Türk Dili

* İşitme engelli (sağır)

* Tahta at (tabut)
* Yavru Vatan (Kıbrıs)
* Meşin yuvarlak (top)
* İnce hastalık (verem)
* Üç harfli (cin)
* Yakasız gömlek (kefen)
* Ayakyolu (tuvalet)
B) CÜMLEDE ANLAM
1. Öznel (Subjektif) Anlatımlı Cümle: Doğruluğu ya da
yanlışlığı kişiden kişiye değişen yargılara öznel yargı; bu
yargıların kullanıldığı anlatıma da öznel (subjektif) anlatımlı
cümle denir.
176
Örnek:
* İstanbul, tarihi ve turistik yerleriyle eşsiz bir şehrimizdir.
* Bu kitabındaki şiirler herkesin beğenisini kazanacak.
* Mevsimlerden en çok sonbaharı severim.
2. Nesnel (Objektif) Anlatımlı Cümle: Doğruluğu ya da
yanlışlığı kişiden kişiye değişmeyen, deney ve gözleme dayanan
herkes tarafından kabul edilen yargılara nesnel yargı; bu
yargıların kullanıldığı anlatıma da nesnel (objektif) anlatımlı
cümle adı verilir.
Örnek:
* Bu film, Anadolu’nun küçük bir kasabasında çekilmiş.
* Türkiye’nin başkenti Ankara’dır.
* Turizm gelirleri, geçen yıla oranla bir artış göstermiştir.
 Türk Dili

3. Koşul/Şart Cümlesi: Bir olayın, durumun

gerçekleşmesinin, başka bir olayın veya durumun
gerçekleşmesine bağlı olmasına koşullu/şartlı yargı denir. Bu tip
cümlelere de koşul/şart cümlesi adı verilir.
Örnek:
* Bugün yağmur yağmaz ise dışarı çıkacağım.
* Sınava çalışmazsan başarılı olmazsın.
* Akşama geri vermek üzere bu kitabı alabilirsin.
4. Sebep-Sonuç Cümlesi: Yargılardan birinin, diğerinin
gerçekleşmesine neden olduğu cümlelere; sebep-sonuç cümlesi
adı verilir. Bu tip cümlelerde sebep-sonuç ilişkisini anlayabilmek
için yükleme sorulan “niçin?” sorusunun cevabı yer almalıdır.
Örnek:
* Sınavda çok heyecanlandığı için bazı soruları çözemedi.
177
* Yıllarca bakım yapılmayan ev harabeye dönmüştü.
* Çok terlediğinden dolayı oldukça su kaybetti.
5. Amaç-Sonuç Cümlesi: Öznenin bir olayın veya
durumun gerçekleştirme amacının ve sonucunun ifade edildiği
cümlelere amaç-sonuç cümlesi adı verilir. Bu tür cümlelerde
“için, diye, üzere, dolayı, ötürü, maksadıyla” gibi ifadeler geçer.
Amaç-sonuç cümlelerinde; “hangi amaçla?”, “hangi maksatla?”
sorularının cevabı yer almalıdır.
Örnek:
* Ailesi için para kazanmak maksadıyla Almanya’ya göç
etmiş.
* Çok hasta olduğu için hastanede tedavi altına alındı.
* Bakan, bazı anlaşmalar yapmak üzere yurtdışına çıkıyor.
 Türk Dili

6. Doğrudan (Düz) Anlatımlı Cümleler: Herhangi bir

konuda bir kişinin görüş ve düşüncelerinin hiçbir değişikliğe
uğratılmadan olduğu gibi yer verildiği cümlelere denir. Bu cümle
genellikle tırnak içinde gösterilir.
Örnek:
* Çiçero’nun; “Bir yerde yaşam varsa orada umut da
vardır.” sözü ne kadar anlamlıdır.
* “Cesurun bakışı, korkağın kılıcından keskindir” derler.
* “Düşünüyorum öyleyse varım” demiş Deskartes.
7. Dolaylı Anlatımlı Cümle: Bir kişinin sözünün olduğu
gibi değil de, bazı değişiklikler yapılarak aktarıldığı cümlelerdir.
Örnek:
* Onunla artık bir daha görüşmeyeceğini söyledi.

178 * Doktor, ilaçları mutlaka içmem gerektiğini tembih etti.

* Başbakan yarın bir ekonomik paket açıklanacağını ifade
etti.
8. Tanımlama Cümlesi: Herhangi bir şeyin ne olduğunu
anlatan “Bu nedir?” sorusuna cevap verebilen cümlelere
“tanımlama cümlesi” denir.
Örnek:
* Kitap, insanın yalnızlığını gideren en yakın dosttur.
* Dil, insanlar arasında doğal bir iletişim aracıdır.
* Aile toplumu oluşturan en küçük yapı taşıdır.
9. İçerik (Konu) ve Üslup Cümlesi: Bir eserin üzerinde
durduğu olay, durum ve içerik konudur, eseri yazan yazarın ise
bu konuyu ele alış tarzı, tutumu ise üsluptur. Bir eserin konusu ve
yazarın eserde kullandığı üslubunu ele alan cümlelere içerik
(konu) ve üslup cümlesi adı verilir.
 Türk Dili

Örnek:
* “Gül Yetiştiren Adam” romanında; Batı kültürünün
baskısı ile çaresiz bırakılmış insanımızın bocalayışı ve gizli
protestoları ele alınır. (konu)
* Şiirlerinde tabiat ile ilgili imgeler ve söz sanatları sıkça
kullanılmış. (üslup)
10. Önyargı Cümlesi: Bir olay, durum veya kişilerle ilgili
değişik sebeplerden dolayı takınılan olumlu veya olumsuz tutumu
ifade eden yargılardır.
Örnek:
* Bizim takım bu sene kesin şampiyon olacak.
* Bu gidişle bir baltaya sap olamayacak.
* Onun suçlu olduğuna adım gibi eminim.
11. Öneri (Tavsiye) Cümlesi: Bir konu hakkında 179
eksikliğin giderilmesi için ileri sürülen düşüncedir.
Örnek:
* Fazla kilolardan kurtulmak için spor yapmalısın.
* Daha yüksek not almak için disiplinli çalışmalısın.
* Çok sıkıldıysan müzik dinleyebilirsin.
12. Varsayım Cümlesi: Bir durumun sonucunun ne olduğu
bilinmeden kişinin onu kendisine göre çıkarımda bulunmasına
“varsayım cümlesi” denir.
Örnek:
* Tut ki treni kaçırdın, ne yapardın?
* Diyelim ki yasa mecliste oy birliği ile kabul edildi.
* Farz edelim ki çok zengin oldun, ne yapardın?
 Türk Dili

13. Karşılaştırma Cümlesi: Aralarında anlamca ilişki olan

iki kavramın benzerlik ya da zıtlık yönünden kıyaslanmasıdır.
Örnek:
* Fuarda yeni kitabı diğerlerine göre daha fazla ilgi gördü.
* Yemekler içinde kuru fasulye ve pilavın yeri ayrıdır.
* Lisede en yüksek notu edebiyat dersinden alırdı.
14. Aşamalı Durum Bildiren Cümle: Bir olayın veya
durumun yavaş yavaş, aşamalı olarak ifade edildiği cümlelerdir.
Aşamalı anlatımda olay olumlu ya da olumsuz yönde
gerçekleşebilir.
Örnek:
* Hastanın durumu gittikçe iyiye gidiyor.
* Kutup ayılarının nesli her geçen gün tükeniyor.
180 * Dünya nüfusu artmaya devam ediyor.
15. Kinayeli Cümle: Bir cümlede ifade edilen yargının
alaycı bir ifade ile tersini ifade edecek biçimde kullanılmasıdır.
Örnek:
* O kadar çalışkan bir öğrenciydi ki lise tam altı yılda
bitirdi.
* Okulunu ne kadar çok sevdiği yaptığı devamsızlıklardan
belli.
* Yeni elbisesi o kadar sağlamdı ki ancak bir ay giyebildi.