z
I= R(sin x, cos x)dx,
trong đó R(u, v) là một biểu thức hữu tỉ theo u và v (tức biểu thức chỉ chứa các phép tính
cộng, trừ, nhân, chia đối với các biến u và v ). Ta sẽ biểu diễn sin x, cos x qua tan của góc
chia đôi.
2t 1 − t2 x
sin x = , cos x = , t = tan .
1 + t2 1 + t2 2
2dt
Do đó x = 2 arctan t ⇒ dx = . Biểu thị sin x, cos x, dx qua t và dt, tích phân đổi qua
1 + t2
biến t là tích phân của một biểu thức hữu tỉ, khi đó có thể áp dụng tích phân hàm hữu tỉ
như đã xét ở trên.

Ví dụ 31
Tính tích phân bất định Z
dx
I= .
sin 2x
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Xét tích phân dạng Z

sinm x cosn xdx.
Có hai trường hợp chủ yếu cần xét, phụ thuộc vào các số mũ m và n cùng là
số chẵn hay không.
Nếu có một số mũ lẻ, sử dụng công thức sin2 x + cos2 = 1 để biến đổi về
biểu thức tích phân có thể đổi biến được.
Nếu m, n đều là số chẵn, dùng công thức hạ bậc - nâng cung chuyển về
dạng có một số mũ lẻ với biến số 2x.

Ví dụ 32
Z Z
a, sin4 x cos5 xdx b, sin4 x cos2 xdx

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Xét tích phân dạng Z

tanm x secn xdx.
Có hai trường hợp cần xét, phụ thuộc vào các số mũ m và n.

Nếu m là số lẻ hoặc n là số chẵn, sử dụng công thức sec2 x = tan2 x + 1
và chú ý d(tan x) = sec2 xdx, d(sec x) = sec x tan xdx, ta dễ dàng đổi biến
được.
Nếu m là số chẵn và n là số lẻ, sử dụng công thức sec2 x = tan2 x + 1 biểu
diễn hàm dưới dấu tích phân theo sec x. Chú ý công thức rút gọn,
n−2
Z Z
n 1
sec (ax)dx = secn−2 (ax) tan(ax) + secn−2 (ax).
a(n − 1) n−1

Ví dụ 33
Z Z
a, tan2 x sec6 xdx b, tan3 x sec4 xdx

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Xét tích phân có dạng Z p

R(x, a2 − x2 )dx,
trong đó R(u, v) là biểu thức hữu tỉ theo 2 biến u và v. Có thể đổi biến chuyển
các tích phân trên về tích phân của biểu thức hữu tỉ theo biến mới. Cụ thể ta
dùng phép đổi biến x = a sin t hoặc x = a cos t.

Xét tích phân có dạng Z p

R(x, x2 ± a2 )dx,
trong đó R(u, v) là biểu thức hữu tỉ theo 2 biến u và v. Có thể đổi biến chuyển
các tích phân trên về tích phân của biểu thức hữu tỉ theo biến mới. Cụ thể,
Z p
(i) Trong tích phân R(x, x2 + a2 )dx ta dùng phép đổi biến x = a tan t.
Z p a
(ii) Trong tích phân R(x, x2 − a2 )dx ta dùng phép đổi biến x = .
cos t
r r
a−x
Z
a+x
(iii) Trong tích phân R x, dx hoặc R x, dx ta dùng
a−x a+x
phép đổi biến x = a cos(2t).
Z r
a+x p
(iv) Trong tích phân R x, dx hoặc R x, (x − a)(b − x) dx ta
a−x
dùng phép đổi biến x = a + (b − a) sin2 t.

Ví dụ 34
Z Z
dx p
a, √ b, x2 x2 + 9dx
x x2 − 9

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Bài tập
BT1. Sử dụng phương pháp đổi biến số tính các tích phân bất định sau.
Z Z
log xdx
1 sin x cos x(1 + cos2 x)5 dx 3
x(1 + log2 x)
Z 3
4 cos x
log x 1 + log2 x dx
Z
2 dx
1 + sin x 4 √ .
x
BT2. Sử dụng phương pháp tích phân từng phần tính các tích phân bất định
sau.
Z Z
3
1 x sin xdx 3 ex cos 3xdx
Z Z
2 x2 ex dx 4 (x2 + 2x) log xdx

Bài tập
BT3. Sử dụng phương pháp tích phân tính các tích phân bất định sau.
Z Z
2 2
1 sin x cos xdx 3 sec5 x tan xdx
Z Z
2 tan3 x sec4 xdx 4 sec4 xdx
BT4. Sử dụng phương pháp tích phân tính các tích phân bất định sau.
Z Z
1 1
1 dx 3 dx
(x + 3)(x − 2) (x + 1)(x − 2)x
3x − 4
Z Z
5x + 7
2 dx 4 dx
x2 + 2x − 3 x2 + 4x + 5

Tích phân xác định
Tính chất 1
(Tính tuyến tính) Giả sử các hàm số f, g khả tích trong [a, b]. Khi đó, αf + βg
(α, β là các hằng số) là khả tích trong [a, b] và
Z b Z b Z b
[αf (x) + βg(x)] dx = α f (x)dx + β g(x)dx.
a a a

Tính chất 2
Giả sử hàm số f khả tích trong [a, b] và c ∈ [a, b] thì f khả tích trong các đoạn
[a, c], [c, b] và
Z b Z c Z b
f (x)dx = f (x)dx + f (x)dx.
a a c

Định lý 13
(Công thức Newton- Leibnitz) Nếu f là hàm số liên tục trong [a, b] và F là
một nguyên hàm của f thì,
Z b b
f (x)dx = F (x) = F (b) − F (a).
a a
Từ công thức trên, để tính tích phân xác định chúng ta cần tìm nguyên hàm
của hàm số đó.

Dựa vào công thức Newton- Leibnitz và cách tìm tích phân bất định, để tìm
tích phân xác định chúng ta cần tìm nguyên hàm của hàm số. Tương ứng với
các cách tìm tích phân bất định chúng ta có các cách để tìm tích phân xác
định. Đó là phép đổi biến số và phương pháp tích phân từng phần.
Z b
Giả sử cần tính f (x)dx với giả thiết f là hàm liên tục.
a

Ta xét Định lý đổi biến số trong tích phân xác định.
Định lý 14
Z b
(Đổi biến dạng một x = ψ(t)) Xét tích phân f (x)dx với giả thiết f là hàm
a
liên tục. Giả sử x = ψ(t) là phép đổi biến thỏa mãn các điều kiện sau.
(i) x = ψ(t) có đạo hàm liên tục trong khoảng (α, β).
(ii) ψ(α) = a, ψ(β) = b. Khi t biến thiên trong đoạn [α, β] thì x biến thiên
trong đoạn [a, b].
Khi đó, tích phân hàm f trên đoạn [a, b] được tính bởi.
Z b Z β
f (x)dx = f (ψ(t)) ψ 0 (t)dt.
a α

Định lý 15
Z b
(Đổi biến dạng hai t = ψ(x)) Xét tích phân f (x)dx với giả thiết f (x) là
a
hàm liên tục. Nếu phép đổi biến t = ψ(x) thỏa mãn các điều kiện sau.
(i) ψ(x) biến thiên đơn điệu trên [a, b] và có đạo hàm liên tục.
(ii) f (x)dx trở thành g(t)dt, trong đó g là hàm số liên tục trong đoạn
[ψ(a), ψ(b)].
Khi đó, tích phân hàm f trên đoạn [a, b] được tính bởi.
Z b Z ψ(b)
f (x)dx = g(t)dt.
a ψ(a)

Ví dụ 35
Z e
log x
Tính tích phân I = dx.
1 x(2 + log x)2
Ví dụ 36
1
x3
Z
Tính tích phân I = √ dx.
0 1 + x4 + 1

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Từ công thức tích phân từng phần đối với tích phân bất định và công thức
Newton- Leibnitz, đối với các hàm số u, v ta có đồng nhất thức sau, được gọi
là công thức tích phân từng phần.
Z b Z b b Z b
udv = uv − vdu = uv − vdu.
a a a a
Ví dụ 37
Tính các tích phân
Z e Z π
a. I1 = x log xdx b. I2 = ex sin xdx.
1 0

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Z π
I2 = ex sin xdx
0
Áp dụng liên tiếp công thức tích phân từng phần ta được.
Z π Z π
I2 = ex sin xdx = sin xd(ex )
0 0
π Z π Z π
= ex sin x − ex d(sin x) = − ex cos xdx
0 0 0
Z π Z π π
=− cos xd(ex ) = − cos xex + ex d(cos x)
0 0 0
Z π
π x π
=e +1− e sin xdx = e + 1 − I2 .
0
π
e +1
Từ đó, I2 = .
2

Đôi khi ta cần vận dụng phối hợp giữa phương pháp đổi biến số và công thức
tích phân từng phần để giải quyết bài Toán một cách linh hoạt hơn.
Ví dụ 38
Z 2 p
Tính tích phân I = 1 + x2 dx.
1

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Ta dễ dàng chứng minh được các tính chất sau.
Tính chất 3
(Tích phân hàm lẻ, cận đối xứng) Với a là số thực dương, nếu hàm số f liên
tục và lẻ trên đoạn [−α; α] thì
Z α
f (x)dx = 0.
−α
Tính chất 4
(Tích phân hàm chẵn, cận đối xứng) Với α là số thực dương, nếu hàm số f
liên tục và chẵn trên đoạn [−α; α] thì
Z α Z α
f (x)dx = 2 f (x)dx.
−α 0

Tính chất 5
(Tích phân hàm tuần hoàn trên một chu kỳ) Nếu hàm số f liên tục và tuần
hoàn với chu kỳ cơ sở T thì
α+T
Z ZT
f (x)dx = f (x)dx.
α 0

Mệnh đề 1
Với α và a là các số thực dương, nếu hàm số f liên tục và chẵn trên đoạn
[−α; α] thì
Zα Zα
f (x)dx
= f (x)dx.
ax + 1
−α 0
Mệnh đề 2
h πi
Nếu hàm số f liên tục trên đoạn 0; thì
2
π π
Z2 Z2
f (sin x)dx = f (cos x)dx.
0 0

Ví dụ 39
1
x3 + sin x
Z
Tính tích phân I = dx.
−1 (x2 + 1) cos x

Lưu ý khi thực hiện đổi biến tích phân xác định
Ví dụ 40 (Một tác giả tính tích phân như sau)

Z π √
Tính tích phân I = 1 + sin 2xdx.
0
Đặt t = 1 + sin 2x, đổi cận x = 0 ⇒ t = 1, x = π ⇒ t = 1.
Khi đó, tích phân Z 1
f (t)dt = 0.
1

Lưu ý khi thực hiện đổi biến tích phân xác định
Ví dụ 41 (Một tác giả tổng quát hóa bài toán tích phân)
Z b
f (x)dx = 0, a < b
a
a+b
Đặt t = − x , đổi cận
2
b−a b−a
x=a⇒t= ,x = b ⇒ t = .
2 2
Khi đó, tích phân
b−a
Z2
f (t)dt = 0.
b−a
2

Bài tập
BT1. Tính các tích phân xác định sau bằng phương pháp đổi biến số.
π
e2
Z
sin x
Z
3
log x
1 dx 3 dx
π
4
1 + cos2 x e x(log2 x − 1)
π
4
Ze
Z
dx
2 dx log xdx
3 cos x + sin2 x
2 4 .
1 x 1 + log2 x
1
BT2. Tính các tích phân xác định sau bằng phương pháp tích phân từng phần.
Z π4 Z e
x log x
1 x3 sin 2xdx 3 √ dx
1 x2 + 1
Z0 1 Z e
2 x3 ex dx 4 ex+1 log xdx
0 1

Phương trình vi phân
Ta bắt đầu bằng một bài Toán đơn giản. Giả sử chu kỳ phân rã của một
nguyên tố Hóa học là T năm, nghĩa là cứ sau T năm thì khối lượng của vật
thể tạo từ nguyên tố đó giảm đi một nửa. Hỏi nếu ban đầu có một vật thể có
khối lượng M làm từ nguyên tố Hóa học đó thì sau bao lâu khối lượng nó đạt
giá trị m0 .
Bài Toán có thể diễn giải một cách tổng quát như sau.
- Gọi m(t) là khối lượng vật thể đó sau thời gian t năm.
- Khi đó, hàm khối lượng m của vật thể thỏa mãn phương trình.
dm M
= α.m(t), m(0) = M, m(T ) = (∗)
dt 2
trong đó, α là hằng số.
Phương trình (∗) được gọi là phương trình vi phân và việc tìm hàm số m thỏa
mãn (∗) được gọi là giải phương trình vi phân.

Định nghĩa 2
(Phương trình vi phân) Phương trình vi phân là phương trình có dạng

F x, y, y 0 , y 00 , . . . , y (n) = 0
trong đó x là biến số độc lập, y = f (x) là hàm số phải tìm, y 0 , y 00 , . . . , y (n) là

các đạo hàm của nó và vế trái là một hàm của các biến x, y, y 0 , . . . , y (n) .
Nghiệm tổng quát của phương trình vi phân là hàm số, hay một phương trình
xác định bởi {x, y, C} thỏa mãn phương trình ấy. Mỗi hàm số, hay một
phương trình xác định bởi {x, y} thỏa mãn phương trình được gọi là nghiệm
riêng của phương trình vi phân và nếu nghiệm riêng đó không được chuẩn hóa
từ nghiệm tổng quát thì ta gọi là nghiệm riêng kỳ dị của phương trình.

Giải một phương trình vi phân là tìm tất cả các nghiệm riêng của nó. Về mặt
hình học, mỗi nghiệm của phương trình vi phân xác định một đường gọi là
đường tích phân của phương trình. Giải một phương trình vi phân là tìm tất
cả các đường tích phân của nó. Các đường đó được xác định ở dạng hàm hiện
y = f (x) hoặc dưới dạng hàm ẩn F (x, y) = 0, hoặc dưới dạng phụ thuộc tham
số x = φ(t), y = ψ(t).

Chú ý 4
(Cấp phương trình vi phân - Phương trình vi phân tuyến tính)
(i) Cấp cao nhất của đạo hàm của y có mặt trong phương trình được gọi là
cấp của phương trình.
(ii) Phương trình vi phân được gọi là tuyến tính nếu F là bậc nhất đối với
y 0 , y 00 , . . . , y (n) . Một phương trình vi phân tuyến tính cấp n có dạng tổng
quát là
y (n) + a1 (x)y (n−1) + · · · + an−1 (x)y 0 + an (x)y + b(x) = 0
trong đó a1 (x), a2 (x), . . . , an (x), b(x) là các hàm cho trước.

Trong nội dung tiếp theo, chúng ta khảo sát sơ bộ về các phương trình vi
phân và hạn chế chỉ xét phương trình vi phân cấp 1 có thể giải được qua một
số bước cầu phương.
F(x, y, y 0 ) = 0
Phương trình vi phân cấp 1 với biến số phân ly (phương trình tách biến) là
phương trình có dạng.
f (x)dx + g(y)dy = 0.
Cách giải.
Lấy tích phân hai vế ta được nghiệm tổng quát của phương trình,
Z Z
f (x)dx + g(y)dy + C = 0.

Chú ý 5
Một số phương trình vi phân đưa về được dạng biến số phân ly.
(i) Đối với phương trình vi phân có dạng.
f1 (x)g1 (y)dx + f2 (x)g2 (y)dy = 0.
Ta xét riêng trường hợp g1 (y)f2 (x) = 0, ngược lại khi g1 (y)f2 (x) 6= 0, chia cả
hai vế phương trình cho g1 (y)f2 (x) ta được phương trình vi phân dạng biến số
phân ly.
f1 (x) g2 (y)
dx + dy = 0.
f2 (x) g1 (y)

Ví dụ 42
Giải các phương trình phân ly biến số sau.
ey − 1 dy log x x log2 y
1
y
= . 3 y(x3 − 1) log xdx + dy = 0.
e − y dx x 1 + log y
xdx ydy log x
2 + = 0. 4 p dx − xydy = 0.
x2 + 1 y 2 + 1 1 + y2

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Chú ý 6
Một số phương trình vi phân đưa về được dạng biến số phân ly.
(ii) Đối với phương trình vi phân có dạng.
dy = f (ax + by + c)dx
trong đó a, b, c là các hằng số.

dz dy
Ta đặt, z = ax + by + c, khi đó = a + b , phương trình trở thành.
dx dx
dz − (bf (z) + a)dx = 0
là phương trình có thể đưa về dạng phương trình vi phân với biến số phân ly.

Ví dụ 43
Giải các phương trình vi phân sau.
dy dy 2
1 = 6x + y − 1. 2 = (4x + y + 1) .
dx dx

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Định nghĩa 3
(Hàm thuần nhất) Hàm số hai biến f được gọi là hàm thuần nhất bậc k (k là
số tự nhiên) nếu f là hàm thỏa mãn điều kiện
f (αx, αy) = αk f (x, y), ∀α ∈ R.
Định nghĩa 4
Phương trình vi phân được gọi là phương trình vi phân thuần nhất nếu
có dạng.
dy
= f (x, y),
dx
trong đó f là hàm thỏa mãn điều kiện f (αx, αy) = f (x, y), ∀α ∈ R, nghĩa là f
là hàm thuần nhất bậc 0.

Cách giải.
dy dz
Ta đặt y = xz, ta được = z + x . Khi đó, phương trình trở thành.
dx dx
dz
z+x = ψ(z),
dx
y
trong đó ψ là hàm số theo biến z được xác định bởi ψ(z) = f 1, , là
x
phương trình vi phân với biến số phân ly.
Nếu ψ(z) − z 6= 0 phương trình trở thành,
Z
dx dz dz
= ⇒ log |x| = = φ(z) + C
x ψ(z) − z ψ(z) − z
y
⇒ x = Ceφ(z) ⇔ x = Ceφ( x ) .
dy y
Nếu ψ(z) − z = 0, ∀z ⇒ = ⇒ y = Cx.
dx x
Nếu ψ(z) − z = 0 tại z0 , có thể thử dễ dàng hàm số y = z0 x cũng là
nghiệm của phương trình.
Chú ý 7
Đối với phương trình có dạng

dy a1 x + b1 y + c1
=f .
dx a2 x + b2 y + c2
a1 b1
Nếu định thức 6= 0, hệ phương trình
a2 b2

a1 x + b1 y + c1 = 0
a2 x + b2 y + c2 = 0
có nghiệm duy nhất (x, y) = (α, β). Ta thực hiện đổi biến như sau.

x=ϕ+α
y = ψ + β.
Khi đó, phương trình trở thành.


dψ a1 ϕ + b1 ψ
=f
dϕ a2 ϕ + b2 ψ
là phương trình vi phân thuần nhất.
a b a1 b1
Nếu định thức 1 1 = 0 ⇔ = = λ.
a2 b2 a2 b2
Đặt z = a2 x + b2 y, phương trình trở thành.

dz λz + c1
=f ,
dx z + c2
là phương trình vi phân với biến số phân ly.

Ví dụ 44
Giải các phương trình vi phân cấp 1 thuần nhất sau.
1 (x − y) ydx − x2 dy = 0. 2 xydy + (x2 + y 2 )dx = 0.

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Định nghĩa 5
Phương trình vi phân được gọi là phương trình vi phân tuyến tính cấp 1 nếu
có dạng
dy
+ p(x)y = q(x)
dx
trong đó p, q là các hàm số liên tục. Đặc biệt, nếu phương trình trên với
q(x) = 0, ∀x được gọi phương trình tuyến tính thuần nhất, trái lại gọi là không
thuần nhất.

Cách giải.
∗ Với phương trình vi phân tuyến tính thuần nhất.
dy
+ p(x)y = 0.
dx
dy
(i) Nếu y 6= 0 ⇒ = −p(x)dx. Đây là phương trình vi phân với biến số
y
phân ly. Lấy tích phân hai vế ta được nghiệm tổng quát của phương trình
Z Z
log |y| = − p(x)dx + C ⇔ y = C exp − p(x)dx .
(ii) Nếu y = 0, dễ thấy đây cũng là nghiệm của phương trình. Nghiệm này
cũng được biểu diễn theo công thức nghiệm tổng quát ứng với C = 0.
Vậy nghiệm tổng quát của phương trình là.
Z
y = C exp − p(x)dx .

∗ Đối với phương trình vi phân tuyến tính tổng quát.
dy
+ p(x)y = q(x).
dx
Phương pháp biến thiên hằng số Lagrange.
B1. Trước tiên từ phương trình vi phân
R tuyến
tính thuần nhất tương ứng, ta
tìm được nghiệm y = C exp − p(x)dx .
B2. Ta thử tìm nghiệm của phương trình tổng Rquát có dạng
trên trong đó C
được xem là một hàm số. y = C(x) exp − p(x)dx .
Cụ thể như sau, lấy đạo hàm y 0 và thế vào phương trình ta được.
R R R
e− p(x)dx
C 0 (x) − C(x)p(x)e− p(x)dx
+ p(x)C(x)e− p(x)dx
= q(x)
R
Z R
p(x)dx
Do đó, C 0 (x) = q(x)e p(x)dx
⇒ C(x) = q(x)e dx + C, trong đó C là
một hằng số tùy ý. Vậy nghiệm tổng quát của phương trình là.
R R
Z R
− p(x)dx − p(x)dx
y = Ce +e . q(x)e p(x)dx dx.

Ví dụ 45
Giải các phương trình vi phân tuyến tính sau.
dy y dy
1 − = x2 sin x. 2 + 2xy = x.
dx x dx

dy y
− = x2 sin x
dx x
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Phương pháp thừa số tích phân

Từ phương pháp biến thiên hằng số, ta có thể rút gọn phương pháp giải
phương trình vi phân tuyến tính như sau, được gọi là phương pháp thừa số
tích phân.
R
B1. Nhân cả hai vế phương trình với thừa số exp p(x)dx , phương trình trở
thành,
dy R p(x)dx R R
e + p(x)ye p(x)dx = q(x)e p(x)dx .
dx
B2. Để ý thấy rằng,
d R p(x)dx dy R p(x)dx R
ye = e + p(x)ye p(x)dx .
dx dx
Lấy tích phân hai vế ta được nghiệm tổng quát của phương trình là.
R
Z R
p(x)dx
ye = q(x)e p(x)dx dx + C.

Ví dụ 46
Giải các phương trình vi phân tuyến tính sau.
dy y dy
1 + = x2 . 2 x + log x = y.
dx x + 1 dx

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Z
log x
∗ Tính tích phân I =− 2 dx.
 x
du = 1 dx
(
log x = u 
Đặt 1 ⇒ x , ta được
− 2 dx = dv 1
x

 v=
x
Z
log x 1 log x 1
I= − 2
dx = + + C.
x x x x

Định nghĩa 6
Phương trình Bernowlli là phương trình vi phân cấp 1 có dạng.
dy
+ p(x)y = q(x)y α .
dx
trong đó p, q là các hàm liên tục, α là hàng số.

Cách giải.
Nếu α = 0 hoặc α = 1 thì phương trình trở thành phương trình vi phân
tuyến tính cấp 1.
Nếu α khác 0 và 1. Nhân cả hai vế phương trình với y −α ta được.
dy −α
y + p(x)y 1−α = q(x).
dx
dz dy
Đặt z = y 1−α ta có, = (1 − α)y −α . Phương trình trở thành.
dx dx
dz
+ (1 − α)p(x)z = (1 − α)q(x)
dx
là phương trình vi phân tuyến tính cấp 1.

Ví dụ 47
Giải các phương trình Bernowlli sau.
dy y y3 dy y y2
1 + = 2. 2 + 2 = 2.
dx x x dx x x

dy y y3
+ = 2
dx x x
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Định nghĩa 7
Phương trình vi phân toàn phần là phương trình có dạng
p(x, y)dx + q(x, y)dy = 0
∂p ∂q
trong đó p, q là các hàm có các đạo hàm riêng liên tục thỏa mãn = .
dy dx
Cách giải.
Chọn một điểm (x0 , y0 ) mà thuộc miền xác định của p, q (thông thường
ta chọn điểm sao cho thuận lợi tính tích phân nhất).
Lấy tích phân hai vế ta được nghiệm tổng quát của phương trình.
Z x Z y
p(x, y)dx + q(x0 , y)dy + C = 0.
x0 y0

Ví dụ 48
Giải các phương trình vi phân toàn phần sau
1 (x − y + 1)dy + (x + y − 1)dx = 0.
2 (3x2 + 6xy 2 )dx + (6x2 y + 4y 3 )dy = 0.
1 1
3 (xy 2 + 2 )dx + (x2 y − 2 )dy = 0.
x y
4 (2xy + arctan x)dx + (x2 + arctan y)dy = 0.

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

(3x2 + 6xy 2 )dx + (6x2 y + 4y 3 )dy = 0.
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Bài tập
BT1. Giải các phương trình phân ly biến số sau.

1 x2 − yx2 dy + (y + xy)dx = 0.

2 y 2 − 1)(x2 + 1 dy + (y 2 − xy 2 )dx = 0.
3 (x3 + y 2 x3 )dx + x2 (y 5 + y 3 − y − 1)dy = 0.
y−1
4 y 2 + 1 e2x dx − dy = 0.
x
BT2. Giải các phương trình vi phân cấp 1 thuần nhất sau.

1. x2 + y 2 ydx + x2 − y 2 xdy = 0.

2. (x − y) y 2 dx + x2 + y 2 xdy = 0.

3. (x − y) (x2 + y 2 )dx + x3 − y 3 dy = 0.

Bài tập
BT3. Giải các phương trình vi phân tuyến tính sau.
dy dy
1 + x2 y = x. 4 + y tan x = sin2 x.
dx dx
dy y dy y
2 − = x2 sin x. 5 − = x2 sin x.
dx x dx x
dy
3 + 2xy = x.
dx
BT4. Giải các phương trình Bernowlli sau.
√
dy 2x y dy
1 x + 2y = . 3 x + y = y 2 log x.
dx cos2 x dx
dy
2 x2 − xy = x2 y 3 . dy
dx 4 x2 + y = x2 y 2 .
dx

Tích phân suy rộng
Giả sử hàm số f khả tích trên mọi đoạn [a, A] với mọi A > a, tức là có tích
Z A
phân f (x)dx. Ta định nghĩa
a
Z +∞ Z A
f (x)dx = lim f (x)dx
a A→∞ a
và gọi là tích phân suy rộng của hàm số (trên đoạn 0; +∞). Tích phân suy
rộng này được gọi là hội tụ nếu giới hạn ở vế phải là tồn tại hữu hạn và gọi là
phân kỳ trong trường hợp trái lại.
Tương ta có khái niệm tích phân với cận dưới là âm vô cùng với giả thiết hàm
f khả tích trên mọi đoạn [A, a], A < a.
Z a Z a
f (x)dx = lim f (x)dx.
−∞ A→∞ A
Tương ứng với giới hạn ở vế phải tồn tại hữu hạn hoặc trái lại ta có tích phân
suy rộng là hội tụ hoặc phân kỳ.

Tích phân khi cận dưới là âm vô cùng, cận trên

Z là dương vô cùng, với giả thiết
+∞
f khả tích trên mọi đoạn hữu hạn, ký hiệu là f (x)dx được cho bởi
−∞
Z +∞ Z A
f (x)dx = lim f (x)dx
−∞ A→∞ −A
Nếu giới hạn ở vế phải tồn tại hữu hạn thì tích phân cũng được gọi là hội tụ
và trái lại gọi là phân kỳ.

Chú ý 8
Z a Z +∞
Ta nhận thấy rằng nếu một trong hai tích phân f (x)dx và f (x)dx
−∞ a
hội tụ thì ta có hệ thức
Z +∞ Z a Z +∞
−∞ −∞ a
Z a Z +∞
Đặc biệt nếu các tích phân f (x)dx và f (x)dx đều hội tụ thì tích
−∞ a
Z +∞
phân f (x)dx cũng hội tụ.
−∞

Ví dụ 49
Tính các tích phân suy rộng
Z +∞ Z +∞
1 1
a. dx. c. dx.
0 1 + x2 0 1 + x4
Z +∞ Z +∞
1 log x
b. dx. d. dx.
1 x2 + 4x + 5 1 x2

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Ví dụ 50
Tìm điều kiện của λ để tích phân hội tụ và tính giá trị của tích phân khi đó.
Z +∞
dx
λ
, a > 0.
a x
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Z +∞
Ta xét dấu hiệu hội tụ của tích phân f (x)dx với f (x) ≥ 0, ∀x ∈ [a; +∞)
a
(hoàn toàn tương tự cho tích phân với cận dưới vô cùng hoặc cả hai cận là vô
cùng).
Z A
Khi f là hàm không âm, tích phân f (x)dx không giảm theo biến A, do đó
Z A a Z A
tồn tại lim f (x)dx (hữu hạn) khi và chỉ khi các tích phân f (x)dx bị
A→+∞ a a
Z A
chặn theo A, tức tồn tại hằng số M sao cho f (x)dx ≤ M . Sử dụng nhận
a
xét này, ta có các kết quả sau

Định lý 16
(Tiêu chuẩn so sánh) Cho các hàm số f, g khả tích trên mọi đoạn hữu hạn
[a, A] và 0 ≤ f (x) ≤ g(x), ∀x ∈ [a, +∞). Khi đó.
Z +∞ Z +∞
(i) Nếu g(x)dx hội tụ thì f (x)dx hội tụ.
a a
Z +∞ Z +∞
(ii) Nếu f (x)dx phân kỳ thì g(x)dx phân kỳ.
a a

Định lý 17
Cho các hàm số f, g không âm khả tích trên mọi đoạn hữu hạn [a, A]. Khi đó,
f (x)
nếu tồn tại lim = k, 0 < k < +∞ thì các tích phân suy rộng
x→+∞ g(x)
Z +∞ Z +∞
f (x)dx và g(x)dx sẽ cùng hội tụ hoặc cùng phân kỳ.
a a

Ví dụ 51
+∞
1 − sin2 x
Z
Xét tính hội tụ của tích phân dx.
0 2 + x2
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Ví dụ 52
Xét tính hội tụ của các tích phân.
+∞ +∞
x3 dx
Z Z
dx
a. b. √ .
1 x4 + 1 1 (2x + 1) x + 1

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Chú ý 9
Để xét tính hội tụ của tích phân một hàm số, sử dụng các định lý về dấu hiệu
hội tụ ta so sánh hàm số với một hàm số khác mà tính hội tụ hay phân kỳ của
1
nó đã biết, thường là với hàm số g(x) = λ .
x

Một cách đầy đủ hơn, ta có mệnh đề sau.
Mệnh đề 3
Giả sử các hàm số f, g không âm khả tích trên mọi đoạn hữu hạn [a, A]. Khi đó, nếu
f (x)
lim =k
x→∞ g(x)
+∞
Z +∞
Z
(i) Nếu 0 < k < +∞ thì các tích phân suy rộng f (x)dx và g(x)dx sẽ cùng
a a
hội tụ hoặc cùng phân kỳ.
+∞
Z +∞
Z
(ii) Nếu k = 0 thì tích phân suy rộng g(x)dx hội tụ kéo theo f (x)dx hội tụ.
a a
+∞
Z +∞
Z
(iii) Nếu k = +∞ thì tích phân suy rộng f (x)dx phân kỳ kéo theo g(x)dx
a a
phân kỳ.

Định lý 18
Z +∞ Z +∞
Nếu tích phân suy rộng |f (x)|dx hội tụ thì tích phân f (x)dx cũng
a
Z +∞ a
hội tụ. Khi đó ta nói f (x)dx hội tụ tuyệt đối.

a
Chú ý 10
Điều ngược lại của Th (18) là không đúng. Khi đó, tích phân suy rộng
Z +∞ Z +∞ Z +∞
f (x)dx hội tụ nhưng |f (x)|dx phân kỳ thì ta nói f (x)dx là
a a a
bán hội tụ (hội tụ không tuyệt đối).

Ví dụ 53
Xét sự hội tụ tuyệt đối của tích phân
Z +∞
sin xdx
.
1 x + x4
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Tích phân suy rộng loại 2
Trong phần này ta sẽ nghiên cứu cách tính tích phân một lớp các hàm số "bất
thường", hàm số ấy sẽ chứa những điểm không xác định trên miền lấy tích
phân mà giới hạn hàm số lấy tích phân bằng vô cực khi giá trị của biến số dần
về những điểm không xác định đó. Ta gọi là tích phân suy rộng với hàm không
bị chặn - tích phân suy rộng loại 2.

Định nghĩa 8
Cho hàm số f xác định trên [a, b) và không xác định tại b, lim f (x) = ∞ (ta
x→b
gọi b là điểm kỳ dị ), giả sử rằng f khả tích trên mỗi đoạn con [a, b − ε], ε > 0.
Ta định nghĩa
Zb b−ε
Z
ε→0
a a
Giới hạn (nếu tồn tại) của vế trái khi ε → 0 được gọi là tích phân suy rộng với
hàm không bị chặn (tích phân suy rộng loại 2) của hàm f trên [a, b). Khi đó,
ta nói tích phân hội tụ, ngược lại ta nói tích phân phân kỳ.

Ví dụ 54
Tính tích phân suy rộng
Z 1
1
√ dx
0 (2 − x) 1 − x
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Hoàn toàn tương tự, ta cũng có định nghĩa cho tích phân suy rộng hàm không
bị chặn với a là điểm kỳ dị hay cả a và b đều là điểm kỳ dị.
Với a là điểm kỳ dị
Zb Zb
ε→0
a a+ε
Với a, b đều là điểm kỳ dị
Zb b−ε
Z
ε→0
a a+ε

Định nghĩa 9
Zα
Giả sử hàm f có α ∈ (a, b) là điểm kỳ dị và các tích phân suy rộng f (x)dx
a
Zb
và f (x)dx đều hội tụ thì tổng các tích phân này được gọi là tích phân suy
α
rộng của hàm không bị chặn f trên đoạn [a, b].
Zb Zα Zb
a a α

Ví dụ 55
Tính các tích phân suy rộng loại 2 sau
1
Z2 Z3 Z 2 dx
dx dx 3 √
1 2
x2 − x x2 − 4x + 3 1
3
1 − 4x2
1 1

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Ví dụ 56
Với α > 0, khảo sát tính hội tụ và tính tích phân (nếu hội tụ).
Zα
dx
.
xλ
0
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
Định lý 19
(Tiêu chuẩn so sánh) Giả sử các hàm số f, g có b là điểm kỳ dị, khả tích trên
mọi đoạn con [a, b − ε] và 0 ≤ f (x) ≤ g(x), ∀x ∈ [a, b). Khi đó.
Zb Zb
(i) Nếu g(x)dx hội tụ thì f (x)dx hội tụ.
a a
Zb Zb
(ii) Nếu f (x)dx phân kỳ thì g(x)dx phân kỳ.
a a

Định lý 20
Giả sử các hàm số f, g không âm có b là điểm kỳ dị, khả tích trên mọi đoạn con
f (x)
[a, b − ε]. Khi đó, nếu lim =k
x→b g(x)
Zb Zb
(i) Nếu 0 < k < +∞ thì các tích phân suy rộng f (x)dx và g(x)dx sẽ cùng hội
a a
tụ hoặc cùng phân kỳ.
Zb Zb
(ii) Nếu k = 0 thì tích phân suy rộng g(x)dx hội tụ kéo theo f (x)dx hội tụ.
a a
Zb Zb
(iii) Nếu k = +∞ thì tích phân suy rộng f (x)dx phân kỳ kéo theo g(x)dx phân
a a
kỳ.

Ví dụ 57
Xét tính hội tụ các tích phân suy rộng loại 2 sau
π
Z2 Z2
dx dx
1 √ 3 √
x2 − 1 cos x
1 0
Z1 Z1 √5
sin xdx log(1 − x3 )dx
2 √ 4
1 − x2 ex − 1
0 0

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Bài tập
BT1. Tính các tích phân suy rộng sau
+∞
Z Z0 +∞
Z
1 2x dx
1 dx 3 xe dx 5
x2 + 2x (x2 + 1)2
0 −∞ −∞
+∞ +∞ +∞
Z
1
Z Z
xdx dx
2 4 dx 6 dx.
(x + 1)2
2
x log2 x x2 +1
0 e −∞
BT2. Khảo sát sự hội tụ của các tích phân suy rộng sau
+∞ Z−2 √ 2
x − 2x
Z
cos x
1 dx 3 √ dx
x8 + sin2 x 3 8
x +x−1
0 −∞
+∞
Z √ +∞
Z
x cos xdx
2
3
dx 4 .
x −1 x
e 1

Bài tập
BT3. Tính các tích phân suy rộng loại 2 sau
1
Z2 Z 2 dx
dx 3 √ dx
1 √ 1 1 − 4x2
(3 − x) 2 − x 3
0
Z2 Ze
dx dx
2 4
x4 + 2x2
p
x log2 x
3
0 1
BT4. Xét tính hội tụ các tích phân suy rộng loại 2 sau
Z1 Z1
dx xdx
1 √ 3
tan x tan x − sin x
0 0
Z 1
dx Z1
2 dx arctan xdx
4
0 ex − e−x x − sin x
0

Nội dung
Giới hạn dãy số

Chuỗi số
Chuỗi số dương
Chuỗi đan dấu
Chuỗi có dấu bất kỳ
Chuỗi hàm
Chuỗi lũy thừa
Khai triển Taylor và khai triển Maclaurin
Khai triển Fourier

Định nghĩa 10
(Dãy số) Dãy số vô hạn (ta gọi tắt là dãy số ) là một ánh xạ x xác định trên
tập hợp các số nguyên dương N∗ và nhận giá trị trong R, ký hiệu.
x : N∗ → R
n 7 → x(n).
Chú ý 11
Người ta thường ký hiệu dãy số x = x(n) bởi (xn ) và gọi xn là số hạng thứ n
hay số hạng tổng quát, x1 gọi là số hạng đầu của dãy số đó.

Một cách tổng quát và đầy đủ hơn, ta có thể định nghĩa dãy số như sau.
Định nghĩa 11
(Dãy số) Cho D là tập các số tự nhiên N∗ hoặc là tập hợp con của N∗ có dạng
{1; 2; . . . ; m}. Mỗi ánh xạ xác định trên D và nhận giá trị trong R được gọi là
một dãy số. Nếu dãy số đó có vô hạn phần tử thì gọi là dãy số vô hạn, ngược
lại nếu dãy số có hữu hạn phần tử thì được gọi là dãy số hữu hạn.

Định nghĩa 12
(Giới hạn dãy số) Ta nói dãy số (xn ) hội tụ về số thực a nếu mọi ε > 0 bé tùy
ý luôn tồn tại n0 ∈ N∗ sao cho,
∀n ≥ n0 : |xn − a| < ε.
Ta ký hiệu xn → a, khi n → ∞ hoặc lim xn = a và ta gọi số thực a là giới hạn

của dãy số.
Một dãy số không hội tụ ta gọi là dãy phân kỳ.

Ví dụ 58
Sử dụng định nghĩa giới hạn dãy số hãy chứng minh giới hạn các dãy số sau là
0
1
a. .
n
1
b. 2 .
n +1
Ví dụ 59
Sử dụng định nghĩa giới hạn dãy số hãy tìm giới hạn các dãy số.
1
a. .
2n
n+1
b. .
n+2

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Định nghĩa 13
(Dãy con) Cho dãy số (xn ), dãy con của (xn ) là một dãy (xnk )∞
k=1 mà các
phần tử của nó được lấy tùy ý từ dãy (xn ) theo thứ tự tăng dần của chỉ số.
Định lý 21
Một dãy số hội tụ về a khi và chỉ khi mọi dãy con đều hội tụ về a.
Hệ quả 5
Giới hạn của một dãy số nếu có là duy nhất.

Định nghĩa 14
(Dãy dần ra vô cực) Ta nói dãy (xn ) dần ra dương vô cực (vô cùng) nếu mọi
số thực dương a lớn tùy ý luôn tồn tại n0 ∈ N∗ sao cho,
∀n ≥ n0 : xn > a.
Ta ký hiệu xn → +∞, khi n → ∞ hoặc lim xn = +∞.

Tương tự ta có định nghĩa cho dãy dần ra âm vô cực (vô cùng).

Tính chất 6
Cho xn → a và yn → b, khi n → ∞ khi đó.
(i) xn + yn → a + b, khi n → ∞.
(ii) xn yn → ab, khi n → ∞.
xn a
(iii) Nếu b 6= 0 thì → , khi n → ∞.
yn b
Tính chất 7
(Tính đơn điệu) Với (xn ) và (yn ) là hai dãy hội tụ. Giả sử tồn tại n0 sao cho
mọi n ≥ n0 thì xn ≤ yn . Khi đó ta có bất đẳng thức.
lim xn ≤ lim yn .

Định nghĩa 15
Dãy số (xn ) được gọi là dãy số tăng nếu với mọi n ta có xn ≤ xn+1 . Dãy số
(xn ) được gọi là dãy số giảm nếu với mọi n ta có xn ≥ xn+1 . Dãy số tăng hay
dãy số giảm ta gọi chung là dãy đơn điệu.
Nếu chỉ có dấu " > " hoặc " < " thì ta nói dãy tăng ngặt hoặc giảm ngặt.

Ví dụ 60
Dãy Fibonacci là dãy vô hạn các số tự nhiên bắt đầu bằng hai phần tử 0 và 1,
các phần tử sau đó được thiết lập theo quy tắc mỗi phần tử luôn bằng tổng
hai phần tử trước nó.

x1 = 0, x2 = 1
nn = xn−1 + xn−2 ∀n ≥ 3.
Dãy số Fibonaxi là một dãy số tăng.

Ví dụ 61
Cho dãy số xác định bởi công thức.
n
1
xn = 1+
n
Khi đó (xn ) là dãy số tăng ngặt. Người ta đã chứng minh được rằng dãy số
(xn ) tăng ngặt đến một số thực gọi là hàng số e.

Định nghĩa 16
(Dãy số bị chặn)
(i) Dãy số (xn ) được gọi là bị chặn trên nếu tồn tại số thực M sao cho
xn ≤ M, ∀n ∈ N∗
(ii) Dãy số (xn ) được gọi là bị chặn dưới nếu tồn tại số thực m sao cho
xn ≥ m, ∀n ∈ N∗
(iii) Một dãy số (xn ) được gọi là bị chặn nếu vừa bị chặn trên vừa bị chặn
dưới, nghĩa là tồn tại hai số thực m, M sao cho:
m ≤ xn ≤ M, ∀n ∈ N∗

Hệ quả 6
Một dãy số (xn ) là bị chặn nếu tồn tại số thực dương M sao cho
|xn | ≤ M, ∀n ∈ N∗

Ví dụ 62
Cho dãy số (xn ), (yn ) xác định bởi công thức.
1 1 1
xn = 1 + + + ··· +
1.2 2.3 n(n + 1)
1 1 1
yn = 1 + + + ··· + .
1.3 3.5 (2n + 1)(2n + 3)
Khi đó, các dãy số trên đều là dãy số bị chặn.

Định lý 22
Mọi dãy hội tụ thì bị chặn.
Điều ngược lại của Th (22) không đúng, tuy nhiên từ định nghĩa của giới hạn
và khái niệm cận trên đúng, cận dưới đúng ta có một kết quả sau, là một tiêu
chuẩn quan trọng để khảo sát tính hội tụ của dãy số.

Định lý 23
(Weierstrass) Mọi dãy tăng và bị chặn trên thì hội tụ tại sup của dãy đó và
mọi dãy giảm và bị chặn dưới thì hội tụ tại inf của dãy đó.
Bổ đề 1
(Bổ đề Bolzano - Weierstrass) Mọi dãy bị chặn đều có thể trích ra được một
dãy con hội tụ.

Định nghĩa 17
(Dãy cơ bản - Dãy Cauchy) Một dãy số xn được gọi là dãy cơ bản (dãy
Cauchy) nếu với mọi số thực ε > 0 bé tùy ý luôn tồn tại n0 sao cho mọi
m, n > n0 thì |xm − xn | < ε.
Định lý 24
Một dãy là hội tụ khi và chỉ khi dãy đó là dãy Cauchy.

Định lý 25
(Nguyên lý kẹp) Giả sử có 3 dãy số thỏa mãn xn ≤ yn ≤ zn với mọi giá trị
n > n0 nào đó và lim xn = lim zn = a. Khi đó, dãy yn có giới hạn và
lim yn = a.
Ví dụ 63
Tính lim un , xác định bởi công thức.
n
X n
un =
i=1
n2 + i

Chuỗi số
Nghịch lý về chia đôi quãng đường của Zero: Zero cho rằng, một người không
thể đi từ một điểm A đến một điểm B cách đó một quãng đường s vì trước khi
s
đến điểm B thì người đó phải đi qua quãng đường mà muốn đi qua quãng
2
s s
đường thì phải đi qua quãng đường ... và cứ thế đến vô cùng. Do đó, muốn
2 4
đến được điểm B thì người đó phải qua vô số bước, Zeno cho rằng điều này
không thể hoàn thành được và cũng không thể bắt đầu được, do đó ông cho
rằng mọi chuyển động phải là ảo tưởng ...

Chuỗi số
Định nghĩa 18
(Chuỗi số) Cho dãy số vô hạn (xn ), tổng vô hạn x1 + x2 + . . . được gọi là một
+∞
X
chuỗi số, ta ký hiệu một cách hình thức là xn . Số hạng xn của tổng được
n=1
gọi là số hạng thứ n của chuỗi số.

Chuỗi số
Định nghĩa 19
+∞
X
(Dãy tổng riêng) Với chuỗi số xn ta đặt
n=1
n
X
Sn = x1 + x2 + . . . + xn = xi
i=1
là tổng n số hạng đầu tiên của chuỗi, khi đó Sn được gọi là tổng riêng thứ n
của chuỗi số. Khi cho n thay đổi ra vô hạn ta được một dãy số (Sn ) được gọi
là dãy tổng riêng của chuỗi số.

Chuỗi số
Định nghĩa 20
+∞
X
(Phần dư) Với chuỗi số xn ta gọi tổng vô hạn khi ngắt bỏ n số hạng đầu
n=1
của chuỗi xn+1 + xn+2 + . . . là phần dư thứ n của chuỗi, ta còn ký hiệu một
+∞
X
cách hình thức là rn = xi .
i=n+1

Chuỗi số
Định nghĩa 21
+∞
X
(Chuỗi hội tụ - Chuỗi phân kỳ) Chuỗi số xn được gọi là chuỗi hội tụ nếu
n=1
có dãy tổng riêng là dãy số hội tụ, hơn nữa giới hạn của dãy tổng riêng là s thì
s được gọi là tổng của chuỗi. Ta ký hiệu
+∞
X
xn = s.
n=1
+∞
X
Ngược lại nếu chuỗi số xn có dãy tổng riêng là dãy phân kỳ thì ta gọi
n=1
chuỗi số là chuỗi phân kỳ.

Chuỗi số
Ví dụ 64
Xét sự hội tụ của các chuỗi số sau
∞
P 1 P∞ 1
a. c. √
n=1 n(n + 1) n=1 n
∞ ∞

P 1 P 1
b. log 1 + d. n. n .
n=1 n n=1 2

Chuỗi số
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Chuỗi số
Ví dụ 65
+∞
X
Chuỗi Hình học (tổng cấp số nhân vô hạn ) q n là chuỗi hội tụ khi |q| < 1
n=1
và là chuỗi phân kỳ khi |q| ≥ 1. Đặc biệt, khi |q| < 1 chuỗi Hình học hội tụ và
q
có tổng là .
1−q
Ví dụ 66
+∞
X 1
Chuỗi Riemann là chuỗi hội tụ khi α > 1 và là chuỗi phân kỳ khi
n=1
nα
α ≤ 1. Đặc biệt khi α = 1 chuỗi được gọi là chuỗi điều hòa, và chuỗi điều hòa
là chuỗi phân kỳ.

Chuỗi số
Trong phần này ta sẽ khảo sát một số tính chất của chuỗi hội tụ như tính ngắt
bỏ được một số số hạng đầu, tổ hợp tuyến tính các chuỗi hội tụ.

Chuỗi số
Tính chất 8
Sự hội tụ hay phân kỳ của chuỗi sẽ không thay đổi nếu ta ngắt bỏ đi hữu hạn
số hạng đầu của chuỗi số đó. Nghĩa là với n0 là một số nguyên dương bất kỳ
+∞
X +∞
X
thì hai chuỗi số xn và xn+n0 có cùng tính chất hội tụ hay phân kỳ.
n=1 n=1
Tính chất 9
+∞
X +∞
X
Giả sử các chuỗi số xn và yn là các chuỗi hội tụ có tổng lần lượt là x
n=1 n=1
+∞
X
và y. Với α, β là các hằng số thì chuỗi số (αxn + βyn ) cũng hội tụ và có
n=1
tổng là αx + βy.

Chuỗi số
Định lý 26
+∞
X
(Điều kiện cần để chuỗi hội tụ) Điều kiện cần để chuỗi số xn hội tụ là
n=1
xn → 0 khi n → +∞.
Hệ quả 7
+∞
X
Giả sử chuỗi số xn có lim xn không tồn tại hoặc tồn tại khác 0 thì chuỗi
n=1
phân kỳ.

Chuỗi số
Ví dụ 67
Xét sự hội tụ của các chuỗi số sau
n
∞ n2 ∞ n5 ∞

P P P n
a. 2
b. 2
c. .
n=1 2n + 2n + 1 n=1 n + n − 7 n=1 n+1
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Chuỗi số
Định lý 27
(Tiêu chuẩn Cauchy) Một chuỗi là chuỗi hội tụ khi và chỉ khi dãy tổng riêng là
+∞
X
dãy Cauchy. Nghĩa là chuỗi số xn hội tụ khi và chỉ khi mọi số ε dương bé
n=1
tùy ý luôn tồn tại n0 sao cho với mọi m > n > n0 thì.
m
X
|Sm − Sn | = xi < ε.
i=n+1

Định nghĩa 22
+∞
X
Chuỗi số xn được gọi là chuỗi số dương nếu các số hạng của chuỗi đều là
n=1
số dương.
Ta nhớ lại một bổ đề cơ bản của dãy số
Bổ đề 2
(Weierstrass) Mọi dãy tăng và bị chặn trên thì hội tụ tại sup của dãy đó.

Định lý 28
(Tiêu chuẩn hội tụ của chuỗi số dương) Một chuỗi số dương hội tụ khi và chỉ
khi dãy tổng riêng là dãy bị chặn (chặn trên).
Ví dụ 68
CMR các chuỗi số sau hội tụ
∞
a
P 1 ∞
P sin2 n
(n2 + 1)(n3 + 1) b .
n=1 n=1 (n2 + 1)(n + 1)

∞
P 1
n=1 (n2 + 1)(n3 + 1)
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Định lý 29
+∞
X +∞
X
(Tiêu chuẩn so sánh) Giả sử hai chuỗi số xn và yn thỏa mãn
n=1 n=1
0 ≤ xn ≤ yn với mọi n ≥ n0 nào đó. Khi đó,
+∞
X +∞
X
(i) Chuỗi số yn hội tụ thì chuỗi số xn cũng hội tụ.
n=1 n=1
+∞
X +∞
X
(ii) Chuỗi số xn phân kỳ thì chuỗi số yn cũng phân kỳ.
n=1 n=1

Định lý 30
+∞
X +∞
X
(Tiêu chuẩn tương dương) Giả sử hai chuỗi số dương xn và yn thỏa
n=1 n=1
xn
mãn lim = p. Khi đó,
yn
(i) Nếu 0 < p < +∞ thì hai chuỗi số cùng hội tụ hoặc cùng phân kỳ.
+∞
X +∞
X
(ii) Nếu p = 0 và chuỗi số yn hội tụ thì chuỗi xn cũng hội tụ.
n=1 n=1
+∞
X +∞
X
(iii) Nếu p = +∞ và chuỗi số xn phân kỳ thì chuỗi yn cũng phân kỳ.
n=1 n=1

Ví dụ 69
Dùng tiêu chuẩn so sánh và tiêu chuẩn tương đương của chuỗi số dương kiểm
tra tính hội tụ của các chuỗi số sau.
+∞ +∞
X 1 X n2
1 √ 3 √
4
n n +n−1 2n n4 + 1
n=1 n=1
+∞ +∞ n
X n+1 X 2 (n + 1)
2 √ 4
n=1
2n5 + 3 n=1
n3n+1

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

+∞
X n+1
√
n=1
2n5 + 3
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

+∞
X n+1
√
n=1
2n5 + 3
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Định lý 31
+∞
X
(Tiêu chuẩn D. Alembert) Giả sử chuỗi số dương xn có giới hạn
n=1
xn+1
lim = p. Khi đó,
xn
(i) Nếu p < 1 thì chuỗi hội tụ.
(ii) Nếu p = 1 thì ta chưa có kết luận về sự hội tụ hay phân kỳ của chuỗi.
(iii) Nếu p > 1 hoặc +∞ thì chuỗi phân kỳ.

Định lý 32
+∞
X
(Tiêu chuẩn căn Cauchy) Giả sử chuỗi số dương xn có giới hạn
n=1
√
lim n xn = p. Khi đó,
(i) Nếu p < 1 thì chuỗi hội tụ.
(ii) Nếu p = 1 thì ta chưa có kết luận về sự hội tụ hay phân kỳ của chuỗi.
(iii) Nếu p > 1 hoặc +∞ thì chuỗi phân kỳ.

Ví dụ 70
Dùng tiêu chuẩn D. Alembert, tiêu chuẩn căn Cauchy kiểm tra tính hội tụ của
các chuỗi số dương sau.
+∞ +∞ n
X n X 5 (n!)2
1 3
2n (2n)!
n=1 n=1
+∞ n +∞ n
X n+1 X 1 1
2 4 1 + .
n=1
3n + 2 n=1
3n n

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Tiêu chuẩn dưới đây mang tên nhà Toán học Cauchy cho ta mối liên hệ giữa
sự hội tụ của chuỗi số dương và tích phân suy rộng.
Định lý 33
+∞
X
(Tiêu chuẩn tích phân Cauchy) Giả sử số dương xn có xn = f (n)∀n ≥ 1,
n=1
trong đó f là hàm số dương, liên tục và đơn điệu giảm trên [1; +∞). Khi đó
+∞
X
chuỗi số số dương xn có hội tụ khi và chỉ khi tích phân suy rộng
n=1
Z +∞
f (x)dx hội tụ.
1

Ví dụ 71
+∞
X log(n + 1)
Xét sự hội tụ của chuỗi số. .
n=1
n+1

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Chuỗi đan dấu
Định nghĩa 23
+∞
X +∞
X
Chuỗi đan dấu là chuỗi số có dạng (−1)n xn hoặc có dạng (−1)n+1 xn
n=1 n=1
trong đó xn > 0∀n ≥ 1.
Định lý 34
+∞
X
(Định lý Leibnitz) Giả sử chuỗi số đan dấu (−1)n+1 xn trong đó
n=1
xn > 0∀n ≥ 1 có (xn ) là dãy giảm và hội tụ về 0 khi n → +∞ thì chuỗi số hội
tụ và,
+∞
X
(−1)n+1 xn ≤ x1 .
n=1

Chuỗi đan dấu
Hệ quả 8
Giả sử (xn ) là dãy số dương đơn điệu giảm và hội tụ về 0 thì các chuỗi đan
+∞
X +∞
X
dấu (−1)n xn và (−1)n+1 xn hội tụ và có tổng s thỏa mãn |s| ≤ x1 .
n=1 n=1

Chuỗi đan dấu
Ví dụ 72
Dùng tiêu chuẩn Leibnitz kiểm tra tính hội tụ của các chuỗi số sau.
+∞ +∞
X 1 X (−1)n
1 (−1)n 2 √ .
n=1
n n=2
n + (−1)n

Chuỗi đan dấu
+∞
X (−1)n
√ .
n=2
n + (−1)n
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Định nghĩa 24
+∞
X +∞
X
Giả sử chuỗi số xn thỏa mãn chuỗi số |xn | hội tụ thì ta nói chuỗi số
n=1 n=1
+∞
X
xn là hội tụ tuyệt đối.
n=1
Định lý 35
+∞
X
Một chuỗi số hội tụ tuyệt đối thì hội tụ. Nghĩa là chuỗi số |xn | hội tụ thì
n=1
+∞
X
chuỗi số xn cũng hội tụ.
n=1

Chú ý 12
Điều ngược lại trong Th (35) là không đúng vì có những chuỗi số hội tụ nhưng
không hội tụ tuyệt đối và ta gọi những chuỗi số như vậy là chuỗi bán hội tụ.
Ví dụ 73
+∞
X 1
Chuỗi đan dấu (−1)n là bán hội tụ.
n=1
n

Ví dụ 74
Kiểm tra tính hội tụ của các chuỗi số sau.
+∞ +∞
X sin(nn ) X (−1)n + (−2)n+1
1 2 .
n=1
n3 n=1
3n

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Bài tập
BT1. Dùng tiêu chuẩn so sánh và tiêu chuẩn tương đương của chuỗi số dương
kiểm tra tính hội tụ của các chuỗi số sau.
+∞ +∞ √ +∞
X 1 X n X n+1
1 √ 4 n sin 7 √
n=1
4
n n +n−1 n=1
n3 n=1
n 3 n+n+1
+∞ +∞ +∞ n
X n 2 X log2 n X 2 + n2 + 1
2 √ 5 √ 8
n=1
2n n4 + 1
n=1
n n=1
3n + 2n
+∞ +∞ +∞
X sin(nπ) X log n X en + n
3 √ 6 √ +1 9 .
n=1
n2 n + 1 n=1
n3 n n=1
e2n + 2n

Bài tập
BT2. Dùng tiêu chuẩn D. Alembert, tiêu chuẩn căn Cauchy và tiêu chuẩn tích
phân Cauchy kiểm tra tính hội tụ của các chuỗi số dương sau.
+∞ +∞ +∞
X n X 1 X 1
1
n
4 nn sinn 7 √
n=1
2 n=1
2n n=1 n5
+∞ +∞ n2 +∞
X n! X 1 X log n
2
n
5 1− 8
n=1
n n n=1
n
n=1
+∞ +∞ n +∞
X n! X n+1 X n log n
3 6 9 .
n=1
2n n=1
3n + 2 n=1
n2 + 1

Chuỗi hàm
Định nghĩa 25
(Chuỗi hàm) Cho dãy hàm số vô hạn (fn ), tổng vô hạn f1 + f2 + . . . được gọi
+∞
X
là một chuỗi hàm, ký hiệu fn .
n=1
Định nghĩa 26
(Miền hội tụ) Khi ta thay giá trị của biến bởi một giá trị x0 cụ thể vào chuỗi
hàm ta được một chuỗi số. Nếu chuỗi số đó hội tụ thì ta nói x0 là điểm hội tụ
của chuỗi hàm, nếu chuỗi số đó phân kỳ thì x0 được gọi là điểm phân kỳ của
chuỗi hàm. Tập hợp tất cả các giá trị của biến số làm cho chuỗi hàm hội tụ
được gọi là miền hội tụ của chuỗi hàm.

Chuỗi hàm
Hoàn toàn tương tự chuỗi số, ta cũng có các khái niệm dãy tổng riêng và phần
dư thứ n của chuỗi hàm.
Định nghĩa 27
+∞
X
(Dãy tổng riêng) Với chuỗi hàm fn ta đặt
n=1
n
X
sn = fi
i=1
là tổng n số hạng đầu tiên của chuỗi, khi đó sn được gọi là tổng riêng thứ n
của chuỗi hàm. Khi cho n thay đổi ra vô hạn ta được một dãy hàm (sn ) được
gọi là dãy tổng riêng của chuỗi hàm.

Chuỗi hàm
Định nghĩa 28
+∞
X
(Phần dư) Với chuỗi hàm fn ta gọi tổng vô hạn khi ngắt bỏ n số hạng đầu
n=1
của chuỗi fn+1 + fn+2 + . . . là phần dư thứ n của chuỗi, ta cũng ký hiệu
+∞
X
rn = fi .
i=n+1
Định nghĩa 29
+∞
X
(Tổng của chuỗi hàm) Cho chuỗi hàm fn xác định trên miền D. Giả sử
n=1
rằng tồn tại hàm số s xác định trên D sao cho sn (x) → s(x) khi n → +∞ với
mọi x thuộc D thì ta nói hàm số s là tổng của chuỗi hàm.

Chuỗi hàm
Người ta đã chứng minh được các kết quả quan trọng sau.
Chú ý 13
+∞
X x
(i) xn = với x ∈ (−1; 1).
n=1
1−x
+∞
X 1
(ii) xn = với x ∈ (−1; 1).
n=0
1−x

Chuỗi hàm
Định nghĩa 30
+∞
X
(Chuỗi hàm hội tụ đều) Chuỗi hàm fn xác định trên miền D được gọi là
n=1
hội tụ đều tới hàm số s trên D nếu mọi ε dương bé tùy ý luôn tồn tại n0 sao
cho mọi n > n0 thì |s(x) − sn (x)| = |rn (x)| < ε với mọi x thuộc D.
Định lý 36
+∞
X
(Tiêu chuẩn Cauchy) Chuỗi hàm fn xác định trên miền D hội tụ đều trên
n=1
D khi và chỉ khi dãy số (sn (x)) là dãy Cauchy với mọi x thuộc D. Nghĩa là với
mọi ε dương bé tùy ý luôn tồn tại n0 sao cho với mọi m > n > n0 thì
|sm (x) − sn (x)| < ε với mọi x thuộc D.

Chuỗi hàm
Định lý 37
+∞
X
(Tiêu chuẩn Weierstrass) Cho chuỗi hàm fn xác định trên miền D. Giả sử
n=1
+∞
X
rằng tồn tại chuỗi số dương αn hội tụ sao cho |fn (x)| ≤ αn với mọi n ≥ 1,
n=1
với mọi x thuộc D thì chuỗi hàm hội tụ đều trên D.

Chuỗi hàm
Tiếp theo ta sẽ khảo sát một số tính chất của chuỗi hàm hội tụ đều.
Tính chất 10
+∞
X
Cho chuỗi hàm fn xác định trên miền D và hội tụ đều về hàm số s trên D.
n=1
Giả sử các số hạng fn đều liên tục tại điểm x0 thuộc D. Khi đó hàm số s cũng
liên tục tại x0 .
Tính chất 11
+∞
X
Cho chuỗi hàm fn xác định trên [a, b] và hội tụ đều về hàm số s trên [a, b].
n=1
Giả sử các số hạng fn đều liên tục trên [a, b], khi đó.
Z b Z +∞
bX +∞ Z
X b
s(x)dx = fn (x)dx = fn (x)dx.
a a n=1 n=1 a

Chuỗi hàm
Tính chất 12
+∞
X
Cho chuỗi hàm fn xác định trên (a, b) và hội tụ đều về hàm số s trên
n=1
(a, b). Giả sử các số hạng fn đều khả vi liên tục trên (a, b), khi đó s cũng khả
vi trên (a, b) và
+∞ +∞
ds d X X dfn
= fn = .
dx dx n=1 n=1
dx
Ví dụ 75
Tìm tổng của các chuỗi hàm sau trên miền (−1; 1).
+∞ +∞
X xn X
a. (−1)n−1 b. n(n + 1)xn−1 .
n=1
n n=1

Chuỗi hàm
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Chuỗi hàm
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Chuỗi lũy thừa
Trong phần này ta sẽ nghiên cứu sự hội tụ của một dạng chuỗi hàm đặc biệt
có dạng một đa thức có bậc vô hạn được gọi là chuỗi hàm lũy thừa.
Định nghĩa 31
Chuỗi hàm lũy thừa (gọi tắt là chuỗi lũy thừa) là chuỗi hàm có dạng
+∞
X
an xn = a0 + a1 x + a2 x2 + . . .
n=0
trong đó an , n ≥ 0 là các hằng số.
Chú ý 14
+∞
X
Đối với chuỗi hàm có dạng an (x + λ)n với λ, an , n ≥ 0 là các hằng số, khi
n=0
qua một phép đổi biến z = x + λ ta được một chuỗi lũy thừa. Nên đôi khi
chuỗi hàm trên cũng được gọi là chuỗi lũy thừa.
Chuỗi lũy thừa
Định lý 38
+∞
X
(Định lý Abel) Giả sử chuỗi lũy thừa an xn hội tụ tại x0 thì nó hội tụ
n=0
tuyệt đối tại mọi x thỏa mãn |x| < |x0 |.
Hệ quả 9
+∞
X
Giả sử chuỗi lũy thừa an xn phân kỳ tại x0 thì nó phân kỳ tại mọi x thỏa
n=0
mãn |x| > |x0 |.

Chuỗi lũy thừa
Định nghĩa 32
+∞
X
Xét chuỗi lũy thừa an xn . Số thực dương r được gọi là bán kính hội tụ của
n=0
chuỗi nếu chuỗi hội tụ trên miền |x| < r và phân kỳ trên miền |x| > r.
Trong trường hợp chuỗi chỉ họi tụ tại x = 0, và phân kỳ trên miền |x| > 0 thì
ta nói bán kính hội tụ của chuỗi là r = 0.

Chuỗi lũy thừa
Định lý 39
+∞
X an+1
(Công thức Hadamard) Giả sử chuỗi lũy thừa an xn có lim =p
n=0
an
p
(hoặc lim n |an |) = p). Khi đó bán kính hội tụ của chuỗi được tính bởi công
thức. 
1

 nếu 0 < p < +∞
p


 0 nếu p = +∞
+∞ nếu p = 0.

Chuỗi lũy thừa
Qui trình tìm miền hội tụ của chuỗi lũy thừa:
+∞
X
an xn (1)
n=0
B1. Dùng công thức Hadamard xác định bán kính hội tụ r của chuỗi (1).
[ ]
−r O r
B2. Thu hẹp miền hội tụ của chuỗi (1). Cụ thể, chuỗi (1) hội tụ trên khoảng
(−r, r) và phân kỳ trên các khoảng (−∞, −r), (r, +∞).
////////////////// [ ] //////////////////
−r O r
B3. Xét sự hội tụ của chuỗi (1) tại −r, r và kết luận miền hội tụ của chuỗi.

Chuỗi lũy thừa
Ví dụ 76
Tìm miền hội tụ của các chuỗi hàm sau.
+∞ +∞
X X (2x − 1)n
1 (2 + 3n )xn 2
n=1 n=1
n

Chuỗi lũy thừa
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Chuỗi lũy thừa
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Chuỗi lũy thừa
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Chuỗi lũy thừa
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Chuỗi lũy thừa
Định lý 40
+∞
X
Giả sử chuỗi lũy thừa an xn có bán kính hội tụ là r > 0. Khi đó chuỗi lũy
n=0
thừa hội tụ đều trên mọi đoạn [a, b] trong khoảng (−r, r).

Chuỗi lũy thừa
Hệ quả 10
+∞
X
Giả sử chuỗi lũy thừa an xn có bán kính hội tụ là r > 0 và hội tụ đều về
n=0
hàm s trên khoảng (−r, r) Khi đó,
(i) Tổng s của chuỗi luỹ thừa là một hàm liên tục trong khoảng (−r; r).
(ii) Với đoạn [a, b] là một đoạn bất kỳ nằm trong khoảng (−r, r) thì ta có thể
lấy tích phân tổng s bằng tổng tích phân từng số hạng của chuỗi trên
[a, b].
Z b +∞ Z b +∞
X X an n+1
s(x)dx = an xn dx = x .
a n=1 a n=1
n+1
(iii) Ta có thể lấy đạo hàm tổng s bằng tổng đạo hàm từng số hạng của chuỗi
trên (−r, r).
+∞ +∞
ds X d X
(x) = (an xn ) = nan xn−1 .
dx n=1
dx n=1

Chuỗi lũy thừa
Ví dụ 77
Tìm miền hội tụ và tính tổng (nếu hội tụ) của các chuỗi hàm sau.
+∞ +∞ n
X n
X x−1
1 n (1 − x) 2 (−1)n n .
n=1 n=1
x+1

Chuỗi lũy thừa
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Chuỗi lũy thừa
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Chuỗi lũy thừa
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Bài tập
BT1. Tìm miền hội tụ và tính tổng (nếu hội tụ) của các chuỗi hàm sau.
+∞
X +∞
X
1 (1 + 2n )4nx 4 n(n + 1)xn−2
n=1 n=1
+∞ n +∞
X (x − 2) X n
2 (−1)n−1 5 n (1 − x)
n=1
3n n=1
+∞ +∞ n
(1 − 2x)n

X X x−1
3 6 (−1)n n .
n=1
3n n=1
x+1

Từ định lý Lagrange ta có
f (x) = f (a) + f 0 (c)(x − a), c ∈ (a, x).
Mở rộng định lý Lagrange đối với hàm khả vi bậc cao, ta có kết quả sau, được
gọi là công thức khai triển Taylor hữu hạn.
Định lý 41
Nếu hàm số f liên tục trong một khoảng đóng [a, b], khả vi đến cấp n trong
khoảng mở (a, b) thì với bất kỳ c ∈ (a, b) luôn có,
f 0 (c) f 00 (c) f (n) (c)

f (x) = f (c) + (x − c) + (x − c)2 + · · · + (x − c)n + rn (x)
1! 2! n!
f (n+1) (ξ)
trong đó rn (x) = (x − c)n+1 , với ξ là một số nằm giữa x và c gọi là
(n + 1)!
phần dư thứ n của khai triển f (x).

Công thức trên gọi là công thức Taylor và biểu diễn hàm số f theo công thức
trên gọi là khai triển Taylor của hàm f tại c. Đặc biệt, khi c = 0, công thức
trên trở thành (gọi là khai triển Maclaurin của hàm f ).
f 0 (0) f 00 (0) 2 f (n) (0) n

f (x) = f (0) + x+ x + ··· + x + r(x)
1! 2! n!
f (n+1) (θx) (n+1)
trong đó r(x) = x , với θ thỏa mãn 0 < θ < 1 gọi là phần dư
(n + 1)!
thứ n của khai triển Maclaurin của hàm f .
Phần dư thứ n dạng trên được gọi là phần dư Lagranger, ngoài ra ta có thể
biểu diễn r(x) = o(xn ) gọi là phần dư Piano.

Đối với một hàm số khả vi cấp vô hạn, ta có công thức sau, gọi là công thức
khai triển Taylor
Định lý 42
(Chuỗi Taylor) Nếu hàm số f liên tục trong một khoảng đóng [a, b], khả vi vô
hạn trong khoảng mở (a, b) thì với bất kỳ c ∈ (a, b) luôn có,
∞
X f (n) (c)
f (x) = (x − c)n
n=0
n!
Định lý 43
(Chuỗi Maclaurin) Nếu hàm số f liên tục trong một khoảng đóng [a, b], khả vi
vô hạn trong khoảng mở (a, b) thì với bất kỳ 0 ∈ (a, b) luôn có,
∞
X f (n) (0) n
f (x) = x
n=0
n!

Ví dụ 78
Khai triển MacLaurin f (x) = ex .
Ví dụ 79
1
Khai triển MacLaurin hàm số f (x) = .
x+1

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Ví dụ 80
2
−2x
Khai triển Taylor của hàm f (x) = ex tại điểm 1.
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Định nghĩa 33
(Chuỗi lượng giác) Chuỗi hàm lượng giác là chuỗi hàm có dạng
∞
a0 X
+ (an cos nx + bn sin nx)
2 n=1
trong đó, a0 , an , bn , ∀n = 1; 2; . . . là những hằng số thực.
Nhận xét 3
∞
P ∞
P
(i) Nếu các chuỗi số an , bn hội tụ tuyệt đối thì chuỗi lượng giác hội tụ
n=1 n=1
tuyệt đối và đều trên mọi đoạn bất kỳ.
(ii) Nếu các dãy số {an }, {bn } là các dãy đơn điệu giảm hội tụ về 0 thì chuỗi
lượng giác hội tụ tại mọi điểm x 6= k2π.

Mệnh đề 4
Giả sử hàm số f khả tích trên [−π, π] và tuần hoàn với chu kỳ 2π thì ta có
khai triển chuỗi lượng giác.
∞
a0 X
f (x) = + (an cos nx + bn sin nx).
2 n=1
trong đó, các hệ số khai triển được xác định bởi.
1 π
Z
a0 = f (x)dx,
π −π
1 π 1 π
Z Z
an = f (x) cos nxdx, bn = f (x) sin nxdx.
π −π π −π

Định nghĩa 34
(Khai triển Fourier) Cho hàm số f khả tích trên [−π, π] và tuần hoàn với chu
kỳ 2π. Khi đó, khai triển hàm f thành chuỗi lượng giác với các hệ số khai triển
được xác định bởi công thức ở Pro (4) được gọi là khai triển Fourier cho hàm
số f , các hệ số a0 , an , bn , ∀n = 1; 2; . . . được gọi là các hệ số Fourier của khai
triển và chuỗi lượng giác tương ứng được gọi là chuỗi Fourier của hàm số f .

Hệ quả 11
(Khai triển Fourier cho hàm chẵn - lẻ) Giả sử hàm số f khả tích trên [−π, π]
và tuần hoàn với chu kỳ 2π. Khi đó.
(i) Nếu f là hàm số chẵn thì các hệ số Fourier bn = 0.
∞
a0 X
f (x) = + an cos nx
2 n=1
(ii) Nếu f là hàm số lẻ thì các hệ số Fourier an = 0.

∞
X
f (x) = bn sin nx
n=1

Hệ quả 12
(Khai triển Fourier cho hàm tuần hoàn) Giả sử hàm số f khả tích trên [−τ, τ ]
và tuần hoàn với chu kỳ 2τ . Khi đó ta có khai triển chuỗi lượng giác.
∞
a0 X nπx nπx
f (x) = + an cos + bn sin .
2 n=1
τ τ
trong đó, các hệ số khai triển được xác định bởi.
1 τ
Z
a0 = f (x)dx,
τ −τ
1 τ 1 τ
Z Z
nπx nπx
an = f (x) cos dx, bn = f (x) sin dx.
τ −τ τ τ −τ τ

Định lý sau cho ta một tiêu chuẩn để khai triển Fourier cho hàm số.
Định lý 44
(Derichlet) Giả sử f là hàm tuần hoàn với chu kỳ 2π, đơn điệu từng khúc và
bị chặn trên [−π, π] thì chuỗi Fourier hội tụ đến tổng s và.
(i) s(x) = f (x) tại những điểm mà f liên tục.
f (x+) + f (x−)
(ii) s(x) = tại những điểm gián đoạn.
2

Nội dung
Vector trong mặt phẳng R2

Tọa độ vector
Vector trong không gian R3
Tích vô hướng hai vector
Tích có hướng hai vector
Tích hỗn tạp và thể tích
Đường trong R3

Vector trong mặt phẳng
Định nghĩa 35
(Vector - véctơ) Vector là một đại lượng có phương chiều và độ lớn. Thông
−−→
thường ta biểu diễn vector v bằng một đoạn thẳng định hướng ~a = AB, khi đó
A được gọi là điểm đầu, B được gọi là điểm cuối của vector, độ dài AB được
gọi là độ dài hay modun của vector v. Ta ký hiệu |v| hoặc kvk.

Định nghĩa 36
(Hai vector bằng nhau) Cho hai vector u và v, khi đó
u và v được gọi là bằng nhau nếu cùng phương cùng nhiều và cùng độ lớn.
u và v được gọi là đối nhau nếu cùng phương ngược nhiều và cùng độ lớn.
Định nghĩa 37
(Vector không) Một vector v với độ lớn bằng 0 gọi là vector không và được ký
hiệu là 0. Vector 0 không có hướng cụ thể và được quy ước một hướng bất kỳ.

Trên không gian các vector ta có hai phép toán cơ bản là phép nhân vô hướng
với một vector và phép cộng hai vector.
Định nghĩa 38
(Phép nhân vô hướng) Cho k là một số thực khác 0 và vector v khác vector 0.
Khi đó, kv cũng là một vector có modun gấp |k| lần modun v, cùng phương
với v và cùng chiều với v nếu k > 0, ngược chiều với v nếu k < 0.
Chú ý 15
Nếu trong định nghĩa (38) có k = 0 hoặc v là vector 0 thì kv là vector 0.


Định nghĩa 39
(Phép cộng hai vector) Với hai vector bất kỳ ta luôn đưa chúng về được thành
hai vector chung gốc. Phép cộng hai vector chung gốc cho ta một vector thỏa
mãn quy tắc hình bình hành như hình vẽ.
Định nghĩa 40
(Phép toán trừ) Với hai vector u và v, ta định nghĩa u − v = u + (−v)

Ta cũng định nghĩa phép cộng và phép trừ hai vector thông qua qui tắc tam
giác.
Định nghĩa 41
Ta định nghĩa vector u + v là tổng của vector u và vector v. Với cách biểu diễn
theo quy tắc tam giác, vector u + v nối từ điểm bắt đầu của vector u đến điểm
kết thúc của vector v như trong hình vẽ dưới.
Ta định nghĩa vector u − v là vector thỏa mãn v + (u − v) = u. Cách biểu diễn
vector (u − v) như trong hình vẽ dưới.

Tính chất 13
Cho các vector u, v, w trong mặt phẳng và các vô hướng α, β, khi đó
Tính chất giao hoán: u + v = v + u
Tính chất kết hợp của phép toán cộng: (u + v) + w = u + (v + w)
Tính chất kết hợp của phép nhân vô hướng: α(βu) = (αβ)u
Tính đồng nhất của phép cộng (phần tử đơn vị): u + 0 = u
Tính khả nghịch của phép cộng (phần tử nghịch đảo): u + (−u) = 0
Tính chất phân phối phép toán nhân đối với phép toán cộng các vector
(α + β)u = αu + βu
α(u + v) = αu + αv.

Tọa độ vector
Chú ý 16
(Biểu diễn hình học của vector) Vector v được biểu diễn trong mặt phẳng tọa
độ R2 (Oxy) như trong hình vẽ dưới, với điểm bắt đầu là (0; 0) và điểm kết
thúc là (v1 , v2 ). Khi đó v1 và v2 gọi là các thành phần chuẩn của vector v và
ta viết v = hv1 , v2 i.

Tọa độ vector
Tính chất 14
Với hai vector hu1 , u2 i và hv1 , v2 i, khi đó.
hu1 , u2 i = hv1 , v2 i ⇔ u1 = v1 , u2 = v2
k hu1 , u2 i = hku1 , ku2 i
hu1 , u2 i + hv1 , v2 i = hu1 + v1 , u2 + v2 i
hu1 , u2 i − hv1 , v2 i = hu1 − v1 , u2 − v2 i.
p
k hu1 , u2 i k = u21 + u22 .
Hệ quả sau cho ta công thức tính các thành phần chuẩn của tổ hợp tuyến tính
các vector.
Hệ quả 13
Giả sử hvi,1 , vi,2 i , i = 1; n là các vector và αi , i = 1; n là các số thực. Khi đó
n
* n n
+
X X X
αi hvi,1 , vi,2 i = αi vi,1 , αi vi,2
i=1 i=1 i=1

Tọa độ vector
Ví dụ 81
Trong mặt phẳng R2 cho các điểm A(1; 3), B(4; 4), C(2; −1). Tìm tọa độ điểm
M thỏa mãn phương trình vector
2M A + 3M B − 4M C = 0
(Điểm M được gọi là tâm tỉ cự của hệ điểm ứng với bộ số (2; 3; −4).
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
Tọa độ vector
Mệnh đề 5
Với ui , 1 ≤ i ≤ n là các vector ta có bất đẳng thức về modun:
n
X n
X
kui k ≥ ui .
i=1 i=1

Tọa độ vector
Vận dụng, chứng minh bất đẳng thức Minkovsky.
Ví dụ 82 (Sử dụng vector trong bài toán BĐT đại số)

Với hai bộ số thực (a1 , a2 , . . . , an ) và (b1 , b2 , . . . , bn ) ta có bất đẳng thức:
n q

n
!2 n
!2  12
X X X
a2i + b2i ≥  ai + bi 
i=1 i=1 i=1
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
Tọa độ vector
Ví dụ 83 (1-Sử dụng vector trong bài toán vận tốc)

Con tàu đặc biệt, Earthrace, thu hút sự chú ý khi nó chuyển động. Một con
sông rộng 4(mi) (dặm Anh, gần bằng 1.61km) chảy về hướng nam với tốc độ
dòng chảy 5(mi/h). Trong một cuộc triển lãm, con tàu hướng thẳng chạy từ
đông sang tây, qua một điểm quan sát trong 20 phút. Hỏi vận tốc và hướng đi
thực tế của con tàu hợp với phương ngang một góc bao nhiêu?

Tọa độ vector
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Tọa độ vector
Định nghĩa 42
(Biểu diễn chính tắc) Các vector đơn vị i = h1; 0i và j = h0; 1i lần lượt chỉ
chiều dương của các trục Ox và Oy và được gọi là các vector cơ sở chính tắc.
Bất kỳ vector nào trong mặt phẳng đều có thể được biểu diễn như là một tổ
hợp tuyến tính của các vector {i, j} vì
v = hv1 ; v2 i : v = v1 i + v2 j
Phép biểu diễn trên đây là phép biểu diễn duy nhất của vector v qua cơ sở
chính tắc và được gọi là phép biểu diễn chính tắc của vector v. Các thành
phần v1 , v2 , được gọi lần lượt là thành phần nằm ngang và thành phần thẳng
đứng của vector v.

Tọa độ vector
Fig: Biểu diễn chính tắc của vector.

Tọa độ vector
Ví dụ 84
Nếu các vector a, b, c có biểu diễn chính tắc là
a = 2i + 3j, b = i − 5j, c = −4i + j thì biểu diễn chính tắc của vector
h = 3a − 6b − 2c là gì?
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Vector trong không gian R3
Nhận xét 4
Các định nghĩa, tính chất, biểu thức tọa độ ... của vector trong không gian
được phát biểu tương tự như vector trong mặt phẳng.
Thí dụ:
p
Công thức modun vector trong mặt phẳng: kuk = u21 + u22
p
Công thức modun vector trong không gian: kuk = u21 + u22 + u23

Bài tập
BT1. Trong mặt phẳng R2 cho các điểm A(2; 3), B(−5; 5), C(0; −1).
a. Tìm tọa độ điểm I thỏa mãn phương trình vector
IA − 5IB − IC = 0
b. Chứng minh đẳng thức vector với mọi điểm M
M A − 5M B − M C = −5M I
c. Biểu diễn chính tắc vector M I.

BT2. Giả sử các vector a, b, c có biểu diễn chính tắc là
a = 3i + 3j − 4k, b = −i + 2j + 3k, c = −5i + 3j thì biểu diễn chính tắc của
vector h = a − 3b + 4c là gì?

Bài tập thêm
BT3. (Đường thẳng Euler) Chứng minh rằng, trong một tam giác trong tâm
G, trực tâm H, tâm đường tròn nội tiếp I cùng nằm trên một đường thẳng, ta
gọi đường thẳng này là đường thẳng Euler.
Hint. Chứng minh HG = 3HO.
BT4. Chứng minh bất đẳng thức về modun.
kuk + kvk ≥ ku + vk.

Nhắc lại định nghĩa tích vô hướng trong mặt phẳng R2 .
Định nghĩa 43
(Tích vô hướng) Tích vô hướng (tích trong) của hai vectơ u = u1 i + u2 j và
v = v1 i + v2 j trong mặt phẳng là một số thực, ký hiệu là u.v (hay đơn giản là
uv), được cho bởi hệ thức
u.v = u1 v1 + u2 v2 .
Định nghĩa 44
(Tích vô hướng) Tích vô hướng (tích trong) của hai vectơ u = u1 i + u2 j + u3 k
và v = v1 i + v2 j + v3 k trong không gian là một số thực, ký hiệu là u.v (hay
đơn giản là uv), được cho bởi hệ thức
u.v = u1 v1 + u2 v2 + u3 v3 .

Mệnh đề 6
Với hai vector u = hu1 , u2 i và v = hv1 , v2 i trong mặt phẳng ta có hệ thức
u.v = u1 v1 + u2 v2 .
Mệnh đề 7
Với hai vector u = hu1 , u2 , u3 i và v = hv1 , v2 , v3 i trong không gian ta có hệ
thức
u.v = u1 v1 + u2 v2 + u3 v3 .
Ví dụ 85
Tính tích vô hướng các cặp vector sau:
a. u = 2i − 3j + k và v = 4i − 6k

1 4 5
b. u = 2, , và v = −2, −3, − .
3 5 2
.................................................................................................................
Tính chất 15
Nếu uv và w là các vectơ trong R2 hoặc R3 và α là một hằng số thì
u.u = kuk2
u.0 = 0.u = 0
Giao hoán: u.v = v.u
α(u.v) = (αu).v
Phân phối với phép toán cộng hai vector:
u.(v + w) = u.v + u.w (v + w).u = v.u + w.u

Fig: Góc giữa hai vector

Định lý sau cho ta một hệ thức về góc giữa hai vector thông qua tích vô hướng.
Định lý 45
Với hai vector u và v ta có hệ thức
u.v = kukkvk cos(u, v)

Ví dụ 86
Cho tam giác ABC với các đỉnh là A(1; 1; 8), B(4; −3; −4) và C(−3; 1; 5). Tìm
góc tại đỉnh A và tính diện tích tam giác ABC.
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Định lý 46
(Định lý về tính trực giao) Hai vectơ khác không u và v trực giao nếu và chỉ
nếu u.v = 0.
Ví dụ 87
Xác định xem cặp vectơ nào trong số các vectơ sau trực giao:
u = 3i + 7j − 2k; v = 5i − 3j − 3k; w = j − k
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Mệnh đề 8
(Góc định hướng và cosin định hướng - Hệ thức Phythagore) Các góc định
hướng của một vector khác không v là các góc α, β, γ mà vector v lần lượt tạo
với các vector đơn vị i, j, k, khi đó.
cos2 α + cos2 β + cos2 γ = 1.

Định nghĩa 45
(Phép chiếu) Nếu u và v là các vector khác không, ta định nghĩa
(i) phép chiếu vector u xuống v là một vector, ký hiệu là projv u
u.v u.v
projv u = 2
v= v
kvk v.v
(ii) Phép chiếu vô hướng của u xuống v là một số, ký hiệu là compv u
u.v
compv u =
kvk

Fig: Phép chiếu.

Ví dụ 88
1 2
Cho các vector u = 2i − 4j + 6k và v = 6i − j + k. Tính projv u và compv u.
2 3
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Định nghĩa 46
(Tích có hướng) Giả sử u = u1 i + u2 j + u3 k và v = v1 i + v2 j + v3 k thì tích có
hướng (tích ngoài) của hai vector u và v là một vector, ký hiệu là u × v và
được xác định bởi hệ thức
i j k
u × v = u1 u2 u3 = (u2 v3 − u3 v2 )i + (u3 v1 − u1 v3 )j + (u1 v2 − u2 v1 )k.
v1 v2 v3

Ví dụ 89
Cho các vector u = i − 3j + 2k và v = 2i − 2j + 4k. Tính u × v.
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Ví dụ 90
Cho các vector u = ha, 0, 1i , v = h2, 3, 6i , w = h1, 1, 2i . Tìm a để
(2u × v).(2v + w) = 6.
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Định lý 47
(Đặc tính hình học của tích có hướng) Nếu u và v là các vector khác không
trong R3 và chúng không cộng tuyến (tỷ lệ với nhau) thì vector tích có hướng
u × v trực giao với cả u và v.
Fig: Biểu diễn hình học tích có hướng.

Chú ý 17
Quy tắc nắm bàn tay phải: Nếu bạn đặt lòng bàn tay phải dọc theo hướng
của vectơ v và cuộn các ngón tay về phía vector w thì các ngón tay của bạn
đang chỉ hướng của vector v và ngón tay cái đang chỉ hướng của vector v × w.

Định lý sau cho ta công thức tính modun tích có hướng.
Định lý 48
Giả sử u, v là các vector khác vector không trong R3 , khi đó ta có hệ thức
ku × vk = kukkvk sin(u, v).

Tính chất 16
Cho u, v, w và là các vector và α, β là các hằng số, khi đó
(αu) × (βv) = (αβ)(u × v)
Phân phối đối với phép cộng hai vector:
u × (v + w) = (u × v) + (u × w)
(u + v) × w = (u × w) + (v × w)
u × v = −v × u
v×0=0×v =0
ku × vk2 + (u.v)2 = kuk2 kvk2

Định nghĩa 47
Giả sử lực F được đặt tại điểm Q. Khi đó moment quay của lực F quanh
điểm P được định nghĩa là tích có hướng của vector P Q với lực F .
T = P Q × F.
Fig: Moment quay của lực quanh một điểm.

Ví dụ 91
Hình dưới là một cánh cửa rộng 3f t đang mở một nửa. Một lực nằm ngang có
độ lớn 30lb tác động vào cạnh của cánh cửa. Tìm độ lớn moment quay của lực
quanh bản lề của cánh cửa.

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Định nghĩa 48
(Tích hỗn tạp) Cho ba vector
u = u1 i + u2 j + u3 k, v = v1 i + v2 j + v3 k, w = w1 i + w2 j + w3 k thì tích hỗn tạp
của ba vector được xác định bởi hệ thức
u1 u2 u3
(u × v).w = v1 v2 v3
w1 w2 w3

Mệnh đề 9
Cho u, v, w là các vector khác không và chúng không đồng phẳng. Khi đó,
(i) Diện tích hình bình hành tạo bởi hai vector u, v là A = ku × vk.
1
(ii) Diện tích hình tam giác tạo bởi hai vector u, v là A = ku × vk.
2
(iii) Thể tích hình hộp dựng trên ba vectơ u, v và w là V = |(u × v).w|.
Mệnh đề 10
Các vector u, v, w khác vector không, đồng phẳng khi và chỉ khi tích hỗn tạp
giữa chúng bằng 0.

Ví dụ 92
Cho tam giác ABC với các đỉnh là A(2; 3; 2), B(2; −3; 1) và C(−7; 1; 5). Tính
diện tích tam giác ABC.
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Ví dụ 93
Tính thể tích hình tứ diện có 3 cạnh kề một góc được dựng bởi ba vector
u = h−1, −3, 0i , v = h2, −3, 1i , w = h−1, −1, 0i .
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

Đường trong không gian R3
Định nghĩa 49
Giả sử trong không gian ta có L là đường thẳng chứa điểm P (x0 , y0 , z0 ) và
được định vị bởi vector v = ai + bj + ck. Ta nói L được định phương bởi v và
ta cũng nói đường thẳng L có các số định phương (direction numbers) a, b, c
và ghi các số định phương này dưới dạng [a, b, c].

Định nghĩa 50
(Phương trình tham số) Giả sử trong không gian ta có L là đường thẳng chứa
điểm P (x0 , y0 , z0 ) và được định phương bởi vector v = ai + bj + ck. Khi đó,
điểm Q(x, y, z) thuộc L khi và chỉ khi tọa độ (x, y, z) thỏa mãn

x − x0 = ta
y − y0 = tb
z − z0 = tc

với số thực t nào đó.

Phương trình trên được gọi là phương trình tham số của đường thẳng.

Định nghĩa 51
(Phương trình dạng đối xứng) Giả sử trong không gian ta có L là đường thẳng
chứa điểm P (x0 , y0 , z0 ) và được định phương bởi vector v = ai + bj + ck
(a, b, c 6= 0). Khi đó, điểm Q(x, y, z) thuộc L khi và chỉ khi tọa độ (x, y, z)
thỏa mãn
x − x0 y − y0 z − z0
= = .
a b c
Phương trình trên được gọi là phương trình dạng đối xứng của đường thẳng.

Ví dụ 94
Cho hai điểm A(1; 2; 3) và B(−5; 4; 7). Lập các phương trình tham số, phương
trình dạng đối xứng của đường thẳng đi qua hai điểm A, B.

Nhắc lại phương trình tham số trong mặt phẳng:
Định nghĩa 52
(Phương trình tham số đường cong) Xét các hàm x(t), y(t) là các hàm số liên
tục theo biến t trên khoảng D, khi đó hệ các phương trình

x = x(t)
y = y(t)
được gọi là phương trình tham số (parametric equations) với tham số

(parameter) là t. Khi t thay đổi trên tập tham số (parametric set) D, các điểm
(x, y) = (x(t), y(t)) vạch thành một đường cong tham số (parametric curve)
trong R2 .

Định nghĩa 53
(Phương trình tham số đường cong) Xét các hàm x(t), y(t), z(t) là các hàm số
liên tục theo biến t trên khoảng D, khi đó hệ các phương trình

x = x(t)
y = y(t)
z = z(t)

được gọi là phương trình tham số (parametric equations) với tham số

(parameter) là t. Khi t thay đổi trên tập tham số (parametric set) D, các điểm
(x, y, z) = (x(t), y(t), z(t)) vạch thành một đường cong tham số (parametric
curve) trong R3 .

Ví dụ 95
Tham số hóa đường cong được cho bởi phương trình
a. y = 9x2
x2 y2
b. + =1
4 9
c. r = 5 cos3 ϕ trong hệ tọa độ cực.

Ví dụ 96 (Tìm phương trình tham số cho một trochoid)

Một bánh xe đạp có bán kính a và một gương phản chiếu được lắp vào điểm P
trên một nan hoa của bánh xe ở khoảng cách cố định d so với tâm bánh xe.
Tìm phương trình tham số cho quĩ đạo của điểm P khi bánh xe lăn không
trượt trên một đường thẳng. Quĩ đạo này được gọi là một đường trochoid, đặc
biệt nếu P thuộc vành bánh xe (d = a) thì đường cong được gọi là đường
cycloid.


Bài tập
BT1. Cho các vector u = h1, a, 1i , v = h−2, −2, −4i , w = h3, 3, 5i . Tìm a để
(u × v).(v + w) = 2.
BT2. Cho tam giác ABC với các đỉnh là A(−2; 1; 2), B(−3; 1; 0) và C(4; 1; 2).
Tính diện tích tam giác ABC.
BT3. Tính thể tích hình hộp có 3 cạnh kề một góc được dựng bởi ba vector
u = h2, −3, 4i , v = h0, −2, −1i , w = h−1, 1, −1i .
BT4. Tham số hóa đường cong được cho bởi phương trình
a. y = −4x3
x2 y2
b. + =1
2 6
3
c. r = 3 sin ϕ trong hệ tọa độ cực.

File Vo Bai Tap Calculus 2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

File Vo Bai Tap Calculus 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TOÁN 2 - CALCULUS 2

Nguyễn Hữu Hiếu

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 1 / 363

Tiếng Việt (Giáo trình chính học tập)

Tiếng Anh (Tài liệu tham khảo)

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 2 / 363

Diện tích giữa hai đường cong

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 3 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 4 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 5 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 6 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 7 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 8 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 9 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 10 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 11 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 12 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 13 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 14 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 15 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 16 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 17 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 18 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 19 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 20 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 21 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 22 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 23 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 24 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 25 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 26 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 27 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 28 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 29 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 30 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 31 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 32 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 33 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 34 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 35 / 363

r = 1 + cos ϕ, ϕ ∈ [0; π].

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 36 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 37 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 38 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 39 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 40 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 41 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 43 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 44 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 45 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 46 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 47 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 48 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 49 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 50 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 51 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 52 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 53 / 363

(i) Moment của vật theo trục x và y lần lượt là.

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 54 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 55 / 363

N. H. Hiếu TOÁN 2 - CALCULUS 2 12/10/2020 56 / 363

Bảng tích phân của các hàm thông dụng.