POJĘCIE PRAWA MEDYCZNEGO,

PODSTAWOWE AKTY NORMATYWNE.

ETYKA I BIOETYKA
2022 r.
 Plan wykładu
1. Czym zajmuje się prawo medyczne?

2. Które akty prawne są najważniejsze?

3. Etyka i bioetyka.

4. Aksjologia bioetyki.
Czym zajmuje się prawo
medyczne?
 Czym zajmuje się prawo medyczne?

Czym jest ochrona zdrowia?

✓ To system zorganizowanego działania na rzecz zdrowia

społeczeństwa (C. Baran, Organizacja ochrony zdrowia –
zagadnienia ogólne, Gdańsk 1985).
 Czym zajmuje się prawo medyczne?

Ochrona zdrowia jest również definiowana poprzez wskazanie

jej konkretnych aspektów. Może ona oznaczać:
➢ ochronę przed chorobami przez zapobieganie i zwalczanie
chorób,
➢ ochronę przed zagrożeniami środowiska przyrodniczego,
a także
➢ ochronę przed zagrożeniami wynikającymi z niektórych
warunków społecznych takich jak ubóstwo, czy patologie
społeczne
(J. Nosko, Promocja zdrowia i ochrona zdrowia jako zadania
własne samorządu terytorialnego, cz. I, „Zdrowie Publiczne”).
 Czym zajmuje się prawo medyczne?

✓ Ochrona zdrowia jest utożsamiana z systemem ochrony

zdrowia, nazywanym coraz częściej systemem zdrowia.

✓ System ochrony zdrowia jest rozumiany w literaturze jako

„uporządkowany i skoordynowany wewnętrznie układ
elementów służących do realizacji świadczeń zdrowotnych i
usług profilaktyczno-leczniczych” (M. Dercz, Samorząd
terytorialny w systemie ochrony zdrowia, Warszawa 2005).
 Czym zajmuje się prawo medyczne?

✓ System ochrony zdrowia obejmuje swoim zakresem

przede wszystkim zdrowie publiczne, opiekę
zdrowotną, rehabilitację, opiekę społeczną i
paliatywną (U. Drozdowska, Zastosowanie
podstawowych modeli organizacji opieki zdrowotnej
w systemach zdrowotnych wybranych państw [w:]
Uwarunkowania systemu opieki zdrowotnej w Polsce.
Aspekty prawne i socjologiczne, red. T. Mróz, Białystok
2012).
 Czym zajmuje się prawo medyczne?

✓ Jednym z podstawowych zadań ochrony zdrowia jest dbałość o

życie i zdrowie każdego człowieka.

✓ Obecnie szacuje się, że definicji zdrowia jest około 120.

✓ Głównym problemem określenia pojęcia „zdrowie” jest fakt, iż

sposób definiowania jest uzależniony od celów, okoliczności bądź
intencji samych twórców.

✓ Zarówno „zdrowie” jak i „choroba” nie są pojęciami

niezmiennymi i uniwersalnymi.
 Czym zajmuje się prawo medyczne?

Trzon prawa medycznego stanowią stosunki prawne

pomiędzy pacjentem, a personelem medycznym (w możliwie
szerokim tego słowa znaczeniu).

NIE SĄ to więc wyłącznie stosunki pacjent–lekarz, ale dotyczą

także np. relacji prawnych pomiędzy średnim personelem
medycznym czy podmiotami przeprowadzającymi badania
nowych metod leczenia.
 Czym zajmuje się prawo medyczne?

Przeciętny odbiorca słysząc słowa „PRAWO MEDYCZNE”

myśli w pierwszej kolejności o błędach lekarzy. Ta
problematyka również stanowi część zagadnień, którymi
zajmuje się prawo medyczne, ale nie ogranicza się tylko
do kwestii odpowiedzialności zawodowej np. lekarza lub
pielęgniarki.
 Czym zajmuje się prawo medyczne?

Prawo medyczne to wszystkie zagadnienia prawne związane z

systemem ochrony zdrowia. Będą się na nie składać zarówno
zasady wykonywania zawodu lekarza czy pielęgniarki, organizacja
Narodowego Funduszu Zdrowia oraz refundacja świadczeń czy
ramy prawne funkcjonowania podmiotów leczniczych.

Samo pojęcie prawa medycznego od dawna funkcjonuje w języku

prawniczym. Dopiero jednak od niedawna prawo medyczne zostało
wyodrębnione jako nowa gałąź prawa.
 Czym zajmuje się prawo medyczne?

DEFINICJA

Prawo medyczne to zbiór norm regulujących prawa i obowiązki

pacjenta oraz personelu medycznego, w szczególności lekarza,
pielęgniarki, położnej, diagnosty laboratoryjnego i innych
podmiotów uczestniczących w udzielaniu świadczeń, obejmujący
również zespół norm regulujących sposób działania podmiotów
leczniczych i innych podmiotów uczestniczących w procesie
udzielania świadczeń.
 Czym zajmuje się prawo medyczne?

Normy te w szczególności określają:

✓ zasady wykonywania i odpowiedzialności

poszczególnych zawodów medycznych,

✓ zasady wykonywania działalności leczniczej,

✓ pragmatyki służbowe pracowników podmiotów

leczniczych.
 Czym zajmuje się prawo medyczne?

Prawo medyczne obejmuje zespół norm pochodzących z różnych

gałęzi prawa:

PR. PRAWO PR. PRAW

PR.
KONST ADMINI PR. PR. MIĘDZY O
CYWILN
YTUCYJ STRACY
E
KARNE PRACY NAROD MEDYC
NE JNE OWE ZNE
 Czym zajmuje się prawo medyczne?

Prawo medyczne → zespół norm prawnych

regulujących stosunki między podmiotami tego prawa.

PRAWO MEDYCZNE = NORMY PRAWNE (akty prawne) +

PODMIOTY
Które akty prawne są
najważniejsze?
 Które akty prawne są najważniejsze?

Podstawowy akt prawny - KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 02.04.1997 r.

Art. 68

1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.

2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy

dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres
udzielania świadczeń określa ustawa.

3. Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom,

kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.

4. Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania

negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.

5. Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.
 Które akty prawne są najważniejsze?

Ze wskazanym przepisem Konstytucji jest związany wyrok

Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 stycznia 2004 r. K
14/03, w którym zostało wskazane, że:

✓ konieczne jest funkcjonowanie w ramach szeroko pojętego

systemu opieki zdrowotnej mechanizmów pozwalających
na gromadzenie, a następnie wydatkowanie na
świadczenia zdrowotne środków publicznych. Nie ma przy
tym znaczenia szczegółowa ocena charakteru prawnego
środków odprowadzanych przez obywateli, ważne jest
tylko, czy można je zakwalifikować jako środki
publiczne;
 Które akty prawne są najważniejsze?

✓ świadczenia finansowane z tych środków mają być

dostępne dla obywateli (a więc już nie dla "każdego"), przy
czym nie chodzi o dostępność formalną, ale dostępność
rzeczywistą, stanowiącą realizację prawa do ochrony
zdrowia. Sformułowanie Konstytucji jest kategoryczne i ma
charakter gwarancyjny;

✓ dostęp do świadczeń finansowanych ze środków

publicznych musi być równy dla wszystkich obywateli,
niezależnie od ich sytuacji materialnej. Równość w
dostępie do świadczeń opieki zdrowotnej stanowi
rozwinięcie wyrażonej w art. 32 Konstytucji zasady
równości oraz koncepcji solidaryzmu społecznego;
 Które akty prawne są najważniejsze?

✓ Konstytucja nie zakłada powszechnej dostępności do

wszystkich znanych i stosowanych zgodnie z aktualnym
stanem wiedzy medycznej świadczeń opieki zdrowotnej.
Wręcz przeciwnie – zgodnie ze zd. 2 ust. 2 art. 68 nie tylko
warunki, ale i zakres świadczeń finansowanych ze
środków publicznych określać ma ustawa, co otwiera
możliwość łączenia modelu ochrony zdrowia
zasadzającego się na środkach publicznych z innymi
sposobami finansowania (dofinansowania) kosztów tych
świadczeń (udział własny, dodatkowe ubezpieczenie);
 Które akty prawne są najważniejsze?

✓ ustawa nie może jednak pozostawiać wątpliwości co do

tego, jaki jest zakres świadczeń medycznych
przysługujących beneficjentom publicznego systemu opieki
zdrowotnej, a w konsekwencji nie może wprowadzać
modelu pozwalającego na różnicowanie świadczeń w
wypadku występowania podobnych potrzeb zdrowotnych;

✓ obowiązek zapewnienia standardu dostępności świadczeń

finansowanych ze środków publicznych obciąża władze
publiczne. Mimo więc, że Konstytucja nie określa
szczegółowo sposobu realizacji tego wymogu, ochrona
zdrowia w tym zakresie stanowi zadanie władz
publicznych.
 Które akty prawne są najważniejsze?

KONSTYTUCJA – art. 68

USTAWY:

✓ ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o

świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych

✓ ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o

działalności leczniczej
 Które akty prawne są najważniejsze?

✓ ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach

pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta

✓ ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza

i lekarza dentysty

✓ ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach

pielęgniarki i położnej

✓ ustawa z dnia 25 września 2015 r. o zawodzie

fizjoterapeuty
 Które akty prawne są najważniejsze?

✓ ustawa z dnia 27 października 2017 r. o

podstawowej opiece zdrowotnej

✓ ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji

leków, środków spożywczych specjalnego
przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów
medycznych

✓ ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym

Ratownictwie Medycznym
 Które akty prawne są najważniejsze?

✓ ustawa z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach

medycznych

✓ ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo

farmaceutyczne

✓ ustawa z dnia 11 września 2015 r. o

zdrowiu publicznym
 Które akty prawne są najważniejsze?

ROZPORZĄDZENIA – w szczególności:

✓ rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 września 2015 r. w

sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń
opieki zdrowotnej;

✓ rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 grudnia 2018 r. w

sprawie sposobu i trybu finansowania z budżetu państwa
świadczeń opieki zdrowotnej;
 Które akty prawne są najważniejsze?

ROZPORZĄDZENIA (c.d.):

✓ rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 kwietnia 2020 r. w sprawie

rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu
jej przetwarzania;

✓ właściwe rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń

gwarantowanych z poszczególnych zakresów świadczeń tj. leczenie
szpitalne, ambulatoryjna opieka specjalistyczna, opieka
psychiatryczna i leczenie uzależnień, ratownictwo medyczne,
świadczenia wysokospecjalistyczne, świadczenia pielęgnacyjne i
opiekuńcze w ramach opieki długoterminowej, podstawowa opieka
zdrowotna, lecznictwo uzdrowiskowe, rehabilitacja lecznicza, leczenie
stomatologiczne, programy zdrowotne, opieka paliatywna i
hospicyjna;
 Które akty prawne są najważniejsze?

Regulacje prawne Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia – w

szczególności:

✓ zarządzenie Nr 18/2017/DSOZ Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z

dnia 14 marca 2017 r. w sprawie warunków postępowania dotyczącego
zawierania umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej;

✓ właściwe zarządzenia Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia w

sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów
poszczególnego rodzaju i we wskazanych zakresach;
 Które akty prawne są najważniejsze?

Gdzie znaleźć aktualne zarządzenia Prezesa Narodowego Funduszu

Zdrowia?

https://www.nfz.gov.pl/zarzadzenia-
prezesa/zarzadzenia-prezesa-nfz/
 Które akty prawne są najważniejsze?

Co jeszcze można zaliczyć do źródeł prawa medycznego?

umowy międzynarodowe - główną rolę w kształtowaniu

standardów medycznych za pomocą norm prawa
międzynarodowego odgrywa Rada Europy oraz akty o
zasięgu globalnym przygotowane pod auspicjami ONZ

prawo zwyczajowe - jako przykład obowiązującego

zwyczajowego prawa medycznego można podać Kodeks
Norymberski. Na szeroką legitymizację norm tego Kodeksu
może wskazywać jego częściowa inkorporacja do art. 39
Konstytucji
 Które akty prawne są najważniejsze?

Co jeszcze można zaliczyć do źródeł prawa medycznego

(c.d.)?

prawo unijne - zarówno normy prawa pierwotnego UE,

jak i normy prawa pochodnego określają niewątpliwie
stosunki prawa medycznego np. przepisy określające
charakter i zakres kompetencji prawodawczych UE w
sferze ochrony zdrowia określa bezpośrednio Traktat o
funkcjonowaniu Unii Europejskiej
uchwały samorządów zawodów medycznych - przedmiotem
uregulowań wewnątrzkorporacyjnych mogą być w szczególności
obowiązki członków korporacji, zwłaszcza te związane ze
standardami zawodowymi i reputacją oraz zaufaniem do
zawodu. Uchwały korporacyjne nie są źródłem prawotwórstwa
samoistnego, podlegają kontroli sądowej z punktu widzenia
prawa powszechnie obowiązującego
 Które akty prawne są najważniejsze?

Co jeszcze można zaliczyć do źródeł prawa medycznego

(c.d.)?

deontologia medyczna - czyli zasady

etyki medycznej, ale z zastrzeżeniem, że
kodeksy etyki medycznej nie są normami
prawnymi, lecz zbiorami norm etycznych,
do których normy prawne mogą odsyłać
 Które akty prawne są najważniejsze?

Najważniejsza ustawa, która normuje obecny system ochrony zdrowia ➔ ustawa z

27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych (dalej → u.ś.o.z.)

Zakres przedmiotowy ustawy ➔ art. 1 u.ś.o.z (cz. I)

warunki udzielania i zakres świadczeń opieki

zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych

zasady i tryb finansowania tych świadczeń

zasady i tryb kwalifikowania świadczeń opieki

zdrowotnej jako świadczeń gwarantowanych
 Które akty prawne są najważniejsze?

Zakres przedmiotowy ustawy ➔ art. 1 u.ś.o.z (cz. II)

zadania władz publicznych w zakresie zapewnienia

równego dostępu do świadczeń

zasady powszechnego - obowiązkowego i

dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego

podstawy instytucjonalno-proceduralne do stosowania

rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
dotyczących koordynacji systemów zabezpieczenia
 Które akty prawne są najważniejsze?

Zakres przedmiotowy ustawy ➔ art. 1 u.ś.o.z (cz. III)

zasady funkcjonowania, organizacji i zadania

Narodowego Funduszu Zdrowia

zasady funkcjonowania, organizacji i zadania

Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji

zasady sprawowania nadzoru i kontroli nad

finansowaniem i realizacją świadczeń
 Które akty prawne są najważniejsze?
Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (dalej:
u.d.l.):

zasady wykonywania
działalności leczniczej

zasady sprawowania zasady

nadzoru nad funkcjonowania
wykonywaniem podmiotów
działalności leczniczej wykonujących
oraz podmiotami działalność leczniczą
wykonującymi niebędących
działalność leczniczą przedsiębiorcami

normy czasu pracy zasady prowadzenia

pracowników rejestru podmiotów
podmiotów wykonujących
leczniczych działalność leczniczą
 Które akty prawne są najważniejsze?

Działalność lecznicza polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych.

Świadczenia te mogą być udzielane za pośrednictwem systemów

teleinformatycznych lub systemów łączności.

Działalność lecznicza może również polegać na:

1) promocji zdrowia lub

2) realizacji zadań dydaktycznych i badawczych w powiązaniu z

udzielaniem świadczeń zdrowotnych i promocją zdrowia, w tym

wdrażaniem nowych technologii medycznych oraz metod leczenia.

Etyka i bioetyka
Etyka i bioetyka

ogół zasad i
norm
postępowania
przyjętych w
danej epoce i
w danym
środowisku

pojęcie
„ETYKA”
(wg. Słownik
języka
polskiego
PWN)

nauka o
moralności
 Etyka i bioetyka

Etyka → dyscyplina filozoficzna, która zajmuje się moralnością.

Historia etyki sięga starożytności. W naszym kręgu kulturowym za

ojca etyki uznaje się Sokratesa.

Autorstwa Nieznany - Jastrow (2006), Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1307117

 Etyka i bioetyka

Do dziś etykę uprawia się w ramach filozofii, choć badania nad moralnością

podejmowane są również w ramach innych obszarów i dyscyplin

naukowych, jak:

✓ historia,

✓ socjologia,

✓ psychologia,

✓ prawo,

✓ medycyna.
 Etyka i bioetyka

Co odróżnia etykę od innych dyscyplin, które zajmują się moralnością?

„jak ludzie zachowują się bądź

zachowywali?”, „jak jest?” lub „jak
Psychologowie, było?” – pytają o fakty
socjologowie czy historycy
Efektem takich badań są opisy
pytają o to: aktualnych lub przeszłych
zachowań i postaw moralnych.

„co powinniśmy czynić?”, „jakie

postawy moralne powinniśmy
przyjmować?” – pytają o to jak
Etycy pytają o to: należy się zachowywać
Tym, co odróżnia etykę od innych
dyscyplin jest jej normatywny
charakter.
 Etyka i bioetyka

Poza etyką ogólną, w ramach której m.in. formułuje się i uzasadnia

uniwersalne normy (zasady) moralne, wyróżnia się szereg etyk

szczegółowych, które obejmują problemy dotyczące określonych dziedzin

życia:
etyka społeczno-polityczna

bioetyka etyka prawa

etyka nauki etyka biznesu etyka sportu

 Etyka i bioetyka

Zmiany zachodzące w świecie – np. rozwój nowoczesnych

technologii – powodują pojawianie się kolejnych dziedzin oraz

nowych problemów etycznych, jak np. etyka sztucznej inteligencji.

We współczesnej etyce dominują trzy podejścia do etyki:

deonto utylitarn
logiczn e
e

etyki cnót
 Etyka i bioetyka
Etyka deontologiczna (etyka obowiązków) - normy moralne
wiążą adresatów w każdej sytuacji, niezależnie od
szczegółowych okoliczności, motywów i ewentualnych korzyści.

Etyka utylitaryzmu - opiera się na założeniu, że działania należy

osądzać jako dobre lub złe w odniesieniu do tego, czy zwiększają, czy
zmniejszają ludzkie dobre samopoczucie, czyli czy są użyteczne. Według
utylitaryzm istnieje tylko jedna zasada moralna – zasada dążenia do jak
największego szczęścia jak największej liczby ludzi.

Etyka cnót - zgodnie z tą koncepcją, na pierwszym poziomie

wyborów moralnych dokonuje się intuicyjnie, stosując przyjęte
zasady w sposób do pewnego stopnia automatyczny, natomiast
na drugim, krytycznym poziomie podstawą decyzji jest rachunek
utylitarny, ocena zysków i strat.
 Etyka i bioetyka

Etyka jest pluralistyczna. Poszczególne osoby mają różne zdanie

na temat tego, co jest słuszne, a co jest niedopuszczalne. Nawet,

jeżeli się ze sobą zgadzają, to często z zupełnie odmiennych

powodów.

Kto decyduje, co jest ogólnie etyczne dla np. danego

społeczeństwa?

Zależy to wyłącznie od tego społeczeństwa, a często różni się w jego

ramach.
 Etyka i bioetyka

Medycyna nie może się obyć się etyki, zarówno w

teorii, jak i w praktyce.

Obiektem działań medycyny jest człowiek, który jest

kimś więcej niż tylko zbiorem komórek.

Medycyna, która nie uwzględnia wymiaru etycznego nie

służy człowiekowi, a nawet może być dla niego

szkodliwa.
 Etyka i bioetyka

Etyka zespół norm

moralnych
lekarska (wg. dotyczących
Słownika obowiązków i
języka powinności
lekarza w jego
polskiego postępowaniu z
PWN) chorymi
 Etyka i bioetyka

Główne zawody medyczne posiadają swoje kodeksy etyki

zawodowej, ale stałym zadaniem członków tych zawodów

jest ich uzupełnianie, modyfikacja, dostosowywanie do

wymogów sytuacji, czasu i ludzi.

WAŻNE

Kodeks to zobowiązanie jednostronne, a nie umowa

dwustronna, pacjenci nie biorą udziału w ustalaniu jego

zapisów.
 Etyka i bioetyka

W zawodach medycznych działania specjalistów

skierowane są, bezpośrednio i pośrednio, na człowieka,

a wartością najwyższą jest życie i zdrowie ludzkie.

Tym samym wszystkie pozostałe wartości moralne,

zostają podporządkowane tej głównej wartości.

 Etyka i bioetyka

Kodeksy etyki zawodowej:

Kodeks Etyki Lekarskiej

Kodeks Etyki Zawodowej Pielęgniarki i

Położnej Rzeczypospolitej Polskiej

Kodeks Etyki Aptekarza Rzeczypospolitej

Polskiej
 Etyka i bioetyka

Kodeksy etyki zawodowej (c.d.):

Kodeks Etyki Diagnosty Laboratoryjnego

Kodeks Etyki Zawodowej Ratownika

Medycznego

Kodeks Etyczny Fizjoterapeuty

Rzeczypospolitej Polskiej
 Etyka i bioetyka

Kodeks Etyki Lekarskiej → OBWIESZCZENIE Nr 1/04/IV

PREZESA NACZELNEJ RADY LEKARSKIEJ z dnia 2 stycznia

2004 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu uchwały

w sprawie Kodeksu Etyki Lekarskiej

 Etyka i bioetyka

Przyrzeczenie lekarskie

Przyjmuję z szacunkiem i wdzięcznością dla moich Mistrzów nadany mi tytuł lekarza i w

pełni świadomy związanych z nim obowiązków przyrzekam:

• obowiązki te sumiennie spełniać;

• służyć życiu i zdrowiu ludzkiemu;

• według najlepszej mej wiedzy przeciwdziałać cierpieniu i zapobiegać chorobom, a

chorym nieść pomoc bez żadnych różnic, takich jak: rasa, religia, narodowość,

poglądy polityczne, stan majątkowy i inne, mając na celu wyłącznie ich dobro i

okazując należny im szacunek;

 Etyka i bioetyka

Przyrzeczenie lekarskie (c.d.)

• nie nadużywać ich zaufania i dochować tajemnicy lekarskiej nawet po śmierci

chorego;

• strzec godności stanu lekarskiego i niczym jej nie splamić, a do kolegów lekarzy

odnosić się z należną im życzliwością, nie podważając zaufania do nich, jednak

postępując bezstronnie i mając na względzie dobro chorych;

• stale poszerzać swą wiedzę lekarską i podawać do wiadomości świata lekarskiego

wszystko to, co uda mi się wynaleźć i udoskonalić.

Przyrzekam to uroczyście!
 Etyka i bioetyka

Kodeks etyki lekarskiej składa się z:

Przyrzeczenia lekarskiego

CZĘŚCI OGÓLNEJ – w której znajdziemy m.in. postanowienia

wskazujące, że:

Zasady etyki lekarskiej wynikają z ogólnych norm etycznych. Zobowiązują

one lekarza do przestrzegania praw człowieka i dbania o godność zawodu
lekarskiego. Naruszeniem godności zawodu jest każde postępowanie
lekarza, które podważa zaufanie do zawodu.
 Etyka i bioetyka

Kodeks etyki lekarskiej składa się z:

CZĘŚCI OGÓLNEJ – w której znajdziemy m.in. postanowienia

wskazujące, że:

Powołaniem lekarza jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego, zapobieganie

chorobom, leczenie chorych oraz niesienie ulgi w cierpieniu; lekarz nie
może posługiwać się wiedzą i umiejętnością lekarską w działaniach
sprzecznych z tym powołaniem.
Największym nakazem etycznym dla lekarza jest dobro chorego - salus
aegroti suprema lex esto. Mechanizmy rynkowe, naciski społeczne i
wymagania administracyjne nie zwalniają lekarza z przestrzegania tej
zasady
 Etyka i bioetyka

Kodeks etyki lekarskiej składa się z:

CZĘŚCI OGÓLNEJ – w której znajdziemy m.in. postanowienia

wskazujące, że:

Lekarz powinien zawsze wypełniać swoje obowiązki z poszanowaniem

człowieka bez względu na wiek, płeć, rasę, wyposażenie genetyczne,
narodowość, wyznanie, przynależność społeczną, sytuację materialną,
poglądy polityczne lub inne uwarunkowania.

Dla wypełnienia swoich zadań lekarz powinien zachować swobodę działań

zawodowych, zgodnie ze swoim sumieniem i współczesną wiedzą
medyczną.
 Etyka i bioetyka

Kodeks etyki lekarskiej składa się z:

CZĘŚCI SZCZEGÓŁOWEJ – w której znajdziemy m.in. postanowienia

dotyczące:

postępowania lekarza wobec pacjenta

jakości opieki medycznej

poszanowania praw pacjenta

tajemnicy lekarskiej
 Etyka i bioetyka

Kodeks etyki lekarskiej składa się z:

CZĘŚCI SZCZEGÓŁOWEJ – w której znajdziemy m.in. postanowienia

dotyczące:

pomocy chorym w stanach terminalnych

transplantacji

prokreacji

badań naukowych i eksperymentów biomedycznych

 Etyka i bioetyka

Kodeks etyki lekarskiej składa się z:

CZĘŚCI SZCZEGÓŁOWEJ – w której znajdziemy m.in. postanowienia

dotyczące:

związków lekarzy z przemysłem

stosunków wzajemnych między lekarzami

zasad postępowania w praktyce lekarskiej

relacji lekarz a społeczeństwo

 Etyka i bioetyka

Tak jak medycyna nie może obyć się bez etyki tak równie silne są związki

między etyką i prawem.

Odnosząc się do etyki lekarskiej i prawa medycznego, warto wskazać na

cytat: „Często czyny naruszające prawo stanowią jednocześnie naruszenie

norm etyki. Przepisy prawa tworzone są pod kątem oceny tego, co jest

dobre dla jednostki i dla zbiorowości ludzkiej. Ale nie można postawić

znaku równości między prawem i moralnością.” (A. Gubiński: Komentarz do

kodeksu etyki lekarskiej poprzedzony podstawami odpowiedzialności

karnej lekarza: uwagi wstępne. Warszawa)

 Etyka i bioetyka

Normy etyczne i prawne pozostają w stosunku krzyżowania.

Nie każde zachowanie nieetyczne jednocześnie musi

naruszać normę prawną.

Natomiast postawa sprzeczna z formalnym nakazem albo

zakazem prawnym może być pozytywna etycznie (np. ze

względu na właściwe pobudki sprawcy).

 Etyka i bioetyka

Normy prawne
powstają w sposób
świadomy, Normy etyczne zależą od
przemyślany i mają przyjętego systemu
charakter formalny aksjologicznego i są
kształtowane w sposób
niesformalizowany
 Etyka i bioetyka

Zgodnie z uchwałą Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17

marca 1993 r. W 16/92 lekarz nie może ponieść

odpowiedzialności zawodowej za naruszenie normy

etycznej (ujętej w Kodeksie Etyki Lekarskiej), jeśli jego

postępowanie jest zgodne z nakazem lub zakazem, albo

upoważnieniem wynikającym z obowiązującej ustawy.

 Etyka i bioetyka

Normy etyczne uregulowane w Kodeksie Etyki Lekarskiej nie stanowią

źródła prawa powszechnego, ale pośrednio wchodzą do systemu

prawa.

Normy etyczne są autonomiczne w stosunku do norm prawnych. To

normy prawne powinny posiadać legitymację aksjologiczną, normy

etyczne nie potrzebują legitymacji jurydycznej.

 Etyka i bioetyka

Normy etyczne wytyczają sferę legalności działań

lekarskich, dlatego są uwzględniane przez sądy powszechne

na potrzeby zarówno spraw cywilnych jak i karnych.

W sytuacji, gdy pojawi się sprzeczność między

postanowieniami Kodeksu Etyki Lekarskiej i aktów prawnych,

lekarz, który chce uniknąć sankcji prawnych, musi

przestrzegać aktów prawnych.

 Etyka i bioetyka

Jedną z najistotniejszych norm podstawowych etyki lekarskiej jest

godność pacjenta. Możemy wyróżnić kilka rodzajów godności (A.

Rodziński „U podstaw kultury moralnej” Rocz. Filoz., 1968):

godność osobowa - godność

godność osobista -
łączy się z naszym osobowościowa -
łączy się z odczuciem
istnieniem jako osób wartość, która
własnej wartości, a
ludzkich i nie jest odzwierciedla stan
wyraża np. w poczuciu
przedmiotem żadnych nabytych cech i
osobistego honoru
zmian ukształtowanych postaw
 Etyka i bioetyka

Godność, jako podstawowa kategoria etyki lekarskiej, musi

mieć swoje odzwierciedlenie w regulacjach

instytucjonalnych. Łączy się to zarówno z regulacjami

prawnymi, jak i z postawami ludzi, które tworzą instytucje

systemu ochrony zdrowia.

 Etyka i bioetyka

Myślenie w kategoriach godności może łatwo zgubić się

w gąszczu realiów instytucjonalno-prawnych.

Jednak to właśnie instytucje powinny stać na straży

godności pacjenta.
 Etyka i bioetyka

Jak zadbać o godność pacjenta w praktyce?

✓ należy zadbać o rozwój świadomości wśród pracowników służby

zdrowia, że ich rola polega na szanowaniu godności pacjenta;

✓ to struktury organizacyjne powinny służyć godności pacjenta.

Nie można mówić o poszanowaniu godności chorego, kiedy

traktuje się go wyłącznie jako kolejny bezosobowy przypadek.

 Etyka i bioetyka

dział etyki
Bioetyka zajmujący się
(wg. analizą
dylematów
Słownika moralnych
języka pojawiających
się w praktyce
polskiego nauk
PWN) medycznych i
biologicznych
 Etyka i bioetyka

„Bioetyka stanowi dział filozoficznej etyki

szczegółowej, która ma ustalić oceny i normy
(reguły) moralne ważne w dziedzinie działań
(aktów) ludzkich polegających na ingerencji w
granicznych sytuacjach związanych z
zapoczątkowaniem życia, jego trwaniem i
śmiercią” (Tadeusz Ślipko „Granice życia. Dylematy
współczesnej bioetyki” WAM, Kraków, 1994)
 Etyka i bioetyka

Bioetyka jest dyscypliną bardziej praktyczną niż etyka.

Bioetyka w znacznie większym stopniu niż etyka stawia sobie

za cel przyczynienie się do doskonalenia stosunków w pewnej

konkretnej sferze życia.

 Etyka i bioetyka

W bioetyce zawsze trzeba się na coś zdecydować, nawet jeśli jest

to decyzja złożona czy kompromis. Przyjęcie takiego czy innego

rozwiązania nie obala wszystkich argumentów przeciwko niemu.

Dyskusja może być prowadzona dalej. Gdyby była prowadzona

wyłącznie w standardach etycznych, to realne szanse na

wypracowanie jakiegokolwiek konsensusu pozwalającego podjąć

decyzję, tak niezbędną przy problemach bioetycznych, byłyby

znacznie mniejsze.
 Etyka i bioetyka

BIOETYKA

dotyczy zasad zajmuje się

moralnych w zasadami

ETYKA MEDYCZNA
dziedzinach nauk moralnymi
biomedycznych wyłącznie
np. medycyny, związanymi z
biotechnologii, medycyną
prawa, filozofii itd. człowieka
Aksjologia bioetyki
 Aksjologia bioetyki

Aksjologia to dziedzina filozofii, której przedmiotem są wartości.

Bada naturę wartości, ustala normy i kryteria wartościowania oraz

hierarchię wartości. W szerokim znaczeniu — ogólna teoria

wartości, nauka o wartościach, wieloaspektowe rozważania

ogólnoteoretyczne dotyczące pojęcia wartości, wywodzące się z

etycznych koncepcji dobra.

Źródło: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/aksjologia;3866999.html
 Aksjologia bioetyki

Bioetyka:

analizuje najbardziej poszukuje aksjologicznych i

podstawowe filozoficzne normatywnych podstaw
aspekty medycyny klinicznej rozwiązywania problemów
oraz działalności badawczej moralnych współczesnej
w biomedycynie biomedycyny

bada naturę, poprawność i

prawomocność argumentów
używanych w dyskusjach ocenia i waży społeczne
akademickich i publicznych konsekwencje postępu nauki
dotyczących problematyki
biomedycznej
 Aksjologia bioetyki

Bioetyka zajmuje się głownie takimi wartościami, których pragną wszyscy,

a nie tylko niektórzy, a jednocześnie unika rozwiązań, które opierają się na

założeniach przez jednych popieranych, a przez innych nie tj.:

Każdy chciałby mieć dostęp do Każdy chciałby móc samodzielnie

bezpiecznego i możliwie najmniej wydawać zgodę na to, co proponują
bolesnego leczenia mu lekarze
Każdy chciałby być
traktowany nie gorzej od
innych

Każdy chciałby być traktowany Każdy chciałby korzystać w czasie

życzliwie i z respektem choroby ze wsparcia najbliższych
 Aksjologia bioetyki

Podczas konferencji UNESCO w Warnie w 1978 r. sporządzono

katalog różnych interwencji biologicznych, z którymi mogą być

związane problemy bioetyczne:

leczenie chorób dziedzicznych

nowe techniki zapłodnień

 Aksjologia bioetyki

planowanie rodziny i regulacja demograficzna

transplantacja organów ludzkich

badania mózgu

modyfikacja zachowań człowieka

 Aksjologia bioetyki

zapobieganie procesom starzenia się

przedłużenie życia

eutanazja

zabiegi eugeniczne
 Aksjologia bioetyki

Bardzo ważnym dokumentem w sferze bioetyki, właśnie pod

kątem jej wartości, był Raport z Belmont z 1979 roku.

Formułuje on trzy podstawowe zasady, których powinno się

przestrzegać prowadząc badania na ludziach:

1) zasadę szacunku dla osób,

2) zasadę dobroczynności,

3) zasadę sprawiedliwości.
 Aksjologia bioetyki

Z tych trzech podstawowych zasad sformułowane

zostały następnie → trzy bardziej już praktyczne

wytyczne czy też postulaty (requirements), którymi

powinni się kierować lekarze lub naukowcy prowadzący

badania.
 Aksjologia bioetyki

1) postulat świadomej zgody (informed consent), wynika z

zasady szacunku dla osób. Postulat ten wymaga, aby

osoby poddawane badaniom medycznym, na tyle na ile są

zdolne do świadomego wyboru, miały możliwość wybrać

to, co będzie się z nimi działo. W ramach postulatu

świadomej zgody wyróżnia się trzy aspekty zgody:

 Aksjologia bioetyki

a) informację, jaką lekarz przekazuje osobie

poddawanej badaniu,

b) zrozumienie, z jakim osoba badana powinna przyjąć

właściwie przekazaną informację, oraz

c) dobrowolność, z jaką ta osoba udziela swojej zgody

na przeprowadzenia badania.
 Aksjologia bioetyki

2) drugim praktycznym postulatem, jest wynikający z zasady troski o

dobro postulat właściwej proporcji ryzyka i korzyści, wiążących

się z ocenianym badaniem. Nazywany jest też postulatem „oceny

ryzyka i korzyści”, której należałoby dokonać przed przystąpieniem

do jakichkolwiek badań medycznych, biorąc pod uwagę z jednej

strony wielkość spodziewanych korzyści i przewidywalnych szkód,

jakie może spowodować badanie, z drugiej zaś strony

prawdopodobieństwo jednych i drugich.

 Aksjologia bioetyki

3) trzecim praktycznym postulatem jest postulat

sprawiedliwości czy też bezstronności w wyborze

uczestników badań. O sprawiedliwości w wyborze

uczestników badań można mówić na dwóch

płaszczyznach: indywidualnej oraz społecznej.

 Aksjologia bioetyki

bioetykę
początku

Można wyróżnić
trzy obszary
zainteresowania
bioetyki:

bioetykę
bioetykę
końca
trwania
życia
 Aksjologia bioetyki

Bioetyka początku m.in.:

antykoncepcja

In vitro

diagnostyka prenatalna

aborcja
 Aksjologia bioetyki

Bioetyka trwania m.in.:

przeszczepy narządów

klauzula sumienia

zgoda pacjenta
 Aksjologia bioetyki

Bioetyka końca życia m.in.:

opieka paliatywna

eutanazja
Aksjologia bioetyki

komisje
etyczne

wyrazem
instytucjonali
zacji bioetyki
są:

konsul
tanci
etyczni
 Aksjologia bioetyki

Rodzaje komisji etycznych:

✓ międzynarodowe – mają najszerszy zakres kompetencji i

oddziaływania. Są najczęściej usytuowane przy organizacjach i

instytucjach o charakterze ponadnarodowym, takich jak Rada Europy,

Światowa Organizacja Zdrowia czy UNESCO;

✓ narodowe – ograniczają działalność do kwestii dotyczących etycznych

aspektów organizacji i funkcjonowania lokalnych systemów opieki

zdrowotnej. Usytuowane najczęściej przy ministrze właściwym do spraw

zdrowia bądź innym organie władzy publicznej danego kraju.

 Aksjologia bioetyki

Najważniejszymi z punktu widzenia bioetyki są działające w

lub przy placówkach opieki zdrowotnej oraz podmiotach

prowadzących działalność badawczo-rozwojową z zakresu

nauk biomedycznych - komisje etyki klinicznej zwane w Polsce

szpitalnymi komisjami etycznymi, oraz komisje etyki badań

naukowych, które polskie prawo określa mianem komisji

bioetycznych.
 Aksjologia bioetyki

Należy wymienić trzy podstawowe zadania tradycyjnych

niezależnych szpitalnych komisji etycznych:

udzielanie konsultacji etycznych dotyczących indywidualnych

przypadków klinicznych

opracowywanie instytucjonalnych dyrektyw bądź standardów

etycznych

prowadzenie edukacji etycznej

 Aksjologia bioetyki

Aby zrozumieć bioetykę jako złożone zjawisko

społeczne, trzeba uświadomić sobie, jak bardzo

konfliktogenną dziedziną jest ochrona zdrowia → w

żadnym kraju publiczny system ochrony zdrowia nie jest

w stanie zapewnić wszystkim obywatelom leczenia na

najwyższym dostępnym poziomie.

 Aksjologia bioetyki

Bioetyka może być narzędziem, dzięki któremu

społeczeństwo kontroluje świat medycyny.

Tradycyjna etyka lekarska uprawiana przez lekarzy nie mogła

zapewnić takiej kontroli. Jednak w demokratycznym ustroju to

społeczeństwo poprzez swoje instytucje kontroluje

najważniejsze aspekty życia, w tym również ochronę zdrowia i

medycynę.
 Aksjologia bioetyki

Kultura bioetyczna:

pojawiające się w procesy

całokształt
sferze oficjalnej i legislacyjne i
standardów
w mediach administracyjne
dobrych praktyk
wypowiedzi na w dziedzinie
w ochronie
tematy zdrowia
zdrowia
bioetyczne publicznego
 Aksjologia bioetyki

To debata publiczna jest jednym z najważniejszych składników kultury

bioetycznej – od jej kształtu i przebiegu w znacznym stopniu zależy

prawo medyczne i praktyki ochrony zdrowia, a w konsekwencji stan

poszanowania naczelnych wartości towarzyszących ochronie

zdrowia i życia:

➢ bezpieczeństwa w praktyce medycznej,

➢ sprawiedliwości w udzielaniu świadczeń medycznych i

➢ autonomii jednostki w sprawach jej zdrowia i jej ciała.

Podsumowanie
 Czym zajmuje się prawo medyczne?

Prawo medyczne → wszystkie zagadnienia prawne związane z

systemem ochrony zdrowia.

Czyli:

✓ zasady wykonywania zawodu lekarza czy pielęgniarki,

✓ organizacja NFZ i refundacji świadczeń,

✓ ramy prawne funkcjonowania podmiotów leczniczych.

Które akty prawne są najważniejsze?

Regulacje prawne:

Konstytucja

ustawy

rozporządzenia (Ministra
Zdrowia i Ministra Finansów)

zarządzenia Prezesa NFZ

 Etyka i bioetyka

BIOETYKA

dotyczy zasad zajmuje się

moralnych w zasadami

ETYKA MEDYCZNA
dziedzinach nauk moralnymi
biomedycznych wyłącznie
np. medycyny, związanymi z
biotechnologii, medycyną
prawa, filozofii itd. człowieka
 Aksjologia bioetyki

bioetykę
początku

Można wyróżnić
trzy obszary
zainteresowania
bioetyki:

bioetykę
bioetykę
końca
trwania
życia
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ!